›
›

Giáo trình An toàn điện

pdf 45 trang cucquyet12 15361
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình An toàn điện", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_an_toan_dien.pdf

Nội dung text: Giáo trình An toàn điện

  1. BÀI GIẢNG MÔN HỌC AN TOÀN ĐIỆN 1 Nội dung môn học Phần 1. Khái niệm và phân tích an toàn trong các mạng điện • Chương 1. Những khái niệm cơ bản • Chương 2. Phân tích an toàn trong mạng điện đơn giản • Chương 3. Phân tích an toàn trong mạng điện 3 pha Phần 2. Các biện pháp kỹ thuật an toàn • Chương 4. Bảo vệ nối đất • Chương 5. Bảo vệ nối dây trung tính • Chương 6. Bảo vệ an toàn bằng thiết bị chống dòng điện rò Chương 7. Các biện pháp an toàn khác • Chương 8. Xử lý, cấp cứu người bị điện giật • Chương 9. Phòng chống điện từ trường 2 1
  2. Tài liệu tham khảo 1. TS Nguyễn Đình Thắng, TS Nguyễn Minh Chước Kỹ thuật an toàn điện - NXB ĐHBKHN 2. Nguyễn Xuân Phú (Chủ biên) Kỹ thuật an toàn trong sử dụng và cung cấp điện - NXB KHKT, 2003 3. Titres d'habilitation électrique 4. RCD protection 3 Phần 1. Khái niệm và phân tích an toàn trong các mạng điện Chƣơng 1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN 1.1. CÁC TAI NẠN VỀ ĐIỆN 1.1.1. Phân loại tai nạn điện Điện giật Hoả hoạn cháy nổ do điện Các tai nạn điện Phỏng điện 4 2
  3. 1.1.2. Nguyên nhân dẫn đến tai nạn điện Nguyên nhân dẫn đến tai nạn điện Chạm điện trực tiếp Khác Chạm điện gián tiếp • HQ điện Chạm vào các phần tử Chạm vào các phần tử bình • Xuất hiện trong bình thường có điện áp KV điện trường mạnh thường không có điện áp 5 tiÕp xóc trùc tiÕp Ph N . . . . Ing §Êt Pha - Trung tÝnh Pha - ®Êt 6 3
  4. Chạm vào thanh cái 7 TIẾP XÖC GIÁN TIẾP Ph N . . Ing Đất 8 4
  5. TIẾP XÖC GIÁN TIẾP Ph N . . Ing Đất 9 1.1.3. Số liệu thống kê tai nạn điện a. Theo cấp điện áp: b. Theo nghề nghiệp: • U ≤ 1kV: 76,4% • Thuộc ngành điện: 42,2% • U > 1kV: 23,6% • Các ngành khác: 57,8% Số liệu thống kê tai nạn điện d. Theo nguyên lứa tuổi: c. Theo nguyên nhân tiếp xúc điện: • Dưới 20: 14,5% • Trực tiếp: 55,9% • 21-30: 51,7% • Gián tiếp: 42,8% • 31-40: 21,3% • HQ điện: 1,12% • Trên 40: 12,5% • Xuất hiện trong KV điện trường mạnh:0.08% 10 5
  6. 1.2. TÁC DỤNG CỦA DÕNG ĐIỆN Khi ngêi tiÕp xóc víi c¸c phÇn tö cã ®iÖn ¸p (kÓ c¶ tiÕp xóc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp), sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y qua c¬ thÓ, c¸c bé phËn cña c¬ thÓ ph¶i chÞu t¸c ®éng nhiÖt, ®iÖn ph©n vµ t¸c dông sinh häc cña dßng ®iÖn lµm rèi lo¹n, ph¸ huû c¸c bé phËn nµy, cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. a) T¸c ®éng vÒ nhiÖt: cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ngêi thÓ hiÖn qua hiÖn tîng g©y báng, ph¸t nãng c¸c m¹ch m¸u, d©y thÇn kinh, tim, n·o vµ c¸c bé phËn kh¸c trªn c¬ thÓ dÉn ®Õn ph¸ huû c¸c bé phËn nµy hoÆc lµm rèi lo¹n ho¹t ®éng cña chóng khi dßng ®iÖn ch¹y qua. b) T¸c ®éng ®iÖn ph©n: cña dßng ®iÖn thÓ hiÖn ë sù ph©n huû c¸c chÊt láng trong c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ m¸u, dÉn ®Õn ph¸ vì c¸c thµnh phÇn cña m¸u vµ c¸c m« trong c¬ thÓ. c) T¸c ®éng sinh häc: cña dßng ®iÖn biÓu hiÖn chñ yÕu qua sù ph¸ huû c¸c qu¸ tr×nh ®iÖn - sinh, ph¸ vì c©n b»ng sinh häc, dÉn ®Õn ph¸ huû c¸c chøc n¨ng sèng. Møc ®é nguy hiÓm cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ngêi tuú thuéc vµo trÞ sè cña dßng ®iÖn, lo¹i dßng ®iÖn (dßng ®iÖn mét chiÒu hoÆc dßng ®iÖn xoay chiÒu) vµ thêi gian duy tr× dßng ®iÖn ch¹y qua c¬ thÓ (IEC 60479-1). 11 Standard IEC 60479-1 Time/current zones defining the effects of AC current (15 Hz to 100 Hz) • Vùng 1: Không cảm nhận được • Vùng 2: Cảm thấy khó chịu a • Vùng 3: Co các cơ, b (10 mA) let-go threshold • Vùng 4: Rung cơ tim, c1(30 mA) b -c1: probability 0 % c1 -c2: probability ~ 5 % c2 -c3: probability ~ 50 % >c3: probability > 50 % Đường a - Ngưỡng cảm nhận có dòng điện qua người Đường b - Ngưỡng buông - nhả 12 6
  7. Standard IEC 60479-1: Ngƣỡng dòng điện tới hạn (Critical current thresholds) AC Tim ngừng đập Tim đập mạnh - Ngưỡng RCT Tê liệt cơ quan hô hấp-Nghẹt thở Bắt đầu co cơ - Ngưỡng buông nhả Có cảm giác nhói nhẹ - Ngưỡng cảm nhận 13 Ngƣỡng dòng điện tới hạn DC 130 100 Không xác định ? 5 Dßng ®iÖn xoay chiÒu: Icp= 10 mA Dßng ®iÖn mét chiÒu: Icp = 50 mA 14 7
  8. 1.3. ĐIỆN ÁP TIẾP XÖC & TỔNG TRỞ CƠ THỂ NGƢỜI Điện áp tiếp xúc và tổng trở cơ thể là hai đại lượng dùng để xác định trị số dòng điện qua người. 1.3.1. Điện áp tiếp xúc Utx: Lµ ®iÖn ¸p gi÷a hai ®iÓm trªn ®êng ®i cña dßng ®iÖn qua c¬ thÓ ngêi (hay chÝnh lµ ®iÖn ¸p ®Æt lªn c¬ thÓ ngêi khi ngêi tiÕp xóc ®iÖn) thêng lµ gi÷a tay víi tay hoÆc gi÷a tay vµ ch©n. 1.3.2. Tổng trở cơ thể ngƣời: ZT = Zng = Zp + Zi 15 Đường điện Điện áp tx Diện tích, áp suất Zng Tình trạng Nhiệt độ da Thời gian đi qua 16 8
  9. 1.3.3. Điện áp tiếp xúc cho phép Utxcp • Tiêu chuẩn Pháp: Nhà xƣởng Utx = Ung = Rng.Ing Utxcp Ngập nước 1200 * 10 mA = 12 V 12 V Ẩm ướt 2500 * 10 mA = 25 V 24 V Khô ráo 5000 * 10 mA = 50 V 48 V • Tiêu chuẩn IEC: Ngập nước 1200 * 10 mA = 12 V 12 V Ẩm ướt 2500 * 10 mA = 25 V 25 V Khô ráo 5000 * 10 mA = 50 V 50 V 17 1.4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN CÔNG TÁC ATĐ Dụng cụ Chức vụ có tư cách Những phương pháp Luật lao động Công tác Những quy phạm An toàn Năng lực Điện áp Môi trường 18 9
  10. 1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT Khi TBĐ có dòng chạm vỏ, đường dây điện đứt rơi xuống đất, tại chỗ chạm đất sẽ có dòng điện tản vào trong đất. Dòng điện này tản ntn vào trong đất? Để trả lời câu hỏi này là một vấn đề hết sức phức tạp, nhưng có thể hình dung một cách đơn giản: Xét TH dòng điện này tản vào trong đất thông qua một bán cầu kim loại có bán kính r0 chôn sát mặt đất. Với giả thiết: • Môi trường chôn điện cực có điện trở suất ρ là thuần nhất. • Dòng điện chạm đất Iđ đi từ tâm bán cầu toả vào trong đất theo đường bán kính. • Trường của dòng điện Iđ là dạng trường tĩnh (tức là tập hợp các đường sức và đường đẳng thế của chúng giống nhau). 19 1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 1.5.1. Sự phân bố thế tại chỗ dòng điện chạm đất Id ĐL Ôm dưới dạng vi phân: J = E hay E = J j 2 x 2 ρ.I d ρ.I 1 ρ.I du Edx Jdx dx U U U du d dx d 2 x x 2 2 x x 2π x x 2 x 20 10
  11. 1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 1.5.2. Điện trở tản Khi dòng điện đi vào trong đất, bị điện trở của điện cực và đất cản trở. Điện trở này gọi là điện trở tản Rđ: U d ρ R d ,  Id 2 r0 ρ.I d ρ.I d 1.5.3. Điện áp tiếp xúc Utx Utx U tay - U chan U d - U x 2 r0 2 x u (V) u (V) Ud Ud Utx U’tx Utx = Ud TBĐ l (m) l (m) Id l (m) 0 x, 20 b) a) J 21 1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 1.5.4. Điện áp tiếp xúc U ρ.I ρ.I ρ.I .a b U U - U d d d b x x a 2 x 2 (x a) 2πx(x a) Tõ CT ta thÊy r»ng cµng ®øng u (V) xa chç dßng ®iÖn ch¹m ®Êt (®iÖn Ud cùc nèi ®Êt) ®iÖn ¸p bíc cµng cã trÞ sè nhá. Khi ngêi ®øng c¸ch chç ch¹m ®Êt trªn 20 m cã thÓ coi Ub ®iÖn ¸p bíc b»ng 0. TB§ Id l (m) x l (m) 2 Ví dụ: Iđ = 1000A; ρ = 10 m a và a = 0,8m thì U = 30,6 V b J Nh vËy ®iÖn ¸p bíc vµ ®iÖn ¸p tiÕp xóc thay ®æi hoµn toµn tr¸i ngîc nhau khi kho¶ng c¸ch ®Õn chç ch¹m ®Êt thay ®æi. 22 11
  12. Chương 2. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN Chương 2. PTAT TRONGGIẢN M ẠNG ĐIỆN ĐƠN GIẢN 2.1. KHÁI NIỆN CHUNG - Khái niệm về mạng điện đơn giản - Phân loại mạng điện đơn giản + Theo điện dung có: Mạng điện dung nhỏ và mạng điện dung lớn + Theo chế độ làm việc có: Mạng nối đất và mạng cách điện với đất. - Góc độ chạm điện dẫn đến mất an toàn điện trong các mạng đơn giản có thể do chạm điện trực tiếp hoạc gán tiếp. + Chạm vào hai dây: Rất nguy hiểm + Chạm vào 1 dây: Nguy hiểm tuỳ thuộc vào từng loại mạng điện và chạm vào dây nào. 23 2.2. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN GIẢN CÓ ĐIỆN DUNG NHỎ 2.2.1. Mạng 2 dây cách điện với đất U I ng 2R ng R cd * Như vậy, mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào: - Điện áp của mạng U - Điện trở cơ thể người Rng - Điện trở cách điện của mạng Rcđ * Chú ý: Khi 1 dây chạm đất mà người chạm vào dây còn lại sẽ rất nguy hiểm. 2.2.2. Mạng Mạng chỉ có 1 dây: U.R cd2 Ing R ng R 0 R cd2 R o .R cd2 U * Khi R0 = 0 thì: Ing R ng 9/10/2014 24 12
  13. 2.2.3. Mạng 2 dây có 1 dây nối đất • TH chạm vào dây không nối đất: Ung ≈ U Ilv 2 • TH chạm vào dây nối đất: Ungmax = 5%U U Zt B Ilv A C 1 Rng R0 * Chú ý: - Khi dây 1 chạm vào dây 2 và tiết diện 2 dây như nhau thì Ungmax = 0,5U - Khi dây nối đất đứt ở phía đầu nguồn thì Ung ≈ U. 9/10/2014 25 2.3. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN GIẢN CÓ ĐIỆN DUNG LỚN 2.3.1. Sự nguy hiểm của điện tích tàn dƣ a. Người chạm vào 2 cực của đường dây đã cắt điện: t U 0 R ngC12 i ng .e R ng t U 0 R ng(2C12 C1 ) b. Người chạm vào 1 cực của đường dây đã cắt điện: i ng .e 2Rng 26 13
  14. 2.3.2. Chạm vào 1 cực của đƣờng dây xoay chiều đang vận hành CU I ng 2 2 2 1 4 C R ng 27 Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 2 1. Phân tích an toàn khi người chạm vào một cực của mạng điện đơn giản có điện dung nhỏ? 2. Phân tích an toàn khi người chạm vào một cực của mạng điện đơn giản có điện dung lớn? 3. Hãy xác định dòng điện qua người ở mạng điện 2 dây cách điện đối với đất điện dung nhỏ trong các trường hợp người chạm vào: – Đồng thời 2 dây? – Một dây? Và cho biết người có nguy hiểm không trong từng trường hợp, giải thích? Biết: - Mạng điện có điện áp U = 220V; - Điện trở cách điện Rcđ = 30 k; 4. Hãy xác định dòng điện qua người trong mạng điện 1 pha của nước ta trong các trường hợp người chạm vào: – Đồng thời 2 dây: dây pha và dây nối đất (dây trung tính)? – Dây pha? Và cho biết người có nguy hiểm không trong từng trường hợp, giải thích? Biết: - Mạng điện có điện áp U = 220V, f =50Hz ; - Điện trở nối đất đầu nguồn R0 = 4 ; - Điện trở người Rng = 1000. 28 14
  15. Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 2 5.* Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào dây trung tính của mạng điện 1 pha nước ta trong các trường hợp: – Chỗ chạm cách nguồn điện 1 khoảng L1 = 30m? – Chỗ chạm ở ngay điểm đấu với phụ tải? – Chỗ chạm cách nguồn điện 1 khoảng L1 = 30m trong khi mạng xảy ra ngắn mạch tại phụ tải? – Chỗ chạm ở ngay điểm đấu với phụ tải khi dây trung tính bị đứt tại đầu nguồn? – Chạm khi dây pha bị đứt? * Cho biết người có nguy hiểm không trong các trường hợp trên, giải thích? * So sánh mức độ nguy hiểm khi chạm điện trong các trường hợp trên? Biết rằng: - Mạng điện có điện áp U = 220V, f =50Hz; dùng dây đồng mềm M2 2,5 (r0 = 8,06/km) dài L = 50m cấp điện cho phụ tải có công suất 5,5 kW, cos = 0,85; - Giả thiết điện trở nối đất đầu nguồn Rđ = 0 ; điện trở người Rng = 1000. 29 Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 2 6. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm đường dây tải điện cao áp tại thời điểm vừa cắt ra khỏi nguồn có chiều dài 1km kể từ nguồn đến chỗ chạm điện trong trường hợp: – Chạm vào một dây? – Chạm vào cả hai dây? Biết: - Điện áp giữa 2 dây tại thời điểm t = 1s người chạm điện là 6kV; - Giả thiết điện dung giữa 2 dây và 2 dây với đất cùng bằng 0,3F/km. - Điện trở người Rng = 1,5k 7. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào hai cực của một tụ điện ngay sau khi cắt ra khỏi lưới điện? Biết: - Điện áp giữa 2 cực tại thời điểm t = 0,5s người chạm điện là 3kV; - Giả thiết điện dung của tụ bằng 3F. 8. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào một dây của mạng điện 2 dây cách điện với đất cấp điện cho 1 phụ tải đang làm việc cách nguồn 500m? Biết: - Điện áp nguồn 6kV, f = 50Hz; - Chỗ chạm điện: tại điểm đấu với phụ tải. - Giả thiết điện dung giữa các dây với đất bằng nhau và bằng 0,3F/km. - Điện trở người Rng = 1,5k. 30 15
  16. Chương 3. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN BA PHA 3.1. KHÁI NIỆN CHUNG  Khái niệm về mạng điện 3 pha  Mạng được dùng rộng rãi trong công nghiệp  Phân loại mạng điện 3 pha - Theo cấp điện áp: - Theo chế độ làm việc của trung tính:  Các tình huống chạm điện dẫn đến tai nạn điện giật: - Chạm trực tiếp: 1 pha; 2 pha; 3 pha - Chạm gián tiếp: Thường 1 pha bị hỏng cách điện → nên có thể coi trường hợp này như trường hợp chạm trực tiếp vào 1 pha. 31 3.2. PHÂN TÍCH AN TOÀN KHI NGƢỜI CHẠM VÀO 1 PHA TRONG MẠNG ĐIỆN 3 PHA TT CÁCH ĐIỆN VỚI ĐẤT 3.2.1. Trƣờng hợp chung: 22 3gg  3CC 3gg3CC U.gng BCCBBCCB Ing 2 2 2 2 gA g B g C g ng  C A C B C C 32 16
  17. 3.2. PHÂN TÍCH AN TOÀN KHI NGƢỜI CHẠM VÀO 1 PHA TRONG MẠNG ĐIỆN 3 PHA TT CÁCH ĐIỆN VỚI ĐẤT 3U P 3.2.2. Mạng hạ áp U ≤ 1kV: Ing 3Rng Rcd 3 CU 3.2.3. Mạng cao áp U > 1kV: Ing 2 2 2 1 9 C Rng Chú ý: TH người chạm 1 pha trong khi 1 trong hai pha còn lại chạm đất → Rất nguy hiểm. 33 3.3. PHÂN TÍCH AN TOÀN KHI NGƢỜI CHẠM VÀO 1 PHA TRONG MẠNG ĐIỆN 3 PHA TT NỐI ĐẤT 3.3.1. Đối với mạng cao áp: Việc nối đất trung tính chủ yếu bởi lý do kinh tế. Vì ở mạng điện TT nối chỉ chọn cách điện theo điện áp pha, trong khi đó mạng điện trung tính cách điện chọn theo điện áp dây. 3.3.2. Đối với mạng hạ áp: • Việc nối đất trung tính chủ yếu với lý do an toàn cho người và thiết bị. • Có thể so sánh tổng hợp dưới góc độ an toàn giữa mạng TT nối đất với mạng TT cách điện ở bảng sau: 34 17
  18. Mạng trung tính cách điện đối đất Mạng trung tính nối đất Khi người chạm vào một pha trong chế độ làm việc bình thường Vì có thành phần điện dung và điện dẫn giữa các pha với Dòng điện qua người lớn hơn nhiều mạng trung tính cách đất nên dòng điện qua người nhỏ, có thể không nguy hiểm điện (vì người gần như phải chịu toàn bộ điện áp pha đặt đến tính mạng. vào), nguy hiểm đến tính mạng. Khi có một pha chạm đất - Các pha còn lại, điện áp pha tăng lên điện áp dây. Dòng - Các pha còn lại, điện áp được giữ gần như không thay đổi. điện chạm đất nhỏ các thiết bị bảo vệ (cầu chì, áptômát ) Dòng điện chạm đất lớn, thiết bị bảo vệ dễ dàng tác động cắt không tác động dẫn đến sự chạm đất duy trì và ba pha phần tử bị chạm đất ra khỏi mạng điện mà không ảnh hưởng mất đối xứng quá giới hạn cho phép. Vì thế: đến thiết bị khác. Vì thế: + Phụ tải một pha nối dây trung tính với pha không chạm + Sẽ an toàn cho người và thiết bị khi có chạm đất. đất có thể bị phá hỏng. + Phụ tải một pha nối dây trung tính với pha không chạm + Người chạm vào pha không chạm đất sẽ nguy hiểm hơn đất vẫn làm việc được bình thường. nhiều so với mạng trung tính nối đất cùng cấp điện áp. + Người chạm vào pha không chạm đất thì mức độ nguy hiểm gần như lúc chưa có một pha chạm đất. Phụ tải một pha nối dây trung tính vớiKhi dây dây pha trung bị ngừng tính bị đứt (phía đầu nguồn) cấp điện Không đảm bảo tính cung cấp điện liên tục. Phụ tải một pha nối dây trung tính với dây pha không bị ngừng cấp điện (vì còn có nối đất lặp lại) Đảm bảo tính cung cấp điện liên tục. Khi có sự xâm nhập từ điện áp cao sang điện áp thấp (cách điện trung áp và hạ áp của MBA bị Trung tính sẽ phải chịu điện áp pha bên hỏngtrung hoặcáp (hoặc khi mạng bị sét đánh) chịu sóng điện áp khi bị sét đánh) rất nguy hiểm cho Vì trung tính được nối đất với điện trở nhỏ nên điện áp trung người và thiết bị. tính nhỏ An toàn hơn cho người và thiết bị. 35 Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 3 1. Phân tích an toàn trong các mạng điện 3 pha? 2. So sánh mạng điện 3 pha trung tính cách điện với đất và mạng trung tính nối đất dưới góc độ an toàn điện? 3. * Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào 1 pha của mạng điện 3 pha trung tính cách điện với đất trong các trường hợp: – Người chạm điện trong chế độ mạng điện làm việc bình thường? – Người chạm điện trong chế độ mạng điện đang xảy ra chạm đất pha khác? * Có nhận xét gì sau khi tính toán 2 trường hợp trên? Biết: - Mạng có điện điện áp 380/220 V, f = 50Hz; - Điện trở cách điện Rcđ = 40k; điện dung không đáng kể; - Điện trở người Rng = 1k. * Hãy xác định Rcđ tối thiểu để người có Rng = 1000 chạm vào 1 pha vẫn an toàn? 4. * Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào 1 pha của mạng điện 3 pha trung tính cách điện với đất trong chế độ mạng điện làm việc bình thường. Biết: - Mạng có điện điện áp 10 kV, f = 50Hz; có chiều dài L = 10km; - Điện dẫn cách điện gcđ 0; điện dung đơn vị C0 = 0,3F/km; - Điện trở người Rng = 2k. * Cho biết dòng điện này có nguy hiểm đối với người không? * Theo bạn để giảm dòng điện qua người khi tiếp xúc 1 pha trong mạng này có các biện pháp nào? 36 18
  19. Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 3 5. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào 1 pha của mạng điện 3 pha trung tính nối đất trong chế độ mạng điện làm việc bình thường và khi có chạm đất 1 pha khác? Biết: - Mạng có điện điện áp 380 V, f = 50Hz; - Điện trở người Rng = 1k, điện trở nối đất trung tính R0 = 4 6. * Hãy xác định dòng điện qua người khi người (Rng = 1k) chạm vào 1 pha của mạng điện 3 pha trung tính nối đất 380/220 V ở chế độ mạng điện làm việc bình thường trong trường hợp người chạm: – Tiếp xúc trực tiếp với đất (đi chân đất)? – Đi giầy có điện trở Rg = 10k? – Đi giầy có điện trở Rg = 10k nhưng lại chạm vào phần nhô khỏi đất của một kết cấu kim loại chôn trực tiếp trong đất gần đó? Giả thiết: điện trở nối đất trung tính R0 = 4 và điện trở của kết cấu kim loại R = 20. * Có nhận xét gì trong các trường hợp kể trên? 37 Phần 2. Các biện pháp kỹ thuật an toàn Bảo vệ chống điện giật Chống tiếp xúc điện trực tiếp Chống tiếp xúc điện gián tiếp Sử dụng Cản trở, Sử dụng Sử dụng Khoảng Tín hiệu, Nguồn Nối dây Tự động Và ngăn dụng cụ, Nối đất Cách Cách biển báo điện áp TT cắt mạch cách ph tiện bảo vệ điện an toàn và khóa thấp bảo vệ bảo vệ bảo vệ an toàn liên động 38 19
  20. Chƣơng 4. BẢO VỆ NỐI ĐẤT 4.1. KHÁI QUÁT CHUNG  Trong HTĐ tồn tại 3 loại nối đất: - Nối đất làm việc R0: Thực hiện nối các điểm của mạng điện (thường là trung tính mạng điện) với hệ thống nối đất nhằm đảm bảo các chế độ làm việc của mạng điện. - Nối đất an toàn (BV) Rđ: Thực hiện nối các phần tử bình thường không mang điện áp (thường là vỏ máy, khung máy, chân sứ, ) với hệ thống nối đất nhằm đảm bảo an toàn cho người tiếp xúc với các phần tử này khi vì lý do nào đó (thường là cách điện bị hỏng) chúng có điện. - Nối đất chống sét Rxk: Thực hiện nối các thiết bị chống sét với hệ thống nối đất nhằm đảm bảo an toàn cho người và các thiết bị, công trình khi có sét đánh. Trong nội dung môn học này chủ yếu chỉ đề cập nối đất an toàn. Tuy nhiên các công thức, trị số điện trở nối đất, cách thức tính toán, thiết kế và lắp đặt trình bày có thể được áp dụng cho cả 3 loại nối đất kể trên. 39 4.1. KHÁI QUÁT CHUNG BA TBĐ R0 Rđ 40 20
  21. 4.1. KHÁI QUÁT CHUNG  Một hệ thống nối đất có thể là: - Tự nhiên: Tận dụng các bộ phận kim loại có sẵn trong lòng đất làm hệ thống nối đất. - Nhân tạo: Chủ định dùng các điện cực kim loại (bằng đồng là tốt nhất) chôn sâu trong đất làm hệ thống nối đất. - Hỗn hợp: Kết hợp 2 loại nối đất này.  Điện của một hệ thống nối đất gồm 2 thành phần: điện trở của bản thân điện cực kim loại và điện trở của khối đất tham gia quá trình tản dòng điện vào trong đất được gọi là điện trở tản. Điện trở này phụ thuộc vào kích thước, độ chôn sâu và điện trở suất của vùng đất. Điện trở suất của đất có ảnh hưởng lớn nhất tới trị số của điện trở tản. Do điện trở suất phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như: loại đất, thời tiết, độ chặt, (trong đó đặc biệt lưu ý đến yếu tố thời tiết) nên khi tính toán điện trở tản, điện trở suất cần được hiệu chỉnh theo hệ số mùa km. 41 4.1. KHÁI QUÁT CHUNG Bố trí điện cực Độ chôn sâu t, m km Ghi chú Thanh ngang 0,5 4,5-6,5 Khi đo ẩm lấy trị số lớn 0,8 1,6-3 và ngược lại khô lấy trị số nhỏ Cọc thẳng đứng 0,8 1,4-2 42 21
  22. 4.2. MỤC ĐÍCH-Ý NGHĨA CỦA BẢO VỆ NỐI ĐẤT  Mục đích:  Nhằm giảm dòng điện qua người đến trị số an toàn;  Tăng dòng điện sự cố pha-vỏ để các thiết bị bảo vệ quá dòng truyền thống (CC, ATM, BVRL) cắt phần tự này ra khỏi mạng điện, an toàn cho người và thiết bị.  Ý nghĩa: Khi cách điện giữa pha và phần tử bình thường không mang điện bị hỏng, nối đất sẽ duy trì 1 điện áp giữa các phần tử này với đất nhỏ sẽ an toàn cho người chạm phải. (Xét ví dụ chứng minh) 43 4.4. TÍNH TOÁN, TK VÀ LẮP ĐẶT HT NỐI ĐẤT B1. Thu thập số liệu . Loại mạng điện cung cấp . Xác định vị trí và điện trở suất của vùng đất sẽ thực hiện nối đất bảo vệ . B2. Xác định điện trở nối đất yêu cầu Ryc (dựa vào quy phạm phụ lục 1) B3. Dự kiếm các loại điện cực dùng trong hệ thống nối đất sau đó áp dụng công thức tính toán điện trở nối đất (theo phụ lục 1). B4. So sánh trị số điện trở tản tính toán được ở B3 với Ryc. Nếu: . RHT ≤ Ryc → Chuyển sang B5. . RHT > Ryc → Cần tăng số lượng điện cực và tính lại B3 sao để đạt Ryc. 44 22
  23. 4.4. TÍNH TOÁN, TK VÀ LẮP ĐẶT HT NỐI ĐẤT B5. Vẽ mặt bằng, mặt cắt của hệ thống nối đất và hình vẽ hướng dẫn thi công, lắp đặt B6. Lắp đặt B7. Kiểm tra 45 4.5. PHẠM VI ÁP DỤNG VÀ 1 SỐ ĐIỀU CẦN LƢU Ý KHI THỰC HIỆN BẢO VỆ NỐI ĐẤT 4.5.1. Phạm vi ứng dụng Phạm vi áp dụng Mạng cao áp Mạng hạ áp (U>1000V) (U≤1000V) Mọi loại mạng điện Mạng TT nối đất Mạng TT cách điện đều phải áp dụng Dùng BVNDTT Khi điện áp ≥ 150V Khi điện áp < 150V + N.Xưởng nguy hiểm về ATĐ + N.Xưởng nguy cơ cháy nổ cao + Các thiết bị đặt ngoài trời 46 23
  24. 4.5.2. Một số điều cần lƣu ý khi thực hiện BVNĐ  Đối với những vùng đất có điện trở suất lớn, có thể sử dụng các giải pháp sau:  Lợi dụng thêm các điện cực nối đất tự nhiên  Thay đất gốc có điện trở suất cao bằng đất mới có điện trở suất thấp hơn  Sử dụng muối ăn  Sử dụng hóa chất để giảm điện trở suất cuc bộ: - Vật liệu tăng cường tiếp đất GEM (Earth Enhancing Metarial) gồm các ion dẫn điện và hạt đất mịn. - Hợp chất tăng cường tiếp đất EEC (Earth Enhancing Compound) gồm 2 thành phần dạng bột: Sumfat đồng (15%) và Sudium Ferro Cyanide (85%) hòa vào nước và rải vào hố chôn điện cực nối đất. - Hóa chất San-Earth (Nhật bản)  Công nghệ nối đất tầng sâu  Nối đất đẳng thế  Việc kiểm tra định kỳ HTNĐ: 6 tháng/lần 47 Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 4 1. Các loại nối đất trong hệ thống điện? 2. Mục đích, ý nghĩa, trình tự tính toán và phạm vi áp dụng của bảo vệ nối đất? 3. Tính toán nối đất làm việc và nối đất an toàn của một trạm biến áp 630kVA/35/0,4kV? Biết: ρđo = 100Ωm ở mùa khô. 48 24
  25. Chương 5. BẢO VỆ NỐI DÂY TRUNG TÍNH 5.1. KHÁI QUÁT CHUNG  Khái niệm: BVNDTT là thực hiện nối các phần tử bình thường không mang điện áp (thường là vỏ, khung máy) với dây trung tính của mạng hạ áp 3 pha 4 dây có trung tính nối đất.  Mục đích: Nhằm biến sự cố chạm vỏ thành sự cố ngắn mạch 1 pha, để các thiết bị bảo vệ (CC, ATM) dễ dàng cắt các thiết bị bị sự cố chạm vỏ ra R khỏi mạng điện sẽ an toàn cho người 0 tiếp xúc. 49 5.1. KHÁI QUÁT CHUNG  Phạm vi áp dụng:  Sử dụng trong mạng điện 3 pha hạ áp có trung tính nối đất;  Mạng điện 1 pha hạ áp có 1 dây nối đất (nước ta);  Kết hợp BVNĐ và BVNDTT 5.2. MỘT SỐ ĐIỀU CẦN CHÚ Ý KHI THỰC HIỆN BVNDTT  Cần có nối đất lặp lại trên các đoạn dây trung tính 280-300m (Nối đất với điện trở nhỏ hơn 1 cấp so với đầu nguồn-xem PL3); riêng nếu dùng cáp 3 pha 4 dây thì không cần nối đất lặp lại.  Không được đặt thiết bị đóng cắt, bảo vệ trên dây trung tính. Muốn cắt phải cắt đồng thời cả dây pha.  Lắp đặt BVNDTT cũng như BVNĐ, cần nối các vỏ, khung máy trong cùng 1 nhà xưởng với nhau và nối với dây trung tính (xem hình vẽ). 50 25
  26. 5.2. MỘT SỐ ĐIỀU CẦN CHÖ Ý KHI THỰC HIỆN BVNDTT 51 Câu hỏi ôn tập chƣơng 5 1. Khái niệm, mích đích và phạm vi áp dụng của BVNDTT? 2. Tại sao đối với mạng điện hạ áp 3 pha trung tính nối đất, người ta lại dùng BVNDTT thay BVNĐ? 3. Những điều cần chú ý khi thực hiện BVNDTT? 52 26
  27. Chƣơng 6. BẢO VỆ CHỐNG ĐIỆN GIẬT BẰNG RCD 6.1. KHÁI QUÁT CHUNG 6.1.1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD a. RCD 3 pha: 53 6.1.1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD a. RCD 3 pha: 54 27
  28. 6.1.1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD b. RCD 1 pha: I2 I1 I∆n Iđ 55  Cài đặt giá trị tác động: Ngoài chức năng chống điện giật RCD còn có thể chống được cháy nổ 56 28
  29. 6.1.2. Cấu trúc mạng điện (theo IEC 364-3) TT system IT system TN system 57 6.2. THỰC HIỆN RCD TRONG CÁC SƠ ĐỒ 6.2.1. Sơ đồ TT U I n L R u RCD 58 29
  30. 6.2.1. Sơ đồ TT 59 TT system, exercise 1 1) Tính dòng điện sự cố If? 2) Tính điện áp tiếp xúc Ung? 3) Đặt IΔn của RCD là bao nhiêu? - Độ nhạy (sensitivity)? - (Thời gian trễ) time delay? 4) Nếu dùng RCD có IΔn = 30mA thì điện trở nối đất vỏ thiết bị bao nhiêu để khi có dòng chạm vỏ RCD sẽ tác động. 60 30
  31. TT system, exercise 1 1) Điện áp pha là UP = 230V. Do đó dòng điện sự cố là: If = 230/(4+6) = 23 A 2) Điện áp tiếp xúc Ung= 23x6 = 138V. Điện áp này nguy hiểm cho người vì Ung >> Utxcp. 3) - Độ nhạy: IΔn< Utxcp/Ru Utxcp= 50 V → IΔn< 8A; Utxcp= 25 V → IΔn < 4 A. - Thời gian trễ: tức thời UL 4) Tra theo bảng hoặc tính theo: I Δn R u 61 TT system, exercise 2 62 31
  32. TT system, exercise 2 63 6.2.2. Sơ đồ IT  Khi chỉ có chạm đất một điểm  Người tiếp xúc không nguy hiểm  Dòng chạm đất nhỏ, không có khả năng gây hỏa hoạn  Chỉ cần lắp bộ phận cảnh báo có chạm đất 64 32
  33. 6.2.2. Sơ đồ IT  Khi có 2 điểm chạm đất Trở thành NM 2 pha, các thiết bị quá dòng (CC, ATM) sẽ tác động. 65 6.2.2. Sơ đồ TN a. Sơ đồ TN-C: Đây là mạng 3 pha 4 dây PEN = PE+N Không dùng được RCD RCD 66 33
  34. 6.2.2. Sơ đồ TN b. Sơ đồ TN-S c. Sơ đồ TN-C-S RCD RCD 9/10/2014 67 c. Sơ đồ TN-C-S (Chú ý) TN-C TN-S 68 34
  35. Câu hỏi ôn tập chƣơng 6 1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD? 2. Các loại mạng điện theo tiêu chuẩn quốc tế và việc thực hiện RCD trong các sơ đồ này? 69 Chương 7. CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN KHÁC (Phòng ngừa rủi ro) 7.1. CÁC BIỆN PHÁP KỸ THUẬT BiÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro c¸ch ®iÖn Đảm bảo tốt cách điện của dây dẫn, thiết bị KHo¶ng c¸ch, trë ng¹i Cần đảm bảo khoảng cách, bao che, rào chắn các bộ phận mang điện Sö dông tÝn hiÖu, biÓn b¸o, khãa liªn ®éng Theo quy định Sö dông ph¬ng tiÖn, Theo quy định dông cô an toµn Sö dông mba Hạ thấp điện áp, cách ly 70 35
  36. Chƣơng 7. CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN KHÁC (Phòng ngừa rủi ro) 1) Đảm bảo tốt cách điện của dây dẫn, thiết bị: . Dây dẫn: Bọc cách điện bên ngoài: . Thiết bị điện: Sử dụng cách điện kép: Ký hiệu Ph N 71 Chƣơng 7. CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN KHÁC (Phòng ngừa rủi ro) 2) Đảm bảo khoảng cách, bao che, rào chắn các bộ phận mang điện: . Đảm bảo khoảng cách: Để tránh va chạm với bộ phận mang điện, quy định: 72 36
  37. 2) Đảm bảo khoảng cách, bao che, rào chắn các bộ phận mang điện • Bao che, rào chắn: Để gây trở ngại, cách ly với bộ phận mang điện  Cao áp: Tấn chắn kín Tấn chắn hở Lồng chắn Chắn lưỡi DCL 73 . Bao che, rào chắn: Để gây trở ngại, cách ly với bộ phận mang điện (tiếp)  Hạ áp: TÊm 230V ch¾n 74 37
  38. Chỉ số IP theo IEC 60364-5-51 Note: the IP code applies to electrical equipment for voltages up to and including 72.5 kV. Chống lại dến gần từ các phần từ nguy hiểm Chống lại vật rắn từ ngoài vào Số đặc trưng Mu bàn tay thứ nhất Dụng cụ Bụi không thể xâm nhập vào Ví dụ: Động cơ có IP44 Chống được giọt nước rơi thẳng đứng Số đặc trưng thứ 2 Chống được phun nước Chống được phun nước mọi phía Chống được phun nước thành tia Chống được phun nước áp lực Chống được ngâm nước chốc lát Chống được ngâm nước duy trì 75 •CHÆ SOÁ BAÛO VEÄ (ÑOÄ KÍN) IP#X # KHAÛ NAÊNG NGAÊN VAÄT RAÉN X KHAÛ NAÊNG NGAÊN NÖÔÙC 0 Khoâng baûo veä 0 Khoâng baûo veä 1 ngaên chaän vaät > 50 mm 1 gioït nöôùc rôi thaúng ñöùng 2 ngaên chaän vaät > 12 mm 2 gioït nöôùc rôi xieân 15 ñoä 3 ngaên chaän vaät > 2.5 mm 3 gioït nöôùc möa rôi 60 ñoä 4 ngaên chaän vaät > 1 mm 4 nöôùc taït vaøo 5 ngaên chaän buïi baëm 5 Tia nöôùc phun vaøo 6 ngaên chaän toaøn boä 6 soùng nöôùc daäp vaøo 7 bò ngaâäp trong nöôùc 8 Bò ngaâm trong nöôùc 76 38
  39. . Bao che, rào chắn: Để gây trở ngại, cách ly với bộ phận mang điện (tiếp) 12,5 mm MG NS80 IP 2 IP 0 77 3) Sử dụng biển báo, khóa liên động ZONE de TRAVAIL N 1 2 3 PE 78 39
  40. 4) Sử dụng phƣơng tiện, dụng cụ an toàn 79 4) Sử dụng phƣơng tiện, dụng cụ an toàn Ví dụ 80 40
  41. 5) Sử dụng máy biến áp cách ly Ph 230V 230V N Ph 230V 12/25/50V N Ph 230V 5/12/15V N PE 81 Chú ý Máy biến áp biệt lập hay cách điện Ph . . 230v 230v N Mối nguy hiểm khi tiếp xúc trực tiếp 82 41
  42. 7.2. CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC Luôn phải có ý thức chấp hành nghiêm chỉnh nội quy, quy định của cơ quan; quy trình, quy phạm; tiêu chuẩn đề ra. Ví dụ: Làm việc theo phiếu công tác PHIÕU THAO T¸C Sè Ngµy Thêi gian b¾t ®Çu Thêi gian kÕt thóc NhiÖm vô: C¾t ®iÖn vµ nèi ®Êt ®êng d©y sè 2-110kV. Tr×nh tù thao t¸c: 1. C¾t m¸y sè : 2. KiÓm tra tr¹ng th¸i c¾t cña m¸y c¾t ®iÖn. 3. KiÓm tra c¸ch ®iÖn cña dao c¸ch ly ®êng d©y. 4. C¾t dao c¸ch ly ®êng d©y. 5. §ãng dao nèi ®Êt cña ®êng d©y. 6. C¾t dao c¸ch ly thanh gãp cña hÖ thèng thanh gãp Ngêi thao t¸c Ngêi duyÖt KÝ KÝ 83 Chƣơng 8. XỬ LÝ, CẤP NGƢỜI BỊ ĐIỆN GIẬT  Khi thấy người bị tai nạn điện giật, bất cứ ai cũng phải có trách nhiệm tìm mọi biện pháp để cứu người bị nạn.  Việc xử lý, cấp cứu càng tiến hành nhanh thì tỷ lệ nạn nhân được cứu sống càng cao.  Theo thống kê, trong 1 phút nếu nạn nhân được tách ra khỏi nguồn điện và được cấp cứu kịp thời thì tỷ lệ cứu sống 98%, nhưng nếu để đến 6 phút tỷ lệ này chỉ là 10%.  Việc sử lý, cấp cứu người bị điện giật đúng cách cần thực hiện theo 2 bước cơ bản:  Tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện, và  Cấp cứu nạn nhân ngay sau khi tách ra khỏi nguồn điện. 84 42
  43. 8.1. PHƢƠNG PHÁP TÁCH NẠN NHÂN RA KHỎI NGUỒN ĐIỆN Cần phải phân biệt người bị điện giật ở mạng điện cao áp hay hạ áp 85 8.2. PHƢƠNG PHÁP CẤP CỨU NGƢỜI BỊ ĐIỆN GIẬT 86 43
  44. Chƣơng 9. PHÕNG CHỐNG ĐIỆN TỪ TRƢỜNG (Jackie LaMuth - Ohio University) • Điện từ trƣờng (Electromagnetic Fields; EMFs) là gì? Dòng điện là nguyên nhân sinh ra điện từ trường. Điện từ trường được phân làm 5 loại theo tần số của nó: • Loại ELF (tần số cực thấp; extremely low frequencies) - các thiết bị điện gia dụng, đường dây điện. • Loại HF và LF (tần số cao [high frequencies] và tần số thấp [low frequencies]) - sóng radio AM • Loại VLF (tần số rất thấp; very low frequencies) - tivi và video • Loại VHF (tần số rất cao; very high frequencies) sóng tivi và radio FM • Loại SHF (siêu tần số; super high frequencies) tần số của microwave • Con ngƣời tiếp xúc với EMFs nhƣ thế nào? • Con người tiếp xúc với nhiều nguồn EMFs khác nhau, trong đó có nguồn tự nhiên và nguồn nhân tạo, do đó rất khó xác định mối liên hệ liều lượng - hậu quả của một nguồn EMFs duy nhất nào đó. • Trong tự nhiên các EMFs được tạo ra bởi quá trình sấm chớp và từ trường của Trái đất. • Các nguồn EMFs nhân tạo sinh ra rừ quá trình sản xuất, truyền tải và sử dụng điện. 87 Chương 9. PHÕNG CHỐNG ĐIỆN TỪ TRƢỜNG • Tác động của điện từ trƣờng đối với cơ thể ngƣời: • Nếu người tiếp xúc với nhiều nguồn điện từ trường khác nhau và cường độ lớn hơn giới hạn cho phép kéo dài sẽ dẫn đến đến. Sự thay đổi một số chức năng của cơ thể, trước hệ là hệ thần kinh trung ương (chủ yếu làm rối loại hệ thần kinh thực vật và hệ thống tim mạch). Sự thay đổi này có thể làm: • Nhức đầu, dễ mệt mỏi, khó ngủ hoặc buồn ngủ nhiều, suy yếu toàn thân. • Làm chậm mạch, giảm áp lực máu, đau tim, khó thở, làm biến đổi gan và lá lách. • Ngoài ra, năng lượng điện từ trường tần số cao (trên 50-60Hz) gọi là bức xạ ion, nó có đủ năng lượng để tách electron ra khỏi nguyên tử. Tia X có đủ năng lượng để phá hủy các phân tử chứa gene. Nếu con người tiếp xúc nhiều với bức xạ ion có thể bị ung thư, biến đổi máu, giảm sự thính mũi, biến đổi nhân mắt. 88 44
  45. Chương 9. PHÕNG CHỐNG ĐIỆN TỪ TRƢỜNG • Biện pháp phòng chống điện từ trƣờng: • Tuân thủ nghiêm túc các quy tắc và tiêu chuẩn của ngành và nhà nước. • Không đứng quá gần các nguồn phát sinh điện từ trường, sẽ có thể giảm được phần lớn các ảnh hưởng. • Không nên ngủ gần các thiết bị điện, đặt biệt là các thiết bị có motor. • Giữ khoảng cách với đầu máy video ít nhất là 18 inches (18*2,54cm), hãy tắt đầu máy khi không sử dụng. Không ngồi gần phía sau hoặc bên cạnh màn hình vi tính (thậm chí khi cách một vách phòng). • Nếu có thể hãy tắt thiết bị sưởi giường, chăn điện, trước khi đi ngủ. • Giữ khoảng cách vài feet (1 feet = 12 inches) đối với ti vi (kế cả mọi chiều) • Hạn chế sử dụng chăn điện và máy sấy tóc 89 Hết 9/10/2014 90 45