Giáo trình Trắc địa ảnh viễn thám - Phần 2 - Đại học Nông nghiệp Hà Nội

Nội dung text: Giáo trình Trắc địa ảnh viễn thám - Phần 2 - Đại học Nông nghiệp Hà Nội

1. CH ƯƠ NG V ðỐN ðC VÀðIU V NH Ni dung chí nh c a ch ươ ng nà y làtrì nh b y cá c chu n đố n đc vàđiu v nh. Cơ s đố n đcvàđiu v nh: cơ s vtlýc a đố n đc vàđiu v nh, c ơ s sinh lýc a đố n đc vàđiu v nh, c ơ sch p nh c a đố n đc vàđiu v nh. Cá c ph ươ ng phá p đố n đc và điu v nh. Nguyên lý chung c a vi c thà nh l p b n đ bng ph ươ ng phá p nh đơ n. 5.1. Khá i ni m v đố n đc vàđiu v nh Mt đt vàcá c đi t ư ng khá c nhau trên m t đt trong điu ki n đư c chi u sá ng nh ư nhau chú ng cĩkh năng ph n x , b c x năng l ư ng m t tr i v i nh ng m c đkhá c nhau. Do v y khi ch p nh cá c đi t ư ng đư c bi u th trên nh v i nh ng m c đkhá c nhau v sc nh, hì nh d ng, kí ch th ư c, c u trú c, b ĩng, s phân b trong khơng gian nh ư vn cĩc a nĩ trong t nhiên t i th i đim ch p. Nh n bi t đư c đi t ư ng theo s bi u thc a chú ng trên nh thơng qua vi c xá c đnh đc tr ưng s lư ng, ch t l ư ng c a đi t ư ng nà y cho phé p ta đi ti xá c đnh b n ch t c a chú ng trong lĩ nh v c chuyên mơn đư c đt ra. Cá c tà i li u nh ghi nh n đư c cá c tí nh ch t c a đi t ư ng mà mt ng ư i cĩ th nh n bi t đư c vàc nh ng tí nh ch t c a chú ng ngồ i s nh n bi t c a m t ng ư i chú ng đư c chuy n và o d ng nh. ðĩlàtà i li u lâu dà i c a cá c thơng tin v cá c đi t ư ng và quan h c a chú ng mà khi ch p nh ghi nh n đư c. Khai thá c cá c thơng tin trên nh làtì m hi u v àđi đ n xá c đnh b n ch t c a cá c đi t ư ng nghiên c u theo s bi u thc a chú ng trên nh g i làđố n đc điu v nh. Nh ư vy, đố n đc điu v nh là vi c thu nh n cá c thơng tin c a đa hì nh, đa v t trên nh d a trên qui lu t t o hì nh quang h c, t o hì nh hì nh h c và qui lu t phân b c a chú ng trong khơng gian. Cá c qui lu t phân b c a đa v t s d ng khi đố n đc điu v nh g i là chu n đố n đc điu v . Vi c đố n đc điu v nh đư c xây d ng d a và o quátrì nh ch p nh đĩlàquátrì nh quang h c, quátrì nh hì nh h c, quátrì nh hốh c và cơ sđa lý , đĩlà s phân b trong khơng gian c a đa hì nh, đa v t. Vì vy vi c đố n đc điuv nh c n cĩ hi u bi t đy đ vcá c quátrì nh đĩ. Vídquátrì nh ch p nh d a trên nguyên lýc a phé p chi u xuyên tâm. Quan h gi a đim nh vàđim v t cũ ng tuân theo qui lu t trong phé p chi u nà y. Vì vy nghiên c u cá c đnh lý trong phé p chi u xuyên tâm, áp d ng chú ng và o đố n đc, điu v nh là ht s c cn thi t, ho c là khi ch p nh hì nh nh thu đư c ph i qua 1 h th ng th u kí nh, l ăng kí nh ch t l ư ng hì nh nh ph thu c và o ch t l ư ng c a h th ng th u kí nh và lăng kí nh l p đt trong má y ch p nh. Nu ch t l ư ng c a h th ng th u kí nh, l ăng kí nh khơng t t s gây ra hi n t ư ng mé o hì nh. Do đĩ mu n đố n đc điu v nh t t ta ph i hi u rõcá c qui lu t t o hì nh trong quátrì nh ch p nh. Tuỳ thu c và o m c đích s d ng nh, ng ư i ta chia ra đố n đc điu v nh thà nh 2 d ng: ðố n đc điu v nh t ng h p vàđố n đc điu v nh chuyên đ (đố n đc điu v nh đa cht, đố n đc điu v nh lâm nghi p ph c vthà nh l p cá c b n đ chuyên đ ). Theo quan đim c a lý thuy t nh n d ng đố n đc điu v nh đư c chia thà nh hai nhĩ m: Nhĩ m th nh t: g m cá c ph ươ ng phá p đố n đc điu vnh d a trên nguyên lýho t đng sá ng t o c a con ng ư i. Vi c đố n đc điu v nh đư c ti n hà nh b ng c m ththgiá c và sd ng sá ng t o cá c thơng tin. ðây là ph ươ ng phá p ch yu đư c dù ng trong th c t s n xu t hi n nay. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 64
2. Nhĩ m th hai: vi c đố n đc điu vđư c ti n hà nh b ng cá ch bi n đi hì nh nh ch p đư c thà nh cá c tí n hi u ánh sá ng hay cá c tí n hi u đin sau đĩmãhốtí n hi u nà y và gia cơng cá c hì nh nh đư c mãhố theo cá c qui lu t tố n h c th ng kê vàlý thuy t nh n d ng. Theo ph ươ ng th c điu v nh ng ưi ta phân ra làm đố n đc điu v trong phị ng và đố n đc điu vngồ i tr i. ðố n đc điu v trong phị ng: là da và o cá c tri thc v nh đ nh n bi t cá c đi tư ng: trong đĩ ng ư i là m cơng tá c nà y c n cĩ hi u bi t đy đ v nh, qui lu t t o hì nh trong ch p nh, cá c tí nh ch t c a nh, tí nh ch t mà u s c đ nh n bi t cá c đi t ư ng trên nh. Ph ươ ng phá p nà y cĩ sd ng cá c d ng cđiu v . Hi n nay cĩ nhi u lo i d ng c rt thu n li cho vi c quan sá t cho phé p nâng cao kh năng thc m thgiá c b ng cá ch phĩ ng to hì nh nh quang h c, b ng cá ch d ng l i mơ h ình l p th c a khu đo và cho phé p xá c đnh ph n đnh l ư ng c a đa v t c n đố n đc điu v nh cá c thi t b đo thí ch h p. Ưu đim c a ph ươ ng phá p nà y là hi u qu kinh t cao, cĩđiu ki n ti n hà nh trong phị ng thí nghi m nên đư c tr giú p c a cá c d ng c , má y mĩ c hi n đi. Tuy nhiên nh ư c đim chí nh c a ph ươ ng phá p làđchí nh xá c khơng cao. ðố n đc điu v nh ngồ i tr i: là ti n hà nh mang nh ra th c đa đđi số t gi a hì nh nh ghi l i trên nh vàđa v t t ươ ng ng ngồ i th c đa. Ph ươ ng phá p nà y cĩđchí nh xá c cao nh ưng ph i chi phí th i gian, cơng s c và ti n c a. Vì vy ch th ư ng đư c áp d ng khi ch ưa nh n bi t đư c cá c đi t ư ng trong phị ng, c n ph i mang nh ra th c đa đ tr c ti p đi số t. Ngồ i ra cị n ph i chuy n cá c đi t ư ng ch ưa cĩ trên nh lên nh theo n i dung c a b n đ cn thà nh l p. (Nu nh đư c dù ng và o vi c thà nh l p b n đ). Nhim vc a đố n đc điu v nh hà ng khơng là thu nh n cá c thơng tin t ng h p c a b mt trá i đt vàxá c đnh đc tí nh c a t p h p cá c đa v t riêng bi t trên m t đt cũ ng nh ư trong khí quy n. ðố n đc điu v nh p h c v 2m c đích chí nh là : Nhi m v th nh t: Là phân vù ng khu v c b mt trá i đt, phá t hi n cá c h th ng thu văn, h th ng giao thơng, cá c vù ng dân c ư, th m th c v t xá c đnh m i quan h gi a chú ng, thà nh l p và hi u ch nh b n đđa hì nh. Nhi m v th 2: Bao g m cá c cơng vi c r ng h ơn nh ư vi c đo vb n đđa hì nh, b n đđa chí nh, b n đtì m ki m và khai thá c khố ng s n cĩí ch, đánh giá rng, nghiên c u khí tư ng, trinh sá t cá c m c tiêu quân s vàcá c m c đích khá c. Trong nh ng n ăm g n đây do khoa h c vũtrphá t tri n nên đãđt ra cơng tá c đố n đc điu v nhi u nhi m v mi nh ư đố n đc, điu v nh vũtr . 5.2. Cá c chu n đố n đc điu v nh Vi c đố n đc điu v nh đư c ti n hà nh theo cá c chu n đố n đc điu v tr c ti p, giá n ti p, t ng h p cá c tà i li u b sung nh ư b n đ nh, b n đđa hì nh đãcĩ . ðố n đc điu v nh tr ư c h t đa v t đư c nh n bi t d a và o cá c đc tí nh cĩ trên nh mà mt ng ư i c m thđư c. Nh ng đc tr ưng đĩg i là chu n tr c ti p. Chu n tr c ti p là chu n thơng qua nĩ ng ư i ta cĩ th nh n bi t đư c đi t ư ng điu v , bao g m: hì nh d ng, kí ch th ư c, n n m u nh, nh bĩ ng c a đa v t. Thơng th ư ng chu n tr c ti p là chu n d dà ng nh n bi t thơng qua s c m thc a con ng ư i. Tuy nhiên đơi khi nĩ vn ch a đđ đố n đc, điu vvìđc tí nh c a cá c đa v t khơng th hi n trên nh (Vídcá c cơng trì nh ng m h ư ng c a dị ng ch y) hay m t s đa v t khơng cĩ chu n xá c đnh, m t chu n cĩ th ng v i nhi u đa v t (Víd mt n ư c h , ao cĩ nh v i c ác n n m u khá c nhau ph thu c và o gĩ c t i c a tia m t tr i, cá c ch t đáy hay m t hì nh ch nh t mà u xá m trên nh cĩ th là ru ng lú a hay ru ng mà u). Do đĩ ng ư i ta ph i s d ng m t s chu n b sung g i là chu n Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 65
3. giá n ti p, chu n nà y cho ta bi t rõ thêm s tn t i c a đa v t vàlo i tr tí nh b t đnh c a chu n tr c ti p. Chu n giá n ti p d a và o qui lu t t n t i t nhiên, quan h tươ ng h khơng gian c a cá c đa v t hay c a nhĩ m cá c đa v t. Chu n giá n ti p bao g m chu n phân b , quan h tươ ng h , d u v t ho t đng c a cá c đa v t hay hi n t ư ng. Chu n giá n ti p đĩng vai trị tham kh o đxá c đnh tí nh b t đnh c a chu n tr c ti p. Tuy hiên nĩ đĩng vai trị rt quan tr ng trong đố n đc điu v nh. 5.2.1. Chu n đố n đc điu v tr c ti p Cá c đc tí nh c a đa v t đư c ph n ánh tr c ti p trên nh vàđư c m t ng ư i c m th đư c g i là chu n đố n đc điu v tr c ti p. Chú ng bao g m hì nh d ng, kí ch th ư c, n n mu, m u s c và nh bĩ ng c a đa v t. 1. Chu n hì nh dá ng: Chu n hì nh dá ng là chu n đố n đc điu v tr c ti p c ơ b n. Da và o chu n nà y ta xá c đnh đư c s cĩ mt c a đa v t vàtí nh ch t c a đa v t đĩ. Bng m t ng ư i là m cơng tá c đố n đc điu v ddà ng phá t hi n ra di n m o c a đa v t trên nh. Trên nh b ng cá c đa vt đư c bi u th bng hì nh dá ng gi ng nh ư trên b n đ, t c là gi nguyên tí nh đng d ng v i đa v t nh ưng kí ch th ư c nh hơn ph thu c và o t l nh. vù ng tâm nh tí nh đng d ng đư c b o t n, cị n mé p nh cá c đa v t cĩ th bi n d ng đơi chú t. Cá c đa v t cao nh ư ng khĩ i nhàmá y, nhà cao t ng đư c ch p lên nh cĩ s bi n d ng h ư ng và o tâm nh. Cĩ 2 lo i hì nh d ng: hì nh d ng xá c đnh vàhì nh d ng khơng xá c đnh. Hì nh d ng xá c đnh là chu n đố n đc điu v tin c y v àm c tiêu nhân t o chú ng th ư ng cĩ nh làcá c hì nh d ng xá c đnh. (Nh ư nhà ca, đư ng xá .). Hì nh d ng khơng xá c đnh là nh ng chu n đố n đc điu v khơng tin c y nh ư cá nh đng c , khu r ng, bã i c hoang, đm l y Ngo ài ra ng ư i ta cị n chia ra thà nh hì nh tuy n, hì nh v t, hì nh kh i, hì nh ph ng D ng hì nh tuy n r t quan tr ng khi đố n đc điu vcá c đa v t nh ư cá c y u t giao thơng, thu li. Ng ư i ta d dà ng phá t hi n ra chú ng ngay c trên nh cĩt lnh . Hì nh tuy n th ư ng là chu n đố n đc điu v quan tr ng, nĩ dphá t hi n. Víd theo đc đim c a đư ng cong ta cĩ th phân bi t đư c đư ng s t vàđư ng b . Nhì n qua kí nh l p th ta cĩ th phân bi t đư c đa v t ph ng vàđa vt hì nh kh i. D ng khơng gian c a đa v t là chu n đđố n đc điu v tt đ nh n bi t cá c m c tiêu nhân t o vàm c tiêu trên t nhiên. Tĩ m l i hì nh d ng c a v t th là chu n quan tr ng đ nh n bi t v t th . 2. Chu n kí ch th ư c Kí ch th ư c c a nh là chu n đố n đc điu v tr c ti p nh ưng ít ch c ch n h ơn so v i chu n hì nh d ng. Theo t l nh cĩ th xá c đnh đư c kí ch th ư c c a v t th . Theo chu n kí ch th ư c ng ư i ta bi t đư c m t s tí nh ch t đc tr ưng c a đa v t b ng cá ch giá n ti p. Víd : da và o kí ch th ư c c a c u ng ư i ta xá c đnh đư c tr ng t ic a c u. Chu n kí ch th ư c dù ng đđố n đc điu v cá c đa v t. 3. Nn nh Nn nh làđhốđen c a phim ch p ch tươ ng ng c a nh đa v t và sau nà y là đđen trên nh. Cư ng đá nh sá ng ph n x t vt ch p chi u lên v t hi u nh slà m hố đen l p nhũ nh mc đkhá c nhau. Nn nh c a đa v t đư c ch p lên nh ph thu c và o cá c y u t sau: -Kh năng ph n xc a đa v t: Vt cà ng tr ng thìkh năng ph n x tia sá ng cà ng l n do đĩ nh c a nĩ nh n đư c cà ng sá ng. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 66
4. - C u trú c b ngồ i c a đa v t: B mt đa v t cà ng bĩ ng, cà ng ph ng thì nh c a nĩ nh n đư c cà ng sá ng. Vídcá nh đng đãcà y cĩ mu th m h ơn cá nh đng chu n b cy m c d u m u c a chú ng trên th c đa là gi ng nhau. -ðnh y c m c a nhũ nh trên cá c v t hi n nh khá c nhau st o nên n n nh khá c nhau ngay cđi v i cù ng m t đi t ư ng ch p. -ð m c a đi t ư ng ch p: vt cĩđ m l n s cho ta nh cĩ nn m u th m h ơn. Ví d : nh c a bã i cá t m cĩ nn th m h ơn nh c a bã i cá t khơ. 4. Bĩ ng c a đa v t Bĩ ng c a đa v t trên nh là chu n đố n đc đim v ng ư c. ðơi khi chcĩbĩ ng m i cho phé p xá c đnh tí nh ch t c a đa v t. Nhi u khi bĩ ng c a đa v t gây nên nh h ư ng x u cho vi c đố n đc đim vvìnĩlà m l p cá c đa v t lân c n. Cĩ 2lo i bĩ ng vàlàbĩ ng b n thân vàbĩ ng đ. Bĩ ng b n thân: Bĩ ng b n thân là bĩ ng n m ngay t i chí nh b n thân đa v t đĩ, t c là phí a đa v t khơng đư c chi u sá ng. Bĩ ng b n thân là m n i b t tí nh khơng gian c a v t. Nu m t đa v t gy gĩ c thì gi a ph n sá ng và ph n t i trên nh cĩ ranh gi i rõrà ng. Nu m t đa v t cong đ u thì ranh gi i nà y khơng rõrà ng do khơng cĩ skhá c bi t v đ chi u sá ng. Bĩ ng đ: Bĩ ng đlàbĩ ng do đa v t h t xu ng m t đt hay h t xu ng m t đa v t khá c. Bĩ ng đcĩhì nh d ng quen thu c c a đa v t. Cá c đa v t đc l p nh ư: ct ăng ten, ng khĩ i, cây đc l p th ư ng đư c đố n đc điu v rt t t nh bĩ ng đc a chú ng. Vìbĩ ng đđư c t ra bng tia chi u nghiêng nên gi a hì nh d ng c a bĩ ng đvàhì nh d ng đa v t nhì n bên c nh khơng hồ n tồ n đng d ng. ða hì nh cũ ng nh h ư ng đ n chi u dà i bĩ ng đ, nĩ là m cho bĩ ng dà i ra hay ng n l i tuỳ thu c và o h ư ng d c c a đa hì nh, đ tươ ng ph n gi a bĩ ng và nn cĩ th ln h ơn đ tươ ng ph n c a đa v t và nn, víd cây đc l p trên n n c . Trong tr ư ng h p nà y bĩ ng cĩ th là chu n đố n đc điu v duy nh t. Trong m t s tr ư ng h p vi c xá c đnh chi u cao c a đa v t b ng cá ch đo chi u dà i bĩ ng nhanh vàchí nh xá c h ơn đo lp th . 5.2.2. Chu n đố n đc điu vgiá n ti p Chu n đố n đc điu vgiá n ti p dù ng đch ra s cĩ mt c a tí nh ch t c a đa v t khơng th hi n trên nh ho c khơng đư c xá c đnh theo chu n tr c ti p. Vídđư ng ng m xuyên nú i đư c đố n nh n theo ch giá n đo n hì nh nh c a con đư ng đi xuyên qua nú i. Chu n giá n ti p dù ng đ b sung cho tí nh đa trc a chu n tr c ti p. Cá c chu n nà y đư c xây dng trên c ơ s mi quan h tươ ng h mang tí nh qui lu t xu t hi n trong t nhiên c a đa v t hay m t nhĩ m đa v t nà o đĩ. Cá c đa v t mà theo chu n tr c ti p c a chú ng khơng th nh n bi t đư c vìchú ng th hi n khơng rõ ràng và khơng đy đ. Víd : đư ng đt đi đ n b sơng vàl i b t đu t b sơng bên kia cho phé p ta phá n đố n v vi c cĩ mt c a b n đị hay ch li c a ng ư i qua l i, s tp trung c a t u thuy n c nh b sơng nĩ i lên kh năng ch c cĩ 1 bn c ng, cá c đa v t ch p lên nh cù ng m t n n m u. Víd ru ng đvà ao thbè o: ru ng đ th ư ng vù ng đt cao và ao thbè o th ư ng vù ng đt th p h ơn. Ta cĩ th phân bi t chú ng m t cá ch d dà ng mc dùchú ng cĩ mt n n m u, m t hì nh dá ng trên nh nh qui lu t phân b c a 2 đi t ư ng nà y. Cũ ng cĩ khi ta phá t hi n đư c đa v t b che l p b i cá c đa v t khá c. Vídcĩ 1 con Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 67
5. đư ng t ư i n ư c bgiá n đo n khi đi qua đư ng ơ tơ thì ch c ch n d ư i đư ng ơ tơ ch ct nhau scĩ cng ng m m c dù cây c i 2 bên đư ng cĩ th che khu t mi ng c ng nà y. Ta cũ ng cĩ th da theo s thay đi tí nh ch t c a đa v t nà y do nh h ư ng c a đa v t khá c đđố n nh n đi t ư ng điu v : Cá c đa v t khơng cĩ trên m t đt nh ưng cĩ nh h ư ng đ n tí nh ch t c a đa v t trên chú ng vì vy là m cho chu n tr c ti p c a đa v t nà y thay đi. Víd : th m th c v t trên tú i nư c ng m th ư ng xanh t t h ơn vù ng lân c n. Do đĩcĩ th đố n nh n điu v nư c ng m da và o chu n tr c ti p c a th m th c v t trên nĩ . Th m th c v t nà y đư c g i là "vt ch bá o". Chu n d u v t ho t đng là chu n đố n d c điu vgiá n ti p quan tr ng khi đố n đc điu vcá c đa v t đng nh ư: su i, đư ng xá , khu dân c ư. Chu n nà y r t quan tr ng khi xá c đnh cá c đc tí nh c a cá c m c tiêu nhân t o, cá c xí nghi p cơng nghip, cá c đư ng giao thơng . Tuy nhiên chu n d u v t ho t đng cị n đư c dù ng khi đố n đc điu vcá c đa v t t nhiên. Víd : theo m i quan h tươ ng tá c gi a n ư c và b sơng, gi a n ư c vàd i cá t ta cĩ th xá c đnh h ư ng c a dị ng ch y vàtí nh ch t c a đt đá 2 bên b . Vi c s d ng chu n giá n ti p đđố n đc đim vđa v t khi khơng cĩ chu n tr c ti p trong t ng tr ư ng h p c th ph i nghiên c u kđc đim đa v t c a khu đo vàchúýđ n t n xu t xu t hi n cá c chu n đĩ. Nh ư vy cù ng v i chu n tr c ti p, chu n giá n ti p cũ ng đĩng vai trị ht s c quan tr ng trong vi c đố n đc vàđiu v nh. Gi a chú ng cũ ng cĩ mi quan h nh t đnh mang tí nh qui lu t. 5.2.3. Chu n đố n đc điu v tng h p Chu n đố n đc điu v tng h p ph n ánh c u trú c c a t p h p lã nh th t nhiên là chu n n đnh vàrõrà ng h ơn chu n tr c ti p c a cá c y u t đa v t. Cu trú c n n c a hì nh nh đư c hì nh thà nh t cá c thà nh ph n nh ư sau: Hì nh d ng, di n tí ch, m u. Nu n n m u làđi l ư ng thay đi thìhì nh dá ng là chu n n đnh, ch c ch n h ơn. Cu trú c hì nh nh là ki u s p x p cá c y u tc a nh theo m t tr t t qui lu t nh t đnh ph thu c và o tí nh ch t quang h c, hì nh h c c a đa v t th hi n d ư i cá c tr ư ng ng u nhiên c a đđen thơng qua cá c m c đ nn nh khá c nhau. Cu trú c hì nh nh gm: ch m m n, ch m thơ, d ng loang l , d ng v y, d ng d i g n sĩ ng, d ng r ăng l ư c, d ng ơ m ng, d ng kh m, d ng cà nh cây (hì nh 5.1). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 68
6. Hì nh 5.1. Sơ đ mt s d ng c u trú c Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 69
7. Da trên c u trú c ng ư i ta cĩ th đố n nh n ra đi t ư ng điu v . Víd nh c a v ư n cây ăn qucĩ cu trú c ch m thơ, th a d ng ơ vuơng, nh c a v ư n cây cơng nghi p cĩ cu trú c tuy n đim, nh c a khu dân c ư thà nh ph cu trú c d ng kh m hì nh bà n c . C nh quan đánú i cĩ th cĩ nh v ư i c u trú c đc tr ưng: D ng v y đi v i đá vơi, d ng ch m thơ đi v i đá cu i. Da trên nguyên t c hì nh h c vi c phân lo i d a trên hì nh dá ng vàvtrí tươ ng đi c a đim, đư ng, m t. Víd : da và o d ng hì nh h c c a c u trú c ng ư i ta chia ra d ng c u trú c đim, đư ng, m t. Da trên nguyên t c quang h c s phân lo i d a theo s thay đi n n m u c a c u trú c. Theo tí nh ch t quang h c c u trú c cĩ th chia ra: Cu trú c đơ n, c u trú c ng t quã ng v i d ng hì nh h c xá c đnh. Theo nguyên t c di truy n vi c phân lo i d a trên qui lu t chung c a cá c đc đim đa hì nh, c nh quan t nhiên. Vi c phân lo i di truy n đư c xây d ng phù hp vi t p h p lã nh th t nhiên. 5.3. Cơ sđa lýc a đố n đc điu v nh Cá c đa v t trên b mt trá i đt khơng ph i phân b , s p x p m t cá ch tuỳ ti n mà theo mt qui lu t nh t đnh. Tp h p cĩtí nh qui lu t nà y t o nên m t qu n th lã nh th t nhiên. Khi bi t đư c qui lu t c a qu n th nà y ta cĩ th xá c đnh và sd ng t t chu n đố n đc điu vgiá n ti p và chu n đố n đc điu v tng h p. Do đĩđđố n đc điu v nh chí nh xá c ta cn nghiên c u kcá c đc đim đa lýc a qu n th t nhiên theo cá c tà i li u bay ch p, b n đ đãcĩ , cá c tà i li u khá c. Theo cá c tà i li u nà y ng ư i ta c n phân vù ng khu v c nghiên c u và xá c đnh cá c chun điu v cn dù ng cho khu v c đĩ. Cnh quan đ a lý là đơ n v c ơ b n c a qu n th lãnh th t nhiên, nĩ là khu v c cĩ cùng ngu n g c phát sinh và l ch s phát tri n, cĩ cùng m t c ơ s đ a ch t, cĩ cùng k t h p gi ng nhau v điu ki n th y v ăn, th nh ưng, đ a hình khí h u và cùng m t xã h i đ ng, th c v t. Qu n th lãnh th t nhiên đơ n gi n nh t là ti u c nh khu. Trong ph m vi ti u c nh khu các điu ki n t nhiên nh ư khí h u, nham th ch, d ng đ a hình, xã h i th c v t hồn tồn th ng nh t. Qu n th lãnh th ph c t p h ơn g m các ti uc nh khu liên k t l i v i nhau đưc gi là c nh khu. ðĩ là các bãi b i, thung l ũng, đ m l y, các vùng h l ưu b ng ph ng. C nh khu d dàng đốn nh n ra trên nh theo c u trúc đ a m o đ c tr ưng c a chúng. Cnh quan là t p hp các c nh khu gi ng nhau v qui lu t. N u bi t đưc các tính ch t quang h c c a các ph n riêng bi t ta cĩ th nghiên c u tính ch t quang h c và đa m o c a ti u c nh khu c a c nh quan. Do vi c tác đ ng c a con ng ưi trong khai kh n đ t đai, do tác đng ca thiên nhiên cho nên kh n ăng đốn đ c, điu v b gi m. Vi c thay đ i l p ph th nh ưng, th c v t, thay đ i m t ph n l p ph th y v ăn v n khơng làm thay đi đ a hình, do vy tính ch báo c a đ a hình v n đưc gi nguyên. Do đa hình trong ph m vi khu đo h p đưc th hi n trên nh r t rõ, điu này đưc s d ng khi đốn đ c điu v các ho t đ ng tân ki n t o và các thành ph n nham th ch vùng đng b ng. Do ranh gi i vùng đt canh tác đưc ch p lên nh cĩ nhi u hình d ng khác nhau làm phá v tính tồn v n c a vi c c m th , làm cho vi c phân chia ranh gi i t nhiên c a l p ph th c v t, th nh ưng c a qu n th t nhiên vì th vi c s d ng chúng khi đốn đ c điu v khĩ h ơn. Qu n th lãnh th t nhiên đưc đ c tr ưng b ng hình nh riêng và theo d u hi u này ta d dàng xác đnh đưc chúng trên nh hàng khơng. Hình dáng vi đa hình là d u hi u c ơ bn đ phân lo i c nh khu. Vi c phân lo i c nh khu theo d ng đ a hình là c ơ s đ phân lo i cnh khu m t cách s ơ b . ð đốn đ c điu v c nh khu theo d ng đ a hình ng ưi ta s d ng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 70
8. cá vi đa hình đc tr ưng, các vùng xĩi mịn, các thay đi cĩ tính ch t quy lu t c a l p th nh ưng, th c v t, hình dáng khu đo. ðĩ là các d u hi u d đốn nh n. ði v i vùng đng b ng ranh gi i c a qu n th lãnh th t nhiên d ưi điu ki n khí hu nh ư nhau đưc ki m tra b ng ranh gi i c a vi c t o thành các c nh quan c a t ng khu. ði v i vùng núi do đt đai, khí h u, do chênh l ch đ a hình, do nh h ưng c a s chi u sáng miquan h gi a c u trúc đ a m o c nh quan và c u trúc đ a ch t đưc bi u th b ng m i liên h ph c t p h ơn vùng đng b ng. ðiu này d n đ n s hình thành các qu n th lãnh th t nhiên khác nhau ngay trên m t l p nham th ch. Các chu n đốn đ c điu v đ a v t đưc xác đnh theo m t khu v c đin hình. Các chu n đốn này đưc t p h p l i và đi kèm theo là b nh m u dùng cho vi c đốn đ c, điu v m t khu v c nh t đ nh khu v c xây d ng nh m u càng nh thì càng chính xác và ng ưc l i. ða hình là v t ch báo quan tr ng cho c u trúc bên trong c a c nh quan. ð c đim c a đa hình ph thu c vào quá trình hình thành đa hình, c u trúc đ a ch t, n ưc m t, n ưc ng m, lp nh ũ th c v t, th nh ưng và các y u t t nhiên khác. ða hình quy t đ nh đ m, điu ki n tiêu n ưc, điu ki n b i t các ch t khống và các ch t h u c ơ. ða hình cĩ nh h ưng đn m c n ưc ng m đ n c ưng đ c a quá trình t o d c và hình thành th nh ưng. Th i gian chi u sáng s ưn d c, đ cao c a đ a hình đưc ph n ánh b i các l p th c v t t ươ ng ng cĩ liên quan đn n ăng l ưng b c x m t tr i, b i m c đ bao ph c a l p ph th nh ưng và thành ph n c ơ h c c a chúng. Ngồi ra, h ưng c a đ a hình c ũng nh h ưng đ n l p ph th c vt, th nh ưng. Ví d khu v c vùng núi phía B c và ðơng b c B c b cĩ h ưng ch y u là Tây b c - ðơng Nam vuơng gĩc v i h ưng giĩ mang nhi u h ơi n ưc t bi n vào. Do tác d ng ca b c ch n đ a hình l ưng m ưa thay đi nhi u t n ơi đĩn giĩ đn n ơi khu t giĩ. Do v y khu v c đ i núi này cây c i phân b và phát tri n đ ng đ u s ưn phía đơng cây c i t t h ơn, dy đ c h ơn s ưn Tây. Trên nh hàng khơng đa hình cĩ c u trúc đ a m o đc tr ưng. Nh vào các d ng c lp th ta th y đưc đ sâu c a đ a hình, h ưng c a đ a hình, m c đ xĩi mịn đt. Ngồi y u t đ a hình, th c v t là m t ch báo quan tr ng v c u trúc bên trong c a cnh quan vì th c v t ch u nh h ưng r t l n c a điu ki n sinh tr ưng nh ư đt đai, đ m, đ chi u sáng. Th y v ăn c ũng là v t ch báo v c u trúc bên trong c nh quan. Do đ c tính ho t đ ng ca sơng, ch đ và qui lu t v n đ ng c a dịng ch y nên đc đim c a đ a hình th nh ưng và th c v t c ũng thay đ i. Theo gĩc t o b i dịng ch y c a su i ph và su i chính ta cĩ th phán đốn đ d c chung c a đ a hình. Gĩc này càng nh n thì m t đ a hình khu v c gi a su i chính và su i ph càng d c. M i quan h ch t ch c a th y v ăn v i đ a hình cho phép ta s dng m ng c u trúc l ưi th y v ăn nh ư m t ch báo khi đốn đ c điu v đ a ch t, đ a m o. Mc đ d y đ c l ưi th y v ăn s đ nh rõ các điu ki n khác nhau c a th n m c a l p nham th ch núi, các phá h y ki n t o và điu ki n l ch s phát tri n c a khu v c đĩ. Kt lu n: Qua nghiên c u kh n ăng đốn đ c, điu v ch báo rút ra k t lu n là: - Các đa v t và hi n t ưng ngồi khu đo đu cĩ ch báo nh t đ nh. Vi c nghiên c u các quan h ch báo r t quan tr ng, đ c bi t là khi đốn đc, điu v đ a v t các hi n t ưng khơng th hi n trên nh nh ư n ưc ng m, đ a hình th nh ưng và th m th c v t. Do v y, khi đốn đc điu v nh trong phịng đ thành l p b n đ ng ưi đốn đ c điu v nh ph i nghiên c u phát hi n đ y đ các qui lu t ch báo, qui lu t phân b đ a ch t c ũng nh ư t p h p các y u t c nh quan. Ch cĩ th nghiên c u đ y đ các quan h ch báo, quy lu t phân b đ a vt m i đ m b o ch t l ưng c a vi c đốn đ c, điu v nh. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 71
9. ðốn đc điu v nh c n d a trên c ơ s m i quan h t ươ ng h gi a các đ a vt trên khu đo. Các y u t bên trong và bên ngồi c a t p h p t nhiên cùng lo i c ũng cĩ quan h tươ ng h nh t đ nh. Ch tiêu ch t l ưng c a các y u t bên trong c nh quan xác đ nh theo ph ươ ng trình t ươ ng quan l p t các tham s đã bi t và các n s c n xác đnh. Chúng ta cĩ th xét m t ví d v đốn đ c điu v các y u t th nh ưng theo t n xu t liên h gi a chúng v i đa hình. Ví d trong m t c nh quan hoang m c cĩ 3 y u t : đ t sét pha, đ t m n và đm l y. Chúng ta phát hi n ra trên nh r t d nh vào đ t ươ ng ph n n u so v i xung quanh, nh ưng s phân bi t chúng v i nhau r t khĩ vì trên nh chúng đ u đưc th hi n b ng các n n màu khác nhau và thay đi ph thu c vào mùa trong n ăm. ð phân bi t đ t sét, đ t m n và đm ly khi đốn đ c điu v ta ph i nghiên c u quan h gi a chúng v i đ a hình theo b n đ đ a hình t l l n. Ta bi t r ng đ t sét phân b trên khu v c khơng cĩ điu ki n thốt n ưc, hồn tồn khơng cĩ dịng ch y. ð m l y th ưng phân b các tri n sơng hay ch tr ũng. ð t m n th ưng kh p nơi nh ưng th ưng vùng đt th p tr ũng đ c bi t các thung l ũng đ t m n th ưng hay g p h ơn. Nh ư v y theo v trí t ươ ng đi c a vùng đt th p liên quan đn th y v ăn ta d dàng phân bi t đ t sét v i đ m l y. Trong khu v c khơng cĩ h th ng th y v ăn ta khơng th phân bi t đưc đ t m n v i đ t sét. Trong tr ưng h p này t n xu t quan h gi a đ t sét và đt m n v i vùng đt tr ũng giúp ta phân bi t chúng. Th c t cho th y r ng đ t sét pha r t ít khi g p vùng tr ũng, t n xu t g p đ t vùng tr ũng cĩ bãi đá kho ng 6% cịn vùng tr ũng cĩ cát kho ng 1,6%, đ t m n nh t hay g p vùng tr ũng, t n xu t đ t m n vùng tr ũng cĩ bãi đá kho ng 85%, vùng tr ũng cĩ cát là 71%. Như v y, cĩ th s d ng chu n gián ti p đ nh n bi t đ t sét và đt m n vùng tr ũng, vùng cao nguyên Trung b di n tích các đ n đin cao su, cà phê th ưng phân b trùng v i khu v c đ t đ Bazan, ven bi n Qu ng Nam - ðà N ng th ưng cĩ các c n cát, đ ch ng s di chuy n c a các c n cát làm phá h ng mùa màng, làng m c dân c ư vùng ven bi n đã tr ng cây phi lao ch ng cát. Do đĩ r ng cây cao, hay cĩ r ng cây cao ch y u g p khu v c này là phi lao. X c su t c a quan h trên th ưng l n, kho ng 95%. Gi a đ d c đ a hình và th m th c v t cĩ quan h v i nhau r t ch t ch . ð d c càng ln điu ki n thốt n ưc tăng lên, điu ki n gi a mùn và đ m gi m xu ng. ðiu này cĩ nh hưng đ n th m th c v t, th c t cho th y: ð d c nh h ơn 2 đ, khơng cĩ điu ki n thốt n ưc mùn đưc gi l i h u h t, khi đĩ lp ph th c v t th ưng g p là đm l y rong rêu, c lác, các th c v t vùng đng b ng. Khi đ d c t 2 - 15 o: n ưc đưc gi l i m t ít, mùn b r a trơi r t ít, l p ph th c v t th ưng g p là các lo i th c v t đài nguyên, đng c . ð d c t 15 - 25 o: đt mùn b r a trơi ít, l p ph th c v t th ưng g p là các lo i th c vt đài nguyên xen k đá. Khi đ d c đ a hình t 25 - 45 o: m t ph n đ t màu đưc gi l i, l p ph th c v t là cây b i khơng ưa n ưc. Khi đ d c l n h ơn 45 o: đt b r a trơi, xĩi mịn l n ( đ i núi tr c). Nh ư v y, đ d c đ a hình r t quan tr ng nĩ quy t đnh đ n th m th c v t trên đĩ. ðiu này cĩ ý ngh ĩa r t l n trong vi c đốn đ c điu v nh. 5.4. C ơ s sinh lý c a đốn đ c điu v nh 5.4.1. Các đc đim c a th c m th giác Kh n ăng thơng tin c a đốn đ c điu v ph thu c vào kh n ăng c m th hình nh ca m t ng ưi và ph thu c và k thu t c a ng ưi đốn đ c điu v . Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 72
10. Kh n ăng th c m hình nh c a m t ph thu c vào đ tinh c a m t và đ t ươ ng ph n ca th giác. M t ng ưi s khơng phân bi t đưc hai đim sáng n u nh ư ánh sáng c a chúng đưc t o nên trên m t s i dây th n kinh th giác hình nĩn vì m t dây th n kinh ch truy n v não m t c m giác. Hai đim đưc phân bi t rõ ràng ch khi hình nh c a hai đim đĩ đưc to nên hai dây th n kinh khác nhau. Vì v y đ tinh gi i h n th giác đưc đ c tr ưng b ng gĩc mà d ưi gĩc đĩ t ti t đim tr ưc ta nhìn th y đưng kính c a dây th n kinh. Mt ng ưi nhìn th y đưc các đim và đưng các đ tinh khác nhau. Vì v y l c phân bi t c a m t bao g m l c phân bi t lo i 1 ( δ = 45'') và l c phân bi t lo i 2 ( δ = 20''). Khi nhìn b ng 2 m t ta c m th đưc v trí khơng gian c a v t th quan sát. Khi đĩ ng ưi quan sát đ t m t sao cho tr c nhìn c a 2 m t giao nhau ch v t th c n quan sát. Gĩc gi a hai tr c nhìn c a 2 m t đưc g i là gĩc giao h i γ. Gĩc giao h i đưc tính theo cơng b' th c: γ = (5.1) D Trong đĩ: b' là đưng đáy m t b' = 65mm D là kho ng cách đ n đim quan sát (mm) Gĩc giao h i c a tr c nhìn cĩ quan h sinh h c v i vi c điu ti t c a m t. Hình 5.2 Nhìn hai m t cho phép ta liên k t hình nh c a hai đ i t ưng làm m t và cho phép đánh giá đ sâu c a nĩ. Hi u c a hai khung xác đ nh v trí t ươ ng ng trên võng m c c a m t: σ = a 1b1 - a 2b2 g i là th sai sinh lý c a m t. Th sai sinh lý là y u t c ơ b n đ đánh giá đ sâu. Hi u s nh nh t c a gĩc th sai khi cịn cĩ th nh n th y s chênh đ sâu c a 2 đim g i là l c nhìn khơng gian nh nh t c a m t (Ký hi u là ∆γmin = 30''). Các v t đưc m t ng ưi c m th khác nhau khi đ sáng c a chúng khác nhau. ð sáng khác nhau c a v t B max và B min s t o ra đ t ươ ng ph n sáng ( đ t ươ ng ph n th giác). B − B ∆D = max min (5.2) Bmax Các v t th đưc m t ng ưi th c m khi đ t ươ ng ph n th giác khơng nh h ơn đ tươ ng ph n c c ti u ε mà m t ng ưi cĩ th nhìn th y chúng. ε g i là đ nh y c m t ươ ng ng gi i h n c a m t. ð nh y c m t ươ ng ng c a m t thay đ i ph thu c vào tr ng thái thích ng ca m t ng ưi. B ng th c nghi m cho th y trong n n sáng ε = 0,02, trong n n trung bình ε = 0,06, trong n n t i ε = 0,25. Ng ưi ta c ũng đã ch ng minh đưc r ng kh n ăng nhìn khơng ch ph thu c vào kích th ưc c a nh đ a v t mà cịn ph thu c vào đ t ươ ng ph n ∆D c a hình nh quan sát, khi đ t ươ ng ph n n n b gi m, đ tinh c a m t c ũng gi m theo. Do đĩ đ tinh ca m t c n ph i đưc bù tr b ng cách t ăng kích th ưc hình nh đ a v t. Tác đ ng c a nh đa v t đ n m t ng ưi đốn đ c điu v s khơng đ i n u th a mãn điu ki n: a ∆D = 0,12mm, c ∆D = 0,05 mm (5.3) Trong đĩ: a là kích th ưc hình nh đ a v t d ng đim (mm) c: là kích th ưc hình nh d ng tuy n (mm) Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 73
11. ∆D là đ t ươ ng ph n Da vào cơng th c (5.3) ta cĩ th l p đưc b ng tính kích th ưc chi ti t cĩ gi i h n rõ nét khi nhìn b ng m t th ưng (b ng 5.1). Bng 5.1 ∆D 0.06 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 1.0 1.5. 2.0 3.0 a (mm) 0.49 0.38 0.27 0.22 0.19 0.17 0.15 0.14 0.12 0.10 0.08 0.07 c(mm) 0.20 0.16 0.11 0.09 0.08 0.07 0.06 0.05 0.05 0.04 0.04 0.03 Theo s li u ch ra b ng 5.1 ta th y: Khi đ t ươ ng ph n n n nh h ơn 0,06 thì khơng th phát hi n ra nh c a đ a v t dù chúng đưc phĩng đ i nhi u l n và khi kích th ưc nh c a đa v t đim nh h ơn 0,07 mm, hình tuy n nh h ơn 0,03mm thì c ũng khơng th phát hi n ra nh c a v t dù đ t ươ ng ph n n n đưc t ăng lên nhi u l n. 5.4.2. nh h ưng c a m t s y u t đ n đ chính xác c a vi c đốn đ c điu v nh Kh n ăng cho qua b ph n phân tích th giác c a m t ng ưi nh h ưng đ n hi u qu ca vi c đốn đ c điu v nh. Kh n ăng này đưc đ c tr ưng b ng s l ưng thơng tin mà m t ng ưi th c m đưc trong m t đơn v th i gian, kho ng 70 bít/giây và b gi m xu ng khi x lý và truy n thơng tin. Các y u t nh h ưng đ n đ chính xác c a đốn đ c điu v là s m t mi c a m t, s điu ti t và thích nghi c a m t, s thi u sĩt thơng tin, o giác và kh n ăng đốn đc điu v nh. Khi làm vi c b ng m t nhi u, m t b m t, đ c bi t là khi làm vi c trên các d ng c l p th . Khi làm vi c nhi u, kh n ăng làm vi c c a các b ph n c ơ và quang h c c a m t b gi m làm cho l c phân bi t c a m t b y u đi. Quá trình điu ti t và thích nghi c a m t ng ưi đốn đc điu v đưc luy n t p chi m kho ng 0,3 giây, đ th y mơ hình l p th c a khu đo ph i mt 1 giây. Vi c tìm ki m hình nh đ a v t c ũng địi h i th i gian. Ngồi ra s quá t i thơng tin c ũng gây ra sai sĩt khi đốn đ c điu v , ng ưi đốn đ c điu v cĩ th nh n và x lý đng th i khơng quá 7 - 8 tín hi u khác nhau, các tín hi u cịn l i s b b qua. Thơng tin khơng đ c ũng nh h ưng đ n cơng tác đốn đ c điu v , nh t là khi quan sát t ng th khu đo trên nh c khi tách bi t hồn tồn hình nh c a đa v t v i n n nh th ưng gây khĩ kh ăn cho vi c đốn nh n chúng. o giác cho c m th sai kích th ưc t nhiên, sai hình dáng c a đ a v t và n n c a hình nh là nguyên nhân c ơ b n gây bi n d ng thơng tin. o giác c ũng nh h ưng đ n đ chính xác c a vi c đốn đc điu v . Ví d : o giác đ a hình ng ưc khi k t h p xác đ nh s ưn t i và s ưn sáng c a núi, khe xĩi, vi đ a hình bãi cát và các di r ng cĩ th d n đ n sai s xác đ nh đ cao. o giác khi đốn đ c điu v cĩ th gi m nh nu hình nh đ a v t liên h rõ ràng v i v t th t và nhìn th y rõ ràng. Khi chú ý quan sát b ng kính l p th di n tích gi i h n đơi khi c ũng xu t hi n o giác. Trong thâm tâm ng ưi đốn đ c điu v đã t đ t cho mình vào m t mơi tr ưng quan sát gi ng nh ư mơi tr ưng đã t ưng tưng ra. Thi gian n đ nh đ tin c y c a ng ưi đốn đ c điu v liên quan đn đ c tính c a h th n kinh t ng ng ưi. M t s ng ưi sau 2 - 3 gi làm vi c đ tin c y c a vi c đốn đ c điu v gi m đi do s quá t i c a h th n kinh. Trong khi đĩ ph n l n các nhân viên đốn đc điu v cĩ th làm vi c liên t c t 6 - 7 gi mà khơng h gi m n ăng su t và ch t l ưng cơng tác. ðiu ki n thích h p c a n ơi làm vi c ( đ chi u sáng, cĩ đ y đ d ng c ) đĩng vai trị quan tr ng trong vi c nâng cao n ăng su t và ch t l ưng c a cơng tác đốn đc điu v , đ tươ ng ph n c a hình nh, đ nét c a nh, t l nh đĩng vai trị quy t đ nh trong đốn đ c điu v nh. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 74
12. Nu dùng kính phĩng đi, kh n ăng thơng tin c a th giác s đưc t ăng lên. Th t v y khi nhìn qua kính cĩ đ phĩng đ i V l n cơng th c (5.3) s là: a' ∆D.V = 0,12 m; c' ∆D.V = 0,05mm Trong đĩ: a' và c' là kích th ưc bé nh t c a nh đ a v t d ng đim và d ng hình tuy n đưc phân bi t trên nh. V là đ phĩng đ i c a d ng c quan sát nh Tuy nhiên, vi c quan sát qua kính phĩng đ i khơng ch làm t ăng kích th ưc các chi ti t ca nh đ a v t làm cho vi c phân bi t chúng rõ h ơn mà cịn làm t ăng kích th ưc d i m làm cho vi c đốn đ c điu v x u đi. Do đĩ vi c quan sát hình nh cĩ đ phĩng đ i quá l n khơng ph i lúc nào c ũng cĩ l i. Vì v y ch nên phĩng đi m c t i ưu. T l c a nh quy t đ nh kh n ăng đốn đ c điu v c a nh. T l nh càng l n thì kh n ăng đốn đ c điu v càng t t và ng ưc l i. Tuy nhiên, khơng th t ăng ch t l ưng c a cơng tác điu v d a vào t l nh vì vi c tăng t l nh ch p s làm t ăng giá thành c a s n ph m. 5.5. C ơ s ch p nh c a đốn đ c điu v nh Vi c ch p nh d a trên nguyên lý c a phép chi u xuyên tâm. Hình nh ch p đưc là hình chi u xuyên tâm c a v t ch p trên mt ph ng nghiêng. V trí các đim nh trên nh th ưng b xê d ch do hai nguyên nhân, đĩ là: - M t ph ng nh nghiêng m t gĩc α, g i là gĩc nghiêng c a nh. Ng ưi ta đã dùng các bi n pháp k thu t đ h n ch gĩc nghiêng α c a nh. - Mi n th c đ a khơng ph i là m t ph ng n m ngang, (ch l i, ch lõm) điu đĩ làm cho v trí điu nh luơn b xê d ch, tuy nhiên s xê d ch khơng đ ng đ u làm cho t l nh luơn b thay đ i. Nh ư v y v m t hình h c m t b c nh đưc ch p đ u tuân theo qui lu t c a phép chi u xuyên tâm. V m t v t lý : nh ch p ph i thơng qua m t h th ng quang h c r t hồn ch nh, đĩ là h th ng các l ăng kính, th u kính l p trong máy nh. Các tham s c a máy ch p nh gây nh hưng t i kh n ăng đốn đ c điu v nh, khi ch p nh vùng b ng ph ng khơng cĩ r ng ng ưi ta s d ng máy ch p nh cĩ tiêu c ng n, gĩc r ng đ ch p. Khi đĩ t l th ng đ ng ca mơ hình l p th c a khu đo đưc t ăng lên đáng k . Do v y cho phép xác đ nh đ chênh cao c a các d ng vi đ a hình trong phịng, đ cao c a các lo i cây. vùng đi núi hay thành ph thì ng ưc l i, đ tránh các bi n d ng hình h c c a nh ch p ng ưi ta c n s d ng máy nh cĩ tiêu c dài, gĩc ch p h p. Ngồi ra đ sáng c a kính v t máy ch p nh ph i đ l n đ cĩ th đốn đ c điu v chính xác các t m nh ch p đưc t máy bay v i t c đ cao v i vi c s d ng v t li u nh cĩ kh n ăng phân bi t l n. Kính v t máy ch p nh ph i cĩ kh n ăng phân b đ u ánh sáng tâm và rìa nh. ð sáng c a kính v t máy ch p nh đưc t ăng thêm b ng cách ph m t l p keo đ c bi t ch ng tán x lên b m t th u kính c a kính v t máy ch p nh. Vi c s d ng máy nh v i kính v t cĩ đ sáng l n làm cho vi c truy n các chi ti t và đ tươ ng ph n quang h c gi a các đ a v t đưc t t h ơn. Kh n ăng phân bi t c a kính v t quy t đnh kh n ăng khơi ph c các chi ti t đ a v t mà chúng cĩ th phân bi t đưc. Nh ưng ch tiêu này b h n ch b i vì kh n ăng phân bi t c a hình nh ch ưa chú ý đn đ t ươ ng ph n c a nĩ. Nu h th ng kính v t khơng t t s sinh ra hi n t ưng méo hình. Tuy nhiên điu này đưc lo i tr trong các máy nh hi n đ i, vì v y khơng cĩ nh h ưng đ n vi c đốn đ c điu v . Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 75
13. Vi c ch p nh quang ph đen tr ng hay quang ph màu th ưng ti n hành b ng cách s d ng kính l c màu vàng hay màu da cam, cịn vi c ch p nh màu t nhiên khơng đưc dùng kính l c màu. Tính ch t đốn đ c điu v nh ph thu c vào ho t đ ng c a máy ch p nh, nh hưng tr c ti p và l n nh t đ n đ rõ nét c a nh là đ d ch chuy n hình nh, t c đ làm vi c ca c a ch p, s điu ti t ánh sáng c a máy ch p nh, đ n đ nh c a máy chp. ð n đ nh ca máy ch p nh liên quan t i ch t l ưng đốn đ c điu v . Khi ch p quang h c c a máy ch p n đ nh, ch t l ưng nh t t. Vì v y trên các máy nh ngày nay th ưng đưc l p thi t b "con quay" đ n đ nh máy ch p. Khí quy n c ũng nh h ưng đ n quá trình ch p nh. Theo hai c ơ ch khác nhau đĩ là: hi u ng mù và nh h ưng c a các dịng đi l ưu nhi t. Mù khơng khí ph thu c vào đc đim cu trúc c a l p khí t o thành khí quy n. Trong khơng khí cĩ l p t p ch t khơng đ i nh ư h ơi nưc, khĩi, b i s gây ra mùi mù xám. Mù làm thay đi c ơ b n đ sáng quang ph và đ sáng chung ph thu c vào b m t đ m. Mù làm gi m nh h ưng đ chĩi c a c nh quan nh t là đi vi các đ a v t m u s m làm gi m kh n ăng đốn đ c điu v các chi ti t, vì mù xanh phân t nh h ưng ch y u đ n tia ph m t tr i sĩng ng n nên đ ch ng mù xanh khi ch p nh ng ưi ta dùng kính l c màu xanh khi ch p nh ng ưi ta dùng kính l c m u hay dùng ch đ hi n nh, đ c bi t là khi x lý phim ch p. ðiu đĩ làm t ăng kh n ăng đốn đ c điu v nh, cịn mù xám làm phân tán tia m t tr i vùng quang ph nhìn th y v i m t m c đ nh ư nhau. Trong th c t ng ưi ta khơng ch p nh d ưi mù xám n u t m nhìn khí t ưng nh h ơn 10 km. ðơi khi đ h n ch nh h ưng c a mù ng ưi ta th ưng gi m đ cao bay ch p và s d ng phim cĩ đ t ươ ng ph n đ c bi t. ð nâng cao kh n ăng đốn đ c điu v nh ta c n l a ch n chính xác các tham s ch p nh nh ư: Th i gian ch p, lo i phim, điu ki n k thu t hàng khơng, điu ki n quang h c, máy ch p nh. Th i gian bay ch p: đ đốn đ c điu v nh đưc thu n l i th i gian bay ch p ph i ti ưu. Yêu c u v mùa ch p đưc xác đ nh t nh ng thay đ i c a l p ph c a b m t đ t l ra, ca m c n ưc h , sơng. Tuy nhiên điu này c ũng cịn tùy thu c vào m c đích s d ng nh. đây ta ch xét đ n m c đích thành l p b n đ đ a hình, đa chính. vùng r ng núi vi c l a ch n mùa ch p d a vào tính ch t các lo i cây r ng, lo i phim đ ch p. Vi c ch p nh vùng r ng vào mùa hè, mùa thu n ưc ta khơng cĩ l i vì lúc đĩ t t c các lo i cây đ u cĩ cành lá phát trin cĩ màu xanh l c th m nh ư nhau làm cho ta khơng phân bi t đưc các lo i cây r ng và khơng th y đưc các đưng b n ưc c a các sơng h . Trong th i k ỳ này các sơng su i m t mùa c ũng cĩ nưc, trên nh ch p đưc khĩ phân bi t chúng v i sơng su i cĩ n ưc quanh n ăm. vùng đng b ng vi c ch p nh nên ti n hành vào cu i thu đ u đơng vì khi đĩ trên nh hàng khơng ta d phân bi t đưc ru ng lúa v i ru ng màu, ru ng ng p n ưc quanh n ăm và ru ng ng p n ưc m t v . Gi bay ch p trong ngày ph i c ăn c vào điu ki n chung c a đ chi u sáng và đc đim c a b m t khu ch p. vùng b ng ph ng cĩ r ng vi c ch p nh nên ti n hành vào bu i sáng và bu i chi u vì lúc đĩ bĩng do các vi đa hình h t xu ng s làm cho vi c phát hi n và xác đnh d ng vi đa hình d dàng h ơn. Vùng bãi cát ven bi n, vùng sa m c ch nên ch p nh vào bu i sáng vì khi đĩ m t đ t ch ưa b nung nĩng và l p mù b i cịn y u. vùng núi và vùng thành ph nên ch p nh vào lúc g n tr ưa, khi đĩ bĩng c a núi và ca nhà cao t ng n ng s khơng làm che m t các đ a vt bên cnh. Vi c ch p nh vùng núi và thành ph t t nh t nên ch n ngày cĩ mây nh đ ch p. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 76
14. Tĩm l i đ t o điu ki n thu n l i cho vi c đốn đ c điu v nh vi c ch p nh ph i ch n thi đim ch p, th i gian ch p, mùa ch p cho thích h p. ðiu đĩ c ũng cịn tùy thu c vào m c đích s d ng nh. 5.6. Các ph ươ ng pháp đốn đc điu v nh ðốn đc điu v nh hàng khơng là m t trong nh ng quá trình c ơ b n c a vi c thành lp b n đ . ðây là nh ng thơng tin quan tr ng đưc ch ưyn t nh vào b n đ . Cho nên đ chính xác c a ph ươ ng pháp đốn đc điu v liên quan đn đ chính xác c a b n đ . Th c ch t c a cơng tác đốn đ c điu v nh là nh n bi t các đ i t ưng trên nh, ch rõ ranh gi i ca các th a đ t và chuy n các đ i t ưng ch ưa cĩ trên nh nh ưng cĩ ngồi th c đ a ti th i đim thành l p b n đ . Các đ i t ưng này cĩ th là các cơng trình ng m, cĩ th là các đa v t ti th i đim ch p ch ưa cĩ nh ưng khi thành l p b n đ l i xu t hi n, c ũng cĩ th là tên các đa danh, h ưng ch y c a dịng n ưc . nĩi chung chúng thu c n i dung mà b n đ c n đưc th hi n. Vì v y c n n m v ng các n i dung mà b n đ thành l p là m t vi c làm quan tr ng giúp cho vi c th hi n đúng và đy đ đ a v t, đ a hình mà n i dung b n đ yêu c u. Vi c đốn đ c điu v nh cĩ th s d ng các ph ươ ng pháp nh ư sau: ðốn đc điu v ngồi tr i, đốn đ c điu v trong phịng, đốn đc điu v k t h p. 1. ðốn đc điu v ngồi tr i Trong ph ươ ng pháp l p th , đốn đ c điu v ngồi tr i ti n hành riêng bi t vi c v đa hình trên máy đo v l p th . Vi c phân chia di n tích cơng tác đưc ng ưi đốn đ c điu v th c hi n ngồi tr i. Tr ưc tiên ta đốn nh n m t đ a v t đ c tr ưng trên nh r i ti n hành đnh h ưng nh, sau đĩ đốn nh n đ a v t cịn l i và đánh d u chúng lên nh theo các ký hi u qui ưc. Quá trình này đưc ti n hành cho c nh ng đ a v t đốn nh n đưc ngay. Khi đốn đc điu v ngồi tr i tuy t đ i khơng tin vào trí nh vì nĩ s d n đ n vi c b sĩt đ a v t, vi c v sai ranh gi i đ a v t và d n đ n các sai s khác. Các đ a v t cĩ trên nh nh ưng khi đốn đc điu v khơng cịn ngồi th c đ a thì ph i xĩa đi. N u các đ a v t cĩ kích th ưc bé hay cĩ đ t ươ ng ph n nh , các đ a v t b các đ a v t khác hay bĩng c a chúng che khu t, các đ a vt n ơi xu t hi n thì ph i đưa chúng lên nh b ng cách đo đ c, giao h i t các đ a v t khác. Các đa v t dùng đ giao h i các đim c n đưa lên nh ph i châm lên nh, l châm ph i khoanh l i b ng bút chì trên m t sau c a nh và đánh d u trên s ơ đ. Vi c quan sát l p th nh khi đốn đ c điu v ngồi tr i ta dùng các d ng c l p th c m tay. ðiu này r t quan tr ng khi đốn nh n m ng l ưi th y v ăn, đưng mịn d ưi tán cây, khi khoanh vùng th c ph i theo đ cao c a đ a hình. Cùng v i vi c đốn nh n đ a v t ta ph i xác đ nh các đ c tr ưng v s l ưng, ch t l ưng c a chúng và ghi chú lên trên nh. 2. ðốn đc điu v nh trong phịng ðốn đc điu v nh trong phịng là dùng tri th c v nh đ nh n bi t các đ i t ưng trên nh, xác đ nh rõ ranh gi i c a các đ i t ưng trên nh. Nĩ g m các cơng đon sau: a. Cơng tác chu n b Cơng tác chu n b khi đốn đ c điu v nh trong phịng bao g m: nghiên c u ch th k thu t, nghiên c u và phân tích tài li u g c, khoanh di n tính tốn điu v trên nh, đốn đc điu v . - Vi c nghiên c u ch th k thu t là quá trình ng ưi đốn đ c điu v làm quen v i đc đim đ a lý t nhiên c a khu đo, đ c đim c a tài li u g c và các đ ngh s d ng chúng v ph ươ ng pháp điu v trong phịng và vi c s d ng nh m u đ đốn đ c điu v . Khi nghiên c u ch th k thu t ng ưi đốn đ c điu v ph i xác đ nh rõ ràng nhi m v và yêu c u Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 77
15. ca cơng tác đốn đ c điu v , m c đ s d ng tài li u g c trong vi c đốn đ c điu v c a mình. Xem xét tài li u g c tr ưc tiên là b n đ đ a hình t l l n nh t, nh khu đo và ti n hành so sánh khu đo v i nh hàng khơng đ gi m nh vi c đốn đ c điu v nh. Ti p theo là nghiên c u nh m u đốn đ c điu v , nghiên c u thuy t minh nh m u, nghiên c u nh ng tm nh hàng khơng cĩ k t qu đốn đ c điu v ngồi tr i đ ng th i xác đ nh v trí phân b ca nh m u, c a tuy n bay khu vc đã đốn đc điu v ngồi tr i trong ph m vi m nh b n đ. Sau đĩ xem xét các thơng tin c a khu đo đưc thu th p khi cơng tác ngồi tr i, ch ra các s li u c th s d ng khi đốn đ c điu v nh trong phịng. Ví d : t c đ dịng ch y, đ sâu ca sơng, lo i r ng và b i cây. Khi đốn đ c điu v c n ti n hành theo trình t : t l nh, ch t l ưng nh, sau đĩ đánh d u v trí c a các nh trên b n đ , l p b n li t kê các đa v t c n đốn đc điu v trong phịng, đánh d u ch đ xác đ nh các đ c tr ưng c a đ a vt c n đốn đc điu v . Trong b ng li t kê c n ch ra tên g i c a đ a v t, s li u nh m u mà trên đĩ các đa v t này đã đốn đc điu v ngồi tr i, các chu n đốn đ c điu v c ơ b n mà theo các chu n này cĩ th đốn đ c điu v trong phịng đưc các đ a v t đĩ trên nh. Di n tích đốn đc điu v đưc v ch lên trên nh theo tuy n theo qui đ nh sau: - ðim đnh c a gĩc gi i h n di n tích đốn đ c điu v ph i chung cho các nh k cnh và ph i đưc ch n trên đa v t rõ ràng g n trung tâm c a đ ph d c và đ ph ngang nh ưng ph i cách mép nh ít nh t 1cm. - Ranh gi i di n tích đốn đ c điu v c n ph i tránh v qua các đ a v t ph c t p. - Ranh gi i di n tích đốn đ c điu v trên nh k ph i đưc v l i theo các d ng đ a vt cùng tên cĩ chú ý t i đ xê d ch v trí đim nh do đ a hình gây ra, c n s d ng kính l p th đ điu v . Ranh gi i di n tích đốn đ c điu v trên nh đưc v b ng m c xanh, khung bn đ v trên nh b ng m c đ . N u t l nh c n đốn đ c điu v nh h ơn b n đ c n thành l p quá 1,25 ln thì khi v các ký hi u qui ưc c n phĩng to nh đ t l nh g n b ng t l b n đ c n thành l p. Sau khi nghiên c u tài li u g c và sau khi khoanh di n tích đốn đ c điu v ta ti n hành đốn đc điu v th 2 - 3 t m nh trên vùng đc tr ưng nh t c a khu đo, ki m tra ch t lưng điu v th , phân tích các sai s cho phép và đư a ra các ch d n c th . V ph ươ ng pháp lo i tr nh h ưng c a các sai s trong cơng tác này. b. ðốn đc điu v nh Cơ s đ đốn đ c điu v trong phịng là s d ng t ng h p các chu n đốn đ c điu v các chu n đốn đ c điu v tr c ti p và chu n đốn đ c điu v gián ti p c a đ a v t trên khu v c đo. Hình d ng, kích th ưc, n n nh, bĩng c a đ a v t là các chu n đim v tr c ti p, cịn các qui lu t phân b , quan h t ươ ng h c a các đa v t đưc phát hi n t tr ưc là các chu n đốn đ c đim v gián ti p. Các chu n đốn đ c điu v tr c ti p và gián ti p c a các đa v t c n th hi n trên b n đ c a khu đo đưc phát hi n trên c ơ s nghiên c u t m nh mu đốn đ c điu v và thuy t minh c a nh m u c ũng nh ư vi c so sánh nh hàng khơng v i tài li u b n đ thu th p đưc. Các chu n đốn đ c điu v th ưng thay đ i ph thu c vào th i gian, điu ki n ch p nh, điu ki n đ a lý khu đo. Hình dáng đa v t trên nh thay đ i ph thu c vào gĩc nghiêng c a nh và đ cao c a đa v t. Trên nh b ng hình nh c a các đ a v t n m ngang đ ng d ng v i hình dáng c a chúng ngồi th c đ a. nh c a đ a v t cĩ đ cao khác nhau tính đ ng d ng đưc b o t n n u chúng g n ph n gi a nh hàng khơng. N u chúng càng n m xa tâm nh thì s bi n d ng càng nhi u. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 78
16. Kích th ưc là chu n c ơ b n cho phép ta phân bi t đ a v t này v i đ a v t khác n u hình dáng c a chúng t ươ ng t nhau. Kích th ưc c a nh đ a v t ph thu c vào t l nh đốn đc điu v . Nn nh đ a v t trên nh hàng khơng ph thu c vào kh n ăng ph n x ánh sáng c a đa v t, đ chi u sáng c a khu đo, đ nh y cu phim và vi c gia cơng nh, th i gian ch p nh trong ngày, mùa ch p nh trong n ăm. Vì v y trên nh hàng khơng các đa v t khác nhau cĩ th đưc th hin b ng m t n n nh nh ư nhau, ng ưc l i các đ a v t gi ng nhau l i cĩ th đưc ch p trên nh v i các n n m u khác nhau. M t khác nhi u đ a v t cĩ hình nh v i n n đc tr ưng ho c v i c u trúc đ c tr ưng nh ư r ng đưc th hi n trên nh b ng c u trúc h t, v ưn cây b ng c u trúc d i, bãi tha ma vùng bãi cát b ng c u trúc t ong, thành ph b ng c u trúc bàn c . Các d u hi u này c n đưc l ưu ý khi đốn đc điu v nh trong phịng. Bĩng c a đ a v t cĩ ý ngh ĩa đ c bi t khi đốn đ c điu v nh trong phịng các đa vt cao hay khi quan sát các d ng đ a hình. Bĩng b n thân giúp ta th y đưc c u trúc khơng gian c a đ a v t, bĩng đ giúp ta xác đnh đưc chi u cao c a đ a v t, đốn đ c đưc đ a v t nh hình dáng c a bĩng đ a v t trên nh. Chu n đốn đ c điu v gián ti p cho phép ta k t lu n kh n ăng ch c ch n c a đ a v t hay tính ch t c a đ a v t nào đĩ theo s xu t hi n các đ a v t khác, theo đ c đim c a chúng bng cách s d ng m i quan h t ươ ng h gi a chúng. Nhi u chu n gián ti p đưc chú ý t i khi đốn đc điu v các đ a vt theo chu n tr c ti p. Ví d : c n luơn luơn phân b ch giao nhau gi a sơng và đưng, bãi cát th ưng phân b vùng b bi n, sơng h Khi đốn đc điu v nh trong phịng tr ưc tiên ta nghiên c u hình dáng, kích th ưc, nn nh, bĩng c a đ av t trên nh b ng m t th ưng, sau đĩ dùng kính lúp đ so sánh, đ i chi u nh c n đốn đ c điu v v i nh m u. D a vào các đa v t đã đốn đc đưc ta ti p t c đốn đc đ a v t cịn l i. Vi c đốn đ c điu v trong ph m vi di n tích đĩan đ c điu v c a t m nh đưc th c hi n theo các y u t riêng bi t c a n i dung b n đ , đĩ là: - Th y v ăn và các cơng trình th y l i - Các y u t đ a hình khơng bi u th b ng đưng đ ng m c - ðim dân c ư, các khu cơng nghi p, nơng nghi p, v ăn hĩa xã h i - Các v t đ nh h ưng, các cơng trình đc l p n m ngồi đim dân c ư - M ng l ưi đưng xá, các cơng trình giao thơng - L p ph th c v t, th nh ưng Kt qu đốn đ c điu v đưc bi u th b ng các ký hi u qui ưc đơn gi n trên nh. ðưng vi n c a l p ph th nh ưng, th c v t đưc bi u th b ng m u vàng, vàng chuy n ti p th c v t t lo i này sang lo i khác b ng màu đ. Các đ a v t hình tuy n rõ ràng và cĩ chi u dài l n nh ư đưng, m ươ ng máng thì ch v ch giao nhau v i đ a v t khác hay ch cong. Các ký hi u qui ưc đ y đ c a các y u t th c v t th nh ưng thì b trí theo kh n ăng c a vi c v chúng. Khơng cho phép v ký hi u qui ưc đ y đ lên trên nh các vùng đa hình đc tr ưng vùng cĩ di n tích nh , vùng chuy n ti p các ký hi u đ y đ ph i v h t, khơng đưc v đơn gi n. vùng cĩ l p ph th c v t, th nh ưng r ng l n ngồi ký hi u qui ưc ta cịn ph i ghi chú, thuy t minh thêm v lo i r ng, lo i đ m l y Khi l a ch n ký hi u qui ưc ph i chú ý đn t l nh. Do kích th ưc c a ký hi u qui ưc cĩ th l n h ơn kích th ưc hình nh đ a v t Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 79
17. trên nh nên cĩ th xê d ch ký hi u qui ưc đi m t ít. Tr ưng h p mu n làm trùng ký hi u qui ưc v i hình nh c a đ a v t t ươ ng ng thì cĩ th gi m kích th ưc ký hi u qui ưc hay gi m bt nh ng y u t lân c n khơng quan tr ng. c. T ng h p, ch nh lý nh đã đốn đc điu v Sau khi đốn đc điu v xong các t m nh trên khu đo, ng ưi ta t ng h p chúng l i theo các nh k c nh k c nh đã đốn đc đim v ngồi tr i. Khi t ng h p ta t p h p s bi n th c a đ a v t và c m c đ khái quát hĩa chúng n a. Khi t ng h p các nh đã đốn đc điu v ta ti n hành t p h p s bi u th c a t ng đ a v t gi a các nh trên các t b n đ . Nh ưng t ng h p cu i cùng c a s bi n th các đ a v t trong ph m vi t b n đ đưc làm trong quá trình điu v chúng lên bn đ g c và khi hồn thi n b n đ g c. Sau khi đốn đ c điu v ta ph i t ki m tra ch t l ưng cơng tác đốn đ c điu v trong phịng b ng cách đốn nh n l i các đ a v t khĩ trên nh và sau đĩ t tr ưng ti n hành ki m tra, nghi m thu cơng tác đốn đc điu v . Vi c ki m tra, nghi m thu đưc ti n hành theo các n i dung sau: - M c đ phù h p c a k t qu đốn đ c đim v trong phịng - M c đ đ y đ c a đốn đ c điu v - Tính đúng đn c a vi c đốn đ c điu v đ a v t và vi c s d ng ký hi u qui ưc. - ð chính xác, đ y đ c a vi c xác đ nh các đ c tr ưng s l ưng c a đ a v t. - Tính đúng đn c a vi c t ng h p các y u t n i dung cho t l b n đ c n thành l p. - Tính đúng đn c a vi c ghi chú đ a danh - ðánh giá ch t l ưng c a vi c t ng h p, v và trình b y c a nh đốn đ c điu v . Các sai sĩt phát hi n đưc, các ý ki n đ xu t ki m tra đưc ghi vào s nghi m thu và ch ra trên gi y can theo t ng nh hay t ng m nh b n đ . ð nâng cao đ chính xác c a cơng tác đốn đ c điu v ng ưi ta s d ng các loi dng c dùng cho vi c đốn đ c điu v nh ư: kính lúp, kính l p th , máy đo l p th , máy chi u t ng h p đa ph MSP4 và nhi u thi t b khác n a. Tĩm l i: vi c đốn đ c điu v nh là m t cơng vi c r t quan tr ng giúp ta bi u th đúng, đ các đ i t ưng theo n i dung c a b n đ đưc thành l p. 5.7. Gi i thi u cơng ngh thành l p b n đ b ng ph ươ ng pháp nh đơn Cơng ngh nh đơn đ làm b n đ đ a chính đã đưc áp d ng Vi t Nam ngay t khi đo đc b n đ gi i th a 299. B ưc đ u cơng ngh đã ng d ng m i ch m c đ đơn gi n trên đa bàn các t nh thu c đ ng b ng sơng C u Long. ðây là cơng ngh cĩ hi u qu nh t v th i gian và kinh phí đ làm b n đ đ a chính cho đ t nơng nghi p c a các t nh đ ng b ng Nam b . Trong nh ng n ăm đ u th c hi n, cơng ngh đưc ng d ng d ng t ươ ng t (analog): nh đưc phĩng to, n n và c t dán trên đ c ng thành t b n đ n n đ a chính. Ph ươ ng pháp này r t đơn gi n. Tuy nhiên nĩ t n t i nhi u nh ưc đim, đĩ là: - ð chính xác khơng cao, khơng thu n ti n trong vi c qu n lý cơng ngh thơng tin và bn đ m c th ưng b m m c nên khĩ b o qu n. Trong vài n ăm g n đây cơng ngh t ươ ng t (analog) đưc thay b ng cơng ngh s (digital): b n đ n n đ a chính đưc l ưu gi d ưi d ng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 80
18. s trên máy tính. Lo i b n đ này đã kh c ph c đưc t t c các nh ưc đim c a b n đ làm theo ph ươ ng pháp n n, c t, dán đơn gi n.Vi c th c hi n đưc ti n hành theo nhi u cách khác nhau: Cĩ th ti p t c s d ng ph ươ ng pháp t ươ ng t là: c t, dán theo qui trình c ũ, sau đĩ s hĩa b ng bàn s hĩa (digitizer) các b n đ n n trên gi y. C ũng cĩ th s hĩa các nh m m đã phĩng, n n b ng máy quét (scanner) ho c bàn s hĩa r i sau đĩ c t, dán t o b n đ n n b ng các ph n m m máy tính. Tt h ơn c là s d ng máy quét phim cĩ đ phân gi i cao (photo - scanner) đ cĩ đưc phim g c d ng s , sau đĩ t t c các cơng đon n n, phĩng, c t, dán đ t o nên b n đ g c đu đưc th c hi n b ng ph n m m máy tính theo 1 qui trình th ng nh t v khuơn d ng d li u, hình th c trình b y b n đ . Ph n m m x lý nh v b n đ đ a chính đưc gi i thi u thơng qua h th ng s n ph m c a Intergraph, m t lo i ph n m m khá ph bi n trong ngành đa chính. ng d ng cơng ngh nh đơn đ thành l p b n đ n n đ a chính là m t gi i pháp k thu t đúng đ n cho các lo i đ t tr đ t đơ th . CÂU H I ƠN T P 1. Th nào là đốn đc điu v nh ? 2. Các chu n đốn đ c điu v nh ? Chu n tr c ti p, chu n gián ti p, chu n đốn đ c điu v t ng h p ? 3. Cơ s đ a lý c a đốn đ c điu v nh ? 4. Cơ s sinh lý c a đốn đ c điu v nh ? 5. Cơ s ch p nh c a đốn đ c điu v nh ? 6. nh h ưng c a m t s y u t đ n đ chính xác c a vi c đốn đ c điu v nh. 7. Các ph ươ ng pháp đốn đc điu v nh: Ph ươ ng pháp đốn đc điu v nh ngồi tr i và ph ươ ng pháp đốn đc điu v nh trong phịng ? Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 81
19. CH ƯƠ NG VI NH NG KHÁI NI M C Ơ B N V NH V TINH Ni dung chính c a ch ươ ng này là trình b y đ nh ngh ĩa và phân lo i vi n thám v tinh, b c m và phân lo i b c m, các tr m thu nh v tinh, các v tinh vi n thám, các tín hi u s dng trong vi n thám v tinh. 6.1. ðnh ngh ĩa và phân lo i vi n thám Ngày nay vi n thám đã đưc hi u khơng ch là m t ph ươ ng pháp nghiên c u ghi nh n thơng tin t kho ng cách xa đ i t ưng nghiên c u mà cịn dùng đ ch m t mơn khoa h c nghiên c u và thu nh n thơng tin v s v t, hi n t ưng, mơi tr ưng trên trái đt. Vi n thám đưc phát tri n d a trên thành t u m i nh t c a khoa h c k thu t c ũng nh ư cơng ngh v ũ tr , cơng ngh đin t , tin h c Vi n thám là m t khoa h c liên quan đn m c tiêu cung c p thơng tin nhanh nh t, khách quan nh t ph c v các ngành kinh t qu c dân và qu c phịng. ði t ưng nghiên c u c a vi n thám là các s v t, hi n t ưng x y ra trên trái đt d ưi tác đng c a ngu n n ăng l ưng m t tr i. Vi n thám khơng nghiên c u tr c ti p các quá trình xy ra c a các s v t hi n t ưng mà nghiên c u gián ti p thơng qua hình nh c a d ng s v t, hi n t ưng đưc ghi nh n t s ph n x ho c b c x t ngu n n ăng l ưng m t tr i ho c ngu n n ăng l ưng nhân t o. Vì v y cĩ th đ nh ngh ĩa vi n thám nh ư sau: 6.1.1. ðnh ngh ĩa Vi n thám đưc đnh ngh ĩa nh ư m t khoa h c cơng ngh mà nh nĩ các tính ch t c a vt th đưc xác đnh, phân tích mà khơng c n ti p xúc tr c ti p v i chúng. Nhi m v nghiên c u c a vi n thám là: - Phát tri n c ơ s k thu t các thi t b thu nh n thơng tin vi n thám nh ư các h th ng máy ch p nh, máy quét nh, h th ng x lý thơng tin, các ph n m m tin h c chuyên d ng cho vi c x lý t ư li u vi n thám. - Nghiên c u kh n ăng ph n x ph c a đi t ưng t nhiên và tác đng qua l i c a mơi tr ưng đn kh n ăng ph n x ph nh m thu nh n nh vi n thám t t nh t ph c v cho các mc đích nghiên c u. - Hồn thi n các ph ươ ng pháp x lý thơng tin trên m t đt đ khai thác t t nh t các t ư li u vi n thám ph c v cho nhi u m c đích khác nhau nh ư: khí t ưng thu v ăn, đa ch t, lâm nghi p, nơng nghi p, đa chính, đa lý tài nguyên, theo dõi và qu n lý mơi tr ưng, qu c phịng . Ph ươ ng pháp ti p c n và nghiên c u đi t ưng ch y u trong vi n thám là ph ươ ng pháp nghiên c u mơ hình. ðĩ là mơ hình ph và mơ hình khơng gian c a các đi t ưng trên b m t trái đt. Ví d : h sinh thái, h ki n t o, l p ph th c v t, đa hình, đa v t và vi c thành l p b n đ đa hình và b n đ chuyên đ. Trong vi n thám sĩng đin t đưc ph n x ho c b c x t v t th là ngu n n ăng lưng ch y u. Ngồi ra các d ng n ăng l ưng nh ư t tr ưng, tr ng tr ưng cũng đưc s d ng. Thi t b dùng đ c m nh n sĩng đin t g i là b c m, ph ương ti n dùng đ mang b c m đưc g i là v t mang. V t mang g m máy bay, v tinh, t u v ũ tr . nh thu đưc t các b cm là nh hàng khơng, nh v tinh, nh ch p t các con t u v ũ tr đưc th hi n d ưi 2 d ng, đĩ là: nh t ươ ng t và nh s : Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 82
20. 6.1.2. Phân lo i vi n thám Vi n thám cĩ th đưc chia làm ba lo i theo b ưc sĩng s d ng: 1. Vi n thám trong d i sĩng nhìn th y và h ng ngo i: Nh ư chúng ta đã bi t sĩng đin t là d i sĩng cĩ chi u dài b ưc sĩng t 0,1 µm đn 10 km. Vi c thu nh n sĩng đin t các d i sĩng khác nhau là c ơ s cho vi c phân lo i vi n thám. Ngu n n ăng l ưng ch y u s d ng trong d i sĩng nhìn th y và h ng ngo i là n ăng lưng m t tr i. T ư li u vi n thám thu đưc trong d i sĩng nhìn th y ph thu c ch y u vào s ph n x t b m t v t th và b m t trái đt. Vì v y, các thơng tin v v t th cĩ th đưc xác đnh t các ph ph n x . 2. Vi n thám h ng ngo i nhi t Mi v t th trên b m t trái đt đu h p th n ăng l ưng t m t tr i. Trong điu ki n bình th ưng m i v t th , các v t th đu s n sinh ra b c x nhi t khác nhau. Vi c thu nhn bc x do chính v t th s n sinh ra g i là vi n thám h ng ngo i nhi t. 3. Vi n thám siêu cao t n Trong vi n thám siêu cao t n ng ưi ta th ưng s d ng hai k thu t, đĩ là: K thu t ch đng: k thu t này hồn tồn khơng s d ng ngu n n ăng l ưng m t tr i. T b c m phát ra sĩng đin t , sĩng này đp vào v t th r i ph n x l i tr ưc b c m thu nh n. K thu t b đng: trong vi n thám siêu cao t n b đng thì b c x siêu cao t n do chính bn thân v t th phát ra và đưc ghi l i, do đĩ nĩ ph thu c vào ngu n n ăng l ưng m t tr i cung c p. 6.2. B c m và phân lo i b c m 6.2.1. ðnh ngh ĩa B c m là b ph n thu nh n sĩng đin t đưc b c x, ph n x t v t th ho c là b ph n thu nh n hình nh t v t th t i th i đim ch p nh. Vì v y vi c phân lo i b c m cĩ th theo d i sĩng thu nh n c ũng cĩ th theo k t c u. Trong b c m thu nh n sĩng đin t cĩ th chia làm b c m b đng ho c ch đng. B c m b đng: thu nh n các b c x do v t th ph n x ho c phát x . Ngu n n ăng lưng cung c p là n ăng l ưng m t tr i. B c m ch đng: là b c m thu đưc n ăng l ưng do v t th ph n x t m t ngu n cung cp nhân t o. Trong các lo i b c m trên l i chia thành các h th ng quét và khơng quét và thành qu thu đưc là t o nh ho c khơng t o nh. Lo i b c m th ưng s d ng trong vi n thám hi n nay là: Các lo i máy ch p nh, máy quét nh quang c ơ và máy quét nh đin t . 6.2.2. Máy ch p nh Các lo i máy ch p nh th ưng s d ng trong vi n thám g m: máy ch p nh hàng khơng, máy ch p nh đa ph , máy ch p nh tồn c nh. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 83
21. Các máy ch p nh hàng khơng th ưng đưc đt trên máy bay ho c trên t u v ũ tr dùng vào m c đích đo đc đa hình. Nh ư máy RC do hãng Leica (Thu S ĩ) ch t o, máy ch p nh LFC đt trên t u v ũ tr con thoi (M ), hay máy ch p nh KFA - 1000 do Nga ch t o đt trên v tinh Cosmos (Nga). Các t ư li u c a máy ch p nh th ưng s d ng cho m c đích đo đc cho nên k t c u c a chúng ph i tho mãn các điu ki n quang h c và hình h c c ơ b n. Quang sai c a máy ch p nh ph i nh , đ phân gi i c a ng kính ph i cao, đ nét ph i đm b o trong tồn b tr ưng nh, các y u t đnh h ưng trong ph i đưc xác đnh chính xác, tr c quang h c c a ng kính ph i vuơng gĩc v i m t ph ng c a phim và h th ng ch ng nhoè ph i đ kh n ăng lo i tr nh h ưng c a chuy n đng t ươ ng đi gi a v t mang và qu đt ðim đc tr ưng c a h th ng ghi nh b ng v t li u nh là: Trên phim nh ch a đưc l ưng thơng tin l n đn 10 8 bít, l c phân gi i cao và kh năng khái quát l n, kh n ăng bi u th quan sát rõ ràng. Tính n đnh c a h th ng r t cao và cĩ kh n ăng tính đưc các bi n d ng trong quá trình t o nh nh ư: sai s méo hình c a kính vt, kh nhoè. Tuy nhiên, h th ng này cịn cĩ nh ưc đim là: thơng tin trên nh khơng s d ng trc ti p đưc trong các h th ng máy tính khi ch ưa bi n thành tín hi u đin. 6.2.3. Máy quét 1. Máy quét đa ph quang c ơ: Máy quét đa ph quang c ơ v c ơ b n là m t b c x k đa ph , nh nĩ m t b c nh đưc thu nh n d a trên s k t h p chuy n đng gi a v t mang và g ươ ng quay ho c l c vuơng gĩc v i qu đo chuy n đng c a v t mang. Các h th ng quét đa ph quang c ơ cĩ th đt trên máy bay ho c v tinh. Máy quét đa ph MSS và TM c a v tính Landsat là nh ng máy quét đa ph quang c ơ. 2. Máy quét đa ph đin t : Các h th ng đin t ho c b c m quang tuy n tính là h th ng quét trong đĩ khơng cĩ b ph n c ơ h c nh ư g ươ ng quay. B ph n ghi nh n tín hi u ch y u là m ng tuy n tính. Các b dị tuy n tính cho phép ghi li t ng hàng nh. (Hình 6.1.) Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 84
22. Hình 6.1. S ơ đ c a d li u thu đưc b ng h th ng quét đin t Ưu đim c a các h th ng quét đin t là khơng cĩ b ph n c ơ h c nào nên đ n đnh ho t đng c a nĩ r t cao. Tuy nhiên th ưng xu t hi n nhi u trên mt hàng nh do s chênh lch đ nh y gi a các đu thu. C p thi t b n p (CCD-Charge Coupled Device) th ưng đưc s d ng trong b c m m ng tuy n tính cho nên đơi khi ng ưi ta th ưng g i chúng là b c m mng tuy n tính cao hay máy ch p CCD.HRV đt trên v tinh SPOT c a Pháp. ðc tr ưng c a h th ng ghi nh n nh theo chu k ỳ th i gian là thơng tin mang tính th i s, l c phân gi i cao, đ khái quát l n, cĩ th x lý các thơng tin b ng ph ươ ng pháp tính tốn (c ng, tr , chia) các kênh ph cho nên s n ph m đa d ng h ơn nh ch p và cĩ th đư a các thơng tin ghi nh n đưc v l ưi chi u. Tuy nhiên, h th ng quét nh trên v tinh c ũng cịn t n t i m t s nh ưc đim nh ư: Lc phân gi i c a nh quét th p h ơn là nh ch p, quá trình tuy n thơng tin v m t đt hay b nhi u. Khi x lý các thơng tin ph i s d ng h th ng máy tính đin t ph c t p. 6.3. Các v tinh vi n thám V tinh cĩ mang b c m vi n thám g i là v tinh vi n thám hay v tinh quan sát m t đt: các lo i v tinh vi n thám bao g m: v tinh khí t ưng, v tinh vi n thám bi n, v tinh đa tĩnh, v tinh tài nguyên, các t u v ũ tr cĩ ng ưi điu khi n và các tr m v ũ tr , cĩ r t nhi u h th ng v tinh vi n thám đang ho t đng: Landsat, Spot, Sojuz, IRS, Radasat, GMS. Th i gian ho t đng c a v tinh trên qu đo r t khác nhau tu ỳ thu c vào m c đích thi t k . Ví d nh ư các t u Sojuz ho c Cosmos c a Nga cĩ th i gian ho t đng m t vài tu n đn m t vài tháng theo mùa ch p nh, sau đĩ phim nh đưc ch p g i v m t đt đ x lý nh. Các v tinh tài nguyên nh ư: Landsat, Spot ho t đng hàng n ăm trên qu đo. Tuy nhiên, do bay trong hàng khí quy n cách m t đt t 600 - 1000 km t u v tinh c ũng b s c c n c a khơng khí tác đng nên kho ng 2 n ăm s b thay đi qu đo thi t k ban đu cho v tinh tài nguyên c n ph i ph c h i đy l i qu đo thi t k ho c phĩng v tinh khác thay th : Các v tinh đa t ĩnh nh ư GMS bay đ cao l n 36.000km nên ít b nh h ưng c a khí quy n nên cĩ th ph c v lâu dài. Các v tinh trên cĩ qu đo khác nhau, đ đm b o các t ư li u vi n thám thu nh n đưc các thơng s k thu t phù h p v i nhi m v c a v tinh và mang l i hi u qu kinh t cao nh t. 6.3.1. Qu đo c a các v tinh vi n thám Qu đo v tinh vi n thám cho m c đích ch p nh m t đt ph i tho mãn hai điu ki n cơ b n sau: 1. Thơng th ưng t u v tinh ph i cĩ qu đo trịn c n c c, t c là gĩc nghiêng c a m t ph ng ph i t 80 0 đn 100 0 so v i m t ph ng xích đo trái đt. Bay trên qu đo trịn v tinh s cho các nh t ươ ng đi đng nh t vì đ cao bay ít thay đi. Qu đo c n c c cho phép v tinh quan sát m t đt trong cùng r ng l n t đ v ĩ: 80 0 đn 85 0 v ĩ Bc và 80 0 đn 85 0 v ĩ Nam ca qu đt. Qu đo trịn c n c c cĩ thơng s thích h p s cho phép v tinh cĩ kh n ăng ch p nh m t đim trên m t đt qua nh ng chu k ỳ nh t đnh và s khơng cĩ hi n t ưng m t vùng đưc ch p nh nhi u l n cịn vùng khác khơng đưc ch p nh l n nào vì v tinh khơng bay qua. Ví d : v tinh Landsat 1, 2, 3 cĩ chu k ỳ l p l i là 18 ngày, t u Landsat 4, 5 cĩ chu k ỳ l p là 16 ngày. V tinh SPOT cĩ chu k ỳ l p là 26 ngày. 2. ðiu ki n th 2 là qu đo c a v tinh ph i đng b v i m t tr i. ðiu ki n này cho phép đm b o đ chi u sáng m t đt trong quá trình ch p nh khi v tinh bay qua. ð đm Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 85
23. bo điu ki n này ng ưi ta ph i tính tốn thơng s qu đo nh ư: Gĩc nghiêng c a qu đo, đ cao bay c a v tinh, th i đim phĩng t u sao cho khi v tinh bay trên khơng ph n vùng c n ch p nh thì vùng đĩ luơn đưc m t tr i chi u sáng. Nh ư v y qu đo c a v tinh tài nguyên ph i là qu đo trịn c n c c đng b v i m t tr i. Vi t Nam các v tinh ca M , Pháp bay t B c xu ng Nam và th i gian ch p nh kho ng 9h00 - 10h00 sáng. T u v tinh COSMOS, SOJUZ ch p nh trong kho ng th i gian t 8h00 - 9h00 sáng. Th i gian ch p nh đưc ghi rìa c a t m nh đưc ch p. Qu đo c a v tinh Landsat - TM 5 cĩ đ cao bay 705 km, chu k ỳ ch p l p 16 ngày, gĩc nghiêng qu đo 98 02. (hình 6.2). Hình 6.2. Qu đo v tinh Landsat 5 6.3.2. Các tr m thu nh n thơng tin nh trên m t đt H th ng v tinh Kosmos, Sojuz ch p nh b ng h th ng máy ch p nh quang h c thu hi k t qu (Cassette) t t u v tinh tr v m t đt nên khơng c n cĩ các tr m thu m t đt. Trong khi đĩ các h th ng ch p nh Landsat, Spot đưc truy n hình nh b ng các kênh vơ tuy n đin đu ph i s d ng các tr m thu thơng tin nh trên m t đt. Thơng th ưng trên các v tinh lo i này cĩ hai ch đ làm vi c cho các thi t b ghi nh n nh: ch đ truy n tr c ti p (D) và ch đ truy n nh gián ti p (R). Ch đ truy n nh tr c ti p đưc ti n hành khi v tinh va ghi hình l i bay qua t m ho t đng c a tr m thu trên m t đt. Khi t u v tinh ghi hình mà li khơng bay trong t m ho t đng c a tr m thu nào ho c do th i ti t x u khơng thu n l i cho vi c truy n hình nh thì hình nh s đưc ghi trên b nh t . Sau đĩ vào th i đim thích h p khi v tinh bay qua tr m thu s ti n hành phát hình v trái đt. ðây là ch đ truy n nh gián ti p. Trên t u v tinh Landsat b nh t cho phép l ưu gi m t kh i l ưng thơng tin hình nh ca 30 phút ch p hình. Trên m t đt ng ưi ta b trí các tr m thu thành m t m ng l ưi. M i tr m thu cho phép ghi hình nh t t u v tinh trên m t di n tích nh t đnh. Thơng th ưng bán kính ho t đng c a mt tr m thu thơng tin nh m t đt cĩ th lên t i vài nghìn kilơmét (hình 6.3). Các tr m thu m t đt ngồi vi c ghi nh n hình nh cịn đm b o vic x lý ban đu các hình nh nh ư: ch nh lý hình h c ho c th c hi n các đng tác ch xu t nh theo yêu c u c u ng ưi s d ng theo các thu t tốn tơ đm nét (làm rõ thêm các hình nh b m ), phân tích thành ph n chính. Các thơng tin nh đưc truy n qua vơ tuy n v m t đt d ng tín hi u đin s đưc x lý l c nhi u trong quá trình truy n nh, c i chính các sai s trong quá trình quét hình, n n nh v m t l ưi chi u cho tr ưc, hi u ch nh nh và chu n hố các đc tính quang lưng v đ xám, đ t ươ ng ph n và hi n th d ưi d ng nh cùng v i các thơng s b tr bên Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 86
24. lên hình nh (g i là thơng s rìa) nh ư ngày ch p, s hi u kênh, to đ l ưi chi u, to đ tâm nh. T n ăm 1992 các tr m thu nh TM cịn làm thêm d ch v x lý nh, s tơ đm nét nh, phân tích thành ph n chính, d ng nh ph i c nh đa hình d ưi m t gĩc nhìn cho tr ưc. Hình 6.3. S ơ đ tr m thu nh (Landsat) 6.2.3. Gi i thi u v m t s v tinh vi n thám 1. V tinh Landsat H th ng v tinh Landsat đưc phĩng lên qu đo vào đu n ăm 1972, đn nay đã cĩ nhi u th h v tinh đưc phĩng: Landsat.4 đưc phĩng lên qu đo vào ngày 16/7/1982, Landsat 5 phĩng ngày 1/5/1984, ti p theo là các v tinh: Landsat 6, 7 V tinh Landsat n ng kho ng 800 kg, bay trên qu đo trịn c n c c, đ cao trung bình: 705km, gĩc nghiêng qu đo 98 02, chu k ỳ l p 18 ngày, t c là m i đim nh trên m t đt thu đưc kho ng 20 nh trong 1 n ăm. Trên v tinh đt máy quét đa ph MSS cĩ l c phân gi i mt đt: 30 ×30m. ð ph m t đt c a m t t m nh là 185 ×185 km. Máy MSS cho các b c nh v i đ ph d c theo h ưng bay 10%, đ ph nghiêng d i xích đo gi a 2 d i bay 14% lên ti v ĩ tuy n 80 0, khu v c này cĩ kh n ăng nhìn l p th đa hình. Trên t u cĩ 1 anten phát sĩng truy n hình làm vi c ch đ tr c ti p (D), ch đ gián ti p (R). Kích th ưc nh g c c a Landsat 1, 2, 3 là: 6 ×6 cm. T l nh g c là: 1/3.300.000, nh đã ch nh lý hình h c, đư a v l ưi chi u UTM. S n ph m c a Landsat 1. 2. 3 ngồi phim g c cịn cĩ phim nh t l 1/1.000.000; 1:500.000 và 1/250.000. Theo ch ươ ng trình c a Landsat ng ưi ta đư a lên qu đo các v tinh Landsat 6, 7 trên Landsat 6 s trang b máy ETM (Enlanced Thematic Mapper). Ngồi ra cịn cĩ 1 máy ch p nh tồn s c Pantroman v i l c phân gi i 15 ×15m. Ưu đim c a nh v tinh Landsat là: Kh n ăng phân gi i ph t t, kh n ăng phân gi i khơng gian 30 ×30m và cao h ơn cĩ th ti 1m ×1m nh Landsat là nh s nên thích h p cho vi c x lý b ng các thi t b x lý nh s hi n đi, cho phép đư a ra nhi u lo i s n ph m nh mà ph ươ ng pháp t ươ ng t khơng th c hi n đưc. S n ph m nh Landsat đưc phát hành d ưi d ng s l n d ng phim nh v i m c đ x lý nhi u và x lý hình h c khác nhau đ d dàng ti n l i trong vi c s d ng. nh Landsat s Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 87
25. dng cĩ hi u qu trong đa ch t, trong nơng nghi p, lâm nghi p và trong nghiên c u chuyên đ v bi n. V i 7 kênh nh TM c a Landsat 5, nh Landsat cịn đưc ng d ng trong nhi u lĩnh v c khác nhau nh ư tìm ki m n ưc ng m, quy ho ch đơ th , theo dõi bi n đng c a mơi tr ưng. Tuy nhiên, h n ch ch y u c a nh Landsat là ch ưa cĩ nh l p th . 2. V tinh Spot Spot là ch ươ ng trình vi n thám do các n ưc Pháp, Thu ðin, B ch trì. Theo ch ươ ng trình Spot s cĩ các v tinh Spot 1, 2, 3 đưc phĩng lên qu đo. Spot 1 đưc phĩng lên qu đo vào tháng 2/1986, Spot 2 đưc phĩng lên qu đo vào ngày 22/11/1990. Spot 1 cĩ qu đo trịn c n c c đng b v i m t tr i v i gĩc nghiêng qu đo là 98 07, đ cao bay ch p là: 830km, chu k ỳ l p là 26 ngày. Trên v tinh đưc trang b 1 máy quét đa ph HRV khơng ph i là máy quét quang c ơ mà là máy quét đin t CCD. HRV cĩ th thay đi gĩc quan sát nh m t g ươ ng đnh h ưng. G ươ ng này cĩ th thay đi h ưng quan sát 1 gĩc ≈ 27 0 so v i tr c th ng đng nên nĩ cĩ th thu đưc nh l p th . ð phân gi i m t đt: 10 × 10m. Spot cĩ kh n ăng ch p nh l p th v i đ ph d c trên 60% đ đo v đa hình trên các máy gi i tích. Các nh Spot thơng d ng th ưng in các t l 1:400.000, 1:200.000, 1:100.000 và 1:50.000. Ngồi ra Spot cịn nhi u s n ph m khác n a, s d ng cho vi c nhìn ph i c nh, lp b n đ hi n tr ng, đng thái đo v đa hình t đng. Ưu đim c a nh Spot t l 1:400.000 cho phép làm b n đ t l 1:50.000, 1:25.000. nh đo v l p th đưc đư a v t l 1:330.000 và cĩ th x lý trên máy đo v gi i tích. C ũng nh ư nh Landsat nh Spot là nh s thích h p cho vi c x lý trên các thi t b x lý nh hi n đi. Tuy nhiên đim ch y u c a nh Spot là kh n ăng phân gi i ph kém h ơn nh Landsat. Ch ươ ng trình Spot 4, 5 cĩ kh n ăng nâng cao đ phân gi i khơng gian lên t i 5 ×5m. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 88
26. Hình 6.4. H th ng v tinh Spot 3. V tinh Cosmos Tư li u v tinh Cosmos là t ư li u vi n thám th ưng đưc s d ng trên th gi i và Vi t Nam. Qu đo v tinh hồn tồn tho mãn các điu ki n c a v tinh tài nguyên. ð cao bay ch p kho ng 250 - 300 km. H th ng ch p nh đa ph Sojuz g m 10 máy nh thi t k thành 1 h th ng máy ch p ho t đng đng b và coi nh ư trung tâm chi u hình (do kho ng cách gi a các máy r t nh so v i đ cao bay ch p hàng tr ăm km). nh v tinh cosmos cĩ th chia thành 2 lo i: a. nh cĩ đ phân gi i cao ð cao bay ch p: 270 km Tiêu c c máy ch p nh: f = 1000mm Kích th ưc nh: 30 ×30cm ð phân gi i m t đt: 6,7 m Ch p 2 kênh ph ð ph d c h ơn 60%. b. nh cĩ đ phân gi i trung bình ð cao bay ch p: 250 km Tiêu c máy ch p: f = 200mm Kích th ưc nh: 18 × 18 cm ð phân gi i m t đt: 30 × 30m Ch p 3 kênh ph ð ph d c h ơn 60%. 4. ng d ng c a các lo i nh Trong các lo i nh k trên m i lo i nh cĩ nh ng ưu, nh ưc đim nh t đnh, tu ỳ theo mc đích ng ưi ta s d ng các lo i nh cho phù h p. a. nh Landsat nh Landsat v i tính n ăng k thu t nh ư đã trình b y trên đưc ng d ng r ng rãi trong nhi u l ĩnh v c các n ưc trên th gi i. Nĩ cĩ nh ng ưu nh ưc đim nh ư: - Kh n ăng phân gi i ph và phân gi i khơng gian t t - Là nh d ng s nên thích h p cho vi c x lý b ng các h th ng thi t b x lý nh s hi n đi, cho phép đư a ra nhi u th lo i s n ph m mà ph ươ ng pháp t ươ ng t khơng th c hi n đưc. - S n ph m nh Landsat đưc phát hành d ưi d ng s và d ng phim nh v i các m c đ ch nh lý nhi u và x lý hình h c khác nhau đ d dàng ti n l i trong s d ng. - nh Landsat đưc ng d ng cĩ hi u qu trong suy gi i đa ch t. Trên nh cĩ th th y rõ các v t đt g y, các c u trúc vịm v i các lo i t l : 1/1.000.000, 1/500.000, 1/25.000, 1/100.000 nh Landsat cho phép suy gi i các c u trúc đa ch t t t ng quan đn chi ti t. S Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 89
27. dng nh Landsat trong đa ch t cho phép l p b n đ đa ch t k t h p v i các t ư li u m t đt cho phép thu h p di n tích kh o sát t i đa. Trong m t s tr ưng h p ng d ng thu t tốn đc bi t cho phép d báo khống s n. - Các kênh nh thích h p cho suy gi i đa ch t th ưng là kênh 4 (kênh c n h ng ngo i) và nh t ng h p màu ba kênh 2, 3, 4. S d ng k t h p 2 lo i nh này s cho k t qu gi i đốn tin c y h ơn. - L ĩnh v c khác ng d ng cĩ hi u qu nh Landsat là nơng nghi p v i các nh t ng hp màu cĩ chu k ỳ l p 16 ngày, nh Landsat cho phép gi i đốn di n bi n sâu b nh và n ăng su t cây tr ng. - V i m t d i ph r ng t ư li u nh Landsat cịn thích h p cho vi c nghiên c u chuyên đ v bi n. Trên nh Landsat ngồi vi c theo dõi các bi n đng v đưng b c a h thu v ăn cịn cĩ kh n ăng gi i đốn các đi t ưng khác nh ư lu ng l ch, bãi b i ven bi n, các d i san hơ, các bãi san hơ ng m trong điu ki n cho phép. V i 7 kênh nh TM c a Landsat 5 nh Landsat cịn đưc ng d ng trong nhi u l ĩnh v c khác nhau nh ư tìm ki m n ưc ng m, quy ho ch đơ th , theo dõi bi n đng mơi tr ưng. Tuy nhiên, h n ch ch y u c a nh Landsat là ch ưa cĩ nh l p th . b. nh Spot - nh g c c a nh Spot t l 1: 400.000 cho phép thành l p b n đ t l 1:50.000, 1.25.000. - nh Spot cĩ kh n ăng ch p nh l p th nên cĩ th s d ng đ đo v b n đ đa hình t l 1:50.000. - nh Spot cĩ kh n ăng ch p l p cao. Nh kh n ăng nghiêng ng kính đi 1 gĩc 27 0 v các phía v i 2 máy ch p cĩ đ phân gi i cao h th ng Spot cung c p t ư li u nh th ưng xuyên hơn. - nh Spot phát hành d ưi d ng s và d ng phim nh v i các m c x lý khác nhau v đ chính xác nên r t ti n l i cho vi c s d ng. - C ũng nh ư nh Landsat, nh Spot là nh thích h p cho vi c x lý trên các thi t b x lý nh hi n đi. Tuy nhiên nh Spot cĩ đ phân gi i ph kém h ơn nh Landsat. c. nh Cosmos - nh đưc ch p b ng ph ươ ng pháp quang h c nên cĩ đ phân gi i cao. - Qu đo v tinh cĩ th thay đi m i l n phĩng nên t l nh dao đng trong kho ng rt l n t t l : 1.250.000 đn 1: 75.000 - Các lo i nh đu cĩ đ ph d c l n h ơn 60% nên thích h p cho vi c thành l p b n đ đa hình. - nh Cosmos đưc hi u ch nh hình h c r t cao nên cĩ th s d ng thành l p b n đ t l 1:100.000. Hi n nay cĩ lo i nh TK-350 cĩ th đo v b n đ t l 1:50.000. Tuy nhiên nh Cosmos cịn t n t i m t s v n đ sau: - nh Cosmos cĩ đ phân gi i ph kém nh Landsat Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 90
28. - nh Cosmos ch thích h p cho x lý trên các lo i máy t ươ ng t . Mu n s d ng trên h th ng máy x lý s c n ph i qua máy quét nh. - nh Cosmos th ưng b nhi u do th i gian ch p nh ng n. 6.4. T ư li u s d ng trong vi n thám v tinh Kt qu c a vi c thu nh n nh t v tinh hay máy bay cho ta thu đưc các t m nh dng t ươ ng t hay d ng s đưc l ưu tr trên phim nh hay trên b ăng t . 1. nh t ươ ng t nh t ươ ng t là nh đưc ch p trên c ơ s l p c m quang halogen b c tráng trên m t phim nh t ươ ng t thu đưc t b c m t ươ ng t đĩ là các máy ch p nh quang h c mà khơng s d ng h th ng quang đin t . Nh ng t ư li u này cĩ đ phân gi i khơng gian cao nh ưng đ phân gi i ph kém. Nĩi chung các lo i nh này th ưng cĩ đ méo hình l n do nh h ưng đ cong c a b m t trái đt. V tinh Cosmos c a Nga th ưng s d ng b c m này. 2. nh s nh s là d ng t ư li u nh khơng l ưu trên gi y nh ho c phim. Nĩ đưc chia thành nhi u phân t nh đưc g i là pixel. M i pixel t ươ ng ng v i m t đơ n v khơng gian. Quá trình chia m i nh t ươ ng t thành các pixel đưc g i là chia m u và quá trình chia đ xám liên t c thành m t s nguyên h u h n g i là l ưng t hố. Các pixel cĩ d ng hình vuơng. M i pixel đưc xác đnh b ng to đ hàng và c t. H to đ nh th ưng cĩ đim O gĩc trên bên trái và t ăng d n t trái sang ph i đi v i to đ c t và t trên xu ng d ưi đi v i t o đ hàng. Trong tr ưng h p chia m u m t nh t ươ ng t thành m t nh s thì s l n c a pixel hay t n s chia m u ph i đưc ch n t i ưu. Kích th ưc pixel quá l n thì ch t l ưng nh s t i, cịn trong tr ưng h p ng ưc l i thì dung l ưng thơng tin quá l n. Trên hình 6.5 ch ra nguyên lý chia mu và l ưng t hố. Hình 6.5. Quá trình chia m u nh s đưc đc tr ưng b i m t s thơng s c ơ b n v hình h c b c x g m: Tr ưng nhìn khơng đi là gĩc khơng gian t ươ ng ng v i 1 đơ n v chia m u trên m t đt. L ưng thơng tin ghi đưng tr ưng nhìn khơng đi t ươ ng ng v i giá tr pixel. Gĩc nhìn t i đa mà b c m cĩ th thu đưc sĩng đin t g i là tr ưng nhìn kho ng khơng gian trên m t đt do tr ưng nhìn t o nên chính là b r ng c a tuy n bay. Vùng bé nh t trên m t đt mà b c m thu nh n đưc g i là đ phân gi i m t đt. ðơi khi hình chi u c a 1 pixel lên m t đt g i là đ phân gi i. Vì nh s đưc ghi l i theo nh ng gi i ph khác nhau nên ng ưi ta g i là t ư li u đa ph (hình 6.6). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 91
29. Hình 6.6. S ơ đ mơ t các thơng s c ơ b n v hình h c b c x Năng l ưng sĩng đin t sau khi t i b dị đưc chuy n thành tín hi u đin và sau đĩ lưng t hố tr thành nh s . Trong tồn b gi i sĩng t ươ ng t thu đưc ch cĩ ph n bi n đi tuy n tính đưc lưng t hố. Hai ph n biên c a tín hi u khơng đưc xét đn vì nĩ ch a nhi u nhi u và khơng gi đưc quan h tuy n tính gi a thơng tin và tín hi u. Thơng tin đưc ghi theo đơ n v bit. Trong x lý s , đơ n v x lý th ưng là byte. Do vy đi v i t ư li u đưc mã hố v i s bít nh h ơn ho c b ng 8 thì đưc l ưu d ng 1byte (vì 1 byte b ng 8 bit) và t ư li u s cĩ s bít l n h ơn 8 đưc l ưu d ng 2 byte hay trong 1 t . Trong 1 byte cĩ th l ưu đưc 256 c p đ xám, cịn trong 1 t cĩ th l ưu đưc 65.536 c p đ xám. Ngồi các thơng tin nh trong m i l n l ưu tr ng ưi ta ph i l ưu tr thêm nhi u thơng tin h tr khác nh ư: s li u c a nh, tháng, n ăm, các ch tiêu ch t l ưng. 3. S li u m t đt S li u m t đt là t p h p các quan sát mơ t , đo đc v các điu ki n th c t trên m t đt c a các v t th c n nghiên c u nh m xác đnh m i t ươ ng quan gi a tín hi u thu đưc và bn thân các đi t ưng. Nĩi chung các s li u m t đt c n ph i thu th p đng th i trong cùng 1 th i đim v i s li u v tinh ho c trong 1 kho ng th i gian sao cho s thay đi c a các đi tưng nghiên c u trong th i gian đĩ khơng nh hưng t i vi c xác đnh m i quan h c n tìm. S li u m t đt đưc s d ng cho các m c đích sau: - Ph c v vi t thi t k b c m và ki m đnh các thơng s k thu t c a b c m. - Thu th p các thơng tin b tr cho quá trình phân tích và hi u ch nh s li u. Khi kh o sát th c đa c n thu th p các s li u. - Các thơng tin t ng quan và thơng tin chi ti t v đi t ưng nghiên c u nh ư: ch ng lo i, tr ng thái, tính ch t ph n x và h p th ph , hình dáng b m t, nhi t đ Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 92
30. - Các thơng tin v mơi tr ưng xung quanh, gĩc chi u, đ cao m t tr i, c ưng đ chi u sáng, tr ng thái khí quy n, nhi t đ, đ m khơng khí, h ưng giĩ và t c đ giĩ. Do vi c thu th p s li u m t đt là cơng vi c t n kém th i gian và kinh phí nên ng ưi ta th ưng thành l p các khu v c th nghi m trong đĩ cĩ đy đ các đi t ưng c n theo dõi và đo đc. ð đt đưc đ chính xác trong quá trình hi u ch nh hình h c c n ph i cĩ các đim đnh v trên m t đt và t o đ đa lý đã bi t. Nh ng đim này th ưng đưc b trí nh ng n ơi mà v trí c a nĩ đưc d dàng nh n bi t trên nh và b n đ. Hi n nay ng ưi ta s d ng h th ng đnh v tồn c u GPS vào m c đích này. Ngồi ra ng ưi ta cịn s d ng các lo i b n đ đa hình, b n đ chuyên đ, b n đ kinh t xã h i, các mơ hình s đa hình làm tài li u tham kh o. Câu h i ơn t p 1. ðnh ngh ĩa và phân lo i vi n thám ? 2. B c m và phân lo i b c m ? 3. Qu đo v tinh vi n thám cho m c đích ch p nh m t đt c n tho mãn điu ki n gì ? T i sao ? 4. Trình b y các đc tr ưng c ơ b n c a v tinh Landsat, Spot, Cosmos ? 5. Trình b y các ưu, nhưc đim c ơ b n c a các lo i nh Landsat, Spot, Cosmos. 6. Th nào là nh t ươ ng t ? nh s ? 7. S li u m t đt bao g m nh ng s li u gì ? Ý ngh ĩa c a chúng ? Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 93
31. CH ƯƠ NG VII LÝ THUY T PH N X PH C A CÁC ðI T ƯNG NGHIÊN C U Ni dung chính c a ch ươ ng này là nh ng khái ni m c ơ b n v b c x đin t , đc tính ph n x ph c a đi t ưng nghiên c u, m t s y u nh h ưng t i kh n ăng ph n x ph c a các đi t ưng t nhiên nh ư: th c v t, đt và n ưc. ðốn đc và điu v nh v tinh. 7.1. B c x đin t Bc x đin t truy n n ăng l ưng đin t trên c ơ s các dao đng c a tr ưng đin t trong khơng gian ho c trong lịng v t ch t. Quá trình lan truy n c a sĩng đin t tuân theo đnh lu t Maxwell. B c x đin t v a cĩ tính ch t sĩng v a cĩ tính ch t h t. Tính ch t sĩng đưc xác đnh b i b ưc sĩng, t n s và t c đ truy n lan. Tính ch t h t đưc mơ t theo tính ch t quang l ưng t hay photon. B c x đin t cĩ 4 tính ch t c ơ b n, đĩ là: t n s hay b ưc sĩng, h ưng tuy n lan, biên đ và m t phân c c. B n thu c tính c a b c x đin t liên quan đn các n i dung thơng tin khác nhau. Ví d : t n s hay b ưc sĩng liên quan đn m u s c. S phân c c liên quan đn hình d ng c a v t th . Tt c các v t th trên b m t trái đt đu ph n x và h p th , phân tách và b c x sĩng đin t theo các cách khác nhau. ðc tr ưng này g i là đc tr ưng ph . Hi n t ưng ph n x ph liên quan đn mơi tr ưng mà trong mơi tr ưng đĩ sĩng đin t tuy n lan vì n ăng l ưng trong khơng gian d ng sĩng đin t . D i sĩng đin t là d i sĩng cĩ chi u dài b ưc sĩng t 0,1 µm đn 10km. Trên hình 7.1 ch ra s phân lo i sĩng đin t và các kênh ph s d ng trong vi n thám. Trong đĩ: d i sĩng nhìn th y là vùng sĩng cĩ th ch p nh đưc, t c là sĩng đin t vùng này cĩ th ghi nh n trên phim nh. Trong ph ươ ng pháp vi n thám thơng tin vùng ph nhìn th y cĩ th ghi lên phim nh nh ư tài li u g c đo tr c ti p năng l ưng ph n x d ng liên t c. Hình 7.1. S ơ đ phân lo i các sĩng đin t s d ng trong vi n thám Ngồi d i ph nhìn th y, thơng tin v n ăng l ưng ph n x ph c a các đi t ưng đưc ghi nh n b ng s r i r c và đưc hi n th ti p theo d ưi d ng nh qua thi t b bi n đi thơng tin r i r c thành thơng tin liên t c. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 94
32. 7.2. ðc tính ph n x ph c a đi t ưng nghiên c u ðc tính ph n x ph c a các đi t ưng nghiên c u là hàm c a nhi u y u t . Các đc tính này ph thu c vào điu ki n chi u sáng, mơi tr ưng khí quy n, b m t đi t ưng và b n thân các đi t ưng đĩ. 7.2.1. M t s khái ni m đc tr ưng ph n x ph c a các đi t ưng t nhiên Sĩng đin t chi u t i m t đt n ăng l ưng c a nĩ s tác đng lên b m t trái đt và s xy ra các hi n t ưng sau: Ph n x n ăng l ưng, h p th n ăng l ưng và th u quang n ăng l ưng. Năng l ưng bc x s chuy n thành 3 d ng khác nhau nh ư trên. Gi s coi n ăng l ưng ban đu b c x là E 0, khi chi u xu ng các đi t ưng nĩ s chuy n thành n ăng l ưng ph n x Ep, n ăng l ưng h p th E α và n ăng l ưng th u quang E. Cĩ th mơ t quá trình trên theo cơng th c: E0 = E p + E α + E (7.1) Trong quá trình này c n l ưu ý 2 đim: Th nh t là: Khi b m t đi t ưng ti p nh n n ăng l ưng chi u t i, tùy thu c vào c u trúc các thành ph n, c u t o v t ch t ho c điu ki n chi u sáng mà các thành ph n E p, E 0, E s cĩ nh ng giá tr khác nhau đi v i các đi t ưng khác nhau. Do v y ta s nh n đưc các t m nh c a các đi t ưng khác nhau do thu nh n n ăng l ưng ph n x khác nhau. Ph thu c vào cu trúc b m t đi t ưng n ăng l ưng ph n x ph cĩ th ph n x tồn ph n, ph n x mt ph n, khơng ph n x v m t h ưng hay ph n x m t ph n cĩ đnh h ưng. Các d ng ph n x t các b m t nh ư trên c n đưc l ưu ý khi đốn đc điu v nh v tinh và nh máy bay nh t là khi x lý các hình nh thi u thơng tin v khu v c đang kh o sát. ðiu đĩ cĩ ngh ĩa là ph i bi t rõ các thơng s k thu t c a thi t b s d ng, các phim ch p, điu ki n ch p nh vì các y u t này đĩng vai trị quy t đnh trong vi c đốn đc điu v nh. Th hai là: N ăng l ưng chi u t i đi t ưng đưc ph n x khơng nh ng ph thu c vào cu trúc b m t đi t ưng mà cịn ph thu c vào b ưc sĩng c a n ăng l ưng chi u t i. Do v y trên nh ta th y hình nh đi t ưng do ghi nh n đưc kh n ăng ph n x ph c a b ưc sĩng khác nhau s khác nhau. Các h th ng vi n thám ch y u ghi nh n n ăng l ưng ph n x ph nên cơng th c (7.1) cĩ th bi n đi là: Ep = E 0 - (E α + E) (7.2) Nh ư v y, n ăng l ưng ph n x b ng t ng n ăng l ưng b c x tr đi n ăng l ưng h p th và n ăng l ưng th u quang. ð nghiên c u s ph thu c c a n ăng l ưng ph n x ph vào b ưc sĩng đin t ta đư a ra khái ni m kh n ăng ph n x ph . Kh n ăng ph n x ph r λ c a b ưc sĩng λ đưc đnh ngh ĩa b ng cơng th c: Ε p (λ) rλ = .100 % (7.3) E0 (λ) Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 95
33. 1. ðưng đc tr ưng ph n x ph c a th c v t 2. ðưng đc tr ưng ph n x ph ca đt khơ 3. ðưng đc tr ưng ph n x ph c a n ưc Hình 7.2. ðc tính ph n x ph c a m t s đi t ưng t nhiên ð th y rõ đc tính ph n x ph ph thu c vào chi u dài b ưc sĩng ta xét đ th hình 7.2. 7.2.2. ðc tính ph n x ph c a đi t ưng nghiên c u 1. ðc tính ph n x ph c a th c v t Kh n ăng ph n x ph c a th c v t xanh thay đi theo chi u dài b ưc sĩng. Trên đ th hình 7.3 bi u th đưng đc tr ưng ph n x ph c a th c v t và c a vùng ph n x chính. Hình 7.3. ðc tính ph n x ph c a th c v t Trong vùng sĩng ánh sáng nhìn th y các s c t c a lá cây nh hưng đn đc tính ph n x ph c a nĩ, đc bi t là ch t clorophin trong lá cây và m t s s c t khác c ũng đĩng vai trị quan tr ng trong vi c ph n x ph c a th c v t. Theo đ th trên ta th y s c t h p th b c x vùng sĩng ánh sáng nhìn th y và vùng cn h ng ngo i. Do trong lá cây cĩ n ưc nên h p th b c x vùng h ng ngo i. C ũng t đ th Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình Tr c đa nh vi n thám . 96