Ảnh hưởng của văn hóa các vùng miền trong tuồng Đào Tấn

Nội dung text: Ảnh hưởng của văn hóa các vùng miền trong tuồng Đào Tấn

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 61 ẢẢẢNHẢNH HƯHƯỞỞỞỞNGNG CCỦỦỦỦAA VĂN HĨA CÁC VVÙNGÙNG MIMIỀỀỀỀNNNN TRONG TUTUỒỒỒỒNGNG ĐO TTẤẤẤẤNNNN Đinh Th Kim Thương 1 Trưng Đi hc Th đơ Hà Ni Tĩm tttttt: Đào Tn là mt ngh sĩ đa tài, ơng là mt nhà thơ, nhà t khúc và trên ht là mt nhà vit kch bn tung tài hoa, sc so. Vi hơn 30 năm "tha hương" làm quan cho triu Nguyn, ơng đã đ li cho ngh thut tung mt di sn vơ giá vi hơn 40 kch bn do ơng biên son và nhun sc. Cuc đi ơng lưu lc nhiu nơi nhưng gn bĩ nht vi ba đa danh Bình Đnh, Hu và An Tĩnh (Ngh An – Hà Tĩnh) và nhng đa phương này cĩ nh hưng khơng nh đn các sáng tác ca ơng. Tìm hiu s nh hưng ca văn hĩa các vùng min đn tung Đào Tn là cách tip cn gii mã tác phm t chiu sâu các cu tng văn hĩa hình thành nên tác phm và đt tác phm trong s tip nhn liên ngành. TTTT khĩakhĩa: Đào Tn, Hu, Bình Đnh, Ngh An, Hà Tĩnh 1. M ĐU Đào Tn cĩ cuc đi "tha hương" như chính nhng nhân vt ca ơng trong tung. Sinh ra và ln lên quê hương Bình Đnh, nhưng sut 30 năm làm quan ơng sng nhiu đa phương khác nhau trong c nưc, trong đĩ cĩ hai nơi gn bĩ lâu nht là Hu (18 năm) và An Tĩnh (nay là Ngh An Hà Tĩnh,10 năm). Bn sc văn hĩa các đa phương in du n đm nét trong các v tung ca ơng. Cĩ th chia tung Đào Tn thành ba nhĩm, tương ng vi ba giai đon: thi kỳ Bình Đnh, thi kỳ Hu, thi kỳ làm Tng đc An Tĩnh. Khi cịn quê, ơng đã yêu tung và tham gia các hot đng sáng tác, biu din tung. Thi kỳ này ơng sáng tác duy nht v Tân Dã đn . Sau khi vào Hu, ơng ch yu tham gia nhun sc và sáng tác theo lnh ch ca vua T Đc. Đây là thi kỳ ơng đưc trng dng và cĩ mơi trưng tt đ trau di văn chương ngh thut. Mưi năm làm tng đc An Tĩnh là khong thi gian ơng thăng hoa và sáng tác nhng kch bn tung hay nht trong cuc đi mình. Cĩ th thy, quê hương Bình Đnh anh hùng, giàu truyn thng ngh thut chính là cái nơi nuơi dưng tình yêu tung và tinh thn thưng võ ca Đào Tn; c đơ Hu c 1 Nhn bài ngày 5.5.2017; chnh sa, gi phn bin và duyt đăng ngày 20.6.2017 Liên h tác gi: Đinh Th Kim Thương; Email: dtkthuong@daihocthudo.edu.vn
2. 62 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI kính trm mc chính là mơi trưng vun đp tài năng ca ơng; cịn mnh đt An Tĩnh vi núi Hng, sơng Lam và bao trang anh hùng hào kit chính là vùng tri t do đ Đào Tn tha sc sáng to, làm nên nhng kit tác vĩ đi cho ngành tung. S là mt thiu sĩt ln khi nghiên cu tung Đào Tn nu khơng nhc đn s nh hưng ca văn hĩa Bình Đnh, Hu, An Tĩnh trong các tác phm ca ơng. 2. NI DUNG 2.1. Du n truyn thng và văn hĩa Bình Đnh Bình Đnh cĩ mt mch ngun văn hĩa rt xa xưa, nu nĩi phía Bc cĩ nn văn hĩa Đơng Sơn, phía Nam cĩ nn văn hĩa Ĩc Eo thì Bình Đnh, trung đim ca khu vc min Trung cĩ nn văn hĩa Sa Huỳnh Truơng Xe. Tha hưng mt mch ngun văn hĩa đ s và c xưa cùng vi hàng nghìn năm dng nưc và gi nưc, văn hĩa Bình Đnh va lan ta va tip nhn giá tr ca các nn văn hĩa khác đ bi đp, làm phong phú cho mình. Vì th, con ngưi Bình Đnh va mang s thâm trm, sâu sc ca nghìn năm văn hin, s thng thn bc trc ca ngưi Tây Nguyên và c s phĩng khống ci m ca ngưi dân min duyên hi. Đây là mt mnh đt "đa linh nhân kit" vi núi Bà Phù Cát, núi Ơng Vân Canh, Kim Sơn Hồi Ân và Chĩp Chài Phú M như bn tr ct chng tri và nhng ngưi anh hùng khi nghĩa trong lch s làm rng danh đt võ anh hùng. Nhìn li lch s hơn 200 năm v trưc, Bình Đnh đã đi đu trong cuc đu tranh chng áp bc bĩc lt nng n ca vua, quan thi đĩ. Cuc chin đu oanh lit ca chàng Lía là mt biu trưng rc r ca tinh thn "ly đi nghĩa thng hung tàn" ca quê hương Bình Đnh. Ngn la anh hùng đĩ sau này li vùng lên vi khí th long tri l đt ca ba anh em nhà Tây Sơn: Nguyn Nhc, Nguyn Hu, Nguyn L. Chúng ta hiu vì sao khi gic Pháp mi đt chân trên đt nưc ta thì phong trào ca Võ Duy Dương đã bùng phát và t đĩ tip tc chin đu chng quân xâm lưc kéo dài sut my chc năm ti các tnh min Nam. Chúng ta cũng hiu vì sao ngay khi vua Hàm Nghi h Chiu Cn vương thì mt trong nhng phong trào kiên cưng và mnh m nht cũng din ra trên đt Bình Đnh dưi s lãnh đo ca Mai Xuân Thưng, Đồn Dỗn Đch, Nguyn Trng Trì (năm t Du 1885). Bao nhiêu cuc tàn sát đm máu ca quân thù khơng uy hip ni lịng ngưi dân Bình Đnh. Ngn la anh hùng và yêu nưc ngày mt thêm rc sáng trên mnh đt này. Đúng như Vũ Khiêu đã nhn đnh " Đào Tn sinh ra và ln lên trong khơng khí hào hùng ca quê hương và đưc quê hương cht lc cho nhng giá tr đưc hun đúc qua ngàn năm lch s ca mnh đt ti linh thiêng này " [1, tr.35]. Chính truyn thng ca quê hương đã bi dưng lịng yêu nưc và tinh thn t tơn dân tc sâu sc trong lịng Đào Tn và nhng tinh hoa đĩ đưc ơng tc nn trong hình tưng ngưi anh hùng bt t trên sân khu tung.
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 63 Bình Đnh là mt trong nhng cái nơi ca võ c truyn Vit Nam vi các làng võ, lị võ ni ting như võ h Trương (xã Phù M, huyn M Hip), võ h Đinh (xã Nhơn An, huyn An Nhơn), võ h Trn (xã Bình Hịa, huyn Tây Sơn) Vì vy mi cĩ câu ca dao ni ting khái quát v truyn thng Bình Đnh: Ai v Bình Đnh mà coi Con gái Bình Đnh cm roi đi quyn. Chính võ c truyn đã to nên du n riêng cho tung Bình Đnh (tung võ). Đ din đưc tung, ngưi din viên trưc ht phi hc võ ít nht ba tháng ri mi hc hát, múa tung. Nu khơng bit võ, khơng th din đưc cái "tinh thn khí" ca tung Bình Đnh. Khơng ch ni ting là đt võ, Bình Đnh cịn là min đt ca các thi nhân. Nơi đây đã nuơi dưng cho hn thơ ca Đào Duy T, Nguyn Diêu, Đào Tn, Mai Xuân Thưng, Tăng Bt H, Nguyn Bá Huân, Nguyn Trng Trì, Đào Phan Duân thi trung đi và sau này là các nhà thơ ln ca thi hin đi như Hàn Mc T, Xuân Diu, Quách Tn, Ch Lan Viên, Yn Lan Bình Đnh cũng tng là kinh đơ ca vương quc Chămpa t th k XI đn XV, nên du n ca văn hĩa Chămpa cịn khá đm nét trong tung Đào Tn. Cĩ th thy rõ trong các điu múa và điu hát Nam tung Đào Tn cĩ hơi hưng ca ca vũ nhc Chămpa, đc bit là s kt hp gia nĩi li, nĩi k và các điu hát va mm mi, uyn chuyn va hài hịa, linh hot mà vn thng nht, nhun nhy. Tín ngưng th đa thn và mt s v thn trong văn hĩa Chămpa, Khơme cũng cĩ bĩng dáng trong kch bn tung Đào Tn như các thn linh (Pơ Yang), ơng tri (Pơ Yang Hit), thánh mu (Po Inưnaga) Cĩ th nĩi, chính truyn thng "đt võ, tri văn" và ci ngun văn hĩa Chămpa là mnh đt màu m cho tung Bình Đnh phát trin. Vì vy, nghiên cu tung Đào Tn khơng th khơng tìm v ci ngun bn sc văn hĩa đa phương này. Nhc đn quê hương Bình Đnh, tht thiu sĩt khi khơng nĩi đn s nh hưng sâu sc ca c Tú An Nhơn Nguyn Diêu, ngưi thy đáng kính mà Đào Tn luơn tơn sùng. Ơng chu nh hưng ca Quỳnh ph Nguyn Diêu nhiu mt, c v đo đc, hc vn ln phong cách sáng tác tung. Sut cuc đi mình, Đào Tn luơn nh đn cơng ơn thy, làm nhiu thơ văn nĩi v ngưi thy kính yêu ca mình và trong tung Đào Tn cũng thy phng pht trit lý, tư tưng ca Nguyn Diêu đĩ. C Tú An Nhơn ni ting vi các v tung Ngũ h bình Liêu, Liu đ, Võ Tam Tư trm Nguyt Cơ Qua các v tung này, ta thy ơng cĩ mt bn lĩnh sáng tác tht đáng kính n. Đĩ là kh năng Vit hĩa sâu sc các ct truyn Trung Hoa theo truyn thng văn hĩa ngưi Vit, t ý thc tư tưng đn li ăn ting nĩi và hành đng. Nhân vt đu là
4. 64 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI nhng nhân vt trong lch s Trung Hoa nhưng ct truyn, tình tit kch li là nhng s kin trong đi sng sinh hot hàng ngày ca ngưi Vit như chuyn tình yêu, chuyn ghen tuơng, chuyn m chng nàng dâu Chính vì vy, tung Nguyn Diêu rt gn gũi và thân thuc vi ngưi dân Bình Đnh và tr thành mt mĩn ăn tinh thn khơng th thiu trong sinh hot văn hĩa qun chúng. Điu này đã nh hưng khơng nh đn phong cách sáng tác tung ca Đào Tn sau này. Trên cơ s s cách tân v ni dung trong tung Nguyn Diêu, Đào Tn đã làm mt cuc đi mi tồn din và trit đ v mi mt: ni dung tư tưng, đ tài ch đ, kt cu, nhân vt, ngơn ng Hay nĩi cách khác, Nguyn Diêu đt nn mĩng cho s cách tân cịn Đào Tn thc hin vic "thay da đi tht" cho ngh thut tung truyn thng. Cĩ th nĩi, trong sut cuc đi, Đào Tn mang cơng ơn sâu nng vi quê hương Bình Đnh, nhưng mt khác ơng cũng đã báo đáp mt cách xng đáng cho mnh đt này. Vi khi lưng ln các tác phm thơ, t, lý lun sân khu và đc bit là di sn tung đc sc, Đào Tn đã đưa ngh thut tung ca dân tc đt đn đnh cao, đng thi hin thc hĩa khát vng cách tân ngh thut tung ca Nguyn Diêu và làm giàu thêm truyn thng "đt võ tri văn" ca quê hương Bình Đnh. 2.2. nh hưng ca văn hĩa Hu Đào Tn cĩ nhng mi duyên n rt đc bit vi Hu. Ba mươi năm làm quan, tr hai ln đi làm Tng đc An Tĩnh (10 năm), làm Tri ph Qung Trch (2 năm), c Đào đã sng trn vi Hu đúng 18 năm. Năm T Đc 25 (1872), Đào Tn đn Hu, đưc sung vào Ban Hiu Thư và bt đu thăng tin nhanh chĩng trên con đưng quan l nh tung. Ơng liên tc đưc thăng Biên tu, Tu son, Tri ph Qung Trch, Tha ch, Th đc ni các, Th ging hc sĩ, Tham tá các v, Hng lơ t khanh, Ph dỗn Tha Thiên Sau mt thi gian đi làm quan ti các đa phương, ơng li đưc Triu đình Hu triu v kinh làm Thưng thư B H, B Cơng, B Binh, B Hình. Cĩ th nĩi, Đào Tn là mt trong nhng ơng quan đưc nhiu v vua nhà Nguyn "trng dng". Là mt nhà Nho chun mc, li sng nhiu năm kinh đơ, Đào Tn b chi phi mnh m bi tư tưng Tng Nho và li hành văn hoa m, nng n, giàu đin phm ca văn chương cung đình Hu. Trong sut thi gian 11 năm (18711882), Đào Tn ch làm nhim v phng sc sáng tác, chnh lý, biên son, nhun sc tung theo tư tưng ca triu đình, thưng tơn đo trung quân và trau chut li văn chương. Nhng sáng tác phng sc Đào Tn tham gia thi kỳ này mang tính cu kỳ, chung hình thc. Ví d như v Hc lâm , thc cht là vic tuyn chn nhng lp tung hay nht trong các v Sơn Hu, Dương Chn T, Tam n đ vương, Lý Phng Đình ri chp ni li vi nhau, đt tên nhân vt và vit li khác.
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 65 Trái vi v b ngồi "tuân phc", ni tâm Đào Tn nhng năm tháng sng trong chic "lng vàng" cung đình ht sc tù túng và ngt ngt. Như Mch Quang nhn xét: " Làm quan ch là cái xác, làm thơ, làm tung mi là cái hn " [1, tr.98]. Trong 18 năm Hu cũng như sut cuc đi quan l ca mình, ơng luơn th l tâm tư u ut ca k làm quan. Qua nhng bc thư gi cho con cháu, ơng khuyên đng nên theo ơng gia nhp vào chn quan trưng. Cĩ th nĩi, trong nhng ngày làm quan, ơng đã sng trong s dn ép v tinh thn và " S dn ép y đã bng dy trong mi tác phm ca ơng " [1, tr.41]. Ơng đã đưa cnh đi thc vào sân khu và và mưn sân khu đ tác đng đn cuc đi. Ơng cm thy s cơ đơn và gị bĩ trong khơng khí tù đày và mc nát ca quan trưng nhưng ngh thut và sân khu đã giúp ơng vưt qua mi s tm thưng trưc mt đ gi cho tâm hn thanh thn, vi nhng suy ngm sâu sc, tình yêu thương ln lao và nhng hy vng khơng bao gi tt trưc tin đ ca dân tc và th h mai sau. S bay bng trong tâm hn đã kt tinh thành nhng viên ngc sáng c thơ và t, c tng câu văn trong v din. Cĩ ngưi so sánh Đào Tn vi Cao Bá Quát v ct cách và l ng x vi thi cuc và đt câu hi ti sao Đào Tn khơng chn cách đi n hoc phn kháng như nhng ngưi anh hùng khi nghĩa mà li ra làm quan cho triu Nguyn? Khơng ging như Cao Bá Quát t quan, giương cao ngn c đu tranh phn kháng chng li triu đình, Đào Tn chn ra làm quan cũng là mt cách đ " n". Đĩ là sng gia triu đình nhưng dành tồn b tâm huyt làm nhng vic mình cĩ th làm đ giúp dân, giúp nưc. Ơng đã ngày đêm nghiên cu, sáng tác và xây dng mt lot nhng v tung xut sc, đng thi phát trin mi tinh hoa ngh thut ca dân tc, tr thành ngưi cĩ cơng ln nht trong sân khu truyn thng Vit Nam. Trong thi gian Hu thi T Đc, Đào Tn đã vit nhiu b tung ni ting như Đãng khu, Bình đnh, T quc lai vương, Tam Bo thái giám th bu, Qun trân hin thy, hàng chc pho tung da theo truyn Trung Hoa và 68 hi cui ca Vn bu trình tưng và đưc T Đc phê "k thut thn diu". Mc dù nhng v tung này vit dưi s ch đo ca T Đc, khơng cĩ nhiu giá tr v ni dung tư tưng nhưng cũng khơng th ph nhn th pháp biên kch lão luyn và giá tr v văn chương, ngơn t ca nhng tung bn này. Kinh thành Hu, nơi Đào Tn gn bĩ sut 18 năm, ta lc bên b sơng Hương êm đm, thơ mng. Đây là qun th nhng cơng trình kin trúc, ngh thut tuyt đp đc trưng cho bn sc và văn hĩa Hu. Vùng đt kinh đơ đã to cho con ngưi nơi đây mt phong thái va thanh cao tao nhã, va đm thm nh nhàng. Khơng gian Hu là khơng gian yên bình ca nhng câu ví, điu hị, điu gim cùng thú thưng trà, ngm hoa ca nhng bc tao nhân, mc khách. Chính s trm mc, ưu tư ca Hu to nên s tinh t và sâu lng trong tung Đào Tn. Ngh thut dân gian x Hu phát trin vi các loi hình đc sc như điêu khc, m ngh, ca khúc, vũ khúc, l nhc cung đình cũng in du n trong các điu múa, điu hát,
6. 66 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI li nĩi tung Đào Tn. Chung s tinh xo, t m nhưng li gin d, hài hịa, ngh thut dân gian x Hu đã gi m cách vit tinh t khin tung Đào Tn va hàn lâm, bác hc li va gn gũi, thân thit vi cuc sng ca ngưi dân. Như vy, mơi trưng văn hĩa Hu đã nh hưng khơng nh đn các sáng tác tung ca Đào Tn. Cĩ th nĩi, chính khơng gian tù tùng nơi triu đình Hu nhng tháng ngày làm quan đã khơi dy ý thc phn kháng trong mi nhân vt tung, chính ngh thut dân gian x Hu là cht liu và ngun cm hng trong mi sáng tác tung, nét trm mc ưu tư x Hu to nên s tinh t và sâu sc trong ngơn ng tung Đào Tn. Đúng như H Sĩ Vnh nhn đnh: " Nh tip xúc vi ngh thut dân gian x Hu, Đào Tn đã tìm ra phương pháp phn ánh khái quát: b thơ, ly tinh, gn đc, khơi trong, trng cái hài hịa, gt cái thái quá, chn cái d hiu, gt cái rc ri đ tung bác hc đi vào lịng dân, đưc din khp x Hu vào tn min Nam Trung B" [1, tr.141]. 2.3. Tinh thn "sơng Lam núi Hng" T bao đi nay, núi Hng sơng Lam là biu tưng cho mnh đt văn hin vi nhng con ngưi cn cù, hiu hc và tinh thn qut khi, anh dũng. Đây là vùng đt nghèo khĩ nhưng kiên cưng, là quê hương ca nhiu bc văn nhân, tài t như: Đng Dung, Nguyn Du, Lê Hu Trác, Nguyn Cơng Tr ; nhiu anh hùng hào kit như: Phan Đình Phùng, Phan Bi Châu, Phan Châu Trinh Mnh đt này cũng là cái nơi ca phong trào nơng dân và các cuc khi nghĩa như khi nghĩa Lê Ninh, khi nghĩa Hương Khê, khi nghĩa Cn vương và sau này là nơi khi ngun ca phong trào Đơng Du, Duy Tân, phong trào chng thu, phong trào Xơ vit – Ngh Tĩnh, phong trào Dân sinh Dân ch Cĩ th nĩi, đây là mt vùng đt "khơng d thun phc" đ làm quan, nhưng li là "vùng tri t do" đ tha "chí tang bng" cho các bc anh hào, nghĩa sĩ. S gp g ca Đào Tn vi non nưc Lam Hng cĩ th coi như mt th "duyên kỳ ng" ca mt bc hin tài vi mt vùng đt văn hin. Theo tài liu ca Vin cơ mt triu đình Hu lúc y ghi chép, trưc khi lên đưng nhn chc Tng đc An Tĩnh ln th nht, Đào Tn dâng s tâu rõ: " Hoan châu là vùng đt xung yu. Sĩ phu nhiu, ngưi hc gii, dân khí hùng, dân trí tt. Tơi đn nơi ch đưc ch "ph" (v v) đ cho dân đưc an cư lc nghip. Cịn ch "tiu" (đánh dp) thì quan tin nhim ca tơi đã thành cơng, nay là v đ nht đi thn triu đình chánh đin Đi hc sĩ Túc lit tưng quân (Nguyn Thân). Tơi làm quan văn, khơng làm đưc nhng vic quan tưng đã làm. Nu triu đình chp thun, tơi xin tu nhim. Nu bt thun, tơi xin chu ti vi mng " [2, tr.109110]. Đi vi nhiu quan li đương thi, đn vi vùng đt "chĩ ăn đá, gà ăn si", đã nghèo xơ xác li b tàn phá cùng kit bi binh la là mt s đày i. Ch cĩ Đào Tn coi vic đn đây như đưc gii phĩng đn vi vùng tri t do và giúp lịng ơng thanh thn, an tnh. Ơng thc s coi đây như mt đc ân:
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 67 Nguyên chánh nht nht ho tình hịa (Mng mt tân xuân phút ho hịa Vn vng canh tân h khí đa Nim vui vn ch khơn nĩi ra Dc hưng Hng Lam thơng nht vn Hưng ti Hng Lam xin hi nh Thp niên du khách ý như hà? Mưi năm khách hi cĩ phin hà?) (Nhâm Dn nguyên đán thí bút trong tp (Th bút nguyên đán Nhâm Dn, Tiên nghiêm Mng Mai ngâm tho1) Nguyn Th Khoa dch) Trong thơ và t, khơng ít ln Đào Tn t gi mình là du khách đn vùng non nưc hu tình này đ thưng ngon và "ch thích đ ngâm khp đt tri": Mã quá sa nam hành b nguyt (Nga quá cát nam trăng đĩn bưc Châu hồnh triu khu bán nghênh phong Thuyn ngang ca bin giĩ vơi bum Thp niên lai vãn Hng Lam l Mưi năm qua li Lam Hng đĩ Thanh khống ngâm hồi t th trung Trong sch lịng thơ như nưc non.) (Hành b ngu đc [3, tr.80]) (Đi cơng cán ngu hng, Xuân Diu dch) Mc dù là quan ph mu ca đa phương, nhưng tâm th ca ơng đn mnh đt này luơn vi tư cách mt ngưi bn sách đàn. Ơng làm rt nhiu thơ vit v x Ngh và coi đây như quê hương th hai ca mình, mi ln đn x Ngh là mt ln ơng đưc tr v vi khong tri t do và yên bình: To to xúc hành trang (Mau thu xp v x Ngh Hoan thành y ngã tư Cho đ kh lịng cha Hng Lam sơn thy gian Nưc non Lam Hng y Thn tch túc ngu hy. p iu như quê nhà) (Ký nhi ) [3, tr.197] (Vit cho con – Vũ Ngc Lin dch) Ti đt Lam Hng, ơng kt thâm giao và giúp đ nhiu văn thân, sĩ phu yêu nưc chng Pháp như Cao Xuân Dc, Đng Nguyên Cn, Nghi Xuân, Đ Niên và ơng đc bit cĩ tình cm sâu sc vi hai chí sĩ h Phan là Phan Đình Phùng và Phan Bi Châu. Nguyn Th Khoa cho rng, nhân vt Triu Khánh Sanh trong Din võ đình và Tit Cương trong H sinh đàn "là hình nh n d ca hai chí sĩ h Phan " [1, tr.314]. Chính "tinh thn sơng Lam, núi Hng" đã đưa Đào Tn ra khi s chi phi ca ý thc h Nho giáo đ xây dng hình tưng "anh hùng phn lon", "con ngưi ra đi" trong tung. Theo tư liu ca nhà văn Sơn Tùng, Đào Tn cịn cĩ mi gn bĩ lâu dài vi gia đình c Phĩ bng Nguyn Sinh Sc, thân sinh ch tch H Chí Minh. C Đào đã tng nhiu ln tn tình giúp đ che ch cho gia đình c Phĩ bng khi hon nn khĩ khăn và gĩp phn rèn luyn nhân cách cho Nguyn Sinh Cung thu thiu thi [1, tr.7073]. 1 Tiên nghiên Mng Mai ngâm tho là tp thơ do hai ái n ca Đào Tn là Trúc Tiên và Chi Tiên ký lc, Tnh Ba phng sao vào tháng Chp năm Giáp Thìn (1964) sưu tm đưc 107 bài thơ ca Đào Tn, 236 trang.
8. 68 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐƠ H NỘI Tình cm vi quê hương và con ngưi sơng Lam núi Hng đã giúp Đào Tn thăng hoa trong sáng tác tung. Hu ht các v tung hay nht ca ơng như Trm Hương các, Din võ đình, H sinh đàn, Hồng Phi H quá Gii Bài quan, C Thành đu đưc sáng tác trong 10 năm làm tng đc An Tĩnh. Ti nơi này, ơng đã xây dng mt rp hát bi mang tên "Như Th quan" và mt trưng dy hát bi mang tên "Hc b đình". Giai đon này đánh du bưc chuyn bin mnh m trong s nghip tung ca Đào Tn mà Nguyn Th Khoa gi đĩ là giai đon " thay đi cĩ tính cht cách mng ca tung hát Đào Tn" [1, tr.315]. Mưi năm trên đt Lam Hng, ơng đã cho ra đi các v tung xut sc, khác hn v cht so vi nhng v sáng tác và nhun sc trưc đĩ. quê hương x Ngh, Đào Tn đã thc hin đưc ưc mơ làm mi tung hát mà ơng tng p sut cuc đi mình. Dân ca ví, gim Ngh Tĩnh cũng cĩ nhng nh hưng nht đnh đn các điu hát trong tung Đào Tn. Li ca ca dân ca ví, gim ca ngi nhng giá tr truyn thng sâu sc như s kính trng các bc ơng bà cha m, lịng chung thy, tn ty vì ngưi khác cũng như ngi ca đc tính tht thà và cách cư x t t gia con ngưi vi con ngưi đã đi vào nhng câu hát tung giàu đo lý nhân sinh ca Đào Tn. Như vy, mnh đt Lam Hng cĩ ý nghĩa vơ cùng quan trng trong cuc đi và s nghip ca v Trng nguyên văn tung . Trên quê hương cách mng anh hùng, vi s đĩng gĩp, c vũ đng cm, chia x, ng h đy tri ân ca các bc sĩ phu, hào kit và nhân dân x Ngh, Đào Tn đã to ra nhng đnh cao ca ngh thut tung đ li cho muơn đi. Chính nhng tác phm này đã to nên tên tui ca Hu t tung Đào Tn. 3. KT LUN Trong sut cuc đi mình, Đào Tn đã dành ht tâm lc cho ngh thut tung. Đ cĩ đưc nhng kit tác vơ giá, Đào Tn đã cht lc tinh hoa ca nhng vùng đt đa linh nhân kit gn bĩ vi cuc đi ơng. Đĩ là quê hương Bình Đnh "đt võ tri văn" anh dũng kiên cưng, là c đơ Hu thơ mng, thâm trm mà sâu sc, là mnh đt "sơng Lam núi Hng" nơi t hi ca nhng anh hùng hào kit. Cĩ th nĩi, tung Đào Tn là s kt tinh truyn thng và văn hĩa các vùng min ca đt nưc đ to nên nhng giá tr tinh túy mang đm bn sc dân tc Vit Nam. TÀI LIU THAM KHO 1. Hồng Chương (Ch biên 2008), Đào Tn trăm năm nhìn li , Nxb Hi Nhà văn, Hà Ni. 2. K yu hi tho Đào Tn ln th nht (1978), Đào Tn, nhà thơ, ngh sĩ tung xut sc , Ty Văn hĩa và Thơng tin Nghĩa Bình, Bình Đnh. 3. Vũ Ngc Lin (sưu tm và gii thiu) (1987), Thơ và T Đào Tn , Nxb Văn hc, Hà Ni.
9. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 16/2017 69 THE IMPACT OF LOCAL CULTURE IN DAO TAN’S CLASSICAL DRAMA AAbbAbstract:Ab stract: Dao Tan is a multitalented artist. He is a poet, musician and above all a exquisitely talented opera writer. Leaving his homeland to work for Nguyen Dynasty over 30 years, he left a priceless legacy of opera art with 40 scripts that he composed and refreshed. Throughout his life, he wandered many places but his kinship was three places Binh Dinh, Hue, and An Tinh (Nghe An, Ha Tinh) and these localities had a great influence on his work. Studying local culture in DaoTan’s classical drama is the approach to decode his works from the depth of the cultural superstructure forming compositions and putting the work in intersector awareness. Keywords: Dao Tan, Hue, Binh Dinh, Nghe An, Ha Tinh