Ảnh hưởng của văn hóa các vùng miền trong tuồng Đào Tấn
9 trang
21/05/2022
1910
Bạn đang xem tài liệu "Ảnh hưởng của văn hóa các vùng miền trong tuồng Đào Tấn", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- anh_huong_cua_van_hoa_cac_vung_mien_trong_tuong_dao_tan.pdf
Nội dung text: Ảnh hưởng của văn hóa các vùng miền trong tuồng Đào Tấn
- TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 61 ẢẢẢNHẢNH HƯHƯỞỞỞỞNGNG CCỦỦỦỦAA VĂN HĨA CÁC VVÙNGÙNG MIMIỀỀỀỀNNNN TRONG TUTUỒỒỒỒNGNG Đ O TTẤẤẤẤNNNN Đinh Th Kim Thương 1 Trư ng Đ i h c Th đơ Hà N i Tĩm tt tttt: Đào T n là m t ngh sĩ đa tài, ơng là m t nhà thơ, nhà t khúc và trên h t là m t nhà vi t k ch b n tu ng tài hoa, s c s o. V i hơn 30 năm "tha hương" làm quan cho tri u Nguy n, ơng đã đ l i cho ngh thu t tu ng m t di s n vơ giá v i hơn 40 k ch b n do ơng biên so n và nhu n s c. Cu c đ i ơng lưu l c nhi u nơi nhưng g n bĩ nh t v i ba đ a danh Bình Đ nh, Hu và An Tĩnh (Ngh An – Hà Tĩnh) và nh ng đ a phương này cĩ nh hư ng khơng nh đ n các sáng tác c a ơng. Tìm hi u s nh hư ng c a văn hĩa các vùng mi n đ n tu ng Đào T n là cách ti p c n gi i mã tác ph m t chi u sâu các c u t ng văn hĩa hình thành nên tác ph m và đ t tác ph m trong s ti p nh n liên ngành. TTT T khĩakhĩa: Đào T n, Hu , Bình Đ nh, Ngh An, Hà Tĩnh 1. M Đ U Đào T n cĩ cu c đ i "tha hương" như chính nh ng nhân v t c a ơng trong tu ng. Sinh ra và l n lên quê hương Bình Đ nh, nhưng su t 30 năm làm quan ơng s ng nhi u đ a phương khác nhau trong c nư c, trong đĩ cĩ hai nơi g n bĩ lâu nh t là Hu (18 năm) và An Tĩnh (nay là Ngh An Hà Tĩnh,10 năm). B n s c văn hĩa các đ a phương in d u n đ m nét trong các v tu ng c a ơng. Cĩ th chia tu ng Đào T n thành ba nhĩm, tương ng v i ba giai đo n: th i kỳ Bình Đ nh, th i kỳ Hu , th i kỳ làm T ng đ c An Tĩnh. Khi cịn quê, ơng đã yêu tu ng và tham gia các ho t đ ng sáng tác, bi u di n tu ng. Th i kỳ này ơng sáng tác duy nh t v Tân Dã đ n . Sau khi vào Hu , ơng ch y u tham gia nhu n s c và sáng tác theo l nh ch c a vua T Đ c. Đây là th i kỳ ơng đư c tr ng d ng và cĩ mơi trư ng t t đ trau d i văn chương ngh thu t. Mư i năm làm t ng đ c An Tĩnh là kho ng th i gian ơng thăng hoa và sáng tác nh ng k ch b n tu ng hay nh t trong cu c đ i mình. Cĩ th th y, quê hương Bình Đ nh anh hùng, giàu truy n th ng ngh thu t chính là cái nơi nuơi dư ng tình yêu tu ng và tinh th n thư ng võ c a Đào T n; c đơ Hu c 1 Nh n bài ngày 5.5.2017; ch nh s a, g i ph n bi n và duy t đăng ngày 20.6.2017 Liên h tác gi : Đinh Th Kim Thương; Email: dtkthuong@daihocthudo.edu.vn
- 62 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI kính tr m m c chính là mơi trư ng vun đ p tài năng c a ơng; cịn m nh đ t An Tĩnh v i núi H ng, sơng Lam và bao trang anh hùng hào ki t chính là vùng tr i t do đ Đào T n th a s c sáng t o, làm nên nh ng ki t tác vĩ đ i cho ngành tu ng. S là m t thi u sĩt l n khi nghiên c u tu ng Đào T n n u khơng nh c đ n s nh hư ng c a văn hĩa Bình Đ nh, Hu , An Tĩnh trong các tác ph m c a ơng. 2. N I DUNG 2.1. D u n truy n th ng và văn hĩa Bình Đ nh Bình Đ nh cĩ m t m ch ngu n văn hĩa r t xa xưa, n u nĩi phía B c cĩ n n văn hĩa Đơng Sơn, phía Nam cĩ n n văn hĩa Ĩc Eo thì Bình Đ nh, trung đi m c a khu v c mi n Trung cĩ n n văn hĩa Sa Huỳnh Truơng Xe. Th a hư ng m t m ch ngu n văn hĩa đ s và c xưa cùng v i hàng nghìn năm d ng nư c và gi nư c, văn hĩa Bình Đ nh v a lan t a v a ti p nh n giá tr c a các n n văn hĩa khác đ b i đ p, làm phong phú cho mình. Vì th , con ngư i Bình Đ nh v a mang s thâm tr m, sâu s c c a nghìn năm văn hi n, s th ng th n b c tr c c a ngư i Tây Nguyên và c s phĩng khống c i m c a ngư i dân mi n duyên h i. Đây là m t m nh đ t "đ a linh nhân ki t" v i núi Bà Phù Cát, núi Ơng Vân Canh, Kim Sơn Hồi Ân và Chĩp Chài Phú M như b n tr c t ch ng tr i và nh ng ngư i anh hùng kh i nghĩa trong l ch s làm r ng danh đ t võ anh hùng. Nhìn l i l ch s hơn 200 năm v trư c, Bình Đ nh đã đi đ u trong cu c đ u tranh ch ng áp b c bĩc l t n ng n c a vua, quan th i đĩ. Cu c chi n đ u oanh li t c a chàng Lía là m t bi u trưng r c r c a tinh th n "l y đ i nghĩa th ng hung tàn" c a quê hương Bình Đ nh. Ng n l a anh hùng đĩ sau này l i vùng lên v i khí th long tr i l đ t c a ba anh em nhà Tây Sơn: Nguy n Nh c, Nguy n Hu , Nguy n L . Chúng ta hi u vì sao khi gi c Pháp m i đ t chân trên đ t nư c ta thì phong trào c a Võ Duy Dương đã bùng phát và t đĩ ti p t c chi n đ u ch ng quân xâm lư c kéo dài su t m y ch c năm t i các t nh mi n Nam. Chúng ta cũng hi u vì sao ngay khi vua Hàm Nghi h Chi u C n vương thì m t trong nh ng phong trào kiên cư ng và m nh m nh t cũng di n ra trên đ t Bình Đ nh dư i s lãnh đ o c a Mai Xuân Thư ng, Đồn Dỗn Đ ch, Nguy n Tr ng Trì (năm t D u 1885). Bao nhiêu cu c tàn sát đ m máu c a quân thù khơng uy hi p n i lịng ngư i dân Bình Đ nh. Ng n l a anh hùng và yêu nư c ngày m t thêm r c sáng trên m nh đ t này. Đúng như Vũ Khiêu đã nh n đ nh " Đào T n sinh ra và l n lên trong khơng khí hào hùng c a quê hương và đư c quê hương ch t l c cho nh ng giá tr đư c hun đúc qua ngàn năm l ch s c a m nh đ t t i linh thiêng này " [1, tr.35]. Chính truy n th ng c a quê hương đã b i dư ng lịng yêu nư c và tinh th n t tơn dân t c sâu s c trong lịng Đào T n và nh ng tinh hoa đĩ đư c ơng t c n n trong hình tư ng ngư i anh hùng b t t trên sân kh u tu ng.
- TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 63 Bình Đ nh là m t trong nh ng cái nơi c a võ c truy n Vi t Nam v i các làng võ, lị võ n i ti ng như võ h Trương (xã Phù M , huy n M Hi p), võ h Đinh (xã Nhơn An, huy n An Nhơn), võ h Tr n (xã Bình Hịa, huy n Tây Sơn) Vì v y m i cĩ câu ca dao n i ti ng khái quát v truy n th ng Bình Đ nh: Ai v Bình Đ nh mà coi Con gái Bình Đ nh c m roi đi quy n. Chính võ c truy n đã t o nên d u n riêng cho tu ng Bình Đ nh (tu ng võ). Đ di n đư c tu ng, ngư i di n viên trư c h t ph i h c võ ít nh t ba tháng r i m i h c hát, múa tu ng. N u khơng bi t võ, khơng th di n đư c cái "tinh th n khí" c a tu ng Bình Đ nh. Khơng ch n i ti ng là đ t võ, Bình Đ nh cịn là mi n đ t c a các thi nhân. Nơi đây đã nuơi dư ng cho h n thơ c a Đào Duy T , Nguy n Diêu, Đào T n, Mai Xuân Thư ng, Tăng B t H , Nguy n Bá Huân, Nguy n Tr ng Trì, Đào Phan Duân th i trung đ i và sau này là các nhà thơ l n c a th i hi n đ i như Hàn M c T , Xuân Di u, Quách T n, Ch Lan Viên, Y n Lan Bình Đ nh cũng t ng là kinh đơ c a vương qu c Chăm pa t th k XI đ n XV, nên d u n c a văn hĩa Chăm pa cịn khá đ m nét trong tu ng Đào T n. Cĩ th th y rõ trong các đi u múa và đi u hát Nam tu ng Đào T n cĩ hơi hư ng c a ca vũ nh c Chăm pa, đ c bi t là s k t h p gi a nĩi l i, nĩi k và các đi u hát v a m m m i, uy n chuy n v a hài hịa, linh ho t mà v n th ng nh t, nhu n nh y. Tín ngư ng th đa th n và m t s v th n trong văn hĩa Chăm pa, Khơ me cũng cĩ bĩng dáng trong k ch b n tu ng Đào T n như các th n linh (Pơ Yang), ơng tr i (Pơ Yang Hit), thánh m u (Po Inưnaga) Cĩ th nĩi, chính truy n th ng "đ t võ, tr i văn" và c i ngu n văn hĩa Chăm pa là m nh đ t màu m cho tu ng Bình Đ nh phát tri n. Vì v y, nghiên c u tu ng Đào T n khơng th khơng tìm v c i ngu n b n s c văn hĩa đ a phương này. Nh c đ n quê hương Bình Đ nh, th t thi u sĩt khi khơng nĩi đ n s nh hư ng sâu s c c a c Tú An Nhơn Nguy n Diêu, ngư i th y đáng kính mà Đào T n luơn tơn sùng. Ơng ch u nh hư ng c a Quỳnh ph Nguy n Diêu nhi u m t, c v đ o đ c, h c v n l n phong cách sáng tác tu ng. Su t cu c đ i mình, Đào T n luơn nh đ n cơng ơn th y, làm nhi u thơ văn nĩi v ngư i th y kính yêu c a mình và trong tu ng Đào T n cũng th y ph ng ph t tri t lý, tư tư ng c a Nguy n Diêu đĩ. C Tú An Nhơn n i ti ng v i các v tu ng Ngũ h bình Liêu, Li u đ , Võ Tam Tư tr m Nguy t Cơ Qua các v tu ng này, ta th y ơng cĩ m t b n lĩnh sáng tác th t đáng kính n . Đĩ là kh năng Vi t hĩa sâu s c các c t truy n Trung Hoa theo truy n th ng văn hĩa ngư i Vi t, t ý th c tư tư ng đ n l i ăn ti ng nĩi và hành đ ng. Nhân v t đ u là
- 64 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI nh ng nhân v t trong l ch s Trung Hoa nhưng c t truy n, tình ti t k ch l i là nh ng s ki n trong đ i s ng sinh ho t hàng ngày c a ngư i Vi t như chuy n tình yêu, chuy n ghen tuơng, chuy n m ch ng nàng dâu Chính vì v y, tu ng Nguy n Diêu r t g n gũi và thân thu c v i ngư i dân Bình Đ nh và tr thành m t mĩn ăn tinh th n khơng th thi u trong sinh ho t văn hĩa qu n chúng. Đi u này đã nh hư ng khơng nh đ n phong cách sáng tác tu ng c a Đào T n sau này. Trên cơ s s cách tân v n i dung trong tu ng Nguy n Diêu, Đào T n đã làm m t cu c đ i m i tồn di n và tri t đ v m i m t: n i dung tư tư ng, đ tài ch đ , k t c u, nhân v t, ngơn ng Hay nĩi cách khác, Nguy n Diêu đ t n n mĩng cho s cách tân cịn Đào T n th c hi n vi c "thay da đ i th t" cho ngh thu t tu ng truy n th ng. Cĩ th nĩi, trong su t cu c đ i, Đào T n mang cơng ơn sâu n ng v i quê hương Bình Đ nh, nhưng m t khác ơng cũng đã báo đáp m t cách x ng đáng cho m nh đ t này. V i kh i lư ng l n các tác ph m thơ, t , lý lu n sân kh u và đ c bi t là di s n tu ng đ c s c, Đào T n đã đưa ngh thu t tu ng c a dân t c đ t đ n đ nh cao, đ ng th i hi n th c hĩa khát v ng cách tân ngh thu t tu ng c a Nguy n Diêu và làm giàu thêm truy n th ng "đ t võ tr i văn" c a quê hương Bình Đ nh. 2.2. nh hư ng c a văn hĩa Hu Đào T n cĩ nh ng m i duyên n r t đ c bi t v i Hu . Ba mươi năm làm quan, tr hai l n đi làm T ng đ c An Tĩnh (10 năm), làm Tri ph Qu ng Tr ch (2 năm), c Đào đã s ng tr n v i Hu đúng 18 năm. Năm T Đ c 25 (1872), Đào T n đ n Hu , đư c sung vào Ban Hi u Thư và b t đ u thăng ti n nhanh chĩng trên con đư ng quan l nh tu ng. Ơng liên t c đư c thăng Biên tu, Tu so n, Tri ph Qu ng Tr ch, Th a ch , Th đ c n i các, Th gi ng h c sĩ, Tham tá các v , H ng lơ t khanh, Ph dỗn Th a Thiên Sau m t th i gian đi làm quan t i các đ a phương, ơng l i đư c Tri u đình Hu tri u v kinh làm Thư ng thư B H , B Cơng, B Binh, B Hình. Cĩ th nĩi, Đào T n là m t trong nh ng ơng quan đư c nhi u v vua nhà Nguy n "tr ng d ng". Là m t nhà Nho chu n m c, l i s ng nhi u năm kinh đơ, Đào T n b chi ph i m nh m b i tư tư ng T ng Nho và l i hành văn hoa m , n ng n , giàu đi n ph m c a văn chương cung đình Hu . Trong su t th i gian 11 năm (1871 1882), Đào T n ch làm nhi m v ph ng s c sáng tác, ch nh lý, biên so n, nhu n s c tu ng theo tư tư ng c a tri u đình, thư ng tơn đ o trung quân và trau chu t l i văn chương. Nh ng sáng tác ph ng s c Đào T n tham gia th i kỳ này mang tính c u kỳ, chu ng hình th c. Ví d như v H c lâm , th c ch t là vi c tuy n ch n nh ng l p tu ng hay nh t trong các v Sơn H u, Dương Ch n T , Tam n đ vương, Lý Ph ng Đình r i ch p n i l i v i nhau, đ t tên nhân v t và vi t l i khác.
- TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 65 Trái v i v b ngồi "tuân ph c", n i tâm Đào T n nh ng năm tháng s ng trong chi c "l ng vàng" cung đình h t s c tù túng và ng t ng t. Như M ch Quang nh n xét: " Làm quan ch là cái xác, làm thơ, làm tu ng m i là cái h n " [1, tr.98]. Trong 18 năm Hu cũng như su t cu c đ i quan l c a mình, ơng luơn th l tâm tư u u t c a k làm quan. Qua nh ng b c thư g i cho con cháu, ơng khuyên đ ng nên theo ơng gia nh p vào ch n quan trư ng. Cĩ th nĩi, trong nh ng ngày làm quan, ơng đã s ng trong s d n ép v tinh th n và " S d n ép y đã b ng d y trong m i tác ph m c a ơng " [1, tr.41]. Ơng đã đưa c nh đ i th c vào sân kh u và và mư n sân kh u đ tác đ ng đ n cu c đ i. Ơng c m th y s cơ đơn và gị bĩ trong khơng khí tù đày và m c nát c a quan trư ng nhưng ngh thu t và sân kh u đã giúp ơng vư t qua m i s t m thư ng trư c m t đ gi cho tâm h n thanh th n, v i nh ng suy ng m sâu s c, tình yêu thương l n lao và nh ng hy v ng khơng bao gi t t trư c ti n đ c a dân t c và th h mai sau. S bay b ng trong tâm h n đã k t tinh thành nh ng viên ng c sáng c thơ và t , c t ng câu văn trong v di n. Cĩ ngư i so sánh Đào T n v i Cao Bá Quát v c t cách và l ng x v i th i cu c và đ t câu h i t i sao Đào T n khơng ch n cách đi n ho c ph n kháng như nh ng ngư i anh hùng kh i nghĩa mà l i ra làm quan cho tri u Nguy n? Khơng gi ng như Cao Bá Quát t quan, giương cao ng n c đ u tranh ph n kháng ch ng l i tri u đình, Đào T n ch n ra làm quan cũng là m t cách đ " n". Đĩ là s ng gi a tri u đình nhưng dành tồn b tâm huy t làm nh ng vi c mình cĩ th làm đ giúp dân, giúp nư c. Ơng đã ngày đêm nghiên c u, sáng tác và xây d ng m t lo t nh ng v tu ng xu t s c, đ ng th i phát tri n m i tinh hoa ngh thu t c a dân t c, tr thành ngư i cĩ cơng l n nh t trong sân kh u truy n th ng Vi t Nam. Trong th i gian Hu th i T Đ c, Đào T n đã vi t nhi u b tu ng n i ti ng như Đãng kh u, Bình đ nh, T qu c lai vương, Tam B o thái giám th b u, Qu n trân hi n th y, hàng ch c pho tu ng d a theo truy n Trung Hoa và 68 h i cu i c a V n b u trình tư ng và đư c T Đ c phê "k thu t th n di u". M c dù nh ng v tu ng này vi t dư i s ch đ o c a T Đ c, khơng cĩ nhi u giá tr v n i dung tư tư ng nhưng cũng khơng th ph nh n th pháp biên k ch lão luy n và giá tr v văn chương, ngơn t c a nh ng tu ng b n này. Kinh thành Hu , nơi Đào T n g n bĩ su t 18 năm, t a l c bên b sơng Hương êm đ m, thơ m ng. Đây là qu n th nh ng cơng trình ki n trúc, ngh thu t tuy t đ p đ c trưng cho b n s c và văn hĩa Hu . Vùng đ t kinh đơ đã t o cho con ngư i nơi đây m t phong thái v a thanh cao tao nhã, v a đ m th m nh nhàng. Khơng gian Hu là khơng gian yên bình c a nh ng câu ví, đi u hị, đi u gi m cùng thú thư ng trà, ng m hoa c a nh ng b c tao nhân, m c khách. Chính s tr m m c, ưu tư c a Hu t o nên s tinh t và sâu l ng trong tu ng Đào T n. Ngh thu t dân gian x Hu phát tri n v i các lo i hình đ c s c như điêu kh c, m ngh , ca khúc, vũ khúc, l nh c cung đình cũng in d u n trong các đi u múa, đi u hát,
- 66 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI l i nĩi tu ng Đào T n. Chu ng s tinh x o, t m nhưng l i gi n d , hài hịa, ngh thu t dân gian x Hu đã g i m cách vi t tinh t khi n tu ng Đào T n v a hàn lâm, bác h c l i v a g n gũi, thân thi t v i cu c s ng c a ngư i dân. Như v y, mơi trư ng văn hĩa Hu đã nh hư ng khơng nh đ n các sáng tác tu ng c a Đào T n. Cĩ th nĩi, chính khơng gian tù tùng nơi tri u đình Hu nh ng tháng ngày làm quan đã khơi d y ý th c ph n kháng trong m i nhân v t tu ng, chính ngh thu t dân gian x Hu là ch t li u và ngu n c m h ng trong m i sáng tác tu ng, nét tr m m c ưu tư x Hu t o nên s tinh t và sâu s c trong ngơn ng tu ng Đào T n. Đúng như H Sĩ V nh nh n đ nh: " Nh ti p xúc v i ngh thu t dân gian x Hu , Đào T n đã tìm ra phương pháp ph n ánh khái quát: b thơ, l y tinh, g n đ c, khơi trong, tr ng cái hài hịa, g t cái thái quá, ch n cái d hi u, g t cái r c r i đ tu ng bác h c đi vào lịng dân, đư c di n kh p x Hu vào t n mi n Nam Trung B " [1, tr.141]. 2.3. Tinh th n "sơng Lam núi H ng" T bao đ i nay, núi H ng sơng Lam là bi u tư ng cho m nh đ t văn hi n v i nh ng con ngư i c n cù, hi u h c và tinh th n qu t kh i, anh dũng. Đây là vùng đ t nghèo khĩ nhưng kiên cư ng, là quê hương c a nhi u b c văn nhân, tài t như: Đ ng Dung, Nguy n Du, Lê H u Trác, Nguy n Cơng Tr ; nhi u anh hùng hào ki t như: Phan Đình Phùng, Phan B i Châu, Phan Châu Trinh M nh đ t này cũng là cái nơi c a phong trào nơng dân và các cu c kh i nghĩa như kh i nghĩa Lê Ninh, kh i nghĩa Hương Khê, kh i nghĩa C n vương và sau này là nơi kh i ngu n c a phong trào Đơng Du, Duy Tân, phong trào ch ng thu , phong trào Xơ vi t – Ngh Tĩnh, phong trào Dân sinh Dân ch Cĩ th nĩi, đây là m t vùng đ t "khơng d thu n ph c" đ làm quan, nhưng l i là "vùng tr i t do" đ th a "chí tang b ng" cho các b c anh hào, nghĩa sĩ. S g p g c a Đào T n v i non nư c Lam H ng cĩ th coi như m t th "duyên kỳ ng " c a m t b c hi n tài v i m t vùng đ t văn hi n. Theo tài li u c a Vi n cơ m t tri u đình Hu lúc y ghi chép, trư c khi lên đư ng nh n ch c T ng đ c An Tĩnh l n th nh t, Đào T n dâng s tâu rõ: " Hoan châu là vùng đ t xung y u. Sĩ phu nhi u, ngư i h c gi i, dân khí hùng, dân trí t t. Tơi đ n nơi ch đư c ch "ph " (v v ) đ cho dân đư c an cư l c nghi p. Cịn ch "ti u" (đánh d p) thì quan ti n nhi m c a tơi đã thành cơng, nay là v đ nh t đ i th n tri u đình chánh đi n Đ i h c sĩ Túc li t tư ng quân (Nguy n Thân). Tơi làm quan văn, khơng làm đư c nh ng vi c quan tư ng đã làm. N u tri u đình ch p thu n, tơi xin t u nhi m. N u b t thu n, tơi xin ch u t i vi m ng " [2, tr.109 110]. Đ i v i nhi u quan l i đương th i, đ n v i vùng đ t "chĩ ăn đá, gà ăn s i", đã nghèo xơ xác l i b tàn phá cùng ki t b i binh l a là m t s đày i. Ch cĩ Đào T n coi vi c đ n đây như đư c gi i phĩng đ n v i vùng tr i t do và giúp lịng ơng thanh th n, an t nh. Ơng th c s coi đây như m t đ c ân:
- TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 67 Nguyên chánh nh t nh t h o tình hịa (M ng m t tân xuân phút h o hịa V n v ng canh tân h khí đa Ni m vui v n ch khơn nĩi ra D c hư ng H ng Lam thơng nh t v n Hư ng t i H ng Lam xin h i nh Th p niên du khách ý như hà? Mư i năm khách h i cĩ phi n hà?) (Nhâm D n nguyên đán thí bút trong t p (Th bút nguyên đán Nhâm D n, Tiên nghiêm M ng Mai ngâm th o1) Nguy n Th Khoa d ch) Trong thơ và t , khơng ít l n Đào T n t g i mình là du khách đ n vùng non nư c h u tình này đ thư ng ngo n và "ch thích đ ngâm kh p đ t tr i": Mã quá sa nam hành b nguy t (Ng a quá cát nam trăng đĩn bư c Châu hồnh tri u kh u bán nghênh phong Thuy n ngang c a bi n giĩ vơi bu m Th p niên lai vãn H ng Lam l Mư i năm qua l i Lam H ng đĩ Thanh khống ngâm hồi t th trung Trong s ch lịng thơ như nư c non.) (Hành b ng u đ c [3, tr.80]) (Đi cơng cán ng u h ng, Xuân Di u d ch) M c dù là quan ph m u c a đ a phương, nhưng tâm th c a ơng đ n m nh đ t này luơn v i tư cách m t ngư i b n sách đàn. Ơng làm r t nhi u thơ vi t v x Ngh và coi đây như quê hương th hai c a mình, m i l n đ n x Ngh là m t l n ơng đư c tr v v i kho ng tr i t do và yên bình: T o t o xúc hành trang (Mau thu x p v x Ngh Hoan thành y ngã tư Cho đ kh lịng cha H ng Lam sơn th y gian Nư c non Lam H ng y Th n t ch túc ngu hy. p iu như quê nhà) (Ký nhi ) [3, tr.197] (Vi t cho con – Vũ Ng c Li n d ch) T i đ t Lam H ng, ơng k t thâm giao và giúp đ nhi u văn thân, sĩ phu yêu nư c ch ng Pháp như Cao Xuân D c, Đ ng Nguyên C n, Nghi Xuân, Đ Niên và ơng đ c bi t cĩ tình c m sâu s c v i hai chí sĩ h Phan là Phan Đình Phùng và Phan B i Châu. Nguy n Th Khoa cho r ng, nhân v t Tri u Khánh Sanh trong Di n võ đình và Ti t Cương trong H sinh đàn "là hình nh n d c a hai chí sĩ h Phan " [1, tr.314]. Chính "tinh th n sơng Lam, núi H ng" đã đưa Đào T n ra kh i s chi ph i c a ý th c h Nho giáo đ xây d ng hình tư ng "anh hùng ph n lo n", "con ngư i ra đi" trong tu ng. Theo tư li u c a nhà văn Sơn Tùng, Đào T n cịn cĩ m i g n bĩ lâu dài v i gia đình c Phĩ b ng Nguy n Sinh S c, thân sinh ch t ch H Chí Minh. C Đào đã t ng nhi u l n t n tình giúp đ che ch cho gia đình c Phĩ b ng khi ho n n n khĩ khăn và gĩp ph n rèn luy n nhân cách cho Nguy n Sinh Cung thu thi u th i [1, tr.70 73]. 1 Tiên nghiên M ng Mai ngâm th o là t p thơ do hai ái n c a Đào T n là Trúc Tiên và Chi Tiên ký l c, T nh Ba ph ng sao vào tháng Ch p năm Giáp Thìn (1964) sưu t m đư c 107 bài thơ c a Đào T n, 236 trang.
- 68 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI Tình c m v i quê hương và con ngư i sơng Lam núi H ng đã giúp Đào T n thăng hoa trong sáng tác tu ng. H u h t các v tu ng hay nh t c a ơng như Tr m Hương các, Di n võ đình, H sinh đàn, Hồng Phi H quá Gi i Bài quan, C Thành đ u đư c sáng tác trong 10 năm làm t ng đ c An Tĩnh. T i nơi này, ơng đã xây d ng m t r p hát b i mang tên "Như Th quan" và m t trư ng d y hát b i mang tên "H c b đình". Giai đo n này đánh d u bư c chuy n bi n m nh m trong s nghi p tu ng c a Đào T n mà Nguy n Th Khoa g i đĩ là giai đo n " thay đ i cĩ tính ch t cách m ng c a tu ng hát Đào T n" [1, tr.315]. Mư i năm trên đ t Lam H ng, ơng đã cho ra đ i các v tu ng xu t s c, khác h n v ch t so v i nh ng v sáng tác và nhu n s c trư c đĩ. quê hương x Ngh , Đào T n đã th c hi n đư c ư c mơ làm m i tu ng hát mà ơng t ng p su t cu c đ i mình. Dân ca ví, gi m Ngh Tĩnh cũng cĩ nh ng nh hư ng nh t đ nh đ n các đi u hát trong tu ng Đào T n. L i ca c a dân ca ví, gi m ca ng i nh ng giá tr truy n th ng sâu s c như s kính tr ng các b c ơng bà cha m , lịng chung th y, t n t y vì ngư i khác cũng như ng i ca đ c tính th t thà và cách cư x t t gi a con ngư i v i con ngư i đã đi vào nh ng câu hát tu ng giàu đ o lý nhân sinh c a Đào T n. Như v y, m nh đ t Lam H ng cĩ ý nghĩa vơ cùng quan tr ng trong cu c đ i và s nghi p c a v Tr ng nguyên văn tu ng . Trên quê hương cách m ng anh hùng, v i s đĩng gĩp, c vũ đ ng c m, chia x , ng h đ y tri ân c a các b c sĩ phu, hào ki t và nhân dân x Ngh , Đào T n đã t o ra nh ng đ nh cao c a ngh thu t tu ng đ l i cho muơn đ i. Chính nh ng tác ph m này đã t o nên tên tu i c a H u t tu ng Đào T n. 3. K T LU N Trong su t cu c đ i mình, Đào T n đã dành h t tâm l c cho ngh thu t tu ng. Đ cĩ đư c nh ng ki t tác vơ giá, Đào T n đã ch t l c tinh hoa c a nh ng vùng đ t đ a linh nhân ki t g n bĩ v i cu c đ i ơng. Đĩ là quê hương Bình Đ nh "đ t võ tr i văn" anh dũng kiên cư ng, là c đơ Hu thơ m ng, thâm tr m mà sâu s c, là m nh đ t "sơng Lam núi H ng" nơi t h i c a nh ng anh hùng hào ki t. Cĩ th nĩi, tu ng Đào T n là s k t tinh truy n th ng và văn hĩa các vùng mi n c a đ t nư c đ t o nên nh ng giá tr tinh túy mang đ m b n s c dân t c Vi t Nam. TÀI LI U THAM KH O 1. Hồng Chương (Ch biên 2008), Đào T n trăm năm nhìn l i , Nxb H i Nhà văn, Hà N i. 2. K y u h i th o Đào T n l n th nh t (1978), Đào T n, nhà thơ, ngh sĩ tu ng xu t s c , Ty Văn hĩa và Thơng tin Nghĩa Bình, Bình Đ nh. 3. Vũ Ng c Li n (sưu t m và gi i thi u) (1987), Thơ và T Đào T n , Nxb Văn h c, Hà N i.
- TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 69 THE IMPACT OF LOCAL CULTURE IN DAO TAN’S CLASSICAL DRAMA AAbbAbstract:Ab stract: Dao Tan is a multi talented artist. He is a poet, musician and above all a exquisitely talented opera writer. Leaving his homeland to work for Nguyen Dynasty over 30 years, he left a priceless legacy of opera art with 40 scripts that he composed and refreshed. Throughout his life, he wandered many places but his kinship was three places Binh Dinh, Hue, and An Tinh (Nghe An, Ha Tinh) and these localities had a great influence on his work. Studying local culture in DaoTan’s classical drama is the approach to decode his works from the depth of the cultural superstructure forming compositions and putting the work in inter sector awareness. Keywords: Dao Tan, Hue, Binh Dinh, Nghe An, Ha Tinh
