Module THPT 35: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông - Nguyễn Thanh Bình

Nội dung text: Module THPT 35: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông - Nguyễn Thanh Bình

1. NGUYỄN THANH BÌNH MODULE THPT 35 Gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng cho häc sinh trung häc phæ th«ng | 53
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN K nng sng tr thành nng lc tt yu mà con ngi sng trong xã hi hin i cn phi có có th ng phó vi nhng thách thc, ri ro mà con ngi gp phi. V ý ngha ca k nng sng i vi mi ngi, có quan im cho rng trong xã hi hin i tri thc ch quyt nh 50% n thành công, hnh phúc, còn li là ph thuc vào con ngi ó có k nng sng hay không. K nng sng không ch góp phn nâng cao cht lng cuc sng ca cá nhân mà còn giúp gim thiu các t nn, các vn xã hi. Chính vì vy, t nm 2000 trong Chng trình hành ng Dakar (c thng nht ti Din àn Giáo dc th gii ln 2 hp ti Senegan) ã yêu cu mi quc gia phi m bo cho ngi hc c tip cn chng trình giáo dc k nng sng phù hp (Mc tiêu 3) và ánh giá kt qu giáo dc cn phi ánh giá c k nng sng ca ngi hc (Mc tiêu 6). Vit Nam, trong phong trào xây dng trng hc thân thin, giáo dc k nng sng ã xut hin nh mt yu t ca mô hình trng hc thân thin. T nm hc 2010 — 2011, B Giáo dc và ào to ã ch o lng ghép, tích hp giáo dc k nng sng qua các môn hc và hot ng ngoài gi lên lp cho HS. thc hin yêu cu này bc THPT, i ng GV ang trc tip ging dy, làm công tác ch nhim cn hiu c bn cht, ý ngha ca k nng sng i vi con ngi sng trong xã hi hin i, bit c mc tiêu, ni dung, cách giáo dc k nng sng cho HS thông qua quá trình dy hc, giáo dc và các tình hung trong i sng lp hc. Module này s trình bày mt s quan nim v k nng sng, phân tích so sánh im chung và s khác nhau gia các quan nim. ngi c hiu k nng sng di các dng thái c th, tác gi trình bày mt s cách phân loi k nng sng (th hin trong hot ng 1). Sau khi ngi c hiu k nng sng là gì, cn tip tc tìm hiu lí lun v quá trình giáo dc k nng sng theo cách tip cn h thng cu trúc vi các thành t: mc tiêu, ni dung, nguyên tc, con ng giáo dc k nng sng cho HS THPT (Th hin trong hot ng 2, 3, 4, 5, 6). Ngoài nhng con ng thông qua môn hc và các hot ng giáo dc vi tt c HS trong tp th lp hc, tác gi còn gii thiu con ng thông qua tham vn i vi nhng HS cn tip cn cá nhân. Con ng giáo dc k nng sng cho HS THPT thông qua lng ghép các môn hc và thông qua 54 | MODULE THPT 35
3. t chc hot ng giáo dc c trình bày c th hot ng 7 và hot ng 8. Không ch dng vic tìm hiu v lí thuyt, tác gi vit module này còn t ra nhng yêu cu vn dng và lp k hoch t chc thc hin giáo dc k nng sng cho HS THPT vi vai trò là mt GV môn hc và vi vai trò là mt GV ch nhim (Hot ng 9 — tng kt). Hot ng 9 có ý ngha nh hng phù hp cho hot ng tip theo trong thc tin hot ng ngh nghip ca GV. Module này hoàn toàn dành cho t hc vi thi lng là 15 tit, nên sau phn mc tiêu ca tng hot ng, tác gi cung cp thông tin và các câu hi ngi c tìm hiu và t kim tra nhn thc ca mình bng cách tr li nhng câu hi ó và chia s vi ng nghip. Nhng thông tin chia s, phn hi ca ng nghip có ý ngha thay th phn hi ca tác gi module này bi vì nhn thc ca GV cn gn vi bi cnh thc tin ca GV và phn hi ca ng nghip mang tính thc tin và phù hp hn do gn vi tri nghim ca tng ngi. Kt thúc module có các câu hi t kim tra, ánh giá tng kt toàn module. B. MỤC TIÊU Sau khi hc xong module này ngi hc có th: — Trình bày c c trng ca k nng sng và s tt yu phi giáo dc k nng sng cho HS. — Mô t c mc tiêu, nhim v, ni dung giáo dc k nng sng cho HS THPT. — Lit kê c các nguyên tc, con ng giáo dc k nng sng mà GV cn t chc giáo dc k nng sng cho HS. — Khai thác tim nng giáo dc k nng sng cho HS THPT thông qua lng ghép, tích hp trong môn hc, phng pháp dy hc và các tình hung giáo dc, thc tin cuc sng. — Tp thit k ch giáo dc k nng sng t chc hot ng thông qua hot ng ngoài gi lên lp nhm áp ng nhu cu ca HS và trang b cho các em nhng k nng sng phù hp vi vùng, min, la tui — Xây dng c k hoch t chc giáo dc k nng sng cho i tng HS mà GV ang dy và giáo dc. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 55
4. C. HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Tìm hiểu về kĩ năng sống. 1. NHIỆM VỤ GV trình bày c c trng ca k nng sng và mô t c quan nim k nng sng theo ngha rng và hp; cách phân loi k nng sng. 2. THÔNG TIN a. Các quan nim v k nng sng — Quan nim ca T chc Vn hoá, Khoa hc và Giáo dc ca Liên hp quc (UNESCO): + Có quan nim coi k nng sng là nng lc cá nhân thc hin y các chc nng và tham gia vào cuc sng hng ngày. + Quan nim khác coi k nng sng gn vi 4 tr ct ca giáo dc, ó là: Hc bit (Learning to know); Hc t khng nh (Learning to be); Hc chung sng vi ngi khác (Learning to live together); Hc làm (Learning to do). — Quan nim ca T chc Y t Th gii (WHO): T góc sc khe, WHO xem k nng sng là nhng k nng thit thc mà con ngi cn có cuc sng an toàn và kho mnh. Rng hn, k nng sng là nhng nng lc mang tính tâm lí xã hi và k nng v giao tip tng tác hiu qu vi ngi khác và gii quyt có hiu qu nhng vn , nhng tình hung ca cuc sng hng ngày. — Quan nim ca Qu Nhi ng Liên hp quc (UNICEF): Theo Qu Nhi ng Liên hp quc (UNICEF), k nng sng là cách tip cn giúp thay i hoc hình thành hành vi mi. Cách tip cn này lu ý n s cân bng v tip thu kin thc, hình thành thái và k nng. Tóm li, k nng sng là nng lc tâm lí — xã hi ca mi cá nhân, giúp con ngi có kh nng làm ch bn thân, kh nng ng x phù hp vi nhng ngi khác và vi xã hi, kh nng ng phó tích cc trc các tình hung ca cuc sng. 56 | MODULE THPT 35
5. b. c tính ca k nng sng — K nng sng có th c xem là tng thích vi trí thông minh ni tâm (Intra—personal Inteligence) và trí thông minh tng tác cá nhân (Inter— personal Intelligence) trong lí thuyt Trí thông minh a dng (Multiple Intelligence). — Là nng lc tâm lí — xã hi ca con ngi, nên k nng sng không phi là k nng thc hành, cng không phi là k nng tâm vn ng (nhng kt hp vi k nng tâm vn ng, nói cách khác k nng tâm vn ng là hình thc th hin ca k nng sng di dng hành vi), nhng k nng sng bao hàm c các k nng xã hi ca con ngi. Nhóm tác gi Gresham & Elliot (1990) cho rng k nng xã hi gm 4 nhóm k nng c bn là: + Nhóm k nng hp tác (Cooperation): ó là nhng hành vi giúp ngi khác, tuân th cam kt hoc cùng chung sc hoàn thành mt công vic, cùng phi hp hành ng trong mt lnh vc nào ó nhm mt mc ích chung. + Nhóm k nng quyt oán, t khng nh (Assertion): ó là nhng hành vi ch ng ngh ngi khác cung cp thông tin, t gii thiu v mình, kiên nh khi b ngi khác gây sc ép, bo v các chính kin, quan im ca mình mt cách tích cc. + Nhóm k nng ng cm (Empathy): ó là s quan tâm, trân trng tình cm và ý kin ca ngi khác, mong mun c chia s vi h và thu hiu nhng khó khn riêng và bit cách chia s tâm t, tình cm vi ngi khác. + Nhóm k nng kim ch, t kim soát (Self — Control): ó là hành vi bit kim ch trong các tình hung xung t, bit cách kim ch xúc cm hoc bit t làm ch tình cm ca mình, không cho nhng nhu cu, mong mun, hoàn cnh hoc ngi khác chi phi. + K nng sng va mang tính cá nhân va mang tính xã hi. K nng sng mang tính cá nhân vì ó là nng lc ca cá nhân. K nng sng còn mang tính xã hi vì trong mi giai on phát trin ca lch s xã hi, mi vùng min li òi hi mi cá nhân có nhng k nng sng thích hp. — K nng sng thuc phm trù nng lc, nên k nng sng là tng hòa kin thc, thái (giá tr) và hành vi. Do ó, nhng k nng sng c th có th di dng thái t duy (nh t duy phê phán, t duy sáng to), hoc di GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 57
6. dng thái (nh thin chí, thu cm ), nhng cui cùng k nng sng ca con ngi vi t cách là nng lc phi th hin nhng hành vi, ng x, hành ng gii quyt tính hung hiu qu và có th quan sát c. — K nng sng th hin nhng cách ng x, giao tip và gii quyt vn hiu qu nhng nhng hành vi, hành ng ó phi mang tính tích cc và mang tính xây dng. Tiêu chí ánh giá tính tích cc và mang tính xây dng gn vi giá tr ph quát và vi nn vn hoá nào ó. — Ngi có k nng sng là ngi sng mt cách phù hp và hu ích, qun lí c bn thân tránh c ri ro. c. Các cách phân loi k nng sng Cng nh s a dng trong quan nim v k nng sng, ã có nhiu cách phân loi k nng sng. * Theo T chc Y t Th gii (WHO) có 3 nhóm: — K nng nhn thc bao gm các k nng c th nh: t duy phê phán, t duy phân tích, kh nng sáng to, gii quyt vn , nhn thc hu qu, ra quyt nh, t nhn thc, t mc tiêu, xác nh giá tr — K nng ng u vi xúc cm, bao gm: ý thc trách nhim, cam kt, kim ch cng thng, kim soát c cm xúc, t qun lí, t giám sát và t iu chnh — K nng xã hi hay k nng tng tác bao gm: giao tip; tính quyt oán; thng thuyt, t chi, hp tác; s cm thông, chia s; kh nng nhn thy s thin cm ca ngi khác * Cách phân loi ca UNESCO: — Cách phân loi th nht, UNESCO tha nhn cách phân loi ca WHO và coi nhng k nng sng trong 3 nhóm ó là nhng k nng sng gc (generic life skills), ngoài ra còn b sung k nng sng th hin trong vic gii quyt nhng vn khác nhau trong i sng xã hi nh là nhng k nng sng phái sinh nh: + V sinh, v sinh thc phm, sc kho, dinh dng. + Các vn v gii, gii tính, sc kho sinh sn. + Ngn nga và chm sóc ngi bnh HIV/AIDS. + Phòng tránh ru, thuc lá và ma tuý. 58 | MODULE THPT 35
7. + Ngn nga thiên tai, bo lc và ri ro. + Hoà bình và gii quyt xung t. + Gia ình và cng ng. + Giáo dc công dân. + Bo v thiên nhiên và môi trng. + Phòng tránh buôn bán tr em và ph n — Cách phân loi theo tip cn 4 tr ct — trit lí ca giáo dc th k XXI: + Hc bit (Learning to know) gm các k nng t duy nh: t duy phê phán, t duy sáng to, ra quyt nh, gii quyt vn , nhn thc c hu qu + Hc làm ngi (Learning to be) gm các k nng cá nhân nh: ng phó vi cng thng, kim soát cm xúc, t nhn thc, t tin + Hc sng vi ngi khác (Learning to live together) gm các k nng xã hi nh: giao tip, thng lng, t khng nh, hp tác, làm vic theo nhóm, th hin s cm thông. + Hc làm (Learning to do) gm k nng thc hin công vic và các nhim v nh: k nng t mc tiêu, m nhn trách nhim * Cách phân loi ca t chc Qu Nhi ng Liên hp quc (UNICEF): Vi mc ích là giúp cho ngi hc có nhng k nng ng phó vi các vn ca cuc sng và t hoàn thin mình, UNICEF a ra cách phân loi k nng sng theo các mi quan h nh sau: — K nng nhn bit và sng vi chính mình, hoc các k nng nhm phát trin cùng kim soát ni tâm, gm có : k nng t nhn thc; k nng xây dng s t tin và t trng (self-esteem), xác nh mc tiêu, xác nh giá tr; ng u vi cm xúc, ng u vi cng thng. — Nhng k nng nhn bit và sng vi ngi khác gm: k nng quan h/ tng tác liên nhân cách; s cm thông/thu cm (Empathy), ng vng trc áp lc tiêu cc ca bn bè hoc ca ngi khác, thng lng; giao tip (giao tip bng li, phi ngôn ng; biu l cm xúc: lng nghe và phn hi tích cc ), hp tác và làm vic theo nhóm. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 59
8. — Các k nng ra quyt nh mt cách hiu qu bao gm: t duy phê phán; t duy sáng to, ra quyt nh, gii quyt vn . * Phân loi k nng sng theo tip cn lí thuyt ca Bloom. — Nhóm các k nng thuc lnh vc nhn thc là k nng t duy sáng to và t duy phê phán. — Nhóm các k nng thuc lnh vc tình cm là k nng t nhn thc và thu cm, t trng và trách nhim xã hi. — Nhóm các k nng thuc lnh vc tâm vn ng (Psychomotor) là: + Ra quyt nh và gii quyt vn . + Quan h liên nhân cách và giao tip. T nhn thc Quan h liên nhân cách và giao tip Thu cm T duy và Ra quy t sáng to nh và gii quyt T duy vn T trng phê phán ng u v i Trách nhi m cm xúc và xã hi cng thng Hình 1. S phân loi các k nng sng c bn liên quan n hc ng x (Ngun: Phòng Sc khe tinh thn, 1999) 60 | MODULE THPT 35
9. + T nhn thc. + Thu cm. + T duy sáng to. + T duy phê phán. + ng u vi cm xúc và cng thng. + Trách nhim xã hi. + T trng. Nh vy có th thy, tùy tng góc tip cn mà có nhng cách phân loi k nng sng khác nhau, theo ó các k nng sng gc (generic life skills) c xp vào các nhóm rt khác nhau, ví d: t duy phê phán, t duy sáng to c xp vào nhóm k nng ra quyt nh và gii quyt vn theo cách chia ca UNICEF, nhng nó li c xp vào nhóm k nng thuc lnh vc nhn thc theo cách tip cn ca Bloom 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ CHIA SẺ ĐỒNG NGHIỆP * Tr li các câu hi: Câu 1: Trình bày nhng im chung và im khác nhau trong nhng quan nim v k nng sng. Câu 2: c trng ca k nng sng? Câu 3: Các cách phân loi k nng sng? Thy, cô thy cách phân loi nào d hiu và vn dng hn? * Chia s vi ng nghip trong trng v các câu tr li. 4. THÔNG TIN PHẢN HỒI Câu 1: im chung trong các quan nim v k nng sng. — K nng sng là nng lc ca cá nhân thích ng vi nhng vn ca cuc sng. Nhng quan nim v k nng sng ca UNESCO có ni hàm rng hn quan nim ca WHO (T chc Y t Th gii). Vì : + Th nht là: nhng nng lc thc hin y các chc nng và tham gia vào cuc sng hng ngày s bao gm c nhng k nng c bn nh: k nng c, vit, làm tính c nhng k nng t n gin nh là nhng k nng ca cuc sng nói chung. Trong khi ó, nhng k nng mang GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 61
10. tính tâm lí xã hi và k nng giao tip gii quyt có hiu qu nhng tình hung trong cuc sng là nhng k nng phc tp hn, òi hi nhng iu kin tâm lí và s tng hp các yu t kin thc, thái và hành vi. + Th hai là: nhng k nng tâm lí — xã hi thuc phm vi hp hn trong s nhng k nng cn thit trong cuc sng hng ngày. Câu 2: Nh trong phn thông tin c bn. Câu 3: Cách phân loi ca UNICEF d vn dng hn, nhng cn kt hp vi c cách ca UNESCO (v các k nng sng gn vi các vn ca xã hi) có th nhìn thy s cn thit phi vn dng k nng sng trong mi vn ca cuc sng. Hoạt động 2: Tìm hiểu ý nghĩa của giáo dục kĩ năng sống và mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục cho HS THPT. 1. MỤC TIÊU Nêu ý ngha ca vic giáo dc mt s k nng sng cn thit cho HS THPT và mc tiêu, nhim v giáo dc k nng sng cho các em. 2. THÔNG TIN * Ý ngha ca vic giáo dc k nng sng cho HS THPT: Xã hi hin i có s thay i toàn din v kinh t, vn hoá, xã hi và li sng vi tc nhanh ã làm ny sinh nhng vn mà trc ây con ngi cha gp, cha tri nghim, cha phi ng phó, ng u. Hoc có nhng vn ã xut hin trc ây, nhng nó cha phc tp, khó khn và y thách thc nh trong xã hi hin i, nên con ngi d hành ng theo cm tính và không tránh khi ri ro. Nói cách khác, n bn b thành công và hnh phúc trong cuc i, con ngi sng trong xã hi trc ây ít gp nhng ri ro và thách thc nh con ngi sng trong xã hi hin i. Chính vì vy, con ngi sng trong xã hi hin i cn phi có k nng sng sng thành công và nâng cao cht lng cuc sng. Ngi ta ã dùng hình nh cây cu và dòng sông din t s cn thit ca k nng sng i vi mi ngi. Con ngi sng trong xã hi hin i mun sang c bn b ca thành công và hnh phúc thì phi vt qua 62 | MODULE THPT 35
11. mt con sông cha ng y nhng ri ro, nguy c, thách thc nh AIDS, mang thai ngoài ý mun, nghin ru và ma tuý, bnh lây nhim qua ng tình dc, cht vì bo lc, vi phm pháp lut, nhng tht bi trong hc ng Khi ó, nhng k nng sng nh nhng nhp cu to thành cây cu giúp cho con ngi sang c bn b bên kia ca thành công, hnh phúc. phát trin bn vng và nâng cao cht lng cuc sng, chúng ta mong mun mi ngi có mt cuc sng tích cc, lành mnh, hnh phúc. Chính vì vy, k nng sng ã tr thành mt hp phn quan trng trong nhân cách con ngi sng trong xã hi hin i. “Ý ngha ca cuc sng không phi ch nó em n cho ta iu gì, mà ch ta có thái i vi nó ra sao; không phi ch iu gì xy ra vi ta, mà ch ta phn ng vi nhng iu ó nh th nào.” (Lewis L. Dunnington). Nu con ngi có kin thc, có thái tích cc mi m bo 50% s thành công, 50% còn li là nhng k nng cn cho cuc sng mà ta thng gi là k nng sng . K nng sng giúp ngi hc có c các k nng thc t ng x hiu qu, t tin và có trách nhim trong các tình hung ca cuc sng hng ngày. K nng sng giúp ngi hc có các mi quan h tích cc và hp tác. K nng sng giúp hình thành và thay i hành vi, nht là liên quan n sc khe và cuc sng khe mnh. K nng sng góp phn thúc y s phát trin cá nhân và xã hi, ngn nga các vn xã hi, sc kho và bo v quyn con ngi. Các cá nhân thiu k nng sng là mt nguyên nhân làm ny sinh nhiu vn xã hi. Ngi có k nng sng s thc hin nhng hành vi mang tính xã hi tích cc, góp phn xây dng các mi quan h xã hi tt p và do vy s gim bt t nn xã hi, làm cho xã hi lành mnh. Chính vì vy trong Din àn th gii v giáo dc cho mi ngi hp ti Senegan (Nm 2000), Chng trình hành ng Dakar ã ra 6 mc tiêu, trong ó mc tiêu 3 nói rng “Mi quc gia phi m bo cho ngi hc c tip cn chng trình giáo dc k nng sng phù hp”, trong ó GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 63
12. “ngi hc” ây c hiu t tr em n ngi ln tui, còn “phù hp” c hiu là phù hp vi vùng, min, a phng và phù hp vi la tui. Còn trong mc tiêu 6 yêu cu “Khi ánh giá cht lng giáo dc cn phi ánh giá k nng sng ca ngi hc”. Nh vy, hc k nng sng tr thành quyn ca ngi hc và cht lng giáo dc phi c th hin c trong k nng sng ca ngi hc. Cho nên, giáo dc k nng sng cho ngi hc ang tr thành mt nhim v quan trng i vi giáo dc các nc. Giáo dc phi mang li cho mi ngi không ch kin thc mà c k nng sng sng trong xã hi da vào nng lc (Competence—based societies). * Mc tiêu giáo dc k nng sng cho HS: Giáo dc k nng sng là giáo dc cách sng tích cc trong xã hi hin i, là xây dng nhng hành vi lành mnh và thay i nhng hành vi, thói quen tiêu cc trên c s giúp ngi hc có c kin thc, giá tr, thái và các k nng thích hp. — Mc tiêu chung ca giáo dc k nng sng cho HS là tng cng nng lc tâm lí — xã hi và xây dng li sng lành mnh, tích cc cho HS. — Giáo dc k nng sng cho HS trong nhà trng ph thông nhm các mc tiêu c th sau: + Trang b cho HS nhng kin thc, giá tr, thái và k nng phù hp. Trên c s ó hình thành cho HS nhng hành vi, thói quen lành mnh, tích cc; ng thi, khc phc, thay i nhng hành vi, thói quen tiêu cc trong các mi quan h, các tình hung và hot ng hng ngày thành nhng hành vi mang tính tích cc và xây dng. + To c hi thun li HS thc hin tt quyn, bn phn ca mình và phát trin hài hòa v th cht, trí tu, tinh thn và o c. * Nhim v giáo dc k nng sng cho HS: T mc tiêu ca giáo dc k nng sng nh trên có th rút ra nhim v giáo dc k nng sng cho HS bao gm: — Hình thành, cng c thái , hành vi, cách ng x lành mnh, mang tính xây dng da trên c s giúp ngi hc có c kin thc, giá tr, thái và các k nng thích hp. 64 | MODULE THPT 35
13. — Thay i suy ngh, nim tin, thói quen, hành vi tiêu cc, có nguy c ri ro thành nhng hành vi tích cc, an toàn. Nhim v này là vô cùng khó khn. Giáo dc k nng sng cn c thc hin thng nht trong nhim v giáo dc nhân cách toàn din. Tip cn k nng sng trong các ni dung giáo dc (xét theo c phng din các lnh vc vn hoá xã hi, ln phng din các loi hình hot ng ca con ngi) là cn thit góp phn hình thành nhng hành vi tích cc mang tính xây dng và thay i nhng hành vi tích cc. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ CHIA SẺ ĐỒNG NGHIỆP * Tr li câu hi: Câu 1: Vì sao cn phi giáo dc k nng sng cho HS? Câu 2: T mc tiêu và nhim v giáo dc k nng sng cho HS THPT, thy cô thy có th thc hin mc tiêu và nhim v này lng ghép trong các hot ng dy hc, giáo dc nh th nào? * Chia s ý kin vi các GV trong t chuyên môn. 4. THÔNG TIN PHẢN HỒI CHO HOẠT ĐỘNG Câu 1: Cn giáo dc k nng sng cho HS vì: — K nng sng góp phn thúc y s phát trin và nâng cao cht lng cuc sng cá nhân. — K nng sng góp phn thúc y s phát trin xã hi bn vng. — Chng trình hành ng Dakar yêu cu mi quc gia phi trin khai giáo dc k nng sng cho ngi hc. Câu 2: Có th lng ghép giáo dc k nng sng trong quá trình dy hc, giáo dc và trong các tính hung giáo dc và cuc sng hng ngày. Cn tip cn k nng sng trong giáo dc o c, pháp lut, sc khe, môi trng, an toàn giao thông, sc khe sinh sn, phòng tránh các t nn xã hi khác. ng thi phi phi hp cht ch vi gia ình và cng ng. Hoạt động 3: Tìm hiểu nội dung giáo dục kĩ năng sống cho HS THPT. 1. NHIỆM VỤ Trình bày c ni dung giáo dc k nng sng cho HS THPT. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 65
14. 2. THÔNG TIN a. Nhng k nng sng cn giáo dc cho HS THPT * xác nh c nhng k nng sng cn có cho nhóm i tng nào cn cn c trên nhng c s sau ây: — c im tâm lí la tui và c im tâm lí — xã hi ca nhóm xã hi ó. — c im vùng, min — bi cnh a lí — xã hi mà nhóm xã hi ó ang sng. Vì vy, nhng ni dung giáo dc k nng sng sau ây ch mang tính gi ý. GV có th iu tra nhu cu, hoc cm nhn c HS ca mình cn giáo dc nhng k nng sng nào cho phù hp giúp các em vt qua nhng thách thc trong cuc sng. * Trc ht, nhng k nng sng cn giáo dc cho HS THPT là nhng k nng sng chung ct lõi, cn thit cho mi ngi có th vn dng trong nhiu tình hung gii quyt vn gp phi. Theo ó, im các nhóm k nng sng theo cách phân loi ca UNICEF s có: — Nhóm k nng nhn bit và sng vi chính mình: + K nng t nhn thc: K nng t nhn thc là kh nng ca con ngi hiu v chính bn thân mình, nh c th, t tng, và mi quan h xã hi ca bn thân; bit nhìn nhn, ánh giá úng v tim nng, tình cm, s thích, thói quen, im mnh, im yu ca bn thân mình; quan tâm và luôn ý thc c mình ang làm gì, k c nhn ra lúc chúng ta ang cm thy cng thng. T nhn thc là mt k nng sng rt c bn ca con ngi, là nn tng giao tip và ng x phù hp và hiu qu vi ngi khác cng nh có th có c s cm thông vi ngi khác. Ngoài ra, có hiu úng v mình, con ngi mi có th có nhng quyt nh, nhng s la chn úng n, phù hp vi kh nng ca bn thân, vi iu kin thc t và yêu cu xã hi. ánh giá không úng v bn thân có th dn con ngi n nhng hn ch, sai lm, tht bi trong cuc sng và trong giao tip vi ngi khác. + K nng m nhn trách nhim: m nhn trách nhim là kh nng th hin s t tin, ch ng và ý thc trách nhim ng chia s công vic vi các thành viên khác trong nhóm. 66 | MODULE THPT 35
15. Khi m nhn trách nhim, cn da trên nhng im mnh, tim nng ca bn thân, ng thi tìm kim thêm s giúp cn thit hoàn thành nhim v. Khi các thành viên nhóm m trách các công vic khác nhau mt cách kp thi, s to mt không khí hp tác tích cc và xây dng giúp gii quyt vn , t c mc tiêu ca c nhóm và to s tha mãn và thng tin cho mi thành viên. K nng m nhn trách nhim có c nh kt hp vi k nng t nhn thc, k nng hp tác. + K nng t mc tiêu: Mc tiêu là cái ích mà chúng ta mun t ti, mun thc hin mi giai on trong cuc i hay mt công vic nào ó. Mc tiêu có th là s hiu bit (mun bit v mt cái gì ó), có th là mt hành vi (mun làm c cái gì ó) hay có th là mt s thay i v thái . K nng t mc tiêu là kh nng ca con ngi trong vic ra nhng mc tiêu cho bn thân trong cuc sng cng nh lp k hoch thc hin c mc tiêu ó. K nng t mc tiêu giúp chúng ta sng có mc ích, có k hoch và có kh nng thc hin c mc tiêu ca mình. Mun cho mt mc tiêu có th thc hin và t c thì phi lu ý n nhng yêu cu khi t mc tiêu: • Mt mc tiêu c t ra phi c th hin bng nhng ngôn t c th. Mc tiêu ó cn tr li c nhng câu hi nh: Ai làm? Làm nh th nào? S thc hin cái gì? Vào lúc nào ? Khi vit các mc tiêu tránh dùng các t chung chung làm khó cho vic ánh giá kt qu thc hin, tt nht là ra các vic c th, có th o m c. • Mc tiêu t ra cn phi thc t và có th thc hin c. Không nên t ra nhng mc tiêu quá khó vi kh nng ca mình và phi bit ra nhng bc c th phi làm thc hin c mc tiêu. Ví d: Xác nh xem cn phi t ti cái gì, thay i cái gì? Có cách gì t ti mc tiêu ó? Khi thc hin mc tiêu s gp nhng thun li và khó khn nào? Cn s giúp gì? Ai là ngi có th h tr, giúp ? Nhng công vic cn làm thc hin c mc tiêu? Thi im hoàn thành mc tiêu? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 67
16. + K nng qun lí thi gian: Qun lí thi gian liên quan n vic bit sp xp các u tiên, bit tp trung vào trng tâm ca vic mình ang mun hoàn thành trong mt thi gian nht nh. K nng này rt cn cho vic gii quyt vn , lp k hoch, t mc tiêu và t c mc tiêu ó. Qun lí thi gian là mt trong nhng k nng quan trng trong nhóm k nng v t ch bn thân. Qun lí thi gian tt góp phn rt quan trng vào s thành công ca cá nhân và ca nhóm. + K nng xác nh giá tr: Giá tr là nhng gì con ngi cho là quan trng, là có ý ngha i vi bn thân mình, có tác dng nh hng cho suy ngh, hành ng và li sng ca bn thân trong cuc sng. Mi ngi u có mt h thng giá tr riêng. K nng xác nh giá tr là kh nng con ngi hiu rõ c nhng giá tr ca bn thân mình. Kh nng này giúp ngi ta bit tôn trng ngi khác và bit chp nhn rng ngi khác có nhng giá tr và nim tin khác. K nng xác nh giá tr có nh hng ln n quá trình ra quyt nh ca mi ngi. Là kh nng con ngi nhn thc rõ cm xúc ca mình trong mt tình hung nào ó và hiu c nh hng ca cm xúc n chính mình và ngi khác nh th nào, ng thi bit cách kim ch và th hin cm xúc mt cách phù hp. + K nng qun lí cm xúc: K nng qun lí cm xúc cn s kt hp vi k nng t nhn thc, ng x vi ngi khác và ng phó vi cng thng, ng thi góp phn cng c các k nng này. Bit qun lí cm xúc thì s góp phn giúp gii quyt mâu thun mt cách hài hòa hn. + K nng ng phó vi cng thng: K nng ng phó vi cng thng là kh nng con ngi bình tnh, sn sàng ón nhn nhng tình hung cng thng nh là mt phn tt yu ca cuc sng; là kh nng nhn bit s cng thng, hiu c nguyên nhân, hu qu ca cng thng, cng nh bit cách suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi b cng thng. 68 | MODULE THPT 35
17. Chúng ta cng có th hn ch nhng tình hung cng thng bng cách sng và làm vic iu , có k hoch, thng xuyên luyn tp th dc th thao, sng vui v, chan hòa, tránh gây mâu thun không cn thit vi mi ngi xung quanh, không t ra cho mình nhng mc tiêu quá cao so vi iu kin và kh nng ca bn thân, K nng ng phó vi cng thng rt quan trng, giúp cho con ngi: • Bit suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi cng thng. • Duy trì c trng thái cân bng trong suy ngh, không làm tn hi sc khe, th cht và tinh thn ca bn thân. • Xây dng c nhng mi quan h tt p, không làm nh hng n ngi xung quanh. K nng ng phó vi cng thng có c nh s kt hp ca các k nng sng khác nh: k nng t nhn thc, k nng x lí cm xúc, k nng giao tip, t duy sáng to, k nng tìm kim s giúp và k nng gii quyt vn . + K nng t trng: K nng t trng là có nim tin vào bn thân; t hài lòng vi bn thân; t tin rng mình có th tr thành mt hình mu tích cc, có mong i và tim nng v tng lai; cm thy có ngh lc hoàn thành các nhim v. K nng t trng là yu t cn thit trong giao tip, ra quyt nh, m nhn trách nhim. — Nhóm k nng nhn bit và sng vi ngi khác: + K nng giao tip: K nng giao tip là k nng có th bày t ý kin ca bn thân theo hình thc nói, vit hoc s dng ngôn ng c th mt cách phù hp vi hoàn cnh và vn hoá, ng thi bit lng nghe, tôn trng ý kin ngi khác ngay c khi bt ng quan im. Bày t ý kin bao gm c bày t v nhu cu, mong mun và c ni lo s, ng thi nh s giúp và s t vn khi cn. K nng giao tip giúp con ngi bit ánh giá tình hung giao tip và iu chnh cách giao tip mt cách phù hp, hiu qu; ci m bày t suy ngh, cm xúc nhng không làm hi hay gây tn thng cho ngi khác. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 69
18. + K nng lng nghe tích cc: Lng nghe tích cc là mt phn quan trng ca k nng giao tip. Ngi có k nng lng nghe tích cc bit th hin s tp trung chú ý và th hin (qua c ch không li) s quan tâm lng nghe ý kin hoc phn trình bày ca ngi khác, bit cho ý kin phn hi mà không vi ch trích, ánh giá, ng thi có i áp hp lí trong quá trình giao tip. + K nng th hin s cm thông: Th hin s cm thông là kh nng có th hình dung và t mình trong hoàn cnh ca ngi khác, giúp ta hiu và chp nhn ngi khác vn là nhng ngi rt khác mình, qua ó ta có th hiu rõ cm xúc và tình cm ca ngi khác và cm thông vi hoàn cnh hoc nhu cu ca h. K nng này có ý ngha quan trng trong vic tng cng hiu qu giao tip và ng x vi ngi khác; ci thin các mi quan h giao tip xã hi, c bit trong bi cnh xã hi a vn hoá, a sc tc. K nng th hin s cm thông cng giúp khuyn khích thái quan tâm và hành vi thân thin, gn gi vi ngi cn s giúp . K nng th hin s cm thông c da trên k nng t nhn thc và k nng xác nh. + K nng thng lng: K nng thng lng bao gm nhiu yu t ca k nng giao tip nh: lng nghe, trình bày suy ngh, phân tích và gii thích ng thi có tho lun t c mt s thng nht. Thng lng có liên quan n k nng th hin s t tin, kiên nh, t duy sáng to và k nng hp tác. Thng lng là mt phn quan trng ca gii quyt vn và gii quyt mâu thun. Mt ngi có k nng thng lng tt s giúp gii quyt vn hiu qu, và gii quyt mâu thun theo hng xây dng và có li cho các thành viên. + K nng kiên nh: K nng kiên nh là kh nng nhn thc rõ nhng gì mình mun và lí do dn n s mong mun ó. Kiên nh còn là kh nng tin hành các bc cn thit t c nhng gì mình mun trong nhng hoàn cnh c th, dung hoà c gia quyn và nhu cu ca mình vi quyn và nhu cu ca ngi khác. 70 | MODULE THPT 35
19. Kiên nh khác vi hiu thng (luôn ch ngh n quyn và nhu cu ca bn thân và quên i quyn và nhu cu ca ngi khác, luôn mun mi ngi phi phc tùng mình bt k iu ó úng hay sai), kiên nh cng khác vi phc tùng (luôn ph thuc, b ng n mc coi quyn và nhu cu ca ngi khác là trên ht, k c nhng vic làm sai trái mà quên c quyn và nhu cu ca bn thân, mc dù iu ó là hp lí, chính áng). Th hin tính kiên nh trong mi hoàn cnh là cn thit, song cn có cách thc khác nhau th hin s kiên nh i vi tng i tng khác nhau. K nng kiên nh s giúp chúng ta t bo v c chính kin, quan im, thái và nhng quyt nh ca bn thân, ng vng trc nhng áp lc tiêu cc ca nhng ngi xung quanh. Ngc li, nu không có k nng kiên nh, con ngi s b mt t ch, b xúc phm, mt lòng tin, bn thân luôn b ngi khác iu khin, chi phi hoc luôn cm thy tc gin và tht vng. Khi cn kiên nh trc mt tình hung/vn , chúng ta cn nhn thc c cm xúc ca bn thân, sau ó phân tích và phê phán, xác nh hành vi ca i tng, khng nh ý mun ca bn thân bng cách th hin thái , li nói hoc hành ng. Trong trng hp ý mun bn thân cha c khng nh, chúng ta nên quay li phân tích tình hung và cm xúc trc khi có nhng li nói, hành ng, thái i vi tình hung/vn . Mi li nói, hành ng và thái ca chúng ta phi mang tính tích cc, mm do, linh hot và t tin. K nng kiên nh có c nh kt hp tt vi k nng t nhn thc, t trng và k nng giao tip. K nng kiên nh cng giúp cá nhân có cách gii quyt vn khi gp phi trong cuc sng hng ngày. + K nng gii quyt mâu thun: Mâu thun là nhng xung t, tranh cãi, bt ng, bt bình vi mt hay nhiu ngi v mt vn nào ó. Mâu thun trong cuc sng ht sc a dng và thng bt ngun t s khác nhau v quan im, chính kin, li sng, tín ngng, tôn giáo, vn hoá Mâu thun thng có nh hng tiêu cc ti nhng mi quan h ca các bên. Có nhiu cách gii quyt mâu thun. Mi ngi s có cách gii quyt mâu thun riêng tùy thuc vào vn hiu bit, quan nim, vn hoá và GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 71
20. cách ng x cng nh kh nng phân tích tìm hiu nguyên nhân ny sinh mâu thun. K nng gii quyt mâu thun là kh nng con ngi nhn thc c nguyên nhân ny sinh mâu thun và gii quyt nhng mâu thun ó vi thái tích cc, không dùng bo lc, tha mãn c nhu cu và quyn li các bên và gii quyt c mi quan h gia các bên mt cách hòa bình. Yêu cu trc ht ca k nng gii quyt mâu thun là phi luôn kim ch cm xúc, tránh b kích ng, nóng vi, gi bình tnh trc mi s vic tìm ra nguyên nhân ny sinh mâu thun cng nh tìm ra cách gii quyt tt nht. K nng gii quyt mâu thun là mt dng c bit ca k nng gii quyt vn . K nng gii quyt mâu thun cn c s dng kt hp vi nhiu k nng liên quan khác nh: k nng giao tip, k nng t nhn thc, k nng t duy phê phán, k nng ra quyt nh Có th thc hin gii quyt mâu thun nh sau: • Kim ch cm xúc: S dng các k nng th giãn, t a mình ra khi tâm trng/ tình hung ó. • Xác nh nguyên nhân dn n mâu thun: Ai là ngi gây ra mâu thun hoc phi chu trách nhim? Tìm kim thông tin có th phân tích vn mt cách khách quan. Cn suy ngh tích cc, vì nó có tác ng mnh n cm xúc và hành vi tích cc. Nu cn, nên tách khi ngi có mâu thun vi mình mt thi gian suy ngh và tìm cách gii quyt mâu thun ó. • Hi ngi có mâu thun vi mình có thi gian ngi cùng nói chuyn v mâu thun ó không. • Hãy nói vi h v cm xúc ca mình và gii thích vì sao mình li có cm xúc nh vy. • Hãy kiên nhn lng nghe câu tr li ca ngi ó. • Hãy cùng nhau tho lun v các cách gii quyt mâu thun. • Tip tc tho lun mt cách bình tnh. • Nu mâu thun vn không gii quyt c và bn ã quá tc gin ri thì hãy nói vi ngi ó rng bn cn ra ngoài và hn s cùng nói chuyn v vn này sau. 72 | MODULE THPT 35
21. + K nng hp tác: K nng hp tác là kh nng cá nhân bit chia s trách nhim, bit cam kt và cùng làm vic có hiu qu vi nhng thành viên khác trong nhóm. Mi ngi u có nhng im mnh và hn ch riêng. S hp tác trong công vic giúp mi ngi h tr, b sung cho nhau, to nên sc mnh trí tu, tinh thn và th cht, vt qua khó khn, em li cht lng và hiu qu cao hn cho công vic chung. K nng hp tác còn giúp cá nhân sng hài hoà và tránh xung t trong quan h vi ngi khác. có c s hp tác hiu qu, chúng ta cn vn dng tt nhiu k nng sng khác nh: t nhn thc, xác nh giá tr, giao tip, th hin s cm thông, m nhn trách nhim, ra quyt nh, gii quyt mâu thun, kiên nh, ng phó vi cng thng Nhng yu t to nên thành công ca s hp tác là: • Có mc ích và mc tiêu hot ng chung ca nhóm. • Có s giao tip hiu qu và hiu bit ln nhau trong nhóm. • Có kh nng thng nht các ý kin khác nhau ra c quyt nh hiu qu. • Lng nghe, tôn trng, xem xét quan im ca tt c thành viên và t c s cam kt ca tt c thành viên trc nhng quyt nh quan trng. • Huy ng nng lc và s trng ca mi thành viên trong nhóm. • Không b nh hng quá mc bi bt kì mt thành viên nào trong nhóm. • Mi cm xúc, thái và ý tng công vic ca mi thành viên trong nhóm u c quan tâm. • Mi ngi u có trách nhim trc s thành công hay tht bi ca nhng sn phm do nhóm to ra. • Khuyn khích và cho phép tt c thành viên tham gia vào hot ng chung. • Mi thành viên u phi gn bó vi nhim v chung, song vn tôn trng s t do cá nhân. — Nhóm k nng ra quyt nh và gii quyt vn : + K nng t duy phê phán: K nng t duy phê phán là kh nng phân tích mt cách có phê phán và khách quan các vn , s vt, hin tng xy ra. phân tích mt cách có phê phán, con ngi cn: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 73
22. • Thu thp thông tin v vn , s vt, hin tng ó t nhiu ngun khác nhau. • Sp xp các thông tin thu thp c theo tng ni dung và mt cách h thng. • Phân tích, so sánh, i chiu, lí gii các thông tin thu thp c, c bit là các thông tin trái chiu. — Xác nh bn cht vn , tình hung, s vt, hin tng là gì? — Nhn nh v nhng mt tích cc, hn ch ca vn , tình hung, s vt, hin tng ó, xem xét mt cách thu áo, sâu sc và có h thng. K nng t duy phê phán rt cn thit con ngi có th a ra c nhng quyt nh, nhng hành ng phù hp. Nht là trong xã hi hin i ngày nay, khi mà con ngi luôn phi i mt vi nhiu vn gay cn ca cuc sng, luôn phi x lí nhiu ngun thông tin a dng, phc tp thì k nng t duy phê phán càng tr nên quan trng i vi mi cá nhân. K nng t duy phê phán ph thuc vào h thng giá tr cá nhân. Khi phi hp nhp nhàng vi k nng t nhn thc và k nng xác nh giá tr s làm cho mt ngi có c k nng t duy phê phán tt. + K nng t duy sáng to: T duy sáng to là kh nng tip cn nhanh nhy vi các s vic mi, phng thc mi, ý tng mi, cách sp xp và t chc mi; là kh nng phân bit nhanh chóng các s vic và kt ni mi quan h gia chúng; ham hc hi, nhit tình và thích thc hin các nhim v mi khó khn và phc tp; c lp trong suy ngh. K nng này giúp mt ngi t duy nng ng vi nhiu sáng kin và óc tng tng; bit cách phán oán và thích nghi, có tm nhìn và kh nng suy ngh rng hn nhng ngi khác, không b bó hp vào kinh nghim trc tip ang tri qua; t duy minh mn và khác bit. T duy sáng to là k nng sng quan trng bi vì trong cuc sng chúng ta thng xuyên b t vào nhng hoàn cnh bt ng hoc ngu nhiên xy ra. Khi gp nhng hoàn cnh nh vy òi hi chúng ta phi có t duy 74 | MODULE THPT 35
23. sáng to có th áp ng li mt cách linh hot và phù hp. Khi mt ngi kt hp tt k nng t duy phê phán và t duy sáng to thì nng lc t duy ca ngi y càng c tng cng và s giúp ích rt nhiu trong vic gii quyt vn mt cách thun li và phù hp nht. + K nng ra quyt nh: K nng ra quyt nh là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u gii quyt vn hoc khó khn gp phi trong cuc sng. Mi cá nhân phi t mình ra quyt nh cho bn thân. a ra quyt nh phù hp, chúng ta cn: • Xác nh vn hoc tình hung mà chúng ta ang gp phi. • Thu thp thông tin v vn hoc tình hung ó. • Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. • Hình dung y v kt qu xy ra nu chúng ta la chn mi phng án gii quyt, k c hành ng hay không hành ng. • Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu gii quyt theo phng án ó. • So sánh các phng án la chn phng án ti u. K nng ra quyt nh rt cn thit trong cuc sng, giúp cho con ngi có c s la chn phù hp và kp thi, em li thành công trong cuc sng. Ngc li, nu không có k nng ra quyt nh, con ngi ta có th có nhng quyt nh sai lm hoc chm tr, gây nh hng tiêu cc n các mi quan h, n công vic và tng lai cuc sng ca bn thân; ng thi còn có th làm nh hng n gia ình, bn bè và nhng ngi có liên quan. ra c quyt nh mt cách phù hp, cn phi hp vi nhng k nng sng khác nh: k nng t nhn thc, k nng xác nh giá tr, k nng thu thp thông tin, k nng t duy phê phán, k nng t duy sáng to K nng ra quyt nh là khâu rt quan trng ca k nng gii quyt vn . + K nng gii quyt vn : GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 75
24. K nng gii quyt vn là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u và hành ng theo phng án ã chn gii quyt vn hoc khó khn gp phi. Gii quyt vn có liên quan ti k nng ra quyt nh và cn nhiu k nng sng khác nh: giao tip, xác nh giá tr, t duy phê phán, t duy sáng to, tìm kim s h tr, kiên nh gii quyt vn có hiu qu, chúng ta cn: • Xác nh rõ vn hoc tình hung ang gp phi, k c tìm kim thêm thông tin cn thit. • Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. • Hình dung y v kt qu xy ra nu ta la chn phng án gii quyt nào ó. • Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu thc hin phng án gii quyt ó. • So sánh các phng án a ra quyt nh cui cùng. • Hành ng theo quyt nh ã la chn. • Kim nh li kt qu rút kinh nghim cho nhng ln ra quyt nh và gii quyt vn sau. b. Nhng k nng sng liên quan n vn /ni dung c th gn vi la tui hc sinh trung hc ph thông — Tình bn, tình yêu: — Sc kho sinh sn; phòng tránh ri ro trong quan h gii tính. — Phòng tránh lm dng game. — Phòng tránh s dng cht gây nghin. — Phòng tránh bo lc hc ng — Hng nghip, chn ngh Ngoài ra, còn có ni dung giáo dc k nng sng trong các lnh vc c th khác nh các k nng gii quyt và ng x vi vn v sinh thc phm, sc kho, dinh dng; vic làm và thu nhp; môi trng; gii, gii tính, sc kho sinh sn; ngn nga HIV/AIDS; phòng tránh ru, thuc lá và ma tuý; ngn nga thiên tai, bo lc và ri ro; hoà bình và gii quyt xung t 76 | MODULE THPT 35
25. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ CHIA SẺ ĐỒNG NGHIỆP * Tr li câu hi: Thy/cô hãy in các thông tin phù hp v bn cht/biu hin và ý ngha ca mt s k nng sng c bn vào bng di ây: Tên k nng sng Bn cht và th hin Ý ngha 1. K nng t nhn thc 2. K nng xác nh giá tr 3. K nng kim soát cm xúc 4. K nng ng phó vi cng thng 5. K nng tìm kim s h tr 6. K nng th hin s t tin 7. K nng giao tip 8. K nng lng nghe tích cc 9. K nng th hin s cm thông 10. K nng thng lng 11. K nng gii quyt mâu thun 12. K nng hp tác 13. K nng t duy phê phán 14. K nng t duy sáng to 15. K nng ra quyt nh 16. K nng gii quyt vn 17. K nng kiên nh 18. K nng m nhn trách nhim GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 77
26. 19. K nng t mc tiêu 20. K nng qun lí thi gian 21. K nng tìm kim và x lí thông tin * Chia s vi ng nghip v câu tr li. Hoạt động 4: Tìm hiểu nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống cho HS THPT. 1. MỤC TIÊU Trình bày c ni dung các nguyên tc cn vn dng khi t chc giáo dc k nng sng cho HS THPT. 2. THÔNG TIN Giáo dc k nng sng cn phi quán trit các nguyên tc sau: a. Nguyên tc da vào s tri nghim K nng sng không th có c thông qua c sách, mà phi qua tri nghim. Mt phn quan trng i vi hc k nng sng là s tng tác gia kin thc mi hoc kinh nghim mi vi kin thc và kinh nghim ã có. Mc tiêu ca giáo dc k nng sng là nhm giúp ngi hc thay i cách ng x ca mình theo hng tích cc, hiu qu. Ch có cách hc da trên s khám phá bn thân hoc t lnh hi thì mi giúp con ngi thay i cn bn hành vi ca mình. Bn cht ca nó chính là s tri nghim (Carl Rogers) [7]. Giáo dc da vào s tri nghim hay hc tp qua kinh nghim da trên các hot ng có hng dn. ây là hình thc hc tp gn lin vi các hot ng có s chun b ban u và có phn hi, trong ó cao kinh nghim ch quan ca ngi hc. Trong hình thc hc tp này, GV ch óng vai trò là ngi hng dn thúc y vic trc tip tri nghim ca HS, m bo quá trình hc tp và lnh hi kin thc ca HS có ý ngha và lâu dài. 78 | MODULE THPT 35
27. Hu ht các mô hình giáo dc da vào s tri nghim u có tính tun hoàn và chu kì vi các giai on c bn: — Giai on tri nghim: Bt u t hành ng trong ó khai thác kinh nghim ã có gn lin vi bi cnh (c) mà ngi hc ã tri qua. — Giai on phn hi kinh nghim xy ra khi ngi hc s dng kinh nghim ã có ca mình x lí các s vic, s kin ang xy ra và phn hi, chia s nhng iu thu c, cha c. — Giai on hc kin thc và kinh nghim mi to ra nhng hiu bit mi (hay hc lí thuyt). — Giai on thc nghim tng ng vi vic ngi hc áp dng nhng kin thc và kinh nghim va mi lnh hi (giai on 3) vào các bi cnh hoc s vic mi và kinh nghim c th c to ra. Các tình hung thc t to ra cho ngi hc c tri nghim và thc hành hình thành k nng sng c th. Ví d: qua su tp tìm hiu vn ô nhim môi trng, HS rèn luyn k nng hp tác, phân tích (nguyên nhân, hu qu), t ó có chn la và quyt nh v hành vi ca bn thân bo v môi trng. Quá trình tri nghim thc t càng thng xuyên, lp i lp li s giúp tng cng k nng sng. b. Tng tác K nng sng c hình thành phi thông qua các hot ng tng tác vi ngi khác. Nu ch hot ng và tri nghim mt mình s không làm cho ngi hc nhìn thy s a dng ca vn t các tri nghim ca các ch th khác nhau. S chia s nhng cm nhn, nhng suy ngh, ý tng gia nhng ngi tham gia hot ng làm phong phú thêm nhng kinh nghim, giúp mi ngi bit nhìn nhn vn a chiu theo các góc , phng din khác nhau, c bit là phát trin t duy phn bin. Trong khi tham gia các hot ng có tính tng tác, HS có dp th hin các ý tng ca mình, xem xét ý tng ca ngi khác, c ánh giá và xem xét li nhng kinh nghim sng ca mình trc ây theo mt cách nhìn nhn khác. Vì vy, vic t chc các hot ng có tính cht tng tác cao to c hi quan trng giáo dc k nng sng hiu qu. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 79
28. c. Tuân th các nguyên tc thay i hành vi Nhim v khó khn nht ca giáo dc k nng sng là làm thay i hành vi, thói quen tiêu cc ca ngi hc. Khi thc hin nhim v này trong quá trình giáo dc k nng sng có th vn dng các nguyên tc thay i hành vi. Vin hàn lâm khoa hc M (NAS) ã nghiên cu và gii thiu mô hình 7 nguyên tc thay i hành vi ca con ngi nh sau: * Cung cp thông tin là im khi u tt yu ca bt c s c gng mong mun thay i hành vi nào. Thông tin cn d hiu và phù hp vi ngi hc — i tng mà chúng ta mun h thay i hành vi. * Tp trung vào nhng thông ip tích cc, hình thành, duy trì và cng c nhng hành vi lành mnh và hng ti cuc sng tt hn cho mi ngi trong cng ng, cn rt hn ch s dng nhng thông ip mang tính e da ng viên s thay i hành vi. * Giáo dc theo quy mô nh và cn lâu v thi gian: Giáo dc k nng sng ch nh xây dng các k nng có hành vi lành mnh. im phân bit gia chng trình giáo dc k nng sng vi các chng trình khác là: Trong khi các chng trình giáo dc khác thng ch cung cp thông tin ngn cho mt s ln ngi tham d, thì chng trình k nng sng c tin hành trong các nhóm nh trong khong thi gian dài ng viên ngi tham gia chp nhn nhng hành vi mi, dy mô hình các k nng cn thit nhm t c nhng hành vi ó, tip tc cng c nhng k nng mi cho n khi ngi tham gia cm thy có th thc hin c nhng hành vi lành mnh. * Khuyn khích t duy phê phán trong các tình hung la chn: Mi cá nhân thng thích chp nhn nhng hành vi mi nu h c la chn nó trong s nhng phng án có th trên c s t phân tích, phê phán và tìm ra phng án phù hp vi mình. Cho nên phng pháp giáo dc k nng sng cn hng ti phát trin k nng t duy phê phán giúp ngi tham gia hc c rt nhiu s la chn khi gii quyt nhng tình hung khó khn. * To ra môi trng khuyn khích s thay i hành vi: 80 | MODULE THPT 35
29. Vì s thay i s d dàng hn nu môi trng cng khuyn khích s thay i ó i vi cá nhân, nên các chng trình giáo dc k nng sng cn chú trng cng tác vi cng ng mt cách toàn din to ra môi trng khuyn khích s thay i. * Tng cng s dng giáo dc ng ng: Ngi mang nh hng có th làm thúc y nhng thay i, nên phng pháp ng ng có th c b sung vào các chng trình giáo dc k nng sng to c s thun li cho s thay i, cng nh chp nhn hành vi mu ca ngi khác. Tp hun cho nhng ngi có tác ng nh hng h có th óng vai trò mu trong nhóm ca mình có th giúp tng áng k tác ng ca chng trình. * Phòng nga s lp li thói quen c: — S tái phm có th xy ra. Do ó, bt kì mt chng trình cn tìm n s thay i hành vi lâu dài thì cn xây dng theo con ng duy trì nhng hành vi lành mnh và giúp ngi tham gia i theo úng hành lang ca nhng hành vi tích cc sau khi h ã tái phm. hình dung rõ hn nhng khó khn ca vic làm thay i hành vi ca ngi hc, chúng ta hãy xem xét quá trình thay i hành vi di ây. — Mi con ngi, khi thay i hành vi thng tri qua mt quá trình vi các bc và các giai on khác nhau. Có th chia quá trình ó ra làm 5 bc nh sau: + Nhn ra hành vi có hi. + Quan tâm n hành vi mi. + t mc ích thay i. + Th nghim hành vi mi, ánh giá kt qu, + Chp nhn thc hin hoc t chi hành vi mi. Sau ây xin ly mt ví d v quá trình thay i hành vi ca ngi có nguy c lây truyn HIV trong vn phòng tránh HIV. — Nhn ra hành vi có hi: thay i hành vi, bc u tiên i tng phi nhn thc c rng, hành vi hin ti ang có hi cho sc kho ca h. Giai on này là s GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 81
30. chuyn i nhn thc t ch không bit hành vi có hi cho sc kho hoc lây truyn HIV n vic bit rng hành vi hin ti có hi cho sc kho hoc lây nhim HIV cho i tng. Ví d: Mt ngi nghin chích ma tuý ngh rng không có nguy c lây nhim HIV nào trong vic s dng chung bm kim tiêm. Ngi ó tin rng không có bn b nhim HIV; vn coi vic dùng chung bm kim tiêm là bình thng và cha h có ý nh dùng riêng bm kim tiêm cho mình trong khi tiêm chích ma tuý. Khi c cung cp thông tin thì h hiu rng vic dùng chung bm kim tiêm là rt nguy him, d có nguy c lây nhim HIV. + Quan tâm n hành vi mi: bc này, i tng vn thc hin các hành vi nguy c nhng ã nhn thc c vn ang tn ti. H bt u tìm hiu k hn v li ích ca vic thay i hành vi; nhng ai ã tng thay i hành vi ó; h có li ích gì trong vic này; thay i cn phi làm gì; n âu; hi ai? Ví d: Mt ngi quan h tình dc không an toàn vi ngi bán dâm ang trong bc này s quan tâm hn n vic s dng bao cao su nh: Bao cao su bán âu? Giá c th nào? Có làm gim khoái cm không? Có nhiu ngi s dng không ? + t mc ích thay i: Trong giai on này, i tng ã có kin thc và quan tâm n hành vi mi. H cng suy ngh, xem xét mt cách nghiêm túc vic thay i hành vi trong thi gian ti và a ra d nh thay i hành vi. Ví d: Mt ngi nghin chích ma tuý ang trong bc này s thit lp mt mc tiêu và a ra cam kt nh “Tôi s s dng bm kim tiêm mi cho các ln chích”. “S s dng bao cao su trong mi ln quan h tình dc”. + Th nghim hành vi mi và ánh giá kt qu: Trong giai on này, i tng s th nghim hành vi mi. Khi th nghim hành vi mi, h cng s ánh giá c li ích, nhng thun li, khó khn ca vic thc hin hành vi mi. Ví d: Mt ngi nghin chích ma tuý ang trong bc này ã bt u s dng bm kim tiêm vô trùng cho mi ln chích. Ngi ó có th bt 82 | MODULE THPT 35
31. gp nhng khó khn không ng ti mà nguyên nhân có th n t bên ngoài (các tình hung, môi trng xã hi) hoc ny sinh ngay bên trong ngi ó (cm xúc hoc tâm lí). Vic duy trì hành vi dùng riêng bm kim tiêm ca h d dàng hn nu có môi trng xã hi khuyn khích, h tr và nhng ngi bn chích ca h cng to ra nhng thói quen mi tng t. + Chp nhn thc hin, hoc t chi hành vi mi: Sau khi i tng thc hin th các hành vi mi và ánh giá, nu h thc s cm thy li ích ca vic thay i hành vi, k nng, có môi trng và dch v tt thì h s t tin thc hin hành vi mi và duy trì vic thc hin hành vi mi. Tuy nhiên, nu qua làm th và ánh giá, nu thy không thun li thì i tng s t b vic thay i hành vi. Ví d: Ngi nghin chích ma tuý sau khi th nghim vic s dng bm kim tiêm thy rng s rt có li, vic mua hoc nhn bm kim tiêm min phí không quá phin hà hoc khó khn, bn bè cng không phn i, xã hi ng h. T ó, h s tip tc duy trì vic s dng bm kim tiêm sch. Cn phi nhn thc rng, quá trình thay i hành vi không phi lúc nào cng din ra mt cách suôn s và cn phi có thi gian. Ngi ta có th t chi hành vi mi trong các trng hp: • Có thông tin nhng không quan tâm, thích thú. • Có nhn thc, có quan tâm nhng không tin tng. • Có nhn thc, có quan tâm, tin tng nhng không có k nng thc hành. • Tht bi hay nn lòng sau khi làm th. • Mun thay i nhng có nhiu yu t cn tr. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP * Tr li câu hi: Câu 1: Vì sao phi quán trit nguyên tc da vào s tri nghim khi t chc giáo dc k nng sng cho HS? Câu 2: Khi nào thì phi quan tâm quán trit nguyên tc làm thay i hành vi trong giáo dc k nng sng cho HS THPT? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 83
32. Câu 3: Da vào các bc làm thay i hành vi, thy cô th lp k hoch giúp mt HS cá bit nào ó thay i thói quen, hành vi tiêu cc nhm t c kt qu mong i. * Chia s vi ng nghip v câu tr li. Hoạt động 5: Tìm hiểu cách tiếp cận kĩ năng sống và phương pháp giáo dục kĩ năng sống. 1. NHIỆM VỤ Phân bit c tip cn k nng sng vi nhng tip cn khác và vn dng tip cn k nng sng, phng pháp phát trin k nng sng vào dy hc, giáo dc. 2. THÔNG TIN a. Tip cn k nng sng là gì? Tip cn k nng sng cp n quá trình tng tác gia dy và hc tp trung vào kin thc, thái và k nng cn t c có nhng hành vi giúp con ngi có trách nhim cao i vi cuc sng riêng bng cách la chn cuc sng lành mnh, kiên nh, t chi s ép buc tiêu cc và hn ch ti a nhng hành vi có hi. b. Tip cn k nng sng có nhng im gì khác vi các cách tip cn khác? — Yu t th nht: Tp trung làm thay i hành vi nh là mc tiêu u tiên ca tip cn k nng sng, là im làm cho tip cn k nng sng khác vi các cách tip cn khác nh cách tip cn dy hc ch n gin thu c thông tin. — Yu t th 2 phân bit tip cn k nng sng vi các cách tip cn khác là trong cách tip cn k nng sng tn ti s hài hòa 3 thành t: + Kin thc (hoc thông tin). + Thái /giá tr. + Các k nng. ây là thành t giúp phát trin hoc thay i hành vi có hiu qu nht. K nng bao gm các k nng liên nhân cách và các k nng tâm lí — xã hi. 84 | MODULE THPT 35
33. Nu nh các phng pháp thu nhn thông tin có th tp trung ch yu vào thành t kin thc, thì tip cn k nng sng cha ng hài hòa c 3 thành t kin thc, thái và k nng. Kinh nghim thc tin cho thy hành vi có tính n nh và khó thay i hn, nên òi hi có nhng cách tip cn mnh m hn so vi s thay i kin thc và thái . Mc dù thông tin cn cho s thay i hành vi, nhng nó cha có kt qu do cha t c s hài hòa cn thit ca 3 thành t c bn này. Mc tiêu ca tip cn k nng sng là thúc y nhng hành vi xã hi lành mnh ngn nga và gim nhng hành vi có nguy c, ng thi tip cn k nng sng cng to ra tác ng i vi các thành t thái và kin thc. — Yu t phân bit th 3: Nhng thách thc i vi h thng giáo dc và ánh giá. Mt s hành vi ca ngi hc cn thay i vì nó liên quan n s ri ro, mo him, cho nên mc tiêu ca tip cn k nng sng là to ra tác ng i vi nhng hành vi mo him ó. H thng giáo dc hin nay nhìn chung cha tp trung vào s thay i hành vi và thng mc mong mun thay i v kin thc. Do ó, h thng giáo dc s gp thách thc áng k trong vic thc hin tip cn k nng sng. Cho nên vi mc tiêu cao nht là thay i hành vi, tip cn k nng sng s không gii thiu toàn b nhng thông tin hiu v ch , mà ch gii thiu nhng thông tin c coi là cn thit có nh hng n thái và t c mc tiêu là làm gim thiu nhng hành vi mo him và thúc y nhng hành vi tích cc. Kt qu là có nhng s thay i tích cc v c kin thc, thái , giá tr và các k nng trên c s ca kin thc và các giá tr ó c. Phng pháp phát trin k nng sng Phng pháp phát trin k nng sng da trên: — Phng pháp dy và hc hiu qu hn, hng vào ngi hc, cung cp kin thc, ng thi hình thành thái và k nng. — Tng tác và cùng tham gia. Các phng pháp cùng tham gia c vn dng trong quá trình ging dy giúp hình thành k nng và tác ng n thái ca HS bao gm: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 85
34. + Tho lun chung toàn lp. + Phng pháp gii quyt vn . + ng não. + Tham kho ý kin. + Minh ha và thc hành có hng dn. + óng vai. + Làm vic theo nhóm nh. + Trò chi giáo dc. + Phân tích tình hung. + K chuyn. + Tranh lun. + Thc hành k nng sng liên quan n tình hung c th. + V, nhc, kch, nhy/múa. + V s quyt nh hoc v cây vn . (Mt s phng pháp dy hc và k thut dy hc s c tìm hiu c th hn trong hot ng 7). + Bn tr ct trong giáo dc th k XXI là mt cách tip cn k nng sng. — Theo UNESCO thì k nng sng gn vi 4 tr ct ca giáo dc: + Hc bit (Learning to know): k nng t duy, nh gii quyt vn , t duy phê phán, ra quyt nh, nhn thc c hu qu. + Hc t khng nh (Learning to be): các k nng cá nhân, nh ng phó vi cng thng, cm xúc, t nhn thc, t tin. + Hc chung sng và tng tác vi ngi khác (Learning to live together): các k nng xã hi, nh giao tip, thng lng, t khng nh, hp tác, làm vic theo nhóm, th hin s cm thông . + Hc làm: (Learning to do): k nng thao tác công vic và các nhim v. 86 | MODULE THPT 35
35. iu này c mô hình hoá nh sau. Hc bit Hc t khng K nng sng liên quan nh mình n “kin thc” K nng sng liên quan n “giá tr” PHNG PHÁP TIP CN K NNG SNG Hc cùng Hc làm chung sng K nng vn ng liên K nng sng liên quan quan n “hành vi” n “thái ” Hình 2. Tip cn k nng sng theo 4 tr ct ca giáo dc th k XIX (Ngun: UNESCO) 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ CHIA SẺ ĐỒNG NGHIỆP * Tr li câu hi: Câu 1: Tip cn k nng sng khác gì vi cách tip cn kin thc? Câu 2: Vn dng tip cn k nng sng và 4 tr ct “Hc bit, hc làm, hc chung sng, hc t khng nh bn thân”, trong nhà trng cn phi làm gì? * Chia s vi ng nghip v câu tr li. Hoạt động 6. Tìm hiểu các con đường giáo dục kĩ năng sống. 1. NHIỆM VỤ Trình bày c các con ng có th giáo dc k nng sng cho HS THPT. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 87
36. 2. THÔNG TIN Giáo dc k nng sng cho HS có th thông qua các con ng sau ây: a. Giáo dc k nng sng thông qua lng ghép, tích hp vào các môn hc trong quá trình dy hc Giáo dc k nng sng có th thông qua khai thác tim nng giáo dc trong ni dung môn hc, ng thi còn qua phng pháp dy hc tích cc khuyn khích t duy phê phán và t duy sáng to, hoc phng pháp khuyn khích tng tác và cùng tham gia (s c trình bày c th hot ng 7). b. Giáo dc k nng sng thông qua các bài hc chuyên bit theo mô hình dy và hc k nng sng theo bn giai on * Bn giai on: — Giai on 1 — Khám phá: Tìm hiu kinh nghim/hiu bit ca ngi hc v nhng vic hoc s kin ã din ra trong cuc sng. — Giai on 2 — Kt ni: Gii thiu thông tin mi và các k nng liên quan n thc t cuc sng (chng trình hc thc tin/thc t). — Giai on 3 — Thc hành: Giai on này gm các hot ng yêu cu thc hành k nng mi di s hng dn (óng vai, phân tích tình hung, nghiên cu trng hp) và x lí phân tích giúp ngi hc t phn ánh và suy ngh (cách áp dng k nng mi vào các tình hung thc t trong cuc sng. — Giai on 4 — Áp dng: Áp dng các k nng mi hc c trong lp hc và bên ngoài phm vi lp hc, liên kt vi các tình hung thc trong cuc sng trong ó có s tng tác vi bn bè, gia ình và cng ng (hc thc). * Ví d c th v quy trình dy hc k nng sng theo quy trình bn giai on: Các quy tc: l phép, tôn trng bn và tôi (Tham kho tài liu ca UNICEF). Giai on 1: Khám phá. — HS s lng nghe mt câu chuyn và quyt nh s vng quc nào. — Yêu cu HS lng nghe k khi GV k chuyn v 2 vng quc nh sau: Ngày xa ngày xa có 2 vng quc, Rumpleland và Padoodleplace. Mt ngày tình c, c 2 vng quc u a ra mt iu lut mi. iu lut cho rng không mt ai có th ti nc trong vn vào các ngày th Hai. Vua 88 | MODULE THPT 35
37. Rumpleland ch n thun dán iu lut mi này và yêu cu binh lính i quanh các th trn và bt gi tt c ngi dân nào ti nc trong vn vào ngày th hai. Ngày th hai tip theo, các binh lính bt c 12 ngi dân ti nc trong vn. Ngi dân rt tc gin, hi “Ti sao vua li ra mt lut l nh th làm gì”? Lut này ch có ý ngha gì c, ti sao chúng ta li không c ti nc trong vn vào các ngày th hai?”. Nhng ngi dân th trn Rumpleland u nghe nói ti vic bt gi này. H vn quyt nh ti nc ti vn ch cho vua bit rng ông ta không th àn áp h nh th. H phân công nhau canh gác binh lính trong khi hàng xóm ti nc cho khu vn ca mình. Nhng trong vòng 2 tun, không ai còn nc na, k c nc ung. Nc sông vùng Rumpleland ã tr nên cn kit. Ti Padoodleplace, vua ã chính thc gp nhng ngi dân trong vùng và nói “Nc trong vùng ã sp cn kit ri, chúng ta nên làm gì ây? Nu chúng ta không bt s dng nc i, nc sông s cn kit.” Ngi dân ã óng góp rt nhiu ý kin. Cui cùng, có mt ngi gi ý rng không ai c ti nc trong vn vào các ngày th hai. Vua và nhng ngi dân khác trong vùng suy tính mt lúc. Cui cùng, h a ra quyt nh k hoch ó là k hoch tt nht nhm hn ch ngi dân s dng nc. V vua ã yêu cu ngi dân vng quc mình quay tr li vùng và gii thích iu này cho các công dân khác. Mi ngi trong vùng Padoodleplace u nghe nói ti iu lut này. H ã hiu ti sao h cn phi s dng ít nc i. Do ó, h nhc nh bt c ai quên không thc hin theo iu lut. Do có s n lc ca tt c mi ngi, tt c ngi dân u duy trì c lng nc h cn dùng cho n khi mùa ma ti và nc sông li y. — Sau khi c xong, GV yêu cu HS: + K vi ngi bên cnh v lut l mi ca c 2 vng quc là gì (yêu cu 2 hoc 3 em HS nói cho c lp bit v nhng gì các em ã nói vi ngi bên cnh). GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 89
38. + Hãy ngh v cách mà vua ca Rumpe Land thc hin iu lut mi và ngi dân vng quc phn ng th nào. Hãy chun b sn sàng trong trng hp c gi. + Hãy ngh v vic vua Padoodleplace thc hin iu lut mi và cách ngi dân vng quc phn ng. (Gi 1 hoc 2 HS phát biu). + Gi tay nu mun tr li câu hi: Ti sao ngi dân mi vng quc li có phn ng khác nhau i vi cùng mt iu lut? (Gi 3 hoc 4 HS phát biu). Giai on 2: Kt ni. GV gii thích v trách nhim ca HS trong vic lp ra các ni quy ca lp hc: — Gii thích trách nhim ca HS trong vic to lp ni quy chung ca lp: Gii thích rng mt lp hc cng ging nh mt vng quc xét trên nhiu khía cnh. C vng quc và lp hc u có ngi sng và làm vic cùng nhau, ít nht là trong mt khong thi gian nht nh trong ngày. Vi cng v là mt GV, thy/ cô giáo phi có trách nhim ph trách các hot ng din ra trong lp, nhng HS cng phi có trách nhim trong vic bin lp hc tr thành mt ni hc tp tt, vui v. Cng ging nh nhng ngi dân vng quc Padoodleplace, lp hc s quyt nh cùng vi thy/ cô lp mt danh sách các ni quy giúp các em sng vui v, hòa thun trong lp ca mình. — Gii thích tm quan trng ca vic thc hin “l phép, tôn trng”: + Ch ra rng vua Rumpleland không quan tâm ti ngi dân ca mình ngh gì v iu lut mi ca mình. Ông ta ã không tôn trng ý kin ca h. + t câu hi: “Các cách vua ca Padoodleplace th hin s tôn trng cho ngi dân ca mình là gì?” (Ông ã gp và hi ý kin ca h v vn v nc, sau ó lng nghe và h t quyt nh vic phi làm). — Yêu cu c lp nêu mt s ví d v các cách HS dùng th hin s tôn trng bn cùng lp. (Ví d: Chúng ta có hi và lng nghe ý kin ca ngi khác hay không? Chúng ta có c gng thu hiu và cm thông các nhu cu, ý kin ca ngi khác hay không?) — Hãy gii thích rng trong bài hc hôm nay c lp s cùng nhau lp ra các quy tc v cách i x bng s tôn trng và cm thông ln nhau. Nhng quy tc này khác vi các quy tc trng lp nói chung v chính sách cng 90 | MODULE THPT 35
39. nh an toàn lp hc. ây s là nhng quy tc giúp lp hc tr thành ni mi ngi u cm thy cn thit và quan trng, giúp cho mi thành viên có th làm vic cùng nhau nh mt i. Các cách nói chuyn, lng nghe, i x vi nhau u liên quan ti các quy tc tôn trng, l phép. Lu ý: Do là ngi có trách nhim tuyt i i vi mi vic din ra trong lp, GV phi tham gia nhit tình, tích cc trong vic ra các ni quy chung ca lp hc. GV cng có th lp ra mt s quy tc không th thng lng c bên cnh nhng quy tc mà HS ra. Giai on 3: Thc hành. C GV và hc sinh quyt nh các quy tc l phép, tôn trng ln nhau cho lp hc: — Hc sinh s cùng nhau suy ngh v các ni quy ca lp hc: GV chia cp hc sinh và gii thích rng mi cp s có 5 phút suy ngh và vit ra mt quy tc “tôn trng” cho c lp hc. Khuyn khích HS vit các quy tc ca mình mt cách tích cc. Ví d, “Lng nghe ln nhau” (thay vì “Không làm phin, ct ngang khi ngi khác ang nói”). — HS s quyt nh quy tc s c s dng trong lp hc: + Khi ht thi gian, GV gi các em xung phong c các ni quy ca mình. Hi xem có bao nhiêu i có cùng ý kin vi tng ni quy. Vit lên bng nhng ni quy chung (ni dung, ý tng ging nhau). C gng vit các quy tc chung nht, tránh i vào quá chi tit c th. Tip tc thc hin cách này n khi tt c các i trình bày các ni quy ca mình. + GV hi: C lp suy ngh gì v các quy tc trên? Có quy tc nào các em không thy hu ích hay cn thit không? V t ng có cn thay i gì không? Khi tt c mi ngi ng ý, GV c li mt ln cui danh sách các ni quy, c gng s dng chính các t ng ca các em HS. Yêu cu các em xung phong vit quy tc ca mình lên bng có tiêu “Các quy tc tôn trng bn và tôi”. Sau ó ính trên lp hc, chng hn: • Khen ngi ln nhau. • Tôn trng tài sn ca nhau. • Lng nghe ln nhau. • Giúp ln nhau. • Không ci nho ý kin ca ngi khác. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 91
40. • Nói chuyn vi nhau mt cách t t. • Không làm b mt nhau. • — Kt thúc: + Sau khi tt c các quy tc ã c vit trên bng. GV yêu cu tt c HS kí tên mình phía di. iu này có ngha là tt c ã vit và ng ý thc hin các ni quy trên mt cách tt nht có th. Suy ngh trong 1 phút v các cách HS s c gng thc hin nhng ni quy này. • Ngh v mt s cách mà các quy tc trên có th giúp lp hc ngày càng tin b, tích cc hn (gi mt s HS phát biu). Giai on 4: Áp dng. — Có th s dng 1 trong các cách sau: + Các quy tc tôn trng: • Vit mt quyn sách nh chung cho lp trong ó ghi rõ iu gì s xy ra khi HS tuân th hay không tuân th ni quy mi ca lp v vic tôn trng ln nhau. • Phát cho mi em HS 2 t giy và yêu cu các em chn 1 ni quy. Trên t giy th nht, HS v và vit v 1 HS tuân th theo ni quy. Trên t kia, HS v và vit v nhng trng hp s xy ra khi các ni quy không c tuân th. HS chú ý không v hoc vit v mt HS c th trong lp. Ví d, tranh 1 có th v v vic các em HS ang chi bóng cùng nhau. di vit rng “Khi chúng em chia s vi nhau và xp hàng chi bóng, chúng em s chi vui”. Tranh 2 mô t 2 em HS ang cãi nhau tranh giành bóng. di ghi là “Khi mi ngi không chia s và xp hàng, ai cng tc gin”. • Thu li các bc tranh và óng thành quyn sách chung ca lp. GV có th s dng quyn sách này cho các nm tip theo. Bng ánh du: Phát “bng ánh du” cho c lp. Gii thích rng khi quan sát ai tuân th ni quy tôn trng ln nhau trong lp, các em nên ánh du vào bng iu mà ngi ó làm. Có th dán bng này trên lp và c to vào cui tun. 92 | MODULE THPT 35
41. — Kt thúc: + Yêu cu HS: • Ngh v 1 bn ngày hôm nay tuân th quy tc lp hc mà em gp. Chun b sn sàng tên ca bn ó và quy tc mà bn ó ã tuân th nu c gi. (Không khuyn khích bt kì em nào k tên các bn không thc hin ni quy. Hãy duy trì hot ng này mt cách tích cc nht có th.) • Nói vi bn bên cnh v các quy tc d nht có th tuân th và các quy tc khó nht. • Gi tay nu các em ngh chúng ta nên thay i bt kì ni quy nào ca lp (Cho các em phát biu và hi các em ni quy nào cn thay i và ti sao). c. Giáo dc k nng sng thông qua các tình hung giáo dc và các tình hung thc tin trong cuc sng Bng cách t HS vào tình hung phi gii quyt các vn ny sinh trng, lp hay trong cuc sng và hng các em gii quyt các tình hung ó mt cách tích cc, mang tính xây dng, hiu qu chính là ã dy các em nhng k nng sng cn thit. d. T chc các ch giáo dc k nng sng chuyên bit áp ng nhu cu ca HS qua hot ng ngoài gi lên lp (Hình thc này s c cp k hn hot ng 8). HNGLL có u th là iu kin thi gian thoi mái hn gi lên lp, nên vn dung giáo dc tri nghim thun li hn. Chính vì vy, khi thit k ni dung và t chc giáo dc k nng sng qua HNGLL cn quan tâm khai thác kin thc, kinh nghim và k nng ã có ca HS. e. Giáo dc k nng sng qua tip cn 4 tr ct “Hc bit, hc làm, hc chung sng, hc t khng nh” i vi các ni dung giáo dc Khi t chc giáo dc nhng vn xã hi nh: an toàn giao thông, môi trng, phòng tránh lm dng game, HIV/AIDS có th vn dng tip cn k nng sng theo 4 tr ct làm cho kt qu giáo dc trit và bn vng hn. Ví d, khi vn dng cách tip cn này vào ni dung phòng tránh lm dng game thì cn xác nh rõ nhng yêu cu c th nh nhng ch báo trong tng ni dung “Hc bit”, “Hc chung sng vi mi ngi”, “Hc t khng nh mình”, “Hc làm” là gì nh hng hot ng, ng thi là c s ánh giá kt qu giáo dc k nng sng này. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 93
42. — Hc bit (K nng nhn thc): + Bit c biu hin ca vic lm dng game. + Nhn ra c nguyên nhân gây nghin game. + Bit cách khai thác mt tích cc ca game. + Bit cách tránh mt tiêu cc ca game. + Bit phân bit c mt tích cc và tiêu cc ca vic chi game. + Bit cách ng phó, ng u vi sc hp dn ca game. + Bit dng vic chi game úng lúc. + Bit c nhng quy nh ca nhà nc v vic chi game. — Hc t khng nh mình (Các k nng cá nhân): + Xác nh h thng giá tr ca bn thân, giúp cho mình c lp vi nh hng t sc hp dn ca game. + Tôn trng giá tr ca bn thân. + Không xem th gii o là l sng. + Ly th gii thc làm l sng. — T ch, t quyt nh i vi vic chi game: + T tin vào kh nng kim ch vi sc hp dn ca game. + Không hài lòng vi vic lm dng game. + Cng quyt dng lm dng game. + Tôn trng quy nh ca Nhà nc v vic chi game. — Hc cùng chung sng (Các k nng xã hi): + Ngn chn và không ng h, không khuyn khích ngi khác lm dng game. + Chia s nhng hiu bit và kinh nghim ca bn thân v game vi nhng ngi xung quanh. + Hc hi ngi khác kinh nghim ng phó vi vic lm dng game. + Cng quyt t chi s lôi kéo, r rê, ép buc ca bn bè i vi s lm dng game. + H tr, ng viên ngi khác t b vic lm dng game. + Khuyn khích ngi khác chi game tích cc. + Giúp ngi khác thc hin úng quy nh ca nhà nc v vic chi game. 94 | MODULE THPT 35
43. — Hc làm (các k nng thc tin): + Tránh c mt tiêu cc ca game. + Khai thác mt tích cc ca game. + Không lm dng game. + Không sng trong th gii o. + Sng trong th gii thc. + S dng game hp lí. — Dng vic chi game úng lúc: Thc hin úng quy nh ca Nhà nc v vic chi game. f. Giáo dc k nng sng thông qua hình thc tham vn trc tip i vi cá nhân hoc nhóm hc sinh Sau khi c giáo dc K nng sng theo nhng con ng nói trên bao gi cng có mt vài HS (khong t 5 n 10%) vn có nhng hành vi không mong i. Khi ó cn s dng cách tip cn cá nhân thông qua hot ng tham vn. Dch v tham vn có th tìm thy các vn phòng/ trung tâm tham vn ngoài nhà trng, nhng cng có th tìm thy dch v tham vn trong nhà trng. các nc phát trin vi mc ích vì li ích giáo dc tt nht cho mi HS, làm tng s khe mnh và kt qu hc tp ca HS các trng ã có vn phòng hoc các chuyên gia v Tâm lí hc ng. S khác nhau gia tham vn (Counseling) và t vn (Consultation) [10] Tham vn T vn/ c vn Là mt cuc nói chuyn mang tính cá Là mt cuc nói chuyn gia mt nhân gia nhà tham vn vi mt hoc “chuyên gia” v mt lnh vc nht mt vài ngi, ang cn s h tr i nh vi mt hoc nhiu ngi mt vi khó khn hoc thách thc trong ang cn li khuyên hay ch dn v cuc sng. Tham vn khác nói chuyn mt vn nào ó. ch trng tâm ca cuc tham vn nhm vào ngi nhn tham vn. Nhà tham vn h tr thân ch ra quyt Nhà t vn giúp thân ch ra quyt nh bng cách giúp h xác nh và làm nh bng cách a ra nhng li sáng t vn , xem xét tt c các kh khuyên mang tính chuyên môn. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 95
44. nng và a ra s la chn ti u nht cho chính h sau khi xem xét k lng các quan im khác nhau. Mi quan h tham vn quyt nh kt qu Mi quan h gia nhà t vn và t c ca quá trình tham vn; nhà thân ch không quyt nh kt qu tham vn phi xây dng lòng tin vi thân t vn bng kin thc và s hiu ch và th hin thái tha nhn, thông bit ca nhà t vn v lnh vc mà cm và không phán xét. thân ch ang cn t vn. Tham vn là mt quá trình gm nhiu Quá trình t vn có th ch din ra cuc nói chuyn hoc gp g liên tc (Bi trong mt ln gp g gia thân ch vì nhng vn ca mi ngi hình và nhà t vn. Kt qu t vn thành và phát trin trong mt khong thi không lâu bn; vn s lp li vì gian, do ó cng cn có thi gian gii các nguyên nhân sâu xa ca vn quyt chúng). cha c gii quyt. Nhà tham vn th hin s tin tng vào kh Nhà t vn nói vi thân ch v nhng nng t ra các quyt nh tt nht ca thân quyt nh h cho là phù hp nht ch; vai trò ca nhà tham vn ch là “lái” cho i vi tình hung ca thân ch thay thân ch ti nhng hng lành mnh nht. vì tng cng kh nng cho thân ch. Nhà tham vn có kin thc v hành vi và Nhà t vn có kin thc v nhng s phát trin ca con ngi. H có các lnh vc c th và có kh nng truyn k nng nghe và giao tip, có kh nng t nhng kin thc ó n ngi khai thác nhng vn và cm xúc ca cn h tr hay hng dn trong lnh thân ch. vc ó. Nhà tham vn giúp thân ch nhn ra và Tp trung vào th mnh ca thân ch s dng nhng kh nng và th mnh không phi là xu hng chung ca riêng ca h. t vn. Nhà tham vn phi thông cm và chp Nhà t vn a ra nhng li khuyên, nhn vô iu kin vi nhng cm xúc và h không quan tâm n vic th tính cm ca thân ch. hin s thông cm hay chp nhn ca thân ch. Thân ch làm ch cuc nói chuyn; nhà Sau khi thân ch trình bày vn , tham vn lng nghe, phn hi, tng kt và nhà t vn làm ch cuc nói chuyn t câu hi. và a ra nhng li khuyên. 96 | MODULE THPT 35
45. Trong tham vn giáo dc k nng sng hay HS/ thân ch thay i hành vi theo hng tích cc, nhà tham vn thng s dng mô hình nhn thc hành vi giúp cho thân ch thay i nim tin sai lch dn n hành vi tiêu cc. Ví d, khi HS có nhng thái , hành vi không úng do nim tin sai lch có th s dng mô hình nhn thc — hành vi di ây tham vn cho HS. Mô hình nhn thc — hành vi [1] Tình hung Suy ngh, thái , H qu kích hot (A) nim tin (B) (C) B va i n thì A B ngh rng “A ci u vi → Tc gin, mun ánh (ngi mà B không mình”. nhau. thích) nhìn sang B ngh rng “A tình c nhìn → Bình thng nh không có và ci. và ci”. chuyn gì xy ra. Nh vy, trong cùng mt tình hung, s kin có th có 2 hay nhiu phn ng khác nhau ph thuc vào cách suy ngh khác nhau. Chính chúng ta là ngi to nên cm xúc ca mình. Trong bng trên, tình hung A ch là yu t kích hot, B là nhng gì din ra trong u và C là h qu, là cm xúc và hành vi ca con ngi. mc rt ln, chính B (nhng suy ngh, thái , nim tin tiêu cc hay tích cc) ã to ra C (tc gin hay bình tnh) ch không phi A to ra C. Nói cách khác, iu quan trng không phi là chuyn gì ã xy ra mà là cách chúng ta phn ng vi nó nh th nào. ó chính là im mu cht giúp con ngi phòng và kim soát thái , hành vi tiêu cc, có thái và hành vi tích cc (k nng sng). Nu thay i B (nim tin, suy ngh) ta s thay i c C ( hành vi, ng x ). Thông thng HS thng mc phi nhng li v mt nhn thc nh: — Bóp méo s tht da trên kinh nghim. — ánh giá không hp lí, phóng i và suy lun xuyên tc. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP * Tr li câu hi: Câu 1: Thy/cô có th thc hin giáo dc k nng sng cho HS ca mình bng con ng nào trong s nhng con ng nêu trên? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 97
46. Câu 2: Thy/cô s làm gì và làm nh th nào có th giáo dc k nng sng cho HS hiu qu? * Chia s vi ng nghip v câu tr li. Hoạt động 7: Tìm hiểu giáo dục kĩ năng sống thông qua lồng ghép, tích hợp vào các môn học. 1. MỤC TIÊU Nêu c tim nng giáo dc k nng sng cho HS THPT qua mt s môn hc trong chng trình giáo dc THPT và khai thác c tim nng giáo dc k nng sng qua môn mình dy. 2. THÔNG TIN a. Lng ghép giáo dc k nng sng qua ni dung mt s môn hc có tim nng. * Giáo dc k nng sng thông qua lng ghép vào môn Giáo dc công dân: Môn giáo dc công dân trng THPT có nhim v cung cp cho HS mt s kin thc v giá tr o c và pháp lut c bn, cn thit và mt s kin thc v kinh t, chính tr, trit hc, m hc mc phù hp vi la tui. Qua ó, các em không ch c cung cp nhng kin thc ca môn hc phù hp vi c im la tui mà iu quan trng hn là hình thành và phát trin nhng k nng vn dng kin thc ã hc vào cuc sng. ng thi môn hc cng hình thành và phát trin cm xúc, thái úng n trc nhng vn liên quan n ni dung bài hc cho các em. Mc tiêu và ni dung môn Giáo dc công dân vn ã mang các yu t ca giáo dc k nng sng, rt thun li cho vic giáo dc tt c các k nng sng cho HS. Vì vy có th giáo dc k nng sng cho HS trong tt c các bài hc mà không cn phi a thêm các thông tin, kin thc và tng thi gian tit hc. Tuy nhiên, tùy tng bài hc khác nhau, GV có th la chn s lng và k nng sng cho phù hp. Do ó vic a và tng cng giáo dc các k nng sng vào môn Giáo dc công dân là iu có th thc hin và phù hp vi xu th hin nay. Vic thc hin i mi phng pháp dy hc nh hng tích cc hoá ngi hc vi các phng pháp dy hc hp tác môn hc Giáo dc công dân trong thi gian qua ã to iu kin thun li cho vic hình thành các k nng sng và tng hng thú hc tp cho HS. 98 | MODULE THPT 35
47. Nguyên tc m bo tính thc tin, gn ni dung môn hc vi thc tin và c im chng trình môn Giáo dc công dân trng THPT vi ni dung gn vi vn ca a phng, ca t nc, ca la tui HS liên quan n ni dung dy hc môn Giáo dc công dân, t ó hình thành cho các em kh nng thích ng, bit cách ng phó trc nhng tình hung khó khn ny sinh trong thc t cuc sng ca các em. Tt c nhng iu ó cho thy, môn Giáo dc công dân THPT rt thun li cho vic giáo dc a dng các k nng sng cho HS. T ó, HS có th t la chn thái , cách ng x và ra quyt nh phù hp vi bn thân, gia ình và xã hi. * Giáo dc k nng sng thông qua lng ghép vào môn Sinh hc: Sinh hc là mt môn khoa hc thc nghim nên các kin thc c hình thành ch yu bng phng pháp quan sát và thí nghim, vì th các k nng hc tp môn Sinh hc s góp phn vào vic giáo dc k nng sng, tp trung vào các k nng ch yu i vi giáo dc ph thông Vit Nam nh: — K nng t duy sáng to, thu thp và x lí thông tin qua vic quan sát tranh nh, hình v, mô hình, thí nghim, thc hành, c sách giáo khoa và các tài liu liên quan; các phng tin thông tin i chúng nh internet, tivi, sách báo t ó có c k nng t nhn thc. — K nng t duy, bình lun phê phán qua vic phân tích i chiu các thông tin. T ó phân tích các la chn và trình bày các ý tng qua vic vit báo cáo và trình bày các thông tin môn Sinh hc. — K nng gii quyt vn qua vic x lí các tình hung liên quan n ni dung bài hc, thc tin sn xut vào cuc sng, qua ó có c k nng nhn din vn và gii quyt vn mt cách linh hot, sáng to. — K nng vn dng kin thc ã hc vào tìm hiu thc tin, áp dng vào thc tin. — Vic i mi phng pháp dy hc môn Sinh hc nói riêng và i mi phng pháp dy hc nói chung là vic t chc cho HS các hot ng nhn thc. Qua ó, HS hot ng nhóm, t lc, cùng nhau thu thp thông tin ri x lí thông tin bng cách so sánh, phân tích, khái quát, to iu kin cho vic giáo dc k nng sng. Cng qua ó, hình thành k nng giao tip, ng x hoà nhã vi bn bè, lng nghe tích cc, thái t tin, tích cc trong gi hc, có trách nhim và có k nng qun lí thi gian cho GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 99
48. HS; giúp HS hình thành k nng t khng nh bn thân, nhn bit giá tr bn thân khi trao i, phát biu ý kin ca mình trc t, nhóm, lp; tng kh nng t tin, rèn kh nng thuyt trình trc ám ông. — K nng ra quyt nh: sau khi thu thp thông tin và x lí thông tin, HS la chn các gi thuyt khác nhau và quyt nh ni dung kin thc cn chim lnh. — K nng phòng tránh thiên tai và các nguy c tim n trong môi trng sng xung quanh các em. Nhìn chung gn nh bài nào, ni dung nào trong chng trình môn Sinh hc THPT cng có th góp phn giáo dc k nng sng vi các mc khác nhau. * Giáo dc k nng sng thông qua lng ghép vào môn a lí: [4; Tr. 37,38] a lí là môn hc cung cp cho HS nhng hiu bit c v t nhiên ln xã hi. Vì vy, vic giáo dc k nng sng trong môn a lí là ht sc cn thit, nhm giúp HS có nhng k nng hành ng, ng x phù hp vi môi trng t nhiên, vi xã hi; có kh nng ng phó nhng vn thng gp trong cuc sng do iu kin t nhiên hoc xã hi mang li. Môn a lí có nhiu kh nng giáo dc k nng sng cho HS bi c im v mc tiêu, ni dung và phng pháp dy hc ca b môn. Mc tiêu ca môn a lí to c hi tt cho vic giáo dc k nng sng nh: mc tiêu v k nng là hình thành và phát trin HS k nng thu thp, x lí và trình bày thông tin a lí; k nng vn dng tri thc bc u tham gia gii quyt nhng vn ca cuc sng phù hp vi kh nng ca HS; mc tiêu v thái là góp phn bi dng cho HS v ý thc trách nhim và tích cc tham gia vào các hot ng x lí hp lí, bo v, ci to môi trng, nâng cao cht lng cuc sng ca gia ình và cng ng. V ni dung, môn a lí cung cp cho HS mt s vn ca th gii ng i, c nhng mt tích cc cng nh nhng mt tiêu cc; mt s vn v t nhiên và xã hi Vit Nam. Thông qua nhng ni dung này, môn a lí có th giáo dc cho HS mt s k nng nh k nng ng phó và t bo v trc nhng thiên tai, nhng him ho trong xã hi có nguy c nh hng ti cuc sng lành mnh và an toàn ca các em; ng thi cng hình thành các em k nng cm thông, chia s vi nhng con ngi sng mi ni trên t nc ta nói riêng cng nh trên th gii nói chung gp nhng khó khn, bt hnh, ri ro trong cuc sng bi 100 | MODULE THPT 35
49. nhng thm ha t nhiên, nhng cuc xung t gia các quc gia; k nng t duy phân tích khi phân tích, so sánh, phán oán, tìm kim và x lí các thông tin v s vt và hin tng a lí. Ni dung tìm hiu v a lí a phng trong chng trình môn a lí, to iu kin cho HS tip cn vi mt s vn ca a phng, t ó hình thành cho các em kh nng thích ng, bit cách ng phó trc nhng tình hung khó khn và gii quyt nhng vn ny sinh trong thc t cuc sng ca các em. Mt s phng pháp dy hc c trng ca b môn có nhiu kh nng hình thành và rèn luyn k nng t duy cho HS (phân tích, so sánh, phán oán t duy không gian). Vic thc hin i mi phng pháp dy hc theo nh hng tích cc hoá ngi hc vi các phng pháp dy hc tích cc nh phng pháp dy hc nhóm, gii quyt vn to iu kin thun li cho vic hình thành các k nng giao tip, làm ch bn thân, k nng gii quyt vn . * Giáo dc k nng sng thông qua lng ghép vào môn Ng vn: [ 5; Tr. 37, 38] Vi c trng ca môn hc là v khoa hc xã hi và nhân vn, bên cnh nhim v hình thành và phát trin HS nng lc s dng ting Vit, nng lc tip nhn vn bn vn hc và các loi vn bn khác, môn Ng vn còn giúp HS có nhng hiu bit v xã hi, v vn hoá, vn hc, lch s, i sng ni tâm ca con ngi. Vi tính cht là môn hc công c, môn Ng vn giúp HS có nng lc ngôn ng hc tp, giao tip và nhn thc v xã hi và con ngi. Vi tính cht giáo dc thm m, môn Ng vn giúp HS bi dng nng lc t duy, làm giàu xúc cm thm m và nh hng th hiu hoàn thin nhân cách. Vì th, Ng vn là mt môn hc có nhng kh nng c bit trong vic giáo dc k nng sng cho HS. iu ó th hin qua các phng din sau: — Mc tiêu giáo dc ca môn Ng vn trng THPT c xác nh: trang b cho HS nhng kin thc ph thông c bn, hin i, h thng v vn hc và ting Vit; hình thành và phát trin nng lc Ng vn bao gm: nng lc s dng ting Vit th hin bn k nng (nghe, nói, c, vit), nng lc tip nhn vn hc, nng lc cm th thm m, nng lc t hc và nng lc thc hành ng dng; bi dng cho HS tình yêu ting Vit, vn hc, vn hoá, tình yêu gia ình, thiên nhiên, t nc; lòng t hào dân tc; ý chí t lc t cng; lí tng xã hi ch ngha; tinh thn dân GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 101
50. ch, nhân vn; nâng cao ý thc trách nhim công dân, tinh thn hu ngh và hp tác quc t; ý thc tôn trng, phát huy các giá tr vn hoá ca dân tc và nhân loi. Mc tiêu và ni dung ca môn Ng vn ã cha ng nhng yu t ca giáo dc k nng sng, phù hp vi nhng ni dung c bn ca giáo dc k nng sng (bao gm k nng t duy sáng to: nêu vn , tìm kim và x lí thông tin, bình lun, phân tích, i chiu, phê phán, bác b; k nng hp tác nhóm: tho lun; k nng giao tip: lng nghe, phn hi, trình bày, ng x giao tip; k nng thông cm, chia s; k nng ra quyt nh, gii quyt vn , ng phó tình hung, thng lng; k nng t nhn thc; k nng t qun bn thân: t mc tiêu, lp k hoch, qun lí thi gian, chu trách nhim, t iu chnh cá nhân, ) phù hp vi các vn trong cuc sng. Vì vy có th trin khai giáo dc k nng sng vào các ni dung ca môn Ng vn mà không cn phi a thêm thông tin, kin thc làm nng thêm ni dung ca môn hc. Mt trong nhng c im ca môn Ng vn là có th kt hp nhiu ni dung giáo dc trong quá trình dy hc. Bên cnh ni dung ct lõi, mang tính cht n nh ca môn hc là ni dung giáo dc mang tính thi s xã hi nhm áp ng nhu cu hình thành HS quan h ng x úng n vi nhng vn ca cuc sng, t nc, thi i; giúp HS có bn lnh hi nhp trong xu th toàn cu hoá. Vic giáo dc k nng sng trong môn Ng vn c tip cn theo hai phng din: t ni dung các bài hc và t phng pháp trin khai các ni dung bài hc. Nhiu bài hc môn Ng vn hng n vic giúp HS nhn thc c các giá tr trong cuc sng, hình thành li sng, cách ng x có vn hoá trong các tình hung a dng ca cuc sng. Mt khác các k nng sng còn c giáo dc thông qua phng pháp hc tp tích cc da trên s tng tác gia ni dung bài hc vi nhng hiu bit, kinh nghim vn có ca bn thân ngi hc vi nhau thc hành, vn dng linh hot vào các tình hung trong cuc sng phù hp vi la tui. Nh vy, có th khng nh c rng vic giáo dc k nng sng trong môn Ng vn là có nhiu u th. Quá trình hc tp theo hng nhn mnh ti k nng sng trong trng THPT có kh nng to iu kin giúp HS nâng cao nng lc lnh hi trong hc tp, hình thành thái , hành vi và giúp HS có ng lc tìm hiu, cân nhc các la chn và có quyt nh 102 | MODULE THPT 35
51. úng n gii quyt vn cng nh có c hi thun li rèn luyn các k nng ng x hiu qu. Vic giáo dc k nng sng thông qua lng ghép vào mt s môn hc có tim nng nh môn Giáo dc công dân, môn Sinh hc, môn Ng vn, và a lí là mt bin pháp phù hp trong iu kin hin nay. ây là nhng môn hc có u th c v ni dung c trng ca b môn và phng pháp ging dy. b. Lng ghép giáo dc k nng sng bng cách s dng mt s phng pháp dy hc và k thut dy hc trong quá trình dy tt c các môn hc, hot ng giáo dc * Phng pháp hp tác theo nhóm: — Bn cht: Phng pháp này còn c gi bng nhng tên khác nhau nh: dy hc hp tác, dy hc theo nhóm nh, trong ó HS ca mt lp hc c chia thành các nhóm nh, trong khong thi gian gii hn, mi nhóm t lc hoàn thành các nhim v hc tp trên c s phân công và hp tác làm vic. Kt qu làm vic ca nhóm sau ó c trình bày và ánh giá trc toàn lp. Dy hc nhóm nu c t chc tt s phát huy c tính tích cc, tính trách nhim; phát trin nng lc cng tác làm vic và nng lc giao tip ca HS. — Quy trình thc hin: Tin trình dy hc nhóm có th c chia thành 3 giai on c bn: + Làm vic toàn lp: Nhp và giao nhim v: • Gii thiu ch . • Xác nh nhim v các nhóm. • Thành lp nhóm. + Làm vic nhóm: • Chun b ch làm vic. • Lp k hoch làm vic. • Tho thun quy tc làm vic. • Tin hành gii quyt các nhim v. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 103
52. • Chun b báo cáo kt qu. + Làm vic toàn lp: Trình bày kt qu, ánh giá: • Các nhóm trình bày kt qu. • ánh giá kt qu. — Tác dng: Có th giáo dc cho HS các k nng sng nh: hp tác, t duy phê phán, lng nghe tích cc, trình bày suy ngh, ý tng, qun lí thi gian, ra quyt nh và gii quyt vn . Lu ý: phng pháp này có th phát huy tác dng giáo dc k nng sng GV cn m bo rng mi thành viên trong nhóm u có nhim v riêng, nhng nhim v này nm trong s ph thuc tích cc ln nhau, mi cá nhân u có trách nhim hoàn thành nhim v ca mình, nu không hoàn thành thì có s tng tr, giúp ca các thành viên khác trong nhóm t c mc tiêu chung ca nhóm. GV khi ánh giá kt qu ca tng nhóm cn phi chú ý n mc tiêu hc tp và mc tiêu k nng hp tác, lng nghe và phn hi tích cc, t duy phê phán, trình bày suy ngh, ý tng, qun lí thi gian, ra quyt nh và gii quyt vn * Phng pháp gii quyt vn : — Bn cht: Gii quyt vn là xem xét, phân tích nhng vn / tình hung c th thng gp phi trong i sng hng ngày và xác nh cách gii quyt, x lí vn / tình hung ó mt cách có hiu qu. — Quy trình thc hin: + Xác nh, nhn dng vn / tình hung. + Thu thp thông tin có liên quan n vn / tình hung t ra. + Lit kê các cách gii quyt có th có. + Phân tích, ánh giá kt qu mi cách gii quyt (tích cc, hn ch, cm xúc, giá tr). + So sánh kt qu các cách gii quyt. + La chn cách gii quyt ti u nht. + Thc hin theo cách gii quyt ã la chn. + Rút kinh nghim cho vic gii quyt nhng vn , tình hung khác. 104 | MODULE THPT 35
53. — Tác dng: Giáo dc cho HS k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng t duy phê phán. Lu ý: Cn giúp HS s dng t duy phân tích phê phán, sáng to nhn din, xác nh rõ c vn thì mi có các phng án gii quyt vn trúng. Khuyn khích HS ng não a ra các phng án gii quyt a dng, tránh b sót. Khi la chn phng án ti u cn khuyn khích HS suy ngh a chiu, phân tích phê phán, chú ý n yu t giá tr, gn vi bi cnh c th thì mi có th góp phn phát trin k nng sng ca HS. * Phng pháp óng vai: — Bn cht: óng vai là phng pháp t chc cho HS thc hành, “làm th” mt s cách ng x nào ó trong mt tình hung gi nh. ây là phng pháp nhm giúp HS suy ngh sâu sc v mt vn bng cách tp trung vào mt s vic c th mà các em va thc hin hoc quan sát c. Vic “din” không phi là phn chính ca phng pháp này mà iu quan trng là s tho lun sau phn din y. — Quy trình thc hin: Có th tin hành óng vai theo các bc sau : + GV nêu ch , chia nhóm và giao tình hung, yêu cu óng vai cho tng nhóm. Trong ó có quy nh rõ thi gian chun b, thi gian óng vai ca mi nhóm. + Các nhóm tho lun chun b óng vai. + Các nhóm lên óng vai. + Lp tho lun, nhn xét v cách ng x và cm xúc ca các vai din; v ý ngha ca các cách ng x. + GV kt lun, nh hng cho HS v cách ng x tích cc trong tình hung ã cho. — Tác dng: Giáo dc cho HS k nng giao tip, k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng thng lng, k nng kiên nh, k nng kim soát cm xúc GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 105
54. Lu ý: Nên chn nhng tình hung có nhiu cách gii quyt; tình hung m khuyn khích t duy sáng to ca HS. ng thi cn quan tâm khích l nhng HS nhút nhát tham gia xây dng lòng t tin cho các em. * Phng pháp trò chi: — Bn cht: Phng pháp trò chi là phng pháp t chc cho HS tìm hiu mt vn hay th nghim nhng hành ng, nhng thái , nhng vic làm thông qua mt trò chi nào ó. — Quy trình thc hin: + GV ph bin tên trò chi, ni dung và lut chi cho HS. + Chi th (nu cn thit). + HS tin hành chi. + ánh giá sau trò chi. + Tho lun v ý ngha giáo dc ca trò chi. — Tác dng: Giáo dc cho HS k nng hp tác, k nng t duy sáng to, t duy phê phán Lu ý: phát huy c tác dng giáo dc k nng sng ca phng pháp này khi t chc GV cn quán trit các em tuân th, tôn trng lut chi; phát huy tính tích cc, sáng to ca các em, to iu kin cho các em luân phiên vai trò và tham gia tt c các khâu t chun b, tin hành và ánh giá sau khi chi. * Dy hc theo d án (Phng pháp d án): — Bn cht: Dy hc theo d án còn gi là phng pháp d án, trong ó HS thc hin mt nhim v hc tp phc hp, gn vi thc tin, kt hp lí thuyt vi thc hành. Nhim v này c ngi hc thc hin vi tính t lc cao, t vic lp k hoch n vic thc hin và ánh giá kt qu thc hin d án. Hình thc làm vic ch yu là theo nhóm. Kt qu d án là nhng sn phm hành ng có th gii thiu c. 106 | MODULE THPT 35
55. — Quy trình thc hin: + Bc 1 : Lp k hoch. • La chn ch . • Xây dng tiu ch . • Lp k hoch các nhim v hc tp. + Bc 2 : Thc hin d án. • Thu thp thông tin. • Thc hin iu tra. • Tho lun vi các thành viên khác. • Tham vn GV hng dn. + Bc 3: Tng hp kt qu. • Tng hp các kt qu. • Xây dng sn phm. • Trình bày kt qu. • Phn ánh li quá trình hc tp. — Tác dng: Giáo dc cho HS k nng tìm kim và x lí thông tin, k nng hp tác, k nng t duy phê phán, t duy sáng to, k nng trình bày suy ngh, ý tng. Lu ý: phng pháp này phát huy tác dng vn trong d án phi gn vi thc tin i sng xã hi, ng thi cn khuyn khích HS tìm kim thông tin t các ngun khác nhau, s dng t duy phê phán, sáng to x lí thông tin và trình bày suy ngh, ý tng, hp tác hoàn thành nhim v trong d án, tránh không các em li. * K thut t câu hi: — Các yêu cu khi t câu hi: + Câu hi phi c th, ngn gn. + Câu hi phi rõ ý mun hi. + Câu hi phi mang tính khách quan, không áp t. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THPT | 107
56. + Câu hi phi phù hp vi ch . + Câu hi phi phù hp vi c im và trình HS. + Câu hi phi phù hp vi qu thi gian, vi hoàn cnh, vi vn hoá a phng. + Câu hi phi kích thích HS suy ngh, t duy. + Câu hi phi to c hng thú cho HS. + Không hi nhiu câu hi trong cùng mt thi gian. + Các câu hi phi c sp xp mt cách hp lí, lôgic. — Các yêu cu v ng x ca GV khi hi HS: + Dng li sau khi hi HS có thi gian suy ngh. Có th nhc li câu hi nu HS yêu cu. + Phân phi câu hi cho c lp, không nên ch tp trung vào mt s HS. + Tôn trng, lng nghe ý kin HS, khen ngi, ng viên khi HS tr li tt. + Khuyn khích, gi ý, to c hi cho HS tr li li khi các em không tr li c câu hi. + Không chê bai, làm tn thng HS. + Tp trung vào trng tâm, không lan man. + Tránh nhc li câu tr li ca HS cng nh t tr li câu hi mình t ra. — Tác dng : K thut t câu hi giúp HS rèn luyn c nhiu k nng sng nh: k nng giao tip, k nng t duy sáng to, k nng t duy phê phán Lu ý: các câu hi t ra phát huy tác dng giáo dc k nng sng thì GV cn khuyn khích HS s dng t duy phê phán, sáng to và tng tác các ý tng ca HS (trao i, chia s và tha nhn ý kin hp lí ca nhau). * K thut “Nói cách khác”: K thut “Nói cách khác” là khích l HS nói nhng iu mang li xúc cm tích cc thay vì nói nhng iu có th mang li xúc cm tiêu cc cho ngi nghe. — Cách tin hành: 108 | MODULE THPT 35