Giáo trình Hệ điều hành Linux - Trường Cao đằng nghề Đăk Lăk

Nội dung text: Giáo trình Hệ điều hành Linux - Trường Cao đằng nghề Đăk Lăk

1. LỜI NÓI ĐẦU Linux là tên gọi của một hệ điều hành máy tính và cũng là tên hạt nhân của hệ điều hành, nó có lẽ là một ví dụ nổi tiếng nhất của phần mềm tự do và của việc phát triển mã nguồn mở. Để góp phần giúp giáo viên và học sinh, sinh viên có thêm tư liệu trong việc học tập và giảng dạy. Giáo trình được xây dựng nhằm giúp học sinh, sinh viên hiểu được các khái niệm cơ bản, chức năng, nhiệm vụ của hệ điều hành nói chung, bước đầu làm quen và làm chủ được hệ điều hành Linux, cũng như việc phát triển các ứng dụng trên nền Linux. Từ đó, học sinh, sinh viên có nền tảng cơ bản để sẵn sàng cho các dự án phát triển ứng dụng trên Linux, hay bắt đầu nghề nghiệp quản trị hệ điều hành Linux sau khi ra trường. Đây là giáo trình Hệ điều hành Linux được biên soạn bởi nhóm tác giả nhằm giúp cho việc nghiên cứu, tìm hiểu về một hệ điều hành mới như Linux giúp cho chúng ta có một cái nhìn rộng hơn về tin học. Linux và các phần mềm mã nguồn mở cung cấp cho người sử dụng mã nguồn của chương trình. Xuất phát từ thực tế nhu cầu học tập của học sinh, sinh viên chuyên nghành CNTT nói chung và học sinh, sinh viên trường Cao đẳng nghề Đăk Lăk nói riêng. Chúng tôi viết cuốn giáo trình này bám sát theo chương trình khung môn học/mô đun của trường, để phục vụ cho học sinh, sinh viên theo học Môn học/ mô đun “Hệ điều hành Linux”. Do đang trong quá trình xây dựng giáo trình và bài giảng một cách khoa học và chuyên nghiệp. Vì vậy trong quá trình dịch và biên soạn tài liệu không trabnhs khỏi những thiếu sót. Rất mong được sự đống góp ý kiến của người đọc để tài liệu ngay càng được hoàn chỉnh hơn. Nhóm biên soạn xin chân thành cảm ơn. Nhóm biên soạn 1
2. MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU 1 MỤC LỤC 2 Chương 1: Giới thiệu hệ điều hành Linux 6 1.1. Lịch sử phát triển của Linux 6 1.2. Ưu nhược điểm của Linux 7 1.2.1. Những ưu điểm của Linux 7 1.2.2. Nhược điểm của Linux 8 1.3. Kiến trúc của hệ điều hành Linux 9 1.3.1. Hạt nhân 9 1.3.2. Shell 9 1.3.3. Các tiện ích 10 1.3.4. Chương trình ứng dụng 10 1.4. Các đặc tính cơ bản của Linux 10 1.4.1. Tốc độ cao 10 1.4.2. Bộ nhớ ảo 10 1.4.3. Sử dụng chung thư viện 10 1.4.4. Sử dụng chung chlương trình xử lý văn bản 10 1.4.5. Sử dụng chung giao diện cửa sổ 10 1.4.6. Các tiện ích sao lưu dữ liệu 11 1.4.7. Hỗ trợ nhiều ngôn ngữ lập trình 11 Câu hỏi ôn tập chương 11 Chương 2: Cài đặt hệ điều hành Linux 12 2.1. Chuẩn bị cài đặt 12 2.1.1. Chọn cấu hình phần cứng 12 2.1.2. Dung lượng đĩa và bộ nhớ 12 2.1.3. Những cách cài đặt Linux 13 2.1.4. Phân vùng ổ đĩa cứng 13 2.1.5. Chọn cấu hình phần cứng 13 2.2. Tiến hành cài đặt 14 2.2.1. Các cách cài đặt 14 2.2.2. Trình tự cài đặt 14 2.2.3. Thiết lập cấu hình mạng 24 2.2.4. Thiết lập trương khoản người dùng 24 2.2.5. Thiết lập cấu hình xác thực 25 2.2.6. Chọn các gói phần mềm cài đặt 25 2.2.7. Thiết lập cấu hình X Window 26 2.2.8. Cài đặt các gói phần mềm 27 Câu hỏi ôn tập chương 28 Chương 3 Các khái niệm cơ bản trong Linux 29 3.1. Màn hình làm việc 29 3.1.1. Đăng nhập 29 3.1.2. Sử dụng shell prompt (Terminal) 29 3.1.3. Tạo account mới 29 3.1.4. Nautilus- File Manager 29 3.1.5. Start here 30 3.2. Giao diện đồ họa và giao diện dòng lệnh 30 3.2.1. Giao diện đồ họa 30 2
3. 3.2.2. Giao diện dòng lệnh 34 3.3. Hệ thống tập tin 35 3.3.1. Các kiểu file có trong Linux 35 3.3.2. Quy ước tên file trong Linux 36 3.3.3. Cấu trúc hệ thống file của Linux 37 3.4. Cấu hình phần cứng 38 3.4.1. Cấu hình DHCP Server 38 3.4.2. Cấu hình Web Server 39 3.4.3. Network Card 39 3.5. Quản lý tiến trình 41 3.5.1. Khái niệm 41 3.5.2. Các lệnh cơ bản trong quản lý tiến trình 43 3.6. Tập tin và thư mục 46 3.6.1. Một số khái niệm 46 3.6.2. Các lệnh trong hệ thống tập tin 47 Câu hỏi ôn tập chương 50 Chương 4: Cài đặt phần mềm trong hệ điều hành Linux 51 4.1. RPM là gì? 51 4.1.1. Khái niệm 51 4.1.2. Quản lý gói 51 4.1.3. Đặc tính của RPM 51 4.2. Sử dụng công cụ dòng lệnh RPM 52 4.2.1. Lệnh rpm 52 4.2.2. Cài đặt phần mềm bằng rpm 52 4.2.3. Loại bỏ phần mềm đã cài đặt trong hệ thống 53 4.2.4. Nâng cấp phần mềm 53 4.2.5. Truy vấn các phần mềm 53 4.3. Cài đặt các gói dạng TAR 54 4.3.1. Chuẩn bị cài đặt 55 4.3.2. Tiến hành cài đặt 55 Câu hỏi ôn tập chương 56 Chương 5: Các ứng dụng phần mềm phổ biến trong Linux 57 5.1. Bộ phần mềm văn phòng OpenOffice 57 5.1.1. Hỗ trợ unicode 57 5.1.2. Open wrtiter (~Ms Word) 57 5.1.3. Open calc (~Ms Excel) 57 5.1.4. Open base (~Ms Access) 57 5.2. Các phần mềm Internet 58 5.2.1. Web Hosting 58 5.2.2. Gửi Và Nhận Thư từ Webmail 58 5.3. Các phần mềm Multimedia 60 5.3.1. Một số phần mềm multimedia 60 5.3.2. Hình ảnh giao diện của một số phần mềm multimedia 60 5.3.3. Trình xử lý ảnh The GIMP 61 5.4. Các phần mềm hệ thống 61 5.4.1. Shell thiết lập các tập tin 61 5.4.2. Cài đặt các file .rpm 61 Câu hỏi ôn tập chương 62 3
4. Chương 6: Giao diện dòng lệnh 63 6.1. Khái niệm Shell 63 6.1.1 Khái niệm 63 6.1.2. Phân loại 63 6.2. Một số lệnh cơ bản 63 6.2.1. Lệnh liên quan đến hệ thống 63 6.2.2. Lệnh thao tác trên tập tin 64 6.2.3. Lệnh khi làm việc trên terminal 64 6.3. Sử dụng phím tắt 65 6.3.1. Trong terminal 65 6.3.2. Trong GNOME 65 6.3.3. Trong OpenOffice 65 6.3.4. Trong vi (vim) 65 6.4. Cú pháp lệnh 66 6.4.1. Tạo thư mục 66 6.4.2. Xóa thư mục với lệnh rmdir 66 6.4.3. Xem đường dẫn thư mục hiện thời với lệnh pwd 66 6.4.4. Lệnh đổi tên thư mục với lệnh mv 67 6.4.5. Tạo file với lệnh touch 67 6.4.6. Tạo file với lệnh cat 67 6.5. Cấu hình Shell 67 6.5.1. Thiết lập môi trường terminal 67 6.5.2. Thiết lập môi trường Shell 68 6.6. Lập trình Shell 68 6.6.1. Lệnh echo 68 6.6.2. Lệnh read 69 6.6.3. Sử dụng biến 69 Câu hỏi ôn tập chương 70 Chương 7: Hệ thống tập tin 71 7.1. Khái niệm hệ thống tập tin 71 7.1.1. Khái niệm 71 7.1.2. Một số nội dung liên quan đến tên file (bao gồm cả tên thư mục) 71 7.2. Các công cụ tìm kiếm tập tin 72 7.2.1. Lệnh Find 72 7.2.2. Tìm kiếm với các tiêu chí khác 73 7.2.3. Khắc phục lỗi thường gặp 73 7.3. Di chuyển trong hệ thống tập tin 73 7.3.1. Sao chép file với lệnh cp 73 7.3.2. Di chuyển tới thư mục khác 75 7.3.3. Sao chép thư mục 75 7.3.4. Di chuyển thư mục 75 7.4. Quản lý ổ đĩa và phân vùng 75 7.4.1. Các lệnh quản lý ổ đĩa 75 7.4.2. Phân vùng 76 7.5. Bảo trì hệ thống tập tin 76 7.5.1. Quyền hạn 76 7.5.2. Lệnh chmd, chown, chgrp 78 Câu hỏi ôn tập chương 79 4
5. Chương 8: Quản lý người dùng 80 8.1. Khái niệm tài khoản người dùng 80 8.2. Hệ thống quản lý người dùng 80 8.2.1. Quyền truy nhập 80 8.2.2. Tạo tài khoản người dùng 82 8.2.3. Thay đổi thông tin của tài khoản 83 8.2.4. Tạm khóa tài khoản người dùng 83 8.2.5. Hủy tài khoản 83 8.3. Các lệnh quản lý người dùng 83 8.3.1. File /etc/passwd 83 8.3.2. Thêm người dùng với lệnh useradd 84 8.3.3. Thay đổi thuộc tính người dùng 85 8.3.4. Xóa bỏ một người dùng (lệnh userdel) 86 8.4. Phân quyền trên hệ thống tập tin 86 Câu hỏi ôn tập chương 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO 88 5
6. Chương 1: Giới thiệu hệ điều hành Linux Mục tiêu: - Trình bày sơ lược về lịch sử phát triển của Linux; - Trình bày được kiến trúc của hệ điều hành Linux; - Trình bày được một số đặc tính của hệ điều hành Linux; - So sánh ưu nhược điểm của hệ điều hành Linux so với các hệ điều hành khác; - Có thái độ nghiêm túc. 1.1. Lịch sử phát triển của Linux Linux bắt nguồn từ một hệ điều hành lớn hơn có tên là Unix. Unix là một trong những hệ điều hành được sử dụng rộng rãi nhất thế giới do tính ổn định và khả năng hỗ trợ của nó. Ban đầu hệ điều hành Unix đã được phát triển như một hệ điều hành đa nhiệm cho các máy mini và các máy lớn (mainframe) trong những năm 70. Cho tới nay nó đã được phát triển trở thành một hệ điều hành phổ dụng trên toàn thế giới, mặc dù với giao diện chưa thân thiện và chưa được chuẩn hóa hoàn toàn. Linux là phiên bản Unix được cung cấp miễn phí, ban đầu được phát triển bởi Linus Torvald năm 1991 khi còn là một sinh viên của trường đại học Helssinki Phần Lan. Hiện nay, Linus làm việc tại tập đoàn Transmeta và tiếp tục phát triển nhân hệ điều hành Linux (Linux kernel). Khi Linus tung ra phiên bản miễn phí đầu tiên của Linux trên Internet, vô tình đã tạo ra một làn sóng phát triển phần mềm lớn nhất từ trước đến nay trên phạm vi toàn cầu. Hiện nay, Linux được phát triển và bảo trì bởi một nhóm hàng nghìn lập trình viên cộng tác chặt chẽ với nhau qua Internet. Nhiều công ty đã xuất hiện, cung cấp Linux dưới dạng gói phần mềm dễ cài đặt, hoặc cung cấp các máy tính đã cài đặt sẵn Linux. Tháng 11 năm 1991, Linus đưa ra bản chính thức đầu tiên của Linux, phiên bản 0.02. Ở phiên bản này, Linus đã có thể chạy bash và gcc (trình dịch C GNU) nhưng mới chỉ dừng lại ở đó. Hệ thống chưa có các hỗ trợ người dùng và tài liệu hướng dẫn. Các số hiệu phiên bản không ngừng gia tăng cùng với việc bổ sung thêm các tính năng mới. Sau ba năm nhân Linux ra đời, đến ngày 14-3-1994, hệ điều hành Linux phiên bản 1.0 được phổ biến, đây là phiên bản tương đối ổn định. Thành công lớn nhất của Linux 1.0 là nó đã hỗ trợ giao thức mạng TCP/IP chuẩn Unix, sánh với giao thức socket BSD – tương thích cho lập trình mạng. Trình điều khiển thiết bị đã được bổ sung để chạy IP trên một mạng Ethernet hoặc trên tuyến đơn hoặc qua modem. Hệ thống file trong Linux 1.0 đã vượt xa hệ thống file của Minix thông thường, ngoài ra đã hỗ trợ điều khiển SCSI truy nhập đĩa tốc độ cao. Điều khiển bộ nhớ ảo đã được mở rộng để hỗ trợ điều khiển trang cho các file swap và ánh xạ bộ nhớ của file đặc quyền (chỉ có một ánh xạ bộ nhớ chỉ đọc được thi hành trong Linux 1.0) Vào tháng 3-1995, nhân 1.2 được phổ biến. Điều đáng kể của Linux 1.2 so với Linux 1.0 ở chỗ nó hỗ trợ một phạm vi rộng và phong phú phần cứng, bao gồm cả kiến trúc tuyến phần cứng PCI mới. Nhân Linux 1.2 là nhân kết thúc dòng nhân Linux chỉ hỗ trợ PC. Một điều cần lưu ý về cách đánh chỉ số các dòng nhân Linux. Hệ thống chỉ số được chia thành một số mức, chẳng hạn hai mức như 2.4 hoặc ba mức 2.2.5. Trong cách đánh chỉ số như vậy, quy ước rằng với các chỉ số từ mức thứ hai trở đi, nếu là số chẵn thì dòng nhân đó đã khá ổn định và tương đối hoàn thiện, còn nếu là số lẻ thì dòng nhân đó vẫn đang được phát triển tiếp. 6
7. Tháng 6-1996, nhân Linux 2.0 được phổ biến. Có hai đặc trưng nổi bật của Linux 2.0 là hỗ trợ kiến trúc phức hợp, bao gồm cả cổng Alpha 64-bit đầy đủ, và hỗ trợ kiến trúc đa bộ xử lý. Phân phối nhân Linux 2.0 cũng chỉ thi hành được trên bộ xử lý Motorola 68000 và kiến trúc SPARC của SUN. Các thi hành của Linux dựa trên vi nhân GNU Mach cũng chạy trên PC và PowerMac. Tới năm 2000, nhân Linux 2.4 được phổ biến. Một trong đặc điểm được quan tâm của nhân này là nó hỗ trợ mã ký tự Unicode 32 bit, rất thuận lợi cho việc xây dựng các giải pháp toàn diện và triệt để đối với vấn đề ngôn ngữ tự nhiên trên phạm vi toàn thế giới. Với phiên bản Linux 2.2.6, bạn có thể làm việc trên môi trường đồ hoạ với các ứng dụng cao cấp như: các tiện ích đồ hoạ và nhiều tiện ích khác. Linux khó có thể thành công được như hiện nay nếu không có các công cụ GNU của Tổ chức phần mềm miễn phí (Free Software Foundation). Trình dịch gcc của GNU đã giúp cho việc viết mã của Linux dễ dàng hơn rất nhiều. Thậm chí tổ chức này đã yêu cầu các bản Linux với các tiện ích kèm theo phải gọi là GNU/Linux. Hệ điều hành Berkley Unix (BSD) cũng đóng một vai trò quan trọng đối với Linux trong việc làm cho hệ điều hành này trở nên phổ biến như hiện nay. Hầu hết các tiện ích đi kèm với Linux được chuyển sang từ BSD, đặc biệt là các công cụ về mạng và các tiện ích. Hiện nay, Linux là một hệ điều hành Unix đầy đủ và độc lập. Nó có thể chạy X Window, TCP/IP, Emacs, Web, thư điện tử và các phần mềm khác. Hầu hết các phần mềm miễn phí và thương mại đều được chuyển lên Linux. Rất nhiều các nhà phát triển phần mềm đã bắt đầu chuyển sang viết trên Linux. Người ta đã thực hiện các phép đo benchmarks trên các hệ Linux và thấy rằng chúng thực hiện nhanh hơn khi thực hiện trên các trạm làm việc Sun Microsystems và Compaq, thậm chí nhiều khi còn nhanh hơn cả trên Windows 98 và Windows NT. Thật khó có thể hình dung được hệ điều hành Unix “tí hon” này phát triển nhanh như thế nào. 1.2. Ưu nhược điểm của Linux 1.2.1. Những ưu điểm của Linux Nếu bạn đã có máy tính trong tay, đầu tiên bạn phải có một hệ điều hành cài đặt trên đó bạn mới có thể sử dụng được các chương trình ứng dụng. Hệ điều hành là chương trình điều hành mọi hoạt động trong máy tính của bạn, mọi chương trình ứng dụng khác đều chạy trên nền của hệ điều hành này. Sau đây là những lý do cho bạn lựa chọn hệ điều hành Linux cài đặt trên máy tính của mình: - Linux là hệ điều hành mã nguồn mở, với nhiều tính năng giống các hệ điều hành khác và được cung cấp miễn phí cho người sử dụng. - Linux đầy đủ: Tất cả những gì có ở IBM, SCO, Sun, đều có ở Linux, như: C compiler, perl interpeter, shell, TCP/IP, Proxy, firewall, tài liệu hướng dẫn, - Linux rất mềm dẻo trong cấu hình, thông qua các tiện ích, dễ dàng sửa đổi ngay cả nhân. Linux là hệ điều hành linh động, tin cậy, an toàn và được tiếp tục phát triển vởi hàng ngàn lập trình viên trên toàn thế giới. - Linux được trợ giúp. Tài liệu giới thiệu Linux ngày càng nhiều, không thua kém bất cứ một hệ điều hành nào khác. Linux được nhiều tổ chức và công ty lớn trên thế giới sử dụng: IBM, HP, Cisco, Google, Amazon.com, Ngoài ra khi sử dụng hệ điều hành Linux các bạn còn có được các tính năng sau: - Tính ổn định: Linux có tính ổn định cao, đây là một trong những ưu điểm của Linux so với các hệ điều hành khác. Tính ổn định ở đây có nghĩa là nó ít bị lỗi khi sử 7
8. dụng so với hầu hết các hệ điều hành khác. Người sử dụng Linux sẽ không phải lo lắng đến chuyện máy tính của mình bị hiện tượng “treo cứng” khi đang sử dụng nữa. Thông thường lý do để bạn bắt buộc phải khởi động lại hệ thống là do mất điện, nâng cấp phần cứng hoặc phần mềm. Ngay cả server Linux phục vụ những mạng lớn (hàng trăm máy trạm) cũng hoạt động rất ổn định. - Tính bảo mật: Khi làm việc trên Linux người dùng có thể yên tâm hơn về tính bảo mật của hệ điều hành. Linux là hệ điều hành đa nhiệm, đa người dùng, điều này có nghĩa là nhiều người sử dụng có thể vào phiên làm việc của mình trên cùng một máy vào tại cùng một thời điểm. Linux cung cấp các mức bảo mật khác nhau cho người sử dụng. Mỗi người sử dụng chỉ làm việc trên một không gian tài nguyên dành riêng, chỉ có người quản trị hệ thống mới có quyền thay đổi trong máy. - Tính hoàn chỉnh: Bản thân Linux đã được kèm theo các trình tiện ích cần thiết. Tất cả các trình tiện ích mà bạn mong đợi đều có sẵn ở một dạng tương đương rất giống. Trên Linux, các trình biên dịch như C, C++, các hạt nhân hay TCP/IP đều được chuẩn hoá. - Tính tương thích: Linux tương thích hầu như hoàn toàn với một số chuẩn UNIX như IEEE POSIX.1, UNIX System V và BSD UNIX. Trên Linux bạn cũng có thể tìm thấy các trình giả lập của DOS và Windows cho phép bạn có thể chạy các ứng dụng quen thuộc trên DOS và Windows. Linux cũng hỗ trợ hầu hết các phần cứng máy PC. - Hệ điều hành 32 bit đầy đủ: Ngay từ đầu Linux đã là hệ điều hành 32 bit đầy đủ. Điều đó có nghĩa là bạn không còn phải lo về các giới hạn bộ nhớ, các trình điều khiển EMM hay các bộ nhớ mở rộng, khi sử dụng Linux. Hiện nay đã có những phiên bản Linux 64 bits chạy trên máy Alpha Digital hay Ultra Sparc. - Dễ cấu hình: Bạn không còn phải bận tâm về các giới hạn 640K và tiến hành tối ưu hoá bộ nhớ mỗi lần cài đặt một trình điều khiển mới. Linux cho bạn hầu như toàn quyền điều khiển về cách làm việc của hệ thống. - Khả năng làm việc trên nhiều loại máy: Cấu hình phần cứng tối thiểu mà Linux cần chỉ là chip 80386, 2MB bộ nhớ, 10-20 MB không gian đĩa để bắt đầu. Khi bạn càng bổ sung phần cứng thì Linux chạy càng nhanh. Linux có khả năng chạy trên nhiều dòng máy khác nhau như Apple Macintosh, Sun, Dec Alpha và Power PC. 1.2.2. Nhược điểm của Linux - Người dùng phải thành thạo: Trình tự cài đặt tự động, giao diện thân thiện với người dùng chỉ giảm nhẹ phần nào sự phức tạm trong quá trình cài đặt phần mềm, tinh chỉnh màn hình, card âm thanh, card mạng, . . . Đôi khi những công việc này bắt buộc bạn phải thao tác từ những dòng lệnh cực kỳ "bí hiểm", nhàm chán và rất dễ nhầm lẫn (Trong khi HĐH Windows thì chỉ cần theo thông báo rồi Next. . .next . . . I gree . . . next ,. . . . Finish là xong). Để cài đặt thành công, đôi khi bạn phải bỏ ra rất nhiều thời gian để tham khảo và nghiêng cứu tài liệu. Vấn đề chính là nằm ở chỗ chúng ta dùng máy vi tính, hầu hết ta đều dùng hệ điều hành Windows, vì vậy, ta mang trong mình nặng tư tưởng của windows. - Phần cứng ít được hỗ trợ. Tuy đã cố gắng rất nhiều, nhưng bộ Linux của họ vẫn chưa có đủ trình điều khiển cho tất cả các thiết bị phần cứng có trên thị trường. - Phần mềm ứng dụng chưa tinh xảo. Các phần mềm ứng dụng trên Linux rất sẵn và không mất tiền, nhưng đa số không tiện dụng, không phong phú. Nhiều phần mềm ứng dụng thiếu các chức năng thông dụng, đặc trưng mà người dùng đã quen với Microsofr Office. 8
9. - Thiếu chuẩn hóa. Do Linux toàn miễn phí nên bất cứ ai thích đều có thể tự mình đóng gói, phân phối theo các của mình. Có hàng chục nhà phân phối khácnhau trên thị truờng, người dùng trước khi cài đặt thường phải tự mình so sánh để tìm ra sản phẩm thích hợp. Vì linux thuộc dự án phần mềm mã nguồn mỡ nên bất cứ ai cũng có thể tự mìng đóng góp, chính sửa và thậm chí là phân phối lại. - Chính sách hỗ trợ khách hàng thiếu nhất quán và tốn kém. Mặc dù không phải trả bản quyền, nhưng người dùng vẫn phải trả phi cho mỗi thắc mắc cần được giải đáp từ nhà phân phối, cho dù đó chỉ là gọi qua điện thoại. 1.3. Kiến trúc của hệ điều hành Linux 1.3.1. Hạt nhân Là trung tâm điều khiển của hệ điều hành Linux, chứa các mã nguồn điều khiển hoạt động của toàn bộ hệ thống. Hạt nhân được phát triển không ngừng, thường có 2 phiên bản mới nhất, một bản dạng phát triển mới nhất và một bản ổn định mới nhất. Kernel được thiết kế theo dạng modul, do vậy kích thước thật sự của Kernel rất nhỏ. Chúng chỉ tải những bộ phận cần thiết lên bộ nhớ, các bộ phận khác sẽ được tải nếu có yêu cầu sử dụng. Nhờ vậy so với các hệ điều hành khác Linux không sử dụng lãng phí bộ nhớ nhờ không tải mọi thứ lên mà không cần quan tâm nó có sử dụng không. Kernel được xem là trái tim của hệ điều hành Linux, ban đầu nhân được phát triển cho các CPU Intel 80386. Điểm mạnh của loại CPU này là khả năng quản lý bộ nhớ. Kernel của Linux có thể truy xuất tới toàn bộ tính năng phần cứng của máy. Yêu cầu của các chương trình cần rất nhiều bộ nhớ, trong khi hệ thống có ít bộ nhớ, hệ điều hành sử dụng không gian đĩa hoán đổi (swap space) để lưu trữ các dữ liệu xử lý của chương trình. Swap space cho phép ghi các trang của bộ nhớ xuất các vị trí dành sẵn trong đĩa và xem nó như phần mở rộng của vùng nhớ chính. Bên cạnh sử dụng swap space, Linux còn hỗ trợ các đặc tính sau: - Bảo vệ vùng nhớ giữa các tiến trình, điều này không cho phép một tiến trình làm tắt toàn bộ hệ thống. - Chỉ tải các chương trình khi có yêu cầu. 1.3.2. Shell Shell cung cấp tập lệnh cho người dùng thao tác với kernel để thực hiện công việc. Shell đọc các lệnh từ người dùng và xử lý. Ngoài ra shell còn cung cấp một số đặc tính khác như: chuyển hướng xuất nhập, ngôn ngữ lệnh để tạo các tập tin lệnh tương tự tập tin bat trong DOS. Có nhiều loại shell được dùng trong Linux. Điểm quan trọng để phân biệt các shell với nhau là bộ lệnh của mỗi shell. Ví dụ, C shell thì sử dụng các lệnh tương tự ngôn ngữ C, Bourne Shell thì dùng ngôn ngữ lệnh khác. Shell sử dụng chính trong Linux là GNU Bourne Again Shell (bash). Shell này là shell phát triển từ Bourne Shell, là shell sử dụng chính trong các hệ thống Unix, với nhiều tính năng mới như: điều khiển các tiến trình, các lệnh history, tên tập tin dài, . 9
10. 1.3.3. Các tiện ích Các tiện ích được người dùng thường xuyên sử dụng. Nó dùng cho nhiều thứ như thao tác tập tin, đĩa, nén, sao lưu tập tin, Tiện ích trong Linux có thể là các lệnh thao tác hay các chương trình giao diện đồ họa. Hầu hết các tiện ích dùng trong Linux là sản phẩm của chương trình GNU. Linux có sẵn rất nhiều tiện ích như trình biên dịch, trình gỡ lỗi, soạn văn bản, Tiện ích có thể được sử dụng bởi người dùng hoặc hệ thống. Một số tiện ích được xem là chuẩn trong hệ thống Linux như passwd, ls, pa, vi 1.3.4. Chương trình ứng dụng Khác với các tiện ích, các ứng dụng như chương trình word, hệ quản trị cơ sở dữ liệu, là các chương trình có độ phức tạp lớn và được các nhà sản xuất viết ra như: - Văn phòng (open office) - Giải trí (movie player, xmms, totem player kaffeine, ) - Xử lý ảnh (GIMP) - Dịch vụ mạng (Telnet, SSH, FTP, Postfix, Apache, Bind, CUPS, - OpenLDAP, Iptable, Squid, Mozilla-Firefox, SAMBA, NFS) - Cơ sở dữ liệu (MySQL, PostgreSQL) - Lập trình (Emacs, C/C++, QT Trolltech, Fortran, Java, R, octave, Lapack, Blas, Python, Perl, AWK, TCL/TK, PHP, ) - Quản trị hệ thống(Webmin, VNC, ), 1.4. Các đặc tính cơ bản của Linux Linux hỗ trợ các tính năng cơ bản thường thấy trong các hệ điều hành Unix và nhiều tính năng khác mà không hệ điều hành nào có được. Linux cung cấp môi trường phát triển một cách đầy đủ bao gồm các thư viện chuẩn, các công cụ lập trình, trình biên dịch, debug, như bạn mong đợi ở các hệ điều hành Unix khác. Hệ thống Linux trội hơn các hệ thống khác trên nhiều mặt mà người dùng quan tâm như sự phát triển tốc độ, dễ sử dụng và đặc biệt là sự phát triển và hỗ trợ mạng. Một số đặc điểm của Linux chúng ta cần quan tâm: 1.4.1. Tốc độ cao Hệ điều hành Linux được biết đến như một hệ điều hành có tốc độ xử lý cao, bởi vì nó thao tác rất hiệu quả đến tài nguyên như: bộ nhớ, đĩa, 1.4.2. Bộ nhớ ảo Khi hệ thống sử dụng quá nhiều chương trình lớn dẫn đến không đủ bộ nhớ chính (RAM) để hoạt động. Trong trường hợp đó, Linux dung bộ nhớ từ đĩa vào partition swap. Hệ thống sẽ đưa các chương trình hoặc dữ liệu nào chưa có yêu cầu truy xuất xuống vùng swap này, khi có nhu cầu thì hệ thống chuyển lên lại bộ nhớ chính. 1.4.3. Sử dụng chung thư viện Hệ thống Linux có rất nhiều thư viện dùng chung cho nhiều ứng dụng. Điều này sẽ giúp hệ thống tiết kiệm được tài nguyên cũng như thời gian xử lý. 1.4.4. Sử dụng chung chlương trình xử lý văn bản Chương trình xử lý văn bản là một trong những chương trình rất cần thiết đối với người sử dụng. Linux cung cấp nhiều chương trình cho phép người dùng thao tác với văn bản như vi, emacs, nroff. 1.4.5. Sử dụng chung giao diện cửa sổ Giao diện cửa sổ dùng hệ thống X Window, có giao diện như hệ điều hành Windows. Với hệ thống này người dùng rất thuận tiện khi làm việc trên hệ thống. X Window System hay còn gọi tắt là X được phát triển tại viện Massachusetts Institute of 10
11. Technology. Nó được phát triển để tạo ra môi trường làm việc không phụ thuộc phần cứng. X chạy dưới dạng client – server. Hệ thống X Window hoạt động qua hai bộ phận: - Phần server còn gọi là X server. - Phần client được gọi là X Window manager hay desktop environment. X Server sử dụng trong hầu hết các bản phân phối của Linux là Xfree86. Client sử dụng thường là KDE (K Desktop Environment) và GNOME (GNU Network Object Model Environment). Dịch vụ Samba sử dụng tài nguyên đĩa, máy in với Windows. Tên Samba xuất phát từ giao thức Server Message Block (SMB) mà Window sử dụng để chia sẻ tập tin và máy in. Samba là chương trình sử dụng giao thức SMB chạy trên Linux. Sử dụng Samba bạn có thể chia sẻ tập tin và máy in với các máy Windows 1.4.6. Các tiện ích sao lưu dữ liệu Linux cung cấp các tiện ích như tar, cpio và dd để sao lưu và backup dữ liệu. Red Hat Linux còn cung cấp tiện ích Backup and Restore System Unix (BRU) cho phép tự động backup dữ liệu theo lịch. 1.4.7. Hỗ trợ nhiều ngôn ngữ lập trình Linux cung cấp một môi trường lập trình Unix đầy đủ bao gồm các thư viện chuẩn, các công cụ lập trình, trình biên dịch, chương trình debug mà bạn có thể tìm thấy trong các hệ điều hành Unix khác. Ngôn ngữ chủ yếu sử dụng trong các hệ điều hành Unix là C và C++. Linux dùng trình biên dịch cho C và C++ là gcc, chương trình biên dịch này rất mạnh, hỗ trợ nhiều tính năng. Ngoài C, Linux cũng cung cấp các trình biên dịch, thông dịch cho các ngôn ngữ khác như Pascal, Fortan, Java, Câu hỏi ôn tập chương 1. Hãy nêu quá trình phát triển của hệ điều hành Linux? Lấy ví dụ minh họa về các nước trên thế giới đang sử dụng hệ điều hành này? 2. Hãy cho biết ưu điểm của hệ điều hành Linux? Nhược điểm khi sử dụng hệ điều hành này? 3. Vẽ sơ đồ kiến trúc chung và nêu kiến trúc của Linux Redhat? 4. Cho biết các đặc tính của hệ điều hành Linux? Liên hệ thực tế? 11
12. Chương 2: Cài đặt hệ điều hành Linux Mục tiêu: - Trình bày được yêu cầu phần cứng của máy tính cài hệ điều hành Linux; - Biết qui trình cài đặt hệ điều hành Linux; - Biết cách phân vùng ổ đĩa; - Chọn lựa được phương pháp cài đặt nhanh và chính xác nhất; - Thiết lập được chế độ về cấu hình mạng, tài khoản và xác thực người dùng; - Xác định gói phần mềm Linux nào cần sử dụng trong quá trình cài đặt; - Có thái độ cẩn thận, tỉ mỉ, chính xác. 2.1. Chuẩn bị cài đặt 2.1.1. Chọn cấu hình phần cứng Linux không đòi hỏi máy có cấu hình mạnh. Tuy nhiên nếu phần cứng có cấu hình thấp quá thì có thể không chạy được X-Window hay các ứng dụng có sẵn. Cấu hình tối thiểu nên dùng: - CPU: Pentium MMX trở lên. - RAM: 64MB trở lên cho Text mode, 192MB cho Graphics mode. - Đĩa cứng: Dung lượng đĩa còn phụ thuộc vào loại cài đặt. Custum Installation (mininum): 520MB Server (minimum): 870MB Personal Desktop: 1.9GB Workstation: 2.4GB Custum Installation (everything): 5.3GB - 2MB cho card màn hình nếu muốn sử dụng chế độ đồ họa. 2.1.2. Dung lượng đĩa và bộ nhớ - Dung lượng đĩa: Sau khi có bìa điều khiển thích hợp cho ổ đĩa rồi, bạn phải quan tâm đến các yêu cầu về dung lượng ổ đĩa. Linux chấp nhận một lúc nhiều ổ đĩa cứng và có thể cài đặt nó không cùng trên một ổ duy nhất. Muốn sử dụng Linux cho có hiệu quả, bạn phải phân vùng lại ổ đĩa cứng và cấp phát đủ dung lượng đĩa cho các tệp hệ thống Linux và cho các tệp dữ liệu của bạn. Phân vùng (Partition) là chia những vùng theo ý của người sử dụng khi bắt đầu thiết lập thông số cho ổ đĩa cứng và trước khi định dạng ổ đĩa cứng. Dung lượng đĩa cần thiết tuỳ thuộc vào phần mềm bạn sẽ cài đặt và số lượng dữ liệu mà phần mềm ấy sinh ra. So với hầu hết các hệ điều hành kiểu UNIX, Linux đòi hỏi dung lượng đĩa ít hơn. Bạn có thể chạy toàn bộ hệ Linux (không có phần X Window-tức là chỉ ở Text mode) với chỉ 80 MB (bản kernel 2.2.4-10). Nếu cài đặt không sót một thứ gì trong bản phát hành, bạn sẽ cần từ 1.8 GB đến 3.5 GB tuỳ theo phiên bản và nhà sản xuất. Thông thường lệnh DOS fdisk hoặc một vài thương phẩm khác cho phép bạn phân chia lại ổ đĩa cứng và Linux cũng có tiện ích tương tự gọi là FIPS. Chú ý: Nếu bạn cài đặt Linux vào một ổ đĩa cứng mới nguyên thì không sao, còn đối với ổ đang dùng thì phải phân vùng và định dạng lại. Việc này sẽ xoá sạch toàn bộ thông tin trên ổ đĩa cứng, do đó bạn phải sao lưu cẩn thận trước khi cài đặt Linux. Nếu ổ đĩa cứng có dung lượng lớn, bạn có thể phân thành nhiều vùng và sao chép thông tin trở lại vào các vùng đã khai báo. - Bộ nhớ 12
13. Linux không đòi hỏi nhiều RAM, nhất là khi so sánh với các hệ điều hành khác như Windows 2000, XP hoặc Windows NT. Theo kernel và HOW-TO phiên bản ngày 11-7-2001, Linux chỉ cần 2 MB RAM, nhưng trong thực tế sử dụng thì Linux cần ít nhất 4 MB RAM. Thật sự, cấu hình thấp với 4 MB RAM chỉ có thể chạy ở chế độ văn bản, không có giao diện đồ hoạ. Từ phiên bản RedHat v.7.2, bạn cần ít nhất là 64 MB RAM và hiện nay 128 MB là yêu cầu trung bình. Nếu có ít hơn 4 MB RAM, bạn phải chạy với tệp hoán chuyển (swap file) ở trên đĩa cứng, được dùng như bộ nhớ ảo và do đó làm chậm hệ thống. Lượng RAM cần thiết còn phụ thuộc vào việc bạn sử dụng máy để làm gì. Càng muốn có nhiều chức năng bạn càng cần thêm RAM. Khi bạn dùng máy để quản trị một cơ sở dữ liệu thì lượng RAM cần thiết sẽ tăng lên rất nhiều. Việc sử dụng giao diện đồ hoạ X Window (bằng phần mềm XFree86) làm tăng nhu cầu về bộ nhớ. Bạn cần ít nhất 8 MB RAM vật lý và 8 MB tệp hoán chuyển, tức là 16 MB RAM ảo để có một hệ thống hoạt động hiệu quả. 2.1.3. Những cách cài đặt Linux Có thể cài đặt Linux bằng một trong các cách sau: - Từ ổ đĩa CD-ROM. - Từ bản sao chép Linux trên ổ đĩa cứng hoặc USB. - Cài đặt từ server mạng, sử dụng HTTP, FTP, hoặc NFS, - Phương pháp cài đặt từ Windows bằng Wubi 2.1.4. Phân vùng ổ đĩa cứng - Điều này cho phép bạn tạo các phân vùng mới trên không gian trống của đĩa, hoặc để sử dụng các phân vùng Linux đã tồn tại. - Cấp phát không gian trao đổi thích hợp. - Xác định hệ thống file nào để sử dụng. Lưu ý: - Cần chuẩn bị phân vùng đĩa còn trống để cài Linux. - Linux cần tối thiểu hai phân vùng là Linux Native (ext3) và Linux swap. Đơn giản, bạn có thể dùng Partition Magic để phân chia đĩa. - Một partition là Linux native ext3. Cần khoảng 2GB trở lên để cài Linux, bao gồm cả KDE và GNOME, các tiện ích đồ họa, multimedia, và lập trình. Tối thiểu bạn cần 400MB và cài toàn bộ là 4,5GB. - Một partition là Linux swap, là phân vùng trao đổi của Linux dành cho việc sử dụng bộ nhớ ảo làm không gian trao đổi. Thông thường, dung lượng bộ nhớ ảo tối ưu sẽ gấp đôi dung lượng bộ nhớ RAM của hệ thống. 2.1.5. Chọn cấu hình phần cứng Linux không đòi hỏi máy có cấu hình mạnh. Tuy nhiên nếu phần cứng có cấu hình thấp quá thì có thể không chạy được X-Window hay các ứng dụng có sẵn. Cấu hình tối thiểu nên dùng: - CPU: Pentium MMX trở lên. - RAM: 64MB trở lên cho Text mode, 192MB cho Graphics mode. - Đĩa cứng: Dung lượng đĩa còn phụ thuộc vào loại cài đặt. Custum Installation (mininum): 520MB Server (minimum): 870MB Personal Desktop: 1.9GB Workstation: 2.4GB Custum Installation (everything): 5.3GB - 2MB cho card màn hình nếu muốn sử dụng chế độ đồ họa. 13
14. 2.2. Tiến hành cài đặt 2.2.1. Các cách cài đặt Có thể cài đặt Linux bằng một trong các cách sau: - Từ ổ đĩa CD-ROM. - Từ bản sao chép Linux trên ổ đĩa cứng hoặc USB. - Cài đặt từ server mạng, sử dụng HTTP, FTP, hoặc NFS, 2.2.2. Trình tự cài đặt Quá trình cài đặt hệ điều hành Red Hat Linux 9.0 - Boot từ CD-ROM (Hình 2.1) Nếu máy bạn có CD-ROM, bạn hãy khởi động máy tính, chỉnh lại BIOS thứ tự boot đầu tiên là CD-ROM và đưa đĩa cài đặt vào ổ CD. Hình 2.2.2.1 Boot CD - Chọn chế độ cài đặt (Hình 2.2) Chúng ta có thể chọn các chế độ: - Chương trình hệ điều hành Linux đặt dưới chế độ đồ họa (Graphical mode) -> [Enter]. - Linux text: Chương trình hệ điều hành Linux đặt dưới chế độ text (Text mode). Hình 2.2.2.2 Chọn chế độ cài đặt - Kiểm tra đĩa trước khi cài đặt (Hình 2.3) 14
15. Hình 2.2.2.3 Thông báo kiểm tra đĩa Chọn OK để test đĩa, hoặc chọn Skip để bỏ qua quá trình test. Chọn ngôn ngữ hiển thị trong quá trình cài đặt (Hình 2.4) Ta chọn ngôn ngữ “English”. Sau khi chọn nhấn Next để tiếp tục. Hình 2.2.2.4 Chọn ngôn ngữ - Lựa chọn Keyboard (Hình 2.5) Hình 2.2.2.5 Chọn phím Chọn kiểu bàn phím thích hợp với hệ thống, chọn Next. - Lựa chọn chuột (Hình 2.6) 15
16. Hình 2.2.2.6 Chọn chuột Chọn loại mouse phù hợp với mouse của mình. Khi chọn lưu ý cổng gắn mouse kà serial hay PS/2, chọn Next. - Lựa chọn kiểu cài đặt (Hình 2.7) Hình 2.2.2.7 Chọn kiểu cài đặt Personal Desktop: dành cho người mới bắt đầu với Linux hoặc cho những hệ thống desktop cá nhân. Chương trình cài đặt sẽ chọn lựa những gói phần mềm cần thiết nhất cho cấu hình này. Dung lượng đĩa cần cho kiểu cài đặt này chiếm khoảng 1.5GB, bao gồm cả môi trường đồ hoạ. WorkStation: dành cho những trạm làm việc với chức năng đồ hoạ cao cấp và các công cụ phát triển. Server: cài đặt hệ thống đóng vai trò máy chủ như web server, ftp sever, SQL server, Custom: đây là lựa chọn linh hoạt cho bạn trong quá trình cài đặt. Bạn có thể chọn các gói phần mềm, các môi trường làm việc, boot loader tuỳ theo ý bạn. - Chọn cách chia partition (Hình 2.8) 16
17. Hình 2.2.2.8 Lựa chọn chia partition - Automatically partition: cho phép hệ thống tự động phân vùng ổ đĩa hợp lý để cài hệ điều hành (thông thường theo cách này thì hệ thống sẽ tạo ra hai phân vùng: /boot, /swap). - Manually partition with Disk Druid: chia partition bằng tiện ích Disk Druid. Đây là cách chia partition dưới dạng đồ họa dễ dùng. Nếu ta là người mới học cách cài đặt thì nên lựa chọn Automatically partition. - Chia partition bằng tay Hình 2.2.2.9 Cách chia bằng tay - Remove all Linux partitions on this system: khi ta muốn loại bỏ tất cả các Linux partition có sẵn trong hệ thống. - Keep all partitions and use existing free space: khi ta muốn giữ lại tất cả các partition có sẵn và chỉ sử dụng không gian trống còn lại để phân vùng. - Tùy theo từng yêu cầu riêng mà ta có thể lựa chọn các yêu cầu trên cho phù hợp, sau đó chọn Next. Khi ta chọn cách chia partition bằng tay ta sẽ sử dụng tiện ích Disk Druid. Disk Druid hiển thị các partition của đĩa dưới chế độ đồ họa ở phía trên. Bạn có thể chọn từng partition để thao tác. Chi tiết các partition gồm kích thước, loại hệ thống tập tin, thư mục được mount vào. 17
18. - New: tạo một partition mới, chỉ định tên phân vùng (mount point), loại filesystem (ext3) và kích thước (size) tính bằng MByte (tùy chọn). - Edit: thay đổi lại các tham số của phân vùng được chọn. - Delete: xóa phân vùng được chọn. - Reset: phục hồi lại trạng thái đĩa như trước khi thao tác. - Make RAID: sử dụng với RAID (Redundant Array of Independent Disks) khi ta có ít nhất 3 đĩa cứng. Tạo ra vùng swap (Hình 2.10) Hình 2.2.2.10 Tạo Swap - Tạo partition ext3, sau khi tạo swap partition (Hình 2.11) Hình 2.2.2.11 Tạo ext3 - Cấu hình Boot Loader 18
19. Hình 2.2.2.12 Cấu hình boot loader Đây là chương trình dùng để khởi động Linux khi bạn có hơn một hệ điều hành được cài đặt trên hệ thống. Boot Loader cho phép bạn chọn các hệ điều hành để khởi động qua menu. Khi chúng ta chọn, chúng sẽ xác định các tập tin cần thiết để khởi động hệ điều hành và giao quyền điều khiển lại cho hệ điều hành. Boot Loader có thể được cài vào Master Boot Record hoặc vào sector đầu tiên của partition. Linux cho phép bạn sử dụng chương trình Boot Loader là GRUB hoặc LILO. Cả 2 Boot Loader đều có thể hỗ trợ quản lý nhiều hệ điều hành trên một hệ thống. - Bạn chọn cài Boot Loader vào Master Boot Record (MBR) khi chưa có chương trình Boot Loader nào (ví dụ như của Windows) được cài, hoặc bạn chắc chắn chương trình Boot Loader của bạn có thể khởi động được các hệ điều hành khác trong máy của mình. Khi cài lên MBR thì các chương trình Boot Loader trước đó sẽ bị thay thế bằng Boot Loader mới. - Chọn cài Boot Loader vào sector đầu tiên của partition cài đặt khi bạn đã có chương trình Boot Loader tại MBR và không muốn thay thế nó. Trong trường hợp này, chương trình Boot Loader kia nắm quyền điều khiển trước và trỏ đến chương trình Boot Loader của Linux khi có yêu cầu khởi động hệ điều hành này. - Bạn không cài chương trình Boot Loader, khi đó bạn phải sử dụng đĩa mềm boot để khởi động hệ điều hành. - Ta có thể đặt mật khẩu cho Boot Loader thông qua nút Change password. GRUB: Là boot loader mặc định, đây là chương trình rất mạnh và uyển chuyển. GRUB tự động dò các hệ điều hành hiện có trên hệ thống và thêm vào danh sách khi khởi động. Tuỳ chọn “configure advance boot loader option” cho phép bạn chọn việc cài GRUB lên đâu trong ổ cứng. Nếu chọn GRUB để khởi động hệ thống, GRUB sẽ được cài lên Master Boot Record ( /dev/hda). Nếu chọn một chương trình khác để khởi động như system commander chẳng hạn, bạn hãy chọn cài GRUB lên “first sector of boot partition”. Như vậy, system commander sẽ tự động nhận ra Linux và thêm vào mục nhập khởi động cho Linux. - Cấu hình Firewall Trong Linux có tích hợp Firewall để bảo vệ hệ thống chống lại một số truy xuất bất hợp pháp từ bên ngoài. Ta chọn Enable Firewall, sau đó chọn loại dịch vụ cần cho phép bên ngoài truy cập vào Firewall. 19
20. Hình 2.2.2.13 Cấu hình Firewall - Lựa chọn ngôn ngữ cho hệ thống (Hình 2.14) Bạn có thể cài đặt và sử dụng nhiều ngôn ngữ trong Linux. Có thể chọn ngôn ngữ mặc định (English (USA)) và các ngôn ngữ khác để sử dụng. Hình 2.2.2.14 Chọn ngôn ngữ - Lựa chọn vùng định thời gian (Hình 2.15) Các vị trí chia theo châu lục. Ở Việt Nam là Asia/Saigon, ta có thể chọn mục này một cách dễ dàng thông qua việc định vị chuột tại đúng vị trí trên bản đồ. Hình 2.2.2.15 Định thời gian 20
21. - Thiết lập password cho user root (Hình 2.16) Trên Linux người quản trị thường được gọi là người dùng root. Mật khẩu của user root bắt buộc có chiều dài tối thiểu của password là 6 ký tự. Bạn nên đặt password gồm có ký tự, số và các ký tự đặc biệt để đảm bảo an toàn. Lưu ý password phân biệt chữ hoa và thường. Bạn phải đánh vào 2 lần, khi dòng chữ bên dưới xuất hiện “Root password accepted” thì được. Hình 2.2.2.16 Thiết lập password - Lựa chọn các gói cài đặt Bạn chọn các chương trình cần cài đặt, nếu chọn everything là cài tất cả các chương trình, chọn Minimal là chỉ cài một số chương trình hoặc phần mềm thông dụng. Nếu bạn nắm rõ các package cần thiết cho các chương trình mình mong muốn thì chọn Select individual packages. Hình 2.2.2.17 Chọn chương trình cài đặt 21
22. Ta có thể chọn Details để chọn chi tiết các thành phần trong từng phần mềm hoặc nhóm các công cụ. Hình 2.2.2.18 Chọn chi tiết thành phần - Quá trình cài đặt các gói (Hình 2.19) Hình 2.2.2.19 Cài đặt gói - Màn hình sau khi cài đặt xong và khởi động lần đầu tiên 22
23. Hình 2.2.2.20 Màn hình khởi động - Màn hình login vào hệ thống Hình 2.2.2.21 Màn hình login - Màn hình của hệ điều hành Red hat linux 9.0 23
24. Hình 2.2.2.22 Màn hình Linux 2.2.3. Thiết lập cấu hình mạng Trong Windows, để xem cấu hình mạng của máy ta dùng ipconfig. Còn trong Linux thì ta dùng ifconfig. Nhưng ifconfig còn mạnh hơn thế, nó có thể dùng để cấu hình IP cho máy bằng câu lệnh [root@nhuhoang.net /]# ifconfig eth0 192.168.1.10 netmask 255.255.255.0 Trong đó eth0, eth1 lần lượt là tên các card mạng của bạn, nếu máy chỉ có 1 NIC thì mặc định sẽ là eth0. Ngoài ra ta còn có thể gán nhiều IP ho Card mạng bằng cáchdùng tham số : eth0:1 , eth0:2 , Khi đó từ 1 máy khác ta ping đến các IP này thì đều là ping đến 1 NIC duy nhất.Các bạn có thể dùng ifconfig để kiểm tra. [root@nhuhoang.net /]# ifconfig eth0:1 192.168.1.31 netmask 255.255.255.0 [root@nhuhoang.net /]# ifconfig eth0:2 192.168.1.32 netmask 255.255.255.0 [root@nhuhoang.net /]# ifconfig Chú ý: các thiết lập IP này chỉ có tác dụng đến khi restart. Muốn thiết lập vẫn có tác dụng cho lần khởi động sau thì bạn phải sửa các file sau: • Đối với RHEL, Fedora: thêm vào cuối file /etc/sysconfig/network/ifcfg-eth0 các dòng sau: DEVICE=eth0 BOOTPROTO=none HWADDR=00:48:54:1C:AD:86 ONBOOT=yes TYPE=Ethernet IPADDR=192.168.1.254 NETMASK=255.255.255.0 GATEWAY=192.168.1.1 (trong CentOS, file chịu trách nhiệm cấu hình mạng là /etc/sysconfig/network- scripts/ifcfg-eth0 Bạn điền thông tin giống hệt như trong Fedora) Để chỉ định DNS server, vi /etc/resovl.conf và thêm vào dòng: nameserver 192.168.1.1; 2.2.4. Thiết lập trương khoản người dùng Việc cấu hình acount dùng để thiết lập mật khẩu root và có thể tạo thêm các account khác để log in vào hệ thống khi việc cài đặt hoàn tất. Tài khoản root là tài khoản có 24
25. quyền cao nhất trong hệ thống. Bạn có thể cài đặt, cấu hình hệ thống hay làm mọi chuyện một khi đăng nhập vào hệ thống với tài khoản này. 2.2.5. Thiết lập cấu hình xác thực * Cấu hình dịch vụ SSH trên Server -Cấu hình lại file sshd_confg #vim /etc/ssh/sshd_config Chú ý sshd với ssh nhé. Thêm hai dòng PublicKeyAuthentication yes AuthorizedkeysFile .ssh/authorized_keys Hai dòng này đã bị disable bằng kí tự # Chú ý: PasswordAuthentication no # yes Không cho phép (Cho phép) user login bằng password, thường khi cấu hình xong, chúng ta sẽ không cho phép login bằng password thường để đảm bảo tối đa việc bảo mật. -Tạo thư mục .ssh và file authorized_keys trong thư mục này. Thư mục .ssh được tạo trong home folder của user truy cập sử dụng ssh. Đối với các user thường thì là /home/username/, đối với user root thì là /root/ (đường dẫn này có thể thay đổi trong cấu hình) Ở đây thực hiện với root: # cd /root # mkdir .ssh # cd /root/.ssh/ # vi authorized_keys Copy nội dung của public key và paste vào đây rồi save lại (Làm như thế nào mình xin để đến phần Client) -Restart lại dịch vụ ssh # /etc/init.d/sshd restart * Cấu hình trên Client - Đầu tiên tạo key pair để khởi tạo các key public lẫn private: ssh-keygen -t rsa - Chấp nhận tất cả các mặc định, chỉ cần nhấn Enter khi được hỏi một passphrase: Generating public/private rsa key pair. Enter file in which to save the key (/root/.ssh/id_rsa) Enter passphrase (empty for no passphrase) Enter same passphrase again Your identification has been saved in /root/.ssh/id_rsa. Your public key has been saved in /root/.ssh/id_rsa.pub. - Bây giờ ta sẽ có một tập hợp các key trong /root/.ssh/. Copy chúng vào máy muốn đăng nhập từ xa, trong trường hợp này là máy 192.168.1.100 : ssh-copy-id -i ~/.ssh/id_rsa.pub root@192.168.1.100 - Ta sẽ được nhắc nhở về mật khẩu cho tài khoản trên máy chủ từ xa, nhập vào và ssh-copy-id sẽ copy key này vào thư mục chính xác và sắp xếp quyền truy cập hệ thống tập tin. Tiến hành một thử nghiệm để chắc chắn rằng nó hoạt động: ssh 192.168.1.100 2.2.6. Chọn các gói phần mềm cài đặt Việc chọn các gói phần mềm để cài đặt được thực hiện rất thuận tiên khi các gói phần mềm được gom lại thành nhóm. Có thể chọn cài các gói phần mềm ngay lúc 25
26. này các gói cần thiết hoặc có thể cài thêm sau khi hoàn tất cài đặt. Bạn chọn mục “select individual package” để cài thêm các gói mà mặc định sẽ không cài cho bạn. Ví dụ như mc (Midnight Commander, tương tự NC trong DOS). Sau khi lựa chọn xong, chương trình cài đặt sẽ duyệt các gói phụ thuộc để bạn cài thêm. Trong suốt quá trình chọn gói phần mềm cài đặt, bạn được thông báo dung lượng cần để cài đặt. Nên chú ý để không vượt quá dung lượng phân vùng mà bạn đã dành cho Linux trong quá trình chọn lựa. Một điều chú ý là bạn nên cài các programming develop và kernerl source, các thư viện lập trình để thuận tiện cho việc sau này cần biên dịch lại nhân hệ điều hành hoặc cài đặt và biên dịch phần mềm và driver cho hệ thống. 2.2.7. Thiết lập cấu hình X Window - Khởi động Xwindows từ text mode: Bước 1: Bây giờ thử cho máy chạy ở runlevel 3 như sau: #init 3 Bước 2: Nếu đang khởi động trong text mode thì muốn vào Xwindows thì phải làm sao đây. Rất đơn giản ta xử dụng lệnh sau: #startx - Lựa chọn chương trình quản lý của sổ: Trong các hệ thống RedHat, FEDORA, CENTOS thì thường sử dụng hai chương trình quản lý của sổ là Gnome và KDE. Để có thể chuyển qua sử dụng chưong trình nào thì ta có thể sử dụng lệnh switchdesk để chuyển qua lại giữa các chương trình. Ví dụ 1: Muốn chuyển qua trình quản lý KDE thì ta thực hiện như sau:#switchdesk KDE Red Hat Linux switchdesk 4.0Copyright (C) 1999-2004 Red Hat, IncRedistributable under the terms of the GNU General Public License Desktop now set up to run KDE. For system defaults, remove /home/andrew/.Xclients Ví dụ 2: Muốn chuyển qua trình quản lý GNOME thì ta thực hiện như sau: #switchdesk GNOME Red Hat Linux switchdesk 4.0 Copyright (C) 1999-2004 Red Hat, IncRedistributable under the terms of the GNU General Public License Desktop now set up to run GNOME. - Thay đổi các thông số display của màn hình: Bước 1: Từ dấu nhắc lệnh gõ lệnh sau để vào cửa số cấu hình #system-config- display Màn hình cấu hình sẽ hiển thị như sau: Hình 2.2.7.1 Màn hình Xwindow Trong cửa sổ trên ta có thể cấu hình các thông số như: resolution, Color depth bằng cách chọn giá trị tương ứng. Bước 2: Muốn cấu hình về loại monitor và card màn hình đang sử dụng ta chuyển qua phần hardware rồi chọn mục Configure để cấu hình như hình sau: 26
27. Hình 2.2.7.2 Màn hình thiết lập - Thay đổi các thông số của chuột: Từ dấu nhắc lệnh gõ lệnh sau để vào cửa số cấu hình #system-config-mouse Màn hình cấu hình sẽ hiển thị như sau: Hình 2.2.7.3 Thay đổi chuột Muốn cấu hình về loại mouse nào thì ta chọn tương ứng với lọai mouse ta đang sử dụng. 2.2.8. Cài đặt các gói phần mềm * Cài đặt các file.deb File này rất rễ cài ta chỉ cần Click đúp vào file và trình cài đặt phần mềm trên hệ thống tự mở, click Install Package và chờ quá trình cài đặt hoàn tất. Chú ý: Một số phần mềm yêu cầu máy phải cài sẵn một số Dependency, nếu không đủ các Dependency lúc cài đặt sẽ báo lỗi. Để giải quyết vấn đề Dependency với file.deb nhanh gọn có thể sử dụng gói Gdebi. Đây là một ứng dụng có giao diện người dùng, nó cho phpe cài đặt các gói deb đã dowload sẵn và nằm trên HDD, còn các Dependency phải kết nối Internet để Gdebi tự tìm và dowload. Gdebi cũng có thể chạy trong chế độ GUI bằng cách chuyển tới folder chứa feli .deb và gõ sudo gdebi package_name.deb tại nhắc lệnh và vẫn có khả năng giải quyết các Dependency. * Cài đặt các feli .rpm Ta nên sử dụng gói Alien để chuyển từ .rpm sang .deb cho dễ cài. 27
28. Mở Terminal, gõ vào sudo apt – get install alien để dowload và cài đặt gói Alien thông qua tiện ích quản lý gói APT. Gõ vào Password ứng với User ta đang Logon, gõ y để đồng ý cài đặt gói Alien Sau khi cài xong Alien ta move file .rpm tới Desktop rồi mở Terminal gõ cd Desktop Bây giờ gõ sudo alien –k filename.rpm để convert từ file .rpm ->.deb. Sau đó cài file .deb như trên. * Cài đặt file .bin Dowload và save file .bin tới Desktop, sau đó mở Terminal và gõ cd Desktop Gõ tiếp sudo chmod +x filename .bin Gõ ./filename.bin sau đó chương trình sẽ cài trong Terminal. Câu hỏi ôn tập chương 1. Hãy nêu các bước chọn cấu hình cho hệ thống máy tính trước khi cài đặt hệ điều hành linux? 2. Hãy cho biết các bước cài đặt Redhat Linux? 3. Hãy nêu các bước thiết lập cấu hình cho hệ điều hành Linux? 4. Lựa chọn các gói phần mềm phù hợp để cài cho Linux? 28
29. Chương 3 Các khái niệm cơ bản trong Linux Mục tiêu: - Hiểu một số khái niệm cơ bản của hệ điều hành Linux; - Biết các giao diện thao tác lệnh; - Cài đặt được các cấu hình phần cứng; - Quản lý được các tiến trình; - Quản lý được người dùng trong hệ điều hành Linux; - Có thái độ nghiêm túc, cẩn thận, chính xác. 3.1. Màn hình làm việc 3.1.1. Đăng nhập Sau khi khởi động, muốn sử dụng Linux, phải đăng nhập vào tài khoản người dùng. Việc đăng nhập có thể ở chế độ đồ hoạ hoặc console (dòng lệnh). Ở chế độ đồ hoạ, một hộp hội thoại xuất hiện để bạn nhập username và password. Ở chế độ console (text), một dấu nhắc login chờ bạn nhập user name và password Nếu đã đăng nhập ở chế độ console (giao diện dòng lệnh), khi muốn vào chế độ đồ hoạ, ta dùng lệnh sau: $ startx. Một thói quen tốt là hãy đăng nhập vào tài khoản user bình thường để làm việc với Linux. Tài khoản root chỉ được đăng nhập khi thật cần thiết như cài đặt phần mềm,sửa chữa, phục hồi hệ thống hoặc cấu hình hệ thống. 3.1.2. Sử dụng shell prompt (Terminal) Đây là một trình ứng dụng cho phép nhập lệnh với giao diện dòng lệnh thay vì tương tác với hệ thống qua giao diện đồ họa. Chạy ứng dụng này bằng cách: Chọn Main menu -> system Tools -> Terminal Thoát khỏi terminal bằng cách nhập lệnh exit hoặc nhấn Ctrl_D từ dấu nhắc. 3.1.3. Tạo account mới Để tạo một account mới, ta sử dụng User Manager, có thể làm theo các cách sau: Nhấn chuột chọn icon Start Here ( trên màn hình desktop) -> System Settings -> User & Groups Chọn Main Menu -> System Setting -> Users & Groups Gõ lệnh redhat-config-users tại dấu nhắc lệnh của shell Với giao diện đồ họa và các icon chức năng đơn giản, dễ hiểu, ta có thể tự thao tác công việc quản lý user của mình. Lưu ý là với người dùng root, ta có thể thay đổi password của bất kỳ user nào, điều này cần thiết khi ta quên password của user đó. Khi quên mật khẩu root, ta phải khởi động máy ở chế độ single user để thay đổi password cho root. Groups là thuộc tính nhóm của các user có chung những thuộc tính và quyền truy xuất hạn chế nào đó do người quản trị hệ thống cấp. Mọi thay đổi về phân quyền, nhóm đều được thực hiện thông qua icon chức năng Propertie Logout và Shutdown Để logout, chọn Main Menu ->Log Out Trước khi tắt máy, nhất thiết phải shutdown chứ không được tắt nguồn điện trước. Nếu không, hệ thống Linux có thể bị hỏng. Nếu đang ở chế độ console, dùng lệnh halt để shutdown hệ thống. Lệnh reboot được dùng để khởi động lại hệ thống. 3.1.4. Nautilus- File Manager 29
30. Natilus là một file manager giống như Window explore trong MS Window. Đây là một môi trường tích hợp hầu hết các chức năng mà một hệ thống có thể làm được: duyệt hệ thống file, cấu hình desktop, cấu hình hệ thống, truy nhập tài nguyên mạng, v.v. Để chạy Natilus như một file manager: double click vào biểu tượng Home directory. Với Natilus, ta có thể tạo thư mục, copy hay xoá, sửa đổi file và thư mục một cách dễ dàng giống y như đối với Window explore. Tuy nhiên Natilus còn mạnh hơn với khả năng thao tác với nhiều kiểu tài liệu khác nhau được tích hợp trong Natilus. 3.1.5. Start here Start here được thiết kế để lưu trữ những công cụ và ứng dụng khi sử dụng hệ thống. Start here là một trung tâm cung cấp cho bạn các công cụ để sử dụng và cấu hình hệ thống của mỗi người. 3.2. Giao diện đồ họa và giao diện dòng lệnh 3.2.1. Giao diện đồ họa 3.2.1.1. Giao diện GNOME Hình 3.2.1.1 Giao diện Gnome GNOME là môi trường đồ họa mặc định của hệ điều hành Linux. GNOME có giao diện người dùng thân thiện và dễ sử dụng, mang đến khả năng xử lý mạnh mẽ và tiện lợi. + Màn hình nền (desktop) Nền màn hình là không gian làm việc mà trong đó chúng ta chạy các ứng dụng và thực hiện các ứng dụng cho công việc của mình. Trên nèn màn hình máy tính có chứa các biểu tượng cho phép liên kết tới các ứng dụng khác. Biểu tượng chỉ đến thư mục riêng của người dùng. Mỗi người dùng có một thư mục riêng khác nhau. Thường các thư mục này để trong thư mục /home. Biểu tượng thừng rác 30
31. + Thanh công cụ (Panel) Trong môi trường GNOME thanh công cụ là phần có hình dánh nổi bật nhất. Từ thanh công cụ ta có thể chạy các ứng dụng và các ứng dụng nhỏ, các tiện íc và các ứng dụng nhỏ được đặt trên thanh công cụ. Trong số các ứng dungjnhor đang chạy trên thanh công cụ là ứng dụng trang GNOME và đồng hồ chạy ở góc màn hình. - GNOME Panel có thể xem như là trái tim của giao diện GNOME, có chức năng như một thanh chứa menu chính, menu người dùng, đường dẫn kích hoạt ứng dụng và nhiều đối tượng đặc biệt khác. - Panel được thiết kế rất tiện dụng và linh hoạt. Người dùng có thể dễ dàng tuỳ biến nó như: thay đổi vị trí, thêm, bớt các đối tượng cho phù hợp với mục đích sử dụng. *MainSystemMenu: * Menu hệ thống chính trên Linux hoạt động tương tự như start menu ở MS-Windows. Nhấp trên biểu tượng chiếc nón màu đỏ sẽ hiển thị nhiều tuỳ chọn như sau: - Accessories: chứa một số chương trình tiện ích như Caculator, Text Editor, - Games: Sub-menu là một danh sách các game để bạn thư giản. - Graphic: các chương trình sử lý đồ hoạ như: Photo tool, chương trình đọc file PDF: PDF viewer, PostScript viewer: xem các file postscript. - Office: đây là bộ công cụ văn phòng, tương tự như MS-Office ở MS-Windows. - Preferences: gồm nhiều công cụ đồ hoạ để cấu hình giao diện của desktop. - Programming: cung cấp một số công cụ liên quan đến lập trình. Sound & Video: danh sách các chương trình xử lý multimedia như: CD Player, Sound recorder, Volume control, - System settings: tab này cung cấp các tuỳ chọn để cấu hình hệ thống: Add/Remove Application, Network, User and Group, - System tool: quản lý đĩa, phần cứng, - Nút Action: menu chứa một số chức năng thường dùng. - Run Application: cho phép người dùng chọn chương trình và thực thi chúng. - Search for file: một công cụ tìm kiếm file hiệu quả. - Take screenshot: lưu lại màn hình thành một file ảnh. - Lock screen: khoá lại màn hình khi người sử dụng muốn rời máy tính một lát. - Log out: cho người dùng đăng xuất và thoát khỏi GNOME. Nếu người dùng đăng nhập GNOME bằng màn hình đồ hoạ, thao tác này thoát khỏi GNOME và trở về màn hình đồ hoạ lúc người dùng đăng nhập. Còn nếu đăng nhập bằng dòng lệnh, sẽ trở lại giao diện dòng lệnh. - Ngoài ra còn có một panel khi người dùng nhấp chuột phải lên màn hình desktop, nội dung panel nay như sau: - Open terminal: tao một của sổ với dấu nhắc hệ thống, cho phép người sử dụng tương tác với hệ thống thông qua giao diện dòng lệnh. - Create folder: tạo mới một thư mục. 31
32. - Create launcher: tương tự như chức năng tạo shutcut của MS-Windows. Chức năng này cho phép tạo một biểu tượng lối tắt để nhanh chóng kích hoạt một ứng dụng. - Create document: tạo mới một file rỗng. - Clean up by name: sắp sếp lại item trên desktop theo tên. User default background: chọn hình nền cho desktop. * Thoát khỏi giao diện GNOME: - Có thể thoát khỏi giao diện GNOME bằng cách chọn Action “Log out”. - Tại đây cho phép chọn nhiều tuỳ chọn như: Log out, Shut down, Restart the computer. 3.2.1.2. Giao diện KDE Hình 3.2.1.2 Giao diện KDE - KDE là môi trường giao diện đồ hoạ được sử dụng trên Linux tương tự như GNOME. Nếu đăng nhập thành công ta sẽ thấy màn hình chào của KDE. - Sử dụng một các thành phần cơ bản trên KDE: *KDEDesktop: + Một màn hình KDE cơ bản bao gồn 3 vùng chính: + Panel ở đáy màn hình dùng để kích hoạt các ứng dụng, hoặc di chuyển qua lại giữa các chương trình. Bên trái cùng là 1 nút lớn mang biểu tượng chiếc nón, dùng để kích hoạt menu chứa các ứng dụng. + Thanh công cụ, mặc định được tích hợpchung với Panel, dùng để chuyển đổi qua lại hoặc quản lý các ứng dụng đang chạy. Nhấp vào một ứng dụng trên thanh taskbar này sẽ thu nhỏ ứng dụng lại. + Phần còn lại, cũng là phần hiển thị chính của màn hình nền, có chức năng hiển thị thông tin về file và thư mục. KDE hổ trợ rất nhiều dạng màn hình nền, mỗi dạng có một của sổ hiển thị khác nhau. Nhấp lên những nút số trên Panel để di chuyển giữa các màn hình. * Thanh công cụ (Panel) Panel là một thanh dài nằm phía dưới màn hình. Mặc định Panel gồm biểu tượng menu chính, biểu tượng các chương trình ứng dụng, tiện ích, màn hình đang họat động và các chương trình đang chạy. - Bạn có thể thêm hay xóa bớt các chương trình trên Panel bằng cách nhấp chuột phải trên Panel, chọn Panel/Configuration để mở cửa sổ Panel Setting. 32
33. - K Menu là menu chính của KDE. Khi nhấp chọn vào menu chính, bạn có thể thực hiện các tác vụ tương tự như nút Start trên Windows. - Trên KDE bạn có thể làm việc với nhiều màn hình khác nhau, mặc định có thể chọn 4 màn hình, mỗi màn hình đều chứa các icon, các chương trình ứng dụng(application) và các hình nền (background) khác nhau. Ta có thể thay đổi số lượng và trên các màn hình nền trên KDE, thực hiện theo cách sau: - Nhấp chuột phải trên màn hình chọn Configue Desktop, công cụ cấu hình KDE sẽ xuất hiện. - Nhấp chọn thẻ Multiple Desktops. - Có thể thay đổi tên cho màn hình bằng cách xóa các tên mặc định và nhấp vào tên mới trong mỗi ô tương ứng. - Bằng cách thay đổi vị trí con chạy tại góc trên màn hình, bạn có thể thay đổi số lượng màn hình muốn chạy đồng thời trên KDE. - Chọn Apply để hoàn tất công việc. * Trợ giúp: - Bạn có thể tìm thấy toàn bộ tài liệu về cách sử dụng, cấu hình, làm việc với các chương trình ứng dụng trên KDE, tại trung tâm trợ giúp KDE(KDE help Center). * Có nhiều cách để mở phần trợ giúp: - Từ menu chính: chọn Help. - Nhấp chuột phải lên Panel và chọn help–> KDE Panel Handbook. * Quản lý tập tin với Konquerer: - Konquerer là trình quản lý tập tin của KDE, được tích hợp thêm chức năng của FTP – chương trình ứng dụng và kết nối mạng. Có thể kích hoạt Konquerer bằng cách chọn K Menu–>Home. - Để mở một file hoặc thư mục, đơn giản chỉ cần nhấp chuột trái lên nó một lần. Nhấp vào dấu hai chấm( ) trong nội dung thư mục sẽ trở về thư mục cha. * Cấu hình cho KDE: - Có thể dễ dàng thay đổi phong cách hay cách thức làm việc của giao diện KDE. Để làm điều này bạn có thể sử dụng chương trình KDE Control Center. - Kích hoạt KDE Control Center: Chọn K Menu–>Control Center. * Appearance & Themes: - Background: thay đổi tuỳ hình nền. - Colors: thay đổi màu sắc hiển thị. - Fonts: cấu hình font cho hệ thống. * Desktop: cấu hình cho desktop. - Multiple Desktops: cấu hình số lượng desktop ảo. - Panels: chọn lựa vị trí các Panel. - Taskbar: tuỳ chọn cho taskbar. * Internet & Network: cấu hình để giao tiếp trên mạng cục bộ và internet. - File sharing: cho/không cho phép chia sẽ file. - Local network browsing: cấu hình lisa, reslisa va isoslaves. - Preferences: cấu hình cho các tham số mạng thông dụng như: timeout, * KDE Compoments: - Compoment Chooser: chọn các gói mặc định cho service. - File manager: cấu hình cho trình quản lý Konquerer. * Peripherals: cấu hình cho các thiết bi ngoại vi. 33
34. - Digital Camera. - Mouse. - Printers. * Power Control: các tùy chọn về điện năng. - Laptop Battery: sử dụng cho pin trên laptop. * Regional & Accessibility: - Country/Region & Language: tùy chọn về ngôn ngữ, tiền tệ, thời gian cho vùng địa lý bạn đang sống. - Keyboard Shotcuts: tạo các phím tắt. * Security & Privacy: - Password & User Account: thông tin người dùng như: tên, mật mã, email, * Sound & Multimedia: - Audio CDs:cấu hình cho chương trình audio. - Sound system: điều chỉnh hệ thống âm thanh. * System Administrations: - Date & Time: thay đổi ngày và giời hệ thống. - Font Installer: cài đặt và quản lý font chữ của hệ thống. * Thoát khỏi giao diện KDE: Có 2 cách để thoát khỏi KDE: - Từ K Menu: chọn Logout. - Từ màn hình: nhấp nút phải chuột chọn Logout. 3.2.2. Giao diện dòng lệnh - Giao diện dòng lệnh Hình 3.2.2.1 Giao diện dòng lệnh Hình 3.2.2.2 Giao diện dòng lệnh 34
35. - Một số câu lệnh cơ bản + exit: thoát khỏi cửa sổ dòng lệnh. + logout: tương tự exit. + reboot: khởi động lại hệ thống. + halt: tắt máy. + startx: khởi động chế độ xwindows từ cửa sổ terminal. + mount: gắn hệ thống tập tin từ một thiết bị lưu trữ vào cây thư mục chính. - ví dụ: mount /mnt/floppy: lắp thêm ổ mềm. ; mount /mnt/cdrom: lắp ổ CD- ROM + unmount: ngược với lệnh mount. + clear: xoá trắng cửa sổ dòng lệnh. + date: xem ngày, giờ hệ thống. + cal: xem lịch hệ thống. + ifconfig : để xem thông tin chi tiết về các giao diện mạng; thông thường giao diện mạng ethernet có tên là eth().Có thể cài đặt các thiết lập mạng như địa chỉ IP hoặc bằng cách dùng lệnh này (xem man ifconfig). Nếu có điều gì đó chưa chính xác, ta có thể stop hoặc start (tức ngừng hoặc khởi_động) giao diện bằng cách dùng lệnh ifconfig up/down. + passwd: cho phép thay đổi mật khẩu (passwd người_dùng_sở_hữu_mật_khẩu hoặc tên người dùng khác nếu ta đăng nhập hệ thống với vai trò root). 3.3. Hệ thống tập tin 3.3.1. Các kiểu file có trong Linux Có rất nhiều file khác nhau trong Linux, nhưng bao giờ cũng tồn tại một số kiểu file cần thiết cho hệ điều hành và người dùng, dưới đây giới thiệu lại một số các kiểu file cơ bản. -File người dùng (user data file): là các file tạo ra do hoạt động của người dùng khi kích hoạt các chương trình ứng dụng tương ứng. Ví dụ như các file thuần văn bản, các file cơ sở dữ liệu hay các file bảng tính. -File hệ thống (system data file): là các file lưu trữ thông tin của hệ thống như: cấu hình cho khởi động, tài khoản của người dùng, thông tin thiết bị thường được cất trong các tệp dạng văn bản để người dùng có thể can thiệp, sửa đổi theo ý mình. -File thực hiện hay thực thi (executable file): là các file chứa mã lệnh hay chỉ thị cho máy tính thực hiện. File thực hiện lưu trữ dưới dạng mã máy mà ta khó có thể tìm hiểu được ý nghĩa của nó, nhưng tồn tại một số công cụ để "hiểu" được các file đó. Khi dùng trình ứng dụng mc, file thực hiện được bắt đầu bởi dấu (*) và thường có màu xanh lục. - Thư mục hay còn gọi là file bao hàm (directory): là file bao hàm các file khác và có cấu tạo hoàn toàn tương tự như file thông thường khác nên có thể gọi là file. Trong mc, file bao hàm thường có màu trắng và bắt đầu bằng dấu ngã (~) hoặc dấu chia (/). Ví dụ: /, /home, /bin, /usr, /usr/man, /dev -File thiết bị (device file): là file mô tả thiết bị, dùng như là định danh để chỉ ra thiết bị cần thao tác. Theo quy ước, file thiết bị được lưu trữ trong thư mục /dev. Các file thiết bị hay gặp trong thư mục này là tty (teletype - thiết bị truyền thông), ttyS (teletype serial - thiết bị truyền thông nối tiếp), fd0, fd1, (floppy disk- thiết bị ổ đĩa mềm), hda1, hda2, hdb1, hdb2, (hardisk thiết bị ổ cứng theo chuẩn IDE; a, b, đánh số ổ đĩa vật lý; 1, 2, 3 đánh số ổ logic). Trong mc, file thiết bị có màu tím và bắt đầu bằng dấu cộng (+). 35
36. -File liên kết (linked file): là những file chứa tham chiếu đến các file khác trong hệ thống tệp tin của Linux. Tham chiếu này cho phép người dùng tìm nhanh tới file thay vì tới vị trí nguyên thủy của nó. Hơn nữa, người ta có thể gắn vào đó các thông tin phụ trợ làm cho file này có tính năng trội hơn so với tính năng nguyên thủy của nó. Ta thấy loại file này giống như khái niệm shortcut trong MS-Windows98. Không giống một số hệ điều hành khác (như MS-DOS chẳng hạn), Linux quản lý thời gian của tệp tin qua các thông số thời gian truy nhập (accesed time), thời gian kiến tạo (created time) và thời gian sửa đổi (modified time). 3.3.2. Quy ước tên file trong Linux Một đối tượng điển hình trong các hệ điều hành đó là file. File là một tập hợp dữ liệu có tổ chức được hệ điều hành quản lý theo yêu cầu của người dùng. Cách tổ chức dữ liệu trong file thuộc về chủ của nó là người đã tạo ra file. File có thể là một văn bản (trường hợp đặc biệt là chương trình nguồn trên C, PASCAL, shell script ), một chương trình ngôn ngữ máy, một tập hợp dữ liệu . Hệ điều hành quản lý file theo tên gọi của file (tên file) và một số thuộc tính liên quan đến file. Trước khi giới thiệu một số nội dung liên quan đến tên file và tên thư mục, chúng ta giới thiệu sơ bộ về khái niệm thư mục. Để làm việc được với các file, hệ điều hành không chỉ quản lý nội dung file mà còn phải quản lý các thông tin liên quan đến các file. Thư mục (directory) là đối tượng được dùng để chứa thông tin về các file, hay nói theo một cách khác, thư mục chứa các file. Các thư mục cũng được hệ điều hành quản lý vì vậy, thư mục cũng được coi là file song trong một số trường hợp để phân biệt với "file" thư mục, chúng ta dùng thuật ngữ file thông thường. Khác với file thông thường, hệ điều hành lại quan tâm đến nội dung của thư mục. Tên file trong Linux có thể dài tới 256 ký tự, bao gồm các chữ cái, chữ số, dấu gạch nối, gạch chân, dấu chấm. Tên thư mục/file trong Linux có thể có nhiều hơn một dấu chấm, ví dụ: This_is.a.VERY_long.filename. Nếu trong tên file có dấu chấm "." thì xâu con của tên file từ dấu chấm cuối cùng được gọi là phần mở rộng của tên file (hoặc file). Ví dụ, tên file trên đây có phần mở rộng là .filename. Chúng ta nên lưu ý rằng, không phải ký tự nào cũng có nghĩa. Nếu có hai file chỉ khác nhau ở ký tự cuối cùng, thì đối với Linux, đó là hai file có thể trùng tên. Bởi lẽ, Linux chỉ lấy 32 hay 64 ký tự đầu tiên trong tên file mà thôi (tùy theo phiên bản Linux), phần tên file còn lại dành cho chủ của file, Linux theo dõi thông tin, nhưng thường không xem các ký tự đứng sau ký tự thứ 33 hay 65 là quan trọng đối với nó. Xin nhắc lại lưu ý về phân biệt chữ hoa và chữ thường đối với tên thư mục/file, ví dụ hai file FILENAME.tar.gz và filename.tar.gz là hai file khác nhau. Nếu trong tên thư mục/file có chứa khoảng trống, sẽ phải đặt tên thư mục/file vào trong cặp dấu nháy kép để sử dụng thư mục/file đó. Ví dụ, để tạo thư mục có tên là “My document” chẳng hạn, hãy đánh dòng lệnh sau: # mkdir "My document" Một số ký tự sau không được sử dụng trong tên thư mục/file: !, *, $, &, # Khi sử dụng chương trình mc, việc hiển thị tên file sẽ bổ sung một kí tự theo nghĩa: dấu "*" cho file khả thi trong Linux, dấu "~" cho file sao lưu, dấu "." cho file ẩn, dấu "@" cho file liên kết Tập hợp tất cả các file có trong hệ điều hành được gọi là hệ thống file là một hệ thống thống nhất. Bởi chính từ cách thức sử dụng thư mục, hệ thống file được tổ chức lôgic theo dạng hình cây: Hệ thống file được xuất phát từ một thư mục gốc (được kí hiệu là "/") và cho phép tạo ra thư mục con trong một thư mục bất kỳ. Thông thường, khi khởi tạo Linux đã có ngay hệ thống file của nó. 36
37. 3.3.3. Cấu trúc hệ thống file của Linux Hệ thống file của linux gồm bốn thành phần chính là Boot block (dùng để khởi động hệ thống), Siêu khối (Super block), Danh sách inode và Vùng dữ liệu. Boot Super I-nodes Data Blocks Block Block Block 0 Thường không được sử dụng và thường chứa mã để nạp HĐH (boot the computer). Nó chứa một đoạn chương trình sẽ được đọc vào máy khi khởi động hệ điều hành Mặc dù Boot block chỉ cần thiết khi khởi động máy nhưng tương tự với Boot record của DOS, tất cả các hệ thống file UNIX đều có một Boot block (block này có thể để trống). Block 1: Là Super Block (siêu khối), trình bày trạng thái của hệ thống File (số lượng I- node, số Disk Block, điểm bắt đầu của danh danh sách của khối đĩa trống (free disk blocks)). Là một dạng bản ghi mô tả tình trạng của hệ thống file. Nó gồm các thông tin sau: - Kích thước hệ thống file. - Số khối còn trống trong hệ thống file. - Danh sách khối trống trong hệ thống file. - Chỉ số của khối tiếp theo trong danh sách khối trống. - Kích thước của danh sách inode. - Số inode còn trống trong hệ thống file. - Danh sách inode còn trống trong hệ thống file. - Chỉ số inode tiếp theo trong danh sách inode trống trong hệ thống file. - Trường khoá của danh sách khối và inode trống. - Cờ báo hiệu super block đã bị thay đổi. I-nodes Tương ứng bảng FAT trong MS-DOS, trình bày bên trong của một File được cho bởi một I-node, chứa đựng các thông tin mô tả về lưu trữ file trên đĩa và một số thông tin khácnhư: người chủ sở hữu, quyền truy nhập, thời gian truy nhập file. Mỗi I- node dài 64 byte và miêu tả chính xác một file. Inode là một bảng chứa các thông tin chi tiết về một file. Mỗi file đều được gắn với một inode qua số hiệu inode. Khi file được sử dụng bởi một tiến trình nào đó thì inode sẽ được đọc vào bộ nhớ và quản lý bởi kernel. Mỗi inode bao gồm các thông tin sau: -Quyền sở hữu file: Quyền sở hữu được chia làm hai phần là người sở hữu file và nhóm người sở hữu. Người sở hữu thường là người tạo ra file đó. Nhóm người sở hữu file, trong UNIX System V thì thường thuộc về nhóm của người tạo ra file đó, còn trong BSD UNIX thì file thuộc về nhóm sở hữu thư mục mà file được tạo ra. Quyền sở hữu của người sử dụng và của nhóm đối với mỗi file có thể thay đổi được (ví dụ lệnh chown, chgrp của shell). Quyền sở hữu này cùng với quyền truy nhập của file sẽ quyết dịnh xem ai có thể truy nhập tới tập tin và có thể truy nhập như thế nào. - Loại file: Khái niệm file của UNIX có khác so với file trong DOS, ta có thể kể tới một số loại file sau. Kiểu file thường: Đó là các file văn bản , các file nhị phân, file dữ liệu hay là các file chương trình 37
38. Thư mục con: Là những file tạo ra cấu trúc phân cấp cho hệ thống file gồm danh sách các file trong nó và có thể chứa cả các thư mục khác. Nó có một vai trò quan trọng trong việc biến đổi tên file thành số hiệu inode. Thư mục là một file mà toàn bộ dữ liệu là chuỗi các phần tử (entry), mỗi phần tử chứa một số hiệu inode và tên file tương ứng trong thư mục. Đối với hệ UNIX System V chỉ cho phép tên file tối đa dài 14 ký tự còn đối với các hệ khác chiều dài này có thể lớn hơn. Do thư mục là các file đặc biệt nên tuy các file có thể đọc dữ liệu trong thư mục như đối với các file thường nhưng kernel giành quyền ghi thư mục để đảm bảo tính chính xác của cấu trúc. + Kiểu file đặc biệt: Đây là cơ chế mà UNIX sử dụng để truy nhập tới các thiết bị vào ra. Mỗi thiết bị vào ra trong UNIX đều được coi như là một file trong hệ thống file. Ta có thể truy nhập tới thiết bị vật lý thông qua việc truy nhập các file này. Người ta chia kiểu này làm hai loại dựa trên cách truy nhập tới chúng, đó là kiểu ký tự (character, ví dụ như file ứng với cổng nối tiếp) và kiểu khối (block, ví dụ như file ứng với ổ đĩa). + Kiểu file móc nối(symbolic link): Đây là file chứa đường dẫn tới một file khác. Cơ chế này cho phép ta truy nhập tới một tập tin bằng nhiều tên khác nhau. Thực chất của nó là định nghĩa một file với một tên khác. + Kiểu FIFO: là một hàng đợi (queue) theo kiểu first-in-first-out hay còn được gọi là named pipe. FIFO được dùng để trao đổi dữ liệu giữa các tiến trình. Loại file này chỉ có trong hệ UNIX System V mà không có trong BSD UNIX. + Kiểu socket: là một cơ chế tạo ra các đầu cuối (endpoint) cho phép các tiến trình liên hệ với nhau. Khái niệm socket sẽ được đề cập tới trong phần sau. -Quyền truy nhập file: Hệ thống bảo vệ file theo 3 lớp người sử dụng là chủ sở hữu, nhóm sở hữu và các người sử dụng khác. Mỗi lớp người sử dụng đều có 3 quyền đọc, ghi, và thực hiện. Các quyền này được thiết lập tách biệt nhau. Do thư mục là một kiểu file đặc biệt nên quyền truy nhập tới thư mục có thay đổi. Quyền đọc cho phép tiến trình được đọc thư mục, quyền ghi cho phép tạo ra hoặc xoá bỏ các phần tử của thư mục (thông qua lệnh creat, mknod, link hay unlink), quyền thực hiện cho phép tiến trình tìm kiếm tên file trong thư mục. - Thời gian: Lưu trữ thời gian mà file bị thay đổi gần nhất, thời gian file được truy cậpgần nhất và thời gian inode bị thay đổi gần nhất. - Số file liên kết: Thể hiện số file có trong cấu trúc cây thư mục. Bảng địa chỉ các khối dữ liệu: Mặc dù người sử dụng xử lý file như một chuỗi liên tiếp các byte nhưng trong kernel lưu trữ dữ liệu trên những khối không liên tiếp. inode phải xác định các khối chứa dữ liệu của file. Bảng này được mã hoá khá phức tạp để có thể chứa một số lượng địa chỉ thay đổi nhưng kích thước bảng lại không thay đổi. -Kích thước file: Lưu giữ chính xác kích thước thực của file. Chú ý : Inode hoàn toàn không lưu giữ tên file và không thể xác định đường dẫn tới file thông qua inode. Khi inode được đọc vào bộ nhớ, một số trường được thêm vào làm cho inode trong bộ nhớ ( in-core inode ) khác với inode trên đĩa. 3.4. Cấu hình phần cứng 3.4.1. Cấu hình DHCP Server Để cấu hình DHCP server bạn cần phải cài package dhcpd.*.rpm này trong đĩa CD Linux. Cài đặt DHCP bằng lệnh: #rpm -ivh dhcpd.*.rpm Để hoàn thành việc cấu hình DHCP bạn cần phải tạo ra tập tin cấu hình /etc/dhcpd.conf và chỉnh sửa tập tin này. Ví dụ về nội dung cấu hình chính của tập tin dhcpd.conf 38
39. ddns-update-style interim; default-lease-time 600; max-lease-time 7200; option subnet-mask 255.255.255.0; option broadcast-address 192.168.1.255; option routers 192.168.1.254; option domain-name-servers 192.168.1.1, 192.168.1.2; option domain-name "example.com"; subnet 192.168.1.0 netmask 255.255.255.0 { range 192.168.1.10 192.168.1.100; } Tập tin /var/lib/dhcp/dhcpd.leases. Tập tin này được sử dụng bởi daemon dhcpd để lưu những thông tin về các địa chỉ IP đã được cấp phát 3.4.2. Cấu hình Web Server Các tập tin và thư mục cấu hình của Apache : -/etc/httpd/conf: thư mục lưu giữ các tập tin cấu hình như httpd.conf. -/etc/httpd/modules : lưu các module của Web Server. -/etc/httpd/logs : lưu các tập tin log của Apache. -/var/www/html : lưu các trang Web. -/var/www/cgi-bin : lưu các script sử dụng cho các trang Web. Tập tin cấu hình Apache được tạo thành từ nhiều chỉ dẫn (directive) khác nhau. Mỗi dòng/một đoạn là một directive và phục vụ cho một cấu hình riêng biệt. Có những directive có ảnh hưởng với nhau. Những dòng bắt đầu bằng dấu # là những dòng chú thích. 3.4.3. Network Card - Đặt địa chỉ cho card mạng: Để đặt địa chỉ cho Card mạng ta có thể sử dụng lệnh GUI Hình 3.4.3.1 Cửa sổ thiết lập 39
40. Hình 3.4.3.2 Thiết lập thông số Nếu xin địa chỉ IP động, thì trong mục BOOTPROTO sẽ có giá trị cho DHCP Hình 3.4.3.3 Cửa sổ chạy lệnh - Sửa thông số Card mạng qua file + Có thể thay đổi thông số Card mạng thông qua việc edit file /sysconfig/network-scripts-eth , thường địa chỉ này với máy chỉ có Card mạng sẽ là ifcfig-eth0. + sau khi đổi thông số cho Card mạng ta nên thực hiện câu lệnh như sau: #service network restart để các thay đổi được ghi nhận. - Đặt địa chỉ name server: Ta có thể đặt bằng GUI, nằm cùng mục với địa chỉ IP Hình 3.4.3.4 Đặt name server 40
41. - Xem, thay đổi địa chỉ IP Muốn xem hoặc thay đổi địa chỉ IP ta có thể dùng câu lệnh như sau: Hình 3.4.3.5 Thay đổi IP - Đặt địa chỉ name server qua file Nếu muốn đặt địa chỉ này ta sử dụng các câu lệnh sửa nội dung file /etc/resolv.conf Hình 3.4.3.6 Đặt name server - Một số câu lệnh kiểm tra kết nối mạng - Ping - Traceroute - Nslookup - dig 3.5. Quản lý tiến trình 3.5.1. Khái niệm Linux là hệ điều hành đa người dùng, đa tiến trình, bất cứ chương trình nào đang chạy đều được coi là một tiến trình. Tiến trình (process) là một chương trình đơn chạy trên không gian địa chỉ ảo của nó. Cần phân biệt tiến trình với lệnh, một dòng lệnh shell có thể sinh ra nhiều tiến trình. Có thể có nhiều tiến trình cùng chạy một lúc. Ví dụ dòng lệnh ls -l | sort | more sẽ khởi tạo ba tiến trình: ls, sort và more Hình 3.5.1.1. Process ID 41
42. Có 3 loại tiến trình chính trên Linux : -Tiến trình với đối thoại (Interactive processes): là tiến trình khởi động và quản lý bởi shell, kể cả tiến trình forthground hoặc background. -Tiến trình batch (Batch processes): Tiến trình không gắn liền đến bàn điều khiển (terminal) và được nằm trong hàng đợi để lần lượt thực hiện. -Tiến trình ẩn trên bộ nhớ (Daemon processes): Là các tiến trình chạy dưới nền (background). Các tiến trình này thường được khởi động từ đầu. Đa số các chương trình server cho các dịch vụ chạy theo phương thức này. Đây là các chương trình sau khi được gọi lên bộ nhớ, đợi thụ động các yêu cầu chương trình khách (client) để trả lời sau các cổng xác định (cổng là khái niệm gắn liền với giao thức TCP/IP BSD socket. Chúng ta sẽ giải thích rõ trong phần TCP/IP). Hầu hết các dịch vụ trên Internet như mail, Web, Domain Name Service chạy theo nguyên tắc này. Các chương trình được gọi là các chương trình daemon và tên của nó thường kết thúc bằng ký tự “d” như named, inetd Ký tự “d” cuối được phát âm rời ra như “đê “ trong tiếng việt. Ví dụ named được phát âm là “nêm đê”. Tiến trình có thể trải qua nhiều trạng thái khác nhau và tại một thời điểm một tiến trình rơi vào một trong các trạng thái đó. Bảng dưới đây giới thiệu các trạng thái cơ bản của tiến trình trong Linux. Bảng 3.5.1.1 Bảng trạng thái tiến trình Kí hiệu Ý nghĩa D (uninterruptible sleep) ở trạng thái này tiến trình bị treo và không thể chạy lại nó bằng một tín hiệu R (runnable) trạng thái sẵn sàng thực hiện, tức là tiến trình có thể thực hiện được nhưng chờ đến lượt thực hiện vì một tiến trình khác đang có CPU S (sleeping) trạng thái tạm dừng, tức là tiến trình tạm dừng không hoạt động (20 giây hoặc ít hơn) T (traced or stopped) trạng thái dừng, tiến trình có thể bị treo bởi một tiến trình ngoài Z (zombie process) tiến trình đã kết thúc thực hiện, nhưng nó vẫn được tham chiếu trong hệ thống W Không có các trang thường trú < Tiến trình có mức ưu tiên cao hơn N Tiến trình có mức ưu tiên thấp hơn L Có các trang khóa bên trong bộ nhớ Sơ đồ biểu diễn các trạng thái và việc chuyển trạng thái trong UNIX được trình bày trong hình dưới đây (Số hiệu trạng thái quá trình xem trong hình vẽ). Hình 3.5.1.2 Số hiệu trạng thái quá trình 42
43. Khi quá trình được phát sinh nó ở trạng thái (8), tùy thuộc vào tình trạng bộ nhớ quá trình được phân phối bộ nhớ trong (3) hay bộ nhớ ngoài (5). Trạng thái (3) thể hiện quá trình đã sẵn sáng thực hiện, các thành phần của nó đã ở bộ nhớ trong chờ đợi CPU để thựchiện. Việc thực hiện tiếp theo tùy thuộc vào trạng thái trước đó của nó. Nếu lần đầu phát sinh, nó cần đi tới thực hiện mức nhân để hoàn thiện công việc lời gọi fork sẽ từ trạng thái (3) sang trạng thái (1), trong trường hợp khác, từ trạng thái (3) nó đi tới trạng thái chờ dợi CPU ở mức người dùng (7). Trong trạng thái thực hiện ở mức người dùng (1), quá trình đi tới trạng thái (2) khi gặp lời gọi hệ thống hoặc hiện tượng ngắt xảy ra. Từ trạng thái (1) tới trạng thái (7) khi hết lượng tử thời gian. Trạng thái (4) là trạng thái chờ đợi trong bộ nhớ còn trạng thái (6) thể hiện việc chờ đợi trong bộ nhớ ngoài. Cung chuyển từ trạng thái (2) vào ngay trạng thái (2) xảy ra khi ở quá trình ở trạng thái thực hiện mức nhân, nhân hệ thống gọi các hàm xử lý ngắt tương ứng. 3.5.2. Các lệnh cơ bản trong quản lý tiến trình - Sử dụng lệnh ps Linux cung cấp cho người dùng hai cách thức nhận biết có những chương trình nào đang chạy trong hệ thống. Cách dễ hơn, đó là lệnh jobs sẽ cho biết các quá trình nào đã dừng hoặc là được chạy trong chế độ nền. Cách phức tạp hơn là sử dụng lệnh ps. Lệnh này cho biết thông tin đầy đủ nhất về các quá trình đang chạy trên hệ thống. Ví dụ: # ps PID TTY TIME CMD 7813 pts/0 00:00:00 bash 7908 pts/0 00:00:00 ps # (PID - chỉ số của tiến trình, TTY - tên thiết bị đầu cuối trên đó tiến trình được thực hiện,TIME - thời gian để chạy tiến trình, CMD - lệnh khởi tạo tiến trình). Cú pháp lệnh ps: ps [tùy-chọn] Lệnh ps có một lượng quá phong phú các tùy chọn được chia ra làm nhiều loại. Dưới đây là một số các tùy chọn hay dùng. Các tùy chọn đơn giản: − A, -e : chọn để hiển thị tất cả các tiến trình. − T : chọn để hiển thị các tiến trình trên trạm cuối đang chạy. − a : chọn để hiển thị tất cả các tiến trình trên một trạm cuối, bao gồm cả các tiến trình của những người dùng khác. − r : chỉ hiển thị tiến trình đang được chạy. Chọn theo danh sách: − C : chọn hiển thị các tiến trình theo tên lệnh. − G : hiển thị các tiến trình theo chỉ số nhóm người dùng. − U : hiển thị các tiến trình theo tên hoặc chỉ số của người dùng thực sự (người dùng khởi động tiến trình). − p : hiển thị các tiến trình theo chỉ số của tiến trình. − s : hiển thị các tiến trình thuộc về một phiên làm việc. − t : hiển thị các tiến trình thuộc một trạm cuối. − u : hiển thị các tiến trình theo tên và chỉ số của người dùng Thiết đặt định dạng được đưa ra của các tiến trình: 43
44. − f : hiển thị thông tin về tiến trình với các trường sau UID - chỉ số người dùng, PID -chỉ số tiến trình, PPID - chỉ số tiến trình khởi tạo ra tiến trình, C - , STIME - thời gian khởi tạo tiến trình, TTY - tên thiết bị đầu cuối trên đó tiến trình được chạy, TIME , thời gian để thực hiện tiến trình, CMD - lệnh khởi tạo tiến trình− l : hiển thị đầy đủ các thông tin về tiến trình với các trường F, S, UID, PID, PPID, C, PRI, NI, ADDR, SZ, WCHAN, TTY, TIME, CMD − o xâu-chọn : hiển thị các thông tin về tiến trình theo dạng do người dùng tự chọn thông qua xâu-chọn các kí hiệu điều khiển hiển thị có các dạng như sau: %C, %cpu % CPU được sử dụng cho tiến trình %mem % bộ nhớ được sử dụng để chạy tiến trình %G tên nhóm người dùng %P chỉ số của tiến trình cha khởi động ra tiến trình con %U định danh người dùng %c lệnh tạo ra tiến trình %p chỉ số của tiến trình %x thời gian để chạy tiến trình %y thiết bị đầu cuối trên đó tiến trình được thực hiện Ví dụ: muốn xem các thông tin như tên người dùng, tên nhóm, chỉ số tiến trình, chỉ số tiến trình khởi tạo ra tiến trình, tên thiết bị đầu cuối, thời gian chạy tiến trình, lệnh khởi tạo tiến trình, hãy gõ lệnh: # ps -o '%U %G %p %P %y %x %c' USER GROUP PID PPID TTY TIME COMMAND root root 1929 1927 pts/1 00:00:00 bash root root 2279 1929 pts/1 00:00:00 ps Nếu muốn xem người dùng “X” nào đó đang sử dụng những tiến trình nào ta có thể sử dụng lệnh sau: ps -u X - Lệnh hủy tiến trình kill Trong một số trường hợp, sử dụng lệnh kill để hủy bỏ một tiến trình. Điều quan trọng nhất khi sử dụng lệnh kill là phải xác định được chỉ số của tiến trình mà chúng ta muốn hủy. Cú pháp lệnh: kill [tùy-chọn] kill -l [tín hiệu] Lệnh kill sẽ gửi một tín hiệu đến tiến trình được chỉ ra. Nếu không chỉ ra một tín hiệu nào thì ngầm định là tín hiệu TERM sẽ được gửi. Một số tùy chọn: − s xác định tín hiệu được gửi. Tín hiệu có thể là số hoặc tên của tín hiệu. Dưới đây là một số tín hiệu hay dùng: 44
45. − p lệnh kill sẽ chỉ đưa ra chỉ số của tiến trình mà không gửi một tín hiệu nào. − l hiển thị danh sách các tín hiệu mà lệnh kill có thể gửi đến các tiến trình (các tín hiệu này có trong file /usr/include/Linux/signal.h) Ví dụ: # ps PID TTY TIME CMD 2240 pts/2 00:00:00 bash 2276 pts/2 00:00:00 man 2277 pts/2 00:00:00 more 2280 pts/2 00:00:00 sh 2281 pts/2 00:00:00 sh # kill 2277 PID TTY TIME CMD 2240 pts/2 00:00:00 bash 2276 pts/2 00:00:00 man 2280 pts/2 00:00:00 sh 2281 pts/2 00:00:00 sh - Lệnh sleep ngừng hoạt động một thời gian Nếu muốn cho máy nghỉ một thời gian mà không muốn tắt vì ngại khởi động lại thì cần dùng lệnh sleep. Cú pháp: sleep [tuỳ-chọn] NUMBER[SUFFIX] − NUMBER: số giây(s) ngừng hoạt động. − SUFFIX : có thể là giây(s) hoặc phút(m) hoặc giờ hoặc ngày(d) Các tùy chọn: − -help hiện thị trợ giúp và thoát − - version hiển thị thông tin về phiên bản và thoát - Xem cây tiến trình với lệnh pstree Đã biết lệnh để xem các tiến trình đang chạy trên hệ thống, tuy nhiên trong Linux còn có một lệnh cho phép có thể nhìn thấy mức độ phân cấp của các tiến trình, đó là lệnh pstree. Cú pháp lệnh: pstree [tùy-chọn] [pid | người-dùng] Lệnh pstree sẽ hiển thị các tiến trình đang chạy dưới dạng cây tiến trình. Gốc của cây tiến trình thường là init. Nếu đưa ra tên của một người dùng thì cây của các tiến trình do người dùng đó sở hữu sẽ được đưa ra. pstree thường gộp các nhánh tiến trình trùng nhau vào trong dấu ngoặc vuông, ví dụ: nit -+-getty |-getty |-getty |-getty thành init 4*[getty] − a chỉ ra tham số dòng lệnh. Nếu dòng lệnh của một tiến trình được tráo đổi ra bên ngoài, nó được đưa vào trong dấu ngoặc đơn. − c không thể thu gọn các cây con đồng nhất. Mặc định, các cây con sẽ được thu gọn khi có thể − h hiển thị tiến trình hiện thời và "tổ tiên" của nó với màu sáng trắng 45
46. − H giống như tùy chọn -h, nhưng tiến trình con của tiến trình hiện thời không có màu sáng trắng − l hiển thị dòng dài. − n sắp xếp các tiến trình cùng một tổ tiên theo chỉ số tiến trình thay cho sắp xếp theo tên Ví dụ: # pstree init-+-apmd |-atd |-automount |-crond |-enlightenment |-gdm-+-X | `-gdm gnome-session |-gen_util_applet |-gmc - Lệnh thiết lập độ ưu tiên của tiến trình Lệnh nice Ngoài các lệnh xem và hủy bỏ tiến trình, trong Linux còn có hai lệnh liên quan đến độ ưu tiên của tiến trình, đó là lệnh nice và lệnh renice. Để chạy một chương trình với độ ưu tiên định trước, hãy sử dụng lệnh nice. Cú pháp lệnh: nice [tùy-chọn] [lệnh [tham-số ] ] Lệnh nice sẽ chạy một chương trình (lệnh) theo độ ưu tiên đã sắp xếp. Nếu không có lệnh, mức độ ưu tiên hiện tại sẽ hiển thị. Độ ưu tiên được sắp xếp từ -20 (mức ưu tiên cao nhất) đến 19 (mức ưu tiên thấp nhất). − ADJUST : tăng độ ưu tiên theo ADJUST đầu tiên − - help : hiển thị trang trợ giúp và thoát Lệnh renice Để thay đổi độ ưu tiên của một tiến trình đang chạy, hãy sử dụng lệnh renice. Cú pháp lệnh: renice [tùy-chọn] Lệnh renice sẽ thay đổi mức độ ưu tiên của một hoặc nhiều tiến trình đang chạy. − g : thay đổi quyền ưu tiên theo nhóm người dùng − p : thay đổi quyền ưu tiên theo chỉ số của tiến trình − u : thay đổi quyền ưu tiên theo tên người dùng Ví dụ: # renice +1 987 -u daemon root -p 32 lệnh trên sẽ thay đổi mức độ ưu tiên của tiến trình có chỉ số là 987 và 32, và tất cả các tiến trình do người dùng daemon và root sở hữu. - Lệnh lsof liệt kê các files được mở bởi các tiến trình khác Liệt kê các files, sockets, pipes đang mở, đang được sử dụng bởi các tiến trình khác, nếu muốn biết tất cả các tiến trình đang sử dụng shell bash sử dụng lệnh như sau: # lsof /bin/bash COMMAND PID USERFD TYPE DEVICE SIZENODENAME bash1838 khanhduong txt REG 252,0729040170156/bin/bash 3.6. Tập tin và thư mục 3.6.1. Một số khái niệm Người dùng đã từng làm việc với hệ điều hành DOS/Windows thì rất quen biết với các khái niệm: tập tin (file), thư mục, thư mục hiện thời Để đảm bảo tính hệ 46
47. thống và thuận tiện cho người dùng chưa từng làm việc thành thạo với một hệ điều hành nào khác, chương này vẫn giới thiệu về các khái niệm này một cách sơ bộ. Một đối tượng điển hình trong các hệ điều hành đó là file. File là một tập hợp dữ liệu có tổ chức được hệ điều hành quản lý theo yêu cầu của người dùng. Cách tổ chức dữ liệu trong file thuộc về chủ của nó là người đã tạo ra file. File có thể là một văn bản (trường hợp đặc biệt là chương trình nguồn trên C, PASCAL, shell script ), một chương trình ngôn ngữ máy, một tập hợp dữ liệu Hệ điều hành tổ chức việc lưu trữ nội dung file trên các thiết bị nhớ lâu dài (chẳng hạn đĩa từ) và đảm bảo các thao tác lên file. Chính vì có hệ điều hành đảm bảo các chức năng liên quan đến file nên người dùng không cần biết file của mình lưu ở vùng nào trên đĩa từ, bằng cách nào đọc/ghi lên các vùng của đĩa từ mà vẫn thực hiện được yêu cầu tìm kiếm, xử lý lên các file. Hệ điều hành quản lý file theo tên gọi của file (tên file) và một số thuộc tính liên quan đến file. Trước khi giới thiệu một số nội dung liên quan đến tên file và tên thư mục, chúng ta giới thiệu sơ bộ về khái niệm thư mục. Để làm việc được với các file, hệ điều hành không chỉ quản lý nội dung file mà còn phải quản lý các thông tin liên quan đến các file. Thư mục (directory) là đối tượng được dùng để chứa thông tin về các file, hay nói theo một cách khác, thư mục chứa các file. Các thư mục cũng được hệ điều hành quản lý trên vật dẫn ngoài và vì vậy, theo nghĩa này, thư mục cũng được coi là file song trong một số trường hợp để phân biệt với "file" thư mục, chúng ta dùng thuật ngữ file thông thường. Khác với file thông thường, hệ điều hành lại quan tâm đến nội dung của thư mục. Một số nội dung sau đây liên quan đến tên file (bao gồm cả tên thư mục): Tên file trong Linux có thể dài tới 256 ký tự, bao gồm các chữ cái, chữ số, dấu gạch nối, gạch chân, dấu chấm. Tên thư mục/file trong Linux có thể có nhiều hơn một dấu chấm, ví dụ: This_is.a.VERY_long.filename. Nếu trong tên file có dấu chấm "." thì xâu con của tên file từ dấu chấm cuối cùng được gọi là phần mở rộng của tên file (hoặc file). Ví dụ, tên file trên đây có phần mở rộng là .filename. Chú ý rằng khái niệm phần mở rộng ở đây không mang ý nghĩa như một số hệ điều hành khác (chẳng hạn như MS-DOS). * Lưu ý: Chúng ta nên lưu ý rằng, không phải ký tự nào cũng có nghĩa. Nếu có hai file chỉ khác nhau ở ký tự cuối cùng, thì đối với Linux, đó là hai file có thể trùng tên. Bởi lẽ, Linux chỉ lấy 32 hay 64 ký tự đầu tiên trong tên file mà thôi (tùy theo phiên bản Linux), phần tên file còn lại dành cho chủ của file, Linux theo dõi thông tin, nhưng thường không xem các ký tự đứng sau ký tự thứ 33 hay 65 là quan trọng đối với nó. Xin nhắc lại lưu ý về phân biệt chữ hoa và chữ thường đối với tên thư mục/file, ví dụ hai file FILENAME.tar.gz và filename.tar.gz là hai file khác nhau. + Nếu trong tên thư mục/file có chứa khoảng trống, sẽ phải đặt tên thư mục/file vào trong cặp dấu nháy kép để sử dụng thư mục/file đó. Ví dụ, để tạo thư mục có tên là “My document” chẳng hạn, hãy đánh dòng lệnh sau: # mkdir "My document" + Một số ký tự sau không được sử dụng trong tên thư mục/file: !, *, $, &, # Tập hợp tất cả các file có trong hệ điều hành được gọi là hệ thống file là một hệ thống thống nhất. Bởi chính từ cách thức sử dụng thư mục, hệ thống file được tổ chức lôgic theo dạng hình cây: Hệ thống file được xuất phát từ một thư mục gốc (được kí hiệu là "/") và cho phép tạo ra thư mục con trong một thư mục bất kỳ. Thông thường, khi khởi tạo Linux đã có ngay hệ thống file của nó. 3.6.2. Các lệnh trong hệ thống tập tin 47
48. - Tạo thư mục với lệnh mkdir Lệnh mkdir tạo một thư mục, cú pháp: mkdir [tùy-chọn] Lệnh này cho phép tạo một thư mục mới nếu thư mục đó chưa thực sự tồn tại. Để tạo một thư mục, cần đặc tả tên và vị trí của nó trên hệ thống file (vị trí mặc định là thư mục hiện thời). Ví dụ: nếu muốn tạo thư mục test trong thư mục home, hãy gõ lệnh sau: mkdir /home/test - Thay đổi thư mục làm việc hiện thời với lệnh cd Cú pháp lệnh: cd Chuyển đến thư mục /usr/include : $cd /usr/include Chuyển trở lại thư mục “home”: $cd Chuyển đến thư mục cha: $cd - Xem nội dung thư mục với lệnh ls Sử dụng lệnh ls và một số các tùy chọn của nó là có thể biết được mọi thông tin về một thư mục. Cú pháp lệnh: # ls [tùy-chọn] [file] Lệnh này đưa ra danh sách các file liên quan đến tham số file trong lệnh. Trường hợp phổ biến tham số file là một thư mục, tuy nhiên trong một số trường hợp khác, tham số file xác định nhóm (khi sử dụng các mô tả nhóm *, ? và cặp [ và ]); nếu không có tham số file, mặc định danh sách các file có trong thư mục hiện thời sẽ được hiển thị. Các tùy chọn của lệnh: - a : liệt kê tất cả các file, bao gồm cả file ẩn. - l : đưa ra thông tin đầy đủ nhất về các file và thư mục. - s : chỉ ra kích thước của file, tính theo khối (1 khối = 1024 byte). - F : - Xóa thư mục với lệnh rmdir Lệnh rmdir được dùng để xóa bỏ một thư mục. Cú pháp lệnh: rmdir [tùy-chọn[ Có thể xóa bỏ bất kỳ thư mục nào nếu có quyền đó. Lưu ý rằng, thư mục chỉ bị xóa khi nó "rỗng", tức là không tồn tại file hay thư mục con nào trong đó. Không có cách gì khôi phục lại các thư mục đã bị xóa, vì thế hãy suy nghĩ cẩn thận trước khi quyết định xóa một thư mục. Các tùy chọn của lệnh: - - ignore-fail-on-non-empty : bỏ qua các lỗi nếu xóa một thư mục không rỗng. - p, parents : xóa bỏ một thư mục, sau đó lần lượt xóa bỏ tiếp các thư mục có trên đường dẫn chứa thư mục vừa xóa. . Ví dụ, dòng lệnh rmdir -p /a/b/c sẽ tương đương với ba dòng lệnh rmdir /a/b/c, rmdir /a/b, rmdir /a (với điều kiện các thư mục là rỗng). - - verbose : đưa ra thông báo khi xóa một thư mục. - - help : hiển thị trang trợ giúp và thoát. Ví dụ: # rmdir -p /test/test1/test2 rmdir: /: No such file or directory Dòng lệnh trên sẽ lần lượt xóa ba thư mục test2, test1, test và hiển thị thông báo trên màn hình kết quả của lệnh. - Xem đường dẫn thư mục hiện thời với lệnh pwd Cú pháp lệnh: pwd Lệnh này cho biết hiện người dùng đang ở trong thư mục nào và hiện ra theo dạng một đường dẫn tuyệt đối. 48
49. Ví dụ: gõ lệnh pwd tại dấu nhắc lệnh sau khi người dùng duonglk vừa đăng nhập thì màn hình hiển thị như sau: # pwd /home/duonglk - Lệnh đổi tên thư mục với lệnh mv Cú pháp lệnh: mv Lệnh này cho phép đổi tên một thư mục từ tên-cũ thành tên-mới. Ví dụ: # mv Tongket thongke sẽ đổi tên thư mục Tongket thành thongke . Nếu sử dụng lệnh mv để đổi tên một thư mục với một cái tên đã được đặt cho một file thì lệnh sẽ gặp lỗi. Nếu tên mới trùng với tên một thư mục đang tồn tại thì nội dung của thư mục được đổi tên sẽ ghi đè lên nội dung của thư mục trùng tên. - Tạo file (tập tin) với lệnh touch Lệnh touch có nhiều chức năng, trong đó một chức năng là giúp tạo file mới trên hệ thống: touch rất hữu ích cho việc tổ chức một tập hợp các file mới. Cú pháp lệnh: touch Thực chất lệnh này có tác dụng dùng để cập nhật thời gian truy nhập và sửa chữa lần cuối của một file. Vì lý do này, các file được tạo bằng lệnh touch đều được sắp xếp theo thời gian sửa đổi. Nếu sử dụng lệnh touch đối với một file chưa tồn tại, chương trình sẽ tạo ra file đó. Sử dụng bất kỳ trình soạn thảo nào để soạn thảo file mới. Ví dụ: dùng lệnh touch để tạo file newfile: # touch newfile - Tạo file với lệnh cat Lệnh cat tuy đơn giản nhưng rất hữu dụng trong Linux. Chúng ta có thể sử dụng lệnh này để lấy thông tin từ đầu vào (bàn phím ) rồi kết xuất ra file hoặc các nguồn khác, hay để xem nội dung của một file Phần này trình bày tác dụng của lệnh cat đối với việc tạo file. Cú pháp lệnh: cat > filename Theo ngầm định, lệnh này cho phép lấy thông tin đầu vào từ bàn phím rồi xuất ra màn hình. Soạn thảo nội dung của một file bằng lệnh cat tức là đã đổi hướng đầu ra của lệnh từ màn hình vào một file. Người dùng gõ nội dung của file ngay tại dấu nhắc màn hình và gõ CTRL+d để kết thúc việc soạn thảo. Nhược điểm của cách tạo file này là nó không cho phép sửa lỗi, ví dụ nếu muốn sửa một lỗi chính tả trên một dòng, chỉ có cách là xóa đến vị trí của lỗi và gõ lại nội dung vừa bị xóa. Ví dụ: tạo file newfile trong thư mục /home/vd bằng lệnh cat. # cat > /home/vd/newfile This is a example of cat command ^D Sau khi soạn thảo xong, gõ Enter và CTRL+d để trở về dấu nhắc lệnh, nếu không gõ Enter thì phải gõ CTRL+d hai lần. Khi sử dụng lệnh này, nếu file chưa tồn tại thì sẽ tạo file mới, nếu file đó đã tồn tại thì sẽ xóa file cũ và tạo file mới. Có thể sử dụng luôn lệnh cat để xem nội dung của file vừa soạn thảo: # cat /home/vd/newfile This is a example of cat command Để thêm nội dung vào phần cuối của file có sẵn dùng lệnh: cat >> filename. Để tổng hợp hai tập tin thành một ta sử dụng cú pháp lệnh sau: $cat file1 file2 > file3 - Xóa file với lệnh rm 49
50. Lệnh rm là lệnh rất "nguy hiểm" vì trong Linux không có lệnh khôi phục lại những gì đã xóa, vì thế hãy cẩn trọng khi sử dụng lệnh này. Lệnh rm cho phép xóa bỏ một file hoặc nhiều file. Cú pháp lệnh: rm [tùy-chọn] Lệnh rm cho phép xóa nhiều file cùng một lúc bằng cách chỉ ra tên của các file cần xóa trong dòng lệnh (hoặc dùng kí kiệu mô tả nhóm). Dùng lệnh # rm bak/*.h xóa mọi file với tên có hai kí hiệu cuối cùng là ".h" trong thư mục con bak. - Sao chép tập tin với lệnh cp Lệnh cp có hai dạng như sau: cp [tùy-chọn] cp [tùy-chọn] target-directory= Lệnh này cho phép sao file-nguồn thành file-đích hoặc sao chép từ nhiều file- nguồn vào một thư mục đích (tham số hay ). Dạng thứ hai là một cách viết khác đổi thứ tự hai tham số vị trí. File đích được tạo ra có cùng kích thước và các quyền truy nhập như file nguồn, tuy nhiên file đích có thời gian tạo lập là thời điểm thực hiện lệnh nên các thuộc tính thời gian sẽ khác. Ví dụ: # cp /home/ftp/vd /home/test/vd1 Nếu ở vị trí đích, mô tả đầy đủ tên file đích thì nội dung file nguồn sẽ được sao chép sang file đích. Trong trường hợp chỉ đưa ra vị trí file đích được đặt trong thư mục nào thì tên của file nguồn sẽ là tên của file đích. # cp /home/ftp/vd /home/test/ Trong ví dụ này, tên file đích sẽ là vd nghĩa là tạo một file mới /home/test/vd. Nếu sử dụng lệnh này để sao một thư mục, sẽ có một thông báo được đưa ra cho biết nguồn là một thư mục và vì vậy không thể dùng lệnh cp để sao chép. # cp . newdir cp: .: omitting directory Câu hỏi ôn tập chương 1. Trình bày các kiểu file và quy ước tên file trong Linux 2. Trình bày cấu trúc hệ thống file của Linux 3. Trình bày cấu hình DHCP server và Network Card trong linux? 4. Trình bày các lệnh cơ bản trong quản lý tiến trình 5. Trình bày các lệnh cơ bản trong hệ thống tập tin và thư mục 50
51. Chương 4: Cài đặt phần mềm trong hệ điều hành Linux Mục tiêu: - Trình bày được các kỹ năng cài đặt phần mềm trong hệ điều hành Linux; - Biết sử dụng công cụ dòng lệnh RPM; - Cài đặt được các gói dạng TAR; - Có thái độ cẩn thận, nghiêm túc. 4.1. RPM là gì? 4.1.1. Khái niệm RPM là viết tắt của chữ ‘Red Hat Package Management’ . Đây là một trong những dạng gói phần mềm dễ dùng nhất. Các tập tin RPM thường có kết thúc bằng ‘.rpm’. Trong các bản Red Hat Linux, tên tập tin RPM thường tuân theo dạng sau: - - . .rpm Example 1.1. Tên gói emacs-21.2-1.i386.rpm Một số gói dùng để phát triển phần mềm có dạng: -devel- - . .rpm. Các gói dạng này thường chứa các tập tin thư viện và tập tin header, chỉ cần thiết để biên dịch chương trình dùng lệnh rpm. Cách dùng thông thường để cài đặt gói rpm là (cần quyền root): rpm -Uvh Để biết thông tin về gói, ta dùng lệnh sau: rpm -qpi Thông thường khi cài đặt có thể bạn sẽ gặp lỗi ‘dependencies’. Example 1.2. Lỗi dependency error: failed dependencies: libatk.so.12 is needed by libglade2-1.99.7-3 libgdk_pixbuf-1.3.so.14 is needed by libglade2-1.99.7-3 libgdk-x11-1.3.so.14 is needed by libglade2-1.99.7-3 libglib-1.3.so.14 is needed by libglade2-1.99.7-3 Bạn phải biết các tập tin libatl.so.12, libglib-1.3.so.14 nằm trong gói nào và cài đặt các gói đó trước. Để biết danh sách các tập tin trong một gói, ta dùng lệnh: rpm -qpl Gỡ cài đặt, dùng lệnh (cần quyền root): rpm -e Lưu ý: tên gói không phải là tên tập tin rpm. Quá trình gỡ cài đặt có thể sẽ thất bại nếu việc gỡ cài đặt ứng dụng này có thể ảnh hương đến ứng dụng khác. Trong trường hợp đó, phải gỡ cài đặt tất cả các ứng dụng cần đến ứng dụng bạn định gỡ cài đặt trước khi có thể gỡ cài đặt chính ứng dụng đó. 4.1.2. Quản lý gói * Liệt kê danh sách tất cả các gói đã cài đặt: $rpm -qa * Kiểm tra gói có cài đặt chưa: $rpm -q * Liệt kê danh sách tập tin của một gói: $rpm -ql * Cho biết gói nào chứa tập tin : $rpm -qf 4.1.3. Đặc tính của RPM 51
52. Để hiểu rõ hơn đặc tính sử dụng của RPM, chúng ta xem xét các mục đích của việc xây dựng RPM. -Khả năng nâng cấp phần mềm: Với RPM ta có thể nâng cấp các thành phần riêng biệt của hệ thống mà không cần phải cài lại. Khi có một phiên bản mới của hệ điều hành dựa trên RPM (như RedHat Linux chẳng hạn) thì ta không phải cài lại hệ thống mà chỉ cần nâng cấp thôi. RPM cho phép nâng cấp hệ thống một cách tự động, thông minh. Các tập tin cấu hình được gìn giữ cẩn thận qua các lần nâng cấp, vì thế không sợ thay đổi các tuỳ chọn sẵn có của hệ thống được nâng cấp. -Truy vấn thông tin hiệu quả: RPM cũng được thiết kế cho mục đích truy vấn các thông tin về các package trong hệ thống. Ta có thể tìm kiếm thông tin các package hoặc các tập tin cài đặt trong toàn bộ cơ sở dữ liệu. Cũng có thể hỏi tập tin cụ thể thuộc về package nào và nó ở đâu. Package RPM có các tập tin chứa các thông tin rất hữu ích về package này và nội dung của package. Các tập tin này cho phép người dùng tìm kiếm thông tin dễ dàng trong một package riêng lẻ. -Thẩm tra hệ thống (System Verification): Một đặc tính rất mạnh của RPM là cho phép bạn thẩm tra lại các package. Nếu nghi ngờ một tập tin nào bị xóa hay bị thay thế trong package, có thể kiểm tra lại rất dễ dàng. Ta cần phải chú ý đến các dấu hiệu bất bình thường của hệ thống, nên kiểm tra và cài lại nếu cần thiết. 4.2. Sử dụng công cụ dòng lệnh RPM RPM làm việc theo sáu chế độ khác nhau, trong đó ta có thể sử dụng năm chế độ từ dòng lệnh hoặc bằng gnorpm, một công cụ căn cứ trên X Window, ta cũng có thể sử dụng GnomeRPM hay KDERPM. Các chế độ đó là cài đặt, tháo bỏ cài đặt, cập nhật, tìm kiếm, kiểm sát và xây dựng. 4.2.1. Lệnh rpm Lưu ý rằng ta phải thực hiện rpm với người dùng quản trị (root). RPM có 5 chế độ thực hiện là cài đặt (installing), xóa (uninstalling), nâng cấp (upgrading), truy vấn (querying) và thẩm tra (verifying). 4.2.2. Cài đặt phần mềm bằng rpm Package RPM thường chứa các tập tin giống như foo-1.0-1.i386.rpm Tên tập tin này bao gồm tên package (foo), phiên bản (1.0), số hiệu phiên bản (1), kiến trúc sử dụng (i386). Lệnh cài đặt : # rpm -ivh tên-tập-tinRPM Ví dụ: #rmp -ivh foo-1.0-1.i386.rpm foo Một số trường hợp lỗi khi cài đặt. + Package đã cài rồi. + Xung đột với tập tin cũ đã tồn tại. + Package phụ thuộc vào package khác. Ví dụ: package đã được cài đặt trước # rpm -ivh foo-1.0-1.i386.rpm foo package foo-1.0-1 is already installed Nếu muốn cài chồng lên package đã cài rồi dùng lệnh thêm tham số replacepkgs #rpm -ivh replacepkgs tên-tập-tin-package Ví dụ: # rpm -ivh replacepkgs foo-1.0-1.i386.rpm Ví dụ: xung đột với tập tin cũ đã tồn tại # rpm -ivh foo-1.0-1.i386.rpm foo /usr/bin/foo conflicts with file from bar-1.0-1 52
53. Để bỏ qua lỗi này, ta có thể cài đè lên bằng cách sử dụng tùy chọn replacefiles. # rpm -ivh replacefiles foo-1.0-1.i386.rpm Ví dụ: Package phụ thuộc vào package khác # rpm -ivh foo-1.0-1.i386.rpm failed dependencies: bar is needed by foo-1.0-1 Giải quyết trường hợp này ta phải cài các package được yêu cầu. Nếu ta muốn tiếp tục cài mà không cài các package khác thì dùng tùy chọn nodeps. Tuy nhiên lúc này có thể package của bạn cài có thể chạy không tốt. 4.2.3. Loại bỏ phần mềm đã cài đặt trong hệ thống Xóa package thì đơn giản hơn cài. Lệnh xóa. # rpm -e tên-package Lưu ý là khi xóa chúng ta dùng tên-package chứ không dùng tên tập tin RPM. Ví dụ: # rpm -e foo removing these packages would break dependencies: foo is needed by bar-1.0-1 Nếu muốn xóa các package bỏ qua các lỗi, bạn dùng thêm tham số nodeps. Tuy nhiên đây không phải là ý kiến hay, vì nếu chương trình bạn xóa có liên quan đến chương trình khác. Khi đó chương trình này sẽ hoạt động không được. 4.2.4. Nâng cấp phần mềm Upgrade cũng tương tự như cài đặt mới. # rpm -Uvh tên-tập-tinRPM Ví dụ: # rpm -Uvh foo-2.0-1.i386.rpm foo Khi upgrade RPM sẽ xóa các phiên bản cũ của package. ta có thể dùng lệnh này để cài đặt, khi đó sẽ không có phiên bản cũ nào bị xóa đi. Khi RPM tự động nâng cấp với tập tin cấu hình, ta thấy chúng thường xuất hiện một thông báo như sau : saving /etc/foo.conf as /etc/foo.conf.rpmsave. Điều này có nghĩa là khi tập tin cấu hình của phiên bản cũ không tương thích với phiên bản mới thì chúng lưu lại và tạo tập tin cấu hình mới. Nâng cấp thực sự là sự kết hợp giữa Uninstall và Install. Vì thế khi upgrade cũng thường xảy ra các lỗi như khi Install và Uninstall và thêm một lỗi nữa là khi ta upgrade với phiên bản cũ hơn. # rpm -Uvh foo-1.0-1.i386.rpm foo package foo-2.0-1 (which is newer) is already installed Trong trường hợp này ta thêm tham số oldpackage # rpm -Uvh oldpackage foo-1.0-1.i386.rpm foo #################################### 4.2.5. Truy vấn các phần mềm Để truy vấn thông tin từ cơ sở dữ liệu của những package đã cài đăt ta dùng. # rpm -q tên-package Ví dụ: # rpm -q foo foo-2.0-1 //kết quả truy vấn Thay vì xác định tên package, ta có thể sử dụng thêm một số tham số khác kết hợp với -q để xác định package mà ta muốn truy vấn, chúng được gọi là Package Specification Options + -a : Truy vấn tất cả các package. 53