Giao lưu tiếp biến văn hóa ở cộng đồng đa dân tộc (Việt, Khmer, Hoa) tại xã Bình An, huyện Kiên Lương, tỉnh Kiên Giang

Nội dung text: Giao lưu tiếp biến văn hóa ở cộng đồng đa dân tộc (Việt, Khmer, Hoa) tại xã Bình An, huyện Kiên Lương, tỉnh Kiên Giang

1. Science & Technology Development, Vol 14, No.X1- 2011 GIAO LƯU TIẾP BIẾN VĂN HÓA Ở CỘNG ĐỒNG ĐA DÂN TỘC (VIỆT, KHMER, HOA) TẠI XÃ BÌNH AN, HUYỆN KIÊN LƯƠNG, TỈNH KIÊN GIANG TS. Huỳnh Ngọc Thu Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG-HCM TÓM TẮT: Giao lưu tiếp biến văn hóa (acculturation) là khái niệm được các nhà Nhân học phương Tây đưa ra vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, nhằm mạnh đến sự biến đổi văn hóa của tộc người trong xã hội đa tộc người. Giao lưu tiếp biến văn hóa là sự tương hỗ lẫn nhau giữa hai nền văn hóa. Sự tương hỗ này có khi diễn ra không cân xứng, và kết quả sẽ có một nền văn hóa bị hút vào trong một nền văn hóa khác, hoặc bị thay đổi bởi một nền văn hóa khác; hay cả hai nền văn hóa cùng thay đổi. Xã Bình An, huyện Kiên Lương, tỉnh Kiên Giang là nơi tụ cư xen kẽ lâu đời của ba dân tộc Việt, Hoa, Khmer, nên giữa họ cũng có hiện tượng giao lưu tiếp biến văn hóa lẫn nhau trong quá trình tồn tại. Kết quả quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa là những biểu hiện văn hóa của các tộc người này có yếu tố trở thành cái chung của cả ba dân tộc, nhưng cũng có những biểu hiện mang tính biến đổi từ việc tiếp xúc lẫn nhau giữa các nền văn hóa, hoặc có những biểu hiện mang tính hội tụ trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Từ khóa: Giao lưu tiếp biến văn hóa, cộng đồng đa dân tộc. 1. Giao lưu tiếp biến văn hóa “yếu hơn” sẽ bị hòa lẫn hoặc trở thành một bộ (acculturation) là khái niệm được các nhà Nhân phận trong nền văn hóa có vai trò chi phối đời học phương Tây đưa ra vào cuối thế kỷ XIX sống xã hội. đầu thế kỷ XX, khi tiến hành nghiên cứu về sự Quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa diễn biến đổi văn hóa của các nhóm di dân người ra sẽ đem đến các kết quả mà Thomson [2] khi Châu Âu đến Mỹ với các nhóm dân tộc thiểu số nghiên cứu về vấn đề này đã đưa ra nhận định sinh sống lâu đời trên đất Mỹ. Trong quá trình mang tính lý thuyết như: định cư trên đất Mỹ, nhóm cư dân da trắng đến - Văn hóa của cộng đồng lớn sẽ lấn lướt từ Châu Âu đã có những tác động làm cho văn văn hóa của cộng đồng nhỏ, dẫn đến quá trình hóa của các cư dân da màu bản địa thay đổi tiếp biến và đồng hóa văn hóa theo tự nhiên. theo chiều hướng mà các nhà khoa học gọi là Tiến trình này diễn ra chậm chạp khi mà các cá đồng hóa văn hóa (cultural assimilation) cư dân nhân thuộc cộng đồng nhỏ tham gia cùng sống bản địa. Theo Titiev [1], đồng hóa là kết quả trong một khu vực hoặc tham gia kinh kế với không thể tránh khỏi của quá trình giao lưu tiếp cộng đồng lớn. biến văn hóa, bởi các giá trị của nền văn hóa Trang 38
2. TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X1 - 2011 - Tiếp biến văn hóa sẽ hướng đến quá trình tương đồng về mặt địa lý, lịch sử, kinh tế, chính đồng hóa. trị nên dẫn đến quá trình giao lưu tiếp biến - Việc tiếp biến văn hóa hay đồng hóa văn văn hóa. Ví dụ: Người Việt sinh sống trên đất hóa sẽ diễn ra liên tục, không có sự kết thúc. Camphuchia, đến ngày tết Cholchnam Thmay (từ ngày 14-16 tháng 4 Dương lịch) của người - Tiếp biến văn hóa và đồng hóa văn hóa Khmer, họ tích cực tham gia, hưởng ứng các dẫn đến sự đồng nhất, pha trộn, làm cho văn trò chơi dân gian của người Khmer. Hoặc đến hóa của nhóm nhỏ hòa lẫn vào văn hóa của ngày tết Âm lịch của người Việt, người Hoa nhóm trội hơn. Việc này thường diễn ra ở trên đất Campuchia, người Khmer cũng nhiệt những thế hệ kế tiếp. tình ủng hộ. Họ cũng tham gia vào lễ tết, cũng Như vậy có thể thấy, giao lưu tiếp biến văn làm bánh tét (chrut), đi lễ chùa, thăm hỏi lẫn hóa là kết quả biểu hiện sự biến đổi bộ phận nhau [4]. văn hóa của tộc người (yếu hơn các tộc người - Các tộc người cùng tham gia vào một thể khác về mặt dân số, kinh tế, chính trị, ) trong chế chính trị, một hệ thống giáo dục nên cũng xã hội đa tộc người. Sự biến đổi này là do các dẫn đến quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa. Ví cá nhân trong tộc người tham gia vào các vị trí dụ: người Karen ở Thái Lan là tộc người thiểu xã hội của nền văn hóa khác (có vai trò chi số. Vào thập niên 50, họ được chính quyền phối xã hội), như cùng sống chung trong một Thái Lan quan tâm, đưa họ tham gia vào hệ khu vực, cùng tham gia vào các hoạt động giáo thống giáo dục của chính quyền. Từ đó, người dục, kinh tế, chính trị và rồi bản thân của cá Karen có nhiều học sinh đến học ở trường Thái. nhân tự thay đổi cho phù hợp với văn hóa mới. Sau đó thì đa số người Karen sống ở Thái nói Giao lưu tiếp biến văn hóa là sự tương hỗ tiếng Thái rành hơn tiếng Karen và có nhiều lẫn nhau giữa hai nền văn hóa. Sự tương hỗ này người đã giữ vai trò quan trọng trong nền kinh có khi diễn ra không cân xứng, và kết quả sẽ có tế và chính trị ở Thái. Những người Karen một nền văn hóa bị hút vào trong một nền văn được đào tạo ở Thái trở thành người phát ngôn hóa khác, hoặc bị thay đổi bởi một nền văn hóa có thế lực cho người Karen ở Thái. Và, họ khác [3]; hay cả hai nền văn hóa cùng thay đổi. được công nhận là công dân của Thái Lan, có Từ cơ sở lý thuyết trên, ta thấy nguyên quyền như người Thái [5]. nhân dẫn đến quá trình giao lưu tiếp biến văn - Hoặc các tộc người tiếp nhận một tôn hóa là do sự tiếp xúc lâu dài giữa các tộc người giáo mới thông qua cơ chế truyền đạo nên văn khác nhau với các nền văn hóa khác nhau. Điều hóa của họ cũng bị biến đổi. Trong lịch sử, văn kiện để các nền văn hóa có thể tiếp xúc lâu dài, hóa của nhiều tộc người đã có sự thay đổi khi dẫn đến quá trình tiếp biến văn hóa là do những tiếp nhận một tôn giáo mới. Sự thay đổi có thể nhân tố như: là thay đổi nhận thức về thế giới quan, thay đổi - Các dân tộc với nền văn hóa khác nhau cùng sống chung trong một khu vực có sự Trang 39
3. Science & Technology Development, Vol 14, No.X1- 2011 về lễ nghi trong cộng đồng, thay đổi về lối sống là người Triều Châu và Quảng Đông (hiện – sinh hoạt văn hóa đang sống ở khu vực Rạch Đùn và Rẫy Mới). Như vậy, giao lưu tiếp biến văn hóa là một Người Hoa đến Bình An đa phần là cư dân khái niệm nói đến sự biến đổi để thích nghi của nghèo khó, lưu lạc tìm kế sinh nhai. Lúc đầu họ các loại hình văn hóa tộc người trong quá trình đến đây để làm thuê cho các địa chủ, sau đó tiếp xúc lâu dài dưới nhiều hình thức giữa các làm việc tại các đồn điền của người Pháp, một nền văn hóa với nhau. số trở thành chủ đồn điền trồng điều. Hiện nay, họ là những cư dân có các hoạt động kinh tế 2. Xã Bình An, huyện Kiên Lương, tỉnh nông nghiệp, buôn bán và đi biển chiếm ưu thế Kiên Giang là nơi tụ cư xen kẽ lâu đời của ba mạnh trong khu vực. dân tộc Việt, Hoa, Khmer, nên giữa họ cũng có hiện tượng giao lưu tiếp biến văn hóa lẫn nhau Theo thống kê của xã Bình An vào năm trong quá trình tồn tại. 2008 [6], thành phần tộc người trong xã như sau: người Việt chiếm 53,2%; người Hoa Bình An là một xã có diện tích khoảng chiếm 12,3%; người Khmer chiếm 34,5%. 87km2, được chia thành 8 ấp (Hòn Chông, Bãi Người dân ở đây theo các tôn giáo như Phật Giếng, Rạch Đùn, Rẫy Mới, Hố Bườm, Sông giáo (chiếm 79%, đa số là người Khmer và Chinh, Ba Núi), nằm trên tỉnh lộ 11, cách thị xã người Việt), Công giáo (chiếm 11%, đa số là Hà Tiên khoảng 30km về hướng Đông và cách người Việt), Hòa Hảo (chiếm 0,3%, đa số là thành phố Rạch Giá khoảng 80 về hướng Bắc. người Việt), Cao Đài (chiếm 0,7%, đa số là Xã có ba mặt giáp biển, rất thuận lợi cho việc người Việt), và một số tôn giáo khác (chiếm đánh bắt thủy hải sản và khai thác du lịch. 0,5%). Xã Bình An hiện có 3 dân tộc Việt, Khmer, Như vậy, xét về nguồn gốc dân cư thì ba Hoa cùng sinh sống xen kẽ. Trong đó, người dân tộc này xuất phát từ các vùng miền khác Khmer là cư dân sống lâu đời tại đây. Họ sống nhau. Họ mang theo những loại hình văn hóa trên những vùng đất gò, dựng chùa làm trung khác nhau đến định cư xen kẽ ở một khu vực tâm sinh hoạt tôn giáo, văn hóa của cộng đồng. (xã Bình An) trong thời gian dài (từ TK XVII, Hoạt động kinh tế chủ yếu là lúa nước và canh XVIII đến nay); cùng chịu sự chi phối chung tác hoa màu; một số ít làm nghề thủ công như của địa lý môi trường; cùng có những hoạt đường thốt nốt, bánh thốt nốt, hoặc mắm pra- động kinh tế tương đồng nên giữa họ từ lâu đã hóc, Người Việt đến đây định cư vào khoảng có quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa. thế kỷ XVII. Những công việc chủ yếu của họ khi định cư ở khu vực này là đi biển, khai thác Trong hai đợt nghiên cứu điền dã vào 2 lâm sản, vỡ đất hoang tại những trũng để làm năm (2004 và 2005) của tập thể giảng viên và ruộng. Người Hoa đến Bình An vào khoảng sinh viên Nhân học, Trường Đại học Khoa học thế kỷ XVIII và kéo dài cho đến nửa đầu TK xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia XX. Họ phần đông là Hoa Hải Nam; một số ít TP.HCM), chúng tôi nhận thấy quá trình giao Trang 40
4. TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X1 - 2011 lưu tiếp biến văn hóa của ba dân tộc tại xã Bình Nhưng hiện nay, tình trạng này không còn nữa. An diễn ra mạnh mẽ. Có những biểu hiện văn Ruộng của người Hoa, của người Việt và của hóa đã trở thành cái chung của cả ba dân tộc, người Khmer là những mảnh liền bờ, khó phân nhưng cũng có những biểu hiện mang tính biến biệt. Nguyên nhân là do người Khmer tự điều đổi từ việc tiếp xúc lẫn nhau giữa các nền văn chỉnh. Họ chủ động phá bờ, nối mảnh để diện hóa, hoặc có những biểu hiện mang tính hội tụ tích canh tác tăng lên, đỡ tốn thời gian và công trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng. sức cho việc be bờ, đắp đất [7]. Hoặc nông cụ - Những biểu hiện mang tính văn hóa sản xuất ở xã Bình An mà hiện nay người dân chung của ba dân tộc được biết đến trong sử dụng cũng có sự pha trộn yếu tố văn hóa của phương thức sản xuất nông nghiệp. Qua khảo ba dân tộc, như người Khmer sử dụng lứa, máy sát cho thấy, nông nghiệp là loại hình kinh tế cào, len, ky, bừa của người Việt và người truyền thống của ba dân tộc Việt, Khmer, Hoa Hoa; Còn người Việt, người Hoa thì sử dụng tại Bình An. giồng gặt của người Khmer [7]. Ở Bình An, đất đai khô cằn, thiếu nước Bên cạnh đó, nghề thủ công cũng có những ngọt nên trong quá trình canh tác, người dân yếu tố mang tính chung của ba dân tộc. Ví dụ, phụ thuộc nhiều vào nguồn nước của thiên nghề lấy nước và làm đường thốt nốt hiện nay nhiên. Một năm, người dân chỉ trồng được một không còn là nghề chuyên biệt của người hoặc hai vụ lúa (đất canh tác hai vụ rất ít). Khmer mà hai dân tộc còn lại cũng cùng tham Phương thức canh tác là cày, bừa, sạ, làm cỏ, gia. Khi tham gia vào nghề, họ phải cùng tuân bón phân, thu hoạch. Nông cụ thường được sử thủ theo những kiêng kỵ mang tích bắt buộc, dụng là cày trâu, hoặc dùng máy cày, cuốc và như khi lấy nước trên cây phải leo theo một các loại như liềm, quéo, phảng Tất cả, từ chiều nhất định; nếu không cây sẽ cho ít nước phương thức đến nông cụ sản xuất đều là một [7]. Hay, nghề nấu rượu hiện nay cũng được “mẫu số chung” của ba dân tộc, họ sử dụng xem là nghề thủ công của ba dân tộc. Khi nấu giống nhau. Nguyên nhân là do môi trường chi rượu, họ cùng sử dụng một loại công cụ, cùng phối, bên cạnh đó yếu tố giao lưu tiếp biến văn một qui trình chế biến, không có yếu tố văn hóa hóa ở đây diễn ra mạnh mẽ từ rất lâu nên làm đặc trưng tộc người trong nghề này. cho một số loại hình văn hóa mang tính đặc Như vậy, từ hai yếu tố về môi trường địa lý trưng tộc người bị xóa nhoà. Ví dụ như phương và giao lưu tiếp biến văn hóa tác động nên thức canh tác trên đồng ruộng, theo người dân, trong đời sống của ba dân tộc ở Bình An đã trước đây khi nhìn ra cách đồng, nếu thấy cánh xuất hiện những điểm chung về sinh hoạt văn đồng được chia cắt bởi nhiều mảnh ruộng nhỏ hóa, trong đó rõ nét nhất được biết đến qua các (mặc dù ruộng đó của cùng một chủ) thì biết đó hoạt động kinh tế như nông nghiệp, nghề thủ là ruộng của người Khmer, còn cánh đồng “bát công, buôn bán Đây là một trong những ngát” không có bờ là ruộng của người Hoa. nhận định mà Thomson đưa ra khi nói về tính Trang 41
5. Science & Technology Development, Vol 14, No.X1- 2011 đồng nhất trong văn hóa như là một kết quả người Khmer, ý nghĩa của lễ thôi nôi là mừng hiển nhiên của quá trình giao lưu tiếp biến văn cho con em của họ bắt đầu tập đi và đi được, hóa. nên hình thức cúng cũng khác so với người - Những biểu hiện mang tính biến đổi văn Việt và người Hoa. hóa được biết đến qua nghi lễ vòng đời người Trong hôn lễ của người dân ở Bình An và những biểu hiện trong văn hóa vật chất. cũng có những điều khác biệt mang tính biến Người dân ở Bình An hiện nay có các nghi đổi trong giao lưu tiếp biến văn hóa giữa các lễ vòng đời như đầy tháng, thôi nôi, đám cưới, dân tộc. Sự biến đổi rõ nét nhất có thể thấy qua đám tang. Các nghi lễ này khi được tổ chức gần hôn lễ của người Khmer. Trước đây, đám cưới như theo cùng một hình thức, tuy nhiên ở mỗi của người Khmer là ngày vui của cả phum, là dân tộc có những biến đổi chút ít về ý nghĩa và việc phải lo của mọi thành viên trong phum. phương thức thực hiện. Ví dụ, lễ đầy tháng Họ phải chuẩn bị rất nhiều thứ, từ giã gạo, làm trước đây là phong tục của người Việt và người bánh, dựng trại, gánh nước, chẻ củi rất đông Hoa. Lễ được tổ chức nhằm tạ ơn tổ tiên, ông lực lượng thanh niên trai gái, già trẻ đến phụ bà đã phù hộ cho hai mẹ con đứa bé được khỏe giúp. Đám cưới được tổ chức trong 3 ngày 3 mạnh, “mẹ tròn con vuông” khi sinh nở. Trong đêm. Nhưng ngày nay, đám cưới không còn buổi lễ, người ta thường nấu xôi, chè để cúng. như trước nữa mà họ chỉ tổ chức một ngày một Trên bàn cúng đặt 12 dĩa xôi, 12 chén chè cùng đêm. Lễ cưới chỉ tổ chức trong phạm vi gia trà rượu, bánh trái nhằm ngụ ý dâng lên cho 12 đình và những người thân quen, hàng xóm. Các bà mụ và tổ tiên, ông bà. Nhà khá giả thì làm lễ thức trong đám cưới cũng được giảm bớt thêm thịt heo quay, hoặc gà để đãi khách. Ngày hoặc chỉ thực hiện mang tính tượng trưng. Có nay, lễ đầy tháng cũng được người Khmer tổ những lễ được bỏ hẳn như trình báo, nhuộm chức, nhưng với ý nghĩa là tạo dựng sự gắn kết răng, trình diện Neak tà, đón giờ tốt [7]. Thay giữa các thế hệ hơn là tạ ơn như người Việt và vào đó là những yếu tố văn hóa của người Hoa người Hoa. Do đó, họ chỉ bày 5 chén chè, 5 dĩa và người Việt như việc xuất hiện các cặp kim xôi cùng trà rượu trên bàn cúng với ý nghĩa là hui, đùi heo trước và đùi heo sau, thèo lèo các thế hệ sẽ kết dính như xôi với chè [7]. Hay (trong lễ hỏi và lễ cưới), cô dâu mặc áo dài, đội trong lễ thôi nôi thì ý nghĩa tổ chức lễ của khăn vành dây, chú rể mặc comlê; cổng đám người Việt, người Hoa và người Khmer cũng cưới treo bản tân hôn hoặc vu qui, phòng tân khác nhau. Đối với người Việt và người Hoa, hôn được trang trí bằng giấy đỏ với những họ tổ chức lễ thôi nôi nhằm 2 mục đích: đánh dòng chữ chúc phúc được viết bằng chữ Hán dấu trưởng thành của một đứa trẻ “từ đây Đó là những dấu hiệu mang tính biến đổi văn không còn nằm nôi nữa”; và cũng nhằm mục hóa trong đám cưới của người Khmer mà đích tạ ơn 12 bà mụ đã chăm sóc, dạy bảo đứa nguyên nhân là do sự tiếp biến văn hóa. trẻ trong suốt 12 tháng qua [7]. Nhưng đối với Trang 42
6. TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X1 - 2011 Sự biến đổi văn hóa còn biểu hiện qua các người Hoa gần như chiếm ưu thế trong khu dạng thức của văn hóa vật chất như nhà cửa. Ở vực. Người Hoa luôn khẳng định được thế Bình An, mỗi độ xuân về, nhà của người Việt, mạnh của mình trong các loại hình kinh tế như Hoa, Khmer đều dán những câu đối đỏ trước vườn, ruộng, thương mại, đi biển Chính vì nhà với những dòng chữ Hán mang ý tốt đẹp để có sức mạnh về kinh tế, nên văn hóa của người chào đón năm mới. Hoặc, thỉnh thoảng trong Hoa đã chi phối đến các tộc người khác ở Bình những ngôi nhà của người Khmer lai Hoa còn An. Bên cạnh người Hoa, người Việt cũng có có cả bàn thờ ông Bổn (viết chữ Thần). Trong tầm ảnh hưởng của mình. Người Việt ở Bình ẩm thực, món canh xiêm lo của người Khmer An chiếm số lượng khá đông (53,2%) và là cư cũng được người Việt và người Hoa sử dụng, dân chủ thể của khu vực nên đã chi phối đến nhưng có sự cải biến trong cách nấu là không nhiều yếu tố văn hóa trong vùng. Trong đó, nêm mắm pra-hóc mà thay vào đó là các loại việc sử dụng ngôn ngữ, hệ thống giáo dục, gia vị thông thường, hoặc cũng có người thay pháp luật, chính trị theo cùng một thể chế bằng mắm ruốc. Đối với trang phục, nhất là trong một quốc gia (Việt Nam) đã làm cho yếu trang phục cưới, luôn có sự pha trộn giữa văn tố văn hóa của các tộc người thay đổi. Sự thay hóa Hoa, văn hóa Khmer và văn hóa Việt. Ở đổi này là kết quả của quá trình giao lưu tiếp đám cưới người Hoa, cô dâu có thể mặc trang biến văn hóa mà nguyên nhân là do sự cộng cư phục truyền thống của dân tộc mình nhưng chú xen kẽ lâu dài của ba tộc người. rể vẫn thích loại trang phục phổ thông là bộ - Những biểu hiện mang tính hội tụ trong comlê; hay trong đám cưới của người Khmer sinh hoạt văn hóa cộng đồng được biết đến thì cô dâu chú rể thường mặc trang phục của qua các lễ hội, các yếu tố tôn giáo – tín ngưỡng người Việt hơn là trang phục truyền thống, và phong tục tập quán. Hiện nay trong đời sống cũng có khi cô dâu mặc trang phục người Việt, của người dân ở Bình An có khá nhiều lễ hội còn chú rể mặc trang phục truyền thống, hoặc liên quan đến tôn giáo tín ngưỡng và phong tục ngược lại. tập quán như lễ cúng ông Bổn của người Hoa, Nhìn chung sự biến đổi về các loại hình lễ Giáng sinh của người Việt theo Công giáo, lễ văn hóa của ba dân tộc ở Bình An là do quá Kỳ Yên của người Việt, lễ Tết Nguyên đán của trình tiếp xúc lâu dài của các nền văn hóa. Kết người Hoa và người Việt, lễ Đôn ta, lễ Ok Ang quả này dẫn đến sự pha trộn văn hóa giữa các Bok, lễ Chol Chnam Thmay của người tộc người mà trong đó nền văn hóa nổi trội Khmer. (văn hóa của người Việt và của người Hoa) Lễ hội của tộc người nào tất nhiên đều do được biểu hiện mạnh hơn. Sự nổi trội văn hóa tộc người đó tổ chức, nhưng thành phần tham của một tộc người và chi phối đến văn hóa của gia thì không phân biệt. Cả ba cộng đồng cùng các tộc người khác là do sự tác động của yếu tố hội tụ về nơi tổ chức lễ để cùng chiêm bái, cầu kinh tế và chính trị. Ở Bình An, kinh tế của cúng, vui chơi như lễ cúng ông Bổn của Trang 43
7. Science & Technology Development, Vol 14, No.X1- 2011 người Hoa chẳng hạn. Hàng năm, người Hoa ở Khmer thực hiện những nghi thức tôn giáo tại Bình An có ba ngày vía ông Bổn là ngày mùng Chùa Khmer, cùng tham gia các trò chơi dân 7 tháng Giêng (ở miếu ông Bổn tại Hòn gian. Hay trong Tết Nguyên đán của người Chông), ngày mùng 2 tháng 2 (ở miếu ông Bổn Việt, người Hoa thì người Khmer cũng gói tại Rẫy Mới) và ngày 26 tháng 2 (tại miếu Huê bánh tét, làm bánh tổ, cúng Giao thừa, đi chùa, Quang cũng ở Rẫy Mới). Cứ đến ngày này, hái lộc đầu năm và thăm viếng, chúc tết lẫn người Hoa tổ chức lễ vía rất long trọng. Họ nhau. chuẩn bị lễ vật gồm heo, gà, vịt, bánh, trái để Những biểu hiện sinh hoạt như trên chúng đem đến cúng tế. Trong buổi lễ có tổ chức lên tôi gọi là tính hội tụ của văn hóa, vì trong các cốt (lên đồng), cho bùa phép để chữa bệnh, cầu hoạt động văn hóa của bất kỳ một dân tộc nào an, cầu phước lộc , đặc biệt ở miếu Huê ở Bình An cũng đều có sự tham gia tích cực Quang còn có hiện tượng “lên cốt chạy lửa”. của các dân tộc còn lại. Nguyên nhân là quá Thành phần tham dự lễ hội không chỉ trình giao lưu tiếp văn hóa giữa các dân tộc, người Hoa tại chỗ mà người Hoa ở vùng Chợ làm cho sinh hoạt văn hóa của bất kỳ một dân Lớn hoặc các tỉnh lân cận cũng tập trung về. tộc nào đó trong khu vực cũng trở nên gần gũi Bên cạnh đó, người Việt, người Khmer tại Bình với các dân tộc còn lại. Do đó, họ nhiệt tình An cũng nhiệt tình tham gia. Họ cũng mang lễ tham gia giống như đang trực tiếp tham gia vật đến cúng bái, cầu xin bùa phép để chữa hoạt động văn hóa do chính tộc người mình tổ bệnh hoặc buôn bán chức. Đây là biểu hiện mang tính hoà đồng và Trong lễ Kỳ yên của người Việt tại đình tôn trọng các giá trị văn hóa lẫn nhau giữa các Thần ở ấp Hòn Chông được tổ chức vào ngày tộc người ở Bình An. 15 tháng 2 âm lịch hàng năm cũng có sự tham Tóm lại, sự đồng nhất, biến đổi và pha gia của người Khmer và người Hoa tại chỗ. trộn trong các loại hình văn của ba dân tộc Theo người dân, trước đây trong ngày lễ Kỳ Việt, Khmer, Hoa ở xã Bình An là kết quả yên còn mời cả đoàn dùkê của người Khmer về không thể tránh khỏi của quá trình giao lưu tiếp biểu diễn [7]. Hay trong lễ Ok Ang Bok của biến văn hóa trong suốt hàng thế kỷ qua. người Khmer được tổ chức hàng năm vào ngày Những yếu tố văn hóa đặc trưng mang tính tộc rằm tháng 10 thì tại các nhà thờ ở Hòn Chông, người dần hòa lẫn vào nhau, trở thành yếu tố Rạch Đùn cũng tổ chức thả đèn gió giống như chung mang tính khu vực. Điều này dẫn đến ở chùa Khmer để giúp vui trong ngày lễ. những lợi ích cho công tác quản lý và xây dựng Trong ngày lễ Tết Chol Chnam Thmay của khối đại đoàn kết dân tộc, nhưng cũng có đôi người Khmer, người Việt và Hoa cũng nhiệt chút khó khăn trong việc phân định thành phần tình tham gia vào lễ hội. Họ cùng với người tộc người cho các thế hệ sau./. Trang 44
8. TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X1 - 2011 ACCULTURATION AT MULTIETHNIC COMMUNITIES (VIET, KHMER, CHINESE) AT BINH AN COMMUNE, KIEN LUONG RURAL DISTRICT, KIEN GIANG PROVINCE Huynh Ngoc Thu University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM ABSTRACT: Acculturation is a concept that was introduced by Western anthropologists around the late 19th and early 20th century, focusing on cultural changes of ethnic peoples in multiethnic communities. It is the mutual relationship between two cultures. The mutuality sometimes is asymmetrical, which results in one culture being absorbed into, or in some cases being changed by the other; or the two being altered at the same time. Binh An commune, Kien Luong rural district, Kien Giang province is a long time resettlement of three ethnic peoples – the Viet, the Chinese and the Khmer which leads to inevitable acculturation among the peoples. The result is that there are some cultural features of each of the peoples having become common traits of the entire community while there are characters which reveal the changes in the cultures or converges in the community’s cultural practices. TÀI LIỆU THAM KHẢO lưu tiếp biến văn hóa Việt – Khmer”, tài [1]. Titiev, Mischa (1958), Introduction to liệu đánh máy, tr. 3 Cultural Anthropology, New York: Henry [5]. Trích trong bài giảng “Những dân tộc Holt and Co. p200 thiểu số ở các quốc gia – nhà nước hiện [2]. Thompson, Richard H., (1996), đại: Thái Lan và Burma – Trường hợp Assimilation. In Encyclopedia of Social người Karen” của giáo sư Charles Keyes, and Cultural Anthropology, vol. 1. David giáo sư Nhân học và Nghiên cứu Quốc tế Levinson and Melvin Ember, eds. New của Đại học Washington – Mỹ, giảng dạy York: Henry Holt and Company. Pp.112- trong lớp “Tính dân tộc và quan hệ dân tộc 15. ở Việt Nam và Đông Nam Á” được tổ chức [3]. Kroeber, A. L., (1948) Anthropology: tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam từ Race, Language, Culture, Psychology, ngày 17 đến 26/6/2005. Prehistory. New York and Burlingame: [6]. Trích theo Báo cáo của UBND xã Bình Harcourt, Brace & World, Inc., p425 An, năm 2008. [4]. Nguyễn Thị Tâm Anh, “Mối quan hệ giữa [7]. Tư liệu điển dã tại xã Bình An của giảng yếu tố nội sinh và ngoại sinh trong giao viên và sinh viên khoa Nhân học năm 2004 và 2005. Trang 45