Kinh tế hợp tác xã tại Hải Phòng: Thực trạng và giải pháp hỗ trợ

Nội dung text: Kinh tế hợp tác xã tại Hải Phòng: Thực trạng và giải pháp hỗ trợ

1. KINH TẾ HỢP TÁC XÃ TẠI HẢI PHÒNG: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HỖ TRỢ Nguyễn Thái Sơn Khoa Kế toán - Tài chính Email: sonnt@dhhp.edu.vn Nguyễn Thị Phương Linh Cục Thống kê Hải Phòng Email: linhtonghophp@gmail.com Ngày gửi bài: 15/12/2020 Ngày PB đánh giá: 08/3/2021 Ngày duyệt đăng: 12/3/2021 TÓM TẮT: Kinh tế tập thể mà điển hình là hợp tác xã có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và địa phương. Sau 15 năm triển khai nghị quyết TW5 (khoá IX), kinh tế hợp tác xã đang phát triển khá ổn định. Là một thành phố cảng biển, có kinh tế phát triển sôi động trong nhiều thập kỷ gần đây. Bên cạnh các doanh nghiệp, các hợp tác xã cũng được tạo điều kiện thuận lợi để phát triển hiệu quả trong mọi lĩnh vực, trở thành nền tảng phát triển kinh tế - xã hội bền vững theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/01/2019 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển thành phố Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 [2,Tr.6]. Bài viết nhằm đánh giá thực trạng tình hình kinh tế hợp tác xã trên địa bàn Hải Phòng và đề xuất một số giải pháp nhằm hỗ trợ các hợp tác xã phát triển ổn định. Từ khóa: Kinh tế, Hợp tác xã, Tập thể, Hải Phòng ABSTRACT: Collective economy, typically cooperatives, plays an important role in the socio- economic development of the country and the locality. After 15 years of implementing the TW5 resolution (Session IX), the cooperative economy is developing quite stably. As a seaport city, with vibrant economic development in recent decades. In addition to businesses, cooperatives are also facilitated to effectively develop in all fields, becoming a sustainable socio-economic development foundation in the spirit of Resolution No. 45-NQ/TW dated January 24, 2019 of the Politburo on construction and development of Hai Phong city to 2030, with a vision to 2045[2, P.6]. The article aims to assess the economic situation of cooperatives in Hai Phong and propose some solutions to support cooperatives to develop stably Keywords: Economy, Cooperatives, Collective, Hai Phong 1. ĐẶT VẤN ĐỀ triển bền vững của xã hội. Đánh giá 15 Trong nền kinh tế thị trường định năm thực hiện Nghị quyết TW5 khoá IX hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam, về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao kinh tế tập thể, hợp tác xã giữ một vai trò hiệu quả kinh tế tập thể đã chỉ rõ khu vực quan trọng, dẫn trở thành động lực phát kinh tế tập thể (KTTT), hợp tác xã (HTX) TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 11
2. có bước phát triển cả về số lượng và chất đạo, từ thiện của khu vực góp phần thực lượng, cơ bản khắc phục được tình trạng hiện an sinh xã hội, bảo đảm an ninh, trật yếu kém kéo dài; đã xuất hiện thêm nhiều tự xã hội. Tuy nhiên thực tế cho thấy, trên loại hình, mô hình KTTT, HTX hoạt động địa bàn thành phố chưa có mô hình lớn, hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển điển hình để nhân rộng và phát triển, sự kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập, xoá tăng trưởng của các HTX còn chưa tương đói, giảm nghèo cho các thành viên; từng xứng với tiềm năng, lợi thế của thành phố. bước khẳng định vị trí, vai trò nền tảng Bài viết nhằm đánh giá cụ thể về tình hình của khu vực KTTT, HTX trong nền kinh hoạt động của các HTX trên địa bàn Hải tế quốc dân.Tuy nhiên, khu vực này vẫn Phòng. Từ đó, đề xuất một số giải pháp còn nhiều hạn chế như tốc độ tăng trưởng hỗ trợ phát triển cho khu vực kinh tế quan còn thấp so với các khu vực kinh tế khác, trọng này. tỷ lệ đóng góp vào GDP chưa đáp ứng 2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN yêu cầu. Phần lớn tổ chức KTTT, HTX có CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC quy mô nhỏ, phát triển không đồng đều Trên thế giới, HTX là một trong giữa các vùng, miền, giữa khu vực nông những chủ thể quan trọng trong thực hiện nghiệp và phi nông nghiệp [3]. Chương trình Nghị sự 2030 vì Mục tiêu Hơn 10 năm qua, kinh tế thành phố Phát triển bền vững (SDGs: Sustainable Hải Phòng đã có nhiều chuyển biến tích Development Goals) của Liên hợp quốc cực, phát triển ngày một sâu rộng, tốc độ đã được thông qua vào tháng 9/2015. Trên tăng GRDP trên địa bàn luôn ở mức cao, cơ sở đó, Chiến dịch “Hợp tác xã vì năm bình quân giai đoạn 5 năm 2016-2020 2030” (Co-ops for 2030) được thành lập và ước đạt 14,02%/năm, gấp 2 lần giai đoạn bắt đầu vào ngày 02/7/2016 trong khuôn 2011-2015 (7,08%), và gấp 2,1 lần bình khổ quan hệ đối tác giữa Liên minh Hợp quân chung của cả nước (6,78%)[6, Tr.2]. tác xã quốc tế (ICA) và Liên minh châu Âu Kinh tế phát triển với tốc độ nhanh và môi (EU), đây là chiến dịch toàn cầu nhằm giúp trường đầu tư kinh doanh tiếp tục được các hợp tác xã hiểu về SDGs, hướng tới chú trọng cải thiện đã góp phần thúc đẩy việc hợp tác và cam kết cố gắng đạt được các thành phần kinh tế phát triển một cách mục tiêu đã đề ra. Do vậy, có nhiều nghiên toàn diện. cứu của các tổ chức, cá nhân về HTX theo Giai đoạn 2010-2019, khu vực KTTT các khía cạnh về mô hình và nguyên lý vận của thành phố Hải Phòng (nòng cốt là các hành, các hình thức tổ chức hoạt động của hợp tác xã) đã có những đóng góp tích cực kinh tế HTX ở các quốc gia, đặc biệt các vào việc phát triển kinh tế - xã hội thành nước đang và kém phát triển như diễn phố, giải quyết việc làm, đảm bảo thu đàn www.Coopnews.coop, www.grocer. nhập cho hàng nghìn lao động. Đồng thời coop hay các nghiên cứu của Liên hiệp tham gia tích cực vào các hoạt động nhân quốc và nhiều nghiên cứu khác. 12 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
3. Tại Việt Nam, các vấn đề về khu vực được dự đoán sẽ phát triển hiệu quả, KTTT, HTX cũng được quan tâm nghiên quy mô ngày càng lớn. Đồng thời, các cứu qua từng giai đoạn phát triển kinh tế HTX nông nghiệp hướng tới xây dựng Việt Nam từ thời bao cấp đến nay. Nhiều mô hình sản xuất theo giá trị sản phẩm, bài báo, luận văn đã tìm hiểu về kinh tế sản phẩm chủ lực, ứng dụng công nghệ HTX ở Việt Nam và một số địa phương cao, các sản phẩm công nghiệp phụ trợ như đề tài. “Phát triển kinh tế hợp tác xã phù hợp với năng lực của các HTX trong theo hướng bền vững gắn với xây dựng chuỗi giá trị chung. Nghị quyết số 45- nông thôn mới: Kinh nghiệm một số địa NQ/TW ngày 24/01/2019 về “Xây dựng phương trong nước và giải pháp cho tỉnh và phát triển thành phố Hải Phòng đến Sơn La” do TS. Lê Thị Minh Châu làm năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, Kết chủ nhiệm (năm 2020), luận văn “Mọt sô luận số 70-KL/TW ngày 09/3/2020 “Về vân đê phap ly vê hơp tac xa va thưc tiên tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương ap dung tren đia ban thanh phô Ha Nọi 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển của Trần Lệ Thu (ĐH quốc gia Hà Nội và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể” của năm 2010), bài viết “Một số giải pháp Bộ Chính trị và các điều kiện kinh tế - xã phát triển khu vực kinh tế tập thể, hợp tác hội, hệ thống cơ sở hạ tầng của thành phố xã” của ThS. Đặng Văn Thanh (Tạp chí được quan tâm phát triển là các điều kiện Tài chính năm 2020) . Trên cơ sở đó, thuận lợi để khu vực kinh tế HTX thành bài viết tập trung nghiên cứu về HTX và phố hướng tới hoạt động ổn định và kinh tế HTX trên địa bàn Hải Phòng và phát triển. đưa ra những gợi ý phát triển cho khu vực Tuy nhiên, ở một thành phố cảng biển kinh tế này ở một thành phố cảng biển có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, trong đặc trưng, có nền kinh tế hỗn hợp như bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 Hải Phòng. đang diễn ra mạnh mẽ, khu vực kinh tế 3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU HTX cũng đối diện với nhiều thách thức Việt Nam nói chung, thành phố Hải đòi hỏi, các HTX trên địa bàn Hải Phòng Phòng nói riêng đã và đang thực hiện việc đang hoạt động như thế nào và cần làm phát triển - hội nhập ngày càng sâu, rộng gì để có thể tồn tại, phát triển và đáp ứng trên tất cả các lĩnh vực và hiện là điểm những yêu cầu mới của nền kinh tế. Với đến lý tưởng của các nhà đầu tư, các tập ý tưởng đó, các tác giả tiến hành nghiên đoàn đa quốc gia. Do đó, kinh tế hợp tác cứu, thu thập dữ liệu nhằm đánh giá thực xã cũng đã có những chuyển hướng phù trạng khu vực kinh tế HTX trên địa bàn hợp với sự phát triển chung. Hải Phòng và đề xuất một số giải pháp Ngoài các lĩnh vực, ngành nghề cơ bản nhằm hỗ trợ phát triển khu vực hiện có, xu hướng phát triển về dịch hình kinh tế này trong thời gian tới tại vụ logistics, dịch vụ vận tải hàng hóa Hải Phòng. TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 13
4. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ Kinh tế tập thể là một thành phần kinh SỐ LIỆU tế trong nền kinh tế nhiều thành phần ở Nghiên cứu được thực hiện bằng các nước ta. Kinh tế tập thể phát triển với phương pháp nghiên cứu phân tích xu nhiều hình thức đa dạng, từ thấp đến cao, hướng, mô tả, thực nghiệm, thống kê định như tổ hợp tác sản xuất, câu lạc bộ sản lượng (phương pháp phân tổ dãy số thời xuất, các hội nghề, trong đó HTX là gian, phương pháp so sánh tuyệt đối và nòng cốt, là một tổ chức tập hợp và liên tương đối, phân tích đa nhân tố) kết rộng rãi các cá nhân, các hộ sản xuất, Nguồn dữ liệu được sử dụng cho kinh doanh, các pháp nhân. Bên cạnh sở nghiên cứu được lấy từ số liệu thống kê hữu của các thành viên, còn dựa trên sở hàng năm của Cục Thống kê Hải Phòng, hữu tập thể và được quản lý dân chủ. có cập nhật, bổ sung và điều chỉnh cho HTX đóng vai trò quan trọng trong giải phù hợp với tình hình thực tế. quyết việc làm, đảm bảo an sinh xã hội, xoá đói, giảm nghèo, bảo vệ môi trường, 5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân 5.1. Khái quát chung về kinh tế hợp tác xã tộc, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân Khái niệm: Kinh tế HTX là khu vực tộc, xây dựng nông thôn mới thời kỳ công kinh tế tập thể, có chủ thể hoạt động là nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước và hội các hợp tác xã, thực hiện các hoạt động nhập quốc tế. sản xuất, kinh doanh, cung ứng dịch vụ HTX giúp những người lao động, trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, nhằm những người sản xuất nhỏ tự nguyện mục đích mang lại lợi nhuận cho các tập hợp nhau lại trong một tổ chức kinh HTX. Tại Việt Nam, các hợp tác xã được tế chung để giải quyết có hiệu quả hơn thành lập và tổ chức hoạt động theo Luật những vấn đề sản xuất, kinh doanh và đời Hợp tác xã 2012. Theo quy định tại Điều sống của họ, đủ sức cạnh tranh và tồn tại. 3, Luật Hợp tác xã số 23/2012/QH13 Đây cũng là phương thức để bảo đảm lợi ngày 20/11/2012: “HTX là tổ chức kinh ích và xây dựng vị thế của họ trong điều tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp kiện của kinh tế thị trường và hội nhập. nhân, do ít nhất 07 thành viên tự nguyện HTX cũng góp phần chuyển dịch cơ thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau cấu kinh tế và giảm tỷ trọng lao động trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo nông nghiệp trong nền kinh tế; cung cấp việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung các yếu tố đầu vào như vốn, vật tư, hỗ trợ của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu kỹ thuật, giảm thiểu rủi ro và chia sẻ thông trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong tin, kiến thức; áp dụng tiến bộ khoa học, quản lý hợp tác xã”. công nghệ, thiết bị kỹ thuật hiện đại; là Vai trò của hợp tác xã trong phát nơi đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về nông triển kinh tế xã - hội địa phương nghiệp, công nghiệp, thương nghiệp, phổ 14 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
5. cập thông tin khoa học - kỹ thuật và thông bởi bên cạnh việc cùng sản xuất và cùng tin thị trường cho người dân; phát huy kinh doanh, tạo ra thu nhập thì hợp tác xã hiệu quả kinh tế nhờ quy mô; thực hiện còn tạo điều kiện cho tất cả các thành viên các hoạt động tiếp thị, thương lượng giúp của mình cùng lao động sản xuất, đóng người kinh doanh có được mức giá bán tốt góp trên cơ sở tự nguyện và được hưởng hơn so với khi hoạt động đơn độc. lợi từ việc lao động của mình. Giữ vai trò, vị trí quan trọng trong - HTX có số lượng thành viên tối thiểu mục tiêu kinh tế tăng trưởng bền vững, là 07 thành viên.Thành viên của HTX có xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo và thể là cá nhân, hộ gia đình, hoặc pháp cải thiện môi trường. nhân. Trong đó, nếu là cá nhân thì phải từ Đặc điểm của hợp tác xã: đủ 18 tuổi trở lên, đầy đủ năng lực hành vi dân sự; nếu là hộ gia đình thì phải có - Hợp tác xã trước hết được xác định là người đại diện hợp pháp theo quy định một tổ chức kinh tế có tính tập thể. HTX của pháp luật. được xác định là một tổ chức kinh tế, bởi - HTX có tư cách pháp nhân và chịu lẽ đây cũng là một tổ chức được thành lập trách nhiệm hữu hạn trong phạm vi vốn và hoạt động theo quy định của pháp luật của mình. HTX là tổ chức được thành lập Việt Nam, mà cụ thể là hoạt động theo một cách hợp pháp theo quy định của Luật quy định của Luật Hợp tác xã và các văn hợp tác xã. HTX cũng có cơ cấu tổ chức bản hướng dẫn thi hành luật. Việc khẳng như cơ cấu tổ chức của một pháp nhân, định HTX là một tổ chức kinh tế được quy có cơ quan điều hành, điều lệ theo quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 3 Luật Hợp định của pháp luật, có tài sản độc lập với tác xã năm 2012, và tại khoản 16 Điều 3 cá nhân, pháp nhân khác và tự chịu trách Luật Đầu tư năm 2014. Tuy nhiên, HTX nhiệm bằng tài sản của mình. Mọi giao không phải là một tổ chức kinh tế thông dịch liên quan đến hoạt động của HTX thường mà là tổ chức kinh tế mang tính tập đều do HTX chịu trách nhiệm trong phạm thể. Đặc điểm này xuất phát từ đặc trưng vi tài sản của mình. của HTX là tổ chức được lập nên dưới sự tham gia của tập thể nhiều xã viên cùng tự 5.2. Thực trạng hoạt động kinh tế hợp tác nguyện hợp tác, tương trợ cùng nhau giải xã tại Hải Phòng giai đoạn 2010-2019 quyết các yêu cầu chung, mục đích chung *Số lượng hợp tác xã trong việc sản xuất, kinh doanh và phát Tổng số HTX hiện có tại thành phố Hải triển kinh tế. HTX cũng được xác định là Phòng thời điểm 31/12/2019 là 515 HTX, sự thể hiện của hình thức kinh tế tập thể, giảm 0,58% so với năm 2018. Giai đoạn có sự sở hữu tập thể về tài sản. 2010-2019, có 121 HTX thành lập mới và - HTX là tổ chức kinh tế vừa thể hiện 79 HTX giải thể. Mặc dù có nhiều ý nghĩa tính kinh doanh vừa mang tính xã hội. trong việc tạo việc làm, thu nhập cho xã HTX là tổ chức kinh tế mang tính xã hội, viên và người lao động, nhưng đóng góp TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 15
6. của khu vực kinh tế HTX vào sự phát triển trước khi chuyển đổi hoạt động sang mô kinh tế của thành phố còn khá khiêm tốn. hình doanh nghiệp. So sánh với quy mô Năm 2019, khu vực kinh tế tập thể (chủ yếu kinh tế phi chính thức (khoảng 100.000 cơ là các HTX) chỉ đóng góp 0,96% GRDP sở [6], bao gồm các hộ kinh doanh cá thể của thành phố. Với quy mô số lượng và sự có hoặc không đăng ký kinh doanh) thì số đóng góp hạn chế của khu vực HTX, có thể lượng HTX ở Hải Phòng có tỷ lệ vô cùng nói, kinh tế HTX chủ yếu nhằm giải quyết nhỏ trong tổng số các chủ thể kinh tế phi các vấn đề xã hội – việc làm, là bước đệm doanh nghiệp. Số lượng hợp tác xã giai đoạn 2015-2019 535 6 532 5,23 5 530 4 525 3 525 523 2 1,33 520 518 1 0,38 515 0 515 -1 -0,58 -2 510 -3 -2,63 505 -4 2015 2016 2017 2018 2019 Tổng s ố HTX Tốc độ tăng số lượng HTX Hình 1. Số lượng HTX trên địa bàn Hải Phòng giai đoạn 2015 – 2019 (Nguồn: Cục Thống kê thành phố Hải Phòng) Hình 1 cho thấy, số lượng HTX trong 5 trong đổi mới mô hình hoạt động của các năm qua không ổn định và có chiều hướng chủ thể kinh tế, phù hợp với một thành giảm sau khi đạt đỉnh vào năm 2017. Với phố công nghiệp - dịch vụ. sự phát triển nhanh, mạnh về kinh tế của Số hợp tác xã đang hoạt động có kết thành phố, nhiều mô hình kinh tế được quả sản xuất kinh doanh (SXKD) thời hình thành để hoạt động, trong đó có các điểm 31/12/2019 là 271 HTX, giảm 7,51% HTX. Đồng thời, với yêu cầu cao hơn về so với năm 2018, bình quân giai đoạn hoạt động kinh tế, nhiều HTX đã chuyển 2015-2019 so với giai đoạn 2010-2014 là đổi tổ chức sang mô hình doanh nghiệp để 86,64% (tương ứng giảm 13,36%). Tốc có khả năng cạnh tranh cao và tập trung độ giảm trong cả giai đoạn 2010-2019 là điều hành tốt hơn. Đây cũng là xu hướng 2,04%/năm [1, Tr.211]. 16 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
7. Bảng 1. Số lượng HTX ở Hải Phòng phân theo quy mô lao động và ngành kinh tế ĐVT: HTX; % Chỉ số phát triển Bình quân Bình quân BQ giai Chỉ tiêu giai đoạn giai đoạn 2018 2019 đoạn 2015- 2010-2014 2015-2019 2019/2018 2019/ BQ giai đoạn 2010-2014 TỔNG SỐ 326 282 293 271 92,49 86,64 Theo quy mô lao động Dưới 10 lao động 137 160 177 169 95,48 117,13 Từ 10 đến 49 lao động 158 106 102 91 89,22 67,13 Từ 50 đến 99 lao động 27 13 10 9 90,00 50,38 Từ 100 lao động trở lên 5 3 4 2 50,00 60,00 Theo ngành kinh tế Nông, lâm nghiệp và thuỷ sản 134 99 95 86 90,52 73,92 Công nghiệp, xây dựng 97 79 83 72 86,75 81,31 Dịch vụ 95 104 115 113 98,26 110,13 (Nguồn: Cục Thống kê thành phố Hải Phòng) - Theo quy mô lao động: Đến nay, có 169 dụng lao động của các HTX không cao, HTX có dưới 10 lao động, chiếm 62,36% chưa tạo được nhiều việc làm cho xã hội, tổng số HTX, giảm 4,52% so với thời điểm chủ yếu chính do các thành viên HTX trực 31/12/2018, 91 HTX có từ 10-49 lao động, tiếp tham gia làm việc. chiếm 33,58%, giảm 10,78%, 9 HTX có từ - Theo ngành kinh tế: khu vực dịch 50-99 lao động, chiếm 3,32%, giảm 10% và vụ có số HTX đang hoạt động có kết quả 2 HTX có từ 100 lao động trở lên, chiếm SXKD nhiều nhất với 113 HTX, chiếm 0,74%, giảm 50% so với năm 2018. 41,70% số lượng toàn bộ HTX (năm 2018 Bình quân giai đoạn 2015-2019, số chiếm 39,25%), tiếp theo là khu vực nông, HTX có dưới 10 lao động chiếm tỷ lệ cao lâm nghiệp và thủy sản có 86 HTX, chiếm nhất với 56,62% tổng số HTX, tăng 17,13% 31,73% (năm 2018 chiếm 32,42%), và khu so với bình quân giai đoạn 2010-2014, tiếp vực công nghiệp - xây dựng có 72 HTX, đến là số HTX có 10-49 lao động chiếm chiếm 26,57% (năm 2018 chiếm 28,33%). 37,58% tổng số HTX, giảm 32,87% so với Bình quân giai đoạn 2015-2019, khu bình quân giai đoạn 2010-2014, số HTX vực nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm trên 50 lao động chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ tỷ lệ 35,08% tổng số HTX, khu vực công là 5,80%. Dữ liệu này cho thấy mức độ sử nghiệp - xây dựng chiếm 28,01% và có xu TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 17
8. hướng giảm dần (tỷ lệ giảm của hai khu vực Số lao động làm việc trong khu vực này lần lượt là 26,08% và 18,69% so với HTX đang hoạt động có kết quả sản xuất bình quân giai đoạn 2010-2014), khu vực kinh doanh tại thời điểm 31/12/2019 đạt dịch vụ chiếm 36,92%, tăng 10,13% so với 3.637 người, giảm 17,13% so với năm bình quân giai đoạn 2010-2014. Sự dịch 2018, bình quân giai đoạn 2015-2019 so chuyển cơ cấu ngành kinh tế như vậy phù với giai đoạn 2010-2014 là 55,31% (tương hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội ứng giảm 44,69%).Tốc độ giảm trong cả của thành phố, phù hợp với tính hội nhập và giai đoạn 2010-2019 là 10,43%/năm [8]. Số phát triển bền vững của toàn bộ nền kinh tế. lao động làm việc trong các HTX chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng số lao động toàn thành - Theo đơn vị hành chính: Số HTX đang phố. Năm 2018, theo kết quả Tổng điều tra hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh cơ sở kinh tế, hành chính, sự nghiệp tại Hải tập trung chủ yếu tại địa bàn các huyện của Phòng, tổng số lao động tại các cơ sở này thành phố, tính đến thời điểm 31/12/219 tỷ là 641.732 lao động, trong đó HTX chỉ có trọng của khu vực này chiếm tới 66,42% 4.113 lao động , chiếm tỷ lệ 0,64% [6]. toàn thành phố (huyện Thủy Nguyên có 56 - Theo ngành kinh tế: khu vực công HTX, chiếm 20,66%, huyện Tiên Lãng có nghiệp - xây dựngthu hút nhiều lao động 38 HTX, chiếm 14,02%, huyện Vĩnh Bảo nhất với 1.535 người, chiếm 42,21% số lao có 35 HTX, chiếm 12,92%) [7, Tr.220]. động của toàn bộ HTX, giảm 26,45% so với Khu vực nông nghiệp nông thôn là địa bàn năm 2018, khu vực dịch vụ thu hút 1.272 có nhiều HTX hoạt động, phù hợp với tính lao động, chiếm 34,97% và giảm 12,03% chất, cách thức tổ chức và liên kết cộng so với năm 2018, khu vực nông, lâm nghiệp đồng ở khu vực này. và thủy sản thu hút 830 lao động, chiếm *Lao động của hợp tác xã 22,82% và giảm 3,04% so với năm 2018. Hình 2: Cơ cấu lao động khu vực HTX phân theo ngành kinh tế (Nguồn: Cục Thống kê thành phố Hải Phòng) 18 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
9. Bình quân giai đoạn 2015-2019, năm 2018, bình quân giai đoạn 2015-2019 khu vực công nghiệp - xây dựng chiếm so với giai đoạn 2010-2014 là 124,10% 46,52%, khu vực dịch vụ chiếm 30,73%, (tương ứng tăng 24,10%). khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản - Năm 2019, hiệu suất sử dụng lao chiếm 22,75% và đều có xu hướng giảm động bình quân toàn bộ khu vực HTX đạt dần qua thời gian. 13,2 lần, xu hướng tăng dần qua các năm - Theo quy mô lao động: tổng số lao trong giai đoạn 2015-2019. Điều này cho động đang làm việc trong các HTX có thấy việc sử dụng nguồn nhân lực trong dưới 10 lao động là 905 người, chiếm các HTX có hiệu quả ngày càng cao.Thu 24,88% tổng số lao động của các HTX, nhập bình quân lao động của HTX tuy giảm 5,14% so với năm 2018, lao động còn chênh lệch giữa các ngành nhưng có đang làm việc trong các HTX có từ 10-49 xu hướng tăng đều qua các năm với tốc độ lao động là 1.696 người, chiếm 46,63%, tăng cao (bình quân giai đoạn 2015-2019 giảm 10,55%, các HTX có từ 50-99 lao so với giai đoạn 2010-2014 là 147,20%). động và từ 100 lao động trở lên chiếm tỷ - Số thành viên HTX (toàn bộ cá nhân, trọng lần lượt là 18,86% và 9,62%. hộ gia đình, pháp nhân có nhu cầu, tự Bình quân giai đoạn 2015-2019, các nguyện đóng góp công sức và góp vốn HTX có quy mô từ 10-49 lao động thu đầy đủ tham gia HTX để sử dụng dịch hút được nhiều lao động nhất với tỷ lệ vụ và sản phẩm của HTX, có tên trong 45,76%,giảm 39,03% so với bình quân sổ đăng ký thành viên của HTX): Tính giai đoạn 2010-2014, tiếp đến là các HTX đến 31/12/2019, thành phố có 200.252 dưới 10 lao động chiếm 22,14%, tăng thành viên, trong đó có 186.886 cá nhân, 11,48% so với bình quân giai đoạn 2010- 68 pháp nhân và 13.298 thành viên là đại 2014, các HTX có từ 50-99 lao động và diện hộ gia đình. từ 100 lao động trở lên chiếm tỷ trọng lần - Một số đóng góp của HTX đối với lượt là 17,23% và 14,87%. kinh tế hộ thành viên: *Một số chỉ tiêu chủ yếu của kinh tế Trung bình giảm 10% chi phí đầu vào hợp tác xã trên địa bàn Hải Phòng so với giá thị trường. - Tổng số vốn hoạt động của HTX tính Cam kết giá thành của HTX luôn ổn đến hết năm 2019 đạt 4.165,5 tỷ đồng, tăng định, đôi lúc cao hơn so với giá cả thị 5,42% so với năm 2018, bình quân giai trường (do bị thương nhân ép giá). đoạn 2015-2019 so với giai đoạn 2010- Trung bình thu nhập của thành viên, 2014 là 140,89% (tương ứng tăng 40,89%). người lao động trong HTX ước tăng đạt Vốn bình quân 15.37 tỷ đồng/HTX, ở mức 15%/năm. tương đương với vốn doanh nghiệp nhỏ. - Tổng số cán bộ quản lý HTX đến - Doanh thu thuần của HTX năm 2019 ngày 31/12/2019 có khoảng 2.000 người, đạt 2.946,5 tỷ đồng, giảm 0,63% so với trong đó, tổng số cán bộ quản lý đạt trình TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 19
10. độ sơ, trung cấp là 910 người; trình độ nghiệp Thắng Thủy, HTX sản xuất kinh cao đẳng, đại học trở lên là 531 người, đội doanh dịch vụ nông nghiệp Tiên Thắng. ngũ cán bộ quản lý không ngừng học tập, Đẩy mạnh thực hiện chương trình nâng cao trình độ nhằm đáp ứng yêu cầu “Mỗi xã một sản phẩm - OCOP“ gắn kết đổi mới căn bản, toàn diện, phát triển hợp với củng cố, hoàn thiện và xây dựng mới tác xã trong tình hình mới.Ngoài ra, trong các HTX: Hiện có 10 HTX có sản phẩm thời kỳ hội nhập quốc tế, nhiều hợp tác tham gia chương trình OCOP trên địa bàn xã liên kết để tăng giá trị sản xuất và tiêu 05 huyện, quận. Các cơ sở sản xuất có sản thụ sản phẩm, nhất là trong nông nghiệp, phẩm được công nhận sản phẩm OCOP trên địa bàn thành phố có khoảng trên 200 được sử dụng biểu tượng (logo) OCOP và HTX tham gia xây dựng chuỗi giá trị từ hạng sao in trên bao bì sản phẩm. sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, - Lĩnh vực công nghiệp: Tại thời điểm các HTX còn khó khăn về nguồn vốn hoạt 31/12/2019, toàn thành phố có 66 HTX động, thiếu kinh nghiệm về quản lý, thông đang hoạt động, với 1.201 lao động, doanh tin thị trường, nhu cầu thị trường, sự liên thu thuần đạt 733,4 tỷ đồng. Cán bộ quản lý kết thiếu bền vững [4, Tr.68]. của các HTX khu vực này khá năng động *Một số lĩnh vực hoạt động tiêu biểu trong việc đầu tư đổi mới công nghệ, mở của kinh tế hợp tác xã rộng quy mô sản xuất. Một số HTX tiêu - Lĩnh vực nông, lâm nghiệp và biểu trong lĩnh vực này như: HTX Công thủy sản ty Rồng Đen (quận Ngô Quyền), HTX Hợp tác xã đã thực hiện các hoạt động Thủ công mỹ nghệ An Dương (huyện An liên kết trong sản xuất, kinh doanh, dịch Dương), HTX Thủ công mỹ nghệ Đồng vụ bước đầu có kết quả tốt; hình thức và Minh (huyện Vĩnh Bảo), HTX Xí nghiệp nội dung liên kết, hợp tác đa dạng: liên kết Chế biến kinh doanh than Huy Hoàng cung ứng giống cây trồng, ứng dụng khoa (quận Kiến An). học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, - Dịch vụ nước sạch, vệ sinh môi tiêu thụ nông sản cho các hộ thành viên, trường: Các HTX trong lĩnh vực này đã hộ nông dân. Hiện thành phố có 46 HTX phát triển thêm các khâu dịch vụ như xây nông nghiệp có liên kết tiêu thụ sản phẩm lắp đường ống nước, sửa chữa các công (với các sản phẩm chủ lực là na, dưa trình vệ sinh, nước thải, góp phần thực lưới, chuối, gạo nếp Lang Liêu, khoai tây hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Atlantic, cá vược, tôm thẻ ). Trong đó, xây dựng nông thôn mới. Một số đơn vị một số HTX có mô hình liên kết hiệu quả tiêu biểu, hoạt động hiệu quả như HTX như: HTX sản xuất kinh doanh dịch vụ Nước sạch Hưng Đạo, HTX Dịch vụ môi nông nghiệp Quang Phục, HTX sản xuất trường Thành Vinh (quận Dương Kinh), kinh doanh dịch vụ nông nghiệp Tân Tiến, HTX Thủy sản và Dịch vụ Môi trường HTX sản xuất kinh doanh dịch vụ nông Tiên Lãng. 20 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
11. - Dịch vụ tín dụng: Có tổng số 26 quỹ phố. Tổ chức các đoàn đi học tập, trao đổi tín dụng nhân dân trên địa bàn 02 quận kinh nghiệm và xúc tiến đầu tư. Tổ chức (Hải An, Đồ Sơn) và 06 huyện (Kiến các điểm giới thiệu và bán các sản phẩm Thụy, An Dương, Thủy Nguyên,Tiên tại Cửa hàng số 37 Điện Biên Phủ và một Lãng,Vĩnh Bảo, An Lão). số điểm trên địa bàn thành phố. Tổng số 5.3. Tình hình triển khai thực hiện kinh phí hỗ trợ cho xúc tiến thương mại, các chính sách ưu đãi, hỗ trợ HTX tại mở rộng thị trường giai đoạn 2010-2019 Hải Phòng trong giai đoạn 2010-2019 là 1.104 triệu đồng với 229 HTX được hỗ * Về đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân trợ từ ngân sách thành phố. lực: Thực hiện Quyết định số 3155/QĐ- * Về ứng dụng khoa học, kỹ thuật và UBND ngày 16/12/2016 của UBND thành công nghệ mới phố về việc việc phê duyệt Đề án đào tạo, Thực hiện Quyết định số 2757/QĐ- bồi dưỡng cán bộ quản lý HTX thành phố UBND ngày 23/10/2018; Quyết định số Hải Phòng giai đoạn 2016-2020, Liên 2742/QĐ-UBND ngày 08/11/2019 của minh HTX và Doanh nghiệp thành phố đã UBND thành phố Hải Phòng về việc phê phối hợp với các đơn vị liên quan chiêu duyệt Danh mục nhiệm vụ khoa học và sinh được 01 lớp trung cấp với 30 học công nghệ cấp quận, huyện được hỗ trợ từ viên, 01 cao đẳng 30 học viên, hiện đang ngân sách sự nghiệp khoa học thành phố, tiếp tục triển khai công tác tuyển sinh. đã hỗ trợ Xây dựng mô hình sản xuất rau Sở Nông nghiệp và Phát triển nông cải bắp an toàn theo hướng VietGAP tại xã thôn đã tổ chức 26 lớp phổ biến về Luật An Hòa, huyện An Dương, do HTX Nông Hợp tác xã năm 2012 và các văn bản nghiệp và Xây dựng An Hòa thực hiện hướng dẫn cho các cán bộ quản lý HTX với tổng kinh phí hỗ trợ là 174.120.000 nông nghiệp (3.530 học viên). Tổ chức đồng; Xây dựng mô hình sản xuất cà chua 170 lớp tập huấn bồi dưỡng kiến thức cho theo tiêu chuẩn VietGAP gắn truy xuất các nông dân, thành viên HTX, cán bộ nguồn gốc và liên kết tiêu thụ sản phẩm khuyến nông (6.117 lượt người). tại xã Tiên Hưng, huyện Tiên Lãng do * Về xúc tiến thương mại, mở rộng HTX nông nghiệp Tiên Hưng, huyện Tiên thị trường Lãng thực hiện với tổng kinh phí hỗ trợ là 208.528.000 đồng. Kết quả các dự án có Từ năm 2010-2019, Liên minh HTX thể áp dụng nhân rộng tại các HTX của và Doanh nghiệp thành phố, Sở Công các quận, huyện trên địa bàn. Thương, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các quận, huyện đã hỗ trợ trên * Về hỗ trợ vốn 200 HTX, sản phẩm các làng nghề tham Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX (thuộc dự các hội trợ triển lãm, tại các hội nghị, Liên minh HTX và Doanh nghiệp thành hội thảo, xúc tiến thương mại, đầu tư, phố) đã hỗ trợ tổng số trên 300 lượt HTX quảng bá sản phẩm trong và ngoài thành vay vốn từ Quỹ với lãi suất cho vay hỗ trợ TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 21
12. theo điều lệ quy định, duy trì ở mức thấp xuất kinh doanh chưa có sự đổi mới, quy hơn các ngân hàng thương mại trên địa mô nhỏ, hoạt động còn đơn điệu , chưa bàn từ 0,1 đến 0,3%/tháng. huy động được nhiều từ nguồn vốn góp 5.4. Đánh giá thực trạng hoạt động của thành viên. của hợp tác xã tại Hải Phòng Công tác hỗ trợ khu vực kinh tế tập * Kết quả đạt được thể, HTX phát triển vẫn còn tình trạng Kinh tế HTX của thành phố trong thời chính sách đưa ra chủ yếu trên chủ trương, gian qua cơ bản hoạt động ổn định và đã do thiếu thực tế, thiếu nguồn lực để thực có đóng góp nhất định vào sự phát triển hiện, nội lực của hầu hết các thành phần kinh tế - xã hội thành phố; góp phần giải kinh tế tập thể còn nhiều yếu kém. quyết việc làm, đảm bảo an sinh xã hội, Đa số các HTX có vốn ít, trang thiết ổn định chính trị ở cơ sở, nhất là trên địa bị lạc hậu, quy mô sản xuất nhỏ, khả năng bàn nông thôn. huy động vốn của các hộ thành viên rất Năm 2020, đóng góp của khu vực hạn chế, khó vay vốn trung hạn, dài hạn KTTT vào GRDP ước đạt 2.518,26 tỷ từ ngân hàng; HTX chưa thể hiện được đồng, chiếm 0,88%. Tuy tỷ trọng ngày vai trò kết nối giữa các thành viên với thị càng giảm trong GRDP của thành phố, trường, sự gắn kết lợi ích giữa HTX và nhưng trong giai đoạn 2011-2020, tốc độ thành viên mờ nhạt, chưa mang tinh thần tăng trưởng GRDP của khu vực kinh tế tập hợp tác, lợi ích kinh tế trực tiếp do HTX thể tăng đều với tốc độ bình quân là 7,28%. mang lại cho thành viên chưa nhiều. Số lượng các HTX áp dụng khoa học 6. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HỖ TRỢ công nghệ mới, hiện đại vào sản xuất, KINH TẾ HỢP TÁC XÃ TẠI THÀNH kinh doanh, đặc biệt là sản xuất nông PHỐ HẢI PHÒNG nghiệp công nghệ cao ngày càng gia tăng, - Tiếp tục tăng cường công tác phổ đặc biệt các HTX nông nghiệp đã hoạt biến, quán triệt sâu rộng các nghị quyết, động gắn với các sản phẩm chủ lực của văn bản cấp trên ban hành về tiếp tục đổi vùng, thực hiện liên kết chuỗi, nhiều HTX mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh liên kết với các siêu thị, doanh nghiệp lớn tế HTX, gắn với Luật Hợp tác xã năm để mở rộng thị trường tiêu thụ, góp phần 2012, các cơ chế, chính sách phát triển nâng cao chất lượng sản phẩm, khả năng kinh tế HTX tới các cấp, ngành, đoàn thể cạnh tranh. và đông đảo nhân dân. * Hạn chế, tồn tại - Xây dựng các chương trình hành Chưa giải quyết dứt điểm đối với các động, kế hoạch, đề án phát triển kinh tế HTX ngừng hoạt động, hoạt động không hợp tác xã bảo đảm tích cực, khả thi, phù hiệu quả, hoạt động không đúng Luật hợp thực tiễn của địa phương. HTX 2012. Một số HTX nông nghiệp sau - Xác định lộ trình, giải pháp xử lý dứt khi thực hiện chuyển đổi hoạt động sản điểm các đơn vị yếu - kém kéo dài, đơn vị 22 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
13. tổ chức, hoạt động không đúng luật. của các địa phương khác, kết hợp nghiên - Tập trung hỗ trợ xây dựng các đơn cứu thực tiễn tại thành phố, có thể thấy vị HTX hoạt động tốt thành các mô thực trạng hoạt động của kinh tế hợp tác hình mẫu để nhân rộng. Phát triển mạnh xã hiện nay đã có không ít những chuyển liên kết giữa các HTX và với các doanh biến tích cực nhưngvẫn còn nhiều hạn chế nghiệp, các tổ chức khoa học. tồn tại. - Thực hiện đầy đủ, kịp thời các chính Khu vực kinh tế hợp tác xã đã từng sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển kinh bước thoát khỏi tình trạng yếu kém kéo tế HTX của Trung ương. Đánh giá việc dài, có bước phát triển cả về số lượng và thực hiện các cơ chế, chính sách; kịp thời chất lượng; đã xuất hiện nhiều loại hình điều chỉnh, bổ sung hoặc kiến nghị để HTX, mô hình kinh tế tập thể có hiệu đảm bảo phù hợp, thiết thực, hiệu quả. quả.Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều khó khăn cần tập trung khắc phục trong thời - Phát huy hiệu quả hoạt động của Quỹ gian tới như tốc độ tăng trưởng còn thấp Hỗ trợ phát triển HTX thành phố. Chú so với các khu vực kinh tế khác, số lượng trọng phát triển, đào tạo, bồi dưỡng nguồn HTX có quy mô nhỏ, sức cạnh tranh yếu, nhân lực cho khu vực kinh tế HTX. hạn chế về khả năng huy động nguồn lực - Chú trọng công tác thống kê, theo từ thị trường để đầu tư sản xuất, kinh dõi, cập nhật thông tin, số liệu về kinh tế doanh còn lớn hay sự gắn kết lợi ích giữa hợp tác xã phục vụ công tác quản lý nhà thành viên và HTX chưa cao, thiếu tính nước, hoạch định kế hoạch, cơ chế, chính bền vững. sách phát triển kinh tế HTX. Để khắc phục những hạn chế này cần - Tăng cường cải cách hành chính, nhất có sự kết hợp và nỗ lực thật sự từ các cấp là thủ tục về đăng ký thành lập đơn vị kinh chính quyền đến các hợp tác xã, và phải tế HTX, về thụ hưởng các cơ chế, chính tiến hành đồng bộ, kết hợp nhịp nhàng sách hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước. Tăng nhằm hướng tới đổi mới và phát triển toàn cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám diện. sát và xử lý kịp thời các vi phạm pháp luật Trong đó, chú trọng tăng cường liên trong lĩnh vực kinh tế hợp tác xã. kết giữa các hợp tác xã trên địa bàn, tập - Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nghiệp trung phát triển kinh tế HTX theo hướng vụ, nâng cao trình độ cán bộ quản lý nhà gắn sản xuất, kinh doanh với chuỗi giá trị nước về kinh tế HTX. Tạo điều kiện đẩy sản phẩm và đóng góp thiết thực vào phát mạnh hợp tác quốc tế trong phát triển triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi kinh tế HTX. trường, xây dựng cộng đồng thân thiện, 7. KẾT LUẬN văn minh, nhất là ở khu vực nông thôn. Trên cơ sở nhận thức vai trò của kinh tế Đẩy mạnh xây dựng mô hình HTX hoạt hợp tác xã cũng như học hỏi kinh nghiệm động hiệu quả, liên kết sản xuất, tiêu thụ TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 46, tháng 5 năm 2021 23
14. sản phẩm theo chuỗi giá trị, chương trình 3. Báo Thanh niên điện tử (2020), Bộ OCOP; mô hình HTX quy mô cấp tỉnh, Chính trị: Phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã là xu thế tất yếu, cấp vùng miền, cấp quốc gia theo ngành vn/thoi-su/bo-chinh-tri-phat-trien-kinh- hàng te-tap-the-hop-tac-xa-la-xu-the-tat- Đặc biệt, việc phát triển kinh tế hợp tác yeu-1202212.html, truy cập 16/02/2021 xãcần phù hợp với quy luật khách quan, 4. Cục Thống kê thành phố Hải Phòng ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới (2018), Kết quả Tổng điều tra kinh tế năm 2017 thành phố Hải Phòng, NXB Thống sáng tạo và chuyển đổi số, phù hợp với xu kê. hướng phát triển và cuộc cách mạng công 5. Cục Thống kê thành phố Hải Phòng nghiệp 4.0. Bên cạnh đó, khu vực kinh tế (2020), Niên giám Thống kê thành phố HTX cũng cần tiếp thu kinh nghiệm, ứng Hải Phòng các năm 2010-2019, NXB dụng linh hoạt các mô hình thành công Thống kê. trong nước, quốc tế nhằm hướng tới nâng 6. Nguyễn Thái Sơn và cộng sự (2020), Đề tài NCKH cấp thành phố cao năng suất, chất lượng và hiệu quả “Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý hoạt động. kinh tế phi chính thức trên địa bàn Hải TÀI LIỆU THAM KHẢO Phòng”, mã số ĐT.XH.2018.808, Trường ĐH Hải Phòng 1. Bộ Kế hoạch và đầu tư (2020), Sách 7. Thành ủy Hải Phòng (2020), Báo trắng hợp tác xã Việt Nam năm 2020, cáo số 459-BC/TU ngày 01/10/2020, báo NXB Thống kê. cáo Chính trị của Ban Chấp hành Đảng 2. Ban Chấp hành Trung ương (2019), bộ thành phố khóa XV, trình Đại hội đại Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24 tháng biểu Đảng bộ thành phố lần thứ XVI. 01 năm 2019 của Bộ Chính trị về “Xây 8. Tổng cục Thống kê (2020), Niên dựng và phát triển thành phố Hải Phòng giám Thống kê Việt Nam các năm 2010- đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. 2019, NXB Thống kê. 24 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG