Module tiểu học 39: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua các môn học - Lưu Thu Thủy

Nội dung text: Module tiểu học 39: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua các môn học - Lưu Thu Thủy

1. LU THU THY Module TH 39 GI¸O DôC KÜ N¡NG SèNG CHO HäC SINH TIÓU HäC QUA C¸C M¤N HäC GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 7
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Chng trình hành ng Dakar v Giáo dc cho mi ngi (Senegal— 2000) ã t ra trách nhim cho mi quc gia phi m bo cho ngi hc c tip cn vi chng trình giáo dc k nng sng (KNS) phù hp và KNS cn c coi nh mt ni dung ca cht lng giáo dc. Nhiu nc trên th gii ã a ni dung giáo dc KNS vào dy cho hc sinh (HS) trong các trng ph thông, di nhiu hình thc khác nhau. Theo thông tin t UNICEF, tính n nm 2009 ã có hn 150 quc gia trên th gi i quan tâm n vic a KNS và o nhà tr ng, trong ó có 143 n c ã a KNS và o chng trì nh chí nh khó a ti u h c và trung h c. Vic giáo dc KNS cho HS các nc c thc hin theo nhiu hì nh th c: — KNS là mt môn h c riêng bit. — KNS c tí ch h p và o m t vài môn h c chí nh. — KNS c tí ch h p và o nhi u ho c t t c cá c môn h c trong chng trì nh. Tuy nhiên, ch có m t s không áng k cá c n c a KNS thà nh m t môn h c riêng bi t, ví d nh: Malawi, Campuchia Còn a s cá c n c, trá nh s quá t i trong nhà tr ng, th ng tí ch h p KNS và o ni dung các môn h c, ch yu là cá c môn khoa h c xã hi nh: giá o d c s c kh e, giá o d c gii tính, giáo dc tôn giáo, giáo dc o c, giáo dc quyn con ngi, giáo dc môi trng Vit Nam, nâng cao cht lng giáo dc toàn din th h tr, áp ng ngun nhân lc phc v s nghip CNH, HH t nc, áp ng yêu cu hi nhp quc t và nhu cu phát trin ca ngi hc, giáo dc ph thông cng ã và ang c i mi mnh m theo bn tr ct ca giáo dc th k XXI, mà thc cht là cách tip cn KNS, ó là: Hc bit, hc làm, hc t khng nh mình và hc cùng chung sng. Rèn luyn KNS cho HS cng ã c xác nh là mt trong nhng ni dung c bn ca Phong trào thi ua “Xây dng trng hc thân thin, hc sinh tích cc” trong các trng ph thông, giai on 2008 — 2013. c bit, theo ch o ca lãnh o B Giáo dc và ào to, vic giáo dc KNS cho HS qua các môn hc và hot ng giáo dc ang bc u c trin khai trong các nhà trng ph thông, t tiu hc n trung hc ph thông. Vy KNS là gì? Bn cht ca vic giáo dc KNS qua các môn hc là gì? Mc tiêu, ni dung và cách thc thc hin giáo dc KNS cho HS tiu hc qua các môn hc nh th nào? Ngi giáo viên (GV) tiu hc cn phi thc hin nhim v này nh th nào m bo cht lng và hiu 8 | MODULE TH 39
3. qu? Nhng vn này s c hng dn cho GV tiu hc tìm hiu thông qua các ni dung và hot ng c th trong Module Giáo dc k nng sng cho hc sinh tiu hc qua các môn hc. Gii thiu Module Module t hc này c thc hin trong 15 tit, gm 12 tit t hc và 3 tit hc tp trung (2 tit lí thuyt và 1 tit thc hành). Module gm ba ni dung chính, ó là: TT Tên ni dung S tit 1 Mt s vn chung v k nng sng và giáo dc k 5 nng sng qua các môn hc tiu hc 2 Ni dung và phng pháp giáo dc k nng sng qua 6 các môn hc tiu hc 3 Ni dung và a ch giáo dc k nng sng cho hc 4 sinh qua mt s môn hc c th tiu hc GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 9
4. B. MỤC TIÊU I. MỤC TIÊU CHUNG Module này giúp GV tiu hc t tìm hiu và chim lnh nhng kin thc và k nng c bn, cn thit v giáo dc KNS cho HS tiu hc qua các môn hc. T ó giúp h có th thc hin có hiu qu nhim v giáo dc này. II. MỤC TIÊU CỤ THỂ Hc xong module này, hc viên (HV) có kh nng: 1. Về kiến thức — Trình bày c bn cht KNS và tm quan trng ca vic giáo dc KNS cho HS tiu hc qua các môn hc. — Nhn bit c các biu hin ch yu ca mt s KNS c bn. — Trình bày c ni dung giáo dc KNS cho HS tiu hc qua mt s môn hc. 2. Về kĩ năng — Xác nh c mt s phng pháp và k thut dy hc tích cc có th s dng giáo dc KNS cho HS qua mt s môn hc tiu hc. 3. Về thái độ — ng tình, ng h vic giáo dc KNS cho HS nói chung và HS tiu hc nói riêng. — Nghiêm túc thc hin vic giáo dc KNS cho HS tiu hc qua mt s môn hc. 10 | MODULE TH 39
5. C. NỘI DUNG Nội dung 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KĨ NĂNG SỐNG VÀ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG QUA CÁC MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC 1. THÔNG TIN NGUỒN CHO NỘI DUNG 1 c các mc I, II, III và tiu mc 1, 2 ca mc IV phn th nht — Mt s vn chung v k nng sng và giáo dc k nng sng cho hc sinh trong nhà trng ph thông , Tài liu Giáo dc KNS trong các môn hc tiu hc, lp 1/ lp 2/ lp 3/ lp 4/ lp 5, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 2. CÁC HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm KNS. — c mc 1.1 trong phn thông tin ngun và tìm hiu các quan nim khác nhau v KNS. — Tr li các câu hi sau: + Theo bn, KNS là gì? + KNS do bm sinh mà có hay c hình thành nh th nào? — Chia s ý kin ca bn vi bn bè, ng nghip trong trng. Hoạt động 2: Tìm hiểu tầm quan trọng của việc giáo dục KNS cho HS tiểu học. — c mc 1.2 trong phn thông tin ngun. — Tr li các câu hi sau: + Vì sao li cn phi giáo dc KNS cho HS tiu hc? + iu gì có th xy ra nu HS tiu hc thiu KNS? — Tho lun vi bn bè, ng nghip v các câu hi trên. Hoạt động 3: Tìm hiểu về mục tiêu, nguyên tắc giáo dục KNS cho HS. — c mc 1.3, 1.4 trong phn thông tin ngun. — Tr li các câu hi sau: + Mc tiêu giáo dc KNS cho HS ph thông nói chung và cho HS tiu hc nói riêng là gì? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 11
6. + Vic giáo dc KNS cho HS cn tuân theo nhng nguyên tc nào? + Trong quá trình giáo dc KNS cho HS, bn ã thc hin úng các nguyên tc ó cha? Nu cha thì vì sao? 3. PHẢN HỒI CHO CÁC HOẠT ĐỘNG a. Phản hồi cho hoạt động 1 * Có nhiu quan nim khác nhau v KNS. Ví d: — Theo T chc Y t Th gii (WHO), KNS là kh nng có hành vi thích ng (adaptive) và tích cc (positive), giúp các cá nhân có th ng x hiu qu trc các nhu cu và thách thc ca cuc sng hng ngày. — Theo Qu Nhi ng Liên hp quc (UNICEF), KNS là cách tip cn giúp thay i hoc hình thành hành vi mi. Cách tip cn này lu ý n s cân bng v tip thu kin thc, hình thành thái và k nng. — Theo T chc Vn hoá, Khoa hc và Giáo dc Liên hp quc (UNESCO), KNS gn vi 4 tr ct ca giáo dc, ó là: Hc bit (Learning to know) gm các k nng t duy nh: t duy phê phán, t duy sáng to, ra quyt nh, gii quyt vn , nhn thc c hu qu ; Hc làm ngi (Learning to be) gm các k nng cá nhân nh: ng phó vi cng thng, kim soát cm xúc, t nhn thc, t tin ; Hc sng vi ngi khác (Learning to live together) gm các k nng xã hi nh: giao tip, thng lng, t khng nh, hp tác, làm vic theo nhóm, th hin s cm thông; Hc làm (Learning to do) gm k nng thc hin công vic và các nhim v nh: k nng t mc tiêu, m nhn trách nhim — Hoc có ngi quan nim rng KNS là nhng nng lc giúp con ngi có th sng mt cuc sng an toàn, kho mnh và có cht lng. — Tóm li, mc dù có nhiu quan nim khác nhau nhng có th nói bn cht ca KNS là k nng t qun bn thân và các k nng xã hi cn thit cá nhân t lc trong cuc sng, hc tp và làm vic hiu qu. Nói cách khác, KNS là nng lc làm ch bn thân ca mi ngi, nng lc ng x phù hp vi nhng ngi khác, vi xã hi và nng lc ng phó tích cc trc các tình hung ca cuc sng. * KNS không phi t nhiên, sinh ra ã có mà c hình thành và phát trin trong cuc sng thc tin, thông qua các hot ng hc tp, rèn luyn, lnh hi ca mi cá nhân. 12 | MODULE TH 39
7. b. Phản hồi cho hoạt động 2 * Vic giáo dc KNS cho HS tiu hc là rt cn thit vì: — KNS góp phn thúc y s phát trin cá nhân: Thc t cho thy, có khong cách gia nhn thc và hành vi ca con ngi. Ngi ta có th nhn thc úng nhng cha chc ã có hành vi úng. Có th nói KNS chính là nhng nhp cu giúp con ngi bin kin thc thành thái , hành vi và thói quen tích cc, lành mnh. Ngi có KNS s luôn vng vàng trc nhng khó khn, th thách; bit ng x, gii quyt nhng vn trong cuc sng mt cách tích cc và phù hp; h thng thành công hn trong cuc sng, luôn yêu i và làm ch cuc sng ca chính mình. Ngc li, ngi thiu KNS thng b vp váp, d b tht bi trong cuc sng. — KNS góp phn thúc y s phát trin xã hi: KNS góp phn nâng cao cht lng cuc sng xã hi; làm gim thiu các t nn xã hi và hành vi phm pháp; giúp xây dng các mi quan h tt p gia con ngi vi con ngi trong xã hi; ng thi góp phn thúc y nng sut lao ng xã hi do da trên tinh thn lao ng có trách nhim, có k hoch, sáng to và hp tác ca các cá nhân; — La tui HS tiu hc là la tui hn nhiên, vô t, trong sáng, thích tìm tòi, khám phá cái mi, hay bt chc, c bit là bt chc nhng ngi mà các em yêu quý, thn tng nh các thày cô giáo, anh ch ph trách. Vic hình thành các k nng, hành vi và thói quen tích cc cho các em la tui này d dàng, thun li hn nhiu so vi cho HS các cp hc trên. Tuy nhiên, la tui này, các em còn non nt, thiu nhiu kinh nghim sng nên rt d b lm dng, b tn thng, b tai nn thng tích, b lôi kéo vào các hành vi có hi cho s phát trin th cht và tinh thn ca các em. Do vy, vic giáo dc KNS cho HS tiu hc là rt cn thit và có tm quan trng c bit. — Mc tiêu giáo dc ph thông ca Vit Nam ã chuyn t mc tiêu cung cp kin thc là ch yu sang hình thành và phát trin nhng nng lc cn thit ngi hc áp ng s phát trin và s nghip công nghip hoá, hin i hoá t nc. Mc tiêu giáo dc ca Vit Nam th hin mc tiêu giáo dc ca th k XXI: Hc bit, hc làm, hc t khng nh mình và hc cùng chung sng (Delor, 1996). Vì vy, vic giáo dc KNS cho HS tiu hc nói riêng và HS ph thông nói chung chính là nhm thc hin mc tiêu giáo dc ph thông, phù hp vi nh hng i mi ni dung và phng pháp giáo dc ph thông. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 13
8. * HS tiu hc còn rt non nt v kinh nghim sng, KNS. Nu không c giáo dc KNS, các em s thiu mnh dn, t tin (hoc hiu thng); d b vp váp trong quan h vi bn bè và nhng ngi xung quanh; không bit tìm kim s h tr, giúp ca nhng ngi tin cy khi gp khó khn; thiu kh nng phân tích, t duy phê phán, t duy sáng to, thng khó khn, lúng túng, có th sai lm trong vic ra quyt nh và gii quyt vn ; thiu kh nng t bo v, do ó các em có th s b lm dng, b tn thng, b tai nn thng tích, d b lôi kéo vào các hành vi có hi cho s phát trin th cht và tinh thn ca các em c. Phản hồi cho hoạt động 3 — Mc tiêu giáo dc KNS cho HS ph thông: + Trang b cho HS nhng kin thc, giá tr, thái và k nng phù hp. Trên c s ó hình thành cho HS nhng hành vi, thói quen lành mnh, tích cc; ng thi loi b nhng hành vi, thói quen tiêu cc trong các mi quan h, các tình hung và hot ng hng ngày. + To c hi thun li HS thc hin tt quyn, bn phn ca mình và phát trin hài hoà v th cht, trí tu, tinh thn và o c. — Mc tiêu giáo dc KNS cho HS tiu hc: + Trang b cho HS mt s KNS cn thit, phù hp vi la tui, trong ó có chú ý n tính c thù v iu kin a lí, kinh t và vn hoá ca vùng, min, dân tc. + Trên c s ó hình thành cho HS nhng hành vi, thói quen lành mnh, tích cc; ng thi loi b nhng hành vi, thói quen tiêu cc trong các mi quan h, các tình hung và hot ng hng ngày. + To c hi thun li HS thc hin tt quyn, bn phn ca mình và phát trin hài hoà v th cht, trí tu, tinh thn và o c. — Nguyên tc giáo dc KNS cho HS: + Tng tác: KNS không th c hình thành ch qua vic nghe ging và t c tài liu mà phi thông qua các hot ng tng tác vi ngi khác. Vic nghe ging và t c tài liu ch giúp HS thay i nhn thc v mt vn nào ó. Nhiu KNS c hình thành trong quá trình HS tng tác vi bn cùng hc và nhng ngi xung quanh (k nng thng lng, k nng gii quyt vn , k nng t duy phê phán, k nng hp tác, k nng t nhn thc ) thông qua hot ng hc tp hoc các hot ng xã hi trong nhà trng. Trong khi tham gia các hot ng có tính tng tác, 14 | MODULE TH 39
9. HS có dp th hin các ý tng ca mình, xem xét ý tng ca ngi khác, c ánh giá và xem xét li nhng kinh nghim sng ca mình trc ây theo mt cách nhìn nhn khác. Vì vy, vic t chc các hot ng có tính cht tng tác cao trong nhà trng to c hi quan trng giáo dc KNS hiu qu. + Tri nghim: KNS ch c hình thành khi ngi hc c tri nghim qua các tình hung thc t. HS ch có k nng khi các em t làm vic ó, ch không ch nói v vic ó. Kinh nghim tích lu c khi HS c hành ng trong các tình hung a dng s giúp các em d dàng s dng và iu chnh các k nng phù hp vi iu kin thc t. Do vy, GV cn thit k và t chc thc hin các hot ng trong và ngoài gi hc sao cho HS có c hi th hin ý tng cá nhân, t tri nghim và bit phân tích kinh nghim sng ca chính mình và ngi khác. + Tin trình: Giáo dc KNS không th hình thành trong “ngày mt, ngày hai” mà òi hi phi có c quá trình: t thay i nhn thc n hình thành thái và cui cùng là thay i hành vi. ây là mt quá trình mà mi yu t có th là khi u ca mt chu trình mi. Do ó, nhà giáo dc có th tác ng lên bt kì mt xích nào trong chu trình trên: thay i thái dn n mong mun thay i nhn thc và hành vi hoc hành vi thay i to nên s thay i nhn thc và thái . + Thay i hành vi: Mc ích cui cùng ca giáo dc KNS là giúp ngi hc thay i hành vi theo hng tích cc. Giáo dc KNS thúc y ngi hc thay i hay nh hng li các giá tr, thái và hành ng ca mình. Thay i hành vi, thái và giá tr tng con ngi là mt quá trình khó khn và din ra không ng thi. Có thi im ngi hc li quay tr li nhng thái , hành vi hoc giá tr trc. Do ó, các nhà giáo dc cn kiên trì ch i và t chc các hot ng liên tc HS duy trì hành vi mi và có thói quen mi; to ng lc cho HS iu chnh hoc thay i giá tr, thái và nhng hành vi trc ây, thích nghi hoc chp nhn các giá tr, thái và hành vi mi. GV không nht thit phi luôn luôn tóm tt bài “h” HS, mà cn to iu kin cho HS t tóm tt nhng ghi nhn cho bn thân sau mi gi hc/phn hc. + Thi gian — môi trng giáo dc: Giáo dc KNS cn thc hin mi ni, mi lúc và thc hin càng sm càng tt i vi tr em. Môi trng giáo dc c t chc nhm to c hi cho HS áp dng kin thc và k nng vào các tình hung “thc” trong cuc sng. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 15
10. Giáo dc KNS c thc hin trong gia ình, trong nhà trng và cng ng. Ngi t chc giáo dc KNS có th là b m, là thy cô, là bn cùng hc hay các thành viên cng ng. Trong nhà trng ph thông, giáo dc KNS c thc hin trên các gi hc, trong các hot ng lao ng, hot ng oàn th — xã hi, hot ng giáo dc ngoài gi lên lp và các hot ng giáo dc khác. 4. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 1 — Vì sao nói KNS góp phn phát trin cá nhân? Hãy tìm ví d thc t v mt ngi có hoc không có mt KNS nào ó (ví d k nng giao tip, k nng t nhn thc, k nng gii quyt mâu thun, k nng ng phó vi cng thng ) và nh hng ca vic có hoc không có KNS ó i vi cuc sng ca bn thân ngi ó cng nh i vi mi ngi xung quanh. — Vì sao KNS li góp phn thúc y s phát trin xã hi? — HS lp/trng bn dy hin nay thng thiu KNS nào? Biu hin c th nh th nào? Nội dung 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG QUA CÁC MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC 1. THÔNG TIN NGUỒN CHO NỘI DUNG 2 c các tiu mc 3 và 4 ca mc IV trong phn th nht — Mt s vn chung v k nng sng và giáo dc k nng sng cho hc sinh trong nhà trng ph thông , Tài liu Giáo dc KNS trong các môn hc tiu hc, lp 1/ lp 2/ lp 3/ lp 4/ lp 5, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 2. CÁC HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Tìm hiểu về nội dung giáo dục KNS. — c tiu mc 3 trong Mc IV ca phn thông tin ngun. — Ni dung giáo dc KNS cho HS tiu hc bao gm nhng k nng c th nào? — Hãy phân tích bn cht, các biu hin và ý ngha ca các KNS c bn i vi cuc sng ca mi cá nhân và xã hi. 16 | MODULE TH 39
11. Hoạt động 2: Tìm hiểu phương pháp giáo dục KNS qua các môn học. — c tiu mc 4 ca mc IV trong phn thông tin ngun. — Cách tip cn giáo dc KNS qua các môn hc hin nay là gì? — Cách tip cn này có nh hng nh th nào n vic dy hc các môn hc? Vì sao? — Theo bn, vi cách tip cn này thì nhng môn hc nào tiu hc có kh nng giáo dc KNS cho HS? — Hãy trình bày cách tin hành mt s phng pháp dy hc (PPDH), k thut dy hc (KTDH) tích cc và kh nng giáo dc, rèn luyn các KNS cho HS ca nhng phng pháp và KTDH này. 3. PHẢN HỒI CHO CÁC HOẠT ĐỘNG a. Phản hồi cho hoạt động 1 — Ni dung giáo dc KNS cho HS tiu hc tp trung vào mt s KNS c bn, mang tính tâm lí — xã hi, mc phù hp vi la tui. C th là: k nng t nhn thc, k nng xác nh giá tr, k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng ng phó vi cng thng, k nng kim soát cm xúc, k nng giao tip, k nng lng nghe tích cc, k nng kiên nh, k nng t mc tiêu, k nng tìm kim s h tr, k nng qun lí thi gian, k nng hp tác — Bn cht, ý ngha mt s KNS: + K nng t nhn thc: K nng t nhn thc là kh nng ca con ngi hiu v chính bn thân mình, nh c th, t tng, và mi quan h xã hi ca bn thân; bit nhìn nhn, ánh giá úng v tim nng, tình cm, s thích, thói quen, im mnh, im yu ca bn thân mình; quan tâm và luôn ý thc c mình ang làm gì, k c nhn ra lúc chúng ta ang cm thy cng thng. T nhn thc là mt KNS rt c bn ca con ngi, là nn tng giao tip, ng x phù hp và hiu qu vi ngi khác cng nh có th có c s cm thông vi ngi khác. Ngoài ra, có hiu úng v mình mi có th có nhng quyt nh, nhng s la chn úng n, phù hp vi kh nng ca bn thân, vi iu kin thc t và yêu cu xã hi. ánh giá không úng v bn thân có th dn con ngi n nhng hn ch, sai lm, tht bi trong cuc sng và trong giao tip vi ngi khác. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 17
12. + K nng xác nh giá tr: Giá tr là nhng gì con ngi cho là quan trng, là có ý ngha i vi bn thân mình, có tác dng nh hng cho suy ngh, hành ng và li sng ca bn thân trong cuc sng. Mi ngi u có mt h thng giá tr riêng. K nng xác nh giá tr là kh nng con ngi hiu rõ c nhng giá tr ca bn thân mình. Kh nng này giúp ngi ta bit tôn trng ngi khác và bit chp nhn rng ngi khác có nhng giá tr và nim tin khác. K nng xác nh giá tr có nh hng ln n quá trình ra quyt nh ca mi ngi. + K nng kim soát cm xúc: K nng kim soát cm xúc là kh nng con ngi nhn thc rõ cm xúc ca mình trong mt tình hung nào ó và hiu c nh hng ca cm xúc n chính mình và ngi khác nh th nào, ng thi bit cách kim ch và th hin cm xúc mt cách phù hp. K nng kim soát cm xúc cn kt hp vi k nng t nhn thc, ng x vi ngi khác và ng phó vi cng thng, ng thi góp phn cng c các k nng này. Bit kim soát cm xúc cng s góp phn gii quyt mâu thun mt cách hài hoà hn. + K nng ng phó vi cng thng: K nng ng phó vi cng thng là kh nng con ngi bình tnh, sn sàng ón nhn nhng tình hung cng thng nh là mt phn tt yu ca cuc sng, là kh nng nhn bit s cng thng, hiu c nguyên nhân, hu qu ca cng thng, cng nh bit cách suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi b cng thng. Chúng ta cng có th hn ch nhng tình hung cng thng bng cách sng và làm vic iu , có k hoch, thng xuyên luyn tp th dc th thao, sng vui v, chan hoà, tránh gây mâu thun không cn thit vi mi ngi xung quanh, không t ra cho mình nhng mc tiêu quá cao so vi iu kin và kh nng ca bn thân K nng ng phó vi cng thng rt quan trng, giúp cho con ngi: • Bit suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi cng thng. • Duy trì c trng thái cân bng trong suy ngh, không làm tn hi sc kho th cht và tinh thn ca bn thân. 18 | MODULE TH 39
13. • Xây dng c nhng mi quan h tt p, không làm nh hng n ngi xung quanh. K nng ng phó vi cng thng có c nh s kt hp ca các KNS khác nh: k nng t nhn thc, k nng x lí cm xúc, k nng giao tip, t duy sáng to, k nng tìm kim s giúp và k nng gii quyt vn . + K nng tìm kim s h tr, giúp : Trong cuc sng, nhiu khi chúng ta gp nhng khó khn phi cn n s h tr, giúp ca nhng ngi khác. K nng tìm kim s h tr, giúp là kh nng con ngi ý thc c nhu cu cn giúp , bit xác nh c nhng a ch h tr áng tin cy, t tin và bit tìm n các a ch ó nh h tr, giúp khi gp khó khn trong cuc sng. K nng tìm kim s h tr, giúp giúp chúng ta có th nhn c nhng li khuyên tháo g khó khn, vng mc ca mình; ng thi là c hi chúng ta chia s, giãi bày khó khn, gim bt c cng thng tâm lí do b dn nén cm xúc. Bit tìm kim s giúp kp thi s giúp cá nhân không cm thy n c, bi quan, và trong nhiu trng hp, giúp chúng ta nhng cách nhìn mi và hng i mi. Khi tìm n các a ch h tr, chúng ta cn: • T ra l phép nhng t tin. • Nói nng rõ ràng, t tn, c gng bày t ht các vn khó khn hin ti ca mình. • Gi bình tnh nu gp s i x thiu thin chí. Nu vn cn s h tr ca ngi thiu thin chí, c gng t ra bình thng, kiên nhn nhng không s hãi. • Nu b c tuyt, ng nn chí, hãy kiên trì tìm s h tr t các a ch khác, ngi khác. + K nng t trng: K nng t trng là có nim tin vào bn thân; t hài lòng vi bn thân; t tin rng mình có th tr thành mt hình mu tích cc, có mong i và tim nng v tng lai, cm thy có ngh lc hoàn thành các nhim v. K nng t trng là yu t cn thit trong giao tip, ra quyt nh, m nhn trách nhim. + K nng giao tip: K nng giao tip là kh nng con ngi có th bày t ý kin ca bn thân theo hình thc nói, vit hoc s dng ngôn ng c th mt cách phù hp GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 19
14. vi hoàn cnh và vn hoá, ng thi bit lng nghe, tôn trng ý kin ca ngi khác ngay c khi bt ng quan im. Bày t ý kin bao gm c bày t v nhu cu, mong mun và c ni lo s, ng thi nh s giúp và s t vn khi cn. K nng giao tip giúp con ngi bit ánh giá tình hung giao tip và iu chnh cách giao tip mt cách phù hp, hiu qu; ci m bày t suy ngh, cm xúc nhng không làm hi hay gây tn thng cho ngi khác. + K nng lng nghe tích cc: Lng nghe tích cc là mt phn quan trng ca k nng giao tip. Ngi có k nng lng nghe tích cc bit th hin s tp trung chú ý và th hin (qua c ch không li) s quan tâm lng nghe ý kin hoc phn trình bày ca ngi khác, bit cho ý kin phn hi mà không vi ch trích, ánh giá, ng thi có i áp hp lí trong quá trình giao tip. + K nng th hin s cm thông: Th hin s cm thông là kh nng có th hình dung và t mình trong hoàn cnh ca ngi khác, giúp chúng ta hiu và chp nhn ngi khác vn là nhng ngi rt khác mình, qua ó chúng ta có th hiu rõ cm xúc và tình cm ca ngi khác và cm thông vi hoàn cnh hoc nhu cu ca h. K nng này có ý ngha quan trng trong vic tng cng hiu qu giao tip và ng x vi ngi khác; ci thin các mi quan h giao tip xã hi, c bit trong bi cnh xã hi a vn hoá, a sc tc. K nng th hin s cm thông cng giúp khuyn khích thái quan tâm và hành vi thân thin, gn gi vi ngi cn s giúp . K nng th hin s cm thông c da trên k nng t nhn thc và k nng xác nh. + K nng thng lng: K nng thng lng bao gm nhiu yu t ca k nng giao tip nh: lng nghe, trình bày suy ngh, phân tích và gii thích ng thi có tho lun t c mt s thng nht. Thng lng có liên quan n k nng th hin s t tin, kiên nh, t duy sáng to và k nng hp tác. Thng lng là mt phn quan trng ca gii quyt vn và gii quyt mâu thun. Mt ngi có k nng thng lng tt s giúp gii quyt vn hiu qu, và gii quyt mâu thun theo cách xây dng và có li cho các thành viên. 20 | MODULE TH 39
15. + K nng gii quyt mâu thun: Mâu thun là nhng xung t, tranh cãi, bt ng, bt bình vi mt hay nhiu ngi v mt vn nào ó. Mâu thun trong cuc sng ht sc a dng và thng bt ngun t s khác nhau v quan im, chính kin, li sng, tín ngng, tôn giáo, vn hoá Mâu thun thng có nh hng tiêu cc ti nhng mi quan h ca các bên. Có nhiu cách gii quyt mâu thun. Mi ngi s có cách gii quyt mâu thun riêng tu thuc vào vn hiu bit, quan nim, vn hoá và cách ng x cng nh kh nng phân tích tìm hiu nguyên nhân ny sinh mâu thun. K nng gii quyt mâu thun là kh nng con ngi nhn thc c nguyên nhân ny sinh mâu thun và gii quyt nhng mâu thun ó vi thái tích cc, không dùng bo lc, tho mãn c nhu cu và quyn li các bên và gii quyt c mi quan h gia các bên mt cách hoà bình. Yêu cu trc ht ca k nng gii quyt mâu thun là phi luôn kim ch cm xúc, tránh b kích ng, nóng vi, gi bình tnh trc mi s vic tìm ra nguyên nhân ny sinh mâu thun cng nh tìm ra cách gii quyt tt nht. K nng gii quyt mâu thun là mt dng c bit ca k nng gii quyt vn . K nng gii quyt mâu thun cn c s dng kt hp vi nhiu k nng liên quan khác nh: k nng giao tip, k nng t nhn thc, k nng t duy phê phán, k nng ra quyt nh Có th thc hin gii quyt mâu thun nh sau: • Kim ch cm xúc: S dng các k nng th giãn, t a mình ra khi tâm trng/ tình hung ó. • Xác nh nguyên nhân dn n mâu thun: Ai là ngi gây ra mâu thun hoc phi chu trách nhim? Tìm kim thông tin có th phân tích vn mt cách khách quan. Cn suy ngh tích cc, vì nó có tác ng mnh n cm xúc và hành vi tích cc. Nu cn, nên tách khi ngi có mâu thun vi mình mt thi gian suy ngh và tìm cách gii quyt mâu thun ó. • Hi ngi có mâu thun vi mình có thi gian ngi cùng nói chuyn v mâu thun ó không. • Hãy nói vi h v cm xúc ca mình và gii thích vì sao mình li có cm xúc nh vy. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 21
16. • Hãy kiên nhn lng nghe câu tr li ca ngi ó. • Hãy cùng nhau tho lun v các cách gii quyt mâu thun. • Tip tc tho lun mt cách bình tnh. • Nu mâu thun vn không gii quyt c và bn ã quá tc gin ri thì hãy nói vi ngi ó rng bn cn ra ngoài và hn s cùng nói chuyn v vn này sau. + K nng hp tác: K nng hp tác là kh nng cá nhân bit chia s trách nhim, bit cam kt và cùng làm vic có hiu qu vi nhng thành viên khác trong nhóm. Mi ngi u có nhng im mnh và hn ch riêng. S hp tác trong công vic giúp mi ngi h tr, b sung cho nhau, to nên sc mnh trí tu, tinh thn và th cht, vt qua khó khn, em li cht lng và hiu qu cao hn cho công vic chung. K nng hp tác còn giúp cá nhân sng hài hoà và tránh xung t trong quan h vi ngi khác. có c s hp tác hiu qu, chúng ta cn vn dng tt nhiu KNS khác nh: t nhn thc, xác nh giá tr, giao tip, th hin s cm thông, m nhn trách nhim, ra quyt nh, gii quyt mâu thun, kiên nh, ng phó vi cng thng Nhng yu t to nên thành công ca s hp tác là: • Có mc ích và mc tiêu hot ng chung ca nhóm. • Có s giao tip hiu qu và hiu bit ln nhau trong nhóm. • Có kh nng thng nht các ý kin khác nhau ra c quyt nh hiu qu. • Lng nghe, tôn trng, xem xét quan im ca tt c thành viên và t c s cam kt ca tt c thành viên trc nhng quyt nh quan trng. • Huy ng nng lc và s trng ca mi thành viên trong nhóm. • Không b nh hng quá mc bi bt kì mt thành viên nào trong nhóm. • Mi cm xúc, thái và ý tng công vic ca các thành viên trong nhóm u c quan tâm. • Mi ngi u có trách nhim trc s thành công hay tht bi ca nhng sn phm do nhóm to ra. • Khuyn khích và cho phép tt c thành viên tham gia vào hot ng chung. • Mi thành viên u phi gn bó vi nhim v chung song vn tôn trng s t do cá nhân. 22 | MODULE TH 39
17. + K nng t duy phê phán: K nng t duy phê phán là kh nng phân tích mt cách phê phán và khách quan các vn , s vt, hin tng xy ra. phân tích mt cách có phê phán, con ngi cn: • Thu thp thông tin v vn , s vt, hin tng ó t nhiu ngun khác nhau. • Sp xp các thông tin thu thp c theo tng ni dung mt cách h thng. • Phân tích, so sánh, i chiu, lí gii các thông tin thu thp c, c bit là các thông tin trái chiu. • Xác nh bn cht vn , tình hung, s vt, hin tng là gì? • Nhn nh v nhng mt tích cc, hn ch ca vn , tình hung, s vt, hin tng ó, xem xét mt cách thu áo, sâu sc và có h thng. K nng t duy phê phán rt cn thit con ngi có th a ra c nhng quyt nh, nhng hành ng phù hp. Nht là trong xã hi hin i ngày nay, khi mà con ngi luôn phi i mt vi nhiu vn gay cn ca cuc sng, luôn phi x lí nhiu ngun thông tin a dng, phc tp thì k nng t duy phê phán càng tr nên quan trng i vi mi cá nhân. K nng t duy phê phán ph thuc vào h thng giá tr cá nhân. Khi phi hp nhp nhàng vi k nng t nhn thc và k nng xác nh giá tr s làm cho mt ngi có c k nng t duy phê phán tt. + K nng t duy sáng to: T duy sáng to là kh nng tip cn nhanh nhy vi các s vic mi, phng thc mi, ý tng mi, cách sp xp và t chc mi; là kh nng phân bit nhanh chóng các s vic và kt ni mi quan h gia chúng; ham hc hi, nhit tình và thích thc hin các nhim v mi khó khn và phc tp; c lp trong suy ngh. K nng này giúp mt ngi có t duy nng ng vi nhiu sáng kin và óc tng tng; bit cách phán oán và thích nghi, có tm nhìn và kh nng suy ngh rng hn nhng ngi khác, không b bó hp vào kinh nghim trc tip ang tri qua; t duy minh mn và khác bit. T duy sáng to là KNS quan trng bi vì trong cuc sng chúng ta thng xuyên b t vào nhng hoàn cnh bt ng hoc ngu nhiên xy ra. Khi gp nhng hoàn cnh nh vy òi hi chúng ta phi có t duy sáng to có th áp ng li mt cách linh hot và phù hp. Khi mt ngi kt hp tt k nng t duy phê phán và t duy sáng to thì nng lc GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 23
18. t duy ca ngi y càng uc tng cng và s giúp ích rt nhiu trong vic gii quyt vn mt cách thun li và phù hp nht. + K nng ra quyt nh: K nng ra quyt nh là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u gii quyt vn hoc khó khn gp phi trong cuc sng. Mi cá nhân phi t mình ra quyt nh cho bn thân. a ra quyt nh phù hp, chúng ta cn: • Xác nh vn hoc tình hung mà chúng ta ang gp phi. • Thu thp thông tin v vn hoc tình hung ó. • Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. • Hình dung y v kt qu xy ra nu chúng ta la chn mi phng án gii quyt, k c hành ng hay không hành ng. • Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu gii quyt theo phng án ó. • So sánh các phng án la chn phng án ti u. K nng ra quyt nh rt cn thit trong cuc sng, giúp cho con ngi có c s la chn phù hp và kp thi, em li thành công trong cuc sng. Ngc li, nu không có k nng ra quyt nh, con ngi ta có th có nhng quyt nh sai lm hoc chm tr, gây nh hng tiêu cc n các mi quan h, n công vic và tng lai cuc sng ca bn thân; ng thi còn có th làm nh hng n gia ình, bn bè và nhng ngi có liên quan. ra c quyt nh mt cách phù hp, cn phi hp vi nhng KNS khác nh: k nng t nhn thc, k nng xác nh giá tr, k nng thu thp thông tin, k nng t duy phê phán, k nng t duy sáng to K nng ra quyt nh là khâu rt quan trng ca k nng gii quyt vn . + K nng gii quyt vn : K nng gii quyt vn là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u và hành ng theo phng án ã chn gii quyt vn hoc khó khn gp phi. Gii quyt vn có liên quan ti k nng ra quyt nh và cn nhiu KNS khác nh: giao tip, xác nh giá tr, t duy phê phán, t duy sáng to, tìm kim s h tr, kiên nh gii quyt vn có hiu qu, chúng ta cn: 24 | MODULE TH 39
19. • Xác nh rõ vn hoc tình hung ang gp phi, k c tìm kim thêm thông tin cn thit. • Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. • Hình dung y v kt qu xy ra nu ta la chn phng án gii quyt nào ó. • Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu thc hin phng án gii quyt ó. • So sánh các phng án a ra quyt nh cui cùng. • Hành ng theo quyt nh ã la chn. • Kim nh li kt qu rút kinh nghim cho nhng ln ra quyt nh và gii quyt vn sau. + K nng kiên nh: K nng kiên nh là kh nng nhn thc rõ nhng gì mình mun và lí do dn n s mong mun ó. Kiên nh còn là kh nng tin hành các bc cn thit t c nhng gì mình mun trong nhng hoàn cnh c th, dung hoà c gia quyn và nhu cu ca mình vi quyn và nhu cu ca ngi khác. Kiên nh khác vi hiu thng (luôn ch ngh n quyn và nhu cu ca bn thân và quên i quyn và nhu cu ca ngi khác, luôn mun mi ngi phi phc tùng mình bt k iu ó úng hay sai), kiên nh cng khác vi phc tùng (luôn ph thuc, b ng n mc coi quyn và nhu cu ca ngi khác là trên ht, k c nhng vic làm sai trái mà quên c quyn và nhu cu ca bn thân, mc dù iu ó là hp lí, chính áng). Th hin tính kiên nh trong mi hoàn cnh là cn thit song cn có cách thc khác nhau th hin s kiên nh i vi tng i tng khác nhau. K nng kiên nh s giúp chúng ta t bo v c chính kin, quan im, thái và nhng quyt nh ca bn thân, ng vng trc nhng áp lc tiêu cc ca nhng ngi xung quanh. Ngc li, nu không có k nng kiên nh, con ngi s b mt t ch, b xúc phm, mt lòng tin, bn thân luôn b ngi khác iu khin, chi phi hoc luôn cm thy tc gin và tht vng. Khi cn kiên nh trc mt tình hung/vn , chúng ta cn nhn thc c cm xúc ca bn thân, sau ó phân tích và phê phán xác nh hành vi ca i tng, khng nh ý mun ca bn thân bng cách th hin thái , li nói hoc hành ng. Trong trng hp ý mun bn thân GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 25
20. cha c khng nh, chúng ta nên quay li phân tích tình hung và cm xúc trc khi có nhng li nói, hành ng, thái i vi tình hung/vn . Mi li nói, hành ng và thái ca chúng ta phi mang tính tích cc, mm do, linh hot và t tin. K nng kiên nh có c nh kt hp tt vi k nng t nhn thc, t trng và k nng giao tip. K nng kiên nh cng giúp cá nhân có cách gii quyt vn khi gp phi trong cuc sng hng ngày. + K nng m nhn trách nhim: m nhn trách nhim là kh nng th hin s t tin, ch ng và ý thc trách nhim ng chia s công vic vi các thành viên khác trong nhóm. Khi m nhn trách nhim, cn da trên nhng im mnh, tim nng ca bn thân, ng thi tìm kim thêm s giúp cn thit hoàn thành nhim v. Khi các thành viên nhóm m trách các công vic khác nhau mt cách kp thi, s to mt không khí hp tác tích cc và xây dng giúp gii quyt vn , t c mc tiêu ca c nhóm và to s tho mãn và thng tin cho mi thành viên. K nng m nhn trách nhim có c nh kt hp vi k nng t nhn thc, k nng hp tác. + K nng t mc tiêu: Mc tiêu là cái ích mà chúng ta mun t ti, mun thc hin mi mt giai on trong cuc i hay mt công vic nào ó. Mc tiêu có th là s hiu bit (mun bit v mt cái gì ó), có th là mt hành vi (mun làm c cái gì ó) hay có th là mt s thay i v thái . K nng t mc tiêu là kh nng ca con ngi trong vic ra nhng mc tiêu cho bn thân trong cuc sng cng nh lp k hoch thc hin c mc tiêu ó. K nng t mc tiêu giúp chúng ta sng có mc ích, có k hoch và có kh nng thc hin c mc tiêu ca mình. Mun cho mt mc tiêu có th thc hin và t c thì phi lu ý n nhng yêu cu khi t mc tiêu: • Mt mc tiêu c t ra phi c th hin bng nhng ngôn t c th. Mc tiêu ó cn tr li c nhng câu hi nh: Ai làm? Làm nh th nào? S thc hin cái gì? Vào lúc nào? Khi vit các mc tiêu tránh dùng các t chung chung làm khó cho vic ánh giá kt qu thc hin, tt nht là ra các vic c th, có th có th o m c. 26 | MODULE TH 39
21. • Mc tiêu t ra cn phi thc t và có th thc hin c. Không nên t ra nhng mc tiêu quá khó vi kh nng ca mình và phi bit ra nhng bc c th phi làm thc hin c mc tiêu. Ví d: Xác nh xem cn phi t ti cái gì, thay i cái gì? Có cách gì t ti mc tiêu ó? Khi thc hin mc tiêu s gp nhng thun li và khó khn nào? Cn s giúp gì? Ai là ngi có th h tr, giúp ? Nhng công vic cn làm thc hin c mc tiêu? Thi im hoàn thành mc tiêu? + K nng qun lí thi gian: Qun lí thi gian liên quan n vic bit sp xp các u tiên, bit tp trung vào trng tâm ca vic mình ang mun hoàn thành trong mt thi gian nht nh. K nng này rt cn cho vic gii quyt vn , lp k hoch, t mc tiêu và t c mc tiêu ó. Qun lí thi gian là mt trong nhng k nng quan trng trong nhóm k nng v t ch bn thân. Qun lí thi gian tt góp phn rt quan trng vào s thành công ca cá nhân và ca nhóm. b. Phản hồi cho hoạt động 2 b1) Vic giáo dc KNS cho HS qua các môn hc trong nhà trng ph thông c thc hin theo mt cách tip cn mi, ó là s dng các phng pháp và k thut dy hc tích cc to iu kin, c hi cho HS c luyn tp, thc hành, tri nghim KNS trong quá trình hc tp môn hc; ch không phi là lng ghép, tích hp thêm ni dung giáo dc KNS vào ni dung các môn hc nh cách giáo dc các vn xã hi qua các môn hc nhng nm trc ây. Cách tip cn này c da trên mi quan h gia các PPDH tích cc, các KTDH tích cc vi vic rèn luyn KNS cho HS. Thc t ã chng minh rng: Nu GV s dng các PPDH và KTDH tích cc trong quá trình dy hc các môn hc thì HS s c rèn luyn nhiu KNS cn thit. Vi cách tip cn này thì môn hc nào cng có kh nng giáo dc, rèn luyn KNS cho HS. Tuy nhiên, do c thù ca mình nên mi môn hc có th có th mnh riêng trong vic giáo dc nhng KNS. Ví d nh: môn Ting Vit có th mnh trong vic giáo dc k nng giao tip; môn o c có th mnh trong vic giáo dc k nng giao tip, k nng cm thông chia s, k nng hp tác Cách tip cn này s không h làm nng n, quá ti thêm ni dung các môn hc mà ngc li, do s dng các phng pháp và KTDH tích cc, GV còn lôi cun c HS tham gia tích cc vào quá trình khám phá và GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 27
22. lnh hi tri thc; làm cho vic hc tp các môn hc tr nên hng thú, hp dn hn, thit thc và b ích hn i vi HS. b2) Mt s phng pháp và KTDH tích cc: 1) Phng pháp hp tác theo nhóm: * Bn cht: Phng pháp này còn c gi bng nhng tên khác nhau nh: dy hc hp tác, dy hc theo nhóm nh, trong ó HS ca mt lp hc c chia thành các nhóm nh, trong khong thi gian gii hn, mi nhóm t lc hoàn thành các nhim v hc tp trên c s phân công và hp tác làm vic. Kt qu làm vic ca nhóm sau ó c trình bày và ánh giá trc toàn lp. Dy hc nhóm nu c t chc tt s phát huy c tính tích cc, tính trách nhim; phát trin nng lc cng tác làm vic và nng lc giao tip ca HS. * Quy trình thc hin: Tin trình dy hc nhóm có th c chia thành 3 giai on c bn: — Làm vic toàn lp : Nhp và giao nhim v. + Gii thiu ch . + Xác nh nhim v các nhóm. + Thành lp nhóm. — Làm vic nhóm: + Chun b ch làm vic. + Lp k hoch làm vic. + Tho thun quy tc làm vic. + Tin hành gii quyt các nhim v. + Chun b báo cáo kt qu. — Làm vic toàn lp : Trình bày kt qu, ánh giá. + Các nhóm trình bày kt qu. + ánh giá kt qu. * Tác dng: Có th giáo dc cho HS các KNS nh: hp tác, t duy phê phán, lng nghe tích cc, trình bày suy ngh, ý tng, qun lí thi gian, ra quyt nh và gii quyt vn . 28 | MODULE TH 39
23. 2) Phng pháp gii quyt vn : * Bn cht: Gii quyt vn là xem xét, phân tích nhng vn /tình hung c th thng gp phi trong i sng hng ngày và xác nh cách gii quyt, x lí vn /tình hung ó mt cách có hiu qu. * Quy trình thc hin: — Xác nh, nhn dng vn /tình hung. — Thu thp thông tin có liên quan n vn /tình hung t ra. — Lit kê các cách gii quyt có th có. — Phân tích, ánh giá kt qu mi cách gii quyt (tích cc, hn ch, cm xúc, giá tr). — So sánh kt qu các cách gii quyt. — La chn cách gii quyt ti u nht. — Thc hin theo cách gii quyt ã la chn. — Rút kinh nghim cho vic gii quyt nhng vn , tình hung khác. * Tác dng: Giáo dc cho HS k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng t duy phê phán. 3) Phng pháp óng vai: * Bn cht: óng vai là phng pháp t chc cho HS thc hành, “làm th” mt s cách ng x nào ó trong mt tình hung gi nh. ây là phng pháp nhm giúp HS suy ngh sâu sc v mt vn bng cách tp trung vào mt s vic c th mà các em va thc hin hoc quan sát c. Vic “din” không phi là phn chính ca phng pháp này mà iu quan trng là s tho lun sau phn din y. * Quy trình thc hin: Có th tin hành óng vai theo các bc sau: — Giáo viên nêu ch , chia nhóm và giao tình hung, yêu cu óng vai cho tng nhóm. Trong ó có quy nh rõ thi gian chun b, thi gian óng vai ca mi nhóm. — Các nhóm tho lun chun b óng vai. — Các nhóm lên óng vai. — Lp tho lun, nhn xét v cách ng x và cm xúc ca các vai din; v ý ngha ca các cách ng x. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 29
24. — GV kt lun, nh hng cho HS v cách ng x tích cc trong tình hung ã cho. * Tác dng: Giáo dc cho HS k nng giao tip, k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng thng lng, k nng kiên nh, k nng kim soát cm xúc 4) Phng pháp trò chi: * Bn cht: Phng pháp trò chi là phng pháp t chc cho HS tìm hiu mt vn hay th nghim nhng hành ng, nhng thái , nhng vic làm thông qua mt trò chi nào ó. * Quy trình thc hin: — GV ph bin tên trò chi, ni dung và lut chi cho HS. — Chi th (nu cn thit). — HS tin hành chi. — ánh giá sau trò chi. — Tho lun v ý ngha giáo dc ca trò chi. * Tác dng: Giáo dc cho HS k nng hp tác, k nng t duy sáng to, t duy phê phán 5) Dy hc theo d án (Phng pháp d án): * Bn cht: Dy hc theo d án còn gi là phng pháp d án, trong ó HS thc hin mt nhim v hc tp phc hp, gn vi thc tin, kt hp lí thuyt vi thc hành. Nhim v này c ngi hc thc hin vi tính t lc cao, t vic lp k hoch n vic thc hin và ánh giá kt qu thc hin d án. Hình thc làm vic ch yu là theo nhóm. Kt qu d án là nhng sn phm hành ng có th gii thiu c. * Quy trình thc hin: — Bc 1 : Lp k hoch. + La chn ch . + Xây dng tiu ch . + Lp k hoch các nhim v hc tp. — Bc 2 : Thc hin d án. 30 | MODULE TH 39
25. + Thu thp thông tin. + Thc hin iu tra. + Tho lun vi các thành viên khác. + Tham vn giáo viên hng dn. — Bc 3 : Tng hp kt qu. + Tng hp các kt qu. + Xây dng sn phm. + Trình bày kt qu. + Phn ánh li quá trình hc tp. * Tác dng: Giáo dc cho HS k nng tìm kim và x lí thông tin, k nng hp tác, k nng t duy phê phán, t duy sáng to, k nng trình bày suy ngh, ý tng. 6) K thut t câu hi: — Các yêu cu khi t câu hi: + Câu hi phi c th, ngn gn. + Câu hi phi rõ ý mun hi. + Câu hi phi mang tính khách quan, không áp t. + Câu hi phi phù hp vi ch . + Câu hi phi phù hp vi c im và trình HS. + Câu hi phi phù hp vi qu thi gian, vi hoàn cnh, vi vn hoá a phng. + Câu hi phi kích thích HS suy ngh, t duy. + Câu hi phi to c hng thú cho HS. + Không hi nhiu câu hi trong cùng mt thi gian. + Các câu hi phi c sp xp mt cách hp lí, lôgic. — Các yêu cu v ng x ca GV khi hi HS: + Dng li sau khi hi HS có thi gian suy ngh. Có th nhc li câu hi nu HS yêu cu. + Phân phi câu hi cho c lp, không nên ch tp trung vào mt s HS. + Tôn trng, lng nghe ý kin HS, khen ngi, ng viên khi HS tr li tt. + Khuyn khích, gi ý, to c hi cho HS tr li li khi các em không tr li c câu hi. + Không chê bai, làm tn thng HS. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 31
26. + Tp trung vào trng tâm, không i lan man. + Tránh nhc li câu tr li ca HS cng nh t tr li câu hi mình t ra. — Tác dng: K thut t câu hi giúp HS rèn luyn c nhiu KNS nh: k nng giao tip, k nng t duy sáng to, k nng t duy phê phán 7) K thut “Khn tri bàn”: — K thut “Khn tri bàn” là mt k thut dy hc th hin quan im/ chin lc hc hp tác, trong ó có kt hp gia hot ng cá nhân và hot ng nhóm. — Cách tin hành: + HS c chia thành các nhóm nh (nên t 4 n 6 ngi). Mi nhóm s có mt t giy A 0 t trên bàn, nh là mt chic khn tri bàn. + Chia giy A 0 thành phn chính gia và phn xung quanh, tip tc chia phn xung quanh thành các phn tng ng vi s thành viên ca nhóm (Ví d: chia phn xung quanh thành 4 phn nu nhóm có 4 thành viên). + Mi thành viên s suy ngh và vit các ý tng ca mình (v mt vn nào ó mà GV yêu cu) vào phn cnh "khn tri bàn" trc mt mình. + Tho lun nhóm, tìm ra nhng ý tng chung và vit vào phn chính gia "khn tri bàn". — K thut khn tri bàn có tác dng rèn luyn cho HS các KNS nh: k nng t duy phê phán, k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng hp tác, k nng giao tip. 8) K thut mnh ghép: — K thut “Mnh ghép” là mt k thut dy hc th hin quan im/chin lc hc hp tác, trong ó có kt hp gia hot ng cá nhân, hot ng nhóm và liên kt gia các nhóm. — Cách tin hành: Giai on 1: “Nhóm chuyên sâu”. + HS c chia thành các nhóm (khong t 3 n 6 em). Mi nhóm c giao mt nhim v tìm hiu/nghiên cu sâu v mt phn ni dung hc tp khác nhau. + Các nhóm nghiên cu, tho lun m bo cho mi thành viên trong nhóm u nm vng và có kh nng trình bày li c các ni dung ã nghiên cu Giai on 2: “Nhóm mnh ghép”. 32 | MODULE TH 39
27. + Mi HS t các “nhóm chuyên sâu” khác nhau hp li thành các nhóm mi, gi là “nhóm mnh ghép”. + Tng HS s ln lt trình bày li cho các bn trong nhóm mi nghe v ni dung mình ã c nghiên cu, tìm hiu t nhóm chuyên sâu. + Nhim v mi c giao cho các “nhóm mnh ghép”. Nhim v này mang tính khái quát, tng hp toàn b ni dung ã c tìm hiu t “nhóm chuyên sâu”. — Tác dng: Rèn luyn cho HS các KNS nh: k nng t tin, k nng trình bày, din t, k nng hp tác, k nng m nhn trách nhim. 9) K thut KWL: — KWL là k thut dy hc liên h gia các kin thc HS ã bit liên quan n bài hc (Know), các kin thc HS mun bit (Want) và các kin thc hc c sau bài hc (Learned). — Cách tin hành: + GV gii thiu bài hc và mc tiêu cn t ca bài hc. + Phát phiu hc tp “KWL” cho HS. Phiu hc tp Tên bài hc /ch : Tên HS/nhóm HS: Lp: K W L (Nhng iu ã hc (Nhng iu ã bit) (Nhng iu mun bit) c sau bài hc) — — — + Hng dn HS cách in các thông tin vào phiu hc tp theo các ct. + Yêu cu HS ghi các kin thc, k nng các em ã bit có liên quan n bài hc vào ct K trên phiu. + Tip tc yêu cu HS ghi các kin thc, k nng mà các em còn mun bit, mun c hc t c mc tiêu bài hc. + Sau khi hc xong bài/ch , yêu cu HS ghi nhng iu các em ã hc c vào ct L và i chiu vi nhng iu các em ã bit và mun bit hai ct trc. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 33
28. — Tác dng: rèn luyn cho HS k nng t nhn thc, k nng t duy phê phán, k nng x lí thông tin, k nng hp tác. 10) K thut s t duy: — S t duy là mt công c t chc t duy. ây là cách d nht chuyn ti thông tin vào b não ri a thông tin ra ngoài b não; là mt phng tin ghi chép sáng to và rt hiu qu nhm “sp xp” ý ngh. — Cách lp s t duy: + v trí trung tâm s là mt hình nh hay mt cm t th hin mt ý tng/khái nim/ni dung chính/ch . + T ý tng/hình nh trung tâm s c phát trin bng các nhánh chính ni vi các cm t/hình nh cp 1 (hoc trên mi nhánh s là mt cm t/hình nh cp 1). + T các nhánh/cm t/hình nh cp 1 li c phát trin thành các nhánh ph dn n các cm t hay hình nh cp 2. + C nh th s phân nhánh c tip tc và các ý tng/khái nim/ni dung/ch liên quan c kt ni vi nhau. Chính s liên kt này s to ra mt bc tranh tng th mô t các ý tng/ni dung/ch mt cách y , rõ ràng và d nh. — Tác dng: Giúp HS bit h thng hoá kin thc, tìm ra mi liên h gia các kin thc; phát trin k nng t duy lôgic, t duy phê phán cho HS. 11) K thut hi và tr li: — K thut hi và tr li nhm giúp HS cng c, khc sâu nhng kin thc ã hc thông qua vic t câu hi và tr li câu hi. — Cách tin hành: + Trc ht GV gii thiu ch s thc hin k thut hi và tr li. + GV (hoc mt HS) s bt u t mt câu hi v ch và yêu cu mt HS khác tr li câu hi ó. + HS va tr li xong câu hi u tiên li c t mt câu hi tip theo và yêu cu mt HS khác tr li. + HS này s tip tc quá trình tr li và t câu hi cho các bn cùng lp C nh vy cho n khi GV quyt nh dng hot ng này li. — Tác dng: Rèn luyn k nng t câu hi; k nng trình bày, din t; k nng lng nghe tích cc; k nng giao tip; k nng t tin; k nng t duy sáng to cho HS. 34 | MODULE TH 39
29. 12) K thut trình bày 1 phút: — ây là k thut to c hi cho HS tng kt li kin thc ã hc và t nhng câu hi v nhng iu còn bn khon, thc mc bng các bài trình bày ngn gn và cô ng vi các bn cùng lp. Các câu hi cng nh các câu tr li HS a ra s giúp cng c quá trình hc tp ca các em và cho GV thy c các em ã hiu vn nh th nào. — K thut này có th tin hành nh sau: + Cui tit hc (thm chí gia tit hc), GV yêu cu HS suy ngh, tr li các câu hi sau: iu quan trng nht các em hc c hôm nay là gì? Theo các em, vn gì là quan trng nht mà cha c gii áp? Nhng bn khon, thc mc các em mun hi thy, hi bn? + HS suy ngh và vit ra giy, các em có th din t di nhiu hình thc khác nhau. + Mi HS trình bày trc lp trong thi gian ti a là 1 phút v nhng iu các em ã tip thu c và nhng câu hi các em mun c gii áp hay nhng vn các em mun c tip tc tìm hiu thêm. — Tác dng: Rèn k nng t tin, k nng trình bày suy ngh, ý tng, k nng qun lí thi gian, k nng kim soát cm xúc cho HS. 13) K thut hoàn tt mt nhim v: — Cách tin hành: + GV a ra mt câu chuyn/ mt vn / mt bc tranh/ mt thông ip/ mi ch c gii quyt mt phn và yêu cu HS/ nhóm HS hoàn tt nt phn còn li. + HS/ nhóm HS thc hin nhim v c giao. + HS/ nhóm HS trình bày sn phm. + GV hng dn c lp cùng bình lun, ánh giá. — Tác dng: Rèn cho HS k nng ra quyt nh và gii quyt vn , k nng trình bày suy ngh, ý tng; k nng m nhn trách nhim, k nng qun lí thi gian; k nng hp tác. 14) K thut ng não: — ng não là k thut giúp cho HS trong mt thi gian ngn ny sinh c nhiu ý tng mi m, c áo v mt ch nào ó. Các thành viên c c v tham gia mt cách tích cc, không hn ch các ý tng (nhm to ra "cn lc" các ý tng). GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 35
30. — ng não thng c: + Dùng trong giai on gii thiu vào mt ch . + S dng tìm các phng án gii quyt vn . + Dùng thu thp các kh nng la chn và suy ngh khác nhau. — Cách tin hành: + GV nêu câu hi hoc vn (có nhiu cách tr li) cn c tìm hiu trc c lp hoc trc nhóm. + Khích l HS phát biu và óng góp ý kin càng nhiu càng tt. + Lit kê tt c mi ý kin lên bng hoc giy to không loi tr mt ý kin nào, tr trng hp trùng lp. + Phân loi các ý kin. + Làm sáng t nhng ý kin cha rõ ràng. + Tng hp ý kin ca HS và rút ra kt lun. — Tác dng: Rèn cho HS k nng t duy sáng to, k nng t tin, kh nng phn ng nhanh. 4. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 2 1) Bn hãy in các thông tin phù hp v bn cht/biu hin và ý ngha ca mt s KNS c bn vào bng di ây: Tên k nng sng Bn cht/Biu hin Ý ngha 1. K nng t nhn thc 2. K nng xác nh giá tr 3. K nng kim soát cm xúc 4. K nng ng phó vi cng thng 5. K nng tìm kim s h tr 6. K nng th hin s t tin 7. K nng giao tip 8. K nng lng nghe tích cc 9. K nng th hin s cm thông 10. K nng thng lng 11. K nng gii quyt mâu thun 12. K nng hp tác 36 | MODULE TH 39
31. Tên k nng sng Bn cht/Biu hin Ý ngha 13. K nng t duy phê phán 14. K nng t duy sáng to 15. K nng ra quyt nh 16. K nng gii quyt vn 17. K nng kiên nh 18. K nng m nhn trách nhim 19. K nng t mc tiêu 20. K nng qun lí thi gian 21. K nng tìm kim và x lí thông tin 2) Bn hãy tóm tt cách tin hành và kh nng rèn luyn các KNS cho HS ca mi PPDH và KTDH c th vào bng di ây cho phù hp. KNS c rèn luyn Tên PPDH/KTDH Cách tin hành cho HS Phng pháp vn áp Phng pháp trò chi Phng pháp gii quyt vn K thut ng não K thut t câu hi GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 37
32. Nội dung 3 NỘI DUNG VÀ ĐỊA CHỈ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG QUA MỘT SỐ MÔN HỌC CỤ THỂ 1. THÔNG TIN NGUỒN CHO NỘI DUNG 3 c phn th hai — Mt s vn chung v k nng sng và giáo dc k nng sng ca hc sinh trong nhà trng ph thông. Tài liu Giáo dc KNS trong các môn hc tiu hc, lp 1/lp 2/lp 3/lp 4/lp 5, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 2. CÁC HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Tìm hiểu nội dung và địa chỉ giáo dục KNS qua môn Tiếng Việt. — c phn môn Ting Vit trong thông tin ngun. — Tr li các câu hi sau: 1) Theo bn, môn Ting Vit có kh nng giáo dc các KNS nào cho HS? 2) Các KNS ó c giáo dc cho HS lp my? các phân môn nào ca môn Ting Vit? Bng cách nào? 3) Hãy ly ví d v giáo dc KNS qua mt bài son Ting Vit c th. Hoạt động 2: Tìm hiểu nội dung và địa chỉ giáo dục KNS qua môn Đạo đức. — c phn môn o c trong thông tin ngun. — Tr li các câu hi sau: 1) Theo bn, môn o c có kh nng giáo dc các KNS nào cho HS? 2) Các KNS ó c giáo dc cho HS lp my? Bng cách nào? 3) Hãy nghiên cu tin trình dy mt tit o c c th cho HS lp 3 di ây và cho bit HS ã c giáo dc nhng KNS nào? Lúc nào? Bài 13. TIẾT KIỆM VÀ BẢO VỆ NGUỒN NƯỚC I. MỤC TIÊU Hc xong bài này, HS có kh nng: — Bit cn phi s dng tit kim nc và bo v ngun nc. 38 | MODULE TH 39
33. — Nêu c cách s dng tit kim nc và bo v ngun nc khi b ô nhim. — Thc hành tit kim nc và bo v ngun nc gia ình, nhà trng và a phng. II. CHUẨN BỊ — Tranh minh ho dành cho hot ng 2, tit 1. — Các bng giy ghi ni dung HS bày t ý kin. — Phiu hot ng cho hot ng 2, tit 2. — Bng giy A 0 k ô theo mu phc v trò chi tit 2. — Các th màu dùng cho hot ng bày t ý kin. III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TIT 1 * Khi ng : C lp hát (hoc nghe bng) bài hát Ai trng cây, nhc Vn Tin, th B Kin Quc. * Hot ng 1: Tìm hiu v vai trò ca nc i vi cuc sng con ngi . a) Mc tiêu: HS bc u bit c s cn thit ca nc trong cuc sng hng ngày. b) Cách tin hành: — GV yêu cu: Mi em hãy suy ngh nhanh và nêu mt nhu cu v s dng nc ca bn thân, hoc gia ình mình trong cuc sng. — HS nêu các nhu cu v s dng nc. GV ghi các ý kin ca HS lên bng. — GV phân tích các ý kin ca HS, khuyn khích HS t rút ra kt lun v s cn thit ca nc trong cuc sng. c) Kt lun: Nc là mt nhu cu cn thit trong cuc sng hng ngày ca chúng ta. * Hot ng 2: Quan sát tranh, nh v vai trò ca nc . a) Mc tiêu: HS hiu c nc là nhu cu không th thiu c trong cuc sng. b) Cách tin hành: — GV treo các tranh, nh lên bng, hng dn HS quan sát và tr li các câu hi: + Mô t ni dung các bc tranh, nh. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 39
34. + Ni dung các bc tranh, nh nói lên vai trò quan trng ca nc i vi cuc sng nh th nào? Tranh 1: Hình nh nhân dân vùng dân tc ang s dng nc sch trong b tm git, sinh hot. Tranh 2: Hình nh xe ô tô phun nc ti cây và hoa trong thành ph. Tranh 3: Hình nh cánh ng, m non ang lên xanh mn mn do c cp nc y . Tranh 4: Hình nh cánh ng khô cn, rung nt n, lúa héo vàng. — HS quan sát tranh. — GV mi mt s em ng ti ch trình bày; khuyn khích các em khác b sung. c) Kt lun: Nc là nhu cu thit yu, không th thiu c i vi cuc sng ca sinh vt nói chung và con ngi nói riêng. * Hot ng 3: Bày t thái . a) Mc tiêu: HS bc u bit nhn xét, ánh giá hành vi trong vic s dng nc và bo v ngun nc. b) Cách tin hành: — GV ln lt ính các bng giy ghi ni dung lên bng và hng dn HS cách bày t ý kin bng các th màu xanh, , vàng. Ni dung các hành vi: + rác thi ra b h, ao. + Tm cho trâu, bò gn ging nc n. + Vt v chai, l ng thuc bo v thc vt vào thùng rác riêng. + Không vt rác, ph thi xung ao, h, sông, bin. + vòi nc chy tràn b mà không khoá li. + B rác, ph thi vào ni quy nh. — HS gi th bày t thái i vi tng ý kin. Sau mi ln gi th, GV trao i vi HS: + Ti sao em ng tình (không ng tình, lng l) vi ý kin ó? + Em có th làm gì khi chng kin các hành ng ó? + GV kt lun tng ý kin và cho HS dán lôgô biu tng ng ý vào các ý kin, hành ng úng. c) Kt lun: 40 | MODULE TH 39
35. — GV kt lun v tính úng/sai ca các hành vi, vic làm trên i vi môi trng, sau ó cht li: Nc sch và ngun nc là các tài nguyên quý giá, là nhu cu không th thiu c i vi cuc sng. Chúng ta cn s dng nc tit kim, hiu qu; gi gìn và bo v ngun nc luôn sch s, không b ô nhim. * Hot ng tip ni : Giáo viên hng dn hc sinh v nhà thc hin các nhim v . — Tìm hiu thc t s dng và bo v nc ti gia ình, a phng xung quanh ni c trú (vit, chp nh, ghi hình, thu thp thông tin, t liu ) và vit báo cáo tit sau trình bày trc lp. TIT 2 * Khi ng: C lp hát bài hát v môi trng, hoc hát bài Em yêu trng em, nhc và li ca Hoàng Vân. * Hot ng 1: Tho lun nhóm — báo cáo thc t s dng và bo v nc ti gia ình, a phng xung quanh ni c trú . a) Mc tiêu: HS bc u bit quan tâm ti các vn có liên quan ti s dng và bo v nc gia ình và ni công cng. Rèn k nng trình bày trc tp th. b) Cách tin hành: — GV chia nhóm theo khu vc c trú. Hng dn các nhóm hot ng: + HS trong nhóm trng bày sn phm (nu có), chia s vi nhau v thc t s dng và bo v nc ti gia ình, a phng xung quanh ni c trú. + Thng nht các vn trng tâm nht v s dng và bo v nc ti a phng. + La chn các bin pháp s dng tit kim, hiu qu và bo v ngun nc tt nht. — Các nhóm tho lun, chia s, phân công ngi trình bày. — GV mi các nhóm trình bày phn trng bày và kt qu tho lun ca nhóm. — Hng dn các nhóm nhn xét v kt qu hot ng ca nhóm bn. c) Kt lun: GV nhn xét chung phn trng bày và trình bày ca các nhóm, khen và ng viên các nhóm làm tt, cht li các bin pháp s dng và bo v GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 41
36. ngun nc hay, có hiu qu. * Hot ng 2: Tho lun nhóm . a) Mc tiêu: HS bc u bit nhn xét, phân tích và a ra quyt nh ca bn thân. b) Cách tin hành: — GV chia lp thành các nhóm nh (t 4 n 6 em), phát phiu hot ng và hng dn các nhóm hot ng: + Các nhóm trao i, ánh giá s úng, sai ca các ý kin. + Gii thích s ánh giá ca nhóm. * Ni dung các ý kin: 1. Nc sch không bao gi cn, do vy s dng không cn tit kim. 2. Nc ging khi, ging khoan không phi tr tin, nên s dng không cn tit kim. 3. Gây ô nhim ngun nc là phá hoi môi trng. 4. S dng nc b ô nhim s có hi cho sc kho. 5. Ngun nc cn phi c bo v và gi gìn cho cuc sng hôm nay và mai sau. 6. Nc thi ca các nhà máy, c s sn xut và bnh vin cn c x lí c hi trc khi a vào môi trng. — Các nhóm tho lun. — i din các nhóm trình bày. Các nhóm khác nhn xét, b sung. c) Kt lun: — GV hng dn HS h thng li v ni dung các ý kin, sau ó GV kt lun: + Ni dung 1, 2: Sai, vì ngun nc ngm là hu hn. + Ni dung 3: úng, vì nc b ô nhim s nh hng xu n s phát trin ca sinh vt. + Ni dung 4: úng, vì nc ô nhim là ngun gây bnh, s dng nc b ô nhim s gây nhiu bnh tt cho con ngi. + Ni dung 5: úng, vì nc sch có hn do vy cn gi gìn, bo v ngun nc cho cuc sng hôm nay và mai sau. + Ni dung 6: úng. Vì nc thi ca các nhà máy, c s sn xut và bnh vin là nc có nhiu c t, nu không x lí kh c hi trc khi x vào môi trng thì s gây ô nhim cho môi trng. 42 | MODULE TH 39
37. * Hot ng 3: T chc trò chi “s dng nc tit kim và hiu qu” (hoc trò chi “tit kim nc” nu có iu kin). a) Mc tiêu: Cng c, nâng cao hiu bit ca HS v tm quan trng ca nc trong cuc sng. b) Cách tin hành: * Trò chi “S dng nc tit kim và hiu qu”: — GV chn ra 10 HS (c nam và n) và chia thành hai i, chn mt HS làm qun trò, s HS còn li làm c ng viên. — ính lên bng 02 t giy A 0 (Hoc k trên bng) theo mu: Cách s dng tit kim nc Cách bo v ngun nc — GV hng dn cách chi và lut chi: + Hai i c ngi thay nhau chy lên in vào bng ca mình (kiu tip sc) các ni dung theo yêu cu. + Trong thi gian 5 phút i nào ghi c nhiu cách i y thng cuc. — Qun trò iu khin cuc chi. — Qun trò tuyên b i thng cuc. c) GV kt lun và ánh giá cuc chi, nêu ba cách tit kim nc, bo v ngun nc tt nht. * Trò chi “Tit kim nc”. Chun b: — a im: ngoài sân trng. — Chun b dng c: 2 xô nh ng nc ging nhau, 2 thùng ng nc ging nhau. — 2 vòng m i trên u. — Vch xut phát, ích. Cách chi: — Thành lp hai i, mi i t 5 n 6 em, s còn li là c ng viên. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 43
38. — Thi gian chi: 5 — 7 phút. — Hai i xp hàng dc trc vch xut phát. Khi có lnh xut phát, em ng u i xô ng y nc trên u i nhanh v ích và nc vào thùng, sau ó nhanh chóng chy v ích chuyn cho bn tip theo cho n khi ht thi gian. — i nào c nhiu nc vào thùng, ít nc trên ng i hn s là i thng cuc. Kt lun chung : Nc là ngun tài sn vô cùng quý giá i vi cuc sng ca sinh vt nói chung, con ngi nói riêng. Ngun nc s dng có hn, chúng ta cn phi s dng nc tit kim, hiu qu và bo v ngun nc không b ô nhim. Hoạt động 3: Tìm hiểu nội dung và địa chỉ giáo dục KNS qua môn Tự nhiên – Xã hội. — c phn môn T nhiên — Xã hi trong thông tin ngun. — Tr li các câu hi sau: 1) Theo bn, môn T nhiên — Xã hi có kh nng giáo dc các KNS nào cho HS? 2) Các KNS ó c giáo dc cho HS lp my? các ch nào ca môn T nhiên — Xã hi? Bng cách nào? 3) Hãy ly ví d v giáo dc KNS qua mt bài son T nhiên — Xã hi c th. Hot ng 4: Tìm hiu ni dung và a ch giáo dc KNS qua môn khoa hc. — c phn môn Khoa hc trong thông tin ngun. — Tr li các câu hi sau: 1) Theo bn, môn Khoa hc có kh nng giáo dc các KNS nào cho HS? 2) Các KNS ó c giáo dc cho HS lp my? các phn nào ca môn Khoa hc? Bng cách nào? 3) Hãy nghiên cu tin trình dy mt tit khoa hc c th cho HS lp 4 di ây và cho bit HS ã c giáo dc nhng KNS nào? thi im nào? Bng PPDH, KTDH nào? 44 | MODULE TH 39
39. Bài 13. PHÒNG BỆNH BÉO PHÌ I. MC TIÊU BÀI HC Sau bài hc, HS có kh nng: — Xác nh c 3 du hiu ca tr b béo phì và 3 iu bt li i vi ngi b bnh béo phì. — Trình bày c nguyên nhân và cách phòng bnh béo phì. II. PHNG TIN DY HC — Thông tin trong SGK Khoa hc 4 (Bài 13). — Phiu bài tp dùng cho các nhóm. III. TIN TRÌNH DY HC Hot ng 1. Tìm hiu v bnh béo phì. Mc tiêu: Xác nh c 3 du hiu ca tr b béo phì và 3 iu bt li i vi ngi b bnh béo phì. Cách tin hành: — GV chia lp thành các nhóm nh, yêu cu các em trao i và v tr em b bnh béo phì. — Các nhóm trng bày sn phm. Yêu cu i din ca mt nhóm mô t c im ca tr b béo phì c th hin trong hình v; các HS khác b sung. — GV tóm tt ý kin ca HS và nêu 3 du hiu ca tr b béo phì: + Có cân nng hn mc trung bình so vi chiu cao và tui là 20%. + Có nhng lp m quanh ùi, cánh tay trên, vú và cm. + B ht hi khi gng sc. — Tip theo GV yêu cu các em lit kê nhng bt li i vi ngi b béo phì. — GV kt lun : 3 im bt li i vi ngi b béo phì: + Mt thoi mái trong cuc sng. + Gim hiu sut lao ng và s lanh li trong sinh hot. + Có nguy c b bnh tim mch, huyt áp cao, bnh tiu ng, si mt. Hot ng 2. Tìm hiu nguyên nhân và cách phòng bnh béo phì. Mc tiêu: HS trình bày c nguyên nhân và cách phòng bnh béo phì. Cách tin hành: — GV yêu cu 2 HS ngi cnh nhau to thành mt cp, cùng quan sát các GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 45
40. hình trang 28, 29 SGK Khoa hc 4 và có th c thông tin trong sách t câu hi và tr li nhau theo gi ý sau: + Nguyên nhân gây nên béo phì là gì? + Làm th nào phòng tránh béo phì? + Cn phi làm gì khi em bé hoc bn thân bn b béo phì hay có nguy c b béo phì? — GV yêu cu HS trình bày kt qu trao i theo cp trc lp. — Sau các ý kin phát biu ca HS, GV có th ging thêm: + Hu ht các nguyên nhân gây béo phì tr em là do nhng thói quen không tt v mt n ung, ch yu là do b m cho n quá nhiu, ít vn ng. + Khi ã b béo phì, cn: * Gim n vt, gim lng cm, tng thc n ít nng lng (ví d các loi rau qu). n m, vi-ta-min và cht khoáng. * i khám bác s càng sm càng tt tìm úng nguyên nhân gây béo phì iu tr hoc nhn c li khuyên v ch dinh dng lành mnh. * Khuyn khích em bé hoc bn thân mình phi nng vn ng, luyn tp th dc, th thao. Hot ng 3. óng vai. Mc tiêu: — Nói vi nhng ngi trong gia ình hoc ngi khác nguyên nhân và cách phòng bnh do n tha cht dinh dng. — ng x úng i vi bn hoc ngi khác b béo phì. — Thay i thói quen n ung phòng tránh bnh béo phì. — Thc hin ch n ung, hot ng th lc phù hp la tui. Cách tin hành: — GV chia lp thành 6 nhóm nh. Giao cho 2 nhóm cùng làm tho lun v mt tình hung a ra trong phiu bài tp (xem ph lc). + Nhóm 1 và nhóm 2: Phiu bài tp 1. + Nhóm 3 và nhóm 4: Phiu bài tp 2. + Nhóm 5 và nhóm 6: Phiu bài tp 3. — HS c tình hung c giao và t mình vào v trí các nhân vt trong tình hung, tho lun v cách ng x cho phù hp và xung phong óng vai. — GV theo dõi và h tr các nhóm làm vic. 46 | MODULE TH 39
41. — 3 nhóm ln lt lên óng vai theo 3 tình hung. Các nhóm khác theo dõi, bình lun v cách ng x ca nhân vt nêu trong tình hung và có th nêu lên cách ng x khác. — GV tng kt c v ni dung kin thc và nhng k nng, thái c hình thành trong quá trình HS óng vai và tho lun. Hot ng 4. Vn dng. Kt thúc tit hc, GV dn HS phòng bnh béo phì và thc hin hng ngày: — n ung hp lí, rèn luyn thói quen n ung iu , n chm, nhai k. — Nng vn ng c th, i b và luyn tp th dc th thao. VI. T LIU PHIU BÀI TP S 1 Tên nhóm: 1. T chc Hoàn thành bng phân công nhim v: Nhim v Tên 1. iu hành nhóm. 2. Nhc nh thi gian và in bng phân công nhim v. 3. Hu cn: kim tra li các dùng, tài liu cn thit nhóm làm bài tp. 4. in vào bng ánh giá làm vic nhóm. 2. Làm vic nhóm Hãy c và tho lun: Tình hung 1: Em ca bn Lan có nhiu du hiu b béo phì. Sau khi hc xong bài này, nu là Lan, bn s v nhà nói gì vi m và bn có th làm gì giúp em mình? Nhóm phân công ai óng vai gì? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 47
42. 3. ánh giá quá trình làm vic nhóm im STT Tiêu chí ánh giá 4 3 2 1 1 Thuyt phc ngi ln cho tr em n ung phù hp phòng tránh bnh béo phì. (Giao tip hiu qu) 2 Chn, phân vai và trin khai công vic phù hp vi kh nng ca tng ngi (T nhn thc và tinh thn trách nhim). Biu im: Rt tt (4) Tt c mi ngi tham gia/ thc hin. Tt (3) a s mi ngi tham gia/ thc hin. Trung bình (2) Mt s ngi tham gia/ thc hin. Cn ci tin (1) Không ai tham gia/ thc hin. PHIU BÀI TP S 2 Tên nhóm: 1. T chc Hoàn thành bng phân công nhim v: Nhim v Tên 1. iu hành nhóm. 2. Nhc nh thi gian và in bng phân công nhim v. 3. Hu cn: kim tra li các dùng, tài liu cn thit nhóm làm bài tp. 4. in vào bng ánh giá làm vic nhóm. 48 | MODULE TH 39
43. 2. Làm vic nhóm Hãy c và tho lun: Tình hung 2: Nga cân nng hn nhng ngi bn cùng tui và cùng chiu cao khá nhiu. Nga ang mun thay i thói quen n và ung ngt ca mình. Tuy nhiên, Nga chi thân vi my bn u hay thích n bánh ko và ung nc ngt. Các bn thng thay nhau mang chúng n trng và mi Nga cùng n trong gi ra chi. Nu là Nga bn s làm gì? Nhóm phân công ai óng vai gì? 3. ánh giá quá trình làm vic nhóm im STT Tiêu chí ánh giá 4 3 2 1 1 S dng các lí l mi/ t chi li mi ca bn mt cách hiu qu (Giao tip hiu qu). 2 Chn, phân vai và trin khai công vic phù hp vi kh nng ca tng ngi (T nhn thc và tinh thn trách nhim). Biu im: Rt tt (4) Tt c mi ngi tham gia / thc hin. Tt (3) a s mi ngi tham gia / thc hin. Trung bình (2) Mt s ngi tham gia / thc hin. Cn ci tin (1) Không ai tham gia / thc hin. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 49
44. PHIU BÀI TP S 3 Tên nhóm: 1. T chc Hoàn thành bng phân công nhim v: Nhim v Tên 1. iu hành nhóm. 2. Nhc nh thi gian và in bng phân công nhim v. 3. Hu cn: kim tra li các dùng, tài liu cn thit nhóm làm bài tp. 4. in vào bng ánh giá làm vic nhóm. 2. Làm vic nhóm Hãy c và tho lun: Tình hung 3: Trên ng i hc v, Minh và Hng gp mt nhóm HS lp di ang trêu chc mt bn b béo phì. Nu là Minh và Hng các em s làm gì? Nhóm phân công ai óng vai gì? 3. ánh giá quá trình làm vic nhóm im STT Tiêu chí ánh giá 4 3 2 1 1 S dng các lí l thuyt phc ngi khác thay i cách ng x vi bn có c im khác vi mình (Giao tip hiu qu). 2 Chn, phân vai và trin khai công vic phù hp vi kh nng ca tng ngi (T nhn thc và tinh thn trách nhim). 50 | MODULE TH 39
45. Biu im: Rt tt (4) Tt c mi ngi tham gia/ thc hin. Tt (3) a s mi ngi tham gia/ thc hin. Trung bình (2) Mt s ngi tham gia/ thc hin. Cn ci tin (1) Không ai tham gia/ thc hin. 3. PHẢN HỒI CHO CÁC HOẠT ĐỘNG a. Phản hồi cho hoạt động 1 — Môn Ting Vit là mt trong nhng môn hc có kh nng giáo dc nhiu KNS cho HS. Ví d nh: k nng giao tip, trình bày suy ngh ý tng, t nhn thc, xác nh giá tr, th hin s cm thông, th hin s t tin, lng nghe tích cc, hp tác, t duy sáng to, t duy phê phán — Vic giáo dc KNS có th thc hin tt c các phân môn ca môn Ting Vit: Tp c, K chuyn, Luyn t và câu, Tp làm vn, cho HS tt c các khi lp, t lp 1 n lp 5. Vic giáo dc KNS trong môn Ting Vit c thc hin thông qua vic khai thác ni dung giáo dc KNS ã có sn trong ni dung môn hc và s dng các phng pháp và KTDH tích cc nh: tho lun nhóm, óng vai, x lí tình hung, trình bày mt phút, ng não, tri nghim b. Phản hồi cho hoạt động 2 — Cng nh môn Ting Vit, môn o c có tim nng rt ln trong giáo dc KNS cho HS. Trong quá trình hc môn o c, HS có th c giáo dc nhiu KNS quan trng. Ví d nh: k nng giao tip, trình bày suy ngh ý tng, t nhn thc, xác nh giá tr, th hin s cm thông, th hin s t tin, lng nghe tích cc, hp tác, t duy sáng to, t duy phê phán, tìm kim và x lí thông tin, kim soát cm xúc, m nhn trách nhim, thng lng, t mc tiêu, kiên nh, t chi, tìm kim s h tr — Vic giáo dc KNS có th thc hin tt c các bài o c, cho HS tt c các khi lp, t lp 1 n lp 5, bi bn thân ni dung môn o c ã bao hàm ni dung giáo dc KNS. ng thi, thông qua vic s dng các phng pháp và KTDH tích cc nh: tho lun nhóm, óng vai, x lí tình hung, trò chi, d án, trình bày mt phút, ng não, khn tri bàn GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 51
46. — Theo thit k bài o c Tit kim và bo v ngun nc, HS ã c giáo dc nhiu KNS nh: + K nng t duy sáng to ( hot ng 1 — tit 1). + K nng trình bày suy ngh, ý tng ( hot ng 2 — tit 1, hot ng 1 — tit 2). + K nng t duy phê phán (hot ng 3 — tit 1, hot ng 2, hot ng 3 — tit 2). + K nng thu thp và x lí thông tin (thông qua hot ng tip ni và hot ng 1 — tit 2). + K nng hp tác (thông qua hot ng 1, hot ng 2, hot ng 3 — tit 2). c. Phản hồi cho hoạt động 3 — Do c trng ca mình, T nhiên — Xã hi cng là mt môn hc có kh nng giáo dc rt nhiu KNS cho HS, c bit là các k nng t nhn thc, t phc v, t bo v, tìm kim và x lí thông tin; t duy phê phán, ra quyt nh, làm ch bn thân; giao tip, kiên nh, hp tác. — Vic giáo dc KNS cho HS c thc hin rt nhiu bài t lp 1 n lp 3 trong tt c các ch ca môn T nhiên — Xã hi thông qua các phng pháp và KTDH nh: tho lun nhóm, trò chi, x lí tình hung, óng vai, ng não, vit tích cc d. Phản hồi cho hoạt động 4 — Cng nh các môn hc trên, môn Khoa hc có nhiu u th trong giáo dc KNS cho HS, c bit là các k nng: t nhn thc, tìm kim và x lí thông tin, ra quyt nh và gii quyt vn , t duy phê phán, hp tác, giao tip và các k nng làm ch bn thân. — Vic giáo dc KNS cho HS c thc hin rt nhiu bài lp 4 và lp 5 trong tt c các ch ca môn hc thông qua các phng pháp và KTDH nh: tho lun nhóm, iu tra, óng vai, hi và tr li, hi chuyên gia, quan sát, làm thí nghim — Trong thit k bài Phòng bnh béo phì trên, HS c giáo dc các KNS sau: + K nng giao tip (thông qua óng vai hot ng 3). + K nng ra quyt nh thay i thói quen n ung phòng tránh bnh béo phì (thông qua óng vai hot ng 3). + K nng kiên nh thc hin ch n ung, hot ng th lc phù hp la tui (thông qua óng vai hot ng 3). 52 | MODULE TH 39
47. + K nng hp tác (thông qua tho lun nhóm hot ng 1, tho lun cp ôi hot ng 2). 4. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 3 1) Theo bn, vic giáo dc KNS cho HS qua các môn hc Ting Vit, o c, T nhiên — Xã hi và Khoa hc có im gì chung? Có im gì khác bit? 2) Ngoài 4 môn hc trên, có th giáo dc KNS cho HS qua các môn hc khác tiu hc không? Vì sao? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 53
48. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ 1. Vì sao cn phi giáo dc KNS cho HS tiu hc? 2. Hãy trình bày các nguyên tc giáo dc KNS cho HS. 3. Theo bn, cn phi giáo dc cho HS tiu hc nhng KNS nào? 4. Vic giáo dc KNS cho HS tiu hc qua các môn hc c thc hin theo cách tip cn nào? Cách tip cn ó mang li li ích gì? 5. Bn hãy lp s t duy h thng hoá li các kin thc ã hc trong module này. 54 | MODULE TH 39
49. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo dc k nng sng trong các môn hc tiu hc, tài liu dành cho GV lp 1, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 2. Giáo dc k nng sng trong các môn hc tiu hc, tài liu dành cho GV lp 2, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 3. Giáo dc k nng sng trong các môn hc tiu hc, tài liu dành cho GV lp 3, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 4. Giáo dc k nng sng trong các môn hc tiu hc, tài liu dành cho GV lp 4, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 5. Giáo dc k nng sng trong các môn hc tiu hc, tài liu dành cho GV lp 5, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC MÔN HỌC | 55
50. 56 | MODULE TH 39