Giáo trình Điều dưỡng cơ sở 1

Nội dung text: Giáo trình Điều dưỡng cơ sở 1

1. TRƯỜNG TRUNG HỌC Y TẾ LÀO CAI BỘ MÔN Y LÂM SÀNG BÀI GIẢNG ĐIỀU DƯỠNG CƠ SỞ 1 Tài liệu dùng cho đối tượng Điều dưỡng trung cấp Năm học 2017
2. ĐIỀU DƯỠNG CƠ SỞ 1 I. MỤC TIÊU 1. Trình bày được những nguyên tắc điều dưỡng cơ bản. 2. Trình bày được các bước của quy trình điều dưỡng. 3. Khám được các dấu hiệu, hoạt động sống của con người và phát hiện các dấu hiệu bất thường. 4. Nhận biết, theo dõi và xử trí được các biến cố xảy ra trong và sau khi làm kỹ thuật. II. NỘI DUNG III. HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN 1. Giảng dạy - Lý thuyết: Thuyết trình, thảo luận nhóm, thực hiện phương pháp giảng - dạy tích cực. - Thực hành, thực tập: thực hành tại phòng thực hành của trường, sử dụng quy trình kỹ thuật tranh, mô hình, Video... làm thực nghiệm để hướng dẫn học sinh. Thực tập lâm sàng tại Bệnh viện. 2. Đánh giá - Kiểm tra thường xuyên: 2 điểm kiểm tra hệ số 1 - Kiểm tra định kỳ: 2 điểm kiểm tra hệ số 2 -Thi kết thúc học phần: Bài thi thực hành. Sử dụng câu hỏi trắc nghiệm, bảng kiểm, thang điểm để đánh giá. IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO ĐỂ DẠY VÀ HỌC - Giáo trình của Trường THYT Lào Cai biên soạn. - Điều dưỡng cơ bản, NXB Y học, Vụ khoa học & Đào tạo - Bộ Y tế (2000) - Kỹ thuật điều dưỡng, NXB Y học Hà Nội, TS Trần Thuý Hạnh, ThS Lê Thị Bình (2005). - Hướng dẫn quy trình kỹ thuật bệnh viện tập 1,2, NXB Hà Nội, Lê Ngọc Trọng (2001). - Điều dưỡng cơ bản tập 1, NXB Y học, Đỗ Đình Xuân (2007). - Điều dưỡng cơ bản tập 2, NXB Y học, Đỗ Đình Xuân (2007). - Hướng dẫn quy trình kỹ thuật bệnh viện tập 1và 2, NXB Hà Nội, Lê Ngọc Trọng (2001). - Đạo đức và y học, Xưởng in trường Đại học KHTN TPHCM, Nguyễn Văn Lê (1999). - Bài giảng GMHS, NXB Y học, Bộ môn GMHS ĐH Y dược TPHCM (2004). - Điều dưỡng Nhi khoa, NXB Y học, Trần Quỵ (2006). - Điều dưỡng nhi khoa, NXB Y học Hà Nội, Đinh Ngọc Đệ (2006). - Sinh lý bệnh và miễn dịch (Phần miễn dịch), NXB Y học, Văn Đình Hoa – Nguyễn Ngọc Lanh (2007).
3. Bài 1 NHỮNG NGUYÊN TẮC ĐIỀU DƯỠNG CƠ BẢN Mục tiêu học tập: Sau khi học xong bài này, học sinh có khả năng: 1. Trình bày được các khái niệm về điều dưỡng. 2. Trình bày được các định nghĩa về điều dưỡng. 3. Vận dụng được các nguyên lý vào thực hành điều dưỡng. Nội dung: 1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN Tổ chức y tế thế giới đánh giá dịch vụ chăm sóc sức khỏe do Điều dưỡng - Hộ sinh cung cấp là một trong những trụ cột của hệ thống y tế nên đã đưa ra nhiều nghị quyết về củng cố và tăng cường dịch vụ Điều dưỡng - Hộ sinh toàn cầu. Phát triển nguồn nhân lực điều dưỡng có trình độ được coi là một chiến lược quan trọng để tăng cường sự tiếp cận của người nghèo đối với các dịch vụ y tế, cũng như đảm bảo công bằng trong ngành y tế. 1.1. Điều dưỡng là một nghề chuyên nghiệp: - Y học ngày càng phát triển đòi hỏi phải nâng cao kiến thức và trình độ chuyên nghiệp của điều dưỡng. - Việc đào tạo điều dưỡng bậc đại học và sau đại học đã tạo ra sự thay đổi về mối quan hệ giữa người thầy thuốc và người điều dưỡng, người điều dưỡng trở thành người cộng sự của thầy thuốc, một thành viên của nhóm chăm sóc thay cho việc chỉ là người thực hiện y lệnh. - Bác sỹ và điều dưỡng là 2 nghề có định hướng khác nhau: bác sỹ làm nhiệm vụ chẩn đoán và điều trị, điều dưỡng chăm sóc và đáp ứng các nhu cầu cơ bản cho người bệnh về thể chất và tinh thần. 1.2. Điều dưỡng là một ngành học và khoa học về chăm sóc: - Do đặc thù của nghề điều dưỡng là chăm sóc người bệnh, bao gồm từ những công việc chăm sóc đơn giản nhất như thay ga trải giường... đến những công việc nghiên cứu, quản lý. đào và trở thành các chuyên gia điều dưỡng lâm sàng có trình độ. Do đó ngành điều dưỡng có nhiều cấp trình độ để đáp ứng nhu cầu hành nghề và yêu cầu chăm sóc sức khỏe. - Ngày nay do sự phát triển của y học đòi hỏi tính chuyên môn hóa ngày càng cao đã làm cho điều dưỡng trở thành 1 ngành đa khoa có nhiều chuyên khoa: như điều dưỡng Nhi, điều dưỡng phòng mổ, điều dưỡng cộng đồng,... 2. CÁC ĐỊNH NGHĨA VỀ ĐIỀU DƯỠNG 2.1. Định nghĩa của Florence Nightingale năm 1860:
4. "Điều dưỡng là một nghệ thuật sử dụng môi trường của người bệnh để hỗ trợ sự phục hồi của họ" - Định nghĩa của Florence Nightingale phản ánh mối quan tâm của thời đại mà bà đang sống. Bà đặt vai trò trọng tâm của người điều dưỡng là giải quyết các yếu tố môi trường xung quanh người bệnh để người bệnh được phục hồi một cách tự nhiên. 2.2. Định nghĩa của Virginia Henderson năm 1960: " Chức năng duy nhất của người điều dưỡng là hỗ trợ các hoạt động nâng cao hoặc phục hồi sức khỏe của người bệnh hoặc người khỏe, hoặc cho cái chết được thanh thản mà mỗi cá thể có thể tự thực hiện nếu như họ có đủ sức khỏe, ý chí và kiến thức. Giúp đỡ các cá thể sao cho họ được độc lập càng sớm càng tốt". - Định nghĩa của Virginia Henderson đã được Hội điều dưỡng quốc tế chấp nhận năm 1973 và đa số các học giả điều dưỡng đã có sự thống nhất. - Theo Virginia Henderson, chức năng nghề nghiệp của người điều dưỡng là chăm sóc hỗ trợ người bệnh thực hiện các hoạt động hàng ngày mà do bệnh tật họ không tự làm được, đồng thời khuyến khích các hoạt động của họ nhằm phục hồi các năng lực để có các hoạt động độc lập tự thỏa mãn các nhu cầu của mình, khỏi phải phụ thuộc vào sự chăm sóc 2.3. Định nghĩa của Hội điều dưỡng Mỹ: Năm 1965, Hội điều dưỡng Mỹ đã đưa ra định nghĩa: " Điều dưỡng là một nghề hỗ trợ cung cấp các dịch vụ chăm sóc đóng góp vào việc hồi phục và nâng cao sức khỏe". - Định nghĩa trên đã xác định vai trò của người điều dưỡng trong hệ thống y tế, tuy nhiên nó chưa phản ánh rõ bản chất của nghề điều dưỡng, vì vậy đến năm 1980, Hội điều dưỡng Mỹ đưa ra định nghĩa đã được sửa đổi phản ánh rõ bản chất nghề nghiệp, các khía cạnh đạo đức về phạm vi thực hành nghề nghiệp của điều dưỡng và thể hiện xu hướng của ngành điều dưỡng trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe: " Điều dưỡng là chẩn đoán và điều trị những phản ứng của con người đối với bệnh hiện tại hoặc bệnh có tiềm năng xảy ra". - Định nghĩa trên là cơ sở để đưa ra quy trình điều dưỡng mà hiện nay được áp dụng ở rất nhiều nước trên thế giới, tuy nhiên định nghĩa trên chỉ mới chỉ phản ánh chủ yếu ở lĩnh vực kỹ thuật mà còn thiếu thiên chức của nghề điều dưỡng đó là chăm sóc toàn diện cho người bệnh. 3. CÁC HỌC THUYẾT VÀ NGUYÊN LÝ CƠ BẢN Học thuyết điều dưỡng là kết quả những khái niệm xác định, được công nhận một cách có hệ thống qua các nghiên cứu khoa học điều dưỡng nhằm hướng dẫn việc chăm sóc điều dưỡng đạt kết quả tốt. 3.1. Học thuyết về môi trường chăm sóc của Florence Nightingale (1820 - 1910): Học thuyết về thực hành điều dưỡng của Florence Nightingale phản ánh thời đại mà bà sinh sống với mối quan tâm về các dịch bệnh do vệ sinh và ô nhiễm gây ra như dịch tả và các bệnh đường tiêu hóa. Vì vậy Florence Nightingale nhìn nhận vai trò
5. của người điều dưỡng không chỉ đơn thuần là cho người bệnh dùng thuốc mà định hướng vào việc tác động tới môi trường để giúp đỡ người bệnh có môi trường thuận lợi, mau chóng hồi phục. Các yếu tố môi trường đó là: - Không khí trong lành - Ánh sáng hợp lý - Sự ấm áp của buồng bệnh - Sự sạch sẽ của giường bệnh và buồng bệnh - Sự yên tĩnh của khoa phòng và bệnh viện - Dinh dưỡng cho người bệnh đầy đủ Quan niệm của Nightigale vềvai trò của người điều dưỡng trong việc sử dụng môi trường bệnh viện tác động vào sự hồi phục của người bệnh đã trởthành tư tưởng chủ đạo trong chương trình đào tạo và là chức năng cơ bản của nghề điều dưỡng dưới thời bà. Ngày nay, mặc dù môi trường bệnh viện đã được cải thiện nhưng nguy cơ nhiễm khuẩn bệnh viện vẫn đang là thách thức đối với tất cả các bệnh viện trên thế giới. Người điều dưỡng ngày nay có phạm vi thực hành rộng hơn nhưng việc tạo dựng một môi trường an toàn, hợp lý cho người bệnh cả về vật chất lẫn tinh thần vẫn là một nội dung quan trọng của người điều dưỡng. 3.2. Học thuyết về nhu cầu người bệnh của Virginia Henderson: Nguyên tắc thực hành điều dưỡng của Virginia Henderson liên quan đến các nhu cầu cơ bản của con người. 14 nhu cầu mà Virginia Henderson đưa ra giúp chúng ta xác định được những nội dung thực hành điều dưỡng: 1. Thở 2. Ăn, uống đủ 3. Bài tiết 4. Vận động và tư thế 5. Ngủ và nghỉ 6. Mặc quần áo thích hợp 7. Duy trì nhiệt độ cơ thể 8. Vệ sinh cơ thể sạch sẽ 9. Tránh nguy hiểm 10. Giao tiếp 11. Tôn trọng tín ngưỡng 12. Làm việc 13. Vui chơi và giải trí 14. Học tập và thỏa mãn sự ham hiểu biết
6. Người khỏe mạnh tự đáp ứng được nhu cầu hàng ngày cho mình, nhưng khi bị bệnh người bệnh có thể chỉ tự đáp ứng được một phần hoặc phải hoàn toàn phụ thuộc vào người khác để đáp ứng các nhu cầu trên cho mình. Handerson cho rằng thiên chức nghề nghiệp của người điều dưỡng là giúp người bệnh đáp ứng được nhu cầu hàng ngày của họ. Học thuyết của Virginia Henderson gợi ý cho người điều dưỡng khi tiếp cận với người bệnh phải đánh giá và chẩn đoán những nhu cầu của họ, trên cơ sở đó lập kế hoạch hỗ trợ cho họ đáp ứng được các nhu cầu cơ bản của con người. 3.3. Học thuyết về chăm sóc toàn diện của Abdellar: Năm 1960, Abdellar đề cập tới dịch vụ chăm sóc toàn diện cho người bệnh để đáp ứng các nhu cầu về sinh lý, tình cảm, trí tuệ, xã hội và các nhu cầu về tinh thần của người bệnh và gia đình họ. Theo học thuyết này, ngoài kiến thức và kỹ năng điều dưỡng, người điều dưỡng cần có kỹ năng về mối quan hệ con người, tâm lý, sự phát triển giao tiếp, các khoa học cơ bản, khoa học xã hội...21 vấn đề chăm sóc của Abdellar bao gồm: 1. Duy trì vệ sinh và sự thoải mái 2. Cân bằng sinh lý 3. Phòng ngừa tai nạn, chấn thương và nhiễm khuẩn 4. Duy trì vận động hàng ngày 5. Hỗ trợ cung cấp oxy cho toàn cơ thể 6. Hỗ trợ duy trì dinh dưỡng 7. Hỗ trợ bài tiết 8. Hỗ trợ cân bằng dịch và điện giải 9. Phát hiện những phản ứng sinh lý của cơ thể đối với bệnh 10. Hỗ trợ duy trì cơ chế điều tiết 11. Hỗ trợ duy trì chức năng cảm giác 12. Phát hiện và hỗ trợ những thay đổi về cảm xúc liên quan tới bệnh 13. Phát hiện và chấp nhận thay đổi về tâm sinh lý liên quan tới bệnh tật 14. Hỗ trợ giao tiếp bằng lời và không lời có hiệu quả 15. Hỗ trợ mối quan hệ giữa người với người 16. Hỗ trợ những tiến bộ hướng tới mục tiêu tinh thần của mỗi người 17. Tạo ra một môi trường chăm sóc và điều trị thân thiện 18. Hỗ trợ nhận thức của mỗi cá thể đối với các nhu cầu thể chất, tình cảm và nhu cầu phát triển 19. Chấp chận những hạn chế về thể chất và tình cảm của người bệnh 20. Sử dụng nguồn lực của cộng đồng để giải quyết bệnh tật
7. 21. Hiểu được vai trò của các yếu tố xã hội cũng như các yếu tố tác động tới nguyên nhân của bệnh. 3.4. Học thuyết về tự chăm sóc của Dorothy Orem: Năm 1971, Dorothy Orem đã phát triển thực hành điều dưỡng trọng tâm vào các vấn đề tự chăm sóc của người bệnh. Orem cho rằng người điều dưỡng chỉ hỗ trợ người bệnh khi họ không thể tự đáp ứng các nhu cầu về thể chất, tâm lý, xã hội, phát triển của chính họ. Bà đã đưa ra 3 mức độ chăm sóc như sau: - Chăm sóc hoàn toàn áp dụng đối với những người bệnh không có khả năng tự chăm sóc, theo dõi và kiểm soát các hoạt động của mình. - Chăm sóc một phần áp dụng cho những người bệnh cần hỗ trợ một phần để đáp ứng các nhu cầu hàng ngày. - Chăm sóc hỗ trợ phát triển, hướng dẫn, tư vấn giáo dục sức khỏe áp dụng cho những người cần học kiến thức để tự chăm sóc. Theo Orem, người điều dưỡng phải xác định rõ vì sao người bệnh không tự đáp ứng được các nhu cầu cho chính họ và phải làm để giúp người bệnh đáp ứng được nhu cầu của họ và người bệnh tự chăm sóc được đến đâu. Mục tiêu của điều dưỡng là tăng cường khả năng cho người bệnh để họ tự đáp ứng được nhu cầu của chính họ. 3.5. Học thuyết về quá trình sự sống của Rogers: Rogers đưa ra quan điểm như sau: - Việc chăm sóc con người phải phù hợp với quá trình sự sống, mỗi giai đoạn sống, mỗi lứa tuổi có nhu cầu thể chất, tâm lý, sinh lý khác nhau. - Quan điểm nhu cầu của mỗi người, nhóm người có những đặc điểm khác nhau, vì vậy việc chăm sóc người bệnh phải phù hợp với từng người. 3.6. Học thuyết về mô hình thích nghi của Roy: Roy đưa ra quan điểm: Các yếu tố do bệnh tật gây ra tác động vào trung tâm thần kinh tạo ra Stress Ví dụ: gây đau đớn... Các Stress nếu xảy ra đột ngột với mức độ cao có thể làm cho người bệnh không chịu nổi và tạo ra shock, có thể dẫn đến tử vong, nhưng nếu diễn ra với mức độ vừa phải và từ từ thì sẽ tạo ra sự thích nghi của người bệnh, tạo ra kinh nghiệm và tạo ra những thay đổi để thích nghi và tốt lên. Người điều dưỡng cần phát hiện và làm giảm nhẹ các tác động do yếu tố bệnh tật và giúp cho người bệnh thích nghi với các yếu tố đó để khắc phục nó nếu như không loại trừ được hoàn toàn. 3.7. Học thuyết về mô hình hệ thống hành vi của Johnson: Johnson phát triển học thuyết về mô hình thích nghi của Roy và xây dựng mô hình mang tính hệ thống hơn, bao gồm hệ thống thích nghi liên tục, thay đổi cả bên trong và bên ngoài.
8. Ví dụ: Người mù hoặc bị liệt, mất chân, tay...người bệnh sẽ phải tập luyện và có những thay đổi lớn trong hoạt động, sinh hoạt và nhiều vấn đề khác để thích nghi với hoàn cảnh để tự chăm sóc tự nuôi sống bản thân hòa nhập cộng đồng. Người điều dưỡng cần giúp đỡ người bệnh có những cố gắng liên tục để khắc phục những yếu tố do bệnh tật gây ra, đồng thời thích nghi để hòa nhập cộng đồng. Kết luận: Qua các khái niệm, định nghĩa, các học thuyết và nguyên lý cơ bản nêu trên, có thể thấy những nguyên tắc điều dưỡng cơ bản gồm những vấn đề sau: 1. Điều dưỡng xuất phát từ nhu cầu người bệnh: Người khỏe tự đáp ứng được các nhu cầu cá nhân của họ, người bệnh do bệnh tật, không thể tự đáp ứng nên cần sự chăm sóc của người điều dưỡng. 2. Việc chăm sóc người bệnh phải phù hợp với từng người, từng nhóm người theo giai đoạn phát triển của họ. 3. Người điều dưỡng phải khuyến khích người bệnh tham gia quá trình chăm sóc, tăng cường khả năng cho người bệnh để họ tự đáp ứng được các nhu cầu của chính họ. 4. Việc chăm sóc phải toàn diện: Không chỉ là đáp ứng nhu cầu thể chất mà còn cả nhu cầu tâm lý, sinh lý, tình cảm, quan hệ xã hội và nhu cầu phát triển. Đòi hỏi người điều dưỡng phải có kiến thức rộng rãi, khả năng giao tiếp. 5. Người điều dưỡng phải tạo ra môi trường chăm sóc thích hợp cho người bệnh, giúp họ có môi trường thuận lợi, mau chóng phục hồi./.
9. Bài 2 QUY TRÌNH ĐIỀU DƯỠNG Mục tiêu học tập: Sau khi học xong bài này, học sinh có khả năng: 1. Trình bày được nội dung 5 bước của quy trình điều dưỡng. 2. Áp dụng được quy trình điều dưỡng để lập kế hoạch chăm sóc cho người bệnh. Nội dung: 1. ĐỊNH NGHĨA - Quy trình điều dưỡng là một loạt các hoạt động theo một kế hoạch đã được định trước, trực tiếp hướng tới một kết quả chăm sóc riêng biệt. - Quy trình điều dưỡng là một hệ thống và phương pháp tổ chức của kế hoạch chăm sóc. - Quy trình điều dưỡng gồm 5 bước: + Bước 1: Nhận định (đánh giá ban đầu) + Bước 2: Đưa ra các vấn đề cần chăm sóc (chẩn đoán điều dưỡng) + Bước 3: Lập kế hoạch chăm sóc + Bước 4: Thực hiện kế hoạch chăm sóc + Bước 5: Đánh giá kết quả chăm sóc. - Mục đích quy trình điều dưỡng là: + Nhận biết tình trạng thực tế và những vấn đề cần chăm sóc sức khỏe cho mỗi cá nhân riêng biệt. + Thiết lập những kế hoạch chăm sóc đúng và đáp ứng các nhu cầu cần thiết cho người bệnh. 2. NỘI DUNG CÁC BƯỚC CỦA QUY TRÌNH ĐIỀU DƯỠNG Khi thực hiện quy trình chăm sóc, yêu cầu người điều dưỡng phải sử dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp. Người điều dưỡng phải có kiến thức về tâm sinh lý, cách đối xử với con người, kỹ năng truyền đạt, giải quyết vấn đề. Người điều dưỡng phải có phong cách quản lý và lãnh đạo tốt. Khi điều trị và chăm sóc, người cán bộ y tế phải coi người bệnh là trung tâm trong khoa, phòng và bệnh viện, vì vậy khi tiếp xúc với người bệnh phải hướng tới: - Thể hiện sự quan tâm đến những khó khăn của người bệnh về bệnh tật. - Không bỏ qua bất cứ một ý kiến nhỏ nào. - Chú ý các triệu chứng chủ quan và khách quan.
10. - Hỏi câu hỏi đúng, tránh câu hỏi tại sao. - Tập trung vào các vấn đề thực tại. - Hỏi bằng câu hỏi đơn giản, dễ hiểu. - Chủ động lắng nghe. - Chú ý cách người bệnh nói hoặc người bệnh mô tả động tác không lời. - Tổng kết các điểm chính. 2.1. Bước một: Nhận định (đánh giá ban đầu) 2.1.1. Mục đích - Thiết lập các thông tin cơ bản trên người bệnh. - Xác định các chức năng bình thường của người bệnh. - Xác định các rối loạn bất thường trên người bệnh. - Đánh giá tình trạng sức khỏe của người bệnh. - Cung cấp các dữ liệu cho giai đoạn chẩn đoán điều dưỡng. 2.1.2. Những hoạt động trong giai đoạn nhận định - Hỏi bệnh sử: để thu thập dữ liệu: hỏi xem bệnh bắt đầu khi nào, trong thời gian bao lâu, vị trí nơi bị bệnh, sơ lượng, tính chất các triệu chứng, yếu tố làm tăng giảm triệu chứng, đã điều trị nội ngoại khoa trước đây... - Thăm khám, tham khảo các xét nghiệm: để xác định tính đúng đắn của dữ liệu - Sắp xếp dữ liệu, tập hợp các dữ liệu và nhận biết các nhu cầu cần thiết về chăm sóc sức khỏe cho người bệnh như: + Gặp gỡ tiếp xúc với người bệnh và thân nhân của người bệnh. + Quan sát theo dõi chung. + Khám người bệnh (các triệu chứng). + Hỏi các nhân viên y tế khác. + Khai thác dựa vào bệnh án. Muốn làm được công việc này yêu cầu người điều dưỡng phải sử dụng các phương pháp sau đây để thu thập các dữ kiện: * Kỹ năng giao tiếp. * Kỹ năng phỏng vấn. * Kỹ năng quan sát. * Khai thác tiền sử. * Kỹ năng thăm khám. * Kỹ năng phân tích các dữ kiện thu thập được. 2.1.2.1. Nhận định bằng cách hỏi bệnh