Hiện trạng nghèo đa chiều ở tỉnh Sơn La

Nội dung text: Hiện trạng nghèo đa chiều ở tỉnh Sơn La

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC Khoa học Xã hội, Số 21 (12/2020) tr. 79 - 88 HIỆN TRẠNG NGHÈO ĐA CHIỀU Ở TỈNH SƠN LA Trần Thị Thanh Hà, Dương Văn Mạnh Trường Đại học Tây Bắc Tóm tắt: Hiện nay, Sơn La vẫn là một tỉnh nghèo thuộc miền núi phía Tây Bắc của Việt Nam. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của Sơn La hiện đứng thứ 5 cả nước và Tỉnh có số người nghèo nhiều thứ 2 cả nước. Đặc biệt, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều còn có sự phân hóa sâu sắc theo thành thị - nông thôn, theo dân tộc, theo các đơn vị hành chính, Đời sống của người dân, đặc biệt là đời sống của các hộ dân người dân tộc thiểu số còn rất khó khăn. Việc điều tra và đánh giá hiện trạng nghèo đa chiều ở tỉnh Sơn La là cơ sở quan trọng để đưa ra các khuyến nghị, các giải pháp nhằm xóa đói, giảm nghèo cho các hộ dân nơi đây. Từ khóa: Nghèo đa chiều; tỉnh Sơn La. 1. Đặt vấn đề Đã có những nghiên cứu đề cập tới vấn đề hộ Xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống cho nghèo tiếp cận đa chiều theo chuẩn nghèo cho người dân luôn là vấn đề được Đảng, Nhà nước giai đoạn 2016 - 2020, nhưng đây là vấn đề rất ta và các địa phương đặc biệt quan tâm. Đã từ mới nên chưa có công trình nào đi sâu phân tích lâu, chúng ta đều phải ghi nhận rằng: đói nghèo hiện trạng nghèo đa chiều của tỉnh Sơn La. Do là một trong những rào cản lớn làm giảm khả đó, bài viết này nhằm đánh giá hiện trạng nghèo năng phát triển con người, cộng đồng cũng như đa chiều của tỉnh Sơn La, đồng thời đưa ra một mỗi quốc gia. Người nghèo thường không có số khuyến nghị cơ bản để nâng cao thu nhập và điều kiện tiếp cận các dịch vụ xã hội như việc giảm tỷ lệ hộ nghèo đa chiều cho tỉnh Sơn La. làm, giáo dục, chăm sóc sức khỏe, thông tin, 2. Nội dung v.v và điều đó khiến cho họ ít có cơ hội thoát 2.1. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu nghèo. Do vậy, mở rộng cơ hội lựa chọn và nâng cao năng lực cho người nghèo là phương Tinh Sơn La thuộc vùng núi Tây Bắc của Việt thức tốt nhất để giảm nghèo bền vững. Nam, có lãnh thổ rộng lớn (đứng thứ 3/63 tỉnh, Ở Việt Nam, qua nhiều thập niên, cách đo TP về diện tích). Địa hình và khí hậu của Tỉnh lường và đánh giá nghèo chủ yếu thông qua thu đa dạng, phức tạp, phân hóa thành ba tiểu vùng nhập. Việc sử dụng một tiêu chí thu nhập không khác biệt nên có nhiều tiềm năng để phát triển đủ để nắm bắt được tình trạng nghèo thực tế của nông – lâm nghiệp và du lịch. Tỉnh nằm ở vị trí người dân. Đánh giá nghèo cần được tiếp cận trung tâm của vùng Tây Bắc, là địa phương hội tụ rộng hơn từ khía cạnh phát triển toàn diện con gần như đầy đủ những nét độc đáo, điển hình của người. Sau 30 năm đổi mới, phát triển và hội vùng Tây Bắc. Tại Sơn La có 12 dân tộc (trong nhập, Việt Nam đã chuyển từ một quốc gia thu tổng số 24 dân tộc có dân số đông ở Tây Bắc), nhập thấp sang nhóm nước có thu nhập trung đặc biệt Sơn La có nhiều dân tộc nhất Vùng với bình nên cách tiếp cận đánh giá nghèo đơn 41/50 dân tộc đang cư trú tại Tây Bắc. Sơn La chiều theo thu nhập đã bộc lộ những hạn chế. còn là tỉnh có tỷ lệ người dân tộc thiểu số trong Do đó, bắt đầu từ năm 2016, Chính phủ đã đánh tổng số dân lớn nhất vùng Tây Bắc với 83,9%. giá nghèo từ góc độ đa chiều (nghèo về vật chất Những năm gần đây, kinh tế của Tỉnh có nhiều và nghèo về tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản). bước phát triển đột phá, tổng sản phẩm trên địa Sơn La là một tỉnh miền núi thuộc vùng Tây bàn (GRDP) của tỉnh Sơn La đứng đầu trong bốn Bắc của Tổ quốc, kinh tế còn kém phát triển, tỉnh ở tiểu vùng Tây Bắc, song do dân số đông đời sống của phần lớn dân cư còn rất khó khăn, nên GRDP/người của Sơn La còn thấp, chỉ đứng tỷ lệ hộ nghèo còn rất cao. Vì vậy, vấn đề xóa thứ 2/4 tỉnh Tây Bắc (sau Hòa Bình). Thu nhập đói, giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho người bình quân đầu người/tháng của tỉnh Sơn La rất dân là rất cấp thiết. thấp, đứng thứ 3/4 tỉnh Tây Bắc và thứ 62/63 79
2. tỉnh, TP trong cả nước. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều nghiệp để nuôi sống bản thân, không được tiếp cận của Sơn La còn rất cao, đứng thứ 5/63 tỉnh, TP tín dụng. Nghèo cũng có nghĩa là không an toàn, cả nước; số hộ nghèo nhiều thứ hai cả nước [7]. không có quyền, và bị loại trừ của các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng. Nghèo có nghĩa là dễ bị 2.2. Khái quát hiện trạng nghèo đa chiều bạo hành, phải sống ngoài lề xã hội hoặc trong các ở tỉnh Sơn La điều kiện rủi ro, không được tiếp cận nước sạch và Trong Tuyên bố Liên Hợp quốc vào tháng công trình vệ sinh an toàn”. Như vậy, trong cùng 6/2008 được lãnh đạo của tất cả các tổ chức UN một thời điểm, người nghèo có thể phải đối mặt thông qua có chỉ rõ: “Nghèo là thiếu năng lực tối với nhiều bất lợi khác nhau, có thể là những khó thiểu để tham gia hiệu quả vào các hoạt động xã khăn trong khám chữa bệnh, học hành, nhà ở, đất hội. Nghèo có nghĩa là không có đủ ăn, đủ mặc, đai, nước sạch, điện thắp sáng hoặc tiếp cận thông không được đi học, không được đi khám bệnh, tin. Tại tỉnh Sơn La, các hộ nghèo hiện cũng đang không có đất đai để trồng trọt hoặc không có nghề phải đối mặt với tình trạng này. Hình 1. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của tỉnh Sơn La và các đối tượng so sánh năm 2017 (%) (Nguồn: tác giả xử lý từ [2]) Tỷ lệ hộ nghèo của Sơn La hiện còn rất cao, trình 135 giai đoạn 2017 - 2020 (chiếm 6,5% cả lớn gấp gấp 4,36 lần trung bình cả nước và gấp nước), đứng thứ 3 cả nước (sau Gia Lai, Nghệ 1,04 lần vùng Tây Bắc. Sơn La còn là tỉnh có An), đứng đầu vùng Trung du miền núi phía Bắc số thôn đặc biệt khó khăn nhiều nhất cả nước [8]. Tại Sơn La vẫn còn xảy ra tình trạng thiếu với 1.708 thôn (chiếm 8,5% cả nước); trong đó, đói giáp hạt tại một số địa bàn nông thôn thuộc 300 thôn thuộc vùng II, 1.408 thôn thuộc vùng 7 huyện: Quỳnh Nhai, Thuận Chậu, Mường La, III [5]. Đặc biệt, Sơn La hiện vẫn còn 259 thôn thành phố Sơn La, Mộc Châu, Yên Châu, Mai đặc biệt khó khăn thuộc diện đầu tư của Chương Sơn với 5.520 hộ và 24.744 nhân khẩu [10]. Bảng 1. Số hộ nghèo và tỷ lệ hộ nghèo đa chiều năm 2017 Xếp hạng Đơn vị hành chính Số hộ nghèo (hộ) Tỷ lệ hộ nghèo (%) 1 Điện Biên 51.188 41,01 2 Cao Bằng 43.592 34,77 3 Hà Giang 60.428 34,18 4 Lai Châu 28.257 29,83 5 Sơn La 81.260 29,22 Tây Bắc 198.998 28,01 Cả nước 1.642.489 6,70 (Nguồn: tác giả xử lý từ [2]) 80
3. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của Sơn La còn rất La lại có tỷ lệ hộ nghèo lớn hơn cả mức trung cao (29,22%) đứng thứ 3/4 tỉnh Tây Bắc và 5/63 bình của vùng Tây Bắc. Số liệu này đủ để thấy tỉnh, TP cả nước. Như vậy, Sơn La hiện đang Sơn La còn là một tỉnh rất nghèo. nằm trong vùng nghèo lớn nhất cả nước (vùng Mặt khác, vùng Tây Bắc bao gồm 4 tỉnh, Tây Bắc), điều đó đồng nghĩa với việc tỉnh Sơn thì có 3 tỉnh nằm trong tốp 5 tỉnh có tỷ lệ hộ La đang nằm trong lõi nghèo của Việt Nam. nghèo lớn nhất Việt Nam đó là Điện Biên, Lai Còn nếu tính số hộ nghèo thì tỉnh Sơn La đứng Châu, Sơn La (riêng Hòa Bình tỷ lệ hộ nghèo thứ 2 cả nước với 81.260 hộ và chỉ đứng sau là 18,00%, xếp ở hạng trung bình). Do đó, tỉnh tỉnh Thanh Hóa (81.758 hộ). Sơn La không những là một tỉnh nghèo mà còn Trong 8 vùng của cả nước thì vùng Tây Bắc nằm trong một khu vực rất nghèo nên các điều có tỷ lệ hộ nghèo lớn nhất, lớn gấp 4,2 lần so kiện để người dân vươn lên thoát nghèo là rất với trung bình của cả nước. Trong đó, tỉnh Sơn khó khăn. Bảng 2. Các chỉ số thiếu hụt nghèo đa chiều năm 2017 Các chỉ số thiếu hụt Tiếp Trình độ Tình Sử dụng Tài sản Địa Tổng số Bảo Chất Nguồn Hố xí cận giáo dục trạng đi Diện tích dịch phục vụ phương hộ nghèo hiểm lượng nước hợp vệ dịch vụ người học của nhà ở vụ viễn tiếp cận y tế nhà ở sinh hoạt sinh y tế lớn trẻ em thông thông tin Đơn vị: hộ Trong đó số hộ nghèo thiếu hụt các chỉ số Cả nước 1.638.776 82.479 462.695 270.791 88.441 539.071 437.963 290.166 822.109 269.988 240.019 Tây Bắc 199.291 4.827 6.069 43.043 7.673 70.794 91.545 28.249 153.409 20.976 41.372 Sơn La 81.260 2.132 1.842 18.484 3.401 32.568 38.374 13.849 64.351 9.488 15.925 Đơn vị: % Tỷ lệ thiếu hụt các chỉ số so với tổng số hộ nghèo Cả nước 100 5,03 28,23 16,52 5,40 32,89 26,73 17,71 50,17 16,47 14,65 Tây Bắc 100 2,42 3,05 21,60 3,85 35,52 45,94 14,17 76,98 10,53 20,76 Sơn La 100 2,62 2,27 22,75 4,19 40,08 47,22 17,04 79,19 11,68 19,60 (Nguồn: Tác giả xử lý từ [2]) Khi xét tới 10 chỉ số thiếu hụt nghèo đa dục người lớn, Chất lượng nhà ở, Diện tích chiều năm 2017 của Sơn La nhận thấy: Các nhà ở, Hố xí hợp vệ sinh, Tài sản phục vụ tiếp chỉ số thiếu hụt về Tiếp cận dịch vụ y tế, Bảo cận thông tin vẫn đang có sự thiếu hụt lớn và hiểm y tế, Tình trạng đi học của trẻ em, Nguồn là vấn đề tỉnh Sơn La cần phải quan tâm, chú nước sinh hoạt, Sử dụng dịch vụ viễn thông trọng thay đổi trong thời gian tới. Nhất là chỉ số của Sơn La thấp hơn mặt bằng chung của cả thiếu hụt về Hố xí hợp vệ sinh thiếu hụt rất lớn nước. Đặc biệt là chỉ số về Bảo hiểm y tế, mức (79,19%). độ thiếu hụt rất nhỏ (2,27%). Đây là những Theo xu thế chung của cả nước cũng như lĩnh vực mà tỉnh Sơn La đã chú trọng quan vùng Tây Bắc, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn tỉnh tâm và cải thiện do đó đã đạt được những thay Sơn La có xu hướng giảm dần. Để thấy được sự đổi rất tích cực. thay đổi này cần xét cả số liệu về tỷ lệ hộ nghèo Nhưng các chỉ số còn lại về Trình độ giáo đơn chiều. 81
4. Hình 2. Tỷ lệ hộ nghèo (đơn chiều) của tỉnh Sơn La giai đoạn 2010 – 2016 (%) (Nguồn: tác giả xử lý từ [7]) Tỷ lệ hộ nghèo (đơn chiều) ở Sơn La năm tiếp cận được các dịch vụ cơ bản về y tế, giáo 2016 là 20,0% giảm 17,9% so với năm 2010, TB dục, thông tin. Mặc dù một số hộ không có giảm gần 3%/năm. Tốc độ giảm của TDMNPB, tên trong danh sách hộ nghèo nhưng lại thiếu Thái Nguyên và cả nước tương ứng là 2,6%; thốn các dịch vụ y tế, nước sạch, ở vùng sâu 2,0%; 1,4%. vùng xa học sinh phải học trong những căn Thực tế cho thấy sử dụng tiêu chí thu nhập nhà lá đơn sơ, bốn bề gió lùa Do đó, nếu chỉ để đo lường nghèo đói là không đầy đủ. Về dùng thước đo duy nhất dựa trên thu nhập hay bản chất, đói nghèo đồng nghĩa với việc bị chi tiêu sẽ dẫn đến tình trạng bỏ sót đối tượng khước từ các quyền cơ bản của con người, nghèo, dẫn đến sự thiếu công bằng, hiệu quả bị đẩy ra ngoài lề xã hội chứ không chỉ là và bền vững trong thực thi các chính sách thu nhập thấp. Có nhiều nhu cầu tối thiểu giảm nghèo. Vì vậy, quá trình giảm nghèo không thể đáp ứng bằng tiền. Nhiều trường hiện nay đặc biệt quan tâm tới các hộ dân hợp không nghèo về thu nhập nhưng lại khó nghèo đa chiều. Bảng 3. Số hộ và tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo đa chiều của tỉnh Sơn La 2015 – 2017 Nghèo chung Nghèo dân tộc thiểu số Cận nghèo chung Năm Số hộ (hộ) Tỷ lệ (%) Số hộ (hộ) Tỷ lệ (%) Số hộ (hộ) Tỷ lệ (%) 2015 92.754 34,40 89.386 96,40 25.048 9,30 2016 87.146 31,91 79.502 95,80 29.812 10,90 2017 81.260 29,22 78.897 97,09 31.237 11,23 (Nguồn: tác giả xử lý từ [9]) Xét theo chuẩn nghèo đa chiều, năm 2017 song tỷ lệ hộ cận nghèo và tỷ lệ hộ nghèo dân tỷ lệ hộ nghèo giảm đi 5,18% so với năm 2015, tộc thiểu số đều tăng lên. 82
5. Bảng 4. Tổng hợp kết quả giảm nghèo đa chiều của tỉnh Sơn La năm 2017 Số hộ nghèo Số hộ nghèo Diễn biến hộ nghèo trong năm đầu năm cuối năm Số hộ Đơn vị Số hộ Số nghèo hành chính Số hộ Tỷ lệ thoát Tỷ lệ hộ tái Tỷ lệ Tỷ lệ Số hộ Tỷ lệ phát (hộ) (%) nghèo (%) nghèo (%) (%) (hộ) (%) sinh (hộ) (hộ) (hộ) Toàn tỉnh 87.159 31,91 15.486 17,77 8.252 10,16 8.101 9,97 81.260 29,22 Thành phố 361 1,47 135 37,40 1 0,01 62 21,5 289 1,18 Mai Sơn 9.007 24,61 1.844 20,47 93 1,17 726 9,11 7.970 21,35 Yên Châu 7.912 43,17 1.223 15,46 6.689 91,81 597 8,19 7.286 39,28 Mộc Châu 3.463 12,74 866 25,01 8 0,28 273 9,48 2.879 10,43 Vân Hồ 6.630 46,83 877 13,23 108 1,71 464 7,34 6.325 44,14 Phù Yên 6.926 25,40 1.397 20,20 250 3,80 805 12,23 6.584 23,83 Bắc Yên 4.928 37,19 893 18,12 91 2,01 412 9,08 4.538 33,58 Thuận Châu 17.268 48,11 2.773 16,06 437 2,66 1.555 9,47 16.421 45,03 Quỳnh Nhai 2.872 20,50 685 24,00 166 6,00 460 16,40 2.813 19,80 Mường La 10.091 48,26 1.962 19,44 169 1,81 1.044 11,18 9.342 43,42 Sông Mã 10.047 41,83 1.960 15,02 149 1,21 1.127 9,12 12.363 38,83 Sốp Cộp 4.654 45,93 871 18,72 91 2,04 576 12,94 4.450 42,08 (Nguồn: Tác giả xử lý từ [9]) Đáng quan ngại là tỷ lệ hộ nghèo của Sơn La truyền, hỗ trợ người dân về kiến thức, vay vốn tuy có giảm qua từng năm song chưa bền vững, và vật tư vẫn còn hạn chế, Ngoài ra, còn một nguy cơ tái nghèo cao. Riêng năm 2017, toàn bộ phận nhỏ dân cư có tâm lý lười lao động, tỉnh có 8.252 hộ tái nghèo (chiếm 10,16% tổng sống dựa vào phụ cấp và trợ cấp xã hội, mắc tệ số hộ nghèo), 8.101 hộ nghèo phát sinh (chiếm nạn xã hội cũng là những nguyên nhân cơ bản 9,97% tổng số hộ nghèo). gây ra tình trạng đói nghèo còn tồn tại nghiêm Thành phố Sơn La là đơn vị có tỷ lệ hộ thoát trọng tại Sơn La. nghèo cao nhất đạt 37,4%. Huyện Yên Châu có 2.3. Hiện trạng sự phân hóa nghèo đa tỷ lệ tái nghèo cao nhất tỉnh với 91,81%. Còn chiều ở tỉnh Sơn La huyện Quỳnh Nhai là nơi có tỷ lệ nghèo phát sinh cao nhất với 16,4%. Cơ cấu tỷ lệ hộ nghèo đa chiều tại Sơn La phân hóa khá phức tạp gây khó khăn lớn cho Qua điều tra, có thể đưa ra một số nguyên công tác thống kê. Dựa vào số liệu thu thập nhân cơ bản dẫn đến tình trạng nghèo tại Sơn được có thể thấy hiện trạng nghèo đa chiều tại La như sau: thiếu đất canh tác trong sản xuất Sơn La phân hóa theo các hướng như sau: nông nghiệp; thiếu lao động, đặc biệt lao động có trình độ; trình độ dân trí chưa cao; gia đình Phân hóa theo thành thị - nông thôn, theo đông con, nhiều người ăn theo; công tác tuyên dân tộc 83
6. Bảng 5. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều tỉnh Sơn La phân theo thành thị - nông thôn, theo dân tộc năm 2017 Số hộ (hộ) Số hộ nghèo (hộ) Tỷ lệ hộ nghèo (%) Toàn tỉnh Sơn La 278.093 81.260 29,22 Thành thị 43.570 1.410 3,24 Nông thôn 234.523 79.850 34,05 Kinh 53.848 1.661 3,08 Thái 145.155 49.378 34,02 H’Mông 33.712 20.775 61,62 Mường 21.435 5.207 24,29 Xinh Mun 5.973 4.223 70,71 Dao 4.914 2.022 41,15 Khơ Mú 3.839 2.598 67,68 Kháng 2.439 1.431 58,65 La Ha 2.234 1.470 65,81 Lào 873 312 35,76 Tày 147 1 0,68 Hoa 26 2 7,69 Các dân tộc khác 139 12 8,63 (Nguồn: tác giả xử lý từ [1]; [9]) Năm 2017, số hộ nghèo tại nông thôn chiếm có tỷ lệ hộ nghèo cao hơn mức trung bình cả 98,26% tổng số hộ nghèo của tỉnh. Tại vùng nước và 8/12 dân tộc tỷ lệ hộ nghèo cao hơn nông thôn của Sơn La vẫn còn trên 1/3 số hộ gia nhiều mức trung bình toàn tỉnh. Với thực trạng đình là hộ nghèo. Đây thực sự là khó khăn rất phân hóa tỷ lệ hộ nghèo như trên, Sơn La cần lớn của tỉnh trong vấn đề xóa đói, giảm nghèo. phải quyết tâm hơn nữa, nỗ lực hơn nữa trong Còn so sánh tỷ lệ hộ nghèo giữa các dân tộc công tác giảm nghèo, rút ngắn khoảng cách cho thấy: dân tộc Xinh Mun (tỷ lệ hộ nghèo cao chênh lệch giàu nghèo trong tỉnh và từng bước nhất) chênh lệch với dân tộc Tày (tỷ lệ hộ nghèo cải thiện đời sống của người dân. thấp nhất) lên tới 103 lần. Có tới 10/12 dân tộc Phân hóa theo đơn vị hành chính 84
7. Bảng 6. Phân loại kết quả điều tra hộ nghèo của Sơn La năm 2017 Hộ nghèo Trong đó Hộ nghèo có thu Hộ nghèo có thu nhập bình Tổng số Tỷ lệ nhập bình quân quân đầu người/tháng trên Đơn vị dân trên Tổng so với đầu người/tháng 700.000đ – 1.000.000đ STT địa bàn số tổng từ 700.000đ trở (đối với nông thôn), trên hành chính dân xuống (đối với 900.000đ – 1.300.000đ (đối (người) (hộ) nông thôn); từ với thành thị) và thiếu hụt (%) 900.000đ trở từ 3 chỉ số đo lường mức độ xuống (đối với thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ thành thị) xã hội cơ bản trở lên Toàn tỉnh 277.753 81.260 29,22 78.645 2.615 1 Thành phố 24.186 289 1,18 284 5 2 Mai Sơn 37.330 7.970 21,35 7.774 196 3 Yên Châu 18.550 7.286 39,28 7.052 234 4 Mộc Châu 27.597 2.879 10,43 2.723 156 5 Vân Hồ 14.328 6.325 44,14 5.953 372 6 Phù Yên 27.630 6.584 23,83 6.115 469 7 Bắc Yên 13.514 4.538 33,58 4.307 231 8 Thuận Châu 36.470 16.421 45,03 16.204 217 9 Quỳnh Nhai 14.214 2.813 19,80 2.644 169 10 Mường La 21.516 9.342 43,42 9.217 215 11 Sông Mã 31.842 12.363 38,83 12.024 339 12 Sốp Cộp 10.576 4.450 42,08 4.438 12 (Nguồn: tác giả xử lý từ [3], [9]) Tỷ lệ hộ nghèo của toàn tỉnh Sơn La chiếm Sơn La. Chênh lệch về tỷ lệ hộ nghèo của huyện gần 1/3 tổng số hộ dân. Trong đó 96,78% là số Thuận Châu (nơi cao nhất) với thành phố Sơn hộ nghèo do tiêu chí thu nhập dưới mức quy La (nơi thấp nhất) lên tới 38,16 lần. Khoảng chuẩn. Và 3,22% số hộ nghèo còn lại có tiêu chí cách càng chênh lệch thì gánh nặng về công tác thu nhập trên mức quy chuẩn nhưng lại thiếu xóa đói giảm nghèo càng trở nên khó khăn và hụt từ 3 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt tiếp trở thành một gánh nặng cho nền kinh tế khi mà cận các dịch vụ xã hội cơ bản trở lên. nền kinh tế càng phát triển thì các hộ nghèo, đặc biệt là các hộ vùng sâu, vùng xa của huyện Tại Sơn La, vẫn còn có 7/12 số huyện có tỷ Mường La, Thuận Châu, Sốp Cộp, Vân Hồ lệ hộ nghèo lớn hơn mức trung bình của tỉnh càng khó có cơ may để nâng cao thu nhập, cải (lớn hơn 30%). Cá biệt có huyện Thuận Châu, thiện những nhu cầu sinh hoạt hàng ngày và Vân Hồ, Sốp Cộp, Mường La tỷ lệ hộ nghèo thoát khỏi tình trạng đói nghèo. chiếm gần một nửa tổng số hộ dân. Đây thật sự Tính tới năm 2017, tỉnh Sơn La vẫn còn là thách thức rất lớn cho tỉnh Sơn La trong việc 5 huyện thuộc 62 huyện nghèo được hưởng xóa đói, giảm nghèo. chương trình giảm nghèo nhanh và bền vững Ngoài ra, sự phân hóa tỷ lệ hộ nghèo còn là theo Nghị quyết 30a của Chính phủ (Phù Yên, biểu hiện của sự phân hóa giàu nghèo rõ nét ở Bắc Yên, Mường La, Quỳnh Nhai, Sốp Cộp). 85
8. Hiện nay, theo Quyết định 275/QĐ-TTg1 của triển nguồn nhân lực chất lượng cao; Nâng cao Thủ tướng Chính phủ có hai huyện thoát nghèo nhận thức và quyết tâm của người dân đối với là Quỳnh Nhai, Phù Yên và một huyện nghèo phát triển sản xuất; Xây dựng chỉ dẫn địa lý cho bổ sung mới là Vân Hồ. các sản phẩm hàng hóa; Có chính sách ưu tiên Phân hóa theo nhóm thu nhập cho nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao; Phát huy tiềm năng, lợi thế về điều kiện tự nhiên; Khi xét sự phân hóa tỷ lệ hộ nghèo theo Nâng cao trình độ phát triển kinh tế (Hiện đại nhóm thu nhập cho thấy hiện tỷ lệ hộ nghèo hóa cơ cấu kinh tế với những sản phẩm chủ lực của nhóm thu nhập thấp nhất rất cao với 58,6%. có khối lượng lớn, chất lượng cao và có nhiều Đặc biệt, tỷ lệ này của nhóm thu nhập thấp nhất giá trị gia tăng; Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu lại có xu hướng gia tăng theo thời gian (2010: kinh tế trong nội bộ từng nhóm ngành; Tổ chức 38,0%; 2012: 39,2%; 2014: 41,0%). Còn nhóm sản xuất theo hướng hiện đại. Khuyến khích có thu nhập cao nhất, trong năm 2016 và 2017 các hợp tác xã, tổ chức, doanh nghiệp cá nhân cũng như cả giai đoạn 2010 - 2016 không có hộ tổ chức sản xuất theo hướng hiện đại như theo nghèo [6]. chuỗi giá trị, theo các tổ hợp, theo các hình thức 2.4. Một số giải pháp khuyến nghị góp sản xuất hiện đại và mở rộng liên kết ngoài tỉnh phần giảm nghèo đa chiều cho tỉnh Sơn La Sơn La). Nâng cao thu nhập thông qua một số giải Đặc biệt cần nhân rộng các mô hình sinh kế pháp như: Nâng cao chất lượng dân số, phát hiệu quả Bảng 7. Các mô hình sinh kế hiệu quả cần nhân rộng tại Sơn La Đối tượng Mô hình Các ngành dịch vụ, thương mại Thành thị Du lịch Theo thành Tiểu thủ công nghiệp thị – nông thôn Sản xuất nông sản sạch Nông thôn Du lịch khám phá, du lịch nghỉ dưỡng, Home stay Tiểu thủ công nghiệp Lâm nghiệp Mông, Dao, Xinh Mun, Nông – lâm kết hợp Kháng, La Ha, Lào Các nghề tiểu thủ công nghiệp (rèn, làm trang sức bạc, (Vùng cao, biên giới – mây tre đan, ) địa hình cao) Nuôi cá đặc sản ưa nước lạnh (cá hồi, cá tầm, ) Theo dân tộc Trồng cây ăn quả đặc sản, sạch (theo tiểu Thái, Khơ Mú, Mường Chăn nuôi các giống vật nuôi bản địa (vịt, gà đen, ) vùng – đặc (Vùng dọc sông Đà – Nông nghiệp dinh dưỡng trưng địa địa hình đồi thấp, thung Nuôi cá lồng bè hình) lũng) Du lịch khám phá lòng hồ, du lịch cộng đồng Các nghề tiểu thủ công nghiệp (dệt thổ cẩm, mây tre đan, Kinh, một số dân tộc Du lịch nghỉ dưỡng khác (Vùng dọc quốc lộ Chế biến nông sản sạch 6 – địa hình thấp) Trồng hoa chất lượng cao (Nguồn: nhóm tác giả đề xuất) 1 Quyết định 275/QĐ-TTg ngày 07/03/2018 Phê duyệt Danh sách các huyện nghèo và huyện thoát nghèo giai đoạn 2018-2020 86
9. Giảm chỉ số thiếu hụt các dịch vụ xã hội 3. Kết luận cơ bản Hiện tại, tỉnh Sơn La vẫn là một tỉnh miền núi Cần có chính sách phúc lợi, hỗ trợ người nghèo, kinh tế phát triển chưa tương xứng với nghèo và người yếu thế: Sơn La cần xây dựng tiềm lực vốn có, đời sống của phần lớn dân cư chiến lược tăng trưởng phù hợp với đặc điểm còn rất khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều còn rất của tỉnh, xác định rõ mục tiêu ưu tiên nhằm cao (29,22% năm 2017), thứ 5/63 tỉnh, thành phố tận dụng tốt lợi thế, thu hút nguồn lực cho tăng trong cả nước, số hộ nghèo nhiều thứ hai cả nước trưởng bền vững. Nhiệm vụ trước mắt là thúc chỉ sau Thanh Hóa. Vì vậy, vấn đề xóa đói, giảm đẩy giảm nghèo và tăng thu nhập thông qua nỗ nghèo, nâng cao thu nhập cho người dân hiện lực gia tăng phúc lợi xã hội. vẫn là chủ đề nóng, là vấn đề rất cấp thiết cần phải được giải quyết triệt để. Dựa trên các kết Hiện tại Sơn La vẫn còn tới 81,5% lao động quả phân tích hiện trạng, các tác giả đã đề xuất làm nông nghiệp, chính vì vậy, cần có những một số khuyến nghị thiết thực, là những hướng chính sách hỗ trợ để chuyển dịch hiệu quả cơ đi cơ bản nhằm nâng cao thu nhập, giảm sự thiếu cấu nền kinh tế. Bên cạnh đó, cần chú trọng khía hụt các chỉ số tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản cạnh giáo dục trong giảm nghèo. Thực tế điều tra cho các hộ dân tại tỉnh Sơn La, từ đó góp phần của tác giả cho thấy: tỷ lệ người không có bằng giảm nghèo đa chiều bền vững cho Tỉnh. cấp có xác suất rơi vào nhóm nghèo cao gần gấp 5 lần so với nhóm được tiếp cận giáo dục đầy đủ. TÀI LIỆU THAM KHẢO Phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật theo hướng đồng bộ và hiện đại: Phát triển hệ thống 1. Ban Dân tộc Sơn La (2016), Số đường sá; hệ thống nhà ở, cung cấp điện, nước; 45-TBBDT, Kết quả tổng hợp số liệu dân Phát triển hệ thống cơ sở giáo dục, đào tạo; Phát số, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo theo từng triển hệ thống y tế, chăm sóc sức khỏe, dân tộc cư trú trên địa bàn tỉnh Sơn La Cần giảm sự chênh lệch mức sống theo vùng năm 2016, Sơn La. lãnh thổ và theo dân tộc của tỉnh Sơn La 2. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Giải pháp đột phá cho các địa phương nghèo (2018), Số 862/QĐ-LĐTBXH Quyết định và các vùng cư trú của nhiều người dân tộc Công bố kết quả rà soát hộ nghèo, hộ cận thiểu số là xây dựng mạng lưới giao thông, nâng nghèo năm 2017 theo tiêu chuẩn nghèo cao chất lượng nguồn nhân lực. Bởi mạng lưới tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn đường sá hiện nay ở các huyện nghèo đang là 2016-2020, Hà Nội. yếu tố cản trở cho lưu thông hàng hóa và phát 3. Cục thống kê tỉnh Sơn La (2018), Niên triển kinh tế của huyện. Cùng với nguồn nhân giám thống kê tỉnh Sơn La năm 2017, lực hạn chế, thiếu kinh nghiệm sản xuất, thiếu Sơn La. hiểu biết về nền kinh tế thị trường nên việc 4. Sở Kế hoạch và Đầu tư (2013), Quy khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội phục vụ phát triển kinh tế còn rất yếu kém. tỉnh Sơn La đến năm 2020, Sơn La. Nâng cao vai trò quản lý của chính quyền 5. Thủ tướng Chính phủ (2017), Số 582/ các cấp QĐ-TTg, Quyết định Phê duyệt danh Cần hoàn thiện định hướng phát triển kinh tế sách thôn đặc biệt khó khăn, xã khu vực qua: xây dựng quy hoạch tổng thể; xác định các III, khu vực II, khu vực I thuộc vùng dân ngành cần đẩy mạnh chuyên môn hóa và phát tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2016 - triển sản phẩm chủ lực của Tỉnh. 2020, Hà Nội. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quản 6. Tổng cục thống kê (2018), Dữ liệu Khảo lý: Nâng cao hiệu quả công tác quy hoạch, quản sát mức sống dân cư năm 2010-2016, lý và sử dụng nguồn nhân lực quản lý; tích cực phần T14 - Kết quả khảo sát mức sống phát triển nhân lực quản lý từ cộng đồng. dân cư tỉnh Sơn La , Hà Nội. 87
10. 7. Tổng cục thống kê (2018), Niên giám trên địa bàn tỉnh Sơn La năm 2017 thống kê Việt Nam năm 2017, Nxb Thống (Theo tiêu chuẩn nghèo tiếp cận đa kê, Hà Nội. chiều áp dụng cho giai đoạn 2016- 8. Ủy ban dân tộc (2016), Kết quả điều tra 2020), Sơn La. thực trạng KT-XH 53 dân tộc thiểu số 10. UBND tỉnh Sơn La (2016), Số 400/BC- năm 2015, Hà Nội. UBND, ngày 24/11/2016, Báo cáo Tình 9. UBND tỉnh Sơn La (2018), Số56/BC- hình kinh tế - xã hội, quốc phòng - an UBND ngày 08/02/2018 Báo cáo Kết ninh năm 2016. Kế hoạch phát triển kinh quả rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo tế - xã hội năm 2017, Sơn La. STATUS QUO OF MULTIDIMENSIONAL POVERTY IN SON LA PROVINCE Tran Thi Thanh Ha, Duong Van Manh Tay Bac University Abstract: Presently, Son La is still a poor province in the Northwest mountainous region of Vietnam. Son La province is currently ranked at the 5th position regarding the rate of multi- dimensional poor households and the 2nd highest number of poor people nationwide. In addition, the rate of multi-dimensional poor households has profound differentiation by urban-rural area, ethnicity, administrative units, etc. Lives of the people, especially those of ethnic minority households still are very difficult. The survey and assessment of multi-dimensional poverty status in Son La province is an important basis for making recommendations and solutions to poverty reduction for households here. Keywords: Multi-dimensional poverty, Sonla province. 88