Giáo trình Phục hồi chức năng

Nội dung text: Giáo trình Phục hồi chức năng

1. UBND TỈNH LÀO CAI TRƯỜNG TRUNG HỌC Y TẾ BÀI GIẢNG PHỤC HỒI CHỨC NĂNG Tài liệu dùng cho đối tượng Y sỹ - Điều dưỡng trung cấp Năm 2015 Giáo trình PHCN trung học y tế LC 1
2. Lời nói đầu Để thống nhất nội dung giảng dạy trong Nhà trường, đáp ứng nhu cầu nhu cầu tài liệu học tập và tham khảo của học sinh trường trung học Y tế lào cai tổ chức biên soạn và biên tập các giáo trình, bài giảng môn học dùng cho học sinh trong Nhà trường. Giáo trình Phục hồi chức năng dùng cho học sinh trung học Y tế được biên soạn dựa trên nội dung, mục tiêu chương trình giáo dục môn Vật lý trị liệu - phục hồi chức năng do Bộ Y tế ban hành. Giáo trình được cập nhật một số thông tin kiến thức mới về lĩnh vực Vật lý trị liệu - phục hồi chức năng, có đổi mới phương pháp biên soạn tạo tiền đề sư phạm để giáo viên và học sinh có thể áp dụng phương pháp dạy - học tích cực. Mỗi bài gồm ba phần : mục tiêu hoc tập, nội dung chính và phần tự lượng giá. Tập giáo trình này dùng cho học sinh y Sỹ - Điều dưỡng - Nữ hộ sinh trung học. Như vậy cuốn sách sẽ thay cho việc chép bài trên lớp, nhằm dành cho học sinh sự chủ động trong học tập và có nhiều thời gian để rèn luyện kỹ năng tay nghề. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của một số thầy cô giáo kiêm nhiệm của Bệnh viện Phục hồi chức năng tham gia đóng góp ý kiến biên soạn cuốn giáo trình Phục hồi chức năng - Vật lý trị liệu; xin chân trong cảm ơn Hội đồng nghiệm thu bài bài giảng, giáo trình môn học trường trung học Y tế Lào Cai đã đánh giá, nhận xét và thông qua tập giáo trình để đưa vào sử dụng chính thức trong nhà trường. Giáo trình môn học Phục hồi chức năng - Vật lý trị liệu mới được biên soạn lần đầu nên còn nhiều thiếu sót rất mong được sự đóng góp của các thầy cô giáo và học sinh trong quá trình dạy và học cố gắng phát hiện và đóng góp nhiều ý kiến bổ ích . Đồng thời rất mong nhận được những chỉ dẫn, đóng góp ý kiến qúi báu của các bạn đồng ngiệp để tập Bài giảng ngày càng hoàn chỉnh. Thay mặt nhóm tác giả Ths Hoàng Thị Hường Giáo trình PHCN trung học y tế LC 2
3. PHỤC HỒI CHỨC NĂNG Số tiết: 3 tiết ( LT: 30 ) Đối tượng : Y Sỹ Mục tiêu học phần: 1. Trình bày được một số khái niệm cơ bản về PHCN - VLTL. 2. Xác định được mức độ khiếm khuyết, giảm chức năng và tàn tật thường gặp. 3. Thực hiện được một số kỹ thuật VLTL – PHCN thông thường cho người bệnh. 4. Hướng dẫn người bệnh và người nhà của họ tự chăm sóc , luyện tập PHCN tại bệnh viện và gia đình. Nội dung: Số tiết TT Tên bài LT T Mục tiêu học tập H 1 Đại cương PHCN – VLTL và 2 1. Nêu định nghĩa mục đích của PHCN vai trò của người Y sỹ trong 2. Trình bày được hình thức, phạm vi, PHCN nguyên tắc của PHCN 3.Trình bày được khái niệm PHCN dựa vào cộng đồng 4. Nắm được vai trò của người điều dưỡng trong PHCN 2 Quá trình tàn tật và các biện 4 1.Nắm được khái niệm khiếm khuyết, pháp phòng ngừa. Thương tật giảm khả năng, tàn tật thứ phát, cách phòng 2. Trình bày được hậu quả tàn tật và các bước phòng ngừa tàn tật 3. Trình bày các thương tật thứ phát 3 Đại cương một số phương 4 1. Kể được 7 phương pháp VLTL pháp PHCN và các kỹ thuật thường dùng xoa bóp cơ bản 2. Trình bày định nghĩa, tác dụng, chỉ định, chống chỉ định, của các phương pháp VLTL- PHCN 3. Tiến hành thành thạo các kỹ thuật xoa bóp cơ bản VLTL- PHCN Giáo trình PHCN trung học y tế LC 3
4. 4 Phục hồi chức năng cho người 2 1.Trình bày được các nguyên nhân gây khó khăn về vận động khó khăn về vận động 2. Trình bày được kỹ thuật chăm sóc PHCN cho người khó khăn về vận động 3. Thực hiện được kỹ thuật tập vận động cho chi trên. 4. Thực hiện được kỹ thuật tập vận động cho chi dưới. 5 Phục hồi chức năng cho bệnh 2 1. Trình bày được định nghĩa, nguyên nhân Liệt nửa người nhân, triệu chứng liệt nửa người. 2. Trình bày hậu quả liệt nửa người, mục đích, nguyên tắc PHCN 3. Trình bày các phương pháp PHCN liệt nửa người. 6 Phục hồi chức năng bệnh 2 1. Trình bày triệu chứng, hậu quả bệnh khớp viêm khớp. 2. Trình bày các phương pháp VLTL – PHCN cho bệnh khớp 7 Phục hồi chức năng cho người 2 1. TRình bày triệu chứng, mục đích và bệnh tổn thương thần kinh nguyên tắc điều trị tổn thương thân ngoại biên fkinh ngoại biên 2. TRình bày cách chăm sóc PHCN các bệnh tổn thương thần kinh ngoại biên 3. Thực hiện được 1 số bài tập PHCN cho bệnh tổn thương thần kinh ngoại biên trong tư thế nằm. 4. Thực hiện được 1 số bài tập cho bệnh tổn thương thần kinh ngoại biên trong tư thế ngồi. 8 Phục hồi chức năng cho người 2 1. Nắm được đại cương cơ bản về bệnh bệnh bại não bại não 2. TRình bày cách chăm sóc PHCN bệnh bại não 3. Vận dụng được 1 số bài tập trong đoạn băng để PHCN cho trẻ bại não 9 Phục hồi chức năng cho người 2 1. Nắm được các tai biến của bệnh gãy bệnh gãy xương xương 2. Trình bày được kỹ thuật chăm sóc PHCN cho người bệnh gãy xương 3. PHCN cho bệnh nhân gẫy xương trong giai đoạn bất động. 4. PHCN cho bệnh nhân gẫy xương trong giai đoạn sau bất động Giáo trình PHCN trung học y tế LC 4
5. 10 Phục hồi chức năng cho người 2 1.Trình bày được kỹ thuật chăm sóc bệnh hô hấp PHCN trong các bệnh hô hấp 2. TRình bày nhiệm vụ người điều dưỡng trong việc PHCN trong các bệnh hô hấp 3. Thực hiện được kỹ thuật vỗ rung lồng ngực. 4. Hướng dẫn được cho bệnh nhân ho khạc đờm. 5. Hướng dẫn được kỹ thuật tập thở và thư giãn. 11 Phục hồi chức năng cho người 2 1.Trình bày mục đích và các phương bệnh trước và sau phẫu thuật pháp PHCN cho bệnh nhân trước và sau phẫu thuật lồng ngực và phẫu thuật ổ bụng 2. Thực hiện được các kỹ thuật PHCN cho BN sau phẫu thuật lồng ngực. 3. Thực hiện được các kỹ thuật PHCN cho BN sau phẫu thuật ổ bụng 12 PHCN cho sản phụ trước và 2 1. Trình bày được mục đích, hình thức sau đẻ và nguyên tắc tập luyện cho sản phụ trước và sau đẻ. 2. Trình bày được kỹ thuật chăm sóc , PHCN cho sản phụ trước và sau đẻ. 13 PHCN dựa vào cộng đồng 2 1. Kể tên và làm được một số dụng cụ trợ giúp thích nghi cho người tàn tật Tổng cộng 30 0 Hướng dẫn thực hiện: 1. Dạy - học - Lý thuyết: Thực hiện theo phương pháp dạy - học tích cực tại phòng học tại trường. 2. Đánh giá - Kiểm tra thường xuyên . 1 - Kiểm tra định kỳ. 1 - Thi kết thúc học phần: Thực hiện bài thi trắc nghiệm trên giấy hoặc truyền thống. 3. Tài liệu tham khảo để dạy - học - Trường THYT Lào Cai, Giáo trình PHCN. - Vụ Khoa học & Đào tạo Bộ Y tế, Giáo trình VLTL- PHCN 2000. Giáo trình PHCN trung học y tế LC 5
6. - Tài liệu VLTL - PHCN dành cho các trường THYT. - Tài liệu huấn luyện người tàn tật tại cộng đồng. - Tài liệu VLTL - PHCN. - Băng Phục hồi chức năng cho trẻ bại não. đại cương phục hồi chức năng Mục tiêu bài học: 1. Trình bày được định nghĩa, mục đích của phục hồi chức năng. 2. Trình bày được các hình thức, phạm vi, nguyên tắc phục hồi chức năng. Nội dung: I. Định nghĩa Phục hồi chức năng (PHCN) là ngành nghiên cứu, sử dụng các biện pháp y học, kinh tế, xã hội học, giáo dục hướng nghiệp và kỹ thuật phục hồi để làm giảm tác động của bệnh tật, khiếm khuyết, giảm khả năng, tàn tật tới người bệnh và người tàn tật, giúp người bệnh, người tàn tật phục hồi tối đa về thể chất, tâm thần và xã hội. II. Mục đích 1. Hoàn lại một cách tối đa thực thể, tinh thần và nghề nghiệp. 2. Ngăn ngừa các thương tật thứ cấp. 3. Tăng cường khả năng còn lại của người tàn tật để giảm bớt hậu quả của tàn tật. 4. Thay đổi thái độ của xã hội đối với người tàn tật. 5. Cải thiện các điều kiện nhà ở, trường học, giao thông công sở, để người tàn tật có thể đến những nơi họ cần đến như mọi người, có cơ hội được vui chơi, học hành, làm việc, hoạt động xã hội. 6. Làm cho mọi người trong xã hội có ý thức phòng ngừa tàn tật. III. Các hình thức phục hồi chức năNg * Tình hình PHCN và phân phối cán bộ PHCN ở nước ta Các tuyến Người tàn tật PHCN Cán bộ PHCN các tuyến tại các tuyến Tuyến trung ương 1 - 5% 75 - 80% Tuyến tỉnh thành phố 5 - 10% 5 - 10% Tuyến huyện 5 - 10% 1% Tuyến xã 75 - 80 % 0% 1. Phục hồi chức năng tại viện, tại tRung tâm: Có nhiều khoa, phòng làm nhiệm vụ điều trị và phục hồi chức năng. Bệnh nhân ở tại bệnh viện hoặc trung tâm được điều trị và chăm sóc tại khoa, hàng ngày đến các khoa điều trị phục hồi theo chỉ định của bác sỹ phục hồi chức năng. 1.1. Ưu điểm: - Có nhiều phương tiện, thiết bị - Có cán bộ chuyên khoa được đào tạo tốt. - Có thể phục hồi được những trường hợp khó. 1.2. Nhược điểm: - Người tàn tật phải đi xa. Chi phí tốn kém. - Số lượng người được phục hồi ít. Giáo trình PHCN trung học y tế LC 6
7. - Chỉ phục hồi được về mặt y học. 2. Phục hồi chức năng ngoại viện: Cán bộ phục hồi chức năng từ các viện được cử về địa phương cùng trang thiết bị để phục hồi. 2.1. Ưu điểm: - Số người tàn tật được phục hồi nhiều hơn, - Người tàn tật không phải đi xa. 2.2. Nhược điểm: - Chi phí tốn kém. - Thiếu cán bộ phục hồi chức năng. 3. Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: Cán bộ y tế cơ sở, gia đình người tàn tật được chuyển giao kỹ thuật phục hồi chức năng. Người tàn tật được phát hiện và phục hồi chức năng tại cộng đồng theo kỹ thuật thích nghi, nguồn nhân lực tài chính dựa vào cộng đồng. 3.1. Ưu điểm: - Tỷ lệ người tàn tật được phục hồi nhiều nhất 75 - 80%. - Chất lượng phục hồi thích hợp - Người tàn tật được hội nhập xã hội - Chi phí có thể chấp nhận được - Có thể lồng ghép vào công tác chăm sóc sức khoẻ ban đầu và các chương trình y tế khác tại cộng đồng. 3.2. Nhược điểm: Các trường hợp tàn tật khó không giải quyết được. IV. Nguyên tắc phục hồi chức năng - Đánh giá cao khả năng của người tàn tật với bản thân, gia đình và xã hội. - Phục hồi chức năng tối đa các chức năng bị mất, hoặc bị giảm để giảm hậu quả của tàn tật đối với cá nhân, gia đình và xã hội. - Đánh giá cao tính độc lập, lòng tự trọng, quyền được bình đẳng và phẩm chất tốt đẹp của người tàn tật. * Kết luận : Phục hồi chức năng với người tàn tật ngày nay không chỉ là một công tác nhân đạo đơn thuần mà còn mang tính kinh tế học, nhân học, pháp lý. Phục hồi chức năng không phảI là chỉ riêng của nghành y tế mà đó là công việc của toàn xã hội. Vì vậy công tác phục hồi chức năng cần phảI được xã hội hoá cao độ. Nhiều người có khuyết tật có đóng góp lớn cho nhân loại. Lượng giá: 1. Trình bày định nghĩa PHCN? 2. Trình bày mục đích của PHCN? 3. Kể tên 3 hình thức PHCN? Ưu nhược điểm của từng hình thức? 4. Kể tên 5 phạm vi của PHCN? * Phân biệt đúng sai cho các câu từ 1 đến 9 bằng cách đánh dấu V vào cột A cho câu đúng, vào cột B cho câu sai: TT Nội dung A B 1 Mục đích chính của phục hồi chức năng là tăng cường khẳ năng còn lại của người tàn tật Giáo trình PHCN trung học y tế LC 7
8. 2 Với hình thưc phục hồi chức năng dực vào cộng đồng thì chất lượng phục hồi thích hợp, người tàn tật không được hội nhập xã hội 3 Chương trình PHCNDVCD có thể lồng ghép vào chương trình CSSK tại cộng đồng 4 PHCN là công việc riêng của nghành y tế 5 PHCN là giúp cho người tàn tật trở lại bình thường 6 PHCN về xã hội là thay đổi tháI độ của xã hội đối với người tàn tật 7 PHCN dựa vào cộng đồng thì các trường hợp tàn tật đều giảI quyết được 8 Phạm vi của phục hồi chức năng về kinh tế là hương nghiệp, công ăn việc làm, táI giáo dục hướng nghiệp 9 Với hình thức PHCN ngoại viện thì số người được phục hồi nhiều nhất vai tRò của người y sỹ tRong phục hồi chức năng Mục tiêu bài học: Trình bày được vai trò của người y sỹ trong phục hồi chức năng. Nội dung: Ngành Y tế đã xác định rõ việc nâng cao sức khoẻ, phòng bênh, chữa bệnh và phục hồi chức năng là 4 nhiệm vụ gắn liền với nhau trong nền y học hiện đại. Hàng ngày ngoài các công việc chăm sóc sức khoẻ toàn diện theo theo đúng chức năng của người điều dưỡng tại khoa, người điều dưỡng còn có chức năng sau: 1. Phát hiện: - Qua chăm sóc điều trị người bệnh phát hiện các nhu cầu cần phục hồi chức năng, lượng giá được tàn tật, xác định được nhu cầu phục hồi để từ đó lập được kế hoạch chăm sóc và phục hồi chức năng cho người bệnh. - Phát hiện các thương tật thứ cấp như: loét, viêm phổi ứ đọng, teo cơ, cứng khớp do ít vận động. - Phát hiện các chứng bệnh cần điều trị phục hồi chức năng, giới thiệu bệnh nhân sang khoa PHCN điều trị kết hợp như: các bệnh thần kinh, các bệnh khớp, tim mạch, bệnh hô hấp, bệnh chấn thương chỉnh hình, gẫy xương, các bệnh bại não, bàn chân khoèo, trẻ em còi xương. 2. Chăm sóc phục hồi: - Giáo dục, chăm sóc bệnh nhân, cung cấp thông tin và kỹ thuật. - Điều dưỡng là người chăm sóc, giữ gìn và duy trì khả năng của họ, phòng ngừa những biến chứng, quan sát và giám sát những người trực tiếp chăm sóc bệnh nhân xem họ thực hiện có đúng kế hoạch không - Giúp cộng đồng thay đổi thái độ và quan niệm đối với người tàn tật - Cố vấn, đặt kế hoạch giúp đỡ và có những lời khuyên đối với bệnh nhân đặc biệt khi họ về với gia đình. Phối hợp cùng bác sỹ thực hiện các kỹ thuật phục hồi chức năng cho người bệnh: + Chườm nóng, chườm lạnh. + Tập vận động đơn giản. + Chỉ dẫn thực hiện các tư thế đúng phòng co rút, biến dạng cho bệnh nhân. + Hướng dẫn các bài tập hoạt động trị liệu đơn giản để thực hiện chức năng sinh hoạt. Giáo trình PHCN trung học y tế LC 8
9. + Hướng dẫn sử dụng các dụng cụ phục hồi chức năng. + Hướng dẫn thân nhân trong việc tự chăm sóc, phục hồi chức năng cho người bệnh. 3. Điều tRị ( Hướng dẫn) một số bệnh thông thường bằng PHCN tại cơ sở. Lượng giá: 1. Trình bày được nhiệm vụ của người Y Sỹ trong PHCN? qu¸ tr×nh tµn tËt vµ biÖn ph¸p phßng ngõa Môc tiªu bµi häc: 1. Tr×nh bµy ®îc ®Þnh nghÜa tµn tËt. 2. Tr×nh bµy ®îc c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa tµn tËt. Néi dung: I. Qu¸ tr×nh g©y bÖnh 1. YÕu tè bÖnh nguyªn BÊt kú mét bÖnh nµo còng ®Òu g©y ra ®îc mét yÐu tè bÖnh nguyªn nµo ®ã. VÝ dô: C¸c bªnh nhiÔm g©y nªn bëi c¸c vi khuÈn, vi rót 2. BÖnh lý Khi t¸c nh©n g©y bÖnh g©y nªn t×nh tr¹ng rèi lo¹n sinh lý, ho¸ häc c¬ thÓ gäi lµ qu¸ tr×nh bÖnh lý. Qóa tr×nh bªnh cã thÓ dõng ë ®©y mµ còng cã thÓ diÔn biÕn thµnh bÖnh. 3. BiÓu hiÖn thµnh bÖnh T¸c nh©n g©y bÖnh vµo c¬ thÓ g©y nªn qu¸ tr×nh bÖnh lý ë c¸c c¬ quan, tÕ bµo vµ g©y nªn bÖnh cho c¬ thÓ con ngêi. Mçi bÖnh Ýt nhiÒu ®Òu cã tæn th¬ng ®Æc trng cña nã. Cã nh÷ng bÖnh cã thÓ tù khái hoÆc nÕu chÈn ®o¸n ®óng vµ ®IÒu trÞ sím cã thÓ khái hoµn toµn. Cã nh÷ng bÖnh nÆng dÉn ®Õn tö vong. Cã nh÷ng bÖnh sÏ ®Ó l¹i tµn tËt vÒ sau nµy. Tãm l¹i : bÖnh nguyªn BÖnh lý BiÓu hiÖn thµnh bÖnh II. Qu¸ tr×nh tµn tËt Tµn tËt ®îc diÔn biÕn theo mét qu¸ tr×nh: Ngêi khoÎ BÖnh KhiÕm khuyÕt Gi¶m kh¶ n¨ng Tµn tËt ChÕt. Giáo trình PHCN trung học y tế LC 9
10. 1. Ngêi khoÎ: lµ ngêi cã tr¹ng th¸i tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, x· héi vµ kh«ng cã bÖnh tËt. 2. BÖnh: Lµ rèi lo¹n mét chøc n¨ng nµo ®ã cña c¬ thÓ díi ¶nh hëng cña t¸c nh©n lý, ho¸, sinh vËt, x· héi. 3. KhiÕm khuyÕt: lµ sù mÊt m¸t thiÕu hôt hoÆc bÊt b×nh thêng vÒ cÊu tróc, chøc n¨ng, gi¶i phÉu, sinh lý. 4. Gi¶m kh¶ n¨ng: Lµ mÊt hay gi¶m mét phÇn chøc n¨ng nµo ®ã do khiÕm khuyÕt t¹o nªn. 5. Tµn tËt: Lµ t×nh tr¹ng do khiÕm khuyÕt, gi¶m kh¶ n¨ng c¶n trë ngêi ®ã thùc hiÖn vai trß cña m×nh trong trong céng ®ång mµ ph¶i phô thuéc mét phÇn hay hoµn toµn vµo ngêi kh¸c. Trong lóc ®ã ngêi kh¸c cïng giíi cïng hoµn c¶nh cã thÓ lµm ®îc. III. Nguyªn nh©n g©y tµn tËt: chia lµm 3 nhãm nguyªn nh©n chÝnh - Do b¶n th©n ngêi tµn tËt - Do th¸i ®é trong gia ®×nh vµ x· héi - Do m«i trêng kh«ng thÝch hîp IV. phßng ngõa tµn tËt 1. Phßng ngõa tµn tËt bíc 1: Sö dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó phßng ngõa ngêi khoÎ kh«ng m¾c bÖnh vµ ®Ó ngêi bÖnh kh«ng bÞ khiÕm khuyÕt. - Tiªm chñng phßng m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm. - Ph¹t hiÖn vµ ®iÒu trÞ bÖnh sím. - §¶m b¶o dinh dìng cho bµ mÑ vµ trÎ em. - Cung cÊp níc s¹ch, vÖ sinh an toµn thùc phÈm. - B¶o vÖ m«i trêng, vÖ sinh lao ®éng. - Ph¸t triÓn m¹ng líi y tÕ céng ®ång vµ PHCN. - Gi¸o dôc søc khoÎ. 2. Phßng ngõa tµn tËt bíc 2: Sö dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa ®Ó khiÕm khuyÕt kh«ng trë thµnh gi¶m kh¶ n¨ng. - Ph¸t hiÖn bÖnh sím, ®iÒu trÞ tÝch cùc hiÖu qu¶. - Phôc håi chøc n¨ng sím. - Gi¸o dôc ®Æc biÖt vµ sím cho trÎ khuyÕt tËt. - T¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ tµn tËt häc hµnh. - Ph¸t triÓn ngµnh PHCN. 3. Phßng ngõa tµn tËt bíc 3: Sö dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa ®Ó gi¶m kh¶ n¨ng kh«ng trë thµnh tµn tËt. - Cung cÊp c¸c dông cô thÝch nghi. - Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi tµn tËt hoµ nhËp céng ®ång. - Gióp ngêi tµn tËt cã viÖc lµm, cã thu nhËp theo kh¶ n¨ng. V. HËu qu¶ cña tµn tËt . 1. §èi víi b¶n th©n ngêi TT Giáo trình PHCN trung học y tế LC 10