›
›

Giáo trình Thực tập động cơ I - Nguyễn Tấn Lộc

pdf 130 trang cucquyet12 6950
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Thực tập động cơ I - Nguyễn Tấn Lộc", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_thuc_tap_dong_co_i_nguyen_tan_loc.pdf

Nội dung text: Giáo trình Thực tập động cơ I - Nguyễn Tấn Lộc

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP HCM GIAÙO TRÌNH THÖÏC TAÄP ÑOÄNG CÔ I NGUYEÃN TAÁN LOÄC THAÙNG 4 / 2007
  2. LÔØI GIÔÙI THIEÄU Giaùo trình thöïc taäp ñoäng cô phaàn 1 ñöôïc bieân soaïn theo chương trình công nghệ, nhaèm muïc ñích giuùp cho caùc sinh vieân chuyeân ngaønh Cô Khí Ñoäng Löïc cuûa Tröôøng Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaät coù taøi lieäu ñeå hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Chuùng toâi vaän duïng keát hôïp giöõa lyù thuyeát vaø thöïc teá ñeå bieân soaïn taøi lieäu cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu ñaøo taïo cuûa tröôøng. Ngoaøi ra taøi lieäu coøn coù theå ñöôïc söû duïng ñeå phuïc vuï cho caùc ñoái töôïng khaùc nhö caùc tröôøng daïy ngheà vaø caùc ñoái töôïng coù lieân quan. Taøi lieäu ñöôïc bieân soaïn theo ñeà cöông moân hoïc thöïc taäp ñoäng cô xaêng cuûa Boä Moân Ñoäng Cô. Noù ñöôïc chia laøm hai phaàn chính. - Phaàn 1: Thöïc taäp ñoäng cô I. - Phaàn 2: Thöïc taäp ñoäng cô II. Giai ñoaïn thöïc taäp ñoäng cô I giuùp cho sinh vieân naém vöõng caáu truùc – nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô vaø vaän duïng kieán thöùc naøy ñeå thöïc taäp cô baûn, kieåm tra, chaån ñoaùn, baûo döôõng, ñieàu chænh vaø söûa chöõa caùc chi tieát, caùc cuïm cuûa ñoäng cô ñeå ñaït ñöôïc caùc kyõ naêng caàn thieát cuûa ngaønh. Taøi lieäu thöïc taäp ñoäng cô II duøng ñeå naâng cao caùc kieán thöùc chuyeân moân. Giai ñoaïn naøy giuùp cho sinh vieân hoaøn chænh caùc kieán thöùc veà ñoäng cô vaø trang bò caùc kieán thöùc môùi veà ñoäng cô phun xaêng, bieát söû duïng caùc thieát bò ñeå chaån ñoaùn vaø khaûo nghieäm ñoäng cô. Ñaây laø taøi lieäu ñaõ ñöôïc chænh lyù, boå xung vaø coù söûa chöõa lôùn veà noäi dung vaø hình thöùc trình baøy sau moät thôøi gian daøi ruùt kinh nghieäm trong giaûng daïy vaø trong thöïc teá lao ñoäng saûn xuaát. Chuùng toâi ñaõ maïnh daïn boû caùc noäi dung quaù cuõ maø hieän nay ñaõ quaù laïc haäu, trình baøy sô löôïc caùc noäi dung coù theå thích öùng trong moät giai ñoaïn ngaén vaø coá gaéng bieân soaïn caùc noäi dung môùi phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá cuûa Vieät Nam vaø söï phaùt trieån cuûa ngaønh oâtoâ treân theá giôùi. Chuùng toâi chaân thaønh caûm ôn caùc thaøy trong Boä Moân Ñoäng Cô Khoa Cô Khí Ñoäng Löïc ñaõ ñoùng goùp nhieàu yù kieán quí baùu giuùp chuùng toâi hoaøn thaønh taøi lieäu naøy. Tuy nhieân, söï bieân soaïn khoâng theå traùnh nhöõng thieáu soùt nhaát ñònh, chuùng toâi haân hoan ñoùn nhaän söï ñoùng goùp chaân thaønh cuûa quùi ñoïc giaû. Tp. HCM ngaøy 14 thaùng 4 naêm 2007 Ngöôøi bieân soaïn NGUYEÃN TAÁN LOÄC
  3. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ CHÖÔNG 1 PHÖÔNG PHAÙP SÖÛ DUÏNG DUÏNG CUÏ A. KHAÙI QUAÙT Caùc loaïi duïng cuï tay, duïng cuï kieåm tra, duïng cuï ñaëc bieät, duïng cuï ño ñieän duøng ñeå kieåm tra, baûo trì vaø söûa chöõa xe coä. Ñeå ñaûm baûo coâng vieäc ñaït ñöôïc hieäu quaû cao vaø an toaøn trong coâng vieäc, chuùng ta phaûi tuaân thuû ñuùng caùc qui taéc cô baûn sau: 1. Löïa choïn duïng cuï phuø hôïp nhaát ñeå tieán haønh coâng vieäc moät caùch coù hieäu quaû vaø an toaøn trong lao ñoäng. 2. Duïng cuï phaûi saïch seõ vaø luoân luoân lau chuøi ñeå traùnh söï trôn trôït khi thao taùc. 3. Saép xeáp duïng cuï coù thöù töï, ngaên naép. Neân ñaët chuùng trong thuøng duïng cuï hoaëc moùc treo vaø ñaët chuùng coù thöù töï ñeå traùnh laõng phí thôøi gian khoâng caàn thieát 4. Khi caàn trao duïng cuï cho moät ngöôøi khaùc, phaûi naém chaët duïng cuï vaø ñöa ñuùng vò trí thích hôïp ñeå traùnh söï toån thöông khi chuùng ta buoâng duïng cuï. 3
  4. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ 5. Caùc duïng cuï bò cuøn, loûng hoaëc bò hö hoûng, neân thay môùi. 6. Phaûi choïn duïng cuï ñuùng heä ñeå traùnh laøm hoûng duïng cuï vaø laøm hoûng caùc ñaàu bu loâng ñai oác. B. DUÏNG CUÏ TAY Duïng cuï caàm tay laø duïng cuï ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân ñeå ñieàu chænh, baûo trì vaø söûa chöõa oâtoâ. Noù ñöôïc duøng ñeå nôùi loûng, xieát chaët bu loâng ñai oác. Veà kích thöôùc duïng cuï tay coù hai heä: Heä mi li meùt: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 27mm Heä Inches: ¼, 5/16, 3/8, 7/16, ½, 9/16, 5/8, 11/16, ¾, 13/16, 7/8, 15/16, 1” , 1¼ Duïng cuï tay coù caùc daïng cô baûn nhö sau. I. CHÌA KHOAÙ MIEÄNG Caùc chìa khoaù mieäng duøng ñeå nôùi loûng, xieát chaët bu loâng ñai oác. Khi söû duïng caàn phaûi löïa choïn kích côõ, hình daïng, beà daøy duïng cuï cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc vaø phaûi ñaët duïng cuï ñuùng vò trí khi thao taùc. Kích thöôùc cuûa hai ñaàu khoaù mieäng laø khaùc nhau. Goùc nghieâng cuûa khoùa mieäng ñöôïc cheá taïo leäch moät goùc 15° so vôùi thaân, ñeå thao taùc deã daøng nhaát laø ôû nhöõng nôi chaät heïp. Trong söû duïng, khi thaùo hoaëc xieát chaët bu loâng ñai oác luoân luoân keùo chìa khoaù veà phía mình. Khoâng ñöôïc ñaåy duïng cuï trong thao taùc vôùi moät löïc lôùn, duïng cuï coù theå bò tröôït laøm hö hoûng duïng cuï vaø gaây toån thöông cho ngöôøi söû duïng. Khi caàn thieát phaûi ñaåy duïng cuï, neân duøng loøng baøn tay ñeå giaûm söï ruûi ro khi duïng cuï bò tröôït. Khoâng ñöôïc söû duïng caùc duïng cuï khaùc ñeå caâu noái hoaëc duøng buùa, caùc vaät cöùng khaùc ñaùnh vaøo ñeå taêng löïc, nhaèm traùnh laøm hö hoûng duïng cuï. Khi caàn duøng löïc lôùn, chuùng ta coù theå duøng duïng cuï khaùc nhö caàn xieát vaø khoaù oáng ñeå thay theá. 4
  5. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ II. CHÌA KHOAÙ HAI ÑAÀU VOØNG Kích thöôùc cuûa hai ñaàu khoùa voøng laø khaùc nhau. Noù duøng ñeå nôùi loûng hoaëc xieát chaët bu loâng ñai oác vôùi moät löïc lôùn. Khaùc vôùi khoùa mieäng, khoùa voøng baáu vaøo ñaàu bu loâng ñai oác ôû 6 maët, neân noù khoù bò tuoät khi thao taùc. Beà maët coâng taùc cuûa duïng cuï laø 12 caïnh hoaëc 6 caïnh vaø cuõng coù theå daïng khoaù boâng. Loaïi 6 caïnh, duïng cuï tieáp xuùc maët vôùi ñaàu bu loâng ñai oác, duøng ñeå thaùo xieát vôùi moät löïc lôùn hoaëc ñeå thaùo ñaàu bu loâng ñai oác ñaõ bò hoûng, khi thao taùc duïng cuï phaûi xoay moät goùc 60 ñoä. Ñeå thao taùc ôû nhöõng nôi thaät khoù khaên ngöôøi ta cheá taïo ra moät soá daïng ñaëc bieät nhö khoùa voøng cong, khoùa voøng hôû ñeå thaùo xieát raéc co cuûa caùc ñöôøng oáng hoaëc khoaù voøng töï ñoäng ñeå thao taùc nhanh choùng Khi söû duïng phaûi löïa choïn duïng cuï phuø hôïp, ñuùng kích thöôùc, tra chìa khoùa vaøo phaûi tieáp xuùc toát vôùi ñaàu bu loâng - ñai oác. 5
  6. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ III. KHOAÙ VOØNG MIEÄNG Khoaù voøng mieäng laø khoùa coù moät ñaàu voøng vaø moät ñaàu mieäng, kích thöôùc cuûa hai ñaàu duïng cuï laø nhö nhau. Duïng cuï naøy coù ñaëc ñieåm laø deã daøng thao taùc theo töøng vò trí cuï theå. IV. KHOAÙ OÁNG Khoaù oáng ñöôïc duøng ñeå thaùo xieát bu loâng-ñai oác vôùi moät löïc lôùn. Khi söû duïng, khoùa oáng ñöôïc keát hôïp vôùi caàn xieát vaø caây noái. CAÀN XIEÁT Caàn xieát raát ña daïng, noù coù theå laø caàn xieát moâ men, caàn xieát töï ñoäng, caàn xieát tay quay, caàn xieát laéc leùo, caàn xieát chöõ T Tuøy theo trò soá löïc xieát vaø vò trí, löïa choïn caàn xieát daøi hay ngaén cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. Ñaàu vuoâng caàn xieát phaûi phuø hôïp vôùi loã vuoâng cuûa caây noái vaø ñaàu vuoâng cuûa caây noái cuõng phaûi phuø hôïp vôùi loã vuoâng cuûa khoùa oáng. CAÂY NOÁI Chieàu daøi cuûa caây noái daøi ngaén khaùc nhau. Noù coù theå laø loaïi truï daøi, laéc leùo, caây noái meàm Trong söû duïng phaûi löïa choïn cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. Chuùng ta coù theå taêng chieàu daøi cuûa caây noái baèng caùch gheùp nhieàu caây noái laïi vôùi nhau. 6
  7. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ KHOAÙ OÁNG Khoùa oáng coù nhieàu loaïi: loaïi nhoû, trung bình vaø loaïi lôùn Loã tieáp xuùc vôùi bu loâng ñai oác coù theå daïng 12 caïnh hoaëc 6 caïnh. Vì vaäy, söï löïa choïn khoùa oáng phuø hôïp vôùi moãi coâng vieäc cuï theå laø raát caàn thieát. CAÙCH SÖÛ DUÏNG ƒ Choïn khoaù oáng cho phuø hôïp vôùi ñaàu bu loâng ñai oác. ƒ Choïn caàn xieát vaø caây noái coù ñaàu vuoâng phuø hôïp vôùi loã cuûa khoùa oáng. ƒ Caây noái laéc leùo ñöôïc duøng ôû nhöõng nôi maø caây noái thaúng khoâng thao taùc ñöôïc. ƒ Khi thao taùc, ñaàu khoùa oáng phaûi tieáp xuùc heát beà maët cuûa ñaàu bu loâng ñai oác. ƒ Ñeå thao taùc nhanh, chuùng ta coù theå duøng caàn xieát töï ñoäng hoaëc thay ñoåi chieàu daøi caùnh tay ñoøn cuûa caàn xieát. ƒ Khoâng ñöôïc caâu noái hoaëc duøng buùa ñeå taêng löïc ñeå traùnh laøm hö hoûng duïng cuï. KHOAÙ BU GI Laø loaïi duïng cuï chuyeân duøng, chæ ñeå thaùo vaø xieát caùc bu gi. Beân trong khoùa coù moät voøng nam chaâm vónh cöûu hoaëc voøng cao su ñeå giöõ bu gi trong khoùa oáng khoâng rôùt ra ngoaøi. Khoùa bu gi hieän ñang söû duïng coù kích thöôùc laø 5/8” hoaëc 13/16”. 7
  8. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ Khoùa bu gi ñöôïc keát hôïp vôùi caây noái daøi vaø caàn xieát chöõ T. Noù phaûi ñöôïc ñaët ñoàng taâm vôùi bu gi, traùnh khoaù bò nghieâng laøm gaõy ñaàu bu gi. ÔÛ moät soá xe ngöôøi ta cheá taïo khoùa bu gi loaïi chuyeân duøng ñeå deã daøng thao taùc trong vuøng khoâng gian heïp maø loaïi khoaù thöôøng raát khoù thöïc hieän coâng vieäc. V. MOÛ LEÁT Ñaây laø loaïi khoùa mieäng kích thöôùc coù theå thay ñoåi ñöôïc phuø hôïp vôùi ñaàu cuûa bu loâng ñai oác. Chæ söû duïng moû leát ñeå thay theá khoùa mieäng khi thaät caàn thieát, khoâng neân laïm duïng ñeåå traùnh laøm hö hoûng ñaàu bu loâng ñai oác. VI. TUOÁC NÔ VÍT Ñöôïc duøng ñeå nôùi loûng hoaëc xieát chaët caùc ñaàu vít ñai oác. Kích thöôùc cuûa caùc ñaàu vít cuõng gioáng nhö caùc loaïi khoùa thoâng duïng. Vì vaäy, khi söû duïng phaûi löïa choïn cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. CAÙCH SÖÛ DUÏNG. 1. Khi thao taùc löïa choïn ñaàu tuoác nô vít coù kích thöôùc vaø hình daïng phuø hôïp vôùi ñaàu vít vaø vò trí. 2. Giöõ noù thaúng ñöùng vôùi ñaàu vít khi thaùo xieát. 3. Khoâng ñöôïc duøng kìm ñeå taêng löïc cho tuoác nô vít, ñeå traùnh laøm hö hoûng ñaàu vít. 4. Neáu nhö ñaàu vít thaùo khoù, neân eùp chaët tuoác nô vít vaøo ñaàu vít vaø xoay, keát quaû seõ ñaït ñöôïc nhö mong muoán. Neáu thaùo quaù khoù khaên, duøng tuoác nô vít cho pheùp ñoùng, hoaëc cho pheùp taêng löïc ñeå thöïc hieän. 8
  9. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ Loã treân ñaàu vít coù raát nhieàu daïng raõnh khaùc nhau: Raõnh duøng cho vít ñaàu deïp, ñaàu chöõ thaäp, ñaàu luïc giaùc, loã nhieàu caïnh Ngoaøi caùc loaïi tuoác nô vít treân, ngöôøi ta coøn cheá taïo loaïi tuoác nô vít ñoùng ñeå thaùo vaø xieát vôùi moät löïc lôùn. Ñeå thuaän tieän trong söû duïng vaø giaûm khoâng gian chöùa ñöïng, ngöôøi ta coøn cheá taïo tuoác nô vít coù nhieàu ñaàu ñeå deã daøng choïn löïa phuø hôïp vôùi coâng vieäc. VII. KÌM Kìm coù raát nhieàu daïng: Kìm moû nhoïn, kìm hai loã, kìm baám, kìm moû quaï Chöùc naêng chính cuûa noù laø duøng ñeå keïp chaët chi tieát vaø duøng ñeå caét daây. KÌM HAI LOÃ Kìm hai loã duøng ñeå keïp chaët vaø duøng ñeå caét daây ñieän. Kìm naøy coù theå hieäu chænh ñöôïc ñoä môû cuûa mieäng kìm khi thay ñoåi vò trí choát vaøo moät trong hai loã gaàn mieäng kìm. Khoâng ñöôïc söû duïng noù ñeå thaùo hoaëc xieát bu loâng ñai oác. 9
  10. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ KÌM MOÛ NHOÏN Kìm moû nhoïn duøng ñeå gaép hoaëc giöõ caùc choát vaø caùc chi tieát coù kíck thöôùc beù hoaëc duøng ñeå thao taùc ôû nhöõng vuøng khoâng gian heïp maø kìm hai loã khoâng söû duïng ñöôïc. Khoâng ñöôïc söû duïng löïc lôùn, ñeå traùnh laøm hoûng mieäng kìm. KÌM BAÁM Noù ñöôïc söû duïng khi caàn moät löïc lôùn caàn thieát ñeå keïp thaät chaët caùc chi tieát hoaëc duøng noù ñeå thaùo caùc ñaàu bu loâng ñai oác bò hoûng. Kìm baám cuõng coù raát nhieàu kích côõ khaùc nhau vaø coâng duïng cuõng khaùc nhau. KÌM CAÉT Ñöôïc duøng ñeå thaùo hoaëc caét daây ñieän, ngoaøi ra noù coøn ñöôïc söû duïng ñeå nhoå caùc choát. Khoâng ñöôïc duøng kìm caét ñeå caét loø xo hay moät vaät cöùng, ñeå traùnh laøm hö hoûng mieäng caét cuûa kìm. CAÙC LOAÏI KÌM KHAÙC Ngoaøi caùc loaïi kìm thoâng duïng ñaõ ñöôïc neâu treân, coøn coù caùc loaïi kìm chuyeân duøng khaùc nhö: kìm thaùo loø xo thaéng, kìm thaùo xeùc maêng, kìm thaùo laép daây cao aùp, kìm môû khoen chaän, kìm thaùo coïc bình accu 10
  11. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ VIII. CAÙC LOAÏI BUÙA Buùa ñöôïc duøng ñeå ñoùng hoaëc duøng ñeå thaùo caùc chi tieát. Ngoaøi buùa ñaàu cöùng, coøn raát nhieàu loaïi buùa ñaàu meàm ñöôïc söû duïng ñeå traùnh laøm hö hoûng beà maët cuûa caùc chi tieát. CAÙCH SÖÛ DUÏNG Khi söû duïng caàm vaøo phaàn ñuoâi caùn buùa, khoâng ñöôïc naém ôû giöõa caùn buùa vaø duøng caùc phaàn khaùc cuûa buùa ñeå ñoùng. Choïn loaïi buùa söû duïng cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc ñeå traùnh laøm hö hoûng beà maët caùc chi tieát. ƒ Tröôùc khi söû duïng phaûi kieåm tra ñaàu buùa keát noái coù chaéc chaén hay khoâng. Neáu loûng leûo phaûi tra caùn laïi. ƒ Ngoaøi buùa ñaàu saét, coøn coù buùa ñaàu ñoàng, buùa cao su cöùng hay meàm. Caùc loaïi buùa ñaàu meàm ñöôïc thao taùc treân caùc beà maët coù ñoä chính xaùc cao hoaëc caùc chi tieát cheá taïo baèng hôïp kim meàm. ƒ Troïng löôïng cuûa buùa thay ñoåi roäng, tuøy theo coâng vieäc maø chuùng ta löïa choïn cho phuø hôïp. IX. THANH ÑOÀNG Thanh ñoàng laø duïng cuï söû duïng thoâng duïng, noù ñöôïc keát hôïp vôùi buùa saét ñeå thaùo hoaëc eùp chaët caùc chi tieát laïi vôùi nhau. Thanh ñoàng ñöôïc cheá taïo baèng đồng, để baûo veä caùc chi tieát trong söûa chöõa. Khi söû duïng thanh ñoàng bò loe ôû phaàn ñaàu, phaûi söûa chöõa, tröôùc khi söû duïng. 11
  12. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ X. CAÂY CAÏO JOINT Được duøng laøm saïch beà maët laép gheùp khi thay moät joint cuõ baèng moät joint môùi. Söû duïng caïnh beùn ñeå laøm saïch beà maët caùc chi tieát. Caån thaän traùnh laøm hoûng beà maët laép gheùp. XI. CAÂY ÑOÄT DAÁU Caây ñoät daáu duøng ñeå laøm daáu caùc chi tieát laép gheùp, ñeå khi laép gheùp laïi ñuùng vị trí ban ñaàu hoaëc duøng ñeå laøm daáu loã ñeå ñònh taâm muõi khoan. Khi caàn khoan moät loã, caàn thieát phaûi ñoät moät daáu loã caàn khoan ñeå traùnh muõi khoan leäch vò trí khi khoan. Khi laáy daáu phaûi nhìn thaúng vaø ñaët nghieâng caây ñoät daáu, ñeå maét coù theå xaùc ñònh ñuùng vò trí caàn ñoät. Sau ñoù ñaët ñöùng caây ñoät daáu vaø laáy daáu. 12
  13. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ XII. CAÂY LOÙI Ñöôïc söû duïng ñeå ñoùng caùc ri veâ vaø caùc choát. Tröôùc khi söû duïng phaûi löïa choïn kích thöôùc caây loùi phuø hôïp vôùi coâng vieäc. XIII. DUÏNG CUÏ THAÙO XIEÁT BAÈNG KHÍ NEÙN Duïng cuï naøy ñöôïc söû duïng raát phoå bieán. ÔÛ nhöõng nôi coù khoaûng khoâng gian roäng, chuùng thao taùc raát nhanh choùng. Khi söû duïng phaûi löïa choïn kích côõ duïng cuï cho phuø hôïp vôùi moâ men vaø ñieàu chænh aùp suaát söû duïng treân duïng cuï cho chính xaùc. Phöông tieän naøy duøng ñeå thaùo ñai oác ñaàu truïc khuyûu, ñai oác ñaàu pu li maùy phaùt ñieän, bu loâng baùnh ñaø, taét keâ baùnh xe thì raát laø nhanh choùng. C. DUÏNG CUÏ CHUYEÂN DUØNG (SST) Caùc loaïi duïng cuï tay khoâng theå thöïc hieän heát moïi coâng vieäc, ñoâi khi chuùng coøn laøm hö hoûng caùc chi tieát hoaëc laøm maát nhieàu thôøi gian ñeå thöïc hieän moät coâng vieäc naøo ñoù. Caùc duïng cuï ñaëc bieät ñöôïc cheá taïo ñeå khaéc phuïc söï baát lôïi cuûa caùc duïng cuï tay. Coù raát nhieàu duïng cuï chuyeân duøng, tuyø theo coâng vieäc vaø vò trí maø chuùng coù nhieàu loaïi khaùc nhau nhö: Caûo ñeå thaùo loïc nhôùt, kìm thaùo xeùc maêng, oáng boùp xeùc maêng, caûo xuù pap, caûo pu li ñaàu truïc khuyûu, caûo loø xo phuoäc nhuùn, caûo baïc ñaïn, duïng cuï eùp loø xo xuù pap Tuy nhieân, duïng cuï chuyeân duøng raát baát lôïi, noù khoâng theå söû duïng vaøo caùc vieäc khaùc, cuõng nhö khoâng theå söû duïng cho caùc haõng xe khaùc nhau. CAÙC LOAÏI CAÛO Caûo duøng chuû yeáu cho vieäc thaùo rôøi caùc baùnh raêng, pu li, oáng loùt, baïc ñaïn . Bu loâng cuûa caûo taïo ra moät löïc raát lôùn khi caàn thieát. Phaïm vi söû duïng cuûa caûo raát roäng khi chuùng ta thay ñoåi vò trí caùnh tay ñoøn, thay ñoåi kích thöôùc treân caûo 13
  14. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ CAÛO LOÏC NHÔÙT Chuyeân duøng ñeå thaùo laép loïc nhôùt, kích thöôùc cuûa caûo lôùn nhoû khaùc nhau. CAÛO XUÙ PAP. Ñaây laø duïng cuï chuyeân duøng ñeå thaùo vaø laép caùc loø xo xuù pap treân naép maùy. DUÏNG CUÏ THAÙO PU LI TRUÏC KHUYÛU. Duøng ñoà gaù keát hôïp vôùi moät caây chòu pu li ñeå thaùo ñai oác ñaàu truïc khuyûu. 14
  15. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ Treân ñaây, chuùng toâi chæ trình baøy moät soá duïng cuï chuyeân duøng mang tính chaát ñaëc tröng, thoâng duïng. Caùc duïng cuï chuyeân duøng khaùc raát ña daïng, tuøy theo coâng vieäc cuï theå maø chuùng ta löïa choïn cho ñuùng. D. DUÏNG CUÏ KIEÅM TRA Duøng ñeå kieåm tra caùc chi tieát coù ñoä chính xaùc cao. Chuùng bao goàm: Thöôùc keïp, pan me, so keá, caên laù, com pa, ca lip, nhöïa ño khe hôû, duïng cuï ño loøng xy lanh, caàn xieát moâ men, duïng cuï ño ñieän I. CAÀN XIEÁT MO MEN Caàn xieát moâ men duøng ñeå kieåm tra moâ men khi xieát ñai oác hoaëc con vít theo moät giaù trò cho tröôùc cuûa nhaø cheá taïo. Trò soá moâ men xieát ñöôïc theå hieän baèng con soá hieån thò treân duïng cuï, duøng tieáng keâu hoaëc duøng thang ño keát hôïp vôùi kim chæ thò. Thöù nguyeân cuûa moâ men xieát laø Ft-lbs, Nm hoaëc Kgm. Ñoái vôùi loaïi caàn xieát moâ men duøng tieáng keâu, chuùng ta phaûi hieäu chænh trò soá moâ men tröôùc ôû ñuoâi duïng cuï vaø sau ñoù khoùa laïi. Trong quaù trình xieát, chuùng ta keùo caàn xieát töø töø cho ñeán khi nghe tieáng keâu phaùt ra töø duïng cuï thì döøng laïi. CAÙCH SÖÛ DUÏNG ƒ Söû duïng loaïi duïng cuï thoâng thöôøng ñeå xieát töông ñoái chaët tröôùc, sau ñoù duøng caàn xieát momen ñeå xieát giai ñoaïn sau cuøng. ƒ Khoâng ñöôïc duøng caàn xieát moâ men ñeå xieát moät trò soá moâ men lôùn hôn trò soá moâ men ñöôïc qui ñònh treân duïng cuï. ƒ Khi xieát, moät tay caàm vaøo ñaàu caàn xieát vaø tay coøn laïi keùo duïng cuï veà phía mình ñeå traùnh nguy hieåm. II. THÖÔÙC KEÏP Thöôùc keïp laø duïng cuï ño coù ñoä chính xaùc töông ñoái cao. Noù duøng ñeå ño ñöôøng kính trong, ñöôøng kính ngoaøi, chieàu saâu vaø chieàu daøi cuûa chi tieát. Thöôùc keïp coù nhieàu daïng nhö: loaïi soá, loaïi coù ñoàng hoà bieåu thò vaø loaïi thoâng thöôøng. 15
  16. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ Moät thöôùc keïp coù hai thang, moät thang ño chính vaø moät thang ño phuï. Thang ño chính duøng ñeå xaùc ñònh soá nguyeân cuûa chi tieát ñöôïc ño, treân thang ño chính ñöôïc khaéc nhieàu vaïch ñeàu nhau, khoaûng caùch töø vaïch naøy ñeán vaïch kia laø 1mm. Thang ño phuï duøng ñeå phoái hôïp vôùi thang ño chính, noù duøng ñeå xaùc ñònh kích thöôùc raát beù naèm giöõa hai vaïch cuûa thang ño chính. Ñoä chính xaùc cuûa thöôùc keïp laø 1/10, 1/20 hoaëc 1/50mm. Ví duï: Treân thang ño chính cuûa moät thöôùc keïp, ngöôøi ta chia thang ño laøm nhieàu vaïch, moãi vaïch caùch nhau laø 1mm. Treân thang ño phuï chia laøm 10 khoaûng töông öùng vôùi 9 ñôn vò treân thang ño chính (9mm). Nhö vaäy moãi khoaûng treân ño phuï caùch nhau laø 1/10 (0,9mm). CAÙCH SÖÛ DUÏNG THÖÔÙC ÑO Tröôùc khi söû duïng, laøm saïch thöôùc vaø ñaåy thöôùc ño veà vò trí ban ñaàu, kieåm tra ñieåm 0 treân thang ño chính vaø ñieåm 0 treân thang ño phuï coù truøng nhau khoâng. Khi ñaåy phaàn di ñoäng cuûa thöôùc sang beân phaûi, sao cho soá 1 treân thang ño phuï truøng vôùi soáù 1 treân thang ño chính, thì khoaûng caùch ño ñöôïc laø 0,1mm. Khi ñaåy phaàn di ñoäng cuûa thöôùc tieáp tuïc sang phaûi, sao cho soá 5 treân thang ño phuï truøng vôùi soá 5 treân thang ño chính, khe hôû xaùc ñònh laø 0,5mm. Luùc naøy soá 0 treân thang ño phuï naèm giöõa soá 0 vaø soá 1 treân thang ño chính. 16
  17. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ Neáu ôû thöôùc keïp, thang ño chính ñöôïc khaéc vaïch, moãi vaïch caùch ñeàu nhau 1mm. Treân thang ño phuï ñöôïc chia laøm 20 phaàn ñeàu nhau, 20 vaïch treân thang ño phuï töông öùng vôùi 19mm treân thang ño chính. Vaäy moãi vaïch treân thang ño phuï caùch nhau laø 0,95mm hay 1/20. CAÙCH ÑOÏC Tröôùc tieân chuùng ta ñoïc phaàn nguyeân treân thang ño chính, caên cöù vaøo vaïch soá 0 treân thang ño phuï. Thí duï ôû hình beân döôùi, phaàn nguyeân ñoïc treân thang ño chính laø 45mm. Sau ñoù ñoïc treân thang ño phuï. Neáu vaïch naøo treân thang ño chính truøng vôùi moät vaïch treân thang ño phuï, chuùng ta ñoïc con soá treân thang ño phuï. Ví duï hình döôùi, vaïch soá 2,5 treân thang ño phuï truøng vôùi moät vaïch treân thang ño chính. Kích thöôùc ñoïc treân thang ño phuï laø 0,25. Toång hôïp kích thöôùc treân hai thang ño, kích thöôùc ñöôïc xaùc ñònh laø: 45mm + 0,25 = 45,25mm III. PAN-ME Pan me ño trong vaø pan me ño ngoaøi laø duïng ño chính xaùc ñöôøng kính trong vaø ñöôøng kính ngoaøi cuûa caùc chi tieát. Ñoä chính xaùc cuûa pan me thöôøng laø 0,01mm, ñoâi khi laø 0,001mm. PAN-ME ÑO NGOAØI Duøng ñeå ño ñöôøng kính ngoaøi cuûa caùc chi tieát. Caáu truùc pan-me goàâm phaàn coá ñònh laø moät oáng boïc beân ngoaøi phía treân coù khaéc vaïch, moãi vaïch caùch nhau laø 1mm vaø ñaây laø thang ño chính cuûa thöôùc ño. 17
  18. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ Moät voøng saét boá trí beân ngoaøi oáng boïc vaø coù theå xoay ñöôïc, treân voøng saét naøy ñöôïc chia laøm 50 vaïch ñeàu nhau theo voøng troøn cuûa noù, ñaây chính laø thang ño phuï. Khoaûng caùch ño toái ña cuûa moät pan me laø 25mm . Do ñoù pan me ñöôïc chia laøm nhieàu côõ, ñeå ño giaù trò töø 0 – 25mm, 25 – 50mm, 50 - 75mm, 75 – 100mm NGUYEÂN LYÙ THÖÔÙC ÑO Nguyeân lyù cuûa thöôùc döïa vaøo cô sôû moät con vít xoay trong moät con ñai oác coá ñònh. Khi xoay con vít moät voøng thì con vít seõ di chuyeån moät ñoaïn baèng moät böôùc ren. ÔÛ pan me, ñai oác coá ñònh öùng vôùi oáng beân trong vaø con vít laø truïc cuûa pan me. Böôùc cuûa truïc pan me laø 0,5mm. Khi voøng saét xoay moät voøng, truïc pan me cuõng xoay moät voøng vaø noù di chuyeån moät ñoaïn laø 0,5mm. Khi voøng saét xoay moät khoaûng trong 50 khoaûng chia, truïc di chuyeån moät ñoaïn laø 0,01mm theo taâm cuûa truïc. HIEÄU CHÆNH PAN ME Tröôùc khi söû duïng phaûi lau chuøi duïng cuï ño saïch seõ, truïc pan-me phaûi chuyeån ñoäng nheï nhaøng, ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc khi ño. ƒ Xoay truïc cuûa thöôùc töø töø, cho ñeán khi truïc gaàn chaïm vaøo ñeá cuûa thöôùc. ƒ Xoay ñuoâi pan me cho beà maët cuûa truïc vaø ñeá chaïm nhau vaø tieáp tuïc xoay cho hai beà maët aùp vaøo nhau vôùi moät aùp löïc qui ñònh. Khi aùp löïc cuûa hai beà maët ñuùng qui ñònh, cô caáu truyeàn ñoäng seõ bò tröôït khi ta tieáp tuïc xoay ñuoâi truïc pan me. Coá ñònh truïc pan me baèng khoaù haõm. ƒ Moät thöôùc pan me ñöôïc coi laø chính xaùc, neáu vaïch soá 0 treân vaønh saét thaúng haøng vôùi ñöôøng chuaån treân oáng boïc ngoaøi. ƒ Neáu coù söï sai leäch thöôùc töø 0,02mm trôû xuoáng, duøng khoùa hieäu chænh ñeå xoay oáng boïc ngoaøi cuûa thöôùc sao cho soá 0 treân voøng saét truøng vôùi ñöôøng chuaån treân oáng boïc ngoaøi. Khi söï sai leäch cuûa thöôùc lôùn hôn 0,02mm, coá ñònh truïc baèng khoùa haõm. Duøng chìa khoùa nôùi loûng ñuoâi pan me vaø ñieàu chænh ñieåm 0 treân voøng saét truøng vôùi ñöôøng chuaån. Xieát chaët ñuoâi pan me vaø kieåm tra laïi. 18
  19. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ CAÙCH ÑOÏC PAN ME ƒ Ñoïc phaàn nguyeân phía treân oáng boïc ngoaøi tröôùc so vôùi meùp cuûa voøng saét. ƒ Ñoïc phaàn döôùi oáng boïc ngoaøi. Vaïch ôû döôùi ñöôøng chuaån bieåu thò 0,5mm. ƒ Ñoïc vaïch naøo treân voøng saét truøng vôùi ñöôøng chuaån. PAN ME ÑO TRONG Pan me ño trong duøng ñeå ño kích thöôùc beân trong cuûa caùc chi tieát. Caáu taïo cuûa pan me ño trong töông töï nhö pan me ño ngoaøi, Chuùng chæ khaùc nhau veà hình daïng. 19
  20. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ CAÙCH SÖÛ DUÏNG Caùch söû duïng cuûa pan me ño trong phöùc taïp hôn pan me ño ngoaøi. Khi söû duïng chuùng ta theo phöông phaùp sau. Ví duï, ño ñöôøng kính cuûa xy lanh. ƒ Coá ñònh ñaàu coá ñònh cuûa pan me trong loøng xy lanh vaø sau ñoù hieäu chænh pan me theo chieàu taêng kích thöôùc cuûa duïng cuï, ñoàng thôøi di chuyeån ñaàu hieäu chænh ñöôïc theo phöông ñöùng ñeå xaùc ñònh kích thöôùc beù nhaát. Xaùc ñònh ñieåm naøy baèng caùch ghi nhôù. ƒ Sau ñoù di chuyeån pan me theo chieàu ngang ñi qua ñieåm vöøa xaùc ñònh treân vaø xaùc ñònh ñöôøng kính lôùn nhaát. Khoùa duïng cuï vaø ñoïc trò soá naøy töông töï nhö pan me ño ngoaøi. IV. SO KEÁ So keá laø duïng cuï ño coù phaïm vi ño khoâng lôùn, ña soá ñöôïc söû duïng ñeå phaùt hieän söï cheânh leäch caùc kích thöôùc. So keá thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño khoaûng dòch chuyeån beù, kieåm tra söï baèng phaúng, ñoä cong cuûa truïc, ñoä ñaûo caùc chi tieát chuyeån ñoäng quay Ñoä chính xaùc cuûa so keá thoâng thöôøng laø 0,01mm vaø phaïm vi ño laø 10mm. Coù loaïi so keá coù ñoä chính xaùc 0,001mm vaø phaïm vi ño laø 3mm. Maët soá chính coù ñöôøng kính lôùn vaø laøm vieäc vôùi kim lôùn, khoaûng caùch moãi vaïch cuûa maët soá chính laø 0,01mm hoaëc 0,001mm. Maët soá phuï coù ñöôøng kính nhoû vaø laøm vieäc vôùi kim nhoû, khoaûng caùch moãi vaïch laø 1mm hoaëc 0,1mm. Khi kim lôùn quay moät voøng thì kim nhoû thöïc hieän ñuùng moät vaïch. Moät soá so keá ñöôïc cheá taïo ñaëc bieät mang tính chaát chuyeân duøng nhö so keá chuyeân ñeå ño chieàu saâu 20
  21. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ CAÙCH SÖÛ DUÏNG ƒ Baûo ñaûm truïc so keá di chuyeån nheï nhaøng. ƒ Truïc so keá phaûi ñaët vuoâng goùc vôùi beà maët caàn kieåm tra. ƒ Khi ñoïc trò soá, maét phaûi nhìn thaúng vaøo maët ñoàng hoà. ƒ Khi söû duïng, so keá ñöôïc keát hôïp vôùi ñoà gaù. VÍ DUï: Ñeå kieåm tra ñoä cong cuûa truïc khuỷu chuùng ta thöïc hieän nhö sau: 1. Ñaët khoái chöõ V leân maët chuaån. 2. Ñaët truïc khuỷu leân hai khoái chöõ V. 3. Ñaët ñaàu truïc so keá chaïm nheï vaøo beà maët caàn kieåm tra. 4. Xoay truïc töø töø ñuùng vò trí maø kim lôùn so keá chæ giaù trò nhoû nhaát. 5. Xoay maët ñoàng hoà sao cho vaïch soá 0 truøng vôùi kim lôùn cuûa so keá. 6. Baèng caùch xoay truïc töø töø vaø ñoïc toång söï di chuyeån cuûa hai kim so keá. V. CA LIP Ca lip laø duïng cuï ño ñöôïc söû duïng gaàn gioáng nhö so keá . Ca lip coù hai loaïi, ñoù laø loaïi ño trong vaø loaïi ño ngoaøi. Ca lip ño trong ñöôïc söû duïng ñeå ño caùc ñöôøng kính nhoû maø pan me ño trong khoâng theå ño ñöôïc. Ví duï: Kieåm tra ñöôøng kính trong cuûa oáng kềm xuù pap. 1. Ño sô boä ñöôøng kính trong cuûa oáng kềm baèng thöôùc keïp. Thí duï laø 8,40mm. 21
  22. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ 2. Choïn pan me ño ngoaøi 0 – 25mm vaø ñaët noù vaøo ñoà gaù pan me. 3. Chænh ñoä lôùn cuûa pan me laø 8,50mm vaø khoaù duïng cuï laïi. 4. Ñöa hai caøng ño cuûa calip vaøo pan- me nhö hình veõ. 5. Di chuyeån caøng ño ca lip, xaùc ñònh vò trí kim treân so keá chæ giaù trò beù nhaát vaø xoay maët ngoaøi cuûa ñoàng hoà sao cho soá 0 treân maët ñoàng hoà ngay vôùi kim. Laáy ca lip ra ngoaøi. 6. AÁn nuùt baám treân ñoàng hoà ñeå kheùp caøng ño vaø ñöa noù vaøo oáng kềm xuù pap vaø xaùc ñònh ñöôøng kính trong gioáng nhö pan me ño trong. Ñoïc giaù trò treân ca lip so vôùi soá 0 treân maët ñoàng hoà. 7. Ví duï kim cuûa ñoàng hoà leäch so vôùi soá 0 treân maët ñoàng hoà veà phía nhoû laø 8 vaïch. Töùc laø ñöôøng kính trong oáng kềm xuù pap nhoû hôn kích thöôùc cuûa pan me laø 0,08mm. 8. Ñöôøng kính trong cuûa oáng kềm xuù pap laø: 8,50mm – 0,08mm = 8,42mm. VI. DUÏNG CUÏ ÑO XY LANH Ñaây laø duïng cuï chuyeân duøng ñöôïc cheá taïo ñeå kieåm tra ñöôøng kính trong cuûa xy lanh. Noù bao goàm moät so keá, boä phaän caûm nhaän vaø thanh noái. Söï di chuyeån cuûa ñaàu di ñoäng ôû boä caûm nhaän ñöôïc thoâng qua caùc cô caáu vaø ñöôïc bieåu thò treân kim cuûa so keá. Ví duï: Kieåm tra ñöôøng kính xy lanh. 1. Duøng thöôùc keïp ño sô boä ñöôøng kính xy lanh. Ví duï 80,90mm 2. Kieåm tra söï di chuyeån nheï nhaøng cuûa ñaàu di ñoäng vaø so keá. 3. Choïn truïc thay theá ôû vò trí 80mm vaø choïn voøng ñeäm coù kích thöôùc 1mm trong hoäp duïng cuï ño. Gaù chuùng vaøo boä caûm nhaän. 4. Chænh pan me ño ngoaøi coù kích thöôùc laø 81mm. 5. Ñaët ñaàu ño vaøo pan me vaø hieäu chænh soá 0 truøng vôùi kim daøi cuûa so keá. 6. Ñaët nghieâng duïng cuï ño vaøo xy lanh caàn kieåm tra. Giöõ coá ñònh ñaàu cuûa boä caûm nhaän vaø dòch chuyeån ñaàu coù truïc thay theá di chuyeån theo nhö hình veõ beân döôùi. Xaùc ñònh ñöôøng kính beù nhaát treân so keá. Ví duï ñoä leäch cuûa kim so keá so vôùi soá 0 laø 5 vaïch veà phía nhoû. Töùc ñöôøng kính ñang 22
  23. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ ño nhoû hôn kích thöôùc 81mm cuûa pan me laø 0,05mm. Vaäy ñöôøng kính taïi vò trí ñang ño laø: 81mm – 0,05mm = 80,95mm VII. NHÖÏA KIEÅM TRA KHE HÔÛ Ñeå kieåm tra khe hôû daàu moät caùch nhanh nhaát, ngöôøi ta söû duïng coïng nhöïa tieâu chuaån ñeå kieåm tra. Trong ñoäng cô oâtoâ, coïng nhöïa duøng ñeå kieåm tra khe hôû daàu truïc cam, khe hôû ñaàu to thanh truyeàn, khe hôû coå truïc chính Voû coïng nhöïa coù maøu xanh laù duøng ñeå ño khe hôû töø 0,025 ñeán 0,076mm, maøu ñoû ño khe hôû töø 0,051 ñeán 0,152mm vaø maøu xanh töø 0,102 ñeán 0,229mm. Tröôùc khi ño khe hôû phaûi löïa choïn kích thöôùc coïng nhöïa phuø hôïp . PHÖÔNG PHAÙP ÑO Ví duï:ï Kieåm tra khe hôû laép gheùp giöõa ñaàu to thanh truyeàn vaø choát khuyûu. 1. Thaùo naép ñaàu to thanh truyeàn ra khoûi choát khuyûu vaø laøm saïch beà maët caàn kieåm tra. 2. Caét coïng nhöïa coù chieàu daøi beù hôn chieàu daøi cuûa coå truïc vaø ñaët noù doïc theo ñöôøng sinh cuûa choát khuyûu. 3. Laép naép ñaàu to thanh truyeàn trôû laïi ñuùng vò trí. 4. Duøng caàn xieát moâ men xieát ñeàu vaø ñuùng trò soá moâ men qui ñònh 5. Thaùo naép ñaàu to vaø duøng voû bao coïng nhöïa ñeå xaùc ñònh trò soá khe hôû daàu. Chuù yù: Treân voû bao coïng nhöïa baèng giaáy cho chuùng ta caùc beà roäng khaùc nhau vaø beân caïnh coù cho trò soá khe hôû. Do vaäy, chuùng ta chæ caàn xaùc ñònh beà roäng cuûa coïng nhöïa treân choát khuyûu khôùp vôùi moät beà roäng treân voû bao, chuùng ta seõ xaùc ñònh ñöôïc khe hôû ñang ño cuûa coå truïc. 23
  24. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ VIII. CAÊN LAÙ Caên laù duøng ñeå xaùc ñònh khe hôû giöõa hai beà maët baèng phöông phaùp tieáp xuùc. Caên laù laø nhöõng laù theùp coù hai maët ño song song, chieàu daøy cuûa noù ñaõ ñöôïc xaùc ñònh tröôùc. Caên laù taäp hôïp thaønh boä, keïp chaët trong voû kim loaïi theo thöù töï beà daøy taêng daàn. Beà daøy cuûa caên laù thöôøng thay ñoåi töø 0,03mm ñeán 1mm. Caên laù thöôøng ñöôïc duøng ñeå kieåm tra ñoä cong veânh cuûa naép maùy vaø thaân maùy, kieåm tra khe hôû doïc thanh truyeàn, khe hôû caùc baùnh raêng cuûa bôm nhôùt, ñieàu chænh khe hôû xuù pap CAÙCH SÖÛ DUÏNG Tröôùc khi ño caàn phaûi lau saïch caùc laù theùp vaø caùc chi tieát caàn ño, söï dính daàu nhôùt caën baån seõ laøm cho keát quaû ño khoâng chính xaùc. Chuùng ta coù theå gheùp nhieàu laù theùp laïi vôùi nhau ñeå ño, nhöng baûo ñaûm söï sai soá cuûa caùc laù theùp gheùp laïi laø nhoû nhaát. Khi ño ñaët caên laù vaøo giöõa hai chi tieát caàn ño khe hôû. Neáu caên laù di chuyeån nheï nhaøng giöõa hai beà maët, phaûi söû duïng caên laù coù beà daøy lôùn hôn cho ñeán khi caûm nhaän ñöôïc söï di chuyeån cuûa caên laù coù moät löïc caûn nhaát ñònh. Beà daøy caên laù chính laø khe hôû giöõa hai beà maët chi tieát. IV. COM- PA Coù hai loaïi com pa. Ñoù laø com pa ño trong vaø com pa ño ngoaøi. Com pa ño trong ñöôïc söû duïng ñeå ño caùc kích thöôùc beân trong maø caùc duïng cuï khaùc khoù theå ño ñöôïc. Phöông phaùp söû duïng com pa ño trong gioáng nhö pan-me ño trong. Kích thöôùc sau khi kieåm tra ñöôïc xaùc ñònh laïi baèng thöôùc caëp hoaëc baèng pan me. Ngöôøi ta thöôøng duøng com pa ñeå so saùnh caùc kích thöôùc vôùi nhau. 24
  25. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ X. CAÙC LOAÏI DUÏNG CUÏ KHAÙC Ngoaøi caùc loaïi duïng cuï thoâng duïng ñöôïc giôùi thieäu ôû caùc phaàn treân, ngöôøi ta coøn cheá taïo raát nhieàu loaïi khaùc nhö döôõng ño böôùc ren, duïng cuï ño goùc, eâke, duïng cuï kieåm tra hieäu chænh khe hôû bu gi, thöôùc thaúng E. THIEÁT BÒ KIEÅM TRA ÑOÄNG CÔ Thieát bò kieåm tra ñoäng cô coù raát nhieàu vaø raát ña daïng. Ñeå kieåm tra, chaån ñoaùn oâtoâ ngöôøi ta duøng caùc thieát bò sau: ƒ Maùy phaân tích khí thaûi. ƒ Duïng cuï kieåm tra thôøi ñieåm ñaùnh löûa vaø ño soá voøng quay ñoäng cô. ƒ Ñoàng hoàâ ño aùp suaát neùn. Ñoàng hoà ño ñoä chaân khoâng trong ñöôøng oáng naïp. ƒ Duïng cuï taïo chaân khoâng baèng tay. ƒ Duïng cuï kieåm tra aùp suaát nhieân lieäu ñoäng cô phun xaêng. ƒ Thieát bò kieåm tra vaø chaån ñoaùn ñoäng cô xaêng. ƒ Ñoàng hoà ño goùc ngaäm ñieän – Soá voøng quay ñoäng cô. ƒ Duïng cuï ño caùc loaïi xung caàm tay. ƒ Duïng cuï kieåm tra caûm bieán oâxy. 25
  26. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâto⠃ Thieát bò kieåm tra coâng suaát ñoäng cô. ƒ Thieát bò xaùc ñònh maõ loãi. ƒ Vaø moät soá thieát bò khaùc. F. CAÙC LOAÏI DUÏNG CUÏ KHAÙC I. CON ÑOÄI VAØ ÑOÄI KE Con ñoäi laø duïng cuï ñöôïc söû duïng trong coâng vieäc söûa chöõa caùc boä phaän gaàm oâtoâ. Con ñoäi coù raát nhieàu daïng nhö con ñoäi thuyû löïc, con ñoäi cô khí, vaø con ñoäi hôi. Con ñoäi ñöôïc choïn ñeå söû duïng phuï thuoäc cuûa vaät caàn naâng vaø vò trí söûa chöõa. Tröôùc khi ñoäi xe leân, chuùng ta phaûi cheâm baùnh xe. Neáu ñoäi phía tröôùc, chuùng ta cheâm caùc baùnh xe sau vaø ngöôïc laïi. Sau khi duøng ñoäi naâng xe leân, chuùng ta phaûi duøng ñoäi keâ ñeå keâ xe ôû vò trí chòu löïc vaø haï ñoäi töø töø. Kieåm tra laïi chaéc chaén tröôùc khi tieán haønh coâng vieäc söûa chöõa. ÔÛ moãi loaïi xe, nhaø cheá taïo ñaõ cho saün vò trí caàn naâng vaø chòu xe. Do vaäy, chuùng ta phaûi xaùc ñònh chính xaùc ñeå traùnh laøm hoûng thaân xe. 26
  27. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ II. CAÀU NAÂNG Laø phöông tieän duøng ñeå kieåm tra, baûo döôõng, ñieàu chænh vaø söûa chöõa oâtoâ raát coù hieäu quaû vaø nhanh choùng. Caàu naâng thöôøng söû duïng laø loaïi caàu hai truï vaø loaïi caàu 4 truï. Caàu naâng 4 truï söû duïng oån ñònh vaø chaéc chaén. Tuy nhieân, noù coù khuyeát ñieåm laø khoù söûa chöõa caùc chi tieát boä phaän coù lieân quan vôùi baùnh xe. III. MAÙY MAØI Maùy maøi ñöôïc söû duïng ñeå maøi caùc chi tieát nhö ñuïc, dao tieän, muõi khoan, beà maët moät soá chi tieát Ngöôøi söû duïng maùy maøi phaûi laø coâng nhaân coù tay ngheà, ñeå ñaûm baûo vieäc thao taùc chính xaùc vaø an toaøn lao ñoäng. Maùy maøi phaûi coù kính baûo veä, ñeå ngaên ngöøa buïi, maït ñaù maøi hoaëc maït kim loaïi vaêng vaøo maét. Khoaûng caùch giöõa giaù ñôõ chi tieát vaø ñaù maøi laø 3mm. Trong söû duïng phaûi luoân luoân hieäu chænh khe hôû naøy ñeå ñaûm baûo an toaøn. Khi maøi caùc chi tieát nhoû neân duøng duïng cuï keïp chaët toát hôn laø caàm tay. Khoâng ñöôïc thaùo caùc boä phaän baûo veä ñaù maøi, khoâng maøi caùc chi tieát deã gaây chaùy noå. Khi thay ñaù maøi phaûi phuø hôïp vôùi toác ñoä maùy ñang söû duïng vaø chuù yù ñeán vaán ñeà an toaøn ñieän. G. BU LOÂNG – ÑAI OÁC Bu loâng, vít, ñai oác duøng ñeå laép gheùp caùc chi tieát laïi vôùi nhau. Trong oâtoâ bu loâng ñai oác ñöôïc söû duïng raát ña daïng. 27
  28. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ I. CAÙC KIEÅU BU LOÂNG Loaïi ñaàu luïc giaùc ñöôïc söû duïng raát phoå bieán. II. BU LOÂNG CHÖÕ U Bu loâng hình chöõ U thöôøng ñöôïc söû duïng trong moái gheùp nhíp vôùi caàu xe III. VÍT CAÁY Laø loaïi vít coù hai ñaàu ren, moät ñaàu ñöôïc xieát chaët vaøo moät chi tieát, ñaàu coøn laïi keát hôïp vôùi ñai oác ñeå gheùp caùc chi tieát laïi vôùi nhau. Loaïi naøy coù öu ñieåm laø khi hoûng chæ caàn thay theá maø khoâng phaûi söûa chöõa laïi loã ren. Vít caáy thöôøng duøng ñeå laép gheùp thaân maùy vaø naép maùy, giöõa naép maùy vôùi oáng goùp naïp vaø oáng goùp thaûi, laép gheùp oáng giaûm thanh IV. CAÙC LOAÏI ÑAI OÁC Ñai oác coù raát nhieàu loaïi. Ñai oác luïc giaùc ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø phoå bieán nhaát. V. NGUYEÂN TAÉC CHOÁNG THAÙO Ñeå ñaûm baûo an toaøn khi oâtoâ ñang chuyeån ñoäng. Ngöôøi ta söû duïng caùc bieän phaùp choáng thaùo nhö: 28
  29. Phöông phaùp söû duïng duïng cuï trong ngaønh oâtoâ - Duøng choát bi xoû qua raõnh cuûa ñai oác vaø vít. - Phaù moät phaàn ren ngoaøi ñaàu ñai oác. - Duøng long ñen veânh, long ñen coù raêng H. CAÙCH XIEÁT BU LOÂNG – ÑAI OÁC Coù hai caùch xieát bu loâng ñai oác: Xieát theo bieán daïng ñaøn hoài vaø xieát theo bieán daïng deûo. 1. THEO BIEÁN DAÏNG ÑAØN HOÀI Bu loâng thöôøng ñöôïc xieát theo bieán daïng ñaøn hoài. Khi taêng goùc xoay cuûa vít, ñai oác thì moâ men xieát caøng gia taêng. 2. THEO BIEÁN DAÏNG DEÛO Ñöôïc aùp duïng ñeå xieát naép maùy, thanh truyeàn. Ñoái vôùi loaïi naøy khi xieát ñeán moät giaù trò naøo ñoù, neáu tieáp tuïc xieát thì goùc xoay cuûa vít hoaëc ñai oác taêng nhöng momen xieát laïi khoâng taêng. Thí duï: Trong taøi lieäu söûa chöõa nhaø cheá taïo cho trò soá moâ men xieát cuûa bu loâng thanh truyeàn laø 300Nm, sau ñoù xieát theâm moät goùc laø 90°. Thì ñaây laø loaïi bu loâng xieát theo bieán daïng deûo. 29
  30. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính ñoäng cô CHÖÔNG 2 NGUYEÂN LYÙ-CAÙC BOÄ PHAÄN CHÍNH CUÛA ÑOÄNG CÔ A. KHAÙI QUAÙT OÂtoâ laø loaïi phöông tieän vaän taûi ñöôøng boä, raát cô ñoäng vaø phaïm vi söû duïng raát roäng. OÂtoâ ñoùng moät vai troø to lôùn trong söï nghieäp phaùt trieån neàn kinh teá quoác daân, quoác phoøng. Ñoäng cô laø nguoàn ñoäng löïc ñeå cho oâtoâ chuyeån ñoäng. Noù coù theå ñoäng cô xaêng, Diesel, ñoäng cô ga, ñoäng cô ñieän, ñoäng cô söû duïng Hydro loûng Ñoäng cô söû duïng treân oâtoâ laø ñoäng cô ñoát trong kieåu piston, nhieân lieäu söû duïng chính laø xaêng hoaëc diesel. Veà söï hoaït ñoäng, hai loaïi ñoäng cô naøy coù keát caáu vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng gaàn gioáng nhau, chuùng khaùc nhau veà phöông phaùp ñoát chaùy nhieân lieäu. Ñoäng cô xaêng vaø Diesel laø ñoäng cô nhieät, chuùng bieán ñoåi hoùa naêng cuûa nhieân lieäu thaønh nhieät naêng vaø töø nhieät naêng bieán thaønh cô naêng ñeå truyeàn coâng suaát cho oâtoâ hoaït ñoäng. Ñoäng cô xaêng coù toác ñoä cao, raát cô ñoäng, coâng suaát phaùt ra lôùn, buoàng ñoát goïn, ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû caùc loaïi oâtoâ con vaø oâtoâ taûi nhoû. Ñoäng cô Diesel coù hieäu suaát nhieät lôùn, tieát kieäm nhieân lieäu, toác ñoä ñoäng cô chaäm hôn ñoäng cô xaêng. Noù coù khuyeát ñieåm laø toác ñoä ñoäng cô thaáp, troïng luôïng ñoäng cô naëng, dao ñoäng maïnh vaø tieáng oàn lôùn. Noù ñöôïc duøng ñeå daãn ñoäng treân caùc loaïi oâtoâ buyùt, oâtoâ taûi, caùc loaïi phöông tieän thöông maïi NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG Hoãn hôïp khoâng khí vaø nhieân lieäu töø beân ngoaøi ñöôïc ñöa vaøo xy lanh ñoäng cô qua xuù pap naïp vaø noù bò neùn khi piston chuyeån ñoäng ñi leân. Khi hoãn hôïp ñöôïc ñoát chaùy bôûi naêng löôïng cuûa bu gi, laøm aùp suaát khí chaùy trong xy lanh gia taêng maïnh. Khi quaù trình chaùy xaûy ra, hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu chaùy vaø giaõn nôû trong xy lanh vôùi moät aùp suaát raát cao. 30
  31. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô AÙp suaát cao ñaåy piston chuyeån ñoäng ñi xuoáng. Do piston ñöôïc noái vôùi thanh truyeàn vaø thanh truyeàn keát noái vôùi truïc khuyûu, thanh truyeàn seõ bieán chuyeån ñoäng ñi xuoáng cuûa piston thaønh chuyeån ñoäng quay troøn cuûa truïc khuyûu. Baùnh ñaø laø moät khoái kim loaïi daïng taám troøn ñöôïc gaén ôû ñuoâi truïc khuyûu giuùp cho truïc khuyûu chuyeån ñoäng ñeàu. Chuyeån ñoäng quay töø ñoäng cô ñöôïc baùnh ñaø truyeàn qua heä thoáng truyeàn löïc vaø laøm cho oâtoâ chuyeån ñoäng. B. CAÙC THOÂNG SOÁ KYÕ THUAÄT CUÛA ÑOÄNG CÔ 1. ÑÖÔØNG KÍNH XY LANH D Ñöôøng kính xy lanh cuûa ñoäng cô ñöôïc tính baèng mi li meùt. 2. ÑIEÅM CHEÁT Ñieåm cheát: laø nôi thay ñoåi chieàu chuyeån ñoäng cuûa piston. Coù hai ñieåm cheát: Ñieåm cheát treân (ÑCT) vaø ñieåm cheát döôùi (ÑCD). 3. HAØNH TRÌNH PISTON Haønh trình piston S: laø khoaûng caùch giöõa ñieåm cheát treân vaø ñieåm cheát döôùi. 4. THEÅ TÍCH COÂNG TAÙC Vh Laø khoaûng khoâng gian giôùi haïn giöõa ñieåm cheát treân vaø ñieåm cheát döôùi. Khi theå tích coâng taùc caøng cao thì coâng suaát ñoäng cô caøng lôùn. D 2 Vh = π .S 4 31
  32. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 5. THEÅ TÍCH BUOÀNG ÑOÁT VC Laø khoaûng khoâng gian giôùi haïn giöõa naép maùy vaø ñænh piston khi piston ôû ñieåm cheát treân. 6. THEÅ TÍCH TOAØN PHAÀN Va Laø khoaûng khoâng gian giôùi haïn giöõa naép maùy vaø ñænh piston khi piston ôû ñieåm cheát döôùi. Va = Vh + Vc 7. THEÅ TÍCH COÂNG TAÙC CUÛA ÑOÄNG CÔ Vi Theå tích coâng taùc ñoäng cô laø tích soá giöõa theå tích coâng taùc cuûa moät xy lanh vaø soá xy lanh cuûa ñoäng cô. Vi = Vh . i - Vôiù i laø soá xy lanh cuûa ñoäng cô. 8. TÆ SOÁ NEÙN ε Tæ soá neùn laø tæ soá giöõa theå tích toaøn phaàn vaø theå tích buoàng ñoát cuûa ñoäng cô. ε = ( Vh + Vc )/ Vc = 1 + Vh/Vc. Tæ soá neùn laø thoâng soá raát quan troïng cuûa moät ñoäng cô. Khi tæ soá neùn cuûa ñoäng cô caøng lôùn, hieäu suaát nhieät vaø coâng suaát ñoäng cô cao. Tæ soá neùn cuûa ñoäng cô xaêng ε < 12 bò giôùi haïn bôûi hieän töôïng chaùy sôùm vaø chaùy kích noå. Khaùc vôùi ñoäng cô xaêng, ñoäng cô Diesel tæ soá neùn ñoäng cô phaûi lôùn ñeå ñaûm baûo aùp suaát vaø nhieät ñoä trong xy lanh ôû cuoái kyø neùn ñuû lôùn, ñeå nhieân lieäu khi phun vaøo buoàng ñoát vôùi aùp suaát cao coù khaû naêng töï chaùy (ε = 14 – 22 ). Ngaøy nay, ngöôøi ta coá gaéng naâng tæ soá neùn cuûa ñoäng cô xaêng baèng caùch ñieàu khieån tæ leä khoâng khí nhieân lieäu vaø thôøi ñieåm ñaùnh löûa sôùm baèng maùy tính. C. NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC ÑOÄNG CÔ I. ÑOÄNG CÔ XAÊNG 4 KYØ 1 XY LANH Chu kyø laøm vieäc cuûa ñoäng cô xaêng 4 kyø goàm 4 quaù trình. Quaù trình naïp, quaù trình neùn, quaù trình chaùy vaø quaù trình thaûi. 32
  33. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 1. QUAÙ TRÌNH NAÏP Quaù trình naïp ñöôïc xem laø quaù trình thöù nhaát cuûa ñoäng cô xaêng 4 kyø. Khi truïc khuyûu quay, qua thanh truyeàn piston di chuyeån töø treân xuoáng döôùi. Xuù pap naïp môû vaø xuù pap thaûi ñoùng. Khi piston chuyeån ñoäng ñi xuoáng, khoâng khí vaø nhieân lieäu töø beân ngoaøi vaøo xy lanh ñoäng cô qua xuù pap naïp do söï cheânh aùp giöõa beân ngoaøi vaø beân trong xy lanh. Quaù trình naïp ñöôïc ñaùnh gía baèng nhieät ñoä Ta vaø aùp suaát ôû cuoái quùa trình naïp Pa. Ta = 320 - 370°K, Pa = (0,80 – 0,95) Po Po: AÙp suaát khí trôøi. 2. QUAÙ TRÌNH NEÙN Khi piston töø ñieåm cheát döôùi ñi leân thì chaám döùt kyø naïp vaø kyø neùn baét ñaàu, luùc naøy xuù pap naïp ñoùng, xuù pap thaûi vaãn tieáp tuïc ñoùng. Chuyeån ñoäng quay cuûa truïc khuyûu laøm cho piston ñi leân ñieåm cheát treân neùn hoãn hôïp khoâng khí vaø nhieân lieäu trong xy lanh. Quaù trình neùn laø moät quaù trình quan troïng. Khi aùp suaát neùn caøng cao, aùp suaát sinh ra trong quaù trình chaùy caøng lôùn, coâng suaát ñoäng cô sinh ra lôùn vaø ñoäng cô tieát kieäm ñöôïc nhieân lieäu. 3. QUAÙ TRÌNH CHAÙY Khi piston leân gaàn ñeán ñieåm cheát treân ôû cuoái quaù trình neùn, luùc naøy tia löûa ñieän bu gi ñöôïc cung caáp töø heä thoáng ñaùnh löûa ñoát chaùy hoãn hôïp trong xy lanh. Khi chaùy chaát khí trong xy lanh giaõn nôû nhanh choùng vaø taïo ra moät aùp suaát raát cao taùc duïng leân ñænh cuûa piston. 33
  34. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô AÙp suaát chaùy trong xy lanh ñaït cöïc ñaïi khi piston ñi qua ñieåm cheát treân khoaûng 10°. Piston chuyeån ñoäng ñi xuoáng beân döôùi laøm cho truïc khuyûu quay ñeå sinh coâng. Trong quaù trình naøy xuù pap naïp vaø xuù pap thaûi vaãn ñoùng. Quaù trình chaùy xaûy ra vaøo khoaûng hai phaàn nghìn giaây. Khi phaûn öùng xaûy ra, lieân keát giöõa caùc nguyeân töû Hydro vaø Carbon bò phaù vôõ. Söï phaù vôõ moái lieân keát naøy seõ giaûi phoùng nhieät löôïng trong buoàng ñoát, ñaåy piston xuoáng laøm cho truïc khuyûu chuyeån ñoäng. Khi caùc nguyeân töû Hydro vaø Carbon taùch ra, chuùng seõ keát hôïp vôùi oâxy cuûa khoâng khí ñeå taïo thaønh hôi nöôùc vaø khí Dioâxyùt Carbon. 4. QUAÙ TRÌNH THAÛI Khi piston xuoáng gaàn tôùi ñieåm cheát döôùi, xuù pap naïp vaãn ñoùng vaø xuù pap thaûi môû, khí chaùy töø trong xy lanh thoaùt ra beân ngoaøi do cheânh leäch aùp suaát beân trong xy lanh vaø moâi tröôøng. Khi piston ñeán ñieåm cheát döôùi, chuyeån ñoäng quay cuûa truïc khuyûu laøm piston chuyeån ñoäng ñi leân, ñaàu piston ñaåy khí chaùy ra moâi tröôøng qua xuù pap thaûi. Khi piston ñi qua ñieåm cheát treân quaù trình naïp cuûa chu kyø thöù hai tieáp dieån. Quaù trình thaûi vaø quaù trình naïp coù quan heä maät thieát vôùi nhau, ñeå naïp ñaày hoøa khí vaøo loøng xy lanh thì phaûi thaûi saïch khí chaùy ra khoûi xy lanh ôû chu kyø tröôùc. Ñoäng cô xaêng 4 kyø, trong moät chu kyø piston phaûi thöïc hieän 4 haønh trình vaø truïc khuyûu quay hai voøng töông öùng 720°. Ñeå ñieàu khieån caùc xuù pap naïp vaø thaûi ñoùng môû moät laàn trong moät chu kyø, truïc cam thöïc hieän ñuùng moät voøng. 5. ÑOÀ THÒ PHAÂN PHOÁI KHÍ Ñoà thò bieåu thò goùc ñaùnh löûa sôùm, goùc ñoùng treã môû sôùm cuûa caùc xuù pap naïp vaø thaûi ñöôïc goïi laø ñoà thò phaân phoái khí. 34
  35. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô ƒ Khi piston gaàn ñieåm cheát treân ôû cuoái quaù trình thaûi, xuù pap naïp môû. Goùc naøy ñöôïc goïi laø goùc môû sôùm cuûa xuù pap naïp. Muïc ñích cuûa vieäc môû sôùm xuù pap naïp laø khi piston ôû ñieåm cheát treân, ñoä môû cuûa xuù pap naïp ñuû lôùn ñeå ñaûm baûo naïp ñaày hoãn hôïp. ƒ ÔÛ quaù trình naïp, khi piston xuoáng ñieåm cheát döôùi, aùp suaát trong xy lanh vaãn beù hôn aùp suaát cuûa moâi tröôøng. Vì vaäy, ñeå naïp theâm ngöôøi ta thöïc hieän xuù pap naïp ñoùng treã sau ñieåm cheát döôùi ñeå taän duïng söï cheânh aùp vaø quaùn tính cuûa doøng khoâng khí naïp. ÔÛ ñoà thò treân, goùc môû sôùm cuûa xuù pap naïp laø 6° vaø ñoùng treã laø 40°. ƒ ÔÛ quaù trình neùn, khi piston leân gaàn ñeán ñieåm cheát treân, tia löûa ñieän bu gi neït ra. Goùc ñaùnh löûa tröôùc ñieåm cheát treân ñöôïc goïi laø goùc ñaùnh löûa sôùm. Muïc ñích cuûa vieäc ñaùnh löûa sôùm laø ñaûm baûo aùp suaát chaùy ñaït cöïc ñaïi sau ñieåm cheát treân moät goùc laø 10° ñeå coâng suaát cuûa ñoäng cô ñaït ñöôïc toái öu nhaát. ƒ ÔÛ quaù trình chaùy, khi piston xuoáng gaàn ñeán ñieåm cheát döôùi, xuù pap thaûi môû ñeå khí chaùy thoaùt ra ngoaøi do söï cheânh aùp, goùc naøy ñöôïc goïi laø goùc môû sôùm cuûa xuù pap thaûi. Khi piston ñi leân ñænh piston tieáp tuïc ñaåy khí chaùy ra ngoaøi qua xuù pap thaûi. Quaù trình thaûi keát thuùc khi piston ñi qua ñieåm cheát treân moät goùc naøo ñoù, goùc naøy goïi laø goùc ñoùng treã cuûa xuù pap thaûi. Muïc ñích cuûa vieäc ñoùng treã laø taän duïng quaùn tính cuûa doøng khí thaûi ñeå thaûi saïch. Ñoà thò treân, goùc môû sôùm cuûa xuù pap thaûi laø 31°tröôùc ñieåm cheát döôùi vaø goùc ñoùng treã laø 9° sau ñieåm cheát treân. ƒ ÔÛ cuoái quaù trình thaûi vaø ñaàu quaù trình naïp coù caùc thôøi ñieåm xuù pap naïp vaø thaûi ñeàu môû, goùc naøy ñöôïc goïi laø goùc truøng ñieäp cuûa xuù pap. Theo ñoà thò goùc naøy laø 15°. II. ÑOÄNG CÔ DIESEL 4 KYØ 1 XY LANH Ñoäng cô xaêng, hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu bò neùn vaø sau ñoù ñöôïc ñoát chaùy bôûi naêng löôïng cuûa tia löûa ñieän bu gi. Coøn ôû ñoäng cô Diesel, nhieân lieäu bò ñoát chaùy bôûi nhieät ñoä cuûa khoâng khí bò neùn. Nhieät ñoä khoâng khí bò neùn trong buoàng ñoát cuûa ñoäng cô Diesel khoaûng 500°C hoaëc cao hôn, do tæ soá neùn cuûa ñoäng cô Diesel laø raát lôùn ( 15/1 – 22/1 ) . 35
  36. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 1. QUAÙ TRÌNH NAÏP Khi truïc khuyûu chuyeån ñoäng, thanh truyeàn keùo piston dòch chuyeån töø treân xuoáng, xuù pap naïp môû vaø xuù pap thaûi ñoùng. Ñoä chaân khoâng trong xy lanh huùt khoâng khí saïch töø beân ngoaøi ñi qua xuù pap naïp ñeå naïp vaøo xy lanh ñoäng cô. 2. QUAÙ TRÌNH NEÙN Piston töø ñieåm cheát döôùi di chuyeån leân ñieåm cheát treân. Xuù pap naïp vaø thaûi ñeàu ñoùng. Khi piston ñi leân khoâng khí beân trong xy lanh bò neùn aùp suaát ñaït tôùi 30 kg/cm2 vaø nhieät ñoä khoaûng töø 500 - 800°C. 36
  37. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 3. QUAÙ TRÌNH CHAÙY Khoâng khí trong xy lanh bò ñaåy vaøo buoàng ñoát phuï ôû beân trong naép maùy. ÔÛ cuoái quaù trình neùn, kim phun môû vaø nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo buoàng ñoát phuï vôùi aùp suaát raát cao vaø nhieân lieäu seõ töï boác chaùy. Khi nhieân lieäu chaùy laøm cho aùp suaát vaø nhieät ñoä trong buoàng ñoát phuï taêng nhanh vaø noù bò ñaåy ra buoàng ñoát chính. Taïi buoàng ñoát chính, nhieân lieäu hoaø troän vôùi khoâng khí vaø tieáp tuïc chaùy trong thôøi gian raát nhanh choùng. AÙp suaát chaùy seõ ñaåy piston di chuyeån vaø qua trung gian cuûa thanh truyeàn seõ laøm cho truïc khuyûu quay ñeå truyeàn coâng suaát cho oâtoâ. 4. QUAÙ TRÌNH THAÛI Piston töø ñieåm cheát döôùi di chuyeån leân ñieåm cheát treân, xuù pap naïp ñoùng vaø xuù pap thaûi môû. Khi piston ñi leân ñænh piston seõ ñaåy khí chaùy trong xy lanh qua xuù pap thaûi thoaùt ra ngoaøi. Khi piston dòch chuyeån töø treân xuoáng quaù trình naïp ñöôïc thöïc hieän vaø chu kyø thöù hai ñöôïc tieáp dieån. Khi ñoäng cô thöïc hieän 4 kyø: naïp, neùn, noå vaø thaûi, truïc khuyûu quay hai voøng vaø chæ coù moät laàn sinh coâng. Neân noù ñöôïc goïi laø ñoäng cô Diesel 4 kyø. Ñoäng cô Diesel coù öu ñieåm laø hieäu suaát nhieät vaø tuoåi thoï ñoäng cô cao, ít hö hoûng vaø momen xoaén ñöôïc giöõ khoâng ñoåi trong moät khoaûng toác ñoä neân noù deã söû duïng hôn ñoäng cô xaêng. Coù khuyeát ñieåm laø phaùt ra tieáng oàn lôùn, rung ñoäng maïnh khi laøm vieäc, heä thoáng nhieân lieäu coù ñoä chính xaùc cao vaø caáu truùc ñoäng cô phaûi vöõng chaéc. 37
  38. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô SO SAÙNH ÑOÄNG CÔ XAÊNG VAØ DIESEL Ñoäng cô Ñoäng cô xaêng Ñoäng cô Diesel Naïp hoãn hôïp khoâng khí vaø nhieân Chæ naïp khoâng khí Kyø naïp lieäu Piston neùn hoãn hôïp khoâng khí Piston neùn khoâng khí ñaït ñöôïc nhieät ñoä Kyø neùn nhieân lieäu vaø aùp suaát cao Nhieân lieäu phun vôùi aùp suaát cao vaø bò Kyø noå Bu gi ñoát chaùy hoãn hôïp neùn ñoát chaùy bôûi nhieät ñoä cuûa khoâng khí. Löïc piston ñaåy khí chaùy ra khoûi xy Löïc piston ñaåy khí chaùy ra khoûi xy Kyø thaûi lanh lanh Ñieàu tieát coâng Ñieàu khieån löôïng hoãn hôïp khoâng Ñieàu khieån löôïng nhieân lieäu phun. suaát khí – nhieân lieäu cung caáp III. ÑOÄNG CÔ NHIEÀU XY LANH TREÂN OÂTOÂ Treân oâtoâ, ñoäng cô thöôøng coù nhieàu xy lanh. Soá xy lanh coù theå laø 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12 Khi soá xy lanh caøng taêng thì coâng suaát cuûa ñoäng cô caøng cao. Caùc xy lanh cuûa ñoäng cô coù theå boá trí thaønh moät haøng, theo hình chöõ V, hình sao hoaëc boá trí ñoái xöùng. Chu kyø coâng taùc ñoäng cô nhieàu xy lanh thöïc hieän ñöôïc trong hai voøng quay. Moãi xy lanh cuûa ñoäng cô ñeàu thöïc hieän ñaày ñuû 4 kyø trong hai voøng quay truïc khuyûu. Thöù töï noå moãi xy lanh ñöôïc boá trí leäch nhau moät goùc ñeàu ñaën laø 720°/ i (i laø soá xy lanh cuûa ñoäng cô). 1. ÑOÄNG CÔ 4 KYØ- 4 XY LANH THAÚNG HAØNG ÔÛ ñoäng cô 4 xy lanh, 4 kyø, thöù töï coâng taùc 1 – 3 – 4 – 2. Goùc leäch coâng taùc = 720° : 4 = 180°.Cô caáu truïc khuyûu thanh truyeàn cuûa ñoäng cô naøy coù daïng nhö sau. 38
  39. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 0 180 360 540 720° Xyl 1 Noå Thaûi Naïp Neùn Xyl 2 Thaûi Naïp Neùn Noå Xyl 3 Neùn Noå Thaûi Naïp Xyl 4 Naïp Neùn Noå Thaûi 2. ÑOÄNG CÔ 4 KYØ, 6 XY LANH THAÚNG HAØNG Ñoäng cô 4 kyø, 6 xy lanh, thöù töï coâng taùc thoâng duïng laø 1–5–3–6–2–4. Goùc leäch coâng taùc 720° : 6 = 120° 0 180 360 540 720° Xyl 1 Noå Thaûi Naïp Neùn Xyl 2 Thaûi Naïp Neùn Noå Xyl 3 Neùn Noå Thaûi Naïp Xyl 4 Thaûi Huùt Neùn Noå Xyl 5 Neùn Noå Thaûi Naïp Xyl 6 Naïp Neùn Noå Thaûi 3. ÑOÄNG CÔ 4 KYØ, 8 XY LANH BOÁ TRÍ DAÏNG CHÖÕ V Ngöôøi ta boá trí ñoäng cô hình chöõ V vôùi muïc ñích laø ruùt ngaén chieàu daøi cuûa ñoäng cô. ÔÛ ñoäng cô chöõ V8 coù raát nhieàu thöù töï coâng taùc. 39
  40. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Thöù töï coâng taùc: 1 – 8 – 2 – 7 – 4 – 5 – 3 – 6 Hình treân, ñoäng cô V8 xy lanh coù goùc leäch giöõa hai ñöôøng taâm xy lanh laø 90°. Ñoäng cô treân söû duïng thanh truyeàn ñoàng daïng, treân moät choát khuyûu boá trí hai thanh truyeàn. Goùc leäch coâng taùc laø 90°. 0 180 360 540 720° Xyl 1 Noå Thaûi Naïp Neùn 2 Neùn Noå Thaûi Naïp 3 Thaûi Naïp Neùn Noå 4 Naïp Neùn Noå Thaûi 5 Naïp Neùn Noå Thaûi 6 Thaûi Naïp Neùn Noå 7 Neùn Noå Thaûi Naïp 8 Noå Thaûi Naïp Neùn IV. NGUYEÂN LYÙ ÑOÄNG CÔ XAÊNG 2 KYØ 1 XY LANH Ñoäng cô xaêng 2 kyø coù caùc ñaëc ñieåm sau: ƒ Duøng caùc cöûa thaûi vaø naïp ñeå thay theá cho caùc xuù pap. ƒ Hoãn hôïp khoâng khí nhieân lieäu naïp vaøo xy lanh do söï neùn hoãn hôïp töø caùc-te cuûa ñoäng cô. ƒ Ñeå boâi trôn piston, xeùc maêng vaø xy lanh ngöôøi ta duøng bieän phaùp pha nhôùt vaøo xaêng. ƒ Caùc-te cuûa ñoäng cô duøng ñeå chöùa hoãn hôïp khí. 1. KYØ THÖÙ 1 ƒ Giaû söû piston ôû ngay thôøi ñieåm ñaùnh löûa sôùm, tia löûa ñieän bu gi neït ra ñoát chaùy hoãn hôïp khoâng khí vaø nhieân lieäu. Khi nhieân lieäu chaùy, aùp suaát chaùy ñaåy piston di chuyeån töø treân xuoáng. ƒ Khi piston ñi xuoáng ñaàu piston môû cöûa thaûi vaø khí chaùy töø trong xy lanh thoaùt ra ngoaøi oáng giaûm thanh do söï cheânh leäch aùp suaát. Giai ñoaïn naøy ñöôïc goïi laø thaûi töï do. ƒ Cuõng trong giai ñoaïn naøy, khi piston ñi xuoáng ñuoâi piston ñoùng cöûa naïp vaø baét ñaàu neùn hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu beân döôùi caùc-te. Khi ñaàu piston môû cöûa noái thoâng töø xy lanh ñeán cater thì hoãn hôïp seõ ñöôïc naïp vaøo xy lanh ñoäng cô vaø noù seõ tieáp tuïc queùt khí chaùy töø trong xy lanh thoaùt ra ngoaøi. Giai ñoaïn naøy ñöôïc goïi laø thaûi cöôõng böùc. 40
  41. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 2. KYØ THÖÙ 2 ƒ Naêng löôïng töø baùnh ñaø laøm piston tieáp tuïc chuyeån ñoäng. Khi piston ñi leân, ñaàu piston ñoùng cöûa thaûi, noù baét ñaàu neùn khoâng khí vaø nhieân lieäu trong xy lanh. ƒ Trong thôøi kyø naøy, khi ñuoâi piston baét ñaàu môû cöûa naïp, khoâng khí vaø nhieân lieäu töø beân ngoaøi ñöôïc naïp ñaày vaøo caùc-te, do ñoä chaân khoâng beân trong caùc-te ñöôïc hình thaønh khi piston chuyeån ñoäng ñi leân. ƒ Khi piston ôû cuoái kyø neùn ngay thôøi ñieåm ñaùnh löûa sôùm, tia löûa ñieän bu gi laïi neït ra ñoát chaùy hoãn hôïp khoâng khí – nhieân lieäu vaø chu kyø thöù hai tieáp dieån. 41
  42. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Nhaän xeùt: Chu kyø coâng taùc cuûa ñoäng cô xaêng hai kyø ñöôïc thöïc hieän trong hai haønh trình, töông öùng moät voøng quay cuûa truïc khuyûu. Do caùc-te chöùa hoãn hôïp khoâng khí nhieân lieäu. Vì vaäy ñeå laøm trôn caùc chi tieát nhö truïc khuyûu, thanh truyeàn, piston, xeùc maêng, loøng xy lanh phaûi pha nhôùt vaøo nhieân lieäu. Trong giai ñoaïn thaûi cöôõng böùc, moät phaàn hoãn hôïp theo khí thaûi ra ngoaøi. Vì vaäy, ñoäng cô naøy hao nhieân lieäu, ñoàng thôøi chaát löôïng laøm trôn keùm hôn ñoäng cô 4 kyø neân noù thöôøng ñöôïc söû duïng cho caùc loaïi xe moâ toâ gaén maùy. V. ÑOÄNG CÔ PISTON QUAY Naêm 1954 NSU-Wankel cheá taïo thaønh coâng ñoäng cô Wankel coù piston hình tam giaùc chuyeån ñoäng quay, nhieân lieäu söû duïng laø xaêng. Noù ñöôïc cheá taïo nhaèm ñeå khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm cuûa ñoäng cô kieåu piston nhö trong cô caáu khoâng coù caùc chi tieát chuyeån ñoäng tònh tieán, truïc khuyûu ñoäng cô ñôn giaûn hôn, soá löôïng chi tieát giaûm ñi raát nhieàu. Sau moät khoaûng thôøi gian öùng duïng vaø phaùt trieån, ñoäng cô naøy khoâng ñöôïc phaùt trieån vì noù coù quaù nhieàu khuyeát ñieåm nhö khaû naêng laøm kín giöõa piston vaø xy lanh keùm, khoù laøm trôn Hình A: Caïnh AC: Quaù trình naïp hoãn hôïp khoâng khí – nhieân lieäu. Caïnh AB: Quaù trình chaùy vaø giaõn nôû. Caïnh BC: Quaù trình thaûi. Hình B: Caïnh AB: Quaù trình neùn. Caïnh BC: Söï giaõn nôû cuûa hoãn hôïp chaùy laøm piston chuyeån ñoäng. Khi piston quay moät voøng, moãi caïnh cuûa piston thöïc hieän caùc quaù trình: naïp khoâng khí vaø nhieân lieäu, neùn hoãn hôïp khí, chaùy giaõn nôû vaø thaûi. Ñieàu naøy coù nghóa, khi piston thöïc hieän ñuùng moät voøng thì ñoäng cô thöïc hieän 3 laàn sinh coâng. 42
  43. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô D. CAÁU TRUÙC CUÛA ÑOÄNG CÔ XAÊNG Ñoäng cô xaêng bao goàm caùc boä phaän chính vaø caùc heä thoáng phuï. Boä phaän chính bao goàm: Thaân maùy, naép maùy, piston, thanh truyeàn, truïc khuyûu, baùnh ñaø vaø cô caáu phaân phoái khí. Caùc heä thoáng phuï goàm: Heä thoáng laøm trôn, heä thoáng laøm maùt, heä thoáng naïp vaø thaûi, heä thoáng nhieân lieäu vaø heä thoáng ñieän ñoäng cô. Boä phaän chính coù theå chia laøm caùc boä phaän coá ñònh, caùc boä phaän di ñoäng vaø cô caáu phaân phoái khí. Thaân maùy vaø naép maùy. Caùc piston vaø caùc thanh truyeàn. Boä phaän chính Truïc khuyûu vaø baùnh ñaø. Cô caáu phaân phoái khí. Caùc-te chöùa nhôùt. Ñoäng cô xaêng Heä thoáng laøm trôn. Heä thoáng laøm maùt. Heä thoáng phuï Heä thoáng naïp vaø thaûi. Heä thoáng nhieân lieäu. Heä thoáng ñieän ñoäng cô. 43
  44. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô I. CAÙC BOÄ PHAÄN COÁ ÑÒNH Caùc boä phaän coá ñònh bao goàm: Naép maùy, thaân maùy, caùc-te. 1. THAÂN MAÙY Thaân maùy laø thaønh phaàn chính cuûa ñoäng cô, noù ñöôïc cheá taïo baèng gang hoaëc hôïp kim nhoâm. Thaân maùy coù chöùc naêng nhö moät caùi khung, noù duøng ñeå boá trí caùc chi tieát vaø ñeå giaûi nhieät. Thaân maùy chöùa caùc xy lanh vaø piston chuyeån ñoäng leân xuoáng trong xy lanh. Thaân maùy ñöôïc ñaäy kín bôûi naép maùy, ôû giöõa chuùng coù moät joint laøm kín. Hoäp truïc khuyûu ñöôïc boá trí beân döôùi thaân maùy, noù chöùa ñöïng truïc khuyûu. Caùc-te chöùa nhôùt ñöôïc keát noái ôû beân döôùi thaân maùy. Maïch daàu laøm trôn ñöôïc boá trí beân trong thaân maùy. Moät soá ñoäng cô, thaân maùy coøn chöùa truïc cam, truïc caân baèng vaø moät soá chi tieát khaùc. Thaân maùy coù daïng thaúng haøng hoaëc chöõ V tuyø theo caùch boá trí xy lanh. ÔÛ ñoäng cô chöõ V caùc xy lanh ñöôïc boá trí theo hai nhaùnh hình V nhöng chuùng chæ coù moät truïc khuyûu. Ngöôøi ta cheá taïo ñoäng cô chöõõ V vôùi muïc ñích ruùt ngaén chieàu daøi thaân maùy. Soá xy lanh ôû loaïi naøy coù theå laø 6 hoaëc 8 ñoâi khi coù tôùi 12 OÁNG LOÙT XY LANH Ñoäng cô xaêng, xy lanh thöôøng ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi thaân maùy. ÔÛø ñoäng cô Diesel thöôøng duøng oáng loùt xy lanh. OÁng loùt xy lanh ñöôïc cheá taïo baèng theùp cöùng vaø ñöôïc eùp vaøo thaân maùy. Coù hai loaïi oáng loùt xy lanh, ñoù laø oáng loùt öôùt vaø oáng loùt khoâ. OÁng loùt khoâ khoâng tröïc tieáp tieáp xuùc vôùi nöôùc laøm maùt. Noù ñöôïc eùp chaët vaøo xy lanh. OÁng loùt öôùt ñöôïc laép tieáp xuùc vôùi nöôùc laøm maùt. Loaïi naøy phaûi laøm kín toát ñeå ngaên ngöøa nöôùc laøm maùt roø ræ xuoáng hoäp truïc khuyûu. OÁng loùt öôùt raát deã daøng söûa chöõa thay theá. HOÄP ÑÔÕ TRUÏC KHUYÛU Hoäp ñôõ truïc khuyûu duøng ñeå gaù laép truïc khuyûu. Soá löôïng caùc oå truïc chính ñeå gaù laép truïc khuyûu phuï thuoäc vaøo chieàu daøi cuûa truïc khuyûu vaø söï boá trí xy lanh. 44
  45. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô . . 2. CAÙC-TE Caùc-te ñöôïc keát noái beân döôùi hoäp truïc khuyûu qua trung gian cuûa moät ñeäm laøm kín. Noù duøng ñeå chöùa nhôùt laøm trôn vaø che kín caùc chi tieát beân trong hoäp truïc khuyûu. Caùc-te ñöôïc laøm baèng toân, beân döôùi coù boá trí nuùt xả nhôùt, beân trong coù boá trí moät vaùch ngaên. Vaùch ngaên ñeå laøm giaûm söï dao ñoäng cuûa nhôùt khi xe chuyeån ñoäng, ñoàng thôøi baûo ñaûm ñöôïc nhôùt luoân ngaäp löôùi loïc khi xe chuyeån ñoäng ôû maët ñöôøng nghieâng. 3. JOINT NAÉP MAÙY Joint naép maùy ñöôïc ñaët giöõa khoái xy lanh vaø naép maùy. Noù duøng ñeå laøm kín buoàng ñoát, laøm kín ñöôøng nöôùc laøm maùt vaø daàu nhôùt laøm trôn. Joint naép maùy chòu ñöôïc nhieät ñoä cao vaø aùp suaát lôùn. Caáu truùc cuûa noù goàm moät lôùp theùp moûng ñaët ôû giöõa , hai beà maët cuûa taám theùp ñöôïc phuû moät lôùp carbon vaø moät lôùp boät chì ñeå ngaên caûn ñöôïc söï keát 45
  46. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô dính giöõa joint vôùi beà maët khoái xy lanh vaø thaân maùy. Noù cuõng ñöôïc cheá taïo baèng theùp, aminian boïc ñoàng hoaëc nhoâm 4. NAÉP MAÙY Naép maùy ñöôïc boá trí treân thaân maùy, phaàn loõm beân döôùi naép maùy chính laø caùc buoàng ñoát cuûa ñoäng cô. Naép maùy chòu aùp löïc vaø nhieät ñoä cao trong suoát quaù trình ñoäng cô hoaït ñoäng. Noù ñöôïc cheá taïo baèng hợp kim gang hoaëc baèng hôïp kim nhoâm. Trong naép maùy coù boá trí caùc đường nöôùc laøm maùt. Caùc bu gi, xuù pap, truïc cam, ñöôøng oáng naïp, ñöôøng oáng thaûi ñöôïc boá trí vaø gaù laép treân naép maùy. Tuyø theo söï boá trí caùc xuù pap vaø soá löôïng cuûa chuùng, buoàng ñoát treân naép maùy coù caùc daïng cô baûn sau: BUOÀNG ÑOÁT KIEÅU HÌNH BAÙN CAÀU Loaïi naøy coù ñaëc ñieåm laø dieän tích beà maët buoàng ñoát nhoû goïn. Trong buoàng ñoát boá trí moät xuù pap naïp vaø moät xuù pap thaûi. Hai xuù pap naøy boá trí veà hai phía khaùc nhau. Truïc cam boá trí ôû giöõa naép maùy vaø duøng coø moå ñeå ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa xuù pap. Söï boá trí naøy raát thuaän lôïi cho vieäc naïp hoãn hôïp khí vaø thaûi khí chaùy ra ngoaøi. BUOÀNG ÑOÁT KIEÅU HÌNH NEÂM Loaïi naøy coù ñaëc ñieåm dieän tích beà maët tieáp xuùc nhieät nhoû. Buoàng ñoát moãi xy lanh ñöôïc boá trí moät xuù pap thaûi vaø moät xuù pap naïp, ñoàng thôøi hai xuù pap boá trí cuøng moät phía. Ñoái vôùi loaïi naøy truïc cam ñöôïc boá trí ôû thaân maùy hoaëc boá trí treân naép maùy. Söï ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa caùc xuù pap qua trung gian cuûa coø moå. 46
  47. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô BUOÀNG ÑOÁT KIEÅU BATHTUB Kieåu naøy moãi buoàng ñoát boá trí moät xuù pap thaûi vaø moät xuù pap naïp. Hai xuù pap boá trí leäch cuøng moät phía vaø caùc xuù pap ñaët thaúng ñöùng. Kieåu naøy coù khuyeát ñieåm, ñöôøng kính ñaàu xuù pap bò haïn cheá neân vieäc naïp vaø thaûi keùm. BUOÀNG ÑOÁT KIEÅU PENTROOF Ngaøy nay, loaïi buoàng ñoát naøy ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán, moãi xy lanh ñoäng cô ñöôïc boá trí hai xuù pap naïp vaø hai xuù pap thaûi. Bu gi ñöôïc ñaët thaúng ñöùng vaø ôû giöõa buoàng ñoát giuùp cho quaù trình chaùy ñöôïc xaûy ra toát hôn. Hai truïc cam boá trí treân naép maùy, moät truïc ñieàu khieån caùc xuù pap naïp vaø truïc cam coøn laïi ñieàu khieån caùc xuù pap thaûi. II. CAÙC BOÄ PHAÄN DI ÑOÄNG Caùc boä phaän di ñoäng bao goàm: Piston, xeùc maêng, truïc piston, thanh truyeàn, truïc khuyûu vaø baùnh ñaø. 1. TRUÏC KHUYÛU Truïc khuyûu laø chi tieát quan troïng vaø phöùc taïp cuûa ñoäng cô. Noù tieáp nhaän löïc ñaåy cuûa thanh truyeàn vaø truyeàn cho baùnh ñaø. Truïc khuyûu laøm baèng theùp reøn chaát löôïng cao ñeå ñaûm baûo ñöôïc ñoä cöùng vöõng vaø maøi moøn toát. Truïc khuyûu ñöôïc ñaët trong caùc oå truïc chính ôû thaân maùy. Ñeå deã daøng thaùo laép truïc khuyûu, oå truïc chính chia laøm hai nöûa vaø ñöôïc laép gheùp laïi vôùi nhau baèng vít. ƒ Ñaàu truïc khuyûu ñöôïc laép baùnh xích hoaëc baùnh ñai raêng ñeå daãn ñoäng cô caáu phaân phoái khí. Ngoaøi ra, noù coøn daãn ñoäng bôm trôï löïc laùi, maùy neùn heä thoáng ñieàu hoaø, bôm nöôùc, maùy phaùt ñieän ƒ Ñuoâi truïc khuyûu coù maët bích ñeå laép baùnh ñaø vaø ñeå ñôõ ñaàu truïc sô caáp hoäp soá. ƒ Caùc coå truïc chính vaø choát khuyûu ñöôïc gia coâng raát chính xaùc vaø coù ñoä boùng cao. Daàu nhôøn töø thaân maùy ñöôïc daãn tôùi caùc oå truïc chính ñeå boâi trôn caùc coå truïc vaø caùc baïc loùt. 47
  48. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô ƒ Choát khuyûu duøng ñeå gaù laép ñaàu to thanh truyeàn. ÔÛ ñoäng cô chöõ V, treân cuøng moät choát khuyûu ñöôïc gaù laép hai thanh truyeàn. Daàu nhôøn boâi trôn choát khuyûu ñöôïc daãn töø coå truïc chính qua ñöôøng oáng. ƒ Ñoái troïng duøng ñeå caân baèng löïc quaùn tính vaø moâ men quaùn tính. ƒ Trong quaù trình laøm vieäc truïc khuyûu sinh ra dao ñoäng xoaén. Taàn soá dao ñoäng xoaén laø 5 laàn/s. Khi taêng toác vaø coù taûi, taàn soá dao ñoäng töø 25 ñeán 30 laàn trong moät giaây. Ñeå giaûm dao ñoäng xoaén, ôû ñaàu truïc khuyûu ngöôøi ta laép boä giaûm chaán. Boä giaûm chaán thöôøng laø pu li daãn ñoäng caùc heä thoáng beân ngoaøi. BAÏC LOÙT CHÍNH Baïc loùt chính duøng ñeå ñôõ coå truïc chính cuûa truïc khuyûu. Caùc baïc loùt chính ñöôïc chia laøm hai nöûa hình troøn bao xung quanh coå truïc chính. Nöûa phía treân cuûa baïc loùt coù moät hoaëc nhieàu loã daàu duøng ñeå daãn nhôùt töø thaân maùy ñeán coå truïc. Noù ñöôïc gaù laép vaøo nöûa oå truïc treân thaân maùy. Nöûa phía döôùi ñöôïc laép vaøo naép cuûa bôï truïc. Thoâng thöôøng nöûa baïc loùt treân vaø döôùi khoâng thể laép laãn vôùi nhau ñöôïc. Treân moãi nöûa baïc loùt coù vaáu ñònh vò ñeå choáng xoay. Lôùp hôïp kim chòu ma saùt laø vaät lieäu meàm, noù coù theå laø hôïp kim traéng, Kelmet hoaëc hôïp kim nhoâm. ƒ Hôïp kim traéng: Vaät lieäu hôïp kim chòu ma saùt goàm thieác, chì, antimon, keõm vaø moät soá loaïi khaùc. Loaïi naøy chòu ma saùt toát, nhöng ñoä beàn thaáp, do ñoù noù ñöôïc söû duïng ôû ñoäng cô coù taûi nhoû. ƒ Hôïp kim Kelmet: Loaïi naøy treân mieáng theùp ñöôïc phuû moät lôùp ñoàng vaø hôïp kim chì. Coù khaû naêng chòu aùp suaát vaø chòu moûi lôùn hôn loaïi duøng hôïp kim traéng. Noù ñöôïc söû duïng trong ñoäng cô coù soá voøng quay cao vaø taûi troïng lôùn. 48
  49. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô ƒ Hôïp kim nhoâm: Lôùp hôïp kim chòu ma saùt goàm hôïp kim nhoâm vaø thieác. Loaïi naøy coù khaû naêng chòu moøn raát cao vaø truyeàn nhieät lôùn hôn hôïp kim traéng vaø kelmet. Vì vaäy, noù ñöôïc söû haàu heát trong caùc loaïi ñoäng cô xaêng. BAÏC LOÙT THANH TRUYEÀN Caùc baïc loùt thanh truyeàn gioáng nhö baïc loùt coå truïc chính veà maët keát caáu. Moät nöûa mieáng baïc loùt laép treân thanh truyeàn vaø nöûa coøn laïi laép treân naép ñaàu to thanh truyeàn. HAÏN CHEÁ CHUYEÅN ÑOÄNG DOÏC ÔÛ moät trong caùc coå truïc chính ngöôøi ta coù laép moät baïc chaän ñeå haïn cheá chuyeån ñoäng doïc cuûa truïc khuyûu. Baïc chaän coù theå ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi baïc loùt chính hoaëc cheá taïo rôøi goàm 4 maûnh. Noù ñöôïc laép raùp ôû hai ñaàu cuûa coå truïc chính, treân baïc chaän coù gia coâng caùc raõnh thoaùt nhôùt. KHE HÔÛ DAÀU Trong quaù trình laøm vieäc phaûi ñaûm baûo coù moät lôùp nhôùt moûng boâi trôn naèm giöõa caùc baïc loùt vaø coå truïc, ñeå truïc vaø baïc loùt khoâng ma saùt tröïc tieáp vôùi nhau khi truïc khuyûu chuyeån ñoäng. Do ñoù, phaûi toàn taïi moät khe hôû beù giöõa coå truïc vaø baïc loùt ñeå hình thaønh maøng daàu laøm trôn. Khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû daàu. Trò soá khe hôû tuyø thuoäc vaøo kieåu ñoäng cô, thoâng thöôøng noù naèm trong khoaûng 0,02 ñeán 0,06mm. Doøng daàu nhôùt oån ñònh chaûy qua baïc loùt, coù taùc duïng laøm trôn, laøm maùt vaø cuoán ñi caùc maït kim loaïi vaø chaát baån ra khoûi beà maët baïc loùt. Neáu khe hôû baïc quaù lôùn, quaù nhieàu daàu nhôùt chaûy vaøo baïc loùt laøm aùp suaát nhôùt tuoät giaûm, coå truïc seõ va ñaäp maïnh vaøo baïc loùt laøm hö hoûng baïc. Neáu khe hôû quaù nhoû, khoâng ñuû daàu laøm trôn, gaây ra ma saùt lôùn giöõa truïc vaø oå ñôõ, laøm cho baïc loùt bò moøn nhanh vaø thaäm chí hôïp kim chòu ma saùt bò troùc ra khoûi baïc loùt. 2. THANH TRUYEÀN Thanh truyeàn keát noái giöõa truïc piston vaø choát khuyûu. Noù duøng ñeå bieán chuyeån ñoäng leân xuoáng cuûa piston thaønh chuyeån ñoäng quay troøn cuûa truïc khuyûu vaø ngöôïc laïi. Soá löôïng thanh truyeàn söû duïng baèng vôùi soá xy lanh cuûa ñoäng cô. Thanh truyeàn ñöôïc chia laøm 3 phaàn: Ñaàu nhoû thanh truyeàn keát noái vôùi truïc piston, ñaàu to thanh truyeàn ñöôïc chia laøm hai nöûa ñöôïc laép gheùp vôùi choát khuyûu, phaàn noái giöõa ñaàu nhoû vaø ñaàu to thanh truyeàn ñöôïc goïi laø thaân thanh truyeàn. Daàu nhôøn töø coå truïc chính ñi qua ñöôøng oáng daãn trong truïc khuyûu ñeán boâi trôn ñaàu to thanh truyeàn, sau ñoù ñi ra hai meùp ñaàu to ñeå boâi trôn xy lanh-piston döôùi taùc duïng cuûa löïc li taâm. 49
  50. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Beân hoâng ñaàu to thanh truyeàn coù boá trí moät loã daàu, duøng ñeå laøm maùt ñænh piston khi loã daàu treân choát khuyûu truøng vôùi loã daàu treân ñaàu to thanh truyeàn. 3. BAÙNH ÑAØ Baùnh ñaø cheá taïo baèng gang vaø ñöôïc boá trí ôû ñuoâi truïc khuyûu. Ñoäng cô söû duïng hoäp soá töï ñoäng, noù laø moät vaønh moûng keát hôïp vôùi bieán moâ thuyû löïc. Khi soá xy lanh cuûa ñoäng cô caøng cao, khoái löôïng cuûa baùnh ñaø caøng nhoû. Baùnh ñaø duøng ñeå oån ñònh soá voøng quay truïc khuyûu ôû toác ñoä beù nhaát. Ngoaøi ra, noù coøn duøng ñeå khôûi ñoäng vaø truyeàn coâng suaát ñeán heä thoáng truyeàn löïc. 4. PISTON Trong quaù trình laøm vieäc, piston chuyeån ñoäng leân xuoáng trong xy lanh ñeå taïo ra caùc quaù trình. Ñænh piston tieáp nhaän löïc khí chaùy ñeå laøm quay truïc khuyûu qua trung gian cuûa thanh truyeàn vaø truïc piston. Ñænh piston laø phaàn treân cuøng cuûa piston, ñoàng thôøi noù cuõng laø ñaùy cuûa buoàng ñoát. Ñænh piston coù dạng ñænh baèng, loài hoaëc loõm. Ñaàu piston bao goàm ñænh piston vaø vuøng chöùa xeùc maêng. Treân ñaàu piston coù laép caùc xeùc maêng ñeå laøm kín buoàng chaùy. Trong quaù trình laøm vieäc, moät phaàn nhieät töø piston truyeàn qua xeùc maêng ñeán xy lanh vaø ra nöôùc laøm maùt. Tình traïng chòu nhieät cuûa piston laø khoâng ñeàu, nhieät ñoä cuûa ñaàu piston cao hôn phaàn thaân raát nhieàu neân noù giaõn nôû nhieàu hôn khi laøm vieäc. Do vaäy, ngöôøi ta cheá taïo ñöôøng kính ñaàu piston hôi nhoû hôn phaàn thaân moät chuùt ôû nhieät ñoä bình thöôøng, daïng naøy ñöôïc goïi laø daïng coân cuûa piston. 50
  51. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Ñuoâi piston laø phaàn coøn laïi cuûa piston, noù duøng ñeå daãn höôùng. Söï maøi moøn nhieàu nhaát cuûa phaàn thaân xaûy ra theo phöông vuoâng goùc vôùi taâm truïc piston. Thaân piston coù daïng oval, đöôøng kính theo phöông vuoâng goùc vôùi truïc piston hôi lôùn hôn ñöôøng kính theo phöông song song vôùi truïc piston, ñeå buø laïi söï giaõn nôû nhieät do phaàn kim loaïi beä truïc piston daøy hôn caùc choã khaùc. Khi piston laøm vieäc ôû nhieät ñoä bình thöôøng thì noù coù daïng hình truï. KHE HÔÛ PISTON Khi piston chòu taùc duïng cuûa nhieät ñoä, noù seõ giaõn nôû laøm cho ñöôøng kính cuûa piston gia taêng. Do Ñoù, caàn thieát phaûi coù moät khe hôû ñeå ñaûm baûo piston chuyeån ñoäng trong xy lanh khi laøm vieäc. Khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû piston. Khe hôû naøy phuï thuoäc vaøo kieåu ñoäng cô, noù naèm trong khoaûng 0,02 mm ñeán 0,12 mm. ÑOÄ LEÄCH TAÂM Trong quaù trình neùn, thanh truyeàn ñaåy piston ñi leân. Döôùi taùc duïng cuûa löïc ngang, laøm cho piston tieáp xuùc vôùi xy lanh ôû beân phaûi theo hình veõ. ÔÛ kyø noå, döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát chaùy, löïc ngang sinh ra höôùng traùi laøm cho piston thay ñoåi chieàu ñoät ngoät. Nguyeân nhaân naøy laøm cho piston va ñaäp maïnh vaøo vaùch xy lanh sinh ra tieáng goõ. 51
  52. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Söï goõ cuûa piston phuï thuoäc raát nhieàu vaøo khe hôû laép gheùp giöõa piston vaø xy lanh. Ñeå khaéc phuïc, ngöôøi ta cheá taïo ñöôøng taâm cuûa truïc piston hôi leäch moät chuùt so vôùi taâm piston. Khoaûng leäch naøy goïi laø khoaûng leäch taâm. ÔÛÛÛ ñoäng cô piston leäch taâm, khi thanh truyeàn ñaåy piston ñi leân ôû kyø neùn, döôùi taùc duïng cuûa löïc ngang seõ laøm cho piston tieáp xuùc vôùi vaùch xy lanh ôû beân phaûi. ÔÛ cuoái kyø neùn, aùp suaát neùn taùc duïng leân ñænh piston maïnh neân laøm cho piston chuyeån höôùng tieáp xuùc. Khi quaù trình chaùy xaûy ra, döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát chaùy, chieàu cuûa löïc ngang seõ thay ñoåi sang traùi. Do coù söï ñoåi höôùng tröôùc ôû cuoái quaù trình neùn, neân piston khoâng coù söï thay ñoåi chieàu ñoät ngoät. Nguyeân nhaân naøy laøm giaûm söï va ñaäp cuûa piston vaøo vaùch xy lanh. 5. XEÙC MAÊNG Caùc xeùc maêng ñöôïc boá trí beân trong caùc raõnh cuûa piston. Ñöôøng kính ngoaøi cuûa xeùc maêng hôi lôùn hôn ñöôøng kính ngoaøi cuûa piston. Khi laép cuïm piston–xeùc maêng vaøo xy lanh, löïc ñaøn hoài cuûa xeùc maêng seõ laøm cho beà maët laøm vieäc cuûa xeùc maêng aùp saùt vaøo vaùch xy lanh. Vaät lieäu cheá taïo xeùc maêng laø vaät lieäu choáng maøi moøn cao, noù thöôøng laø gang hôïp kim hoaëc theùp hôïp kim. 52
  53. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Xeùc maêng laøm kín coù chöùc naêng laøm kín buoàng ñoát, queùt daàu nhôøn xuoáng caùc-te vaø truyeàn nhieät töø piston ñeán xy lanh. Soá löôïng cuûa xeùc maêng laøm kín phuï thuoäc vaøo toác ñoä cuûa ñoäng cô, khi toác ñoä ñoäng cô caøng cao, soá löôïng xeùc maêng laøm kín caøng ít. ÔÛ quaù trình naïp, piston chuyeån ñoäng ñi xuoáng, meùp döôùi cuûa xeùc maêng laøm kín gaït daàu baùm vaøo vaùch xy lanh maø xeùc maêng daàu chöa gaït heát. ÔÛ quaù trình neùn vaø thaûi, xeùc maêng laøm kín löôùt treân maøng daàu sao cho daàu khoâng ñaåy vaøo buoàng ñoát. ÔÛ quaù trình chaùy, xeùc maêng laøm kín laøm kín hoaøn toaøn buoàng ñoát. Xeùc maêng daàu kieåm soaùt söï boâi trôn thaønh xy lanh vaø gaït daàu trôû laïi caùc-te. Xeùc maêng daàu coù hai kieåu: Loaïi daïng khoái vaø loaïi 3 chi tieát. 53
  54. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô KHE HÔÛ MIEÄNG XEÙC MAÊNG Xeùc maêng laép vaøo xy lanh phaûi toàn taïi khe hôû miệng. Khe hôû naøy phaûi nhoû ñeå ñaûm baûo laøm kín khi nhieät ñoä ñoäng cô ñaït bình thöôøng. Khe hôû mieäng cuûa xeùc maêng naèm trong khoaûng 0,2 ñeán 0,5mm. 6. TRUÏC PISTON Truïc piston keát noái piston vôùi ñaàu nhoû thanh truyeàn. Noù duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng töø piston ñeán thanh truyeàn vaø ngöôïc laïi. Coù hai kieåu laép gheùp truïc piston. ƒ Coá ñònh truïc piston trong ñaàu nhoû thanh truyeàn baèng caùch gheùp ñoä doâi hoaëc duøng bu loâng. ƒ Kieåu gheùp thöù hai: truïc piston xoay ñöôïc trong loã truïc piston vaø ñaàu nhoû thanh truyeàn. Ñoái vôùi loaïi naøy phaûi haïn cheá chuyeån ñoäng doïc cuûa truïc piston baèng caùch duøng khoen chaän ôû hai ñaàu truïc. III. HEÄ THOÁNG PHAÂN PHOÁI KHÍ Heä thoáng phaân phoái khí duøng ñeå naïp ñaày hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu vaøo xy lanh ñoái vôùi ñoäng cô xaêng hoaëc khoâng khí ñoái vôùi ñoäng cô Diesel vaø thaûi saïch khí chaùy töø trong xy lanh ra ngoaøi. 1. PHAÂN LOAÏI Coù hai phöông phaùp daãn ñoäng xuù pap. ƒ Kieåu OHV: Truïc cam ñöôïc boá trí ôû thaân maùy. ƒ Kieåu OHC: Truïc cam ñöôïc boá trí treân naép maùy. 2. CÔ CAÁU OHV (OVERHEAD VALVE) Söï truyeàn ñoäng töø truïc khuyûu ñeán truïc cam coù theå duøng xích hoaëc baùnh raêng. Khi truïc khuyûu quay, qua cô caáu truyeàn ñoäng laøm cho truïc cam chuyeån ñoäng, caùc cam seõ taùc ñoäng leân con ñoäi thoâng qua đũa ñaåy vaø coø moå ñeå ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa caùc xuù pap. Loø xo xuù pap coù xu höôùng ñaåy xuù pap ñoùng. 54
  55. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Cơ cấu OHV có khuyết điểm là số lượng chi tiết nhiều, nên khối lượng của các chi tiết chuyển động lớn. 3. CƠ CẤU OHC (OVERHEAD CAMSHAFT) ÔÛ cô caáu naøy truïc cam boá trí treân naép maùy. Söï truyeàn ñoäng töø truïc khuyûu leân truïc cam coù theå duøng ñai raêng hoaëc baèng xích. Cô caáu OHC coù hai kieåu laø SOHC vaø DOHC. ƒ Cô caáu SOHC: Moät truïc cam boá trí treân moät naép maùy. ƒ Cô caáu DOHC: Hai truïc cam boá trí treân moät naép maùy. Cô caáu SOHC boá trí hai xuù pap cho moät xy lanh. Khi truïc cam quay, cam taùc ñoäng leân coø moå vaø coø moå ñieàu khieån söï ñoùng môû xuù pap. 55
  56. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Cô caáu DOHC treân naép maùy ngöôøi ta boá trí hai truïc cam. Moät truïc cam ñieàu khieån caùc xuù pap thaûi vaø truïc cam coøn laïi ñieàu khieån caùc xuù pap naïp. Khi truïc cam quay, cam taùc ñoäng leân con ñoäi ñeå ñieàu khieån xuù pap ñoùng môû. ÔÛ loaïi naøy thöôøng moãi xy lanh ñöôïc boá trí 4 xuù pap. 4. XUÙ PAP Moãi xy lanh ñoäng cô coù ít nhaát hai xuù pap. Moät xuù pap naïp vaø moät xuù pap thaûi, ñöôøng kính ñaàu xuù pap naïp luoân lôùn hôn xuù pap thaûi. Xuù pap coù taùc duïng ñoùng môû caùc cöûa naïp vaø cöûa thaûi. Xuù pap laøm vieäc ôû nhieät ñoä cao, va ñaäp maïnh vaø bò aên moøn hoùa hoïc. Do vaäy xuù pap ñuôïc cheá taïo baèng theùp ñaëc bieät. Xuù pap ñöôïc chia laøm 3 phaàn: Ñaàu, thaân vaø ñuoâi xuù pap. Ñaàu xuù pap coù daïng hình noùn cuït, beà maët xuù pap duøng ñeå laøm kín. Goùc nghieâng beà maët xuù pap laø 45°, ñoâi khi laø 30° hoaëc 60°. Khi goùc nghieâng caøng beù thì tieát dieän môû caøng lôùn nhöng ñoä cöùng vöõng cuûa ñaàu xuù pap yeáu ñi. Thaân xuù pap chuyeån ñoäng trong oáng keàm xuù pap, noù duøng ñeå daãn höôùng. Thaân xuù pap coù daïng hình truï, khe hôû laép gheùp giöõa xuù pap vaø oáng keàm phaûi ñuùng, ñeå ñaûm baûo söï chuyeån ñoäng chính xaùc cuûa xuù pap vaø ngaên ngöøa nhôùt vaøo buoàng ñoát, cuõng nhö khí chaùy töø buoàng ñoát laøm hoûng daàu nhôøn laøm trôn. Ñuoâi xuù pap nhaän löïc taùc ñoäng töø coø moå hoaëc con ñoäi, ngoaøi ra noù coøn duøng ñeå giöõ loø xo xuù pap. OÁNG KEÀM XUÙ PAP OÁng keàm xuù pap laø moät chi tieát rôøi ñöôïc eùp chaët vaøo naép maùy. Chöùc naêng cuûa oáng keàm duøng ñeå daãn höôùng caây xuù pap. 56
  57. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô BEÄ XUÙ PAP Beä xuù pap ñöôïc eùp chaët vaøo naép maùy. Khi xuù pap ñoùng, beà maët cuûa caây xuù pap eùp chaët vaøo beà maët cuûa beä ñeå laøm kín. Beä xuù pap coøn coù taùc duïng truyeàn nhieät töø ñaàu xuù pap ra naép maùy. Goùc nghieâng cuûa beä xuù pap ñöôïc cheá taïo leäch so vôùi beà maët xuù pap töø 1/2° ñeán 1°. Veát tieáp xuùc giöõa beä vaø beà maët xuù pap töø 1,2 ñeán 1,3mm. 5. LOØ XO XUÙ PAP Loø xo xuù pap baûo ñaûm caây xuù pap chuyeån ñoäng theo ñuùng qui luaät khi ñoäng cô hoaït ñoäng. Moùng haõm ñöôïc ñaët vaøo ñeá treân vaø loàng vaøo raõnh ñuoâi xuù pap ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín vôùi moät löïc eùp ban ñaàu cuûa loø xo. Ña soá moät xuù pap duøng moät loø xo, moät soá ñoäng cô ngöôøi ta duøng hai loø xo cho moät caây xuù pap. Ñeå traùnh loø xo xuù pap bò gaõy do coäng höôûng ôû soá voøng quay cao, ngöôøi ta cheá taïo loø xo xuù pap coù böôùc thay ñoåi. Löïc ñaøn hoài cuûa loø xo xuù pap phaûi ñuû lôùn ñeå giöõ cho xuù pap laøm vieäc chính xaùc. Neáu löïc ñaøn hoài quaù lôùn seõ laøm cho caùc chi tieát bò moøn raát nhanh. ÔÛ moät soá ñoäng cô, cô caáu xoay xuù pap duøng ñeå thay ñeá chaän loø xo. Cô caáu naøy laøm xuù pap xoay ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín treân beä do muoäi than hoaëc chì baùm treân beà maët tieáp xuùc. Cô caáu xoay xuù pap thöôøng ñöôïc söû duïng cho xuù pap thaûi. 57
  58. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 6. TRUÏC CAM Truïc cam ñöôïc ñieàu khieån bôûi truïc khuyûu thoâng qua söï truyeàn ñoäng baèng baùnh raêng, xích hoaëc baèng ñai raêng. Caùc cam ñieàu khieån söï ñoùng môû cuûa caùc xuù pap. Truïc cam ñöôïc gaù ñaët treân caùc oå truïc cam vaø chuyeån ñoäng doïc cuûa noù ñöôïc haïn cheá bôûi moät vai chaän hoaëc moät taám chaän. ÑOÄ NAÂNG XUÙ PAP, THÔØI GIAN MÔÛ CUÛA XUÙ PAP Ñoä naâng xuù pap laø khoaûng caùch tính töø vò trí ñoùng ñeán vò trí cam ñoäi xuù pap môû toái ña. Ñoä naâng xuù pap quyeát ñònh khaû naêng naïp ñaày cuûa hoãn hôïp khoâng khí-nhieân lieäu vaø vieäc thaûi saïch khí chaùy ra ngoaøi. Bieân daïng cuûa cam cuõng quyeát ñònh tieát dieän môû cuûa xuù pap. Goùc môû sôùm ñoùng treã cuûa cam xaùc ñònh thôøi gian môû cuûa xuù pap. 7. CON ÑOÄI Con ñoäi ñöôïc söû duïng trong cô caáu OHV, DOHC vaø ñoâi khi cuõng ñöôïc duøng ôû cô caáu SOHC. Con ñoäi ñöôïc ñaët tieáp xuùc vôùi caùc cam treân truïc cam hoaëc ôû ñuoâi coø moå. Khi laøm vieäc con ñoäi chuyeån ñoäng trong caùc xy lanh cuûa noù. Con ñoäi coù hai daïng laøø kieåu cô khí vaø con ñoäi thuyû löïc. 58
  59. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Do trong cô caáu phaân phoái khí phaûi toàn taïi moät khe hôû ñeå ñaûm baûo xuù pap ñoùng kín khi cam khoâng ñoäi, khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû xuù pap. Khi toàn taïi khe hôû trong cô caáu, noù seõ sinh va ñaäp. Ñeå laøm maát khe hôû trong cô caáu baèng caùch ngöôøi ta duøng con ñoäi thuyû löïc. Con ñoäi thuyû löïc ñöôïc duøng trong cô caáu OHV, SOHC vaø DOHC. ÔÛ cô caáu SOHC con ñoäi thuyû löïc thöôøng ñöôïc ñaët ôû ñuoâi coø moå. NGUYEÂN LYÙ ƒ Khi cam khoâng ñoäi: Löïc loø xo laøm cho piston cuûa con ñoäi ñi leân, ñoàng thôøi aùp löïc töø bôm nhôùt seõ ñaåy nhôùt vaøo thaân con ñoäi, qua piston, ñaåy van moät chieàu môû. Löôïng nhôùt qua van moät chieàu ñieàn ñaày vaøo khoang döôùi cuûa piston, döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát nhôùt vaø löïc loø xo laøm cho piston cuûa con ñoäi ñi leân ñeå laøm maát khe hôû trong cô caáu phaân phoái khí. ƒ Khi cam ñoäi, coø moå hoaëc con ñoäi ñi xuoáng laøm cho piston con ñoäi neùn daàu ôû beân döôùi, van moät chieàu ñoùng laïi. Do vaäy, piston vaø thaân con ñoäi trôû thaønh moät khoái cöùng, döôùi taùc duïng cuûa cam laøm cho xuù pap môû ra. Do toàn taïi khe hôû laép gheùp giöõa thaân vaø piston con ñoäi, neân moät löôïng nhôùt nhoû trong khoang beân döôùi piston seõ thoaùt ra ngoaøi khi cam ñoäi. Löôïng nhôùt naøy seõ ñöôïc buø laïi khi cam khoâng ñoäi, ñeå ñaûm baûo cho khe hôû cuûa cô caáu phaân phoái khí baèng 0. 8. CAM COÙ THÔØI ÑIEÅM THAY ÑOÅI Moät soá ñoäng cô duøng cô caáu DOHC söû duïng kieåu cam coù thôøi ñieåm thay ñoåi. Cô caáu thuyû löïc seõ laøm thay ñoåi thôøi ñieåm môû cuûa cam. Thôøi ñieåm cuûa truïc cam thay ñoåi phuï thuoäc vaøo taûi vaø soá voøng quay cuûa ñoäng cô. 59
  60. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô 9. HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN THÔØI ÑIEÅM MÔÛ XUÙ PAP THOÂNG MINH ÔÛ caùc ñoäng cô cuõ, goùc môû sôùm vaø ñoùng treã cuûa caùc xuù pap naïp vaø thaûi ñöôïc thieát keá coá ñònh, hay noùi caùch khaùc goùc phaân phaân phoái khí chæ thích hôïp ôû soá voøng quay thieát keá cuûa ñoäng cô. Do vaäy, ôû caùc cheá ñoä hoaït ñoäng khaùc thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa caùc xuù pap laø khoâng phuø hôïp neân khaû naêng naïp ñaày hoãn hôïp khoâng khí vaø nhieân lieäu vaøo caùc xy lanh cuõng nhö thaûi khí chaùy töø trong xy lanh ra ngoaøi laø khoâng ñaït yeâu caàu. Nguyeân nhaân naøy laøm cho hieäu suaát vaø coâng suaát cuûa ñoäng cô khoâng ñaït ôû caùc cheá ñoä hoaït ñoäng khaùc cuûa ñoäng cô. 60
  61. Nguyeân lyù-Caùc boä phaän chính cuûa ñoäng cô Ñoäng cô söû duïng heä thoáng thôøi ñieåm môû xuù pap thay ñoåi (Variable Valve Timing System) coù öu ñieåm laø taêng ñöôïc moâ men ôû toác ñoä thaáp vaø toác ñoä trung bình, toác ñoä caàm chöøng oån ñònh, tieát kieäm nhieân lieäu, oâ nhieåm thaáp vaø coâng suaát ñoäng cô ñaït toái öu. Heä thoáng ñieàu khieån thôøi ñieåm môû vaø ñoùng cuûa xuù pap thay ñoåi lieân tuïc caên cöù vaøo taûi vaø toác ñoä cuûa ñoäng cô. Ñeå ñieàu khieån thôûi ñieåm ñoùng môû cuûa xuù pap baèng caùch ECU ñieàu khieån van daàu ñeå xoay truïc cam sôùm hoaëc treã. Heä thoáng naøy ñöôïc goïi laø heä thoáng ñieàu khieån thôøi ñieåm xuù pap thoâng minh (VVT-i). Thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa caùc xuù pap naïp ñöôïc thieát keá thay ñoåi theo soá voøng quay truïc khuyûu, löu löôïng khoâng khí naïp, cheá ñoä taûi, nhieät ñoä nöôùc laøm maùt ECU söû duïng caùc tín hieäu töø caùc caûm bieán vaø so saùnh vôùi goùc phaân phoái khí thöïc teá ñang hoaït ñoäng ñeå ñieàu chænh laïi thôøi ñieåm ñoùng môû cuûa caùc xuù pap sao cho moâ men vaø coâng suaát cuûa ñoäng cô ñaït toái öu nhaát. CAÙC THAØNH PHAÀN CUÛA VVT-i Caûm bieán vò trí truïc cam xaùc ñònh vò trí cuûa truïc cam ñang hoaït ñoäng thöïc teá. Caûm bieán soá voøng quay ñoäng cô (vò trí truïc khuyûu), khoái löôïng khoâng khí naïp vaø caûm bieán vò trí böôùm ga xaùc ñònh thôøi ñieåm caàn hieäu chænh cho phuø hôïp vôùi taûi vaø soá voøng quay ñoäng cô thay ñoåi. Caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt vaø tín hieäu toác ñoä xe laø caùc thoâng soá hieäu chænh ñeå truïc cam ñaït ñöôïc vò trí toái öu nhaát. Caên cöù vaøo tín hieäu töø caùc caûm bieán, ECU seõ cho ra daïng xung phuø hôïp ñeán van daàu OCV (Oil Control Valve) ñeå xoay truïc cam ôû vò trí thích hôïp nhaát. Goùc xoay cuûa truïc cam coù theå ñaït ñeán 50° so vôùi vò trí truïc khuyûu. 61
  62. Thöïc taäp cô baûn CHÖÔNG 3 THÖÏC TAÄP CÔ BAÛN BAØI 1 PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH CHIEÀU QUAY ÑOÄNG CÔ A. MUÏC ÑÍCH Muoán ñieàu chænh hoaëc söûa chöõa moät ñoäng cô baát kyø, coâng vieäc ñaàu tieân laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc chieàu quay cuûa ñoäng cô. Neáu chuùng ta ñöùng ôû phía tröôùc ñoäng cô vaø nhìn laïi phía sau noù, ngöôøi ta goïi chieàu quay cuûa ñoäng cô laø chieàu quay thuaän, neáu truïc khuyûu quay theo chieàu kim ñoàng hoà. Ngöôïc laïi, chieàu quay laø nghòch neáu chieàu quay truïc khuyûu ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà. Xaùc ñònh chieàu quay ñoäng cô laø böôùc cô baûn ñeå thöïc hieän caùc coâng vieäc nhö: Tìm xuù pap cuøng teân, tìm thöù töï coâng taùc, ñieàu chænh khe hôû xuù pap, caân löûa, caân cam, caân bôm cao aùp vaøo ñoäng cô B. YEÂU CAÀU ƒ Phaûi bieát söû duïng duïng cuï moät caùch thaønh thaïo. ƒ Naém vöõng caáu truùc vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Chuùng ta coùù raát nhieàu phöông phaùp ñeå xaùc ñònh chieàu quay cuûa ñoäng cô. ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ trình baøy ba phöông phaùp cô baûn nhaát. 1. CAÊN CÖÙ VAØO DAÁU ÑAÙNH LÖÛA SÔÙM – PHUN DAÀU SÔÙM Daáu ñaùnh löûa sôùm hoaëc phun daàu sôùm ñöôïc boá trí ôû ñaàu truïc khuyûu hoaëc ôû baùnh ñaø. Ñaàu truïc khuyûu: Maët tröôùc ñoäng cô gaàn pu li truïc khuyûu coù khaéc vaïch chia ñoä vaø treân pu li truïc khuyûu coù khaéc moät daáu. 62
  63. Thöïc taäp cô baûn Baùnh ñaø: Treân baùnh ñaø coù khaéc vaïch chia ñoä vaø moät muõi teân ñöôïc boá trí ôû phía sau thaân maùy. Chuùng ta coù theå quan saùt qua moät loã ôû treân voû cuûa ly hôïp. ƒ Daáu 0 bieåu thò ñieåm cheát treân cuûa piston soá 1 vaø piston song haønh. ƒ Daáu 5, 10, 15, 20° chæ goùc ñaùnh löûa sôùm tröôùc ñieåm cheát treân. ƒ Nhö vaäy, theo hình beân döôùi, khi chuùng ta ñöùng ôû ñaàu truïc khuyûu vaø nhìn vaøo noù thì chieàu quay cuûa truïc khuyûu laø chieàu kim ñoàng hoà. 2. CAÊN CÖÙ VAØO HEÄ THOÁNG KHÔÛI ÑOÄNG Ñaây laø phöông phaùp nhanh nhaát vaø thuaän lôïi nhaát. Khi khôûi ñoäng chuùng ta seõ xaùc ñònh ñöôïc chieàu quay cuûa truïc khuyûu. 63
  64. Thöïc taäp cô baûn - Ñieän aùp aéc quy phaûi treân 12 voân. - Ñaáu aéc quy vaøo heä thoáng vaø chuù yù caùc cöïc cuûa aéc quy. • + AÉc quy ñaáu vôùi rô le khôûi ñoäng. • - AÉc quy ñaáu vôùi thaân maùy (Noái maùt). - Xoay contact maùy khôûi ñoäng ñoäng cô. - Quan saùt chieàu quay truïc khuyûu. 3. CAÊN CÖÙ VAØO XUÙ PAP Chuùng ta caên cöù vaøo caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät xy lanh baát kyø. ƒ Xaùc ñònh caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät xy lanh. - Xuù pap naøo boá trí leäch veà ñöôøng oáng naïp laø xuù pap huùt. - Xuù pap naøo leäch veà oáng goùp thaûi ñoù laø xuù pap thaûi. ƒ Quay truïc khuyûu theo moät chieàu naøo ñoù, khi thaáy xuù pap thaûi vöøa ñoùng laïi vaø xuù pap huùt vöøa môû ra, ñoù chính laø chieàu quay cuûa truïc khuyûu. NHAÄN XEÙT Tuøy theo tröôøng hôïp cuï theå maø chuùng ta löïa choïn cho phuø hôïp ñeå coâng vieäc ñöôïc nhanh choùng. ƒ Ña soá ñoäng cô, chieàu quay truïc khuyûu laø chieàu kim ñoàng hoà. Nhöng caàn chuù yù moät soá ít ñoäng cô, truïc khuyûu quay theo chieàu ngöôïc kim ñoàng hoà (Haõng Honda). ƒ Ngoaøi caùc phöông phaùp treân, chuùng ta coù theå caên cöù vaøo heä thoáng ñaùnh löûa, cô caáu truyeàn ñoäng xích hoaëc ñai cam. ƒ Khi söû duïng phöông phaùp khôûi ñoäng, phaûi thaän troïng ñeå traùnh nguy hieåm cho ngöôøi khaùc. 64
  65. Thöïc taäp cô baûn BAØI 2 XAÙC ÑÒNH CAÙC XUÙ PAP CUØNG TEÂN A. MUÏC ÑÍCH Taát caû caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät ñoäng cô ñöôïc goïi laø caùc xuù pap cuøng teân. Ngöôøi ta xaùc ñònh caùc xuù pap cuøng teân duøng ñeå xaùc ñònh thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. B. YEÂU CAÀU - Phaûi bieát tröôùc chieàu quay cuûa ñoäng cô. - Bieát löïa choïn duïng cuï moät caùch thaønh thaïo. - Naém vöõng nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Ñeå xaùc ñònh caùc xuù pap cuøng teân, chuùng ta coù theå choïn moät trong caùc phöông phaùp sau: 1. CAÊN CÖÙ VAØO OÁNG GOÙP - Caùc xuù pap naïp: Boá trí leäch veà ñöôøng oáng naïp. - Caùc xuù pap thaûi: Boá trí leäch veà oáng goùp thaûi. 2. CAÊN CÖÙ VAØO CHIEÀU QUAY ÑOÄNG CÔ - Xaùc ñònh caùc xuù pap cuûa xy lanh soá 1. - Quay truïc khuyûu theo chieàu quay vaø nhìn vaøo söï taùc ñoäng cuûa xuù pap. Neáu caùc xuù pap naøo vöøa ñoùng laïi, ñoù laø caùc xuù pap thaûi vaø caùc xuù pap vöøa môû ra, laø caùc xuù pap huùt. - Sau khi tìm ñöôïc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa xy lanh soá 1, laàn löôït chuùng ta tìm xuù pap huùt vaø thaûi cuûa caùc xy lanh coøn laïi. D. NHAÄN XEÙT ƒ Đường kính đầu xú pap hút lớn hơn xú pap thải. ƒ Ñoäng cô Diesel hai kyø duøng xuù pap, taát caû caùc xuù pap laø xuù pap thaûi. ƒ Xuù pap coù boá trí cô caáu xoay, thöôøng ñoùù laø xuù pap thaûi. 65
  66. Thöïc taäp cô baûn BAØI 3 PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH ÑIEÅM CHEÁT TREÂN A. MUÏC ÑÍCH Trong coâng vieäc ñieàu chænh, söûa chöõa moät ñoäng cô, vieäc xaùc ñònh ñieåm cheát treân cuûa xy lanh soá 1 laø raát caàn thieát. Vò trí ñieåm cheát treân duøng ñeå caân cam, ñieàu chænh khe hôû xuù pap. Ngöôøi ta xaùc coøn duøng noù ñeå kieåm tra laïi thôøi ñieåm caân cam, söï sai leäch cuûa daáu caân löûa. B. YEÂU CAÀU - Naém vöõng caáu truùc vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô. - Bieát tröôùc chieàu quay cuûa ñoäng cô. - Löïa choïn duïng cuï cho phuø hôïp vôùi coâng vieäc. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Coù nhieàu phöông phaùp tìm ñieåm cheát treân. Chuùng ta coù theå löïa choïn moät trong caùc phöông phaùp sau: 1. CAÊN CÖÙ VAØO DAÁU TREÂN PU LI HOAËC BAÙNH ÑAØ. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay, cho ñeán khi raõnh khuyeát treân pu li truøng vôùi ñieåm 0 treân baûng vaïch chia ñoä ôû maët tröôùc ñoäng cô. Luùc naøy piston xy lanh soá 1 vaø piston cuûa xy lanh song haønh vôùi noù ôû ñieåm cheát treân. ÔÛ moät soá ñoäng cô daáu ñieåm cheát treân ñöôïc boá trí treân baùnh ñaø. Neáu treân baùnh ñaø chæ coù moät daáu, ñoù laø ñieåm ñaùnh löûa sôùm. 2. CAÊN CÖÙ VAØO SÖÏ TRUØNG ÑIEÄP CUÛA XUÙ PAP Do xuù pap thaûi ñoùng treã sau ñieåm cheát treân vaø xuù pap huùt laïi môû sôùm tröôùc ñieåm cheát treân. Vì vaäy coù moät soá thôøi ñieåm hai xuù pap ñeàu môû, goùc naøy ñöôïc goïi laø goùc truøng ñieäp cuûa xuù pap. Khi hai xuù pap cuûa moät xy lanh baát kyø truøng ñieäp, piston cuûa xy lanh ñoù ôû laân caän ñieåm cheát treân. 66
  67. Thöïc taäp cô baûn 3. DUØNG QUE DOØ Ngöôøi ta duøng moät caây que ñöa qua loã bu gi ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa piston. Phöông phaùp ñöôïc thöïc hieän nhö sau. ƒ Thaùo bu gi soá 1 ra khoûi naép maùy. ƒ Ñaët que doø qua loã bu gi. ƒ Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho que doø leân vò trí cao nhaát. ƒ Chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc ñieåm cheát treân. 4. PHƯƠNG PHÁP ½ CUNG QUAY Khi caàn thieát phaûi xaùc ñònh chính xaùc ñieåm cheát treân, chuùng ta thöïc hieän nhö sau: a. Ñöa que doø vaøo loøng xy lanh soá 1 nhö hình veõ. b. Xoay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho piston caùch ñieåm cheát treân moät khoaûng naøo ñoù. c. Ñaùnh moät daáu F treân que doø ngay vôùi moät ñieåm coá ñònh. d. Ñaùnh moät daáu A treân baùnh ñaø ngay vôùi moät ñieåm coá ñònh treân thaân maùy. 67
  68. Thöïc taäp cô baûn e. Tieáp tuïc quay truïc khuyûu theo chieàu quay. Khi piston ñi xuoáng, ñieåm F treân que doø truøng vôùi ñieåm coá ñònh ban ñaàu thì döøng laïi. f. Ñaùnh moät daáu B treân baùnh ñaø truøng vôùi ñieåm coá ñònh ban ñaàu treân thaân maùy. g. Chia ñoâi cung AB, chuùng ta ñöôïc ñieåm O. h. Quay truïc khuyûu ngöôïc chieàu quay ban ñaàu sao cho ñieåm O truøng vôùi ñieåm coá ñònh treân thaân maùy, piston soá 1 ñang ôû ñieåm cheát treân. i. Ñieåm 0 treân baùnh ñaø chính laø daáu ÑCT. D. NHAÄN XEÙT ƒ Phöông phaùp 1 ñöôïc duøng ñeå caân cam, ñieàu chænh khe hôû xuù pap. ƒ Phöông phaùp hai duøng ñeå ñieàu chænh khe hôû xuù pap baèng phöông phaùp quay truïc khuyûu baèng ñoäng cô khôûi ñoäng, khi soá xy lanh ñoäng cô töø 6 trôû xuoáng. ƒ Phöông phaùp 3 thöôøng ñöôïc duøng ñeå kieåm tra nhanh khi coù söï nghi ngôø sai leäch veà thôøi ñieåm ñaùnh löûa hoaëc ñieåm cheát treân. ƒ Phöông phaùp 4 duøng ñeå xaùc ñònh chính xaùc ñieåm cheát treân khi daáu bò maát hoaëc sai leäch. 68
  69. Thöïc taäp cô baûn BAØI 4 XAÙC ÑÒNH THÖÙ TÖÏ COÂNG TAÙC CUÛA ÑOÄNG CÔ A. MỤC ĐÍCH Thöù töï coâng taùc laø thöù töï noå cuûa moät ñoäng cô nhieàu xy lanh. Trong moät ñoäng cô baát kyø, khoâng coù tröôøng hôïp naøo hai xy lanh noå cuøng moät luùc. Thöù töï coâng taùc ñöôïc boá trí moät goùc ñoä ñeàu ñaën, sao cho taûi taùc duïng leân caùc oå ñôõ truïc khuyûu laø beù nhaát. 1 – 3 – 4 – 2 1 – 3 – 4 – 2 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 Ñoäng cô 4 xy lanh thaúng haøng, 4 kyø coù thöù töï coâng taùc laø 1 – 3 – 4 – 2 hoaëc 1 – 2 – 4 – 3. ÔÛ ñoäng cô 6 xy lanh thöù töï coâng taùc thöôøng laø 1 – 5 – 3 – 6 – 2 – 4. Moät ñoäng cô coù cuøng soá xy lanh, nhöng thöù töï coâng taùc cuûa chuùng coù theå khaùc nhau. Vì vaäy, coâng vieäc tìm thöù töï coâng taùc laø raát quan troïng, noù laø cô sôû cho coâng vieäc ñieàu chænh hoaëc söûa chöõa moät ñoäng cô. Muïc ñích tìm thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô laø duøng ñeå ñieàu chænh khe hôû xuù pap, laép ñuùng thöù töï caùc daây cao aùp. B.YEÂU CAÀU ƒ Phaûi bieát chieàu quay cuûa ñoäng cô. ƒ Naém vöõng phöông phaùp xaùc ñònh caùc xuù pap cuøng teân. ƒ Chuaån bò moät soá duïng cuï tay phuø hôïp. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN Coù raát nhieàu phöông phaùp ñeå xaùc ñònh thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. Tuøy theo töøng tröôøng hôïp cuï theå, chuùng ta aùp duïng moät trong caùc phöông phaùp sau. 1. CAÊN CÖÙ VAØO TAØI LIEÄU KYÕ THUAÄT Neáu chuùng ta coù taøi lieäu söûa chöõa cuûa ñoäng cô ñang thöïc hieän, chuùng ta bieát ñöôïc thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. Ví du,ï taøi lieäu söûa chöõa ñoäng cô 3S – GE cuûa Haõng Toyota ôû trang A-2 coù ghi Firing Oder 1 – 3 – 4 – 2. 69
  70. Thöïc taäp cô baûn 2. QUAN SAÙT TREÂN ÑOÄNG CÔ Quan saùt treân caùc te ñaäy coø moå, oáng goùp hoaëc thaân maùy Nhaø cheá taïo coù cho thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. Ví duï treân ñöôøng oáng naïp coù ghi Firing Oder 1-5-3-6-2-4. Ngoaøi ra chuùng ta cuõng coù theå tìm gaëp ôû treân naép boä chia ñieän. 3. QUAN SAÙT SÖÏ ÑOÙNG MÔÛ CUÛA XUÙ PAP Neáu trong caû hai tröôøng hôïp treân ñeàu khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc. Chuùng ta döïa vaøo nguyeân taéc cô baûn sau: Trong ñoäng cô 4 kyø, ñoäng cô thöïc hieän moät chu kyø laø 2 voøng quay truïc khuyûu, caùc xuù pap chæ môû moät laàn. Thöù töï môû laàn löôït cuûa caùc xuù pap cuøng teân chính laø thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. a. Thaùo naép ñaäy coø moå. b. Xaùc ñònh toaøn boä caùc xuù pap cuøng teân cuûa toaøn boä ñoäng cô vaø ñaùnh daáu. c. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho xuù pap huùt cuûa xy lanh 1 vöøa môû. d. Tieáp tuïc quay theo chieàu quay, chuùng ta thaáy laàn löôït caùc xuù pap huùt cuûa caùc xy lanh khaùc môû. Söï laàn löôït môû naøyï chính laø thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. LÖU YÙ: Chuùng ta cuõng coù theå döïa vaøo xuù pap thaûi. D. NHAÄN XEÙT - Thöù töï coâng taùc laø thoâng soá quan troïng trong vieäc kieåm tra, ñieàu chænh vaø söûa chöõa. - Choïn phöông phaùp nhanh nhaát ñeå coâng vieäc ñöôïc hieäu quaû vaø tieát kieäm thôøi gian. 70
  71. Thöïc taäp cô baûn BAØI 5 PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÀU CHÆNH KHE HÔÛ XUÙ PAP A. MỤC ĐÍCH Trong quaù trình laøm vieäc döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä, caùc chi tieát ñoäng cô bò giaõn nôû daøi. Do ñoù, muoán cho xuù pap ñoùng kín ñeå ñaûm baûo coâng suaát ñoäng cô, trong cô caáu phaân phoái khí phaûi coù moät khe hôû nhaát ñònh, khe hôû naøy ñöôïc goïi laø khe hôû nhieät hay khe hôû xuù pap. Ñieàu chænh khe hôû naøy ñöôïc goïi laø ñieàu chænh xuù pap. Muïc ñích cuûa vieäc ñieàu chænh laø ñaûm baûo goùc phaân phoái khí vaø coâng suaát cuûa ñoäng cô. Trò soá khe hôû phuï thuoäc vaøo caùch boá trí xuù pap, vaät lieäu cheá taïo, phöông phaùp laøm maùt ñoäng cô Cô caáu OHC khe hôû nhoû hôn so vôùi cô caáu OHV. Do döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä thì naép maùy seõ giaõn nôû nhieàu hôn so vôùi söï giaõn nôû cuûa xuù pap vaø caùc chi tieát khaùc. Ngöôøi ta tieán haønh ñieàu chænh xuù pap khi caùc xuù pap huùt vaø thaûi cuûa moät xy lanh hoaøn toaøn ñoùng. Thoâng thöôøng, ngöôøi ta tieán haønh ñieàu chænh khi piston cuûa moät xy lanh ôû ñieåm cheát treân hoaëc laân caän ÑCT ôû cuoái kyø neùn. B. YEÂU CAÀU 1. Phaûi bieát chieàu quay ñoäng cô. 2. Bieát caùch xaùc ñònh ñieåm cheát treân. 3. Bieát phöông phaùp xaùc ñònh caùc xuù pap cuøng teân. 4. Naém vöõng caùch boá trí cô caáu vaø nhaän bieát vò trí ñieàu chænh cô caáu phaân phoái khí. ƒ Ñoái vôùi xuù pap ñaët, khe hôû hieäu chænh naèm giöõa ñaàu con ñoäi vaø ñuoâi xuù pap. Vò trí ñieàu chænh laø con vít naèm treân con ñoäi. ƒ Cơ caáu OHV, khe hôû hieäu chænh naèm giöõa ñuoâi xuù pap vaø ñaàu coø moå, vít hieäu chænh ôû treân ñuoâi coø moå. ƒ ÔÛ cô caáu SOHC, khe hôû hieäu chænh naèm giöõa löng coø moå vaø löng cam hoaëc giöõa löng cam vaø ñuoâi con ñoäi. Vò trí ñieàu chænh treân coø moå hoaëc ôû ñuoâi con ñoäi. ƒ Cô caáu DOHC, khe hôû hieäu chænh naèm giöõa löng cam vaø ñuoâi con ñoäi, vò trí hieäu chænh laø mieáng shim ôû ñuoâi con ñoäi. 5. Phaûi bieát ñöôïc soá kyø vaø thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô. 6. Trò soá khe hôû cần ñieàu chænh. Ñieàu chænh khi ñoäng cô noùng hay nguoäi. C. PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN I. PHÖÔNG PHAÙP TOÅNG QUAÙT Ñaây laø phöông phaùp duøng ñeå hieäu chænh caùc loaïi ñoäng cô coù soá xy lanh khaùc nhau vaø caùch boá trí khaùc nhau. 1. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho caùc xuù pap huùt cuûa xy lanh soá 1 vöøa ñoùng laïi. Tieáp tuïc quay theâm moät goùc töø 90° ñeán 120° ñeå cho piston soá 1 ôû vuøng laân caän ñieåm cheát treân. 71
  72. Thöïc taäp cô baûn 2. Choïn căn laù coù trò soá ñuùng theo yeâu caàu cuûa nhaø cheá taïo, ñieàu chænh khe hôû xuù pap huùt vaø thaûi cuûa xy lanh soá 1. 3. Caên cöù vaøo chieàu quay, soá xy lanh, soá kyø vaø thöù töï coâng taùc cuûa ñoäng cô, ñieàu chænh khe hôû xuù pap cuûa caùc xy lanh coøn laïi. VÍ DUÏ 1: Ñieàu chænh khe hôû xuù pap cuûa ñoäng cô söû duïng cô caáu OHV, 4 xy lanh, 4 kyø, thöù töï coâng taùc 1 – 3 – 4 – 2. Khe hôû xuù pap huùt 0,15mm vaø xuù pap thaûi 0,20mm. 1. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay, sao cho xuù pap huùt cuûa xy lanh soá 1 vöøa ñoùng laïi. Tieáp tuïc quay theâm moät goùc 90°. LÖU YÙ: Chuùng ta coù theå thöïc hieän nhö sau: Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho xuù pap huùt cuûa xy lanh soá 1 vöøa ñoùng laïi. Tieáp tuïc quay sao cho raõnh khuyeát treân pu li truøng vôùi ñieåm 0 treân naép maët tröôùc ñaàu truïc khuyûu hoaëc daáu ñieåm cheát treân treân baùnh ñaø truøng vôùi daáu coá ñònh ôû sau thaân maùy. 2. Nôùi loûng ñai oác haõm vít hieäu chænh ôû ñuoâi coø moå cuûa xu pap huùt vaø thaûi. 3. Ñöa caên laù coù beà daøy 0,15mm vaøo giöõa ñaàu coø moå vaø ñuoâi xuù pap huùt. Vaën vít hieäu chænh sao cho khi keùo ñaåy caên laù trong khe hôû thì caûm thaáy coù löïc caûn nheï, xieát chaët ñai oác haõm. 4. Töông töï nhö vaäy, duøng caên laù coù beà daøy 0,20mm ñieàu chænh khe hôû cuûa xuù pap thaûi. 5. Do ñaëc ñieåm ñoäng cô, 4 kyø 4 xy lanh. Chuùng ta tieáp tuïc quay theâm moät goùc 720°/4 =180° ñieàu chænh khe hôû cuûa xuù pap huùt vaø thaûi cuûa xy lanh soá 3. 72
  73. Thöïc taäp cô baûn 6. Quay theâm moät goùc 180° ñieàu chænh khe hôû caùc xuù pap cuûa xy lanh soá 4. 7. Quay theâm moät goùc 180° ñieàu chænh khe hôû caùc xuù pap cuûa xy lanh soá 2. VÍ DUÏ 2: Ñieàu chænh khe hôû cô caáu phaân phoái khí cuûa ñoäng cô Diesel 2 kyø, 6 xy lanh, duøng xuù pap ñeå thaûi. Khe hôû xuù pap 0, 35mm vaø thöù töï coâng taùc laø 1 – 5 – 3 - 6 – 2 - 4. 1. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho xuù pap thaûi cuûa xy lanh soá 1 vöøa ñoùng laïi (Cuoái thaûi). 2. Tieáp tuïc quay theo chieàu quay moät goùc töø 90° ñeán 120°. 3. Duøng caên laù coù beà daøy 0,35mm, ñieàu chænh khe hôû caùc xuù pap thaûi cuûa xy lanh soá 1. 4. Do ñaëc ñieåm, ñoäng cô 2 kyø, 6 xy lanh. Tieáp tuïc quay theo chieàu quay moät goùc 360 / 6 = 60° . Ñieàu chænh khe hôû caùc xuù pap thaûi cuûa xy lanh soá 5. 5. Tieáp tuïc, ñieàu chænh khe hôû caùc xuù pap thaûi cuûa caùc xy lanh theo thöù töï 3 – 6 – 2 – 4 . VÍ DUÏ 3: Ñoäng cô xaêng 4 xy lanh, 4 kyø, thöù töï coâng taùc 1 – 3 – 4 – 2 . Duøng cô caáu SOHC, khe hôû xuù pap huùt laø 0,15mm vaø xuù pap thaûi laø 0,20mm. 1. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay sao cho piston cuûa xy lanh 1 ôû cuoái kyø neùn. 2. Nôùi loûng ñai oác haõm ôû ñuoâi coø moå xuù pap huùt vaø thaûi. 3. Duøng caên laù coù beà daøy 0,15mm ñöa vaøo giöõa löng cam vaø ñaàu coø moå, ñieàu chænh khe hôû xuù pap cuûa huùt xy lanh 1. Töông töï, duøng caên laù 0,20mm ñieàu chænh khe hôû cuûa xuù pap thaûi. 4. Tieáp tuïc quay truïc khuyûu theo chieàu quay moät goùc 180°, ñieàu chænh khe hôû xuù pap huùt vaø thaûi cuûa xy lanh soá 3. 5. Tieáp tuïc nhö theá, ñieàu chænh khe hôû xuù pap huùt vaø thaûi cuûa xy lanh 4 vaø 2. VÍ DUÏ 4: Ñoäng cô 4 xy lanh 4 kyø, thöù töï coâng taùc 1 – 3 – 4 – 2. Duøng cô caáu DOHC, khe hôû xuù pap huùt vaø thaûi laàn löôït laø 0,15mm vaø 0,20mm. 1. Quay truïc khuyûu theo chieàu quay cho piston xy lanh soá 1 ôû cuoái kyø neùn. 2. Duøng caên laù ño khe hôû giöõa löng cam vaø ñuoâi con ñoäi cuûa caùc xuù pap huùt xy lanh soá 1. Ví dụ:ï khe hôû laø A. 73