Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học

Nội dung text: Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học

1. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học LỜI GIỚI THIỆU Bạn thân mến ! Xin trân trọng giới thiệu đến các bạn sinh viên tập tài liệu đề cương bài giảng môn chủ nghĩa xã hội khoa học. Tài liệu này biên soạn dựa trên cơ sở giáo trình chuẩn Quốc gia & giáo trình của Bộ Giaó dục & Đào tạo phát hành tháng 6 năm 2006, và nghị quyết của các kỳ đại hội Đảng toàn quốc, đặc biệt là nghị quyết Đại hội X. Trong quá trình biên soạn việc sai sót là không thể tránh khỏi. Rất mong được sự đóng góp của quý Thầy, Cô và các bạn sinh viên để cùng chúng tôi tiếp tục bổ sung sữa chữa hoàn thiện hơn. Mọi đóng góp xin gửi về Bộ môn chủ nghĩa xã hội khoa học Trường Đại học Mở TPHCM – Hoặc Email: hoang.dn@ou.edu.vn Trân trọng gửi tới các bạn lời chào đoàn kết và xây dựng. Bộ môn CNXHKH Trường Đại học Mở TPHCM Trang 1
2. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học CHƯƠNG I VỊ TRÍ, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP VÀ CHỨC NĂNG CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC I.VỊ TRÍ CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Khái niệm và những đặc điểm của chủ nghĩa xã hội khoa học 1.1. khái niệm: Chủ nghĩa xã hội khoa học là một ý nghĩa về mặt lý luận nằm trong khái niệm “ chủ nghĩa xã hội”, là một trong trong ba bộ phận hợp thành của chủ nghĩa Mác – Lênin, nghiên cứu sự vận động của xã hội tư bản, đặc biệt là trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tất yếu sẽ được thay thế bằng xã hội mới, xã hội cộng sản chủ nghĩa. 1.2. Đặc điểm của chủ nghĩa xã hội khoa học: + Một là, về nhận thức thuật ngữ “chủ nghĩa xã hội khoa học” nó chỉ là một ý nghĩa lý luận nằm trong khái niệm “chủ nghĩa xã hội”, “chủ nghĩa xã hội khoa học” là đỉnh cao của nhất của sự phát triển “chủ nghĩa xã hội”. + Hai là, chủ nghĩa xã hội khoa học khác với chủ nghĩa xã hội không tưởng là ở chỗ nó đã chỉ rõ lực lượng, con đường, phương thức thủ tiêu tình trạng người bóc lột người mà những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng hằng mơ ước. + Ba là, lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học là dựa trên cơ sở đúc kết của triết học Mác – Lênin và của kinh tế học chính trị học Mác – Lênin. + Bốn là, chủ nghĩa xã hội khoa học là thế giới quan, là hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, nó biểu hiện không chỉ vì lợi ích của giai cấp công nhân mà của toàn thể nhân dân lao động trong sự nghiệp xây dựng xã hội mới . + Năm là, lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học là sự tổng kết kinh nghiệm từ thực tiễn đấu tranh của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động chống lại sự áp bức bóc lột, bất công và từ những kinh nghiệm trong xây dựng xã hội mới, xã hội chủ nghĩa . 2. Vị trí của chủ nghĩa xã hội khoa học + Theo nghĩa hẹp, chủ nghĩa xã hội khoa học là một trong ba bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác – Lênin. ( chủ nghĩa Mác – Lênin gồm có: triết học, kinh tế học chính trị và chủ nghĩa xã hội khoa học). + Theo nghĩa rộng, chủ nghĩa xã hội khoa học là chủ nghĩa Mác – Lênin. Bởi vì, suy cho cùng cả triết học Mác lẫn kinh tế chính trị Mác đều luận giải dẫn đến tính tất yếu của lịch sử là làm cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng thành công xã hội cộng sản chủ nghĩa. Lý luận xuyên suốt của chủ nghĩa xã hội khoa học: giai cấp công nhân có sứ Trang 2
3. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học mệnh lịch sử là xoá bỏ chủ nghĩa tư bản, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và xã hội cộng sản chủ nghĩa. II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI KHẢO SÁT, ỨNG DỤNG CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Đối tượng nghiên cứu của triết học và kinh tế học chính trị Mác – Lênin là cơ sở lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học - Đối tượng nghiên cứu của triết học Mác – Lênin là những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy, là thế giới quan, nhân sinh quan của giai cấp công nhân, nó là cơ sở lý luận, là phương pháp luận của chủ nghĩa xã hội khoa học. - Đối tượng nghiên cứu của kinh tế học chính trị Mác – Lênin là những quy luật của các quan hệ xã hội hình thành và phát triển trong quá trình sản xuất và tái sản xuất của cải vật chất, phân phối, trao đổi và tiêu dùng, nó là cơ sở lý luận cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học nhằm làm rõ những quy luật, những vấn đề của thời đại ngày nay - thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. 2. Đối tượng nghiên cứu của chủ nghĩa xã hội khoa học Đối tượng nghiên cứu của chủ nghĩa xã hội khoa học là “Những quy luật và tính quy luật chính trị - xã hội của quá trình phát sinh, hình thành và phát triển hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa; những nguyên tắc cơ bản, những điều kiện, con đường, hình thức và phương pháp đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân để thực hiện sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản”. 3. Phạm vi khảo sát và vận dụng của chủ nghĩa xã hội khoa học Với tư cách là một khoa học, cũng như các khoa học khác: lý thuyết của chủ nghĩa xã hội khoa học được bắt nguồn từ sự khảo sát, phân tích những tư liệu thực tiễn, thực tế. Do đó, khi vận dụng những lý thuyết khoa học đương nhiên phải gắn liền với thực tế, thực tiễn một cách chủ động, sáng tạo, linh hoạt sao cho phù hợp và hiệu quả nhất trong những hoàn cảnh cụ thể khác nhau. Nhận thức được những nội dung nêu trên chúng ta mới có khả năng khắc phục những bệnh đơn giản, chủ quan duy ý chí, thờ ơ chính trị . III. PHƯƠNG PHÁP CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Phương pháp luận chung của chủ nghĩa xã hội khoa học Chủ nghĩa xã hội khoa học sử dụng phương pháp luận của triết học Mác – Lênin, đồng thời cũng sử dụng những phương pháp khác có tính liên nghành, và tổng hợp. 2. Các phương pháp đặc trưng của chủ nghĩa xã hội khoa học Trang 3
4. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học - Phương pháp liên ngành: chủ nghĩa xã hội khoa học là một môn khoa học xã hội nói chung và khoa học chính trị - xã hội nói riêng, do đó nó cần thiết phải sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu cụ thể của các khoa học xã hội khác như phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, điều tra xã hội học, sơ đồ hoá, mô hình hoá, v v để nghiên cứu những khía cạnh chính trị - xã hội của các mặt hoạt động trong một xã hội còn giai cấp, đặc biệt là trong chủ nghĩa tư bản và trong chủ nghĩa xã hội. - Phương pháp kết hợp lịch sử - logic. Đây là phương pháp luận dựa trên cơ sở những tư liệu thực tiễn của lịch sử để phân tích nhằm rút ra những nhận định, những khái quát về mặt lý luận có kết cấu chặt chẽ, khoa học. - Phương pháp khảo sát và phân tích về mặt chính trị - xã hội là phương pháp có tính đặc thù của chủ nghĩa xã hội khoa học. khi nghiên cứu, khảo sát thực tế, thực tiễn một xã hội cụ thể, đặc biệt là trong điều kiện của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, những người nghiên cứu, khảo sát phải luôn có sự nhạy bén về chính trị - xã hội. - Phương pháp tổng kết lý luận từ thực tiễn, nhất là thực tiễn về chính trị - xã hội. Đây cũng là một phương pháp đặc thù của chủ nghĩa xã hội khoa học. Chỉ có trên cơ sở tổng kết thực tiễn, rút ra những bài học kinh nghiệm thành công và không thành công mới có thể bổ sung, làm giàu thêm cho kho tàng lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học. IV. CHỨC NĂNG, NHIỆM VỤ VÀ Ý NGHĨA VIỆC NGHIÊN CỨU CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Chức năng và nhiệm vụ của chủ nghĩa xã hội khoa học - Thứ nhất, trang bị những tri thức để luận giải tính tất yếu sự ra đời của hình thái kinh tế – xã hội cộng sản chủ nghĩa. - Thứ hai, trang bị quan điểm lập trường cộng sản chủ nghĩa cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động. - Thứ ba, định hướng về chính trị - xã hội cho mọi hoạt động của giai cấp công nhân, của Đảng cộng sản, của Nhà nước và của nhân dân lao động trên mọi lĩnh vực, nhằm mục tiêu đi tới xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa. 2. Ý nghĩa nghiên cứu, học tập chủ nghĩa xã hội khoa học Chủ nghĩa xã hội khoa học là một trong ba bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác – Lênin. Chủ nghĩa xã hội khoa học nghiên cứu sự vận động của xã hội tư bản, đặc biệt là trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tất yếu sẽ được thay thế bằng xã hội mới, xã hội cộng sản chủ nghĩa. Vì vậy, khi nghiên cứu chủ nghĩa xã hội khoa học cần lưu ý : 2.1. Ý nghĩa về mặt lý luận: Trang 4
5. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học + Lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác – lênin là bàn về vấn đề: giải phóng con người xã hội loài người ra khỏi sự áp bức bóc lột bất công, nghèo nàn lạc hậu, vì vậy khi nghiên cứu, học tập lý luận chủ nghĩa Mác – lênin phải kết hợp nghiên cứu nhuần nhuyễn cả ba bộ phận thì nó mới đủ cơ sở để lý giải các vấn đề thực tiễn và lý luận ( triết học, kinh tế học chính trị và chủ nghĩa xã hội khoa học ). + Lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học trang bị cho chúng ta những quan điểm chính trị - xã hội, đó là những tri thức lý luận cơ bản để luận giải tính tất yếu sự ra đời của hình thái kinh tế – xã hội cộng sản chủ nghĩa. + Lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học là cơ sở để cũng cố quan điểm niền tin, lập trường cộng sản chủ nghĩa cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động và định hướng của giai cấp công nhân, của Đảng cộng sản, của Nhà nước và của nhân dân lao động trên mọi lĩnh vực, nhằm mục tiêu đi tới xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa. 2.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Trước hết chúng ta phải thấy được cũng như bất kỳ một lý thuyết khoa học nào bao giờ cũng có khoảng cách giữa lý luận với thực tiễn, đặc biệt là dự báo khoa học xã hội. Vì vậy, khi chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, lòng tin vào chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa xã hội khoa học, chủ nghĩa Mác – Lênin của nhiều người giảm sút. Vì thế, nghiên cứu, giảng dạy chủ nghĩa xã hội khoa học càng khó khăn trong tình hình hiện nay, nhưng mỗi chúng ta phải thấy được quy luật vận động là một tất yếu không thể đảo ngược chỉ có điều quy luật xảy ra sớm muộn mà thôi. CÂU HỎI ÔN TẬP, THẢO LUẬN. Câu hỏi ôn tập: 1. Chủ nghĩa xã hội khoa học là gì? Nó được hiểu theo mấy nghĩa? 2. Vị trí của chủ nghĩa xã hội khoa học trong hệ thống lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin? 3. Đối tượng nghiên cứu của chủ nghĩa xã hội khoa học là gì? 4. Phân biệt đối tượng của của chủ nghĩa xã hội khoa học với đối tượng triết học, đối tượng kinh tế chính trị học Mác - Lênin? 5. Chủ nghĩa xã hội khoa học có những phương pháp nghiên cứu nào? Trình bày những phương pháp đó? Câu hỏi thảo luận 1. Phân tích chức năng của triết học Mác - Lênin và chủ nghĩa xã hội khoa học? Hai môn học này có quan hệ với nhau như thế nào? 2. Ý nghĩa nghiên cứu chủ nghĩa xã hội khoa học ở Việt Nam hiện nay? Trang 5
6. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học CHƯƠNG II LƯỢC KHẢO TƯ TƯỞNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRƯỚC MÁC Số tiết của chương: 6 tiết Số tiết giảng: 3 tiết Số tiết thảo luận, tự học: 3 tiết I. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI TƯ TƯỞNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 1. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa là gì? 1.1. Khái niệm: tư tưởng xã hội chủ nghĩa là “một hệ thống những quan niệm phản ánh những nhu cầu, những ước mơ của các giai cấp lao động, bị thống trị về con đường, cách thức và phương pháp đấu tranh nhằm thực hiện một chế độ xã hội mà ở đó, tư liệu sản xuất là thuộc về toàn xã hội, không có áp bức và bóc lột. trên cơ sở đó, mọi người đều bình đẳng về mọi mặt và đều có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, văn minh”. 1.2. Những biểu hiện của tư tưởng xã hội chủ nghĩa: - Mọi tư liệu sản xuất đều là của chung. - Mọi người ai cũng có việc làm và ai cũng phải lao động. - Không có bóc lột, tự do, bình đẳng, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. - Mọi người đều được hưởng thụ, cống hiến và phát triển toàn diện. 2. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa có từ bao giờ Theo Lênin tư tưởng xã hội chủ nghĩa xuất hiện: “đã lâu lắm rồi, đã hàng bao thế kỷ nay, thậm chí hàng ngàn năm nay”, và cũng có thể nói một cách chính xác, tư tưởng đòi xoá bỏ tình trạng áp bức bót lột người, mọi tư liệu sản xuất đều là của chung, ai cũng có việc làm và ai cũng phải lao động, mọi người đều bình đẳng với nhau có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc. Tư tưởng này xuất hiện sau khi công xã nguyên thuỷ tan rã, chế độ chiếm hữu nô lệ ra đời, là chế độ bóc lột người tàn bạo nhất trong lịch sử. nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra nhưng đều thất bại. do đó, người ta đành gửi gắm những ước mơ khát vọng vào các câu chuyện, các truyền thuyết của tôn giáo, các tác phẩm văn chương được lan truyền, được phổ biến dưới dạng những câu chuyện, những áng văn chương, điển hình nhất là trong thần thoại thời Hy Lạp và La Mã Cổ Đại. II. PHÂN LOẠI TƯ TƯỞNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 1. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa sơ khai ở Hy Lạp – La Mã cổ đại 1.1.Vài nét sơ lược về tư tưởng xã hội chủ nghĩa ở Hy Lạp Cổ Đại Trang 6
7. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học Hy Lạp Cổ Đại bao gồm các đảo thuộc biển Ê – Giê và vùng Tây Tiểu Á ngày nay. Hoàn cảnh tự nhiên của Hy Lạp không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp nhưng ngành thủ công nghiệp, buôn bán trên biển lại phát triển rất mạnh. Hy Lạp còn có một lợi thế là nằm giữa Châu Á, Châu Âu, và Châu Phi vì vậy Hy Lạp có điều kiện tiếp thu được các nền văn minh của các châu lục. Ở Hy Lạp, Nhà nước và giai cấp xuất hiện rất sớm, việc buôn bán nô lệ gắn liền với các đô thị sầm uất. Nô lệ phải làm đủ mọi việc từ chăn nuôi, trông trọt, chèo thuyền và các dịch vụ khác. Họ phải làm việc trong các điều kiện ràng buộc, bị đối xử khắc nghiệt tàn bạo của chủ nô, nếu lười biếng, chạy trốn sẽ bị cắt tai, xẻo mũi, cắt lưỡi nếu nặng hơn sẽ bị thả cho chó, cọp đói xé xác. Họ bị gạt ra khỏi đời sống chính trị, điều đó đã được hiến pháp qui định: “nô lệ không có tính người”. Do đó giai cấp cùng khổ này luôn luôn khát khao tự do và căm thù giai cấp chủ nô, Planton (427 – 347 TCN) viết: ”mỗi thành thị dù nhỏ bé đến đâu cũng chia thành hai khu vực, khu vực cho người giàu, khu vực cho người nghèo và chỗ nào có giàu nghèo phân chia sẽ có đấu tranh tàn khóc giữa hai phe”, các cuộc đấu tranh của nô lệ phản kháng lại chủ nô như là phá huỷ công cụ lao động sản xuất, cướp phá mùa màng, bỏ trốn. Giai cấp chủ nô đã dùng bộ máy quyền lực và các biện pháp tàn khốc để trừng trị nô lệ ngày càng tàn bạo, về sau nhiều cuộc đấu tranh được tổ chức cao hơn như là bạo động, khởi nghĩa có vũ trang, điển hình là phong trào Xpác-tơ, do một nô lệ lãnh đạo tên là A-Ghít (TK II TCN) với khẩu hiệu: xoá nợ, chia đều ruộng đất. Do đó đã được đông đảo nô lệ đi theo. Nhưng sau đó phong trào bị dập tắt. A-Ghít bị xử tử, tiếp tục phong trào được Cle-ô-men nhen nhóm, nghĩa quân đã giải phóng và làm chủ một vùng rộng lớn, ông đã thực hiện chủ trương chia đều lại ruộng đất, phong trào này kéo dài cho đến khi bị La Mã thống trị. 1.2. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa thời La Mã cổ đại: nổi bật là phong trào khởi nghĩa của anh em nhà Ti-bê-ri-uytx và Cai-uytx và cuộc khởi nghĩa do nô lệ Xpác-ta-quyt lãnh đạo ( cuối TK II đầu TK I TCN). Các cuộc khởi nghĩa này đều dẫn đến thất bại. Giai cấp nô lệ và người lao động bất lực tuyệt vọng, lối thoát ở đâu ? họ đã tìm thấy không phải ở thế gian này mà là ở lĩnh vực tôn giáo. Trong thời kỳ La-Mã chiếm đóng Hy-Lạp và vùng đất của người Paxletin với mâu thuẫn giữa hai giai cấp nô lệ và chủ nô vốn có đang còn nóng bỏng lại thêm mâu thuẫn giữa quân xâm lược chiếm đóng lại càng làm tăng thêm sự đau khổ cho người nô lệ. Trong hoàn cảnh đó đã xuất hiện nhiều nhà tiên tri hoạt động trong quần chúng, họ loan tin sẽ có thiên sứ của thần Giê-hô-va giáng thế để cứu vớt loài người khỏi nổi khổ trầm luân. Trong thời điểm đó nhân vật Giêsu xuất hiện. Ông là người theo đạo Do Thái nhưng lại rao giảng tư tưởng khác, tự xưng là Chúa cứu thế, là con của đức Chúa trời mà dân Do Thái mong chờ. Ông truyền đạo của Thượng Đế với những tư tưởng bác ái, nếu tin ở Chúa sẽ được Chúa rước về nướcThiên Đàng là Trang 7
8. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học nơi cực lạc sung sướng, được quần chúng lao động, nô lệ theo rất đông, Vì vậy, ông bị quy là tà đạo và bị các chức sắc cao cấp của đạo Do Thái kết tội làm gián điệp cho La Mã và bị tử hình lúc mới 33 tuổi. Ông không để lại tác phẩm nào nhưng các đồ đệ ghi lại lời giảng đạo của ông thành kinh tân ước, trong giáo lý của đạo Cơ Đốc sơ kỳ đã để lại cho người nô lệ một mơ ước có một đất nước của Chúa, nội dung của nó khác với cuộc nổi dậy bằng vũ lực mà phải chờ đợi bằng một phép màu của Chúa để được đến một nơi mà không có đói nghèo, bệnh tật, không có áp bức bất công. Đạo Do Thái và chính quyền La Mã đã dùng nhiều biện pháp kể cả vũ lực để đàn áp, nhưng không thành, về sau chính quyền La Mã đã cài người vào chức sắc của đạo Cơ Đốc dẫn đến sự phân hoá thành hai phái, phái lên án sự giàu có, phái khuyên nhà giàu nên giúp người nghèo, làm từ thiện giúp người nghèo để có cơ hội lên thiên đàng, về sau phái này dần dần hoà quyện vào chính quyền La Mã, phe chống lại sự giàu có tách ra lập thành tu viện kín nhưng dần dần cũng thoái hoá và nắm trong tay phần lớn ruộng đất và lúc này trở thành công cụ thống trị cả về tinh thần lẫn vật chất. 2. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa từ thế kỷ XI đến cuối thế kỷ XV Đặc điểm từ thế kỷ XI-XV nền kinh tế hàng hoá, tiền tệ, thương mại phục hồi, tiểu thủ công nghiệp từng bước tập trung ở các đô thi kèm theo nó là thất nghiệp, nhiều người trắng tay, xã hội xuất hiện một tầng lớp mới là giai cấp vô sản. Có thể nói cùng với nền kinh tế mới ( công trường thủ công tư bản) đã hình thành những tập đoàn xã hội có thái độ thù địch với chế độ xã hội đương thời và họ muốn thực hiện một xã hội cộng sản, cộng sản chủ nghĩa thời kỳ này rất đa dạng và nhìn chung không thoát khỏi màu sắc tôn giáo. Tiêu biểu của phong trào này là cuộc đấu tranh của Đôn-si-nô vào thế kỷ XIII ở Bắc Italia, cuộc đấu tranh của nông dân năm 1381 do một giáo sĩ tên Giôn Bôn với khẩu hiệu: cuộc sống ở Anh sẽ không tốt hơn chừng nào chưa có chế độ tài sản chung, chừng nào chưa có sự bình đẳng. Cuộc khởi nghĩa thất bại ông bị bắt và kết án tử hình. 3. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa thời cận đại (từTK XVI - TK XIX) Khoảng từ thế kỷ XV-XVIII các công trường thủ công hình thành và phát triển dần thay thế cho sản xuất theo kiểu phường hội. Đồng thời cùng với nền công nghiệp lớn là hai giai cấp tư sản và vô sản được hình thành, lớn lên cùng với nền sản xuất ấy. Gắn liền với nền sản xuất công nghiệp lớn là sự mở mang thuộc địa, thị trường tư bản chủ nghĩa được mở rộng. Giai cấp tư sản từng bước thiết lập địa vị thống trị của mình, chủ nghĩa tư bản đã dần thay thế chế độ phong kiến ở Châu Âu, Bắc Mỹ. Sự tích tụ và tập trung tư bản diễn ra mạnh mẽ, kèm theo đó là sự phân hoá giai cấp và những xung đột giai cấp, những điều kiện và tiền đề ấy đã xuất hiện nhiều nhà tư tưởng chủ nghĩa xã hội không tưởng. Trang 8
9. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học 3.1. Tư tưởng “chủ nghĩa xã hội không tưởng” từ TK XVI đến TK XVIII: - Thế kỷ XVI: Tôma Morơ ( Thomas More, 1478-1535) người Anh, năm1504 trúng cử vào nghị viện phụ trách ngoại giao. Năm 1529 trở thành hầu tước tể tướng. Trong các tác phẩm của ông, đáng chú ý nhất là cuốn “UTOPIE” nghĩa là không tồn tại ở đâu cả. Nội dung: thuỷ thủ đoàn lạc đến một hòn đảo lạ có thổ dân sinh sống, ở đây không có sở hữu cá nhân, họ cùng nhau cày ruộng, coi thường vàng bạc, mọi người sống với nhau bình đẳng, tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu dùng đều là của chung, nghị viện là cơ quan tối cao là tổ chức trực tiếp điều hành sản xuất, phân phối sản phẩm, điều tiết lao động. Mỗi người đều phải có nghĩa vụ lao động hai năm rưỡi sau đó thay phiên về thành phố nghỉ ngơi. Có nhà ăn công cộng, xoá án tử hình thay bằng lao động để cải tạo. Nghị viện do nhân dân trực tiếp bầu ra bằng phiếu kín. Tất cả trẻ em đều được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục bắt buộc. Nữ 18 nam 22 tuổi mới được kết hôn, thực hiện một vợ một chồng. Cha cố là do dân bầu và thay phiên nhau làm cha. Ngày lao động sáu giờ, sau đợt lao động sáu tháng có ba tháng nghỉ ngơi. - Thế kỷ XVII: Cămpanenla (Tomaso Cămpanella 1568-1639) người Italia, sinh ra trong một gia đình thuộc tầng lớp thợ thủ công, có nhiều tác phẩm, nhưng đáng chú ý nhất là tác phẩm: “thành phố mặt trời”. Nội dung kể về thuỷ thủ Giêm-mơ đi lạc vào một đảo lạ có một cộng đồng sống với nhau rất lý tưởng. Về kinh tế - xã hội: tư liệu sản xuất, thậm chí cả vợ chồng cũng chung vì ông cho rằng sở hữu tư nhân là nguồn gốc sinh ra bất công, đói nghèo. Trong xã hội mặt trời không có ai chây lười, ăn bám, trộm cắp. Nghề nào cũng được quý trọng, phụ nữ làm việc nhẹ, nam giới làm việc nặng, thực hiện phân phối theo nhu cầu, dân trực tiếp bầu người lãnh đạo cao nhất gọi là ông mặt trời, trong xã hội mặt trời không phân biệt giai cấp, tầng lớp, đẳng cấp. Mọi người đều bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ. Trong xã hội ai giỏi được trọng vọng, những kẻ lười biếng sẽ bị xã hội lên án. Dưới ông mặt trời còn có ba cơ quan chức năng đại biểu cho sức mạnh, trí tuệ và tình yêu. ( Hiện nay ở miền Nam sa mạc của Israel, ốc đảo Kibbutz, tiếng do thái cổ có nghĩa là cùng nhau chung sống, cộng đồng người này không dùng tiền, cùng lao động chung, lương thực được chia theo nhu cầu, con cái do nhà trẻ nuôi tập thể tách khỏi cha mẹ). + Gierắcdơ Uynxtenly (1609-1652): sau thắng lợi của cuộc cách mạng tư sản Anh, chủ nghĩa tư bản có điều kiện phát triển mạnh trong lĩnh vực kinh tế, nhưng trong lĩnh vực xã hội lại xuất hiện xung đột giữa các giai cấp, các tầng lớp xã hội diễn ra quyết liệt, tiêu biểu là cuộc chiến trên chính giữa trường phái “Bảo hoàng” và phái “Nghị viện”. Trong hoàn cảnh ấy đã xuất hiện những nhà tư tưởng lý luận tiên phong có khuynh hướng xã hội chủ nghĩa, tiêu biểu trong số đó là Giê-Rắc-dơ-uyn Xten-li. Trong các tác Trang 9
10. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học phẩm của mình, ông đã luận chứng cho các yêu sách của phái “Đào đất” mà ông là một lãnh tụ của phong trào này, tư tưởng cơ bản toát lên từ những yêu sách đó là bình đẳng về mọi phương diện, cả trong kinh tế - xã hội. Tác phẩm tiêu biểu nhất của ông là cuốn “luật tự do”, có thể coi là cương lĩnh cải tạo triệt để xã hội bằng cách thủ tiêu chế độ tư hữu về ruộng đất, xây dựng chế độ cộng hoà, trong đó ruộng đất và sản phẩm lao động làm ra là tài sản chung của toàn xã hội. - Thế kỷ XVIII: + Giăng Mêliê (Jean Meslier 1664-1729) Người Pháp. Khi còn nhỏ gia đình cho học trường dòng, ông nổi tiếng thông minh, năm 23 tuổi được phong mục sư, tính giản dị gần gũi với nông dân nên ông rất hiểu được nổi khổ của họ, có lần ông bị giáo hội quở phạt vì đã cùng với nông dân chống lại một chúa đất trong vùng vì thu tô thuế quá cao. Nhưng có lẽ tư tưởng của ông được bộc lộ rõ nhất trong tác phẩm “Những di chúc của tôi”. Ông viết: “Tất cả chúng ta đều có một nguồn gốc không có ai sinh ra đã là quý bà quý ông, thiên nhiên sinh ra chúng ta với tính cách là người tương thân tương ái vì thiên nhiên sinh ra chúng ta cùng bản chất và cùng mục đích”. Ông kịch liệt phê phán xã hội đương thời là xã hội quá nhiều kẻ ăn bám sống trên lưng người khác. Muốn cho xã hội lành mạnh trước hết phải xoá bỏ bọn ăn bám có hại như là chủ trang trại, nhân viên thu thuế cho đến vua chúa. Quan điểm giải phóng người lao động khỏi sự áp bức, bóc lột của ông không phải bằng đạo đức mà phải bằng bạo lực cách mạng, không thoả hiệp ( lời báo trước của cách mạng Pháp năm 1789). Ngoài ra ông còn đưa ra luận điểm: “Hỡi các dân tộc hãy liên hiệp lại nếu các người muốn tự cứu mình thoát khỏi cảnh khốn cùng” ông mong muốn xây dựng một xã hội của cải là của chung, mọi người đều đựơc hưởng thụ, như vậy sẽ không có trộm cắp, bất hạnh, giết người, dối trá. Về tôn giáo ông viết: “Tôi đã đau khổ biết bao nhiêu khi tôi truyền bá đến bà con những lời dối trá, bỉ ổi mà thâm tâm tôi ghét cay ghét đắng, sự hồn nhiên của bà con khiến tôi hối hận biết chừng nào”. + Phrăngxoa Môrenly ( Francois Morelly) Người Pháp. Người ta không biết rõ năm sinh và năm mất của ông ( chỉ biết là ông sống vào TK XVIII) trong các tác phẩm, đáng chú ý nhất là tác phẩm “ Bộ luật tự nhiên” nội dung của tác phẩm nói lên mọi xấu xa trong xã hội đều do chế độ tư hữu gây ra, trên cơ sở đó ông đã lên án chế độ đương thời là dối trá, bất công, tàn bạo, thiếu sự hiểu biết, không có học thức và đạo đức, do đó cần phải thay đổi luật lệ bằng bộ luật tự nhiên mới tốt hơn, trên cơ sở đó để phân chia lại ruộng đất quy hoạch lại thành phố, nghiêm cấm tiêu xài hoang phí xa xỉ tốn kém tiền bạc của nhân dân. Trang 10
11. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học + Giắccơ Babớp ( Gracchur Babeuf 1760-1797) Người Pháp. Xuất thân là công nhân. Ông là người tích cực tham gia vào phong trào cách mạng tư sản phá ngục Bat-xti nhưng do có nhiều vấn đề không đồng ý với Ban lãnh đạo nên đã bị bắt. Sau khi được thả ông lại lao vào hoạt động chính trị và tổ chức câu lạc bộ Păng-tê-ông, bề ngoài là nơi gặp gỡ bạn bè, nhưng bên trong ngấm ngầm chuẩn bị khởi nghĩa. Trong tác phẩm “Tuyên ngôn của những người bình dân” ông đã đề cập đến các đối tượng tham gia khởi nghĩa như là công nhân, binh lính ( có thể nói đây là lần đầu tiên trong lịch sử cận đại có tư tưởng chú ý đến phong trào công nhân và khởi nghĩa vũ trang). Để chuẩn bị cho khởi nghĩa ông đã nêu ra các bước: Bước 1: các lò bánh mì phải cung cấp đủ cho quân khởi nghĩa. Bước 2: tịch thu tất cả tài sản của bọn nhà giàu để chia cho dân nghèo. Bước 3: xoá nợ, trả lại các vật cầm cố, phân chia đều lại ruộng đất. Bước 4: chiếm các kho bạc để phát cho mọi người. Bước 5: tịch thu tài sản của kẻ chạy trốn và bọn phản động. Biện pháp cuối cùng là tổ chức lại đời sống xã hội để bảo đảm xã hội phát triển nhằm tiêu diệt nghèo đói, thất nghiệp và các tệ nạn khác. Nhưng rất tiếc kế hoạch chưa được thực hiện thì bị một tên chỉ điểm tố giác ông bị bắt, kết án tử hình. Song những tư tưởng của ông là một bài học cho các cuộc cách mạng. 3.2. Chủ nghĩa xã hội không tưởng – phê phán đầu TK XIX + Prăngxoa Mari Sáclơ Phurie, người Pháp ( Charles Fourier 1772-1837), xuất thân trong một gia đình thuộc tầng lớp tiểu thương, buôn bán nhỏ, đã từng làm các công việc như kê toán, văn thư, người chào hàng, theo dõi thị trường chứng khoán nên ông hiểu rất rõ bản chất của giai cấp tư sản. Kiến thức của ông chủ yếu là tự học, ngoài ra còn tự học âm nhạc, hội hoạ. Trong các tác phẩm như “Thế giới kinh tế mới hay là phương thức hành động xã hội chủ nghĩa hợp với tự nhiên”, “Lý thuyết về ba giai đoạn phát triển và sự phát triển chung”, tư tưởng nổi bật nhất trong các tác phẩm vẫn là phê phán xã hội tư sản là một xã hội mà người lao động được hưởng quá ít còn kẻ ăn bám thì được hưởng quá nhiều. Đó là một xã hội sự nghèo khổ được sinh ra từ sự thừa thải. Ngoài ra ông còn phê phán chế độ cạnh tranh dẫn đến nạn thất nghiệp. Đạo đức trong xã hội tư bản là dối trá, nhưng được che đậy bằng chiếc mặt nạ bình đẳng, bác ái, đằng sau bộ mặt ấy là tiền trao cháo múc lạnh lùng. Ông là người đã phác hoạ bức tranh về sự phát triển của xã hội loài người. Từ giai đoạn dã man – gia trưởng – văn minh, còn trong một đời người: thơ ấu - thanh niên - trưởng thành - tuổi già, và coi “Trình độ giải phóng phụ nữ là thước đo trình độ giải phóng chung của xã hội”. Trang 11
12. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học + Cơlôđơ Hăngri Đơ Xanh Ximông (Claude Henri De Saint Simon 1760-1825): xuất thân trong một gia đình là quý tộc Pháp lâu đời, 17 tuổi tham gia quân đội, đã từng tham gia chiến tranh ở Mỹ. Năm 1783 trở về Pháp với cấp hàm đại tá và sau đó ông đi chu du nhiều nước. Cách mạng Pháp bùng nổ ông trở về nước truyền bá tư tưởng tự do. Ông để lại nhiều tác phẩm có giá trị, trong đó có phát hiện mới về giai cấp và đấu tranh giai cấp. Ông cho rằng cuộc cách mạng tư sản ở Pháp năm 1789 mạng tính chất nửa vời, thiếu triệt để và không vì lợi ích của nhân dân lao động, ( cuộc cách mạng tư sản Pháp không chỉ là cuộc đấu tranh giữa quý tộc và giai cấp tư sản mà còn là cuộc đấu tranh giữa một bên là những người không có của và một bên là những người có của và tai họa là ở chỗ lại đưa giai cấp trung gian là giai cấp tư sản lên nắm chính quyền), theo ông cần có một cuộc cách mạng mới, một cuộc “tổng cách mạng”. Để thực hiện cuộc cách mạng mới đó, ông chủ trương phải bằng “con đường bình yên chung”. Ông là người viết nhiều tác phẩm đề cập nhiều nội dung có tính chất xã hội chủ nghĩa, luận giải cho lý thuyết về giai cấp và xung đột giai cấp. Mặc dù ông chưa thể phân định chính xác về nguồn gốc cũng như bản chất kinh tế - xã hội của các giai cấp nhưng đây là một đóng góp mới của ông đối với kho tàng tri thức nhân loại về xã hội nói chung, về tư tưởng xã hội chủ nghĩa nói riêng. Ông tự tuyên bố là người phát ngôn của giai câp cần lao và giải phóng giai cấp là mục đích cuối cùng của cuộc đời, song quan niệm của ông về chế độ sở hữu của xã hội tương lai lại chứa đựng mâu thuẫn. Một mặt, ông cho rằng, trong xã hội ấy, chế độ sở hữu phải được tổ chức sao cho có lợi nhất cho toàn xã hội. Nhưng mặt khác, ông lại không chủ trương xoá bỏ chế độ tư hữu, mà chỉ cố gắng xoá bỏ sự phân hoá giàu nghèo một cách quá đáng, thông qua và bằng cách thực hiện chế độ tư hữu một cách phổ biến. + Rôbớc Ôuen: (Robert Owen 1771-1858) sinh ra trong một gia đình thợ thủ công ở nước Anh, 9 tuổi đã phải đi làm thuê. Năm 20 tuổi kết hôn với con gái một nhà công nghiệp ở Niu-la-nác và được bổ nhiệm làm giám đốc nhà máy có khoảng 1500 công nhân, phải sống trong những túp lều chen chúc quanh nhà máy, đó là những thợ thủ công bị khánh kiệt, nông dân không có ruộng đất, tù khổ sai mãn hạn thường xuyên say rượu, đánh nhau. Để cải thiện tình cảnh của người lao động, ông đã từng bước cải tổ quy trình sản xuất, tổ chức đời sống như xây dựng nhà ở cho công nhân, nhà trẻ, nhà mẫu giáo, bệnh viện, mỗi ngày làm việc 10 tiếng rưỡi (ở Anh thời đó lao động từ 12-14 giờ). Năm 1824 ông sang Mỹ (bang Indiana) dùng toàn bộ tài sản của mình mua đất để thành lập công xã lấy tên là “Lao động hoà hợp mới”. Nhưng ít lâu sau, tất cả những đất đai đều bị chiếm đoạt, tài sản không còn, ông lại trở về nước Anh tiếp tục hoạt động trong phong trào công đoàn. Mô hình chủ nghĩa cộng sản của ông thất bại nhưng nó đã để lại một tư tưởng nhân đạo về giải phóng con người. Trang 12
13. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học Tóm lại: Quá trình phát triển các trào lưu tư tưởng xã hội chủ nghĩa không tưởng từ thế kỷ XVI đến đầu thế kỷ XIX gắn liền với phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa mới hình thành và bắt đầu phát triển. Trong quá trình phát triển tính chất văn chương (văn học) của các trào lưu xã hội chủ nghĩa không tưởng ngày càng giảm, tính lý luận ngày càng tăng và tính phê phán ngày càng sâu sắc và đạt đỉnh cao ở thế kỷ XIX. Tư tưởng của hầu hết các nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng đều muốn xoá bỏ chế độ tư hữu, mơ ước một xã hội tương lai mà quyền sở hữu tư liệu sản xuất thuộc về xã hội, mọi người đều lao động, thành quả lao động được phân phối công bằng. 4. Giá trị và hạn chế lịch sử của chủ nghĩa xã hội không tưởng 4.1. Những giá trị - Hầu hết các quan niệm, các luận điểm của các nhà tư tưởng xã hội chủ nghĩa không tưởng đều chứa đựng một tinh thần nhân đạo cao cả khát vọng giải phóng con người khỏi tình trạng bị áp bức, bóc lột, mọi người đều sống bình đẳng với nhau. Nhưng những tư tưởng nhân đạo ấy chưa chỉ ra được con đường và lực lượng xã hội, cũng như điều kiện và phương thức để thực hiện ước mơ đó. Vì vậy, các nhà tư tưởng ở thời kỳ này được gọi là chủ nghĩa xã hội không tưởng. Tuy nhiên, nhiều giá trị, luận điểm của chủ nghĩa xã hội không tưởng là cơ sở để Mác và Ăngghen kế thừa sau này. - Với các mức độ và trình độ khác nhau, các tư tưởng xã hội chủ nghĩa không tưởng trong suốt các thời kỳ từ thế kỷ thứ XVI - XVIII đều phê phán, lên án chế độ quân chủ chuyên chế và chế độ tư bản chủ nghĩa một cách gay gắt. Chính vì thế, tư tưởng xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ này được gọi là “chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán” dùng để chỉ các trào lưu tư tưởng xã hội chủ nghĩa trước khi có chủ nghĩa xã hội khoa học. - Nhiều luận điểm, quan điểm, nhiều khái niệm, phản ánh ở mức độ khác nhau các giá trị xã hội chủ nghĩa của những phong trào hiện thực, đã thực sự làm phong phú thêm cho kho tàng tư tưởng xã hội chủ nghĩa, chuẩn bị những tiền đề lý luận cho sự kế thừa, phát triển tư tưởng chủ nghĩa xã hội lên một trình độ mới. - Không chỉ là những tư tưởng đơn thuần, một số người đã xả thân, lăn lộn hoạt động trong phong trào thức tỉnh phong trào công nhân và người lao động, để từ đó mà quan sát phát hiện những giá trị tư tưởng mới, chứ không phải là nghĩ ra từ đầu óc. 4.2. Những hạn chế và những nguyên nhân: - Các nhà không tưởng đầu thế kỷ XIX không thể thoát khỏi quan niệm duy tâm về lịch sử. Họ cho rằng, chân lý vĩnh cửu đã có, đã tồn tại ở đâu đó, chỉ cần có con người tài ba xuất chúng là có thể phát hiện ra, có thể tìm thấy. Khi đã tìm thấy, chỉ cần những người đó thuyết phục toàn xã hội là xây dựng được xã hội mới. Trang 13
14. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học - Hầu hết các nhà không tưởng đều có khuynh hướng đi theo con đường ôn hoà để cải tạo xã hội bằng pháp luật và thực nghiệm xã hội. Một số ít khác thì chủ trương khởi nghĩa nhưng chưa có sự chuẩn bị. Dù chủ trương bằng con đường nào, các nhà tư tưởng xã hội chủ nghĩa trước Mác đều đã không chỉ ra được con đường cách mạng nhằm thủ tiêu chế độ tư bản chủ nghĩa, xây dựng chế độ xã hội mới. Bởi các ông đã không thể giải thích được bản chất của chế độ nô lệ làm thuê tư bản, không thể phát hiện ra những quy luật nội tại chi phối con đường, cách thức cho những chuyển biến tiếp theo của xã hội. - Các nhà tư tưởng xã hội chủ nghĩa trong các thời kỳ đã không thể phát hiện ra lực lượng xã hội tiên phong có thể thực hiện cuộc chuyển biến cách mạng từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Lực lượng ấy là giai cấp công nhân. - Những hạn chế nêu trên có tính lịch sử là điều không thể tránh khỏi. Nhưng những gì mà các ông để lại thực sự là một đóng góp vô giá vào kho tàng tư tưởng xã hội chủ nghĩa. III. SỰ HÌNH THÀNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Những điều kiện và tiền đề khách quan 1.1. Điều kiện kinh tế xã hội: những năm 40 của thế kỷ XIX, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ, cùng với sự ra đời của các khu công nghiệp lớn, giai cấp công nhân cũng có sự gia tăng nhanh chóng về số lượng và chất lượng. Đây là lực lượng quan trọng làm nên sự giàu có trong xã hội tư bản, nhưng lại không có tư liệu sản xuất, nên phải bán sức lao động cho nhà tư bản và bị giai cấp tư sản bóc lột giá trị thặng dư. Nhiều cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân chống lại sự thống trị áp bức bóc lột của giai cấp tư sản có tính khởi nghĩa, có tổ chức trên quy mô rộng khắp, tiêu biểu là những cuộc khởi nghĩa của những người thợ dệt ở Ly Ông (Pháp) năm 1831 và năm 1834, phong trào Hiến chương ở nước Anh kéo dài 10 năm, cuộc đấu tranh của công nhân ở Xi Lê Di năm 1934. Trong điều kiện ấy phải có lý luận tiên phong dẫn đường. 1.2.Tiền đề văn hoá và tư tưởng: - Về khoa học tự nhiên: + Một là, định luật bảo toàn và chuyển hoá năng lượng của các nhà khoa học: Mayer, Helmholt (Hem-hôn), Faraday, Joule (Jun), Lence (Lenxơ). + Hai là, thuyết tế bào của Scheiden (Sâyđin) và Schwan (Swannơ). + Ba là, thuyết tiến hoá của Darwin (Đác uyn) người Anh - Về khoa học xã hội: nổi bật nhất là dòng triết học cổ điển Đức như Hegel và Feuerbach (Phơbách); kinh tế chính trị học cổ điển của A.Smith và của D.Ricardo, chủ Trang 14
15. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học nghiã xã hội không tưởng phê phán của H.Saintsimon (xanh xi mông), Ch.Fourier (Phu Ri ê) và R.Owen (Ô-Oen). Những giá trị khoa học, những cống hiến mà các ông để lại đã tạo ra các tiền đề cho các nhà tư tưởng, các nhà khoa học thế hệ sau kế thừa. 2. Vai trò của Các Mác và Ăngghen 2.1. Các Mác (Karl Marx): sinh ngày 5 – 5 - 1818 tại thành phố Trier (Tơ-re-vơ) tỉnh Ranh thuộc Đông Đức, cha là luật sư gốc người Do Thái, mẹ gốc người Hà Lan, năm 23 tuổi nhận bằng tiến sĩ triết học. Tháng 10/1843 Mác sang Pari là nơi có đầy đủ điều kiện để ông trực tiếp nghiên cứu phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, chủ nghĩa xã hội không tưởng và triết học duy vật Pháp, có thể coi đây là bước ngoặt căn bản để Mác chuyển từ lập trường duy tâm sang lập trường duy vật. Tháng 3/1848 cách mạng nổ ra ở Đức, Mác trở về quê hương nhưng đến năm 1849 bị trục xuất khỏi nước Đức, rời nước Đức ông đến Pari, sau đó đến Luân Đôn và bắt tay viết tác phẩm “Ngày 18 tháng sương mù của Lui-bô-na-pác-tơ” (1851-1882), kinh tế chính trị và bộ tư bản (1859). Ông mất ngày 14/3/1883 được những người lao động nghèo chôn ở nghĩa địa Hai-ghết, nghĩa địa dành cho những người nghèo khó. 2.2. Phri-đơ-rích Ăng-ghen (Friedrich Engels) sinh ngày 28 -11 - 1820 tại thành phố Barmen (Bác Men) nước Đức trong một gia đình tư sản công nghiệp ngành dệt, mất ngày 5/8/1895. Ngay từ nhỏ ông đã say mê nghiên cứu triết học và khoa học tự nhiên. Năm 1841 ông tham gia quân đội và cũng là dịp tham gia vào nhóm Hê-ghen trẻ, cuối năm 1842 ông sang Anh và tham gia vào phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân. Năm 1844 ông gặp Các Mác và từ đây tình đồng chí, tình bạn bắt đầu gắn chặt hai con người vĩ đại lại với nhau, chính trong thời kỳ này ông đã từ bỏ lập trường triết học duy tâm để bắt tay vào nghiên cứu triết học duy vật. Ông đã cùng Các Mác gia nhập liên đoàn những người cộng sản. Năm1848-1849 ông tham gia khởi nghĩa ở Ba Đen, khởi nghĩa thất bại, ông bị bắt và bị cầm tù ở Bru-xen, vượt ngục ông trốn sang Thụy Sỹ, rồi sang Anh. Từ năm 1870-1895 ông sống ở Luân Đôn, cùng với Mác lãnh đạo quốc tế cộng sản, thời gian này ông viết tác phẩm luận chiến nổi tiếng: “Chống Đuy Rinh”, tác phẩm có tác dụng chống lại các trào lưu tư tưởng thù địch với chủ nghĩa Mác. Sau khi Mác mất ông đã viết tiếp và cho xuất bản cuốn II-III bộ tư bản nhưng chỉ đề tên Mác. Tóm lại: Mác và Ăng-ghen đều sinh ra ở một quốc gia có nền triết học phát triển. Bằng trí tuệ uyên bác, các ông đã tiếp thu với một tinh thần phê phán, chọn lọc, kế thừa để từng bước xây dựng học thuyết của mình với hai phát hiện vĩ đại: học thuyết giá trị thặng dư và chủ nghĩa duy vật lịch sử, nhờ đó làm cho chủ nghĩa xã hội từ không tưởng trở thành chủ nghĩa xã hội khoa học. Trang 15
16. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học III. CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Giai đoạn Mác và Ăngghen (1844-1895) Tác phẩm “Tuyên ngôn của Đảng cộng sản” do C.Mác - Ph. Ăngghen viết chung, xuất bản lần đầu tiên vào tháng 2 năm 1848 là cơ sở đặt nền tảng đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học, và sau “tuyên ngôn của Đảng cộng sản”, qua tổng kết kinh nghiệm các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân Pháp và Đức trong khoảng thời gian từ 1848 -1852. Qua theo dõi, chỉ đạo và tổng kết bài học kinh nghiệm của công xã Pari (1871) C.Mác – Ph. Ăngghen đã kết luận: để giành được quyền thống trị về chính trị, giai cấp công nhân phải đập tan bộ máy Nhà nước quan liêu của giai cấp tư sản, thiết lập nền chuyên chính vô sản, đồng thời phải liên minh được với các tầng lớp lao động khác tạo thành động lực căn bản của cách mạng, phải giải quyết đúng đắn vấn đề dân tộc và giai cấp, phải xác định thời kỳ quá độ, thời kỳ chuyên chính là một quá trình lâu dài. 2. Lênin phát triển, vận dụng trong hoàn cảnh lịch sử mới . V.I.Lênin 1870 -1924 (Vladimir Ilich Ulyanov Lenine), là người kế tục sự nghiệp của Mác và Ăngghen. Những đóng góp của Lênin có thể được chia thành hai thời kỳ cơ bản 2.1. Thời kỳ trước Cách Mạng Tháng Mười Nga: Trên cơ sở kế thừa và vận dụng sáng tạo các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học, phân tích và tổng kết một cách nghiêm túc các sự kiện lịch sử diễn ra trong đời sống kinh tế - xã hội của hoàn cảnh lịch sử mới, V.I.Lênin phát hiện và trình bày một cách có hệ thống những khái niệm phạm trù khoa học phản ánh những quy luật, những thuộc tính bản chất chi phối sự vận động biến đổi của đời sống xã hội trong quá trình chuyển biến tất yếu từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Đó là các tri thức về Đảng kiểu mới của giai cấp công nhân, về các nguyên tắc tổ chức, cương lĩnh, sách lược trong nội dung hoạt động của Đảng; về cách mạng xã hội chủ nghĩa và chuyên chính vô sản, cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới và các điều kiện tất yếu cho sự chuyển biến sang cách mạng xã hội chủ nghĩa; những vấn đề mang tính quy luật của cách mạng xã hội chủ nghĩa, xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, vấn đề dân tộc và cương lĩnh dân tộc, đoàn kết và liên minh của giai cấp công nhân với nông dân và các tầng lớp lao động khác; những vấn đề về quan hệ quốc tế và chủ nghĩa quốc tế vô sản, quan hệ cách mạng chủ nghĩa với phong trào giải phóng dân tộc. Bên cạnh hoạt động lý luận, V.I.Lênin đã từng bước lãnh đạo Đảng của giai cấp công nhân Nga tập hợp lực lượng đấu tranh chống chế độ chuyên chế Nga Hoàng, tiến tới giành chính quyền về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động Nga. 2.2. Thời kỳ sau Cách Mạng Tháng Mười: Trang 16
17. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học Sau thắng lợi của Cách Mạng Tháng Mười, do yêu cầu của công cuộc xây dựng chế độ mới, V.I.Lênin đã tiến hành phân tích làm rõ nội dung, bản chất của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và bắt tay tổ chức các chính sách kinh tế, xác định chính sách kinh tế mới nhằm sử dụng và học tập các kinh nghiệm tổ chức, quản lý kinh tế của chủ nghĩa tư bản để cải tạo nền kinh tế tiểu nông lạc hậu của nước Nga Xô - viết. Cũng trong thời kỳ này Lênin đã viết nhiều tác phẩm kinh điển, trong đó đã nêu ra và luận giải cho một loạt những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học, đấu tranh chống lại mọi trào lưu của chủ nghĩa xét lại, chủ nghĩa giáo điều và bệnh tả khuynh trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. 3. Sự phát triển, vận dụng chủ nghĩa xã hội khoa học sau khi Lênin từ trần - Có thể nêu một cách vắn tắt những nội dung cơ bản sự vận dụng, phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong hơn 80 năm qua như sau: Mọi thắng lợi của cách mạng thế giới đều là sự vận dụng những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học vào thực tiễn phong trào cộng sản và phong trào công nhân quốc tế ở mỗi nước cũng như của cả hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới. Trong đó chiến thắng phát xít là tiền đề quan trọng nhất dẫn đến sự tan rã chủ nghĩa thực dân cũ và mới, là sự hình thành và phát triển của hệ thống chủ nghĩa xã hội . Điều này đã đẩy nhanh tiến trình vận động của quy luật lịch sử nhân loại về phía trước. Cùng với những thành tựu trong hoà bình xây dựng, các nước xã hội chủ nghĩa đã góp phần quan trọng vào đấu tranh vì dân sinh, dân chủ, tiến bộ xã hội trên toàn thế giới. Các Đảng cộng sản và phong trào công nhân quốc tế đã tổng kết và tiếp tục phát triển bổ sung nhiều nội dung quan trọng cho chủ nghĩa xã hội khoa học, cả về lý luận lẫn phương hướng, giải pháp xây dựng chế độ xã hội mới ở mỗi nước, góp phần quan trọng vào quá trình vận dụng, phát triển bổ sung và hoàn thiện chủ nghĩa xã hội khoa học. Điều này có thể chứng minh nơi này và ở đâu, các Đảng cộng sản nhận thức đúng, vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể thì ở đó cách mạng phát triển và thu được những thắng lợi. Trong trường hợp ngược lại, cách mạng sẽ lâm vào thoái trào và bị thất bại. Vấn đề đặt ra đối với chủ nghĩa xã hội khoa học là từ trong những thành công và thất bại cần phải nghiêm túc phân tích, khái quát và rút ra những bài học kinh nghiệm, từ đó để có những phương thức, biện pháp chủ trương chiến lược và sách lược hợp lý trong hoàn cảnh mới, đồng thời tiếp tục bổ sung và phát triển sáng tạo chủ nghĩa xã hội khoa học hoàn thiện phù hợp với tình hình mới. 4. Sự vận dụng, phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học của Đảng ta Trang 17
18. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học Lịch sử dân tộc Việt Nam từ khi có Đảng lãnh đạo cho thấy, những thắng lợi, những thành tựu của cách mạng luôn gắn liền với quá trình vận dụng sáng tạo, phát triển và hoàn thiện lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học trong những điều kiện lịch sử cụ thể của thời đại, trên cơ sở thực tiễn Việt Nam. Trong sự nghiệp vĩ đại ấy, sự xuất hiện và những cống hiến vĩ đại của chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm phong phú thêm kho tàng lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, cả về lý luận, cách thức, biện pháp và chiến lược sách lược vào thực tiễn cách mạng Việt Nam. Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đã và đang thực sự là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hành động cách mạng ở nước ta trước kia, cũng như trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa hiện nay. Những đóng góp, bổ sung và phát triển cũng như sự vận dụng của Đảng ta có thể được tóm tắt như sau: - Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là một tính quy luật của cách mạng Việt Nam, trong điều kiện thời đại ngày nay. - Xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước. Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội. Xây dựng phát triển kinh tế phải đi đôi với giữ gìn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái. - Mở rộng khối đại đoàn kết dân tộc, phát huy sức mạnh của mọi giai cấp và tầng lớp nhân dân, mọi thành phần dân tộc và tôn giáo, mọi công dân Việt Nam ở trong nước hay ở nước ngoài, tạo cơ sở xã hội rộng lớn và thống nhất cho sự nghiệp xây dựng chế độ xã hội mới. - Tranh thủ tối đa sự đồng tình, ủng hộ và giúp đỡ của nhân dân thế giới, khai thác mọi khả năng có thể hợp tác nhằm mục tiêu xây dựng và phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. - Giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam – nhân tố quan trọng hàng đầu bảo đảm thắng lợi của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Khâu then chốt để đảm bảo tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng là phải coi trọng công tác xây dựng Đảng, nâng cao chất lượng đội ngũ Đảng viên, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Từ thực tiễn 20 năm đổi mới, Đảng ta rút ra năm bài học kinh nghiệm: + Một là, trong quá trình đổi mới phải kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trên nền tảng của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. + Hai là, đổi mới toàn diện, đồng bộ, mang tính kế thừa chọn lọc và có những bước đi, hình thức và cách làm phù hợp. Trang 18
19. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học + Ba là, đổi mới phải vì lợi ích của nhân dân, dựa vào nhân dân, phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của nhân dân, xuất phát từ thực tiễn, nhạy bén với cái mới. + Bốn là, phát huy cao độ nội lực, đồng thời ra sức tranh thủ ngoại lực, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại trong điều kiện mới. + Năm là, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, không ngừng đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân. Trên đây là những bài học kinh nghiệm được khái quát từ thực tiễn đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng của giai cấp công nhân Việt Nam, là sự vận dụng sinh động những nguyên lý, những quy luật được đúc kết trong hoàn cảnh cụ thể của thời đại ngày nay. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ THẢO LUẬN CHƯƠNG II Câu hỏi ôn tập: 1. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa là gì? Tư tưởng cộng sản chủ nghĩa là gì? Chúng ra đời khi nào? Sự khác nhau giữa tư tưởng xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa 2. Chủ nghiã xã hội không tưởng là gì? Khái quát quá trình phát triển của nó? 3. Phân tích những giá trị và những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng? nguyên nhân những hạn chế đó? 4. Phân tích những tiền đề và điều kiện cho sự ra đời chủ nghĩa xã hội khoa học? 5. Vai trò của Mác - Ăngghen đối với sự ra đời chủ nghĩa xã hội khoa học? 6. Chủ nghĩa xã hội khoa học có quá trình phát triển như thế nào? Câu hỏi thảo luận: 1.Tại sao nói chủ nghĩa xã hội không tưởng là một trong ba tiền đề lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học? 2.Tại sao nói sự ra đời của chủ nghĩa Mác nói chung và chủ nghĩa xã hội nói riêng vào nửa đầu thế kỷ XIX là một tất yếu? 3. Cống hiến của Chủ Tịch Hồ Chí Minh, của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học là gì? Trang 19
20. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học CHƯƠNG IV SỨ MỆNH LỊCH SỬ CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN I. GIAI CẤP CÔNG NHÂN 1. Khái niệm giai cấp công nhân “ Giai cấp công nhân là một tập đoàn xã hội ổn định, hình thành và phát triển cùng với quá trình phát triển của nền công nghiệp hiện đại, với nhịp độ phát triển của lực lượng sản xuất có tính chất xã hội hoá ngày càng cao; là lực lượng lao động cơ bản tiên tiến trong các quy trình công nghệ, dịch vụ công nghiệp, trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quá trình sản xuất, tái sản xuất ra của cải vật chất và cải tạo các quan hệ xã hội; đại biểu cho lực lượng sản xuất và phương thức sản xuất tiên tiến trong thời đại hiện nay. Ở các nước tư bản, giai cấp công nhân là những ngưới không có hoặc về cơ bản không có tư liệu sản xuất, làm thuê cho giai cấp tư sản và bị bóc lột giá trị thặng dư; ở các nước xã hội chủ nghĩa, giai cấp công nhân là người đã cùng nhân dân lao động làm chủ những tư liệu sản xuất chủ yếu, là giai cấp lãnh đạo xã hội trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo về Tổ quốc xã hội chủ nghĩa”. 2. Hai thuộc tính của giai cấp công nhân Học thuyết về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là lý luận xuyên suốt của chủ nghĩa Mác - Lênin. Vì vậy, ngay từ khi mới ra đời giai cấp tư sản đã tìm mọi cách để xoá bỏ nó cả về lý luận cũng như trên thực tế, nhưng quyết liệt nhất là sau khi Liên - Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu sụp đổ, các thế lực phản động đã không ngừng lợi dụng đả kích chủ nghĩa Mác – Lênin, phủ nhận sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Rằng: ở các nước tư bản, giai cấp công nhân không còn bị bóc lột như trước, họ đã được “trung lưu hoá”, giai cấp công nhân đã “biến mất”. Vậy, công nhân là ai? Hiện nay có còn giai cấp công nhân nữa không? Để làm rõ vấn đề này chúng ta phải căn cứ vào luận điểm của Mác và Ăngghen khi nói về giai cấp công nhân. Công nhân có hai thuộc tính sau đây: + Thuộc tính thứ nhất nói về phương thức lao động: công nhân là tất cả những người lao động trực tiếp hay gián tiếp có sử dụng các công cụ lao động có tính chất công nhiệp ngày càng hiện đại. + Thuộc tính thứ hai, nói về địa vị trong mối quan hệ giữa người công nhân với nhà tư bản trong nền sản xuất tư bản chủ nghĩa: Công nhân là những người lao động về cơ bản không có tư liệu sản xuất, phải làm thuê cho nhà tư bản và bị nhà tư bản bóc lột giá trị thặng dư, khi nói về thuộc tính này Mác và Ăngghen họ gọi là những người vô sản. Trang 20
21. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học Lấy hai tiêu chí trình bày trên, chúng ta có thể khẳng định: giai cấp công nhân là những người lao động gắn liền với nền sản xuất công nghiệp ngày càng hiện đại, nó không hề bị biến mất, mà trái lại giai cấp công nhân ngày nay không ngừng được bổ sung thêm về số lượng và được nâng cao về chất lượng: Theo tổ chức lao động quốc tế: năm 1900 toàn thế giới chỉ mới có có 80 triệu công nhân, năm 1990 có hơn 600 triệu, đến năm 1998 có 800 triệu, sự nhanh chóng tăng lên về số lượng, điều đó đã chứng minh đúng như Mác dự báo: “Nền công nghiệp phát triển thì các giai cấp khác sẽ tiêu vong nhưng giai cấp công nhân thì ngày càng lớn mạnh”. Nhưng cũng có một sự thật không thể phủ nhận là hiện nay ở các nước tư bản ngành dịch vụ phục vụ cho lao động chiếm tỷ trọng khá lớn khoảng từ 50% đến 70%, sản xuất đã được tự động hoá với một trình độ kỹ thuật rất cao, nhưng trong lao động, kể cả trực tiếp hay gián tiếp người lao động đều có sử dụng công cụ lao động của công nghiệp hiện đại nên họ vẫn là người công nhân. Xét về địa vị họ đều là những người không có tư liệu sản xuất, vẫn là người làm thuê, họ là người vô sản. Có phải giai cấp công nhân không còn bị bóc lột như trước: theo tài liệu công bố của Gớt-hôn tổng bí thư Đảng cộng sản Mỹ, nếu như trước kia người công nhân chỉ bán sức lao động cơ bắp là chủ yếu thì ngày nay họ phải bán cả sức lao động chân tay và sức lao động trí óc và đôi khi chỉ bán sức lao động trí óc là chủ yếu, nếu so sánh với thời của Mác tỷ số m/v là 100% thì ngày nay m/v là 300%. Hiện nay người công nhân ở các nước tư bản một ngày lao động 8 giờ, nhưng trên thực tế thì họ chỉ lao động trong 2 giờ là đủ bù đắp giá trị sức lao động mà nhà tư bản đã bỏ tiền ra mua sức lao động của người công nhân, 6 giờ còn lại là để tạo ra giá trị thặng dư cho nhà tư bản và một sự thật là ở Mỹ, “số người giàu chỉ chiếm 1% nhân khẩu nhưng lại nắm tới 53% tài sản quốc gia, còn ở Pháp, số gia đình giàu chiếm 10% nhưng lại sở hữu tới 51% tài sản xã hội”. Có phải giai cấp công nhân đã được trung lưu hoá: cũng có một sự thật là đời sống của công nhân ở các nước tư bản phần đông họ không còn là những người vô sản trần trụi với hai bàn tay trắng, một số công nhân có tư liệu sản xuất phụ mà họ có thể cùng gia đình làm thêm ở nhà để sản xuất một số công đoạn phụ cho các xí nghiệp chính, một số công nhân có cổ phần trong xí nghiệp, nhưng thực chất ở Mỹ chỉ có 10% công nhân có cổ phần nhưng rất nhỏ bé và bản thân họ chỉ là lao động làm thuê một số công đoạn cho công ty mẹ mà thôi và trên thực tế, không phải người công nhân nào cũng mua được cổ phần. Đối với giai cấp công nhân ở các nước xã hội chủ nghĩa: sau khi giành được chính quyền họ trở thành giai cấp lãnh đạo, tư liệu sản xuất là của chung. Họ vẫn là giai cấp Trang 21
22. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học công nhân nhưng không còn là vô sản như trước nữa, như vậy, về địa vị kinh tế - xã hội của giai cấp công nhân ở các nước xã hội chủ nghĩa căn bản đã khác so với trước đây, nhưng trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội như ở nước ta hiện nay thì còn có một bộ phận công nhân đang làm thuê trong các doanh nghiệp tư nhân. Xét về mặt cá nhân, về địa vị xã hội của họ cũng không hoàn toàn giống như dưới chế độ tư bản, nhưng họ vẫn là người bị bóc lột. II. NỘI DUNG VÀ ĐIỀU KIỆN KHÁCH QUAN QUY ĐỊNH SỨ MỆNH LỊCH SỬ CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN 1. Những điều kiện khách quan quy định sứ mệnh của giai cấp công nhân 1.1. Nội dung sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân - Khi nghiên cứu quy luật về sự vận động phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội trong lịch sử, đặc biệt là hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa. Mác đã phát hiện giai cấp công nhân là giai cấp có sứ mệnh lịch sử: “Xoá bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa, xoá bỏ chế độ người bóc lột người, giải phóng mình đồng thời giải phóng nhân dân lao động và toàn thể nhân loại thoát khỏi mọi sự áp bức, bóc lột, nghèo nàn lạc hậu, xây dựng thành công xã hội cộng sản chủ nghĩa”. 2.2. Vì sao giai cấp công nhân lại có sứ mệnh lịch sử đó? - Trước hết xét về địa vị kinh tế, chính trị - xã hội của các tầng lớp, giai cấp khác như giai cấp nông dân, tầng lớp tri thức, tiểu thương, tiểu chủ, thợ thủ công cá thể, Họ là những người tư hữu nhỏ, cũng bị giai cấp tư sản áp bức bóc lột nên cũng tham gia đấu tranh chống lại giai cấp tư sản nhưng họ không có khả năng lãnh đạo cách mạng để lật đổ chủ nghĩa tư bản xây dựng xã hội mới, xã hội cộng sản chủ nghĩa, vì họ không đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến, không có hệ tư tưởng độc lập, vả lại bản chất của họ cũng là muốn duy trì chế độ tư hữu và thực tế lịch sử đã cho thấy các giai cấp, tầng lớp này sớm muộn cũng sẽ “suy tàn và tiêu vong cùng với sự phát triển của đại công nghiệp”. Từ sự phân tích địa vị kinh tế - xã hội, đặc điểm chính trị - xã hội của các giai cấp và tầng lớp chúng ta có thể kết luận: chỉ duy nhất giai cấp công nhân là giai cấp mới có khả năng xoá bỏ chủ nghĩa tư bản, từng bước xây dựng xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa trên phạm vi toàn thế giới. - Giai cấp công nhân là những người lao động gắn liền với nền sản xuất công nghiệp hiện đại, là giai cấp làm nên sự giàu có cho xã hội tư bản nhưng bản thân họ chỉ được hưởng một phần của cải nhỏ bé do chính họ làm ra, vì vậy mà ngay từ khi mới ra đời các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân đã liên tiếp nổ ra, chính môi trường đó đã hun đúc Trang 22
23. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học rèn luyện họ, vì vậy mà họ đã nhanh chóng trưởng thành về chính trị, đã trở thành giai cấp tiên tiến, giai cấp có tinh thần cách mạng triệt để, giai cấp có tinh thần đoàn kết, giai cấp có ý thức tổ chức kỷ luật và có tinh thần quốc tế vô sản. + Thế nào là giai cấp tiên tiến: giai cấp công nhân vốn là những người lao động nhưng do không có tư liệu sản xuất, vì cuộc sống cơm áo, không có cách nào khác hơn là phải bán sức lao động cho các nhà tư bản, để tồn tại và duy trì cuộc sống buộc họ phải nhanh chóng thích ứng với nền sản xuất mới, chính vì vậy mà họ đã dần dần tiếp thu kiến thức của khoa học công nghệ và họ đã trở thành một bộ phận quan trọng nhất trong lực lượng sản xuất của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa, là lực lượng quyết định “đào mồ chôn chủ nghĩa tư bản”. Sau khi giành được chính quyền họ là lực lượng đại biểu cho sự tiến bộ của lịch sử là giai cấp duy nhất có khả năng lãnh đạo toàn xã hội xây dựng thành công phương thức sản xuất mới cao hơn phương thức sản xuất tư bản. + Thế nào là giai cấp có tinh thần cách mạng triệt để nhất: trong tất cả các giai cấp đối kháng với giai cấp tư sản, chỉ có giai cấp công nhân là giai cấp cách mạng triệt để nhất, bởi vì trong cuộc đấu tranh chống lại giai cấp tư sản họ không có gì để mất ngoài đói nghèo, nhưng thắng lợi họ sẽ được tất cả và khác với giai cấp khác là ở chỗ, sau khi giành được chính quyền, họ không chia nhỏ tư liệu sản xuất của xã hội thành của riêng của từng người, mà họ sẽ xây dựng một phương thức sản xuất mới, tư liệu sản xuất là của chung, xoá bỏ chế độ bóc lột người, thực hiện công bằng xã hội theo nguyên tắc làm theo năng lực hưởng theo kết quả lao động. + Thế nào là giai cấp có tinh thần đoàn kết, ý thức tổ chức kỷ luật: do được rèn luyện trong nền sản xuất đại công nghiệp nên giai cấp công nhân đã có sẵn tinh thần đoàn kết, ý thức tổ chức kỷ luật trong sản xuất, vì vậy trong cuộc đấu tranh chống lại sự áp bức bóc lột của giai cấp tư sản, nếu có được một chính Đảng cách mạng tiến bộ lãnh đạo, tổ chức lại thì họ sẽ trở thành một lực lượng hùng mạnh đáng sợ. + Thế nào là giai cấp có tinh thần quốc tế vô sản: do tính chất của sản xuất mà giai cấp công nhân có khả năng và điều kiện để tiếp thu lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học, giác ngộ về sứ mệnh lịch sử của giai cấp mình, cũng như có khả năng đoàn kết thống nhất giai cấp, đoàn kết với các tầng lớp lao động khác, với các giai cấp khác một cách dễ dàng ở trong phạm vi một nước cũng như trên phạm vi quốc tế theo chủ nghĩa quốc tế vô sản. 2. Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân hiện nay Lịch sử đã chứng minh những kết luận của Mác, Ăngghen và Lênin về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là hoàn toàn đúng cả về lý luận cũng như thực tiễn. Tuy nhiên, cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân hiện nay đang đứng trước những cam go Trang 23
24. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học thử thách hết sức nặng nề, nhưng chúng ta phải có quan điểm toàn diện để xem xét toàn cảnh của sự phát triển thì giai cấp công nhân vẫn đang là lực lượng chuẩn bị những tiền đề khách quan cho việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của mình dù có phải trải qua những bước thăng trầm, quanh co, nhưng nó vẫn tiếp tục diễn ra theo đúng quy luật của nó, mặc dù hiện nay ở những nước tư bản phát triển, đời sống của một bộ phận công nhân đã được cải thiện, nhưng vẫn đang tồn tại sự bất công, bất bình đẳng trong thu nhập giữa giai cấp tư sản với quần chúng lao động. Dù giai cấp tư sản có cố gắn tìm cách “thích nghi” và dùng mọi biện pháp xoa dịu nhưng giai cấp tư sản không thể khắc phục được mâu thuẫn cố hữu của nó. Thực tế cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân vẫn diễn ra ở các nước tư bản chủ nghĩa dưới nhiều hình thức phong phú, với những nội dung khác nhau. III. NHỮNG NHÂN TỐ CHỦ QUAN TRONG QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN SỨ MỆNH LỊCH SỬ CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN 1. Bản thân giai cấp công nhân + Về số lượng: ngày càng tăng và đa dạng về cơ cấu ngành nghề; theo tổ chức lao động quốc tế, năm 1900 toàn thế giới có 80 triệu công nhân, đến năm 1990 thế giới có hơn 600 triệu công nhân, đến năm 1998 đã có 800 triệu công nhân. + Về chất lượng: nếu so với trước đây thì trình độ học vấn, tay nghề của giai cấp công nhân hiện nay không ngừng được nâng cao, nhất là từ khi có Đảng lãnh đạo thì cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân đã chuyển lên hình thức cao hơn, đấu tranh hướng tới lật đổ giai cấp tư sản. 2. Quy luật hình thành chính Đảng của giai cấp công nhân Theo quy luật ở đâu có áp bức thì ở đó có đấu tranh, các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân ban đầu chỉ có tính chất lẻ tẻ tự phát như đập phá máy móc, lãn công, nhưng về sau đã phát triển thành phong trào do tổ chức công đoàn, là tổ chức chính trị của giai cấp công nhân lãnh đạo, với mục tiêu đòi: quyền dân sinh dân chủ, tăng lương, giảm giờ làm, những cuộc đấu tranh này tuy còn ở trình độ thấp nhưng nó đã có tác dụng lôi cuốn kể cả những người kém giác ngộ nhất. Nhưng thực chất đấu tranh về kinh tế chẳng qua chỉ là đòi bán sức lao động cao hơn chứ chưa giải quyết triệt để được nạn bóc lột người. Do đó, nếu chỉ có địa vị kinh tế - xã hội không thôi thì bản thân giai cấp công nhân cũng không thể tự ý thức được sứ mệnh lịch sử của mình mà phải có những người ưu tú, tiên tiến tiếp thu tư tưởng lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học, truyền bá những tư tưởng ấy vào phong trào công nhân, giác ngộ giai cấp công nhân về mặt tư tưởng, thành lập chính Đảng, lãnh đạo phong trào đấu tranh không những chỉ đòi quyền lợi về kinh tế mà Trang 24
25. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học phải tiến tới mục tiêu nhằm lật đổ giai cấp tư sản, giải phóng giai cấp mình đồng thời giải phóng toàn xã hội. Nhưng sự hình thành chính Đảng của giai cấp công nhân cũng không phải hoàn toàn giống nhau, chính vì vậy mà Lênin viết: Đảng Cộng Sản là sản phẩm của sự kết hợp giữa phong trào công nhân với chủ nghĩa xã hội khoa học. Nhưng trong mỗi nước, sự kết hợp ấy là do sản phẩm của lịch sử để lại. Thường thì ở những nước thuộc địa, nửa thuộc địa và phụ thuộc, chủ nghĩa Mác được kết hợp với phong trào công nhân và phong trào yêu nước thành lập ra Đảng Công Sản. Luận điểm này hoàn toàn đúng với hoàn cảnh ở nước ta. Lịch sử phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân Việt Nam ngay cả khi nó chưa có Đảng lãnh đạo cũng đã tổ chức một cách tự phát nhiều cuộc đấu tranh chống lại bọn tư bản thực dân đế quốc. Những cuộc đấu tranh như thế không chỉ giới hạn trong công nhân mà còn tác động, lôi cuốn cả các tầng lớp lao động khác đã làm cho chúng hoảng sợ. Nguyễn Ái Quốc coi đó là “bản năng tự vệ” của những người công nhân khi chưa được giác ngộ, chưa được tổ chức “nhưng đã là dấu hiệu của thời đại” và chỉ đến khi phong trào yêu nước, phong trào công nhân đã được lý luận của chủ nghĩa xã hội khoa học soi sáng, dẫn đường, chính Đảng ra đời lãnh đạo đã làm cho phong trào cách mạng nước ta có một bước phát triển nhảy vọt về chất. Do đó, phong trào đấu tranh của công nhân muốn giành được thắng lợi hoàn toàn, trước hết phải có Đảng tiên phong lãnh đạo. Đảng cộng sản, Đảng của giai cấp công nhân. Đảng phải lấy tư tưởng của chủ nghĩa Mác làm nền tảng là kim chỉ nam cho mọi hành động, Đảng phải có chiến lược, sách lược và phương pháp cách mạng để lôi cuốn các tầng lớp lao động tham gia vào sự nghiệp thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. 3. Mối quan hệ giữa Đảng với giai cấp công nhân Trước hết phải nói rằng, trong lịch sử không có một giai cấp nào khi giữ vai trò lãnh đạo mà lại không thông qua Chính Đảng của mình, là tổ chức cao nhất, đại biểu cho trí tuệ và lợi ích của toàn thể giai cấp. Đối với giai cấp công nhân chính Đảng của mình là Đảng cộng sản, Đảng là bộ tham mưu chiến đấu của giai cấp, là đại biểu trung thành với lợi ích và quyền lợi của giai cấp, của nhân dân lao động và của dân tộc. Giữa Đảng với giai cấp công nhân có mối liên hệ hữu cơ không thể tách rời. Những Đảng viên Đảng cộng sản có thể không phải là giai cấp công nhân nhưng phải là người giác ngộ về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và đứng trên lập trường của giai cấp công nhân. Đảng cộng sản là Đảng của giai cấp công nhân, nhưng giai cấp công nhân không phải là Đảng cộng sản; vì thế không thể lẫn lộn Đảng với giai cấp. Đảng đại diện cho quyền lợi của giai cấp và quyền lợi của cả dân tộc, vì vậy Đảng phải lôi cuốn tất cả các tầng lớp nhân dân lao động và cả dân tộc đứng lên hành động theo đường lối của Đảng nhằm hoàn thành sứ mệnh lịch sử của giai cấp, do đó, bản thân mỗi người công nhân phải Trang 25
26. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học thường xuyên vươn lên để tự trưởng thành cả về tư tưởng, chính trị, lập trường cũng như trình độ văn hoá khoa học kỹ thuật, tay nghề nhằm đáp ứng nền sản xuất đại công nghiệp hiện đại. 4. Vai trò của Đảng cộng sản - Thực tế lịch sử đã chứng minh chưa có một giai cấp nào giành và giữ được địa vị thống trị nếu như không tạo ra được trong hàng ngũ của mình những lãnh tụ chính trị, những lực lượng tiên phong để lãnh đạo toàn bộ cuộc đấu tranh. Đó là Đảng chính trị mang bản chất giai cấp. Vì vậy, trong cuộc đấu tranh chống giai cấp tư sản, chỉ khi nào giai cấp công nhân tự tổ chức ra chính Đảng của mình thì cuộc đấu tranh mới có thể đảm bảo giành thắng lợi trọn vẹn. + Sự lãnh đạo của Đảng cộng sản là nhân tố quyết định đầu tiên đảm bảo cho giai cấp công nhân hoàn thành thắng lợi sứ mệnh lịch sử của mình, vì Đảng cộng sản mang bản chất giai cấp công nhân. Đảng cộng sản là tổ chức bao gồm những phần tử tiên tiến, ưu tú của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. + Đảng cộng sản đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động, Đảng cộng sản lấy chủ nghĩa Mác – Lênin làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho mọi hoạt động của Đảng. - Vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản được thể hiện: + Đảng cộng sản là bộ tham mưu chiến đấu của giai cấp, Đảng lãnh đạo bằng việc đề ra cương lĩnh chính trị, đường lối chiến lược, xác định mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ của quá trình cách mạng cũng như của từng giai đoạn cách mạng trong từng nước cũng như trên toàn thế giới. + Phương pháp lãnh đạo của Đảng bằng tuyên truyền đường lối, giáo dục, bằng thuyết phục giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân lao động thực hiện thắng lợi đường lối đã đề ra. IV. SỨ MỆNH LỊCH SỬ CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM 1. Đặc điểm của giai cấp công nhân Việt Nam 1.1. Ưu điểm: - Giai cấp công nhân Việt Nam cũng có những đặc điểm chung của giai cấp công nhân thế giới: là giai cấp tiên tiến, là giai cấp có tinh thần cách mạng triệt để nhất, là giai cấp có tinh thần đoàn kết, ý thức tổ chức kỷ luật và có tinh thần quốc tế vô sản nhưng do hoàn cảnh lịch sử giai cấp công nhân Việt Nam còn có những đặc điểm riêng như sau: + Ra đời trước giai cấp tư sản dân tộc, bị ba tầng áp bức nặng nề, sớm tiếp thu chủ nghĩa Mác – Lênin, ngay từ khi mới ra đời đã chịu ảnh hưởng của Cách Mạng Tháng Trang 26
27. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học Mười Nga, không bị ảnh hưởng của các trào lưu tư tưởng tiểu tư sản, chủ nghĩa xét lại, chủ nghĩa cơ hội. Vì vậy, giai cấp công nhân Việt Nam từ khi có Đảng lãnh đạo, đã nhanh chóng bước lên vũ đài chính trị với tư cách là một lực lượng chính trị độc lập với mục tiêu: giải phóng dân tộc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa công sản ở Việt Nam. + Giai cấp công nhân Việt Nam sinh ra là đã được kế thừa truyền thống đấu tranh bất khuất chống ngoại xâm của dân tộc, tinh thần đó lại được nhân lên gấp bội khi có sự lãnh đạo của Đảng. Nhưng xét về thành phần xuất thân, đại bộ phận Đảng viên ở nước ta Đảng viên không phải là công nhân. Nhưng bất cứ Đảng viên nào khi vào Đảng cũng phải đứng trên lập trường giai cấp công nhân, phải lấy lý tưởng, lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin làm tư tưởng của mình để thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là giải phóng dân tộc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản ở Việt Nam. 1.2. Hạn chế: + Sinh ra và trưởng thành ở một nước phong kiến nửa thuộc địa, nông nghiệp lạc hậu nên hạn chế lớn nhất của giai cấp công nhân Việt Nam là số lượng còn ít, chịu ảnh hưởng tư tưởng Nho giáo phong kiến, mang nặng tác phong của nền sản xuất nhỏ tiểu nông, “nắng nghỉ, mưa ngủ, mát trời đi chơi” không tôn trọng giờ giấc quen với lối làm ăn vô tổ chức, vô kỷ luật chậm chạp, lề mề, việc hôm nay để lại ngày mai, hoặc bỏ trôi qua cũng được, Tâm lý cục bộ “Một người làm quan cả họ được nhờ”, “Một giọt máu đào hơn ao nước lã”, “Ta về ta tắm ao ta” hay “trâu ta ăn cỏ đồng ta”. Người cùng một địa phương thường bao che cho nhau, đối với những người ở địa phương khác thì ghẻ lạnh hoặc thành kiến. Tâm lý cục bộ ấy, trở thành một cản trở rất lớn khi tiến hành những công trình lớn, khó khăn trong những mưu tính lâu dài, nhìn xa, thấy rộng. Khi gặp thuận lợi thì ảo tưởng bốc đồng, gặp khó khăn thì hoang mang, dao động và lại tư duy theo lối mê tín, lại nhờ đến ma quỷ, trời phật, lại “sống về mồ, về mả lại muôn sự tại trời”. Trạng thái tâm lý ấy đã hạn chế đến sự phát triển của khoa học, là cơ sở hình thành cho lối làm việc tuỳ tiện buông trôi, trông chờ vào sự may rủi. Chúng ta đừng có ảo tưởng những tàn dư tâm lý sản xuất nhỏ ấy có thể ngày một ngày hai bị quét sạch ra khỏi xã hội. Do đó, Lênin đã nhấn mạnh về tác hại của những tàn dư tâm lý sản xuất nhỏ ấy trong xã hội mới. Người đòi hỏi phải kiên quyết bền bỉ khắc phục những tàn dư ấy trong một thời gian chừng năm, ba chục năm. Người viết: “Công nhân không bao giờ bị một bức vạn lý trường thành nào tách khỏi xã hội cũ cả, công nhân còn giữ lại tâm lý cổ truyền của xã hội tư bản, họ chưa biến thành những con người mới, rũ sạch được bùn nhơ của xã hội cũ, họ còn bị ngập đến tận đầu gối trong những Trang 27
28. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học vũng bùn đó. Gội sạch được đám bùn đó vẫn còn là một ước mơ, rằng có thể làm ngay được việc đó là một điều không tưởng, hết sức ngốc nghếch”. Lời giáo huấn của Lênin rất có ý nghĩa trong tình hình hiện nay. 2. Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay Giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay bao gồm những người lao động chân tay, lao động trí óc, hoạt động sản xuất trong các ngành công nghiệp thuộc các doanh nghiệp Nhà nước, hợp tác xã, khu vực tư nhân, hợp tác liên doanh với nước ngoài, họ là người đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến, có tri thức. Họ là lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, là hạt nhân vững chắc trong liên minh công nhân, nông dân, tri thức. Tuy nhiên, chúng ta không phủ nhận những nhược điểm của giai cấp công nhân Việt Nam như số lượng còn ít, chưa được rèn luyện nhiều trong công nghiệp hiện đại, trình độ văn hoá và tay nghề còn thấp, Nhưng điều đó không thể là lý do để phủ nhận sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam trong việc xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội nhằm thực hiện dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Vì vậy, xét về bản chất thì chưa thể có và không thể có tổ chức chính trị nào, giai cấp nào có thể thay thế được giai cấp công nhân trong sự nghiệp “xây dựng một xã hội mới, trong đó nhân dân lao động là người làm chủ, đất nước độc lập và phồn vinh, xoá bỏ áp bức bất công, mọi người đều có điều kiện phấn đấu cho cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc”. Để thực hiện được mục tiêu trên Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng nêu: đối với giai cấp công nhân cần phải “coi trọng phát triển về số lượng và chất lượng, nâng cao giác ngộ, bản lĩnh chính trị, trình độ học vấn và nghề nghiệp, thực hiện “trí thức hoá công nhân”, nâng cao năng lực ứng dụng và sáng tạo công nghệ mới, lao động đạt năng suất, chất lượng và hiệu quả ngày càng cao, xứng đáng là một lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và vai trò lãnh đạo cách mạng trong thời kỳ mới, ” CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ THẢO LUẬN Câu hỏi ôn tập: 1. Giai cấp công nhân là những người như thế nào ? 2. Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là gì ? Vì sao giai cấp công nhân có sứ mệnh lịch sử đó? 3. Hãy nêu những điều kiện khách quan giai cấp công nhân là cơ sở để hoàn thành sứ mệnh lịch sử của nó 4. Hãy nêu những điều kiện chủ quan để giai cấp công nhân có thể hoàn thành sứ mệnh lịch sử của nó. Trang 28
29. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học 5. Đảng cộng sản là Đảng của ai ? Đảng chiến đấu vì quyền lợi cho ai ? 6. Những Đảng viên cộng sản phải là những người như thế nào ? 7. Tại sao nói Đảng cộng sản là nhân tố quyết định thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của giái cấp công nhân. 8. Hãy nêu những đặc điểm riêng của giai cấp công nhân Việt Nam. Những đặc điểm đó có ảnh hưởng thế nào tới thực hiện sứ mệnh lịch sử giái cấp công nhân ở nước ta hiện nay Câu hỏi thảo luận: 1. Những thay đổi về chất lượng của giai cấp công nhân trong xã hội tư bản hiện nay có làm thay đổi sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân không ? Hãy phê phán những quan điểm đang tìm cách phủ định sứ mệnh lịch sử của giái cấp công nhân 2. Anh ( chị ) hãy phân tích làm rõ sự sáng tạo trong xây dựng Đảng của Đảng Công Sản Việt nam. Hiện nay để hoàn thành trách nhiệm của mình Đảng Cộng sản phải chỉnh đốn và đổi mới sự lãnh đạo như thế nào? Trang 29
30. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học CHƯƠNG V CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA I. CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ TÍNH TẤT YẾU CỦA NÓ 1. Quan niệm về cách mạng xã hội chủ nghĩa 1.1. Theo nghĩa hẹp: cách mạng xã hội chủ nghĩa được hiểu là một cuộc cách mạng chính trị được kết thúc bằng việc giai cấp công nhân cùng với nhân dân lao động giành được chính quyền, thiết lập nên Nhà nước chuyên chính vô sản – Nhà nước của giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân lao động. 1.2. Theo nghĩa rộng: cách mạng xã hội chủ nghĩa là quá trình cải biến một cách toàn diện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ kinh tế, chính trị, văn hoá, tư tưởng để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. 2. Nguyên nhân của cách mạng xã hội chủ nghĩa Lịch sử xã hội loài người đã trải qua bốn cuộc cách mạng xã hội (từ cộng sản nguyên thủy – xã hội chiếm hữu nô lệ - xã hội phong kiến – xã hội tư bản chủ nghĩa - cộng sản chủ nghĩa) đều có nguyên nhân sâu xa do lực lượng sản xuất không ngừng phát triển dẫn đến mâu thuẫn với quan hệ sản xuất đã lỗi thời, kìm hãm nó, tất yếu phải được thay thế quan hệ sản xuất lỗi thời bằng một quan hệ sản xuất mới tiên tiến hơn, cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa cũng nằm trong quy luật đó. Dưới chủ nghĩa tư bản, kể từ khi máy hơi nước ra đời, lực lượng sản xuất ngày càng phát triển, ngày càng mang tính chất xã hội hoá cao, mâu thuẫn với quan hệ sản xuất mang tính chất tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong chế độ tư bản ngày càng gay gắt. Nhưng để cách mạng xã hội chủ nghĩa nổ ra, phải thông qua hoạt động của con người. Vì vậy, trước hết giai cấp công nhân ở mỗi nước phải nhận thức được điều này, và phải tuyên truyền vận động nhân dân khi thời cơ đã đến lật đổ chính quyền Nhà nước của giai cấp tư sản để giành lấy chính quyền, giành lấy dân chủ. 3. Những điều kiện của cách mạng xã hội chủ nghĩa 3.1. Điều kiện khách quan: Giai cấp công nhân bị bóc lột, thất nghiệp, chiến tranh xung đột gây nghèo đói chết chóc đau thương ngày càng gia tăng, khoảng cách chênh lệch giữa nước giàu và nước nghèo ngày càng lớn, phát triển đến mức giai cấp công nhân và nhân dân lao động không còn chịu đựng được nữa, một nhu cầu bức xúc cần phải đứng lên đấu tranh lật đổ giai cấp tư sản. 3.2. Điều kiện chủ quan: Trang 30
31. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học - Giai cấp công nhân phải tự ý thức được vai trò sứ mệnh lịch sử của mình - Giai cấp công nhân phải tự xây dựng cho mình một chính Đảng - Đảng của giai cấp công nhân phải được trang bị lý luận Mác – Lênin 4. Tiến trình của cách mạng xã hội chủ nghĩa: 4.1. Giai đoạn I: giành lấy chính quyền, nhưng phải có tình thế và thời cơ: + Ở bên trong: nội bộ giai cấp thống trị xâu xé lẫn nhau và tỏ ra hoang mang cực độ trước sự lớn mạnh của phong trào cách mạng, phong trào đấu tranh trong quần chúng nhân dân lao động và cũng là lúc cách mạng đã sẵn sàng hành động cho cuộc quyết chiến giành chính quyền. + Ở bên ngoài: phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động ở các nước tư bản và thế giới lên án sự xâm lược, can thiệp của những thế lực đế quốc. Trước tình hình đó, giai cấp vô sản phải nhanh chóng sử dụng “bạo lực lật đổ giai cấp tư sản”. Bạo lực cũng có thể hiểu là bãi công, biểu tình, thị uy của quần chúng. Dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản đủ áp lực buộc giai cấp tư sản phải giao chính quyền. Lênin cho rằng: chỉ khi tương quan so sánh lực lượng có lợi cho phía cách mạng, thì khả năng đó mới có thể xảy ra. 4.2. Giai đoạn II: sau khi giai cấp công nhân đã giành được chính quyền, dưới sự lãnh đạo của Đảng giai cấp công nhân phải tập hợp được các tầng lớp nhân dân lao động để tập trung cho việc cải tạo xã hội cũ, tổ chức xây dựng xã hội mới về mọi mặt. + Về cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới: phải biết xóa bỏ những cái gì là bảo thủ lạc hậu, phản nhân văn, đồng thời phải biết tiếp thu những gì là tiến bộ và phải biết quý trọng, kế thừa những giá trị truyền thống của dân tộc . + Xây dựng xã hội mới là nhiệm vụ rất mới mẻ, rất phức tạp, lâu dài, gian khổ, một mặt phải khắc phục những tàn dư, những thói quen lạc hậu đã ăn sâu vào ý thức của quần chúng nhân dân lao động, mặt khác, phải tiến hành cuộc đấu tranh chống lại những âm mưu phá hoại vừa thâm độc, vừa nham hiểm của những kẻ phản động, hiếu chiến. II. MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ ĐỘNG LỰC CỦA CUỘC CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA: 1. Mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. 1.1. Mục tiêu của giai đoạn trước mắt là phải giành lấy chính quyền về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động. 1.2. Mục tiêu giai đoạn thứ hai là “xoá bỏ mọi chế độ người bóc lột người, xoá bỏ tình trạng dân tộc này bóc lột dân tộc khác”. 2. Nội dung của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Trang 31
32. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học 2.1.Trên lĩnh vực chính trị Giai cấp công nhân phải không ngừng nâng cao trình độ tri thức về mọi mặt, mở rộng dân chủ, thu hút quần chúng tham gia vào quản lý Nhà nước, quản lý xã hội, làm cho Nhà nước xã hội chủ nghĩa thực sự là của dân, do dân, vì dân. 2.2. Trên lĩnh vực kinh tế : + Từng bước thay đổi chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa bằng chế độ sở hữu toàn xã hội những tư liệu sản xuất chủ yếu bằng những hình thức phù hợp trên cơ sở người lao động là người làm chủ tư liệu sản xuất. + Đưa tiến bộ khoa học vào sản xuất nhằm nâng cao năng suất lao động, tạo ra nhiều của cải phục vụ cho quần chúng nhân dân lao động . + Từng bước cải thiện về mọi mặt cho người lao động, đồng thời phải phát huy tính tích cực năng động sáng tạo của người lao động nhằm nâng cao năng suất lao động góp phần chiến thắng chủ nghĩa tư bản. + Thực hiện đúng nguyên tắc phân phối theo năng suất lao động, hiệu quả công tác là thước đo đánh giá lòng yêu nước, ý thức giai cấp, ý thức dân tộc. 2.3. Trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa. Từng bước làm cho giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân lao động thực sự là những người sáng tạo ra những giá trị vật chất, giá trị tinh thần và cũng là người biết hưởng thụ những giá trị tinh thần đó và cũng chính họ là người biết kế thừa chọn lọc, nâng cao các giá trị văn hoá tiên tiến của thời đại trên tinh thần thế giới quan và nhân sinh quan cộng sản, đó là những con người mới trong xã hội chủ nghĩa, giàu lòng yêu nước, thương dân, có bản lĩnh chính trị, nhân văn, nhân đạo, có hiểu biết và biết giải quyết đúng đắn mối quan hệ cá nhân, gia đình và xã hội có năng lực làm chủ xã hội. 3. Động lực của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa Tất cả các cuộc cách mạng trong lịch sử từ trước đến nay, động lực của mọi cuộc cách mạng là những giai cấp, tầng lớp nhân dân có lợi ích gắn bó ít nhiều với cuộc cách mạng. Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa với mục đích giải phóng giai cấp công nhân, nông dân, trí thức và các tầng lớp lao động khỏi tình trạng bị áp bức bóc lột cho nên họ đều là động lực của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. + Trước hết giai cấp công nhân là giai cấp lớn lên và trưởng thành cùng với nền sản xuất công nghiệp hiện đại ngày nay đang không ngừng tăng cả về số lượng và chất lượng là lực lượng nòng cốt lãnh đạo cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. + Giai cấp nông dân là giai cấp có lợi ích cơ bản thống nhất với lợi ích của giai cấp công nhân, là lực lượng đông đảo ở các nước nông nghiệp. Trong quá trình đấu tranh giành chính quyền, giai cấp công nhân chỉ giành được thắng lợi khi có giai cấp nông dân Trang 32
33. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học đi theo, làm cho sức mạnh của cách mạng tăng lên. Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội cũng vậy, giai cấp công nhân chỉ có thể hoàn thành được sứ mệnh lịch sử khi có đại đa số giai cấp nông dân đi theo. Sự tham gia đông đảo của giai cấp nông dân là điều kiện đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng đối với toàn xã hội, là cơ sở xây dựng chính quyền Nhà nước vững mạnh. + Tầng lớp trí thức tuy không phải là một giai cấp nhưng họ có vị trí rất quan trọng trong xã hội. Chính vì vậy Lênin đã khẳng định, không có tri thức thì không thể có chủ nghĩa xã hội. Trí thức là những người có công trong việc phát triển dân trí, đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước, trí thức cũng là những người tham gia xây dựng đường lối, chính sách, pháp luật, trí thức đã dùng văn hoá văn nghệ để chuyển tải đường lối chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước vào trong quần chúng, cũng như tổ chức để quần chúng thực hiện những đường lối chính sách đó, đặc biệt trong thời đại ngày nay khi mà khoa học công nghệ đang trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, lượng giá trị lao động chất xám ngày càng chiếm tỉ lệ cao trong sản phẩm hàng hoá, thì vai trò của trí thức lại càng cao. Trí thức ngày càng có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển của đất nước, nhưng trí thức không bao giờ trở thành lực lượng lãnh đạo cách mạng, vì họ không đại biểu cho bất cứ một phương thức sản xuất nào, không có hệ tư tưởng độc lập. Trí thức phục vụ cho giai cấp nào thì mang ý thức hệ giai cấp đó. Trí thức dưới chủ nghĩa xã hội mang ý thức hệ của giai cấp công nhân. III. LÝ LUẬN CÁCH MẠNG KHÔNG NGỪNG CỦA CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN VÀ SỰ VẬN DỤNG Ở VIỆT NAM 1. Lý luận cách mạng không ngừng của chủ nghĩa Mác – Lênin 1.1. Quan điểm của Mác và Ăng – ghen: Cách mạng không ngừng nghĩa là cách mạng xã hội chủ nghĩa diễn ra liên tục đồng loạt ở các nước tư bản phát triển trên phạm vi toàn thế giới, còn đối với các nước mới đang ở giai đoạn tiền tư bản chủ nghĩa cách mạng xã hội chủ nghĩa có thể diễn ra ở trong một số nước và cũng có thể diễn ra sớm hơn ở các nước tư bản phát triển trong trường hợp đó khi phong trào công nhân chưa đủ mạnh thì giai cấp công nhân phải chủ động tham gia vào cuộc cách mạng dân chủ do giai cấp tư sản lãnh đạo. Song giai cấp công nhân phải luôn giữ được tính độc lập. 1.2. Quan điểm của Lênin: Căn cứ vào tình hình nước Nga vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, lúc này ở nước Nga là nơi tập trung nhiều mâu thuẫn, (một nước Nga đế quốc, một nước Nga phong kiến, một nước Nga quân phiệt), trên cơ sở so sánh tương quan lực lượng giữa các giai Trang 33
34. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học cấp Lênin cho rằng: cách mạng dân chủ tư sản ở nước Nga đang có cả “dấu hiệu của cách mạng vô sản”, vì vậy, lúc này những người cộng sản cần phải mềm dẻo, tham gia tích cực vào cuộc cách mạng tư sản, lật đổ giai cấp địa chủ phong kiến Nga Hoàng, đồng thời cũng nhanh chóng giành lấy chính quyền từ tay giai cấp tư sản. Lênin gọi đó là cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới, cuộc cách mạng tư sản nhưng do giai cấp công nhân lãnh đạo, nó vừa đáp ứng những nhiệm vụ mà cách mạng dân chủ đặt ra, vừa thể hiện xu thế phát triển lên cách mạng xã hội chủ nghĩa. Để thực hiện mục tiêu nêu trên. Lênin cho rằng phải có ba điều kiện sau đây thì cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới, mới thành công: + Một là, giai cấp công nhân phải có chính Đảng của giai cấp lãnh đạo. + Hai là, giai cấp công nhân phải liên minh chặt chẽ được với giai cấp nông dân và các tầng lớp lao động khác và phải có những chính sách phù hợp với từng giai đoạn cụ thể của cách mạng. + Ba là, từ chuyên chính dân chủ cách mạng của giai cấp công nhân, nông dân phải chuyển sang thực hiện nhiệm vụ lịch sử của chuyên chính vô sản. 2. Sự chuyển biến từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân lên cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam 2.1. Tính tất yếu của cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở Việt Nam Thực chất cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở Việt Nam là sau khi đánh đuổi đế quốc xâm lược và lật đổ chế độ phong kiến, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa đi thẳng lên chủ nghĩa xã hội. Bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa nó vừa là nguyện vọng của nhân dân ta, vừa là quy luật phát triển của thời đại bởi những lẽ sau đây: Trước hết xét về nguyện vọng: sau khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, cứu nước là đề tài bao trùm và thôi thúc nhiều thế hệ Việt Nam trên con đường bảo vệ sự sống còn của dân tộc. Từ phong trào Cần Vương, Phan Chu Trinh, Phan Bội Châu, Nguyễn Thái Học các phong trào này đã góp phần thức tỉnh nâng cao dân trí, nhưng do sự hạn chế của ý thức hệ phong kiến, tư sản, cải lương nên không đáp ứng được đầy đủ những yêu cầu của dân tộc, mặt khác nó lại tỏ ra bất cập so với xu thế của thời đại khi mà Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 đang làm thức tỉnh các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc, mở ra con đường giải phóng dân tộc bỏ qua giai đoạn thống trị của chế độ tư bản để tiến lên chủ nghĩa xã hội. Trong thực tế đó đòi hỏi cách mạng Việt Nam phải được giải quyết theo xu hướng xã hội chủ nghĩa, đó vừa là nguyện vọng, vừa là nhu cầu của các giai cấp và các tầng lớp ở Việt Nam. Vào thời kỳ đó giai cấp công nhân tuy số lượng không đông, nhưng sinh ra và lớn lên trong một nước phong kiến nửa thuộc địa, bị ba tầng áp bức, bóc lột. Nỗi uất hận mất nước bên cạnh mối thù của người lao động bị bóc lột nên giai Trang 34
35. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học cấp công nhân Việt Nam sớm trưởng thành về ý thức dân tộc, nhiều cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, nông dân đã làm cho bọn đế quốc thực dân, phong kiến hoảng sợ, tuy nhiên nhiên các cuộc đấu tranh vẫn còn mang tính tự phát, tức nước vỡ bờ. Nguyễn Aí Quốc cho rằng: trong điều kiện đó chủ nghĩa xã hội chỉ còn việc phải gieo hạt giống của công cuộc giải phóng nữa thôi. Người khẳng định chỉ có chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức. Trước tình hình đó Nguyễn Aí Quốc đã ra sức truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin đến với phong trào đấu tranh giàng độc lập của nhân dân ta. Đảng cộng sản Việt Nam ra đời, kể từ khi phong trào đấu tranh của nhân dân ta có Đảng lãnh đạo, phong trào đấu tranh của nhân dân ta đã chuyển sang trang lịch sử mới, đó là: “ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. 2.2.Tính tất yếu chuyển biến từ cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân lên cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam Từ cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân, tức đánh đuổi đế quốc xâm lược và lật đổ chế độ phong kiến tiến thẳng lên cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một quy luật do các yếu tố sau đây quy định: + Trước hết xét về nguyện vọng: sau khi thực dân Pháp xâm lược nước ta cứu nước là đề tài thôi thúc nhiều thế hệ Việt Nam trên con đường bảo vệ sự sống còn của dân tộc, nhưng các phong trào đó đều thất bại vì nó không đáp ứng được nguyện vọng của đông đảo nhân dân và chỉ khi Đảng cộng sản ra đời với mục tiêu “cách mạng thổ địa để đi tới xã hội cộng sản”, tức độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì vậy mà nó đã lôi cuốn mọi tầng lớp đứng lên đánh đuổi đế quốc xâm lược, hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tộc, giải phóng đất nước. + Hai là: xét về vai trò của giai cấp công nhân Việt Nam từ khi có Đảng lãnh đạo, đã nhanh chóng bước lên vũ đài chính trị với tư cách là một lực lượng chính trị độc lập với mục tiêu: giải phóng dân tộc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản ở Việt Nam, tức nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, không có lý do gì để từ bỏ mục tiêu ấy. + Ba là: xét về yếu tố thời đại, sau Cách mạng Tháng Mười Nga 1917 đã làm thức tỉnh các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc, mở ra một thời đại mới. Thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, thời đại mà nhân dân lao động làm chủ xã hội với mục tiêu công bằng xã hội, dân chủ văn minh. Vì vậy, sau đại thắng mùa xuân 1975 giang sơn thu về một mối, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được, nhưng chúng ta còn mắc phải một số thiếu sót nhưng đến cuối những năm 80 của thế ky 20 đã kịp thời phát hiện và sữa chữa, khắc phục có hiệu quả. Trong công cuộc đổi Trang 35
36. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học mới bằng thực tiễn sinh động, cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã chứng minh và làm sáng tỏ thêm cả về lý luận cũng như thực tiễn về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai đoạn tư bản chủ nghĩa. Thắng lợi bước đầu của công cuộc đổi mới có ý nghĩa rất quan trọng: trước hết đã đưa đất nước thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, tạo ra tiền đề vững chắc bước vào giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đời sống nhân dân lao động được cải thiện rõ rệt, hệ thống chính trị ổn định, quốc phòng, an ninh vững chắc, vị thế nước ta trên trường quốc tế không ngừng được nâng cao. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ THẢO LUẬN Câu hỏi ôn tập: 1. Hãy nêu và phân tích nguyên nhân khách quan và chủ quan của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. 2. Hãy phân tích mục tiêu, những nội dung và động lực của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. 3. Những nội dung tư tưởng cách mạng không ngừng của Mác là gì? 4. Hãy phân tích cách mạng dân tộc, dân chủ, nhân dân lên cách mạng xã hội chủ nghĩa trong thời đại ngày nay là tất yếu. 5. Vì sao chuyển từ cách mạng dân tộc, dân chủ, nhân dân lên cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là tất yếu? Câu hỏi thảo luận: 1. Hiện nay cách mạng xã hội chủ nghĩa có phải là tất yếu không? Vì sao? 2. Tại sao nói Việt Nam quá độ lên chủ nghĩa xã hội là một tất yếu. Nêu một số thành tựu trong xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam sau 20 năm đổi mới. Trang 36
37. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học CHƯƠNG VI THỜI ĐẠI NGÀY NAY I. KHÁI NIỆM VỀ THỜI ĐẠI VÀ THỜI ĐẠI NGÀY NAY 1. Quan niệm về thời đại và cơ sở phân chia thời đại lịch sử 1.1.Khái niệm: Thời đại là một khái niệm dùng để phân kỳ lịch sử xã hội, phân biệt những nấc thang phát triển của xã hội loài người. Lịch sử xã hội loài người đã trải qua các thời đại sau đây: thời đại xã hội nguyên thuỷ, thời đại chiếm hữu nô lệ, thời đại phong kiến, thời đại tư sản và thời đại cộng sản chủ nghĩa, tức thời đại ngày nay. “ Thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới”, được mở đầu bằng cuộc cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917. Nhưng thường thì việc phân chia các thời đại trong lịch sử nó tuỳ thuộc vào đối tượng nghiên cứu mà người ta có sự phân chia thời đại lịch sử khác nhau. Ví dụ: Phurie (1772 – 1837) nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng Pháp chia lịch sử phát triển loài người thành 4 giai đoạn: mông muội – dã man – gia trưởng – văn minh. Moóc – gan (1818 – 1881) nhà nhân chủng học lại phân chia thời đại thành 3 giai đoạn: mông muội – dã man – văn minh. An–vin–top-lơ nhà tương lai học người Mỹ, lại dựa vào trình độ phát triển công cụ sản xuất để chia thời đại lịch sử phát triển nhân loại thành 3 nền văn minh: văn minh nông nghiệp - văn minh công nghiệp – văn minh hậu công nghiệp. Ý nghĩa của việc nghiên cứu thời đại nó cho chúng ta biết mình đang sống là ở thời đại nào để trên cơ sở đó mới có thể định ra sách lược phương hướng hành động. 1.2. Cơ sở phân chia thời đại lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin Cơ sở phân chia thời đại lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin là các hình thái kinh tế - xã hội. Bởi vì sự chuyển biến từ hình thái kinh tế - xã hội này sang hình thái kinh tế xã hội khác cao hơn, không diễn ra tự phát mà nó phải thông qua hoạt động tự giác của con người và mỗi hình thái kinh tế - xã hội đều có một giai cấp trung tâm đại diện cho phương thức sản xuất tiến bộ là xu hướng vận động của lịch sử. Trong quá trình nghiên cứu về thời đại chúng ta cần lưu ý một số đặc điểm: + Mỗi ngành khoa học đều có cách phân chia thời đại của nó và được đánh dấu bằng những bước ngoặt trong lĩnh vực khoa học đó. + Cùng trong một thời đại nhưng vẫn còn tồn tại đan xen các hình thái kinh tế - xã hội khác nhau và chúng tác động lẫn nhau, chi phối lẫn nhau, đấu tranh với nhau. Hình thái kinh tế - xã hội mới ra đời, giai cấp thống trị cũ, mới vừa bị đánh đổ chứ chưa bị tiêu diệt hoàn toàn, chúng không bao giờ cam tâm chấp nhận từ bỏ ý đồ cướp lại Trang 37
38. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học chính quyền một cách dễ dàng, mà nó sẽ dùng trăm phương nghìn kế để giành lại chính quyền đã bị mất, do đó việc bảo vệ chế độ xã hội mới là rất khó khăn, vì vậy cần phải có cái nhìn bình tĩnh, vững vàng trước những biến động đang diễn ra trên thế giới hiện nay 2. Thời đại ngày nay và các giai đoạn chính của nó 2.1. Quan niệm về thời đại ngày nay: Hội nghị đại biểu của các Đảng cộng sản và công nhân quốc tế năm 1957 đã thống nhất đưa ra khái niệm: thời đại ngày nay. “ Thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới”, được mở đầu bằng cuộc cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917. Tại sao lại lấy mốc từ cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917. + Thứ nhất, Trước cách mạng Tháng Mười Nga, chủ nghĩa xã hội chỉ mới là lý luận nhưng sau cách mạng Tháng Mười Nga chủ nghĩa xã hội đã trở thành hiện thực, hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời, tương lai nó sẽ phủ định hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa. + Thứ hai, cách mạng Tháng Mười Nga là bước đột phá đã chọc thủng và chặt đứt một mắt khâu trong sợi dây chuyền đế quốc chủ nghĩa, tạo điều kiện cho hàng loạt các nước xã hội chủ nghĩa ra đời trên phạm vi thế giới. + Thứ ba, từ sau cách mạng Tháng Mười Nga, các nước xã hội chủ nghĩa trở thành lực lượng nòng cốt, đi đầu trong cuộc đấu tranh vì hoà bình, dân chủ và tíên bộ trên phạm vi toàn thế giới. + Thứ tư, do ảnh hưởng của cách mạng Tháng Mười Nga nhiều nước sau khi giành được độc lập dân tộc đã đi theo con đường xã hội chủ nghĩa, chủ nghĩa xã hội đã trở thành hệ thống thế giới, tuy nhiên về mặt nhận thức chúng ta cũng phải thấy được con đường phát triển của lịch sử không phải bao giờ cũng diễn ra theo một thẳng tắp, mà đôi khi nó cũng phải trải qua những bước quanh co, phức tạp, khi tiến, khi lùi, sự phát triển của chủ nghĩa xã hội cũng nằm trong quy luật đó. Chủ nghĩa xã hội hiện nay đang đứng trước nhiều khó khăn, thử thách. Song, loài người cuối cùng nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội. Vì đó là quy luật tiến hoá của lịch sử. 2.2. Các giai đoạn chính của thời đại hiện nay: - Thời đại ngày nay, có thể chia thành các giai đoạn nhỏ sau đây: + Giai đoạn 1, từ năm 1917 – 1945. Bằng bước đột phá, cách mạng xã hội chủ nghĩa ở nước Nga năm 1917 đã chọc thủng và chặt đứt một mắt khâu của sợi dây chuyền đế quốc chủ nghĩa, đánh dấu sự ra đời của một Nhà nước xã hội chủ nghĩa Xô - Viết tạo điều kiện cho một loạt nước ở Đông Âu, Châu Á và Tây bán cầu giành chính quyền về Trang 38
39. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động, hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới được hình thành. + Giai đoạn 2, từ sau năm 1945 đến đầu những năm 1970, chủ nghĩa xã hội từ một nước đã lan ra nhiều nước, hình thành hệ thống xã hội chủ nghĩa trên phạm vi toàn thế giới, nó đã trở thành chỗ dựa vững chắc cho các phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, phong trào đấu tranh vì mục tiêu hoà bình, độc lập, dân chủ, tiến bộ xã hội và phong trào giải phóng dân tộc làm cho hệ thống thuộc địa kiểu cũ của chủ nghĩa tư bản bị sụp đổ. Tuy nhiên ở cuối giai đoạn này cũng bắt đầu xuất hiện những bất đồng giữa các nước xã hội chủ nghĩa, giữa các Đảng cộng sản trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. + Giai đoạn 3, từ cuối những năm 1970 đến cuối những năm 1980. Nhiều nước xã hội chủ nghĩa rơi vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng do chậm nhận ra những khuyết tật của mô hình xây dựng chủ nghĩa xã hội, chậm tiến hành cải tổ, cải cách, không áp dụng có hiệu quả những thành tựu của cách mạng khoa học công nghệ, tốc độ tăng trưởng kinh tế giảm dần, tụt lại phía sau so với nền kinh tế ở các nước tư bản. Sai lầm trong cải tổ càng tăng thêm những khó khăn. Lợi dụng tình hình này, các thế lực thù địch phản bội ở trong nước và ngoài nước phối hợp tấn công làm cho khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng chính trị thêm trầm trọng. + Giai đoạn 4, giai đoạn từ đầu những năm 1990 đến hiện nay. Đây là giai đoạn chủ nghĩa xã hội thế giới tạm thời thoái trào, nhiều Đảng cộng sản và phong trào công nhân bị tan rã. Lợi dụng tình hình này chủ nghĩa tư bản ra sức tiến công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa Mác – Lênin bằng nhiều thủ đoạn hòng xoá bỏ các nước xã hội chủ nghĩa còn lại. Cuộc đấu tranh giữa các thế lực đang mưu toan đưa đất nước đi theo con đường tư bản chủ nghĩa với những lực lượng đang tìm cách phục hồi chủ nghĩa xã hội vẫn đang diễn ra quyết liệt, ở những nước xã hội chủ nghĩa còn lại trong cuộc cải cách đổi mới đã và đang đạt được những thành tựu rất khả quan. Lịch sử thế giới đang trải qua những bước quanh co, phức tạp. sự thoái trào của chủ nghĩa xã hội hiện nay chỉ là tạm thời, nhiều nước xã hội chủ nghĩa vẫn đang tồn và đang tiến hành cải cách đổi mới để phát triển như: Trung Quốc, Việt Nam, Cu Ba, Triều Tiên, Lào . Cuộc đấu tranh vì lý tưởng, mục tiêu xã hội chủ nghĩa vẫn đang tiếp tục diễn ra trên thế giới. Hiện tượng nổi bật ngoạn mục nhất là ở châu Mỹ la tinh là sân sau của nước Mỹ đã có bốn nước do các Đảng cánh tả nắm quyền sau bầu cử và đã tuyên bố đi theo con đường xã hội chủ nghĩa như: Venezuela, Bolivia, Êcuađo, Nicaragoa ngoài ra còn có các nước như: Argentina, Chile, Uruguay, Brazil, cũng do các Đảng cánh tả nắm chính quyền và có xu hướng xã hội chủ nghĩa, ở các nước ở Liên - Xô cũ và các nước xã hội chủ Trang 39
40. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học nghĩa trước đây ở Đông Âu nhân dân lao động cũng đang cùng với những người cộng sản trung kiên đấu tranh vì lý tưởng cộng sản. II. TÍNH CHẤT VÀ MÂU THUẪN CỦA THỜI ĐẠI NGÀY NAY. 1. Tính chất của thời đại hiện nay Thời đại hiện nay là thời đại đang tiếp tục diễn ra cuộc đấu tranh gay go, quyết liệt giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản trên mọi lĩnh vực từ ý thức hệ cho đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội 1.1. Về kinh tế: + Chủ nghĩa tư bản đang dựa vào lợi thế kinh tế để phá hoại, hạn chế sự phát triển kinh tế của các nước xã hội chủ nghĩa bằng bao vây cấm vận, bằng chính sách kinh tế toàn cầu bất bình đẳng để tiếp tục áp bức bóc lột những nước nghèo + Chủ nghĩa xã hội đang tìm cách khẳng định mình bằng cánh điều chỉnh sửa sai, đổi mới, bước đầu đã thành công và tiếp tục đổi mới khẳng định sự đúng đắn của chủ nghĩa xã hội điển hình như Trung Quốc, Việt Nam, Cu Ba, Triều Tiên, Lào đang tiến hành. 1.2. Trên lĩnh vực chính trị: + Chủ nghĩa đế quốc đứng đầu là Mỹ đang tìm cách tuyên truyền quảng bá cho cái gọi là tự do dân chủ tư sản mà khuôn mẫu là nước Mỹ để áp đặt các nước khác như nhân quyền, đa nguyên, đa đảng, trên cơ sở đó để lũng đoạn chính trị, vịn cớ để can thiệp vào nội bộ các nước khác bằng nhiều hình thức như đe dọa, lôi kéo dụ dỗ, và kể cả dùng vũ lực để xâm lược một nước có chủ quyền . + Trong tình hình hiện nay các nước xã hội chủ nghĩa, các đảng cộng sản phải tỉnh táo và chủ động kiên quyết đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu phá hoại của kẻ thù, bảo vệ đảng, bảo vệ nhà nước xã hội chủ nghĩa, bảo vệ thành quả cách mạng. Đồng thời phải làm rõ tính chất phản động, hiếu chiến của các tập đoàn tư bản hiện nay, tập hợp mọi lực lượng dân chủ tiến bộ, yêu chuộng hòa bình trên thế giới làm thất bại mọi âm mưu chống phá cách mạng của kẻ thù. 1.3. Trên lĩnh vực tư tưởng: Chủ nghĩa tư bản dựa vào ưu thế về kinh tế, khoa học – công nghệ và sức mạnh quân sự đang tìm mọi cách phổ biến những giá trị của phương Tây, tuyên truyền quan điểm đa nguyên chính trị, đa đảng đối lập hoặc “phi giai cấp”, ”phi ý thức hệ”,” phi chính trị”; làm lẫn lộn giữa đúng, sai, phải, trái nhằm chống lại chủ nghĩa xã hội và những lực lượng hòa bình và tiến bộ trên thế giới, đặc biệt đối với các nước xã hội chủ nghĩa, chủ nghĩa đế quốc đã thực hiện chiến lược diễn biến hòa bình, tuyên ttruyền các lý thuyết tư sản, tìm mọi cách phủ nhận học thuyết Mác – Lênin, mặt khác, chúng đang tìm cách mua chuộc, làm thoái hóa về tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng Trang 40
41. Bài giảng: chủ nghĩa xã hội khoa học viên. Do vậy các đảng cộng sản, các nhà nước xã hội chủ nghĩa phải đẩy mạnh cuộc đấu tranh tư tưởng bằng nhiều cách khác nhau, phê phán những tư tưởng phản động, hiếu chiến muốn duy trì sự thống trị, sự áp bức giữa nước giàu đối với nước nghèo, nước lớn đối với nước nhỏ; cổ vũ cho cuộc đấu tranh, vì một thế giới hòa bình, hữu nghị, đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau cùng phát triển. 2. Những mâu thuẫn cơ bản của thời đại ngày nay 2.1. Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản - Mâu thuẫn cơ bản nổi bật trong thời đại ngày nay: mở đầu là sự can thiệp của 14 nước đế quốc chống lại nhân dân Nga, Nhà nước Xô - Viết xã hội chủ nghĩa, là cuộc tấn công của phát xít Đức hòng tiêu diệt Liên Xô, là cuộc chiến tranh lạnh nhằm làm suy yếu Liên Xô, chiến tranh xâm lược Triều Tiên, Việt Nam, diễn biến hoà bình làm sụp đổ Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và hiện nay chúng đang điên cuồng phản kích quyết liệt nhằm xoá bỏ các nước xã hội chủ nghĩa còn lại bằng thủ đoạn kể cả can thiệp bămg vũ lực. Tuy hình thức biểu hiện có khác trước, nhưng cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản vẫn đang là cuộc đấu tranh rất quyết liệt. 2.2. Mâu thuẫn giữa tư bản và lao động Nhờ vận dụng được thành quả của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, chủ nghĩa tư bản đã nhanh chóng điều chỉnh quản lý sản xuất, phần nào đã làm dịu những xung đột xã hội. Song điều đó không hề làm giảm đi sự phân cực giữa giàu và nghèo. Để bịên hộ cho sự phân tầng xã hội đó các nhà lý luận tư bản không ngớt tuyên truyền hiện tượng hữu sản cho người vô sản và “trung lưu hoá” xã hội, nhưng đó chỉ là một phần nhỏ “sự thật” đã bị thổi phồng quá đáng. Nhưng thực chất ở Mỹ, chỉ có 10% công nhân có cổ phần nhưng rất nhỏ bé và không phải người công nhân nào cũng có thể mua được cổ phần. Tỷ lệ công nhân có cổ phần rất ít và như vậy vẫn không có gì thay đổi về chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa (ở Mỹ số người giàu chiếm 1% nhưng nắm trong tay 53% tài sản quốc dân, còn ở Pháp, số gia đình giàu chiếm 10% nhưng lại sở hữu tới 51% tài sản xã hội). Như vậy trên thực tế, vẫn không làm thay đổi cảnh lao động làm thuê, dù là công nhân hay trí thức, họ thường xuyên bị đe doạ mất việc, tệ nạn xã hội, phân biệt chủng tộc, sự suy đồi đạo đức Cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, các tầng lớp lao động khác vẫn tiếp tục phát triển, mâu thuẫn giữa tư bản và lao động vẫn là mâu thuẫn của thời đại ngày nay. 2.3. Mâu thuẫn giữa các nước thuộc địa, phụ thuộc với các nước đế quốc: Vào những năm 50, 60 của thế kỷ XX đã có hàng trăm nước thuộc địa và phụ thuộc đứng lên giành được độc lập dân tộc, nhưng do xuất phát điểm của nền kinh tế còn thấp, Trang 41