Giáo trình Chăm sóc sức khỏe tâm thần

Nội dung text: Giáo trình Chăm sóc sức khỏe tâm thần

1. BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN TRƯỜNG CAO ĐẲNG CƠ GIỚI NINH BÌNH GIÁO TRÌNH MÔN HỌC: CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN NGHỀ: CÔNG TÁC XÃ HỘI TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG Ban hành kèm theo Quyết định số: /QĐ-TCĐCGNB ngày .tháng .năm 2018 của Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình Ninh Bình, năm 2018 1
2. TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được pháp dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 2
3. LỜI GIỚI THIỆU Giáo trình Chăm sóc sức khỏe tâm thần được biên soạn trên cơ sở tuân thủ các nội dung chính trong chương trình khung của Nhà nước, có tham khảo các tài liệu của các tác giả có uy tín và đặc biệt được cập nhật các chủ trương, chính sách, các văn bản pháp luật mới nhất của Đảng và Nhà nước. Giáo trình là tài liệu học tập, tham khảo chính trong đào tạo nghề Công tác xã hội. Giáo trình được biên soạn làm 5 chương. CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CHƯƠNG II: CÁC TRIỆU CHỨNG TÂM THẦN CHƯƠNG III: CÁC HỘI CHỨNG TÂM THẦN CHƯƠNG IV: CÁC BỆNH TÂM THẦN CHƯƠNG V: CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN TẠI CỘNG ĐỒNG Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng do chưa có nhiều kinh nghiệm, thời gian còn hạn chế nên giáo trình không thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các em học sinh, sinh viên. Ninh Bình, ngày ....tháng ...năm 2018 Tham gia biên soạn: 1. Nguyễn Thị Lành 2. Phạm Thu Phương 3
4. MỤC LỤC CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG...............................................................8 1. Các khái niệm cơ bản........................................................................................................9 2. Lịch sử phát triển ngành tâm thần học và chăm sóc sức khỏe tâm thần ............11 2.1. Sự phát triển của tâm thần học trên thế giới ..........................................................11 2.2. Lịch sử phát triển tâm thần học ở Việt Nam..........................................................16 3. Nguyên nhân và phân loại các dạng bệnh tâm thần ................................................18 3.1. Nguyên nhân..................................................................................................................18 3.2. Phân loại..........................................................................................................................19 CHƯƠNG 2: CÁC TRIỆU CHỨNG TÂM THẦN ................................................24 1. Các triệu chứng rối loạn cảm giác................................................................................24 1.1. Tăng cảm giác................................................................................................................24 1.2. Giảm cảm giác...............................................................................................................24 2. Các triệu chứng rối loạn tri giác ...................................................................................25 2.1. Tri giác nhầm.....................................................................................................................25 2.2. Ảo giác...............................................................................................................................26 3. Các triệu chứng rối loạn tư duy ....................................................................................31 3.1. Rối loạn hình thức tư duy ...........................................................................................32 3.2. Rối loạn nội dung tư duy ..................................................................................................34 4. Các triệu chứng rối loạn cảm xúc........................................................................................41 4.1. Triệu chứng giảm và mất cảm xúc ..................................................................................41 4.2. Các triệu chứng tăng và dao động cảm xúc ....................................................................41 4.3. Cảm xúc dị thường............................................................................................................42 5. Các triệu chứng rối loạn trí nhớ...........................................................................................42 5.1. Giảm trí nhớ.......................................................................................................................42 5.2. Tăng nhớ............................................................................................................................42 5.3. Quên...................................................................................................................................43 5.4. Loạn nhớ............................................................................................................................43 5.5. Viễn tưởng/ Huyễn tưởng giả ..........................................................................................44 6. Các triệu chứng rối loạn hoạt động.....................................................................................44 6.1. Rối loạn hoạt động có ý chí..............................................................................................44 4
5. 6.2. Rối loạn hoạt động bản năng............................................................................................45 CHƯƠNG 3: CÁC HỘI CHỨNG TÂM THẦN.....................................................46 1. Hội chứng tâm thần thực thể .........................................................................................46 2. Hội chứng Korxakov......................................................................................................47 3. Hội chứng rối loạn ý thức ..............................................................................................47 3.1. Mức độ tỉnh táo suy giảm ...........................................................................................47 3.2. Các hội chứng lú lẫn tâm thần...................................................................................48 3.3. Các trạng thái rối loạn ý thức đặc biệt.....................................................................50 4. Hội chứng hoang tưởng ảo giác....................................................................................51 4.l. Trạng thái ảo giác ..........................................................................................................51 4.2. Hội chứng paranoia ......................................................................................................52 4.4. Hội chứng paraphrenia (hội chứng hoang tưởng kì quái)...................................53 4.5. Hội chứng nghi bệnh....................................................................................................53 5. Các hội chứng căng trương lực.....................................................................................53 5.l. Kích động căng trương lực..........................................................................................53 5.2. Sững sờ căng trương lực .............................................................................................54 6. Các hội chứng cảm xúc...................................................................................................54 6.l. Hội chứng trầm cảm......................................................................................................54 6.2. Hội chứng hưng cảm....................................................................................................55 7. Các hội chứng chậm phát triển tâm thần....................................................................56 7.1. Chậm phát triển tâm thần mức độ nhẹ.....................................................................57 7.2. Chậm phát triển tâm thần mức độ vừa ....................................................................57 7.3. Chậm phát triển tâm thần mức độ nặng ..................................................................58 7.4. Chậm phát triển tâm thần mức độ trầm trọng........................................................58 8. Hội chứng sa sút tâm thần..............................................................................................59 8.l. Khái niệm.........................................................................................................................59 8.2. Tiêu chuẩn chẩn đoán ..................................................................................................59 8.3. Các xét nghiệm cận lâm sàng ....................................................................................61 8.4. Chẩn đoán phân biệt.....................................................................................................61 8.5. Một số sa sút tâm thần thường gặp...........................................................................62 CHƯƠNG 4: CÁC BỆNH TÂM THẦN ................................................................64 1. Tâm thần phân liệt............................................................................................................64 5
6. 1.1. Khái niệm........................................................................................................................64 1.2. Biểu hiện lâm sàng .......................................................................................................64 1.3. Tiến triển của bệnh .......................................................................................................66 1.4. Chẩn đoán .......................................................................................................................67 1.5. Tiên lượng.......................................................................................................................72 2. Rối loạn khí sắc ................................................................................................................72 2.1. Khái niệm........................................................................................................................72 2.2. Biểu hiện lâm sàng .......................................................................................................73 2.3. Tiến triển, tiên lượng và điều trị ...............................................................................77 3. Rối loạn lo âu ....................................................................................................................77 3.1. Khái niệm........................................................................................................................77 3.2. Biểu hiện lâm sàng .......................................................................................................77 3.3. Phân loại..........................................................................................................................78 4. Rối loạn phân li.................................................................................................................84 4.1. Khái niệm........................................................................................................................84 4.2. Phân loại..........................................................................................................................86 5. Trầm cảm............................................................................................................................91 5.1. Khái niệm........................................................................................................................91 5.2. Nguyên nhân và biểu hiện ..........................................................................................91 5.3. Phân loại, điều trị..........................................................................................................92 6. Rối loạn dạng cơ thể........................................................................................................94 6.1. Khái niệm........................................................................................................................94 6.2. Phân loại..........................................................................................................................95 7. Phụ thuộc và lạm dụng các chất tác động tâm thần...............................................100 7.1. Nghiện ma túy .............................................................................................................100 7.2. Nghiện rượu và loạn thần do rượu..........................................................................112 CHƯƠNG 5: CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN TẠI CỘNG ĐỒNG ........125 1. Tầm quan trọng...............................................................................................................125 2. Một số bệnh tâm thần thường gặp tại cộng đồng ...................................................126 3. Nhiệm vụ của thành biên trong cộng đông..............................................................126 3.1. Đối với các bộ y tế cơ sở...........................................................................................126 3.2. Đối với cộng đồng xã hội và gia đình....................................................................128 6
7. 4. Đánh giá kết quả.............................................................................................................129 4.1. Công tác xã hội trong chăm sóc sức khoẻ tâm thần ở Việt Nam....................129 4.2 Nhu cầu chăm sóc sức khoẻ tâm (SKTT) thần ở Việt Nam..............................130 4.3. Thực trạng chăm sóc sức khỏe tâm thần của CTXH.............................................131 4.4. Giải pháp thúc đẩy tiến trình chăm sóc SKTT ....................................................132 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................133 7
8. GIÁO TRÌNH MÔN HỌC Tên môn học: Chăm sóc sức khỏe tâm thần Mã số môn học: MH 32 Vị trí, tính chất, vai trò và ý nghĩa của môn học: - Vị trí môn học: Môn học Chăm sóc sức khỏe tâm thần là môn học chuyên ngành quan trọng của chương trình đào tạo nghề Công tác xã hội liên quan tới hoạt động bảo vệ và cung cấp dịch vụ xã hội cho đối tượng bị tâm thần. - Tính chất của môn học: Là môn học chuyên môn nghề tự chọn. Mục tiêu môn học: - Kiến thức: + Trình bày được khái niệm, thuật ngữ, lịch sử phát triển, phân loại bệnh theo hệ thống phân loại; + Nhận biết được tổng quan về các triệu chứng, hội chứng và các loại bệnh tâm thần; + Trình bày được nguyên nhân, tác hại, các quan điểm nhận thức về các loại bệnh tâm thần và các dịch vụ, chính sách, pháp luật trong chăm sóc người bị tâm thần. - Kỹ năng: + Áp dụng kiến thức đã học trong tham vấn, biện hộ, thương thuyết, làm việc nhóm, huy động cộng đồng trong trợ giúp người bị bệnh tâm thần; + Hỗ trợ, giúp đỡ người bị bệnh tâm thần và rối loạn tư duy để học có cách ứng xử tốt hơn. - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: + Nhìn nhận đúng đắn hơn về các trường hợp bị bệnh tâm thần; + Tích cực tuyên truyền, vận động, phối hợp với gia đình và xã hội trong can thiệp và giúp đỡ người bị bệnh tâm thần. Nội dung môn học: 8
9. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG Mã chương: MH32-CH01 Mục tiêu: - Kiến thức: + Trình bày được những hiểu biết về các thuật ngữ: tâm thần học, tâm bệnh học, sức khoẻ tâm thần, triệu chứng, hội chứng, chẩn đoán lâm sang, rối loạn tâm thần. - Kỹ năng: Vận dụng kiến thức đã học trong hoạt động chăm sóc và trợ giúp các đối tượng xã hội có hiệu quả. - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: Cảm thông và tích cực tuyên truyền, vận động, phối hợp với gia đình và xã hội trong can thiệp và giúp đỡ người bị bệnh tâm thần. Nội dung chính: 1. Các khái niệm cơ bản. Điên loạn tâm thần luôn là chủ đề được mọi người quan tâm. Nhìn thấy một người điên người ta vừa cảm thấy sợ lại vừa cảm thấy tò mò muốn quan tâm. Có nhiều người cảm thấy thương hại người điên đó. Chức năng tâm lý cơ bản của con người là định hướng, điều khiển, kiểm tra và điều chỉnh các hoạt động chủ thể. Nhờ có tâm lý con người mới có thể nhận biết được thế giới khách quan tác động vào đối tượng, tạo ra những sản phẩm để thoả mãn nhu cầu của bản thân, xã hội. Nhờ có tâm lý – ý thức con người không chỉ hoạt động để thoả mãn nhu cầu tức thì mà còn cải tạo hiện thực, xây dựng thế giới theo cách của mình. Theo tâm lý học các hiện tượng tâm lý con người là sự phản ảnh hiện thực khách quan vào não. Nếu ví các hiện tượng tâm lý như là những hình ảnh được sao chụp, phản chiếu thì não như là tấm gương , là bộ máy sao chụp để cho ra những hình ảnh đó. Đối tượng nghiên cứu của tâm lý học là các hiện tượng tâm lý, các quy luật của những hiện tượng này và cơ chế tạo nên chúng. Bộ não con người có cấu trúc phức tạp và hoạt động rất tinh vi. Do vậy khi não bị tổn thương thì các hiện tượng khách quan cũng bị phản ánh một cách méo mó, sai lệch. Tổn thương não có thể xuất hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ những tổn thương có thể nhìn thấy như trường hợp chấn thương sọ não, u não cho đến những 9
10. trường hợp chưa nhìn thấy được như tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc Rối loạn tâm thần cũng có thể xuất hiện khi những hoạt động phức tạp của não bộ bị mất đồng bộ, mất nhịp nhàng, hậu quả của một tác động từ bên ngoài cơ thể . Một nhân viên công tác xã hội không chỉ cần nắm vững những kiến thức về trợ giúp cá nhân, trợ giúp nhóm, phát triên cộng đồng còn cần phải có những kiến thức liên quan đến tâm bệnh của thân chủ nhìn từ góc độ Y học. Tâm thần học là khoa học chuyên nghiên cứu các bệnh tâm thần riêng biệt và phương pháp điều trị chúng. Theo chúng tôi cụm từ tâm bệnh/tâm bệnh học tương đương với cụm từ tâm thần/tâm thần học. Như phần trên chúng tôi đã nói cụm từ tâm thần học /tâm thần có hàm nghĩa tương đương với cụm từ tâm bệnh học. Do đó trong giáo trình này chúng tôi muốn nghiêng về tìm hiểu tâm thần học theo hướng của tâm bệnh học. Sức khoẻ tâm thần: theo định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới: sức khoẻ bao gồm sự khoẻ mạnh về thể chất, tâm lý, xã hội. Có thể hiểu sức khoẻ tâm thần vừa là một bộ phần cấu thành vừa là một lĩnh vực mang tính độc lập tương đối. Trong trường hợp này chúng tôi hiểu cụm từ sức khoẻ tâm thần tương đương với cụm từ sức khoẻ tâm lý. Sức khoẻ tâm thần ở cộng đồng được hiểu là: 1. Một cuộc sống thật sự thoải mái. 2. Đạt được niềm tin vào giá trị bản thân, vào phẩm chất và giá trị của người khác. 3. Có khả năng ứng xử bằng cảm xúc, hành vi hợp lý trước mọi tình huống. 4. Có khả năng tạo dựng, duy trì và phát triển thoả đáng các mối quan hệ. 5. Có khả năng tự hàn gắn để duy trì cân bằng khi có các sự cố gây mất thăng bằng, căng thẳng (stress). Lâm sàng: tại giường. Ý muốn nói đến công việc thăm khám ngay tại giường bệnh. Triệu chứng: Dấu hiệu của trạng thái bệnh lý hoặc của một bệnh được thể hiện ra bên ngoài. Hội chứng: là sự kết hợp nhất định của một số triệu chứng. Từng triệu chứng không tồn tại độc lập mà trong sự kết hợp với các triệu chứng khác. Những đặc 10