Module THPT 3: Giáo dục học sinh trung học phổ thông cá biệt - Nguyễn Thanh Bình

Nội dung text: Module THPT 3: Giáo dục học sinh trung học phổ thông cá biệt - Nguyễn Thanh Bình

1. NGUYỄN THANH BÌNH MODULE THPT 3 Gi¸o dôc häc sinh Trung häc phæ th«ng C¸ biÖt GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 107
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Trong mt tp th lp luôn tn ti nhng hc sinh d giáo dc và nhng hc sinh khó giáo dc, luôn xut hin nhng hành vi không mong i, hoc nhng hc sinh mà chúng ta thng gi là hc sinh cá bit. Nhng hc sinh có nhng thái , hành vi không phù hp vi giá tr, ni quy, truyn thng ca tp th, không thc hin tròn bn phn và trách nhim ca ngi hc sinh, hoc thiu vn hoá, o c trong quan h ng x vi mi ngi, ng thi không có ng c hc nên kt qu hc tp yu, kém c lp li thng xuyên và tr thành h thng c coi là cá bit. La tui hc sinh trung hc ph thông ang giai on phát trin nhng hoài bão, c m và tích lu nhng tri thc, k nng bc vào i và thc hin nhng mong mun ca mình. Nu các em có nhng lch lc trong thái , hành vi i vi hc tp và rèn luyn mà không c giúp iu chnh kp thi thì s nh hng nng n n s thành công và hnh phúc ca các em trong tng lai. Hn na, nu trong lp tn ti nhng hc sinh cá bit, luôn có nhng hành vi tiêu cc, không phù hp thì s nh hng n tp th, nhng thành viên khác. Trong thc t, nhiu giáo viên cm thy rt khó khn, có khi là bt lc khi trong lp có hc sinh cá bit. Vì vy, giáo viên cn có nhng k nng giúp nhng em này iu chnh, thay i nim tin, thái , hành vi ca mình các em có tng lai tt p hn. Module này s trang b cho giáo viên nhng hiu bit và k nng c bn tìm hiu thông tin v hc sinh cá bit bc Trung hc ph thông (iu quan trng nht ây là, nhng thông tin mà h thu thp c không phi là phê phán mà là giúp hc sinh ); giáo dc, tham vn giúp các em thay i thái , hành vi cho phù hp và ánh giá s tin b, kt qu hc tp và giáo dc các em. Ni dung ca module gm các hot ng chính: — Tìm hiu các ni dung cn thu thp thông tin v hc sinh cá bit (t hc). — Tìm hiu cách thu thp thông tin v hc sinh cá bit (lên lp và t hc). — Hng lu tr, khai thác thông tin v hc sinh cá bit (t hc). — Tìm hiu các nguyên nhân c bn dn n hành vi sai lch ca hc sinh cá bit (t hc). — Tìm hiu cách thc giáo dc hc sinh cá bit (lên lp và t hc). 108 | MODULE THPT 3
3. — Tìm hiu cách ánh giá kt qu hc tp, giáo dc hc sinh cá bit (t hc). Phng thc thc hin module này là kt hp gia hc tp trung (5 tit) vi t hc (10 tit), hng dn lí thuyt (2 tit) kt hp vi thc hành (3 tit). HƯỚNG DẪN TỰ HỌC Bc 1 Ngi hc c hiu sâu mc tiêu ca tng hot ng, sau ó c các câu hi cn tr li. Bc 2 c thông tin c bn và suy ngm, i chiu ni dung ang c vi câu hi cn tr li và liên h vi thc tin ã tri nghim. Trên c s ó tìm c câu tr li ca chính mình. Bc 3 kim nghim câu tr li ca mình cn chia s vi ng nghip các ý kin c c xát, mt ln na ngi hc s nhn thc c vn sâu hn, toàn din hn, chính xác hn. B. MỤC TIÊU Sau khi hc xong module này, hc sinh có th: V kin thc và k nng — Lit kê c các phng pháp thu thp thông tin v hc sinh cá bit; các phng pháp giáo dc và các phng pháp ánh giá kt qu rèn luyn ca hc sinh cá bit. — S dng và phi hp c các phng pháp thu thp thông tin v hc sinh cá bit; các phng pháp giáo dc và các phng pháp ánh giá kt qu rèn luyn ca hc sinh cá bit có tính n c im la tui hc sinh trung hc ph thông và c im cá nhân. V thái — Tin rng mi hc sinh u có th thay i theo hng tích cc và tôn trng hc sinh cá bit nh nhng nhân cách có giá tr. — Cam kt giúp , h tr hc sinh cá bit thay i nim tin và hành vi không mong i. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 109
4. C. NỘI DUNG Hoạt động 1. Nội dung cần tìm hiểu về học sinh cá biệt ở lứa tuổi trung học phổ thông . Bn ã tng tip xúc, giáo dc hc sinh cá bit, hãy nh li và vit ra hiu bit, kinh nghim ca mình v: — Nhng tác ng tích cc và tiêu cc n hc sinh t gia ình, bn bè và môi trng sng: — Nhng khó khn mà hc sinh phi i mt: 110 | MODULE THPT 3
5. — Nhng c im tâm lí ni bt hc sinh cá bit: Bn hãy c nhng thông tin gi ý di ây và t hoàn thin ni dung bn va vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Nhng tác ng tích cc và tiêu cc n hc sinh t gia ình, bn bè và môi trng sng + nh hng ca gia ình: Gia ình y hay khuyt thiu, hoàn cnh kinh t, vn hoá ca gia ình, li sng và bu không khí tâm lí — o c trong gia ình, tính cht các mi quan h và s gn bó gia các thành viên trong gia ình; s quan tâm ca gia ình i vi vic giáo dc và hc hành ca con + nh hng ca nhóm bn: Th lnh ca nhóm không chính thc (t phát) mà hc sinh cá bit tham gia và nh hng giá tr, nhng quy c ca nhóm có nhng tác ng tiêu cc hay tích cc nào n hc sinh ó. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 111
6. + nh hng ca môi trng sng, các quan h xã hi khác: hc sinh ó sng trong môi trng lành mnh hay cha ng nhng nh hng tiêu cc, nguy c ri ro nào 2. Nhng khó khn v tng phng din ca hc sinh Nhng khó khn v hc tp, sc kho, hoàn cnh gia ình, tâm lí cá nhân, kh nng t nhn thc c bn thân, không nh hng c nhng giá tr ích thc, thiu hoc mt nim tin vào kh nng và giá tr ca bn thân, s lôi kéo, áp lc ca nhóm bn t phát, nhng thói quen tiêu cc Vic tìm hiu nhng tr ngi trong hc tp và nhng khó khn v mt tâm lí ca hc sinh kp thi h tr, khích l các em hành ng úng s giúp các em tránh c nhng hành vi không mong i. 3. Nhng nhu cu, s thích, mong mun, im mnh ca tng hc sinh cá bit Theo quan im ca Gardner thì trong bn thân mi con ngi có rt nhiu kh nng, trong ó có nhng kh nng cha bao gi s dng, hoc ít s dng. ng thi ai cng có nhng nng lc nht nh. Theo ông, có 8 dng nng lc/ trí thông minh ca con ngi nh sau: + Nng lc giao tip/ ngôn ng th hin kh nng dùng t ng chun xác, linh hot, ngôn ng phát trin, cách vit sáng to, tranh lun bng li lu loát, có tính thuyt phc, ng khu nhanh, dùng nhng câu nói hài hc, k chuyn hp dn. + Nng lc t duy logic và toán hc th hin kh nng hiu nhanh nhng kí hiu tru tng/ công thc, bit vch dàn ý, nh các ch s, tính toán nhanh, hiu mã s, nm bt nhng mi quan h bt buc nhanh, hiu và hay s dng tam on lun, gii quyt vn logic, sáng tác các trò chi in hình. + Nng lc tng tng (hình nh/ hi ho/ không gian) th hin kh nng hình tng, tng tng sng ng, th hin bng biu màu, trình bày các mu v/ mu thit k, v tranh và cm nhn tranh, trí tng tng trong u phong phú, nhp vai nhanh. + Nng lc âm nhc: Bit cm th âm nhc, bit nghe nhc. + Nng lc ni tâm th hin phng pháp phn ánh ni tâm, k nng nhn thc, bit cách suy ngm, hiu din bin tâm lí, t khám phá 112 | MODULE THPT 3
7. bn thân, bit cách suy lun, kh nng tp trung t duy, phng pháp suy lun mang tính logic cao. + Nng lc quan h tng tác, quan h xã hi: a ra s phn hi phù hp, nhn bit cm giác ca ngi khác, bit giao tip cá nhân, bit phân công và hp tác trong quá trình hot ng, nhn phn hi và lp k hoch hp tác nhóm. + Nng lc th thao vn ng th hin các iu nhy sáng to, th dc th thao, kch, võ thut, ngôn ng c th, các bài th dc, kch câm, sáng to, trò chi th thao. + Nng lc tìm hiu thiên nhiên th hin nng lc cm th cái p ca thiên nhiên, hiu thiên nhiên. Hc sinh nói chung và hc sinh cá bit nói riêng u có th có y hoc mt s nng lc nêu trên. Vì vy ngi giáo viên cn tìm hiu và xác nh c to iu kin và h tr các em phát trin chúng. ng thi, theo nhà tâm lí hc Maslow, nhu cu con ngi có nhiu và c phân chia theo 5 tng : + Tng th nht (Physiological): là các nhu cu thuc v “th lí” bao gm các nhu cu nh: n, thc ung, th, ngh ngi, ch , qun áo, bài tit, tình dc. + Tng th hai (Safety): nhu cu an toàn v thân th, sc kho, vic làm, tài sn + Tng th ba (Love/belongging): nhu cu xã hi nh tình cm, tình bn, mun c trc thuc mt nhóm cng ng nào ó. + Tng th t (Esteem): bao gm các nhu cu c kính trng, c quý mn, tin tng, a v, danh ting, thành t + Tng th nm (Self — actualization): là các nhu cu hin thc hoá bn thân nh kh nng trình din, kh nng sáng to Theo s phát trin ca la tui và trình phát trin ca mi cá nhân, con ngi s có và mun c tho mãn các nhu cu t tng thp n cao. Hc sinh la tui v thành niên nói chung, hc sinh cá bit la tui này nói riêng u có th có y các nhu cu nhng mc nêu trên. Vì vy, giáo viên cng cn tìm hiu các nhu cu này hc sinh cá bit c th phi hp vi các lc lng giáo dc trong và ngoài nhà trng, áp ng nhng nhu cu chính áng và khích l, nhng nhu cu c quý mn, tôn trng, tin tng, có giá tr phát trin. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 113
8. 4. Nim tin, quan nim ca hc sinh v các giá tr trong cuc sng Nim tin và quan nim v giá tr trong cuc sng ca mi cá nhân có ý ngha rt quan trng i vi cách ng x ca ngi ó i vi nhng ngi xung quanh và nhng hot ng khác. Vì vy, giáo viên cn tìm hiu xem hc sinh cá bit ó có nhng nim tin nào? Các em coi iu gì là quan trng i vi bn thân và cuc sng có th tác ng làm thay i nhng nim tin và giá tr không hp lí ang chi phi hành vi ng x ca hc sinh này 5. Kh nng nhn thc, nhu cu, ng c hc tp, cách thc hc sinh suy xét vn , nhng mô hình nhn thc mà hc sinh ang có có chin lc tip cn phù hp. 6. Tính cách vi nhng c im c bn, trong ó coi trng khám phá nhng nét tích cc phát huy nhm trit tiêu nhng nét tiêu cc ca chính hc sinh này. 7. Hành vi, thói quen cha tt và nhng nguyên nhân làm cho hc sinh có hành vi lch lc có k hoch h tr hc sinh cá bit thay i thói quen, hành vi này trên c s khc phc nhng nguyên nhân gây ra chúng. Hot ng thc hành 1. Theo bn, giáo dc hc sinh cá bit tin b, ngi giáo viên cn nm c nhng thông tin cn và nào v hc sinh ó? 2. Phân tích ý ngha ca tng loi thông tin v hc sinh cá bit i vi ngi giáo viên ch nhim, giáo viên môn hc? Hoạt động 2. Phương pháp thu thập thông tin về học sinh cá biệt (Tổ chức hoạt động thực hành trên lớp). CÁCH TIẾN HÀNH 1. Thc hành bài tp “T nhn thc bn thân” cho tng hc sinh trong lp (trong ó có hc sinh cá bit) Bc 1: Phát cho mi giáo viên t giy yêu cu t mình vào v trí là hc sinh suy ngh tr li các câu hi di ây: 1) H, tên: 114 | MODULE THPT 3
9. 2) c im tính cách ni bt: 3) Nhng im mnh: 4) Nhng im yu: 5) Nhng s thích: 6) Nhng iu không thích: 7) Nhng mong mun: 8) Nhng mc tiêu dài hn, trung hn và ngn hn: 9) Nhng thun li thc hin mc tiêu, mong mun: 10) Nhng khó khn, rào cn trong vic thc hin mc tiêu, mong mun: 11) Nhng nh hng tích cc t gia ình, bn bè, môi trng sng, hc tp: 12) Nhng nguy c, thách thc, nh hng tiêu cc t gia ình, bn bè, môi trng sng, hc tp: 13) Bn thân cn s giúp nào t giáo viên, bn bè: 14) Bn thân s nh làm gì t c nhng mong mun, mc tiêu ca mình: Bc 2. T chc cho giáo viên xung phong chia s vi mi ngi trong lp (i vi hc sinh có th t chc hot ng này trong gi sinh hot lp). S giáo viên/ hc sinh còn li cha có dp chia s có th trong phong th gn trên tng có tên ca tng ngi — mi ngi tìm hiu v nhau, bit nhng iu bn mình thích hoc không thích tránh cho nhau nhng bt tin, phù hp vi s trng ca bn, hoc h tr, giúp nhau thc hin mc tiêu, mong mun. Câu hi tho lun cho giáo viên trong lp 1) Nhng thông tin thu thp c cho giáo viên: a) Bit c iu gì? b) Giúp giáo viên làm gì? 2) Quá trình suy ngm tr li câu hi trên giúp gì cho tng ngi/ hc sinh? 3) Có cn lu tr nhng thông tin này và theo dõi s vn ng/din bin ca hành vi hc sinh thành h s ca tng em không? GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 115
10. Bc 3: Kt lun — Thông qua vic t chc cho hc sinh thc hành k nng t nhn thc bn thân, giáo viên có th nm c nhng thông tin c bn v cá tính ca tng hc sinh giúp giáo viên tip cn cá nhân phù hp. — Quá trình suy ngm tr li 14 câu hi nêu trên ã giúp hc sinh nhn ra nhng im mnh cn phát huy, nhng im yu cn khc phc — Kt qu t nhn thc ca hc sinh nên lu vào h s cá nhân giáo viên theo dõi, to iu kin h tr, giúp các em tin b. 2. Sm vai trò chuyn vi hc sinh cá bit ngoài gi hc Bc 1: Chia lp thành các nhóm t 5 n 8 ngi. Mi nhóm c nhng thông tin c bn di ây và phân công 2 ngi sm vai: mt là hc sinh cá bit và mt là giáo viên. THÔNG TIN CƠ BẢN ây là con ng trc tip và thu c nhiu thông tin, hiu qu nu giáo viên bit to ra môi trng an toàn và hc sinh cá bit tin tng, cm giác thoi mái, th hin cho hc sinh ó thy rng mình mun nghe t cách nhìn cng nh c ch th hin s quan tâm lng nghe hiu hn là áp li, tránh nhng vic làm gây mt tp trung, ng cm vi hc sinh. Giáo viên cng cn c gng t mình vào hoàn cnh ngi nói và xem xét n các quan im khác, ng thi giáo viên cng cn gi bình tnh và kiên nhn không ct ngang. c bit, giáo viên cn tránh tranh cãi hoc phê phán vì v ic này s y ngi nói vào t th phòng v hoc có th tc gin. Ngoài ra, giáo viên còn cn chú ý mt s yêu cu sau: + V mc ích nghe: Khi nghe hc sinh, ngoài mc ích tìm hiu thông tin, giáo viên cn phi quan tâm tìm hiu tâm trng ngi nói, th hin thái khích l và tôn trng các em. + V thái nghe: Nên ngi xung trc mt, không nên l nh, không nghe hi ht vì nh vy s làm cho ngi nói b tn thng. Giáo viên phi th hin thin chí mun c lng nghe. S thin chí ca giáo viên th hin thái và cách khuyn khích ngi nói, có th bng ánh mt, li nói ng viên khuyn khích: Tôi ang nghe ây, em c tip tc i ng thi, giáo viên còn cn th hin s ci m, không thành kin, th hin tình thng. 116 | MODULE THPT 3
11. Nm yu t chính ca lng nghe tích cc: 1) Tp trung chú ý. 2) Th hin rng bn ang lng nghe. 3) Cung cp thông tin phn hi. 4) Không vi ánh giá. 5) i áp hp lí. Trong khi trò chuyn vi hc sinh cá bit mà giáo viên không bit lng nghe tích cc, chp nhn cm xúc ca h thì có th không giúp hc sinh tháo b tâm lí e ngi, phòng th chuyn sang hng giao tip ci m, tích cc hn. Nu lng nghe t trái tim, tt c các du hiu phi ngôn ng u có ý ngha. Cùng vi bit lng nghe tích cc, giáo viên cng cn bit và dy hc sinh cách phn hi hay bày t cm xúc, ngha là th hin hoc chia s nhng cm xúc ca bn thân vi nhng ngi khác. Bày t cm xúc s giúp hc sinh tránh khi tình trng cng thng trên c s to ra khung cnh an toàn, tin tng, cm thông, lng nghe không phê phán. Bc 2: Thc hành trò chuyn vi hc sinh cá bit — Các nhóm c 2 ngi i din trình bày phn sm vai, vn dng nhng yêu cu nêu trên trò chuyn tìm hiu hc sinh cá bit theo nhng ni dung gi ý hot ng 1. — Các thành viên trong lp nhn xét, chia s ý kin cá nhân v phn thc hành ca tng nhóm. 3. Hng dn t hc các phng pháp thu thp thông tin khác v hc sinh cá bit a. c thông tin v các phng pháp khác • T chc cho hc sinh vit v nhng iu có ý ngha i vi bn thân và cuc sng theo quan nim riêng. • Quan sát trong quá trình cùng tham gia vào các hot ng vi hc sinh Trc khi quan sát, giáo viên cn xác nh mc tiêu và các tiêu chí quan sát. Trong quá trình quan sát, cn phát hin và ghi nhn khách quan nhng thái , hành vi ca hc sinh cá bit i vi công vic, i vi nhng ngi xung quanh. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 117
12. Sau khi quan sát, cn phân tích nhng hin tng thu thp c trong quá trình quan sát trên c s liên kt các thông tin và các s kin rút ra nhng gi thuyt v c im ca hc sinh ó. Cn lu ý mt s im sau tránh sai lch trong quan sát: + Tôn trng nhng gì ang din ra t nhiên i vi hc sinh. + Không áp t. + Không nh kin, nhn dng hin tng quan sát c theo ý ch quan ca mình. • Tìm hiu v hc sinh thông qua nhóm bn thân Tip cn nhóm bn thân tìm hiu các hot ng, tính cht quan h ca các em, cng nh xác nh c nhng giá tr và nh hng tích cc, tiêu cc ca các em i vi nhau. • Tìm hiu v hc sinh thông qua gia ình Khi thm gia ình hc sinh, giáo viên có vai trò là khách cho nên cn lu ý: + Tôn trng, chp nhn và thích ng vi np sng ca gia ình hc sinh. + T thái lc quan v s tin b ca hc sinh. + Tôn trng cách ngh ca gia ình. • Tìm hiu v hc sinh thông qua cán b lp, t • Tìm hiu v hc sinh thông qua các bn ngi xung quanh trong lp hc • Tìm hiu v hc sinh thông qua các giáo viên khác và cán b oàn • Tìm hiu v hc sinh thông qua hàng xóm ca gia ình Khi trò chuyn, phng vn gia ình, bn thân, cán b lp, t, ngi xung quanh trong lp hc giáo viên cn: — t câu hi n gin, c th, có th dùng các câu hi trc tip, hoc gián tip sao cho phù hp, nhng phi liên quan n mc ích tìm hiu. Hn ch dùng nhng câu hi óng mà ngi c hi ch cn tr li có hay không. — S dng nguyên tc lng nghe tích cc không ch thu thp y thông tin chính xác, th hin thái tôn trng ngi nói, mà còn kp thi phát hin ra ý cn phi tip tc hi sâu hn nhm khai thác thông tin toàn din hn. 118 | MODULE THPT 3
13. — Kt hp các hình thc giao tip: Giao tip không ch bng li mà còn thông qua ngôn ng không li, c bit là ánh mt thân thin, chân thành, khích l; tóm tt và phn hi li ý kin nghe c m bo rng mình ã nghe và cm nhn chính xác nhng iu ã mà h ã trao i Tr li câu hi 1) Bn s s dng phi hp nhng phng pháp thu thp thông tin nào trong s nhng phng pháp nêu trên tìm hiu v hc sinh cá bit mà bn ang dy và giáo dc? 2) Lp k hoch thu thp thông tin v hc sinh cá bit mà bn ang quan tâm và các phng pháp thu thp nhng thông tin ó theo mu di ây: TT Ni dung tìm Phng pháp s dng i tng trao i hiu Hoạt động 3. Hướng phối hợp xử lí, lưu trữ, khai thác thông tin về từng học sinh cá biệt. Bn hãy vit ra kinh nghim ca mình v nhng vn di ây trong quá trình giáo dc hc sinh cá bit: — X lí thông tin: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 119
14. — Lu gi kt qu x lí thông tin: — Khai thác, s dng thông tin: Bn hãy c nhng thông tin di ây có thêm hiu bit v vic x lí, lu gi và khai thác thông tin trong quá trình giáo dc hc sinh cá bit. THÔNG TIN CƠ BẢN • Cách thc x lí, phân tích các thông tin thu c theo hng kt hp, i chiu, so sánh thông tin thu c t các ngun khác nhau. Trên c s ó phân tích, ánh giá gi li nhng thông tin c kim chng t nhiu ngun, sau ó tng hp, khái quát hoá có th có nhng nhn nh c bn v hc sinh ó. Nhng thông tin thu thp c cng có th làm c s ánh giá ch n oá n (diagnosis evaluation) v mt hc sinh c th. ánh giá ch n oá n (diagnosis evaluation) là mt thà nh ph n quan tr ng trong công tác giáo dc. “Ch n oá n” trong giá o d c không ch nhn dng các khó khn và các thiu ht trong kin thc, nhân cách ca hc sinh, mà còn nhn dng các im mnh và các nng lc c bit ca hc sinh. Giáo viên chn oán nhm giúp hc sinh hc tt hn ch không phi “dán nhãn” hc sinh. 120 | MODULE THPT 3
15. Cá c k t qu c a ch n oá n c s d ng lp nên m t k ho ch d y h c, giáo dc nh m lo i b cá c tr ng i c a vi c h c và phát trin nhân cách ca các em. K hoch giáo dc cá nhân là vn bn xác nh mc tiêu, ni dung, phng pháp, hình thc và các iu kin thc hin theo tin thi gian tin hành giáo dc. • Bit cách lu gi kt qu ánh giá lp h s tng hc sinh cá bit. H s hc sinh có các t liu sau: + Phiu c im gia ình hc sinh; + S/Phiu theo dõi s phát trin ca cá nhân tng hc sinh qua tng tun, tháng, hc kì, nm hc; + Các kt qu/thông tin sâu thu thp c v hc sinh thông qua các phng pháp/k thut tìm hiu c thù; + Hc b; + S liên lc. Nhng thông tin v hc sinh cá bit cng có th c lu tr c di dng các file mm cha trong máy tính va m bo an toàn và d truy cp khi cn thit. • Hng khai thác thông tin v hc sinh Thông tin v hc sinh cá bit c khai thác xác nh bin pháp tác ng, d báo chiu hng phát trin di tác ng ca các nh hng, d kin kt qu t c cng nh nhng nguy c có bin pháp phòng nga. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH Sau khi c, nghiên cu nhng thông tin di ây, bn hãy chia s vi ng nghip, vi t chuyên môn và t giáo viên ch nhim thc hin yêu cu sau: Bn d nh s làm gì, làm nh th nào lu tr và khai thác thông tin v hc sinh cá bit mt cách an toàn và thun li? Hãy t vit ra. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 121
16. Hoạt động 4. Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến hiện tượng học sinh cá biệt. Qua kinh nghim ca bn thân trong quá trình tìm hiu, giáo dc hc sinh cá bit, bn hãy lit kê nhng nguyên nhân c bn dn n hin tng hc sinh cá bit. Bn hãy c nhng thông tin di ây tng thêm hiu bit v nhng nguyên nhân dn n hin tng hc sinh cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Cha có mc ích hc tp rõ ràng, cha nhn thc c trách nhim, bn phn ca bn thân Trong thc t có nhng hc sinh cha nhn thc c: Hc làm gì? Vì cái gì mà hc? hoc cha bit hài hoà gia quyn và bn phn trách nhim ca mi con ngi trong cuc sng, do c giáo dc cha y hoc cha úng cách, hoc bn thân thiu t giác chp nhn nhng bn phn, trách nhim ca mình bên cnh vic c hng th các quyn li trong gia ình, nhà trng và xã hi. Vì th, các em n trng, i hc nh là ý mun ca gia ình, cha m, mà không nhn thc c i hc là c hi thành công và hnh phúc sau này. Kt qu là các em thiu t giác, thm chí thiu trách nhim vi vic hc tp và tu dng. 122 | MODULE THPT 3
17. Các em i hc nh ch hoà vào dòng chy ca tui n trng mà thiu hn vai trò ch th tích cc vn áng phi có trong quá trình hc tp và tham gia các hot ng giáo dc, rèn luyn ý chí, ngh lc vt qua nhng khó khn, thách thc trong cuc i. 2. Mt s em có nim tin sai v giá tr ca con ngi và cuc sng Bên cnh nhng em thiu t giác, còn có nhng em có nim tin, quan nim cha hp lí v giá tr ca con ngi và cuc sng. Các em này không tin rng: Vic hc s em li cho con ngi giá tr và cuc sng có cht lng. Có nhng em cho rng tin bc và quyn uy mi làm nên giá tr ca con ngi, cuc sng, mà không tin rng s hiu bit, tình ngi, danh d ca con ngi mi là giá tr và là mt th quyn lc vô hình ca con ngi. 3. Chán nn Có rt nhiu hc sinh la tui khác nhau có tim nng nhng cm thy chán nn v nng lc ca mình, mt dn hng thú, ng c hc tp, hot ng. Hc sinh tin rng mình không th “khá” lên c, ánh giá thp v bn thân mình, không vt qua c khó khn, d b gia chng, kém t tin. Các nhà nghiên cu v giáo dc kt lun rng “tt c nhng hc sinh “h” hay có hành vi không phù hp u là nhng hc sinh chán nn”. Khi chán nn, hc sinh không còn hng thú hot ng và ng c hot ng na. Chán nn là nguyên nhân ca hu ht nhng tht bi hc ng, c bit vi hc sinh tui mi ln. Mt s em cho rng mình không áp ng c mong mi ca thy cô, cha m. Mt s thy cha m, thy cô không ánh giá mình úng mc. Trong trng hp ó, hc sinh s quyt nh không áp li các mong mi, các yêu cu do ngi ln ra cho hc sinh na. Hc sinh mt dn hng thú và c gng, trong khi cuc sng là mt quá trình c gng liên tc. Thm chí, khi hc sinh chuyn trng hoc chuyn lên bc hc cao hn, thng là nm hc u tiên, các em ang tp thích nghi vi môi trng mi. Nu b pht khi mc li, hay vi phm ni quy nhà trng hc sinh d thu mình, cm thy không an toàn, có th gim hng thú, ng c hc tp hoc thm chí không thích i hc. Phng pháp hc tp không hiu qu cng có th là nguyên nhân gây chán nn và mt ng c hc tp. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 123
18. 4. Ri lon hành vi xã hi ca hc sinh cá bit Thut ng “ri lon hành vi xã hi” ã c bit n t lâu trong tâm lí hc. Có nhiu mc ri lon hành vi xã hi. Nhng biu hin sau có các mc ri lon khác nhau: — Dng dng trc tình cm ca ngi xung quanh. — Coi thng các chun mc cng nh các ngha v xã hi. — Hung tn, có th dùng v lc. — Không có kh nng cm nhn ti li và không th rút ra nhng bài hc có ích t kinh nghim sng, ngay c sau nhng ln b pht do phm li. — Có nng khiu trong vic kt ti nhng ngi xung quanh hoc bin h cho nhng hành ng i ngc li chun mc xã hi ca mình. * Nhng tr c chn oán là b “ri lon hành vi” có nhng c im sau: — Côn , rt thích ánh nhau. — Hung hãn, tàn bo vi mi ngi và vi súc vt. — Phá hoi mi tài sn s hu. — n cp, n trm. t phá. — B hc. B nhà i “bi”. — Rt hay lên cn thnh n, gin d. — Hay khiêu khích, châm chc mi ngi xung quanh. — Thng xuyên và công khai không chu nghe li. * Các nhà nghiên cu phân loi các ri lon hành vi thành ba nhóm, gm: — Nhóm ri lon hành vi c gii hn bi nhng iu kin gia ình , nh: quy phá, chng i, khiêu khích, châm chc, n cp, phá phách trong phm vi gia ình, th hin trong mi quan h vi nhng ngi thân gia ình. — Nhóm ri lon hành vi không c chp nhn bi nhóm xã hi, nh: côn , thích ánh nhau, tng tin, tn công bng v lc, tàn bo vi ng vt. Dng ri lon này là s kt hp gia hành vi quy phá, hành vi i ngc li các chun mc xã hi vi s tn hi mi quan h ca bn thân tr vi nhóm bn ca mình. Trong trng hp này, tr hoàn toàn cô c, b ht hi và không c chào ón trong cng ng bn cùng la. 124 | MODULE THPT 3
19. Nhng tr này thng có biu hin thô l, không kim ch c bn thân, không có bn thân. — Nhóm ri lon hành vi c chp nhn bi nhóm xã hi. Thuc nhóm này là các ri lon hành vi i ngc li chun mc xã hi, hoc các hành vi quy phá nhng tr thng ngày hoà nhp tt vi nhóm bn cùng la. Nhng tr này, mt mt vn duy trì c mi quan h bn bè thân thit, lâu bn vi nhóm ca mình, nhng ng thi có nhng hành vi côn và th hin tính tàn bo vi các nn nhân. * Theo các chuyên gia, i vi nhóm ri lon hành vi th nht, nguyên nhân ch yu nm trong chính gia ình hc sinh: hoc cha m i x vi con cái quá khc nghit và thô bo, hoc các thành viên trong gia ình quá th , dng dng vi nhau, hoc chiu con quá mc, hoc trong gia ình có quá nhiu “vn xã hi” (nghin ngp, không có vic làm, vng vào t nn xã hi ). Trong khi ó, nhng ri lon hành vi nhóm th hai và th ba, nguyên nhân gia ình ch mang tính trung gian. * Các nhà chuyên môn trong lnh vc này ã tng kt và a ra nhng c im hc sinh có nguy c cao mc tt ri lon hành vi xã hi bao gm: — Th nht, các kiu hành vi chng li chun mc xã hi thng gp các em trai nhiu hn các em gái. — Th hai, thng các hc sinh b ri lon hành vi xã hi còn gp c nhng ri lon v thn kinh, c bit là hi chng tng ng. — Th ba, yu t gây nên s kích ng ca hc sinh có th do trình phát trin trí tu nhìn chung thp. Nhng hc sinh này thng b cha m qu trách vì kt qu hc tp kém. tìm kim s cm thông và ng h, các em s i ra bên ngoài ri có th gia nhp vào bt c nhóm tr nào bên ngoài. — Th t là vai trò ca yu t di truyn (b m b mc tt ri lon hành vi xã hi, nghin ma tuý, cha/ m b bnh tâm thn ). — Th nm là do tính cách ca hc sinh (thô bo, thiu ng cm, th trc nhng nhu cu ca ngi khác, ích k, quá t ti hoc quá t cao t i ). * Các chuyên gia cho rng, nhng ri lon hành vi xã hi rt him khi có th gii quyt c mt cách nhanh chóng. Vic iu chnh, chnh tr GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 125
20. ph thuc vào nguyên nhân ca ri lon, theo ó, hoc s thc hin liu pháp gia ình nu ri lon thuc nhóm 1, hoc thc hin liu pháp vi nhóm bn, giúp hc sinh thay i hình nh bn thân nu ri lon thuc nhóm 2, 3. i vi vic hn ch các hành vi bo lc hc sinh, ngoài vic dy tri thc thì s quan tâm ca giáo viên n i sng tinh thn ca hc sinh, hiu c im tâm lí và tôn trng cá tính ca các em là rt quan trng. Nhiu hc sinh do b im kém, cô giáo mng m ngay trên lp khin các em thy xu h vi bn bè, b tn thng nghiêm trng. Nhiu thy cô dùng hình thc trng pht hc sinh nh là bin pháp giáo dc nhm mc ích hc sinh vâng li. Tuy nhiên, iu này li làm cho hc sinh b c ch và tìm cách chuyn tâm trng ca mình sang bn khác theo úng cách ó. Vì th, nhiu khi hc sinh b bn ánh không hiu do âu. Các nhà giáo dc hc và tâm lí hc th gii ã úc kt: la tui Tiu hc là la tui mà trí não hc sinh ch t duy mt bc: ghi nhn, hc hi; la tui trung hc c s là t duy hai bc: ghi nhn và phân tích úng sai; la tui trung hc ph thông: t duy phn bin (còn gi là t duy ti hn, hay t duy nhiu bc): ghi nhn, phân tích úng sai và a ra gii pháp gii quyt nhng s kin. Nu tr Mm non và Tiu hc thng bt chc, làm theo thì bc trung hc c s và trung hc ph thông các em ã phát trin tt hn v t duy suy lun, cá tính bc l rõ hn, cùng vi xu hng t khng nh mình ngày càng rõ nét. Do ó, lúc này quá trình giáo dc thành công chính là làm sao các em t giáo dc, t nhn thc và rút ra bài hc cho bn thân. Vì vy, trc ht cn hc sinh phi t chu trách nhim v mi hành vi ca mình. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH Sau khi c, nghiên cu nhng thông tin trên, bn hãy chia s vi ng nghip, vi t chuyên môn và t giáo viên ch nhim thc hin mt s yêu cu sau: 1) Nhng hc sinh cá bit mà bn ã tng hoc ang dy và giáo dc có nhng hành vi lch lc là do nhng nguyên nhân nào? 2) Nhng dng hành vi sai lch mà hc sinh cá bit ca bn có cn n s h tr chnh tr ca chuyên gia không? 126 | MODULE THPT 3
21. Hoạt động 5. Tìm hiểu cách thức giáo dục học sinh cá biệt. Bn hãy lit kê các cách thc giáo dc hc sinh cá bit mà bn ã thc hin và bài hc kinh nghim rút ra khi thc hin cách thc giáo dc ó: — Các cách thc giáo dc hc sinh cá bit: — Bài hc kinh nghim: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 127
22. Bn hãy c nhng thông tin di ây bit thêm các cách thc giáo dc hc sinh cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Giáo viên cn phi tip cn cá nhân và xây dng quan h tin cy, tôn trng, thân thin vi hc sinh cá bit Giáo viên phi hiu y tng hc sinh và nhng c im c bn cng nh nhng c im riêng ca tng hc sinh cá bit và ng x theo quan im tích cc thì s em li hiu qu hn. Tip cn tích cc i vi hc sinh có hành vi không mong i, hoc hc sinh cá bit th hin mt s khía cnh sau: — Th hin s hiu bit, thông cm và chp nhn tr. — Tp trung vào im mnh ca tr. — Tìm im tích cc và nhìn nhn tình hung theo cách khác tích cc hn. — Tp trung vào nhng im c gng, tin b ca tr. — Thc hin trc khi mt hành ng din ra, không ch khi thành công mà c khi khó khn hoc tht bi. Hc sinh cn cm thy c khích l có t tin và có ng c hot ng. Giáo viên ch nhim tip cn tích cc thì s khi dy c nhu cu mun khng nh kh nng và giá tr ca bn thân, mun hoàn thin nhân cách. Mun thay i hành vi ca hc sinh mt cách hiu qu, giáo viên cn có s hp tác ca hc sinh, do ó giáo viên cn ch ng tip xúc vi hc sinh nm bt v iu kin và hoàn cnh, tâm t, sc kho ca hc sinh; ng viên, an i giúp cho các em có hoàn cnh gia ình khó khn hoc m au, bnh tt c gng yên tâm hc tp và bit vt khó, vn lên. 2. Giúp hc sinh bit nhn thc úng v im mnh và im yu ca bn thân hc sinh có nhng ng x phù hp trong các mi quan h, trong các tình hung, trc ht cn giúp hc sinh nhn thc úng c bn thân, trong ó phi xác nh c úng Mình là ai? Mình có im mnh, im yu gì? ây va là mt k nng sng quan trng ca mi cá nhân, nó càng tr nên quan trng i vi nhng ngi hay có nhng thái , hành vi ng x không phù hp, gây khó chu, phn cm cho mi ngi. 128 | MODULE THPT 3
23. • Nhn thc c nhng giá tr i vi bn thân Vic nhn thc c iu gì có ý ngha và quan trng i vi mình và nhng iu ó có phi thc s là chân giá tr ca con ngi và i ngi không? Rt quan trng na là cn nhn thy bên cnh nhng hn ch nht nh, mình là ngi có giá tr thì hc sinh mi có nhu cu, ng lc hoàn thin bn thân. • T tin v giá tr và nhng im mnh ca mình làm im ta cho nhng hành vi và ng x mt cách tích cc Trên c s làm cho hc sinh nhn thc c nhng im mnh, giá tr ca bn thân, giáo viên cn khích l các em t tin phát huy nhng im mnh và giá tr ó, ng thi c gng khc phc nhng hn ch, nhng nim tin vào cái phi giá tr hoc phn giá tr thay i hành vi, thói quen xu, tiêu cc theo hng lành mnh và tích cc lên. 3. Giúp hc sinh nhn thc c hu qu ca nhng hành vi tiêu cc và tt yu phi thay i thói quen, hành vi c Giáo viên kt hp vi tp th lp giúp hc sinh dn nhn thc c nu c hành ng, ng x theo cách làm mi ngi khó chu, làm mi ngi tn thng, cn tr s phát trin chung thì không ch làm kh, làm hi ngi khác, mà nguyên tc sng trong tp th, xã hi không cho phép bt c ai làm nh vy. Nu không thay i nhng hành vi, thói quen tiêu cc thì s nh hng n tng lai, n s thành công và cht lng cuc sng ca bn thân. Thay i hay là chp nhn mi s ri ro, tht bi? Giáo viên và tp th hc sinh cn h tr các em trong quá trình thay i hành vi. ây là quá trình khó khn òi hi s kiên trì ca hc sinh cá bit và s khuyn khích, h tr ca giáo viên, gia ình, bn bè. Mi con ngi, khi thay i hành vi thng tri qua mt quá trình vi các bc và các giai on khác nhau. Có th chia quá trình ó ra làm 5 bc nh sau: — Nhn ra hành vi có hi; — Quan tâm n hành vi mi; — t mc ích thay i; — Th nghim hành vi mi; — ánh giá kt qu. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 129
24. Giáo viên, gia ình, bn bè cn dõi theo và h tr kp thi hc sinh cá bit thành công trong quá trình thay i mình. 4. Giáo viên cn phi quan tâm h tr các em vt qua nhng khó khn và áp ng nhu cu chính áng ca hc sinh cá bit T chc cho lp quan tâm, giúp hc sinh cá bit khi gp khó khn; ph o bi dng thêm các em có th nm c nhng kin thc, k nng c bn, vn dng phng pháp t hc b môn . iu này rt quan trng vì nó giúp hc sinh dn thành công trong tng nc thang chim lnh kin thc. T ó tng bc to cho hc sinh nim vui, nim tin v kh nng hc tp ca bn thân. Giáo viên cùng hc sinh t ra nhng mc tiêu phù hp vi kh nng ca hc sinh và giúp hc sinh t c nhng mc tiêu ó, giúp cng c nim tin có th vn lên trong hc tp. Ngoài ra áp ng nhu cu cho hc sinh, giáo viên cn lu ý: • Thái , hành vi ca giáo viên hc sinh thy c An Toàn — Khoan dung, coi li lm là c hi hc sinh hc tp. — Giúp hc sinh hiu rõ: Không ai c làm tn thng ngi khác và mi ngi u có quyn c bo v. — T ra thông hiu trong quá trình tho lun nhm giúp hc sinh a ra các quyt nh tt hn. — Kiên nh v các chun mc c x, x lí mt cách công bng trong mi tình hung. • Thái , hành vi ca giáo viên hc sinh thy c Yêu Thng — To ra môi trng thân thin trng, lp mà hc sinh có th biu l, th hin chính bn thân. — C ch nh nhàng, ân cn, du dàng, thân mt, gn gi. Lng nghe li tâm s ca hc sinh. Tôn trng ý kin ca hc sinh. ng viên, giúp , khích l, khoan dung, lng, v tha, m áp, quan tâm — Công bng vi tt c hc sinh, không phân bit i x. • Thái , hành vi ca giáo viên hc sinh thy c Hiu, Thông Cm — Lng nghe hc sinh. — To iu kin cho hc sinh din t ý ngh và bc l cm xúc. 130 | MODULE THPT 3
25. — Ci m, linh hot. — Tr li các câu hi ca hc sinh mt cách rõ ràng. — Hiu c im tâm lí ca tr qua tng giai on. • Thái , hành vi ca giáo viên hc sinh thy c Tôn Trng — Lng nghe hc sinh mt cách quan tâm, chm chú. — Dành thi gian nhn ra các cm xúc ca hc sinh. — Cùng vi hc sinh thit lp các ni quy ca lp. — To gii hn và bình tnh khi hc sinh vi phm ni quy. — Luôn gi cho âm iu, ging nói hài hoà trong lp hc. Tu theo tình hung, có lúc ging nói mang tính cht quan tâm, phn khi, khuyn khích, có lúc rõ ràng, kiên quyt, nghiêm khc. • Thái , hành vi ca giáo viên hc sinh thy Có Giá Tr — Luôn chp nhn ý kin ca hc sinh. — Lng nghe hc sinh nói. — To iu kin cho hc sinh bc l kh nng ca mình. — Hng ng các ý tng hp lí ca hc sinh. — Nu hc sinh có mc li, hãy chú ý n hành vi ca hc sinh. Không c ng nht li lm ca hc sinh vi nhân cách, con ngi ca hc sinh [ 2 ]. 5. ng viên, khích l, to ng lc cho hc sinh cá bit to ng lc hc tp và hoàn thin nhân cách cho hc sinh Ngi giáo viên phi chm lo giáo dc ng c hc tp, giá tr, hành vi tích cc, lành mnh v mi mt cho hc sinh. Giáo viên là ngi ánh thc, khi dy hng thú nhiu mt ca hc sinh; là ngi kìm hãm, ngn chn nhng hot ng tiêu cc ca hc sinh và kích thích, tích cc hoá các hot ng có giá tr xã hi và là ngi hình thành, rèn luyn k nng gii quyt các vn gp phi trong cuc sng (thích ng, ng u có hiu qu i vi các thách thc) cho hc sinh. — Bng các bin pháp khác nhau và phi hp vi các giáo viên môn hc khác, giáo viên cn to c trng thái cm nhn c s cn thit ca tri thc và các giá tr khác ca vic hc i vi s phát trin ca bn thân. Mun vy, GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 131
26. trong tng gi hc, ngi giáo viên cn chú ý khai thác nhng tri nghim ca hc sinh trong quá trình kin to tri thc mi, to nên s hp dn ca ni dung tri thc, quá trình hc tp và nhng phng pháp tìm ra tri thc, quan tâm truyn cm hng, s am mê kích thích hng thú hc hành cho hc sinh. Bên cnh ó cng rt cn làm cho hc sinh hiu rõ bn phn và trách nhim ca mình trc gia ình và xã hi t giác hc tp. Hc tp va là quyn, va là trách nhim ca ngi hc sinh i vi gia ình và xã hi. c bit cn hc sinh thy còn bao nhiêu bn cùng trang la không có c hi c i hc các em thu hiu hnh phúc c i hc và c to iu kin hc tp, t ó thy rõ hn trách nhim ca mình vi nhim v hc tp. c bit các em phi th hin bn phn, trách nhim ó thành nhng hành ng hc tp thc s, tích cc hàng ngày. Biu hin trách nhim hc tp không ch dng vic i hc chuyên cn, hc và làm bài c giáo viên giao mà còn t tìm tòi m rng và ào sâu kin thc, cng c k nng. Giáo dc mc ích hc tp úng n: Các em có th hc c lên lp, hc c khen thng, có uy tín trc bn bè nhng mc ích hc tp áng quý nht chính là hc nâng cao hiu bit, có phng pháp làm vic khoa hc, có cht lng cuc sng sau này ng viên các em ngoài vic tích cc hc trên lp, còn phi t hc nghiêm túc, có nh vy mi hiu thu áo vn , tránh tình trng hc theo kiu trung bình ch ngha, mang tính i phó, ct sao cho im lên lp, hoc ch hc bài khi có kim tra hoc thi, thm chí là quay cóp, i hc thêm, hc theo bài mu thi vào lp chn. — i vi nhng hc sinh chán nn, chm tin thng d mc cm nên rt ngi tham gia vào công vic chung ca tp th, do ó giáo viên ch nhim cn tip cn hiu c “gu” và tác ng vào “s thích” ca hc sinh ó to s tri nghim nhng nim vui trong hot ng, cng c nhu cu, ng lc trong các loi hình hot ng a dng khác nhau thy ý ngha ca cuc sng, dn làm ny sinh hc sinh nhu cu mun chim lnh tri thc, mun là ngi có giá tr, c mi ngi tôn trng, quý mn. ng thi, giáo viên cn tôn trng các em làm cho các em thy rng mình có nhiu im mnh, có giá tr cn phi n lc khai thác, phát huy nhng 132 | MODULE THPT 3
27. im mnh và giá tr, ng thi khc phc nhng im yu và thói quen cha tt ri chính t tng em nhn thy mình cn phi thay i thói quen, hành vi cha tt. — Xây dng môi trng lp hc thân thin nhm áp ng các nhu cu c yêu thng, c tôn trng và có giá tr ca tng thành viên trong tp th lp, c bit là i vi nhng hc sinh chán nn, chm tin. Bi vì môi trng thân thin cha ng s cm thông, chia s, hp tác, yêu thng, tôn trng, c tha nhn, không phân bit i x vi tt c hc sinh thuc các thành phn xã hi khác nhau. Mi quan h gia giáo viên và hc sinh da trên s hiu bit ln nhau, s giúp và ng cm. — Giúp hc sinh nhn thy mình có giá tr, mình có kh nng, mi ngi yêu quý, tôn trng và tin tng mình s thay i. Cuc sng và tng lai ca bn thân, ca gia ình ang rt cn s c gng và thay i ca chính em. — Cng c tích cc: Khi hc sinh th hin s c gng thng nhn c nhiu n ci và s quan tâm hn t mi ngi xung quanh. Ví d khi hc sinh c im cao, s c ngi ln và bn bè công nhn, tán thng. Khi mi ngi i x tích cc vi hc sinh, hc sinh cng d dàng áp li bng s tích cc, hp tác. Cm xúc c yêu thng, tôn trng và cm giác vui thích li cng c thêm các cm xúc tích cc khác bên trong hc sinh. Khi hc sinh có mt hành vi tích cc, ngi ln có nhng phn ng mang tính cht cng c. C nh vy, mt thói quen tt dn c hình thành. Quá trình hình thành này din ra nh vòng xon trôn c mà không phi n thun nh mt ng thng. Có khi mt thói quen ã c hình thành, nhng nu không c cng c thng xuyên nó có th thay i. Vic c v hay thng cho hc sinh khi có nhng hành ng tt, có s thay i theo chiu hng tt c xem là cng c tích cc. — S dng ti a s khích l và s dng bin pháp cng c tích cc vì khích l giúp nâng cao lòng t trng, t tin và ng c cho hc sinh. — Vic có tht và c th Thng nhiu ngi ln không ý n nhng hành vi tích cc, ch chú ý n vic bt li, chú ý ti hành vi tiêu cc ca hc sinh. iu quan trng là phi tìm ra c các hành vi úng n, tích cc ca HS cng c. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 133
28. iu quan trng là thái và ging nói ca ngi ln phi chuyn ti c iu tích cc ó. Khích l c bit quan trng vi nhng em hc sinh gp khó khn, ít thành công trong hc tp. — C th và gi tên mt phm cht Vic khen ngi, khích l phi nhm vào mt vic c th, t ó th hin mt phm cht tt c th ca hc sinh. Ví d: “Em rt tt khi ã không ánh li bn khi bn trêu chc và ch nho em. Em rt mnh m và bình tnh”. Hc sinh s nh nhng phm cht mà bn nói là chúng ã có hay ã th hin. iu này rt quan trng vì nó có th giúp hc sinh thay i suy ngh, quan im ca mình t tiêu cc (nh nh ánh tr khi bn trêu chc) sang tích cc (t trng, bình tnh, kiên nhn). — Chân thành: Trong khen ngi và khích l, chính tình cm và s yêu thng, chân thành ca giáo viên ch nhim mi là quan trng nht. iu này làm hc sinh cm thy mình c tôn trng, công vic và nhng c gng, n lc ca chính hc sinh c ánh giá úng mc. Ai cng mun c yêu quý, c công nhn. Ánh mt, li nói th hin s tôn trng, chân thành là nhng du hiu vô giá ca s thành tht, mt iu d dàng nhn thy i vi con ngi mi la tui. — Luôn li cm xúc tích cc ôi khi ta c gng khen hoc khích l nhng li kt thúc bng mt câu làm ngi c khen thy khó chu. Khi giáo viên nói: “Hôm nay em làm bài tt. Khá lm! Giá nh hôm nào em cng làm th có phi hay hn không?”, hc sinh c khen s thy th nào? Li nhn xét ban u rt tt, nhng khi nó chuyn sang ging ch trích, hoc nó nhc li hành vi tiêu cc trong quá kh, thì nhng cm xúc tích cc s mt i nhanh chóng. — Ngay lp tc Mt hành vi tích cc mi xut hin cn nhn c phn hi tc thì. Cn hình thành mt kiu hành vi mi bng cách cùng giúp các em phn u. Ví d: “Em bit cách làm ri y. Tt lm, khi làm xong bài này thì a cho cô xem nhé!.” Khi hc sinh ã hoàn thành bài, giáo viên hãy chm im luôn và khen ngi nu làm úng. Khi mun tip tc cng c, thì giáo viên giao thêm bài tp mà hc sinh cn làm. Trong mt thi 134 | MODULE THPT 3
29. gian ngn, hc sinh s làm bài mt cách c lp hn và hc khá hn. Vic khích l thng xuyên rt cn thit lp mt hành vi mi, nhng n khi hành vi này tr thành thói quen thì có th gim dn s khích l. — S khác nhau gia khen thng và khích l Chúng ta thng hiu khen thng và khích l gn nh ng nht và cho rng u mang li hiu qu vì nó thôi thúc hc sinh có hành vi tt hn. Tuy nhiên, nhiu nhà giáo dc lu ý nên phân bit khen thng và khích l. Vì khen thng và khích l khác nhau v thi gian và hiu qu nh bng di ây: Khen thng Khích l 1) Thc hin sau khi thành tích ã t 1) Thc hin trc hoc trong khi mt c, khi hc sinh ã thành công (ví hành ng nào ó din ra, không ch d khen thng hc sinh c hc khi thành công mà c khi khó khn sinh gii cui kì hay cui nm). hoc tht bi (khích l nhng n lc, nhng c gng, tin b, nhng óng góp ca hc sinh). 2) Trao cho nhng hc sinh có thành 2) Không mt chi phí và hc sinh nào tích, ôi khi mt chi phí cho vic khen cng xng áng c nhn món quà thng. Có rt ít hc sinh, ít vic xng này. Có rt nhiu hc sinh, nhiu vic áng c khen thng, ví d s hc hc sinh th hin n lc, c gng, tin sinh gii, xut sc. Nhng thành tích b xng áng ca hc sinh cn c này thng phi t c sau mt thi khích l. Phi tri qua rt nhiu ngày gian c gng. nh th này hc sinh mi t c iu ngi ln s khen thng. 3) Do ngi ln hài lòng, ánh giá. 3) Do t hc sinh ánh giá (Cho thy cô bit xem th nào? Em ngh th nào?). 4) Th hin s mong i vi thái 4) ánh giá, tôn trng nng lc cá nhân ca ngi b trên (ví d: Phi c ca hc sinh (ví d: Em làm rt tt. im 10 mi gi là gii ch!). Ai cho cô bit cách gii phn này th nào!). GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 135
30. Khen thng Khích l 5) Tuân phc, nghe li thy cô. 5) ng cm. 6) Khen thng có khi c s dng 6) Khích l làm hc sinh cm thy nh hình thc “mua chuc”, kèm phn chn vì nhng c gng, n lc, theo iu kin. D dn n tâm lí óng góp ca mình, có ng c hot “không bao gi làm gì nu không c gì”. ng nh mt yu t ni ti. Mt s k nng khích l Khích l th hin qua n ci, ging nói, cái gt u, li nói th hin s cm n, ánh giá cao nhng n lc, c gng, tin b ca hc sinh. Sau ây là mt s k nng khích l hc sinh: — K nng th hin s hiu bit, thông cm và chp nhn hc sinh Ví d: Th. chu khó hc nhng b im rt thp trong kì thi hc kì va qua. Phn ng mang tính không khích l có th nh sau “ng có nn, c chu khó hc na vào, không li b th na y”. Phn ng mang tính khích l là “Cô bit rng em ã rt c gng, cô tin ln sau em có th vt qua”. Các trng hp khác, giáo viên có th th hin s hiu bit và thông cm nh sau: “Cô thy rng ây là mt bài khó. Cô vui vì em ã c gng. Cô tin là em s làm c ” khích l, thy cô nên tránh so sánh hc sinh vi bn cùng lp. Vì các so sánh nh vy làm gim s t tin ca hc sinh và nó ánh giá thp các n lc, c gng ca hc sinh. Nhng giáo viên có phong cách khích l thng ghi nhn và ánh giá nhng c gng hc sinh, h chp nhn s khác bit nhng hc sinh khác nhau tìm cách giúp tng em tin b. Hc sinh cn c khích l cm thy mình có giá tr, mình có kh nng, có th “làm c”, cng nh cn c khích l vt qua khó khn, thách thc, áp lc bn cùng trang la và có trách nhim vi bn thân mình. ó chính là cách xây dng lòng t trng, t tin cho hc sinh. Kì vng ca giáo viên quá thp hay quá cao u d làm hc sinh chán nn. 136 | MODULE THPT 3
31. — K nng tp trung vào im mnh ca hc sinh Ví d: H nhn là ã mc li trng khi m v trong gi kim tra, b c tên phê bình trc lp và em ã sa cha li ó. Phn ng mang tính không khích l là: “Em chng bao gi ngh trc khi làm c! Không bit xu h à?”. Còn phn ng mang tính khích l có th nh sau: “Thy rt vui khi thy em ã nhn ra và có trách nhim v li ca mình”. Trong cuc sng, chúng ta thng chú ý, nhn mnh nhiu vào nhng li lm dù bit rng tt c chúng ta u có im mnh và im yu và u mc li. Thay vào vic ch trích và ch chú ý n bt li (ging nh trng tài trong bóng á), giáo viên ch nhim có th tp trung vào nhng im mnh và vn quý ca hc sinh: Tìm ra nhng nng lc, nhng hành vi tích cc ca hc sinh. Hãy khích l tt c nhng im mnh và vn quý ca hc sinh giúp các em tr thành ngi có trách nhim: Giúp cha m nhà, thy cô, bn bè trng, quan tâm n nhu cu ca ngi khác — K nng tìm im tích cc, nhìn nhn tình hung theo cách khác Ví d: B. b r tham gia hút thuc, ung ru cùng nhóm bn, sau ó gây ln xn và i trt t ng ph phi x lí . Phn ng mang tính không khích l có th nh sau: — Bây gi em ã thy cha? ã sáng mt ra cha? ó chính là lí do vì sao tôi luôn nhc nh các em phi tránh xa nhng nhóm bn không t t. Phn ng mang tính khích l: “Cô ngh em ã t rút c ra iu gì ó khi theo nhng bn có thói quen, hành vi tiêu cc”. — K nng tp trung vào nhng im c gng, tin b ca hc sinh Ví d: Th. ã c gng có im trung bình hc kì này tt hn nhng kt qu không c nh mong i. Li nói mang tính không khích l có th là: “Cô tng em nói là s chu khó hc hn, vy mà Hãy nhìn im trung bình môn Toán và Ting Anh mà xem! Ti sao li ti t th c ch?” Trong các tình hung khác ngi ln có th tp trung vào nhng n lc, ghi nhn s c gng ca hc sinh nh sau, ví d: “Cô thy em ã rt GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 137
32. c gng”; “Cô thy em ã tin b môn Vn”; “Em hãy c gng nhng môn kia na nhé”. “Cô ngh rng em có th làm c bài này”. Trc hoc sau khi i thi v hc sinh cm thy lo lng hoc chán nn. Ngi ln cn th hin s khích l nhng không có áp lc. Ví d: “iu quan trng là em ã c gng ht sc trong kì thi này ”. ó chính là nhng li nói mang tính khích l. Các n lc, c gng, tin b tng bc ca hc sinh cn c khích l thng xuyên thì hc sinh mi t ti c thành tích cui cùng. Ngi ln có k nng khích l thng ghi nhn và ánh giá nhng c gng hc sinh, chp nhn s khác bit gia cá nhân. Các n lc, c gng, tin b tng bc ca hc sinh cn c khích l thng xuyên thì hc sinh mi t ti c thành tích cui cùng. Cách khích l, h tr là cách có ích nht cho s phát trin ca hc sinh. 6. Tránh s dng cng c tiêu cc Hu ht ngi ln thng nhìn nhn hc sinh ang có vn v cm xúc hoc hành vi mt cách tiêu cc hn thc t (“bôi en”). Khi ó, các em có th biu hin s chán nn, cm thy gin d, bt lc, có khi trm cm. hc sinh cm thy chán n trng, dn dn hc sinh s i hc và không c gng na. hc sinh mt dn ng c hot ng. Khi nhng hành vi ca ngi ln nhà và trng to cho hc sinh cm xúc bt lc, au n, s hãi, ngng ngùng và bt an thì hc sinh s khó phát trin bình thng, kho mnh. Hc sinh n lp trong các hoàn cnh khác nhau. Nu mt hc sinh cm thy bt lc và gp thêm nhng tht bi, hc sinh s càng cm thy không có hi vng. Nu b bn hc trêu chc thêm, hc sinh càng cm thy chán nn hn. ng c ca hc sinh gim dn, hc sinh càng ngày càng ít c gng. Càng ít c gng hc sinh li càng d tht bi, Mt s hc sinh chán nn, dn chng i vic hc tp. Hc sinh có th cm thy bt lc và bun bã. Mt s khác cm thy tn thng, s hãi, phn n, ngng ngùng, gin d và ôi khi có hành vi bo lc. 138 | MODULE THPT 3
33. Giáo viên cng cm thy cng thng và bt lc khi có nhng hc sinh h, gây ri trong lp. Nu ngi ln trng pht hc sinh thì không nhng không mang li hiu qu mà còn gây hi cho hc sinh, làm hc sinh lo âu và hn ch tin trình hc tp và phát trin ca bn thân. Nu dùng các hình pht nh ánh, mng, s y hc sinh i xa hn, làm cho hc sinh mun chng i hn là hp tác. Nu hc sinh có thay i thì có th ch vì b ép buc nhiu hn là mun hay t nguyn thay i. Mun thay i hành vi ca hc sinh mt cách hiu qu, ngi ln cn có s hp tác ca hc sinh. Hc sinh cn cm thy c khích l có t tin và ng c hot ng. 7. S dng h qu t nhiên và h qu logic Mc ích ch yu ca vic s dng h qu t nhiên và h qu logic dy cho hc sinh có ý thc trách nhim v các hành vi ca chính mình, khích l hc sinh a ra nhng quyt nh có trách nhim, do ó cách làm này có th thay th cho trng pht: Hc sinh vn hc c cách ng x tt giúp cho mi quan h m áp hn, ít xung t hn. a. H qu t nhiên: Là nhng gì xy ra mt cách t nhiên, không có s can thip ca ngi ln. Ví d, mi chi game không ng s mt mi; không hài hoà gia hc tp, lao ng, gii trí s b cng thng, n mc ua òi s b các bn nhìn vi con mt không bình thng Hai quy tc cho vic áp dng h qu t nhiên là: — Không gây nguy him cho hc sinh. — Không làm nh hng n ngi khác. Nh vy, nu tình hung không có hi cho hc sinh thì câu châm ngôn “tri nghim là ngi thy tt nht” hay “cuc sng là mt trng hc ln nht” chính là mt nguyên tc hng dn. ây là mt khía cnh rt quan trng ca quá trình hc hi: Hc sinh hc t các tri nghim h qu hành vi ca mình . Nu nhng tri nghim này mà tích cc thì hc sinh có xu hng lp li hành vi ó và ngc li nu tri nghim ó là tiêu cc. Hc sinh cn hiu rng hành vi nào cng có h qu nht nh. b. Khác vi h qu t nhiên, h qu logic òi hi có s can thip ca giáo viên hoc ca hc sinh khác trong lp hc: khi không làm bài tp nhà GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 139
34. thì n lp s b im kém; Vic dùng h qu logic ch có hiu qu khi bo m c các quy tc ca nó. Ba quy tc cho vic áp dng h qu logic — Liên quan : Nguyên nhân và h qu phi có liên quan vi nhau. — Tôn trng : Nu ngi ln không th hin s tôn trng khi yêu cu hc sinh khc phc li, mà thay vì ó làm hc sinh b b mt nh mng nhic hc sinh, da nt hc sinh, thì ó là cách thc trng pht hc sinh. Khi ó, vic dùng h qu logic s không hiu qu. Nu mun thay i hành vi nào ó hc sinh, trc ht giáo viên phi làm cho hc sinh hp tác mà không phi i u vi mình. Mun hc sinh hp tác, giáo viên phi là ngi có tính hp tác. Nu mun hc sinh tôn trng, giáo viên phi th hin s tôn trng hc sinh. — Hp lí: Nu giáo viên vô lí yêu cu hc sinh phi tuân th yêu cu ca mình và phi rút c ra bài hc mà không gii thích thì ó cng không còn là s dng h qu logic na. Tính hp lí không còn, cng vi vic giáo viên dùng quyn bt hc sinh rút kinh nghim cho ln sau thì hc sinh s khó hp tác thay i. Nu không áp dng ba quy tc trên ây thì vic dùng h qu logic ca giáo viên s là s trng pht và không có hiu qu. Khi ó, hc sinh s có ba dng phn ng sau: — Oán gin: “Th là không công bng. Không th tin giáo viên c”. — Tr a: “Giáo viên c ln này vì h có quyn, nhng ln sau mình s ”. — Trn tránh hoc gim t tin vào bn thân: “Ln sau mình s không b bt gp na”; “Mình chng ra gì ”. S khác nhau gia trng pht và s dng h qu logic Trng pht H qu logic 1) Nhn mnh quyn hành ca ngi ln. 1) Th hin thc t cuc sng. Ngi Ngi ln ch cn yêu cu, hc sinh ln và hc sinh tôn trng ln nhau. phi thc hin. (Trung, ra ngoài ngay! (Trung, cô bit em thích v, nhng bây 140 | MODULE THPT 3
35. Trng pht H qu logic Trong gi hc mà ngi v.) gi ang ang là gi hc Toán. Em ct i gi ngh gii lao v tip.) 2) Th hin s c oán hoc ít liên 2) Liên quan trc tip n hành vi ca quan ti hành vi ca hc sinh. hc sinh. (Khi tôi ang ging bài cu li nói (Em không nên nói chuyn nh chuyên riêng, ra ngoài và cm không hng n mi ngi. Nu em không c hc gi ca tôi na nu em không tp trung vào hc em có th ra ngoài.) ngh li.) 3) ng nht hành vi và nhân cách 3) Phân bit hành vi và nhân cách. ca hc sinh, phán xét v mt o c. (Em ly dùng ca bn mà không hi, (Em ly dùng ca bn mà không vic ó là không úng. T nay em phi hi là n cp.) rút kinh nghim.) 4) Ch chú trng n quá kh 4) Quan tâm n hin ti và tng lai (Tôi cm em không c i tham quan (Em có th i tham quan vi lp nu em na. Ln trc ã gây phin phc cho cam kt không gây phin phc cho lp.) lp ri.) 5) Da s i x thiu tôn trng. 5) Hàm ý thin chí, thân thin sau khi c giáo viên ln hc sinh u ã bình tnh. (Em ã làm lp mt im thi ua trong tun này. C tun sau em còn (Thôi, rút kinh nghim, cô hi vng iu tái phm tôi s cho em thy ) này không bao gi xy ra na.) 6) Yêu cu vâng li, tuân phc ngay. 6) Cho phép la chn. (i ra ngoài ngay, i i! Không có tôi (Nu em mun hc thì tp trung vào cho ngi kéo cu ra ngoài bây gi.) bài hc, còn nu không em có th ra ngoài, sau ó phi hoàn thành nhim v ca bài hc hôm nay.) GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 141
36. Ngoài ra còn có mt s im khác nhau v thái ca giáo viên trong hai phng pháp Trng pht H qu logic Ging nói, ánh mt, nét mt gin d. Ging nói, ánh mt, nét mt bình tnh. Thái không thân thin, thù ghét. Thái thân thin nhng kiên quyt. Không chp nhn s la chn ca Có th chp nhn quyt nh ca hc sinh. hc sinh. (i ra ngoài ngay không tôi cho ngi (Em có th hc tip nhng tuyt i lôi ra ngoài bây gi) không c mt trt t) Vic dùng h qu logic thng i kèm theo nhng ging gii ngn gn ca giáo viên cho hc sinh hiu (xem bng trên). Vic làm này khuyn khích hc sinh chu trách nhim v hành vi ca mình mà giáo viên không cn phi da nt, làm cho hc sinh s. Mun hc sinh là ngi có trách nhim chúng ta nên trao trách nhim cho hc sinh thay vì thuyt trình o c vi hc sinh v trách nhim. Khi có hành vi không thích hp, hc sinh cn c giáo viên nói cho bit là hành vi ó nh hng xu n ngi khác nh th nào ri c trao cho trách nhim khc phc, sa cha cho hành vi ca mình. Khi hc sinh mc li mà giáo viên dùng h qu logic trong khi vn th hin mi quan tâm, yêu thng hc sinh thì s ging gii ó rt có sc mnh. 8. Phng pháp ng x i vi mt s loi hành vi có mc ích in hình Giáo viên cn phi tìm hiu mc ích hành vi tiêu cc ca hc sinh có cách ng x phù hp. Nhiu ngi cho rng hc sinh h vì bn thân hc sinh có tính hay gây g hoc c nuông chiu quá mc, h vì cha m hay anh ch u h, vì gia ình quá nghèo hoc quá giàu Có rt nhiu lí do c a ra nhng li không giúp lí gii c mc ích, hành vi tiêu cc ca hc sinh. Xét cho cùng tt c các hành vi u có mc ích và có lí do, nó không xy 142 | MODULE THPT 3
37. ra mt cách ngu nhiên. Hành vi tiêu cc hay c x không phù hp ca hc sinh cng vy. Giáo viên cn xác nh c mc ích hành vi tiêu cc ca hc sinh hiu c ti sao hc sinh li làm nh vy và có cách x trí thích hp, hiu qu. iu áng lu ý là nhiu khi hc sinh không ý thc c nhng suy ngh, nim tin sai lch ca mình. Nu sau này giáo viên có hi hc sinh ti sao li c x nh vy, các em thng tr li là “không bit” hoc a ra mt vài lí do, nguyên c bao bin. Nguyên tc ch yu là trong các tình hung ó, giáo viên cn c gng bình tnh, hiu hc sinh, tôn trng hc sinh và dùng các phng pháp k lut tích cc, lng nghe tích cc, khích l, kim ch bn thân gii quyt. Cách ng x i vi nhng hành vi không mong i ca hc sinh • Vi loi hành vi nhm thu hút s chú ý, giáo viên ch nhim nên: — Gim thiu hoc không ý n hành vi ca hc sinh khi có th, ch ng chú ý n hc sinh vào lúc khác, nhng lúc phù hp và d chu hn. — Nhìn nghiêm ngh nhng không nói gì. Hng hc sinh vào hành vi có ích hn. — Nhc nh c th (tên, công vic phi làm), cho hc sinh la chn có gii hn. — Dùng h qu logic. — Lp ni quy hay lch trình mà giáo viên s thng xuyên dành thi gian cho hc sinh. • Vi loi hành vi nhm th hin quyn lc, giáo viên ch nhim nên: — Bình tnh, rút khi cuc ôi co, xung t, không “tham chin” hc sinh nguôi dn. — S dng các bc khuyn khích hc sinh hp tác (hiu cm xúc ca hc sinh, th hin mình hiu cm xúc ó, chia s cm xúc ca mình v tình hung ó, cùng nhau trao i phòng tránh vn tng t trong tng lai). — Giúp hc sinh thy có th s dng sc mnh, quyn lc theo cách thc tích cc. Giáo viên ch nhim cn bit rng tham gia ôi co quyn lc hoc nhng b ch làm hc sinh mong mun có “quyn lc” hn. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 143
38. Quyt nh xem mình s làm gì, ch không phi s bt hc sinh làm gì. — Lp ni quy hay k hoch mà giáo viên s thng xuyên dành thi gian cho hc sinh. • Vi loi hành vi nhm tr a thì, giáo viên ch nhim nên: — Kiên nhn. Rút khi vòng lun qun “tr ming” ln nhau. Tránh dùng các hình thc trng pht hc sinh. — Duy trì tâm lí bình thng trong khi ch i hc sinh nguôi dn. — Khích l s hp tác, xây dng lòng tin t hc sinh. — Tâm s riêng vi hc sinh gii quyt khó khn. — S dng k nng khích l, cho hc sinh thy hc sinh c yêu thng, tôn trng. Lp ni quy hay k hoch mà giáo viên s thng xuyên dành thi gian cho hc sinh • Vi loi hành vi th hin s không thích hp, giáo viên ch nhim nên: — Không phê phán, chê bai hc sinh. — Dành thi gian rèn luyn, ph o cho hc sinh, c bit v hc tp. — Chia nh nhim v, bt u t vic d hc sinh có th t thành công ban u. — S dng k nng khích l, tp trung vào im mnh, vn quý ca hc sinh. — Không th hin thng hi, không u hàng. — Dành thi gian thng xuyên cho hc sinh, giúp hc sinh. 9. Lp k hoch phát trin cá nhân, khi dy hoài bão và ý thc t giáo dc ca hc sinh • Ý ngha — Là c s tin hành giáo dc hc sinh có mc ích, có k hoch nhm t c s phát trin ti a tim nng ca hc sinh và hoàn thin nhân cách. — Kim soát, iu chnh hot ng giáo dc ca giáo viên, hng ti mc tiêu cn phi t. — Là c s huy ng s tham gia ca cng ng trong quá trình h tr hc sinh và nhà trng. 144 | MODULE THPT 3
39. — Là c s ánh giá hiu qu giáo dc. — K hoch giáo dc cá nhân s a n tip cn úng n, phù hp trong vic ánh giá kt qu giáo dc, dy hc hc sinh nói chung và nhng hc sinh c bit nói riêng. Tuy nhiên, xây dng bn k hoch giáo dc cá nhân là vic làm mi và gp không ít khó khn và tin hành giáo dc hc sinh có khó khn hiu qu cn phi xây dng và thc hin nó mt cách nghiêm túc, theo các mc tiêu và k hoch ã nh. Trong quá trình này, s h tr ca gia ình và cng ng là rt cn thit m bo bn k hoch giáo dc cá nhân c xây dng hoàn chnh và c bit c thc hin có hiu qu. Quy trình xây dng bn k hoch giáo dc cá nhân. Bc 1: Xác nh kh nng, nhu cu, s thích, nhng nim tin, suy ngh sai lch, hành vi thói quen cha tt và môi trng giáo dc ca hc sinh Nhng ni dung cn xác nh: — Nhu cu. — S thích. — Kh nng nhn thc. — Nim tin, suy ngh. — Tính cách. — Hành vi, thói quen cha tt. — Sc kho. — Các kh nng khác. — Môi trng giáo dc gm: môi trng gia ình, nhà trng, cng ng. Cn chú ý c môi trng vt cht và môi trng tinh thn Chú ý: Trong bc này cn thu thp y , chính xác nhng thông tin v hc sinh, khc sâu nhng mt mnh, mong mun, s trng ca hc sinh và nhng nhu cu giáo dc c bit cn h tr (th hin trong H s hc sinh Ni dung I). Bc 2: Xây dng mc tiêu giáo dc bao gm: — Mc tiêu dài hn, mc tiêu trung hn và ngn hn. — Mc tiêu cho tng ni dung giáo dc. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 145
40. — Mc tiêu phát trin các k nng thuc lnh vc khác. Chú ý: Xây dng nhng mc tiêu phù hp, sát vi thc trng ca hc sinh và các iu kin thc hin (tính kh thi ca k hoch) và vit di dng mc tiêu hành vi. Bc 3: Xây dng k hoch giáo dc Xây dng ni dung giáo dc v các mt: — Th cht. — Nhn thc (hiu bit và nng lc t duy). — Cm xúc (ch s xúc cm), tâm lí. — Xã hi: nh hng giá tr và các k nng xã hi. Cng có th ni dung giáo dc theo: c, trí, th, m, lao ng Giáo viên ch nhim cn phi chú trng nhng lnh vc phát trin mà hc sinh có c im khác bit so vi nhng hc sinh khác. Mi ni dung giáo dc cn xut các bin pháp giáo dc phù hp. Cn xác nh rõ thi gian, ngi thc hin và s phi hp gia các lc lng tham gia giáo dc (giáo viên b môn, oàn, giáo viên ch nhim, gia ình ). Chú trng khâu giám sát, ánh giá, rút kinh nghim và iu chnh. Bc 4: Thc hin k hoch — T chc thc hin: làm rõ tng ngi, tng t chc có trách nhim nh th nào và nêu rõ kt qu u ra. — xut nhng gii pháp c th trong quá trình thc hin các ni dung giáo dc. — T ánh giá và iu chnh thng xuyên mt cách có k hoch t c các mc tiêu giáo dc. — Chú trng s tham gia ca các lc lng liên quan trong quá trình thc hin k hoch giáo dc. — c bit là giáo viên ch nhim và các lc lng có liên quan phi luôn khi dy hoài bão và ý thc t giáo dc ca hc sinh. Vai trò ch th, phát huy ni lc ca hc sinh vô cùng quan trng bin mc tiêu phát trin cá nhân thành hin thc. 146 | MODULE THPT 3
41. Bc 5: ánh giá — Phi rõ ràng, c th. — Thng xuyên và có k hoch. — Hiu qu. — xut các gii pháp khc phc nhng hn ch. Sau khi nhn thc c iu này và hc sinh có nhu cu thay i hành vi, thói quen tiêu cc thì giáo viên ch nhim cn giúp các em xây dng k hoch thay i hành vi, thói quen c. Thay i thói quen, hành vi tiêu cc không phi là chuyn d, không ch cn có k hoch thc hin mà còn phi có ý chí, quyt tâm, kiên nh thc hin k hoch bin k hoch thành hin thc, do ó giáo viên ch nhim và tp th lp cn luôn dõi theo s tin b khích l và phòng nga hoc h tr, giúp khi có du hiu lp li thói quen c. ng thi cn hng các em suy ngh tích cc và suy ngh trc khi hành ng Cùng vi vic khc phc nhng suy ngh, nim tin, thói quen, hành vi tiêu cc ca hc sinh, giáo viên ch nhim cn to cho hc sinh thói quen suy ngh cn trng trc khi hành ng tránh nhng hành vi không mong i và các hu qu áng tic khác. S dng môi trng tp th thân thin và các mi quan h trong tp th phát hin kp thi và tác ng phù hp n tng cá nhân, to iu kin tinh thn và s h tr i vi tng thành viên trong quá trình thc hin k hoch phát trin cá nhân hc sinh. 10. Áp dng mô hình thay i nhn thc — hành vi ci thin nim tin, suy ngh cha hp lí ca hc sinh cá bit S khác nhau gia tham vn (Counseling) và t vn Tham vn T vn/ c vn Là mt cuc nói chuyn mang tính cá Là mt cuc nói chuyn gia mt nhân gia nhà tham vn vi mt hoc “chuyên gia” v mt lnh vc nht mt vài ngi ang cn s h tr i nh vi mt hoc nhiu ngi ang mt vi khó khn hoc thách thc trong cn li khuyên hay ch dn v mt cuc sng. Tham vn khác nói chuyn vn nào ó. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 147
42. Tham vn T vn/ c vn ch trng tâm ca cuc tham vn nhm vào ngi nhn tham vn. Nhà tham vn h tr thân ch ra quyt Nhà t vn giúp thân ch ra quyt nh bng cách giúp h xác nh và làm nh bng cách a ra nhng li sáng t vn , xem xét tt c các kh khuyên mang tính chuyên môn. nng và a ra la chn ti u nht cho chính h sau khi xem xét k lng các quan im khác nhau. Mi quan h tham vn quyt nh kt Mi quan h gia nhà t vn và thân qu t c ca quá trình tham vn; ch không quyt nh kt qu t vn nhà tham vn phi xây dng lòng tin vi bng kin thc và s hiu bit ca thân ch và th hin thái tha nhn, nhà t vn v lnh vc mà thân ch thông cm và không phán xét. ang cn t vn. Tham vn là mt quá trình gm nhiu Quá trình t vn có th ch din ra cuc nói chuyn hoc gp g liên tc trong mt ln gp g gia thân ch (bi vì nhng vn ca mi ngi hình và nhà t vn. Kt qu t vn không thành và phát trin trong mt khong lâu bn; vn s lp li vì các thi gian, do ó cng cn có thi gian nguyên nhân sâu xa ca vn cha gii quyt chúng). c gii quyt. Nhà tham vn th hin s tin tng vào Nhà t vn nói vi thân ch v kh nng t ra các quyt nh tt nht nhng quyt nh h cho là phù hp ca thân ch; vai trò ca nhà tham vn nht i vi tình hung ca thân ch là “lái” cho thân ch ti nhng ch thay vì tng cng kh nng cho hng lành mnh nht. thân ch. Nhà tham vn có kin thc v hành vi và Nhà t vn có kin thc v nhng s phát trin ca con ngi. H có các lnh vc c th và có kh nng k nng nghe và giao tip, có kh nng truyn t nhng kin thc ó n khai thác nhng vn và cm xúc ca ngi cn h tr hay hng dn thân ch. trong lnh vc ó. 148 | MODULE THPT 3
43. Tham vn T vn/ c vn Nhà tham vn giúp thân ch nhn ra và Tp trung vào th mnh ca thân s dng nhng kh nng và th mnh ch không phi là xu hng chung riêng ca h. ca t vn. Nhà tham vn phi thông cm và chp Nhà t vn a ra nhng li khuyên, nhn vô iu kin vi nhng cm xúc và h không quan tâm n vic th tình cm ca thân ch. hin s thông cm hay chp nhn thân ch. Thân ch làm ch cuc nói chuyn; nhà Sau khi thân ch trình bày vn , tham vn lng nghe, phn hi, tng kt nhà t vn làm ch cuc nói chuyn và t câu hi. và a ra nhng li khuyên. Ví d: Khi hc sinh có nhng thái , hành vi không úng do nim tin sai lch có th s dng mô hình nhn thc — hành vi di ây tham vn cho hc sinh. Mô hình nhn thc — hành vi Tình hung Suy ngh, thái , H qu kích hot (A) nim tin (B) (C) B va i n thì A (ngi B ngh rng “A ci u → Tc gin, mun ánh mà B không thích) nhìn vi mình”. nhau. sang và ci. B ngh rng “A tình c → Bình thng nh không nhìn và ci”. có chuyn gì xy ra. Nh vy, trong cùng mt tình hung, s kin có th có hai hay nhiu phn ng khác nhau, ph thuc vào cách suy ngh khác nhau. Chính chúng ta là ngi to nên cm xúc ca mình. Trong bng trên, tình hung A ch là yu t kích hot, B là nhng gì din ra trong u và C là h qu, là cm xúc và hành vi ca con ngi. mc rt ln, chính B (nhng suy ngh, thái , nim tin tiêu cc hay tích cc) ã to ra C (tc gin hay bình tnh) GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 149
44. ch không phi A to ra C. Nói cách khác, iu quan trng không phi là chuyn gì ã xy ra mà là cách chúng ta phn ng vi nó nh th nào. ó chính là im mu cht giúp con ngi phòng và kim soát thái , hành vi tiêu cc, có thái và hành vi tích cc (k nng sng). Nu thay i B (nim tin, suy ngh) ta s thay i c C (hành vi, ng x). Nhng dng suy ngh thiên lch, méo mó, không có ích. 1) Suy ngh trng — en: Cách nhìn s vt, hin tng mt cách tuyt i hoc trng hoc en, hoc là tt c hoc là không có gì. 2) Khái quát hoá quá mc: Cách nhìn s vt, hin tng nh mt khuôn mu liên tc tht bi “Chng bao gi làm c iu gì ra hn”. 3) nh kin: Ch tp trung vào im tiêu cc, b qua im tích cc. 4) H thp các im tích cc: Khng khng nhng gì ã t c là không áng k, “không c tính”. 5) Kt lun vi vã: Nhanh chóng cho rng ngi khác phn ng vi mình mt cách tiêu cc khi cha có bng chng rõ ràng hoc t “d báo” (mò) trc là mi vic s ti t. 6) Phóng i hoc ánh giá thp: Phóng i s vic, hin tng hoc h thp tm quan trng. 7) Suy oán cm tính: Suy oán t trng thái cm xúc: “Mình cm thy nh mt thng ngc, chc chn mình là thng ngc”. 8) Suy ngh là “phi” th này hay th kia: Phê phán bn thân hay ngi khác, cho rng mình hay ngi khác “phi” hay “không c” th này hay th kia. 9) Chp m: ng nht mình vi nhng khim khuyt ca bn thân. áng l nói “mình có sai lm” thì li nói “mình úng là thng ngu”. 10) Cá nhân hoá và li: li cho bn thân và ngi khác v nhng gì mà bn hay h không phi chu trách nhim hoàn toàn. T nhng dng suy ngh sai lch trên s d dn n hành vi, ng x tiêu cc, nên giáo viên ch nhim cn vn dng các k thut tham vn làm thay i suy ngh, nim tin sai ca hc sinh thay i hành vi ca các em theo hng tích cc. 150 | MODULE THPT 3
45. 11. Áp dng bin pháp giáo dc k lut tích cc i vi c tp th lp và hc sinh cá bit Trit lí ca giáo dc k lut tích cc: Da trên s iu chnh bên trong hn là kim soát bên ngoài. Giáo dc k lut tích cc là giáo dc da trên nguyên tc vì li ích tt nht ca hc sinh, mang tính phòng nga, tôn trng tr, không làm tn thng n th xác và tinh thn ca các em, có s tho thun gia giáo viên và hc sinh và phù hp vi c im tâm, sinh lí ca hc sinh. iu này có th thy trong bng so sánh k lut tích cc và trng pht sau ây: So sánh s khác nhau gia k lut tích cc và tiêu cc (trng pht) K lut tích cc K lut tiêu cc V nh hng, mc tiêu Giúp hc sinh thay i. Tp trung vào Gii to, tp trung vào ni bc tc ca hành vi cha úng ca hc sinh. giáo viên khi thy hc sinh không nghe li hoc thm chí có khi là “gin cá chém tht”. Khuyn khích kh nng t duy, la Giáo viên ngh và a ra quyt nh, chn ca hc sinh. la chn thay cho hc sinh. Hình thành, phát trin nhng hành vi Pht, ch trích nhng hành vi h, có li mong mun. ca hc sinh. Vic này có th dn n hành vi không phù hp khác ca hc sinh. V tính cht ca giáo dc k lut tích cc Là quá trình thng xuyên, liên tc, Ch din ra khi hc sinh mc li hành nht quán, cng quyt, mang tính vi. Mang tính kim soát, làm xu h, hng dn. mt mt, ch nho. Mang tính tích cc, tôn trng hc sinh. Mang tính tiêu cc, thiu tôn trng hc sinh. Phù hp vi nng lc, nhu cu và các Không tính n nng lc, nhu cu và giai on phát trin ca hc sinh. các giai on phát trin ca hc sinh. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 151
46. K lut tích cc K lut tiêu cc Không mang tính bo lc v mt thân Mang tính bo lc v mt thân th và th và tinh thn. tinh thn. Dy hc sinh nhp tâm tính k lut Dy hc sinh ngoan ngoãn mt cách th mt cách t giác. ng vì hc sinh hiu rng s b pht nu h (không t giác, không nhp tâm). Chú ý ti hành vi “h” ca hc sinh, Phê phán nhân cách hc sinh hn là không phi nhân cách hc sinh. hành vi ca hc sinh, Ví d: “ ngu ngc”, “ n hi”. c im, yêu cu Nhn mnh nhng gì hc sinh nên Nhn mnh nhng gì hc sinh không làm. Cho hc sinh nhng phng án c làm. Cm oán, không gii thích la chn tích cc. ti sao. H qu ca k lut có tính logic, có liên H qu ca trng pht không liên quan quan trc tip n hành vi tiêu cc hoc phi logic i vi hành vi tiêu cc ca hc sinh. ca hc sinh. Lng nghe hc sinh, a ra ví d, tm Không hoc ít lng nghe hc sinh. Yêu gng hc sinh làm theo. cu hc sinh tuân phc, nghe li. Tp cho hc sinh t kim soát bn Hc sinh dn ph thuc vào giáo viên, thân, chu trách nhim v mình, ch b giáo viên kim soát, s sai, kém t ng, t tin. lp, b ng, thiu t tin. Hc sinh thc hin ni quy n np vì Hc sinh không thc hin ni quy, n hc sinh c tham gia tho lun và np hoc nu có cng ch vì s b pht nht trí. hoc vì b e do, b mua chuc bng tin, phn thng giáo viên ha. Coi li lm là nhng c hi hc tp Không chp nhn li lm, pht và ép tin b thêm. hc sinh tuân phc theo ý giáo viên. • Nhng hình thc x pht phù hp và nht quán. Khi nhng yêu cu, mong i ã c t ra rõ ràng thì cng cn có nhng bin pháp x pht c th, rõ ràng i vi nhng hành vi vi phm 152 | MODULE THPT 3
47. và các bin pháp phi c áp dng mt cách nht quán. Giáo viên ch nhim cn lu ý nhng iu sau ây khi s dng các bin pháp x pht: — Các bin pháp x pht phi nhm mc ích dy hc sinh bit rng thái , hành vi ca các em nh vy là sai. Không bao gi s dng nhng hình pht khin hc sinh cm thy mình là b i, vô dng . Tuyt i không s dng nhng hình pht mang tính bo lc. S dng nhng hình pht mang tính bo lc không nhng không có tác dng i vi hc sinh mà ch th hin s bt lc và còn vi phm nhng iu giáo viên không c làm và pháp lut. Các hình thc pht cn phù hp vi mc vi phm. Nhng hình pht nên mang tính tích cc thông qua nhng hình pht hc sinh có th hc thêm c mt k nng nào ó. — Bin pháp x pht có th vn dng là: + Tc b hot ng yêu thích cho n khi khc phc c li. + Tm dng vic hc tp hc sinh t kim im bn thân vi mc ích giúp hc sinh thoát ra khi trng thái cng thng không th kim ch bn thân và to iu kin cho hc sinh bình tnh tr li. + Yêu cu vit báo cáo hàng ngày vi mc ích là hc sinh nhn bit c nhng li thng xuyên mc phi và to cho các em c hi iu chnh. + Lu ý: Không nên pht hc sinh bng cách giao thêm bài tp, hoc nhim v lao ng cho hc sinh s khin các em ngh rng hc tp hay lao ng là s trng pht. 12. Thit lp mi quan h thân thin, gn gi, cht ch gia giáo viên vi cha m hc sinh thng xuyên (không phi ch dng li vic s dng s liên lc), to nim tin vi gia ình hc sinh hp tác qun lí, giáo dc hc sinh. Làm tt công tác t vn kp thi v phng pháp giáo dc hc sinh cho cha m hc sinh, vn ng cha m hc sinh cùng tham gia các hot ng chung ca lp, ca trng cha m hc sinh hiu thêm v các hot ng hc tp ca con em khi trng t ó phi hp qun lí giáo dc hc sinh hiu qu. Công tác ca giáo viên ch nhim vi cha m hc sinh phi da trên s ng thun và hp tác có trách nhim ca các c s giáo dc. iu ó va òi hi s hiu bit, cm thông, tôn trng và h tr ln nhau trong công vic. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 153
48. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH Sau khi c, nghiên cu nhng thông tin trên, bn hãy chia s vi ng nghip, vi t chuyên môn và t giáo viên ch nhim thc hin nhng yêu cu sau: 1) Vì sao cn tip cn cá nhân và khích l hc sinh cá bit? Hãy nh li 10 câu nói không khích l hc sinh mà bn hay ng nghip thng dùng và thay nó bng 10 câu nói khác mang tính khích l hc sinh. 2) Hãy lit kê nhng hành vi ca hc sinh cá bit ca bn có th áp dng h qu logic và nhng hành vi có th áp dng h qu t nhiên. 3) Bn hãy th vn dng mô hình nhn thc — hành vi tham vn/tác ng làm thay i hành vi tiêu cc ca hc sinh cá bit. 4) Lp k hoch giáo dc cho mt hc sinh cá bit c th trong lp hc ca bn. Hoạt động 6. Phương pháp đánh giá kết quả rèn luyện của học sinh cá biệt. Theo bn có nhng phng pháp nào ánh giá hp tình hp lí kt qu rèn luyn ca hc sinh cá bit? Bn hãy lit kê nhng phng pháp ánh giá bn bit, bn ã s dng ánh giá kt qu rèn luyn ca hc sinh cá bit. 154 | MODULE THPT 3
49. Bn hãy c nhng thông tin di ây bit thêm các phng pháp ánh giá kt qu rèn luyn hc sinh cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. ánh giá hành vi không ng nht vi ánh giá nhân cách Nu hc sinh cá bit thc hin hành vi không mong i nào ó thì giáo viên ch ánh giá hành vi ó, mà không quy kt hành vi ó thành nét nhân cách ca hc sinh. Ví d: Hc sinh ã ly trm tin ca bn i chi game, không vì th mà giáo viên và hc sinh trong lp coi em là n cp và dán nhãn cho em là có tính n cp vt (nét nhân cách) mà cn coi ây là hành vi không mong i trong thi im không u tranh c ý mun c chi game nên ã ly tin ca bn. 2. ánh giá theo quan im tích cc i vi hc sinh cá bit ánh giá úng không ch giúp các em nhìn nhn úng bn thân vi nhng im mnh cn phát huy và nhng tn ti cn khc phc, mà còn to ng lc cho hc sinh n lc rèn luyn tu dng. ánh giá thc cht không th ch da vào nhng biu hin bên ngoài ca thái , hành vi (mc dù ó là cn thit) mà còn phi hiu c ng c hành vi ca hc sinh, mun vy cn rt coi trng ánh giá hc sinh qua các tình hung thc trong i sng lp hc, nhà trng, gia ình, và ngoài xã hi. — ánh giá cn mang li thái tích cc, lc quan mang tính xây dng ch không phi là trng pht, giúp hc sinh t ánh giá và hình thành ng c hoàn thin bn thân. — S dng kt qu ánh giá hng dn hc sinh t giáo dc; giáo viên iu chnh ni dung, phng pháp giáo dc phù hp và phi hp vi cha m hc sinh và các lc lng giáo dc khác. 3. ánh giá s tin b ca chính hc sinh cá bit theo quá trình ánh giá s tin b ca hc sinh so vi chính bn thân trong mi quan h vi kh nng, s n lc ca các em. ng thi, cn xác nhn mc c th t c kt qu giáo dc ca tng em và iu chnh quá trình giáo dc nâng cao hiu qu. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 155
50. 4. ánh giá cui cùng (theo chun quy nh) Khi các em thc s ã tin b và ánh giá cui kì, cui nm hc thì có th ánh giá nhng hc sinh này theo chun quy nh. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH Sau khi c, nghiên cu nhng thông tin trên, bn hãy chia s vi ng nghip, vi t chuyên môn và t giáo viên ch nhim thc hin mt s yêu cu sau: 1) Khi ánh giá hc sinh cá bit cn quán trit nhng nguyên tc hay quan im nào? 2) Ý ngha ca vic vn dng nhng nguyên tc, quan im này trong vic giúp hc sinh cá bit tin b. 3) Vn dng nhng quan im này vào thc tin ánh giá hc sinh cá bit và ghi li nhng bài hc kinh nghim. 156 | MODULE THPT 3
51. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TOÀN BỘ MODULE 1) Vì sao cn thu thp thông tin v hc sinh cá bit? Nhng ni dung cn tìm hiu v hc sinh cá bit? 2) Có th thu thp thông tin v hc sinh cá bit bng nhng con ng và phng pháp nào? Nên phi hp chúng nh th nào có thông tin y và khách quan v hc sinh cá bit? 3) Vì sao cn lu tr thông tin v hc sinh cá bit? Khi khai thác thông tin v hc sinh cá bit cn lu ý gì? 4) Có các nguyên nhân c bn nào dn n hành vi sai lch ca hc sinh cá bit? 5) Lit kê nhng bin pháp/ cách thc giáo dc hc sinh cá bit. Nên phi hp chúng nh th nào giáo dc hc sinh cá bit có hiu qu? 6) Có nhng cách ánh giá kt qu hc tp, giáo dc hc sinh cá bit nào? Nên phi hp chúng nh th nào có ánh giá toàn din v s tin b ca hc sinh cá bit? GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁ BIỆT | 157
52. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1) B Giáo dc và ào to — T chc cu tr tr em Thy in, i mi phng pháp qun lí lp hc bng các bin pháp giáo dc k lut tích cc, Hà Ni, 2009. 2) Nguyn Thanh Bình, Mt s vn trong công tác ch nhim lp trng trung hc ph thông hin nay , NXB i hc S phm, Hà Ni, 2011. 3) Nguyn Thanh Bình, Giáo trình chuyên Giáo dc k nng sng , NXB i hc S phm, Hà Ni, 2009, tái bn 2010, 2011. 4) Unicef, Tài liu tp hun k nng c bn trong tham vn, 2005. 5) T chc PLAN ti Vit Nam, Phng pháp k lut tích cc, Tài liu hng dn cho tp hun viên, 2009. 6) ào Th Oanh, c im nhân cách ca hc sinh trung hc c s/ trung hc ph thông hin nay (Bài vit cho tài liu bi dng cán b qun lí, giáo viên ch nhim THCS và trung hc ph thông ca B GD &T — Lu hành ni b). 158 | MODULE THPT 3