Nghiên cứu tổng quan về kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất

Nội dung text: Nghiên cứu tổng quan về kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất

1. NGHIÊN CỨU TỔNG QUAN VỀ KINH TẾ ĐẤT VÀ KHAI THÁC CÁC NGUỒN THU TỪ ĐẤT PGS.TS Hồng Văn Cường TS. Nguyễn Thị Hải Yến NCS.ThS Nguyễn Thanh Lân Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Tĩm tắt Các nội dung về kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất tại Việt Nam đã được đề cập trong các văn bản quy phạm pháp luật về đất đai và được nhấn mạnh từ năm 2006 trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khố IX (tại Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ X của Đảng), Nghị quyết số 27/NQ-CP ngày 12/6/2009 của Chính phủ, Nghị quyết số 27 NQ/BCSĐTNMT ngày 02/12/2009, Quyết định số 675/QĐ-BTNMT ngày 09/4/2010 v.v. Đây được xem như là nền tảng và cơ sở pháp lý quan trọng cho quá trình quản lý kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất trong thời gian qua. Tuy nhiên, trong quá trình thực thi quản lý đất đai ở nước ta, nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất cần phải được tiếp tục nghiên cứu, bổ sung và cụ thể hĩa. Nghiên cứu này tổng quan các bài viết và cơng trình nghiên cứu cĩ liên quan đến chủ đề quan trọng này, với kỳ vọng gợi mở những vấn đề để các nhà khoa học, chuyên gia kinh tế và các nhà hoạt động thực tiễn tiếp tục nghiên cứu, trao đổi, bàn luận sâu hơn và đĩng gĩp ý kiến về chủ đề kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất tại Việt Nam trong thời gian tới. Từ khĩa: Đất đai; Giá đất; Giá trị đất gia tăng; Kinh tế đất; Nguồn thu từ đất 1. Giới thiệu Vai trị đất đai và sự tham gia của đất đai vào các hoạt động kinh tế - xã hội đã được khẳng định trong các học thuyết về kinh tế - chính trị - xã hội. Kể từ những nghiên cứu đầu tiên được cơng bố vào năm 1924 tới nay, kinh tế đất và vai trị của kinh tế đất đã nhận được sự quan tâm của các học giả trên thế giới. Ban đầu, kinh tế đất được xem xét dưới gĩc độ đơn ngành – chỉ đơn thuần là ngành/lĩnh vực sử dụng đất, với vai trị đất đai là yếu tố đầu vào (nơng nghiệp, cơng nghiệp, xây dựng, đơ thị v.v.). Tuy nhiên, theo tiến trình dịng chảy của sự phát triển, đất đai và kinh tế đất được xem xét ở liên ngành của các khoa học. Đáng chú ý, trong mơ hình kinh tế đương đại, với sự nổi lên của các lý thuyết tài chính và bất động sản (BĐS), đất đai cũng dần được khẳng định vai trị đĩng gĩp trong các hoạt động của thị trường BĐS và thị trường tài chính, bên cạnh gĩc nhìn kinh tế đất là khoa học quản lý (kinh tế cơng). Bài viết này nhà tổng hợp những cơng trình nghiên cứu trước đây cĩ liên quan đến kinh tế đất và các nguồn thu từ đất. Đây là cơ sở để nhĩm nghiên cứu đề xuất 1 số hướng nghiên cứu về kinh tế đất và các nguồn thu từ đất trong bối cảnh Việt Nam. 181
2. 2. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu tại bàn (desk-research). Các nguồn cơ sở dữ liệu được sử dụng để tìm kiếm tài liệu: ScienceDirect, Proquest Central, Emerald Insight, Tạp chí điện tử Taylor & Francis, SAGE Journals, Hệ thống thơng tin khoa học và cơng nghệ Việt Nam ( v.v. Các từ khĩa chính được sử dụng rà sốt tài liệu: land economics, land value, land price, land finance; kinh tế đất, nguồn thu từ đất v.v. Sau khi rà sốt (cả trong và ngồi nước), các tài liệu, bài viết liên quan đến chủ đề nghiên cứu được đọc sâu, phân nhĩm, so sánh, đối chiếu và tĩm lược thành các nhĩm chủ đề nghiên cứu chi tiết hơn (sub-topics). Cụ thể, một số kết quả nghiên cứu tổng quan ban đầu được trình bày chi tiết dưới đây. 3. Kết quả nghiên cứu tổng quan về kinh tế đất và khai thác nguồn thu từ đất 3.1. Nghiên cứu nước ngồi 3.1.1. Cơ sở lý luận chung về kinh tế đất 3.1.1.1. Vai trị đất đai trong trong học thuyết kinh tế Đất đai cĩ vai trị quan trọng trong các hoạt động khác nhau như: kinh tế - xã hội – mơi trường. Do đĩ, đất đai cũng là đối tượng được quan tâm nghiên cứu và tiếp cận dưới nhiều gĩc độ của các ngành khoa học khác nhau như: khoa học kinh tế, mơi trường, sinh thái học, văn hĩa (Hubacek, K., & van den Bergh, J. C., 2006). Trong các lý thuyết kinh tế học, vai trị chủ đạo của đất đai được nhấn mạnh như là yếu tố của quá trình sản xuất. Trọng tâm của đất đai trong lý thuyết kinh tế là tìm caua trả lời thỏa đáng, xoay quanh câu hỏi cĩ nên dành một nơi đặc biệt cho đất để xây dựng chức năng sản xuất tổng hợp hay khơng? Đây là cách tiếp cận vai trị đất đai trong kinh tế học cổ điển và tân cổ điển (Metzemakers, P., & Louw, E., 2005). Tuy nhiên, trong lịch sử khoa học kinh tế, cịn cĩ cách tiếp cận vai trị đất đai khác, đĩ là coi đất đai là hàng hĩa của quá trình tiêu dùng xã hội. Theo đĩ, đất đai với đặc tính tồn tại lâu dài, cĩ thể tham gia giao dịch trên thị và cĩ khả năng tạo giá trị theo thời gian như các hàng hĩa và dịch vụ khác. Ngồi ra, đất đai khơng chỉ đĩng vai trị là tài nguyên thiên nhiên mà đĩng vai trị tài sản/ nguồn vốn. Chính vì vậy, trong mơ hình kinh tế đương đại, với sự nổi lên của các lý thuyết tài chính và bất động sản (BĐS), đất đai cũng dần được khẳng định vai trị đĩng gĩp trong các hoạt động của thị trường BĐS và thị trường tài chính. Các vai trị này được phản ánh qua mối liên kết giữa thị trường BĐS và các thị trường tài sản khác, hay như mối qua hệ giữa biến số vĩ mơ như lãi suất, lạm phát và diễn biến của nền kinh tế. 3.1.1.2. Một số nội dung cơ bản của khoa học kinh tế đất Cĩ thể thấy rằng, kinh tế đất đai vừa là một chủ đề và cũng là hướng nghiên cứu đầy thách thức, phức tạp, đơi khi đan xen và giao thoa giữa các phân ngành khoa học. Do 182
3. bởi, đất đai là một khái niệm trung tâm nhưng mang tính liên ngành, trong đĩ, cĩ liên quan đến các ngành khoa học kỹ thuật và các ngành nghề như kỹ thuật, địa chất, nơng nghiệp và lâm nghiệp, luật pháp và khoa học xã hội (Randall, A., & Castle, E. N.,1985). Weimer, A. M. (1984) và Hubacek, K., & van den Bergh, J. C. (2006) cho rằng, khởi đầu, kinh tế đất được tiếp cận như là một nhánh của chuyên ngành kinh tế nơng nghiệp. Sau đĩ, cùng với quá trình phát triển của kinh tế - xã hội, kinh tế đất cĩ thể được phản chiếu qua những gĩc nhìn của nhiều chuyên ngành khác như là: kinh tế bất động sản; kinh tế tài nguyên, mơi trường; Kinh tế sinh thái; Kinh tế đơ thị; Kinh tế học khơng gian v.v. Khi nhìn lại lịch sử phát triển của khoa học kinh tế qua tổng quan tài liệu, phần lớn các nhà nghiên cứu cho rằng, nội dung của khoa học kinh tế đất được đề cập một cách riêng rẽ, độc lập và chi tiết bắt đầu vào khoảng những năm đầu thế kỷ XX, với một số các cơng trình của các nhà nghiên cứu tiêu biểu như là: Ely Richard, T. (1924); Renne, R. R. (1947); Barlowe, R. (1986); Balchin, P. N và các cộng sự (1995); Van Kooten, G. C. (2011); Wu, J. (2014); Harvey, J. (2016) v.v. Trong đĩ, các nội dung cơ bản về kinh tế đất nhằm giải quyết mối quan hệ tự nhiên và xã hội của quá trình quản lý và sử dụng đất. Trong đĩ, cĩ thể được tổng hợp qua một số nội dung cơ bản về khoa học kinh tế đất như sau: (i) Về phân ngành: Khoa học kinh tế đất thuộc khoa học xã hội giải quyết hành vi xã hội trong quản lý, sử dụng đất mà chịu tác động ảnh hưởng của thuộc tính vật lý, vị trí, khơng gian, kinh tế và những thuộc tính khác của đất đai. (ii) Về nội dung: Khoa học về kinh tế đất giải quyết vấn đề khoa học liên quan đến việc sử dụng bề mặt trái đất, hoặc khơng gian, diện tích của từng đơn vị thửa đất, đồng thời cĩ sự điều chỉnh đến các tài sản gắn liền với đất của tổ chức, người sở hữu và sử dụng đất. Trong đĩ, các cơ sở kinh tế đất và quy luật kinh tế được vận dụng để luận giải các vấn đề liên quan đến quản lý và sử dụng đất đai. (iii) Về phạm vi nghiên cứu: Khoa học kinh tế đất liên quan bao gồm các yếu tố vật chất, kinh tế và thể chế, mà cĩ ảnh hưởng đến việc sử dụng đất. Trong đĩ: (1) Các yếu tố vật chất như là vật lý, sinh học và kỹ thuật đề cập đến thuộc tính về số lượng, tính chất, tính khả dụng và đặc điểm của tài nguyên đất, giúp xác định giới hạn về những gì người vận hành cĩ thể làm trong việc sử dụng tài nguyên đất; (2) Các yếu tố về thể chế, tập trung xem xét các quy định, luật pháp, chính chính sách về đất đai trong mỗi chế độ xã hội; từ đĩ, thiết lập những quyền và hạn chế của con người trong quá trình tương tác xã hội về mặt quản lý, sử dụng đất; (3) Các yếu tố thuộc tính kinh tế của đất đai như là: cung và cầu trong sử dụng đất, giá trị và giá cả đất đai, thuế đất v.v. Cụ thể, khi nghiên cứu sâu hơn các nội dung kinh tế đất, cĩ thể thấy rằng, các nhiều nghiên cứu tập trung xem xét những vấn đề cơ bản như là: - Xem xét các vấn đề về chi phí, giá cả, giá trị, thu nhập và các khía cạnh kiểm sốt sử dụng của việc sử dụng đất như một yếu tố của sản xuất hàng hĩa và dịch vụ trong hoạt động kinh tế; 183
4. - Xem xét và giải quyết các vấn đề lợi ích kinh tế trong việc sử dụng đất thơng qua các cơng cụ được sử dụng trong quá trình quản lý đất đai. Cụ thể bao gồm những vấn đề như: Cung cầu đất đai; Phân bổ đất đai; Địa tơ và phân phối địa tơ; Xác định các mục đích sử dụng đất; Quyền sở hữu và sử dụng đất; Tài chính và định giá đất; Thuế đất; Bảo tồn tài nguyên đất; Quy hoạch và kiểm sốt sử dụng đất v.v. Tĩm lại, nghiên cứu khoa học kinh tế đất là rất phức tạp. Do đĩ, các nội dung và phạm vi nghiên cứu sẽ phụ thuộc vào mục đích của nhà nghiên cứu, nhưng trọng tâm của khoa học này là “giải quyết các mối quan hệ của con người phát sinh trong quản lý, sử dụng đất; qua đĩ, đảm bảo quá trình quản lý và sử dụng đất phù hợp nhất, tốt nhất. 3.1.2. Tổng quan về khai thác nguồn thu từ đất đai Khai thác các nguồn thu từ đất là phạm trù cĩ nội hàm khá rộng, bao gồm các biện pháp và cơng cụ để thu hồi giá trị từ đất đai của cơ quan quản lý nhà nước ở các cấp chính quyền trung ương và địa phương. Về mặt lý luận, cĩ thể hiểu một cách chung nhất về khai thác nguồn thu từ đất là quá trình mà cơ quan quản lý thực hiện việc thu hồi giá giá trị đất đai (land value capture) để đạt mục tiêu quản lý. Ở phạm vi vĩ mơ, nhìn từ gĩc độ khoa học quản lý đất đai, cĩ thể thể thấy rằng vấn đề khai thác nguồn thu từ đất đai được xác định như là một trong bốn trụ cột của cơng tác quản lý đất đai đĩ là: Xây dựng hệ thống pháp luật và chính sách đất đai; Xây dựng quy hoạch hoạch sử dụng đất, điều tiết cung đất đai cho các mục đích sử dụng; Xây dựng hệ thống tài chính đất đai – để định giá và định thuế, điều chỉnh quan hệ lợi ích từ đất; Xây dựng hệ thống đăng ký đất đai, hệ thống hồ sơ địa chính nhằm tạo lập phương tiện để quản lý hành chính về đất đai, thơng qua việc lựa chọn các cơng nghệ, kỹ thuật hình thành hệ thống thơng tin đất đai để phục vụ quá trình quản lý đất đai (Steudler, D và các cộng sự, 2004). Đáng chú ý, trong các nguồn thu từ đất, thuế đất đai (cĩ thể bao gồm thuế đất, nhà ở một số quốc gia gọi chung là sắc thuế đất đai) là nguồn thu chủ yếu và được đại đa số các nước áp dụng1. Nhìn lại tiến trình phát triển lịch sử, thuế đất đai được ra đời từ khá sớm, với ý tưởng ban đầu của David Ricardo (1821) và của Henry George (1879). Trước khi xem xét các cơng cụ thực hiện huy động tài chính đất đai, nhĩm nghiên cứu xin đề cập đến một số cơ sở kinh tế trong việc thiết kế chính sách và thực hiện khai thác các nguồn thu từ đất. 3.1.2.1. Cơ sở kinh tế trong khai thác nguồn thu từ đất (i) Cơ sở về chế độ sở hữu đất đai Đất đai luơn được xem là loại tài sản đặc biệt, hiện diện ở hầu hết các hoạt động đầu tư và sản xuất của xã hội, dù trực tiếp hay gián tiếp. Ở mỗi chế độ của mỗi quốc gia, Nhà nước luơn xem trọng và đặt chính sách đất đai vào vị trí ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế và ổn định xã hội. Để hoạch định các chính sách về kinh tế đất đai cần dựa 1 Xem chi tiết các nghiên cứu của: Bird, R. M., & Slack, E. (2002); Bird, R. M và cộng sự (2004); McCluskey, W. J. và cộng sự (2007); ; Dye, R. F., & England, R. W., (2010); McCluskey, W. J. và cộng sự, (2012). 184
5. trên cơ sở đầu tiên về chế độ sở hữu đất đai. Do vậy, vấn đề sở hữu luơn đĩng vai trị trung tâm, giữ vị trí hạt nhân chi phối tồn bộ quá trình quản lý và sử dụng đất đai. Khi xem xét về nguồn gốc đất đai ở gĩc độ tự nhiên và xã hội cĩ thể khẳng định, chế độ sở hữu đất đai sở hữu chung - sở hữu xã hội (Hồng Văn Cường, 2018). Theo đĩ, trong sở hữu đất đai, nhà nước là người đại diện quản lý chung xã hội, đồng thời, nhà nước là người cĩ quyền quyết định tối cao về đất đai. Tuy nhiên, ở các quốc gia trên thế giới, chế độ sở hữu đất đai sẽ được xác lập và cụ thể hĩa thành các hình thức sở hữu về đất đai cụ thể, khác nhau, như là: hình thức sở hữu tư nhân, tập thể hay sở hữu nhà nước hoặc sở hữu tồn dân Trong đĩ, các hình thức sở hữu nay đều căn cứ trên những cơ sở lý luận và thực tiễn nhất định phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội mang tính đặc thù của mỗi nước. Ngồi ra, chế độ sở hữu đất đai thường được hiểu là các quyền năng sở hữu đất đai. Tùy theo hệ thống pháp luật mà các quyền năng cĩ thể được khái niệm hĩa dưới dạng quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt theo pháp luật của các nước. Như vậy, chế độ sở hữu đất đai là phạm trù cơ bản, chỉ mối quan hệ giữa người với người trong việc chiếm hữu đất đai, đồng thời thể hiện quan hệ kinh tế trong phân phối lợi ích từ đất đai giữa các chủ thể: nhà nước, người sử dụng sử dụng và các bên liên quan trong quá trình quản lý, sử dụng, đầu tư phát triển đất đai. Cụ thể, trong các hoạt động khai thác nguồn thu từ đất, nhà nước đĩng vai trị là chủ thể quản lý đất đai (người quản lý đất hoặc đại diện quản lý đất đai), đồng thời, nhà nước giữ vai trị trực tiếp tham gia các hoạt động gia tăng giá trị đất đai (người sử dụng đất). Theo đĩ, về mặt nguyên lý, cĩ một điểm cần quan tâm, đĩ là, đối với phần giá trị đất gia tăng trong quá trình quản lý và sử dụng đất, khi triển khai thu hồi giá trị đất đai dựa trên nguyên tắc: “Phần gia tăng giá trị đất đai do bởi các tác động xã hội (ví dụ như quá trình đầu tư CSHT hoặc các quyết định của nhà nước) thì cần phải được được thu hồi (hay cịn gọi điều tiết) cho xã hội”. Cụ thể, Smolka (2013) cho rằng, thu hồi giá trị đất đai là quá trình mà phần giá trị đất tăng lên do các nỗ lực (đầu tư) của nhà nước hoặc cộng đồng được huy động hoặc chuyển đổi thành các khoản thu thuế, phí hoặc các khoản đĩng gĩp tương tự khác vào ngân sách nhà nước từ những cải thiện của đất đai mang lại cho người sở hữu, sử dụng đất. (ii) Căn cứ giá trị đất đai Trong quá trình tồn tại và phát triển xã hội, vai trị của đất đai ngày càng quan trọng. Các quan hệ về đất đai mà ban đầu đầu là các quan hệ đất đai chuyển dần từ chỗ quan hệ khai thác chinh phục tự nhiên sang các quan hệ kinh tế xã hội. Quan hệ về đất đai khơng chỉ dừng lại ở các quan hệ đơn thuần về bề mặt diện tích đất đai mà cịn bao gồm quan hệ liên quan đến đầu tư, phát triển các cơng trình gắn liền với đất đai và khả năng sinh lợi của đất đai trước mắt cũng như lâu dài. Theo đĩ, giá trị của đất đai được hiểu bao gồm cả giá trị bản thân đất đai và giá trị của các yếu tố phát triển cùng với khả năng sinh lợi mang lại cho chủ sở hữu2. 2 Qua quá trình nghiên cứu, việc bĩc tách và phân chia giá trị đất đai và giá trị tài sản trên đất là rất khĩ xác định và khơng thực sự cần thiết. Theo đĩ, đã cĩ một số lượng các cơng trình khoa học sử dụng thuật ngữ “giá trị đất đai” trong 185
6. Theo quan điểm cổ điển, các nhà nghiên cứu kinh tế cho rằng giá trị đất đai cũng giống như giá trị các loại hàng hĩa thơng thường khác tức là giá trị đất đai là do các yếu tố lao động kết tinh tạo thành. Trong đĩ, giá trị của đất đai theo các nhà nghiên cứu kinh tế được quyết định bởi địa tơ. C.Mark coi giá đất là “địa tơ tư bản hố.” Theo W. Petty, địa tơ là phần giá trị nơng sản phẩm sau khi đã trừ đi các chi phí sản xuất. Về thực chất địa tơ là phần giá trị dơi ra ngồi tiền lương và các chi phí vật chất cho sản xuất, tức là sản phẩm của lao động thặng dư. Ơng cho rằng bán ruộng đất là bán quyền nhận địa tơ. Vì vậy giá cả đất đai là do địa tơ quyết định. Và cũng như các loại hàng hố khác, giá cả đất đai được hình thành căn bản dựa trên giá trị, nhưng điều đặc biệt ở đây là đất đai cứ tự nĩ sinh ra giá trị và giá trị này càng cao khi thời gian càng dài và xã hội càng phát triển. Theo Marxk thì “giá cả đất đai là lượng tiền nào đĩ thu được khi bán đất đai. Nếu người ta lấy lượng tiền đĩ gửi vào ngân hàng với một tỷ suất nhất định thì hàng năm sẽ thu được một khoản lợi tương ứng với mức địa tơ trước đây khi chưa bán mảnh đất đĩ”3. Như vậy các nhân tố cấu thành nên giá đất chính là mức địa tơ cho mỗi loại đất và tỷ suất lợi tức ngân hàng. Theo quan điểm hiện đại, đứng trên gĩc độ thị trường để xác định thì một hàng hĩa được coi là cĩ giá trị cao khi việc sử dụng nĩ mang lại hiệu quả, nhiều lợi ích và thu nhập cao. Như vậy giá trị đất đai được đo bằng dịng thu nhập kỳ vọng như dịng tiền tương lai (tiền thuê) hoặc giá trị lợi ích mang lại (chi phí thay thế cho thỏa mãn dịch vụ tiêu dùng, ham muốn sở hữu) và tỉ suất sinh lợi yêu cầu (lãi suất dài hạn cộng với dự phịng rủi ro) là yếu tố chiết khấu. Khi đất đai được giao dịch, tham gia vào các hoạt động thị trường thì giá trị đất đai được phản ánh thơng qua giá cả - các mức giá đất cụ thể. Theo đĩ, giá cả đất đai (giá đất) sẽ phụ thuộc vào quan điểm đánh giá và cơ sở xác định giá trị của người giao dịch để quyết định đến sự gia tăng mức cầu, sự sẵn cĩ và mức độ đáp ứng của cung và tỷ lệ chiết khấu trung bình hay sức sinh lợi và cơ hội đầu tư của các nguồn vốn. Như vậy, trong quá trình triển khai thực hiện khai thác nguồn thu từ đất, cần cĩ sự quan tâm đến vấn đề giá trị đất đai và các mức giá đất được hình thành các giao dịch cụ thể, để thiết kế các chính sách kinh tế đất cho phù hợp. (iii) Nguyên lý về địa tơ Địa tơ của đất đai là một vấn đề được tranh luận và phát triển qua nhiều giai đoạn lịch sử, nhiều trường phái kinh tế chính trị khác nhau. Trong tiến trình phát triển của các lý thuyết kinh tế học, các nhà nghiên cứu cho rằng, lý thuyết địa tơ được xác định ra đời gắn với trường phái kinh tế học cổ điển trong bối cảnh hoạt động sản xuất nơng nghiệp. Cụ thể, cĩ thể đề cập đến một số nhà kinh tế học như William Petty, Adam Smith, David Ricardo và sau này là Karl Marx (Trường phái kinh tế chính trị học). Trong đĩ, khi quan niệm về địa tơ, William Petty (1623 – 1687) cho rằng "địa tơ là số chênh lệch giữa giá trị của sản phẩm và chi phí của sản xuất (bao gồm chi phí tiền quá trình nghiên cứu chủ đề về kinh tế đất và khai thác nguồn thu từ đất (xem thêm Suzuki, H. và cộng sự, 2015; Ingram, G. K., & Hong, Y, 2012; Ưzdilek.Ü, 2011). ). 3 Mác. Thuyết tư bản. Nhà xuất bản sự thật. 186
7. lương và chi phí giống má)". Với luận điểm này, ơng được xem là người đặt nền mĩng đầu tiên cho lý luận về địa tơ. Tiếp đến, lý luận về địa tơ của Adam Smith (1723-1790) được đề cập trong tác phẩm “Của cải của các dân tộc”. Adam Smith đã trình bày những vấn đề lý luận cơ bản về địa tơ và mối quan hệ giữa địa tơ và giá trị biểu hiện. Theo ơng, địa tơ là phạm trù kinh tế nảy sinh sau khi xuất hiện quyền sở hữu ruộng đất. Địa tơ là giá cả chi trả cho việc sử dụng ruộng đất do giai cấp địa chủ chiếm đoạt một bộ phận thành quả lao động. Địa tơ được coi là loại giá cả độc quyền. Ngồi ra, Adam Smith cho rằng, địa tơ là sản phẩm của sức tự nhiên, là một bộ phận của chi phí sản xuất. Theo đĩ, Adam Smith quan điểm về địa tơ cũng giống như lợi nhuận"là khoản khấu trừ vào sản phẩm của lao động tạo ra". Ơng coi địa tơ như là "tiền trả cho việc sử dụng đất đai" Sự sản sinh của địa tơ là kết quả của sức tự nhiên tham gia vào sản xuất nơng nghiệp, là phần thù lao người sở hữu ruộng đất thu được do nhà tư bản nơng nghiệp sử dụng sức tự nhiên. Thứ ba, các luận điểm trong lý thuyết địa tơ của David Ricardo (1772-1823): Trong tác phẩm “Những nguyên lý của kinh tế chính trị học và thuế khĩa”, Ricardo đã xây dựng lý luận giá trị - lao động triệt để. Trên cơ sở lý luận về giá trị của Adam Smith, Ricardo tiếp thu, phát triển và phân biệt rõ ràng giá trị, giá trị trao đổi, giá trị sử dụng. Theo ơng, giá trị là do hao phí sức lao động sản xuất sáng tạo ra và ơng bác bỏ quan điểm của Smith về giá trị do 3 yếu tố cấu thành. Về địa tơ, ơng xây dựng lý luận trên cơ sở lý luận giá trị lao động. David Ricardo cho rằng, địa tơ phát sinh trên cơ sở quyền tư hữu về ruộng đất, địa tơ tồn tại do 2 điều kiện: i) Tính cĩ hạn của đất đai và ii) Tính khác nhau về vị trí và độ màu mỡ của đất đai. Vì địa tơ cĩ đặc tính nêu trên nên giá trị của nơng sản là do lượng lao động trong sản xuất nơng sản trên mảnh đất xấu quyết định. Theo David Ricardo, "địa tơ khơng phải hình thành khơng ngược với quy luật giá trị mà theo quy luật giá trị. Ơng cho rằng, vì số lượng đất đai canh tác khơng phải là vơ hạn, chất lượng của nĩ khơng giống nhau. Dân số ngày càng tăng nên xã hội phải canh tác trên ruộng đất xấu. Vì vậy, giá trị nơng sản phẩm do hao phí lao động trên ruộng đất xấu quyết định. Khi đĩ, ở những ruộng đất tốt, trung bình cùng với mức đầu tư chi phí sẽ cho lượng sản phẩm nhiều hơn so với ruộng đất xấu. Khoản chênh lệch đĩ trả cho địa chủ gọi là địa tơ”. Tuy nhiên, dù chỉ dùng một loại tư bản với lượng lao động như nhau nhưng giá trị nơng sản trên thửa đất loại tốt, loại trung bình lớn hơn so với thửa đất xấu nhất, khoản chênh lệch đĩ gọi là lợi nhuận siêu ngạch. Do cạnh trạnh giữa các nhà tư bản mà lợi nhuận siêu ngạch chuyển hĩa thành địa tơ và bị chủ đất – người sở hữu đất đai chiếm đoạt. Qua đĩ, David Ricardo đưa ra kết luận: địa tơ chênh lệch (hay cịn gọi là địa tơ cấp sai) phát sinh do sự khác nhau về năng suất lao động trên các thửa đất khác nhau; và cĩ hai hình thức địa tơ chênh lệch: i) Hình thức thứ nhất là địa tơ được tạo ra trên cơ sở một diện tích đất như nhau nhưng cĩ độ màu mỡ và vị trí khác nhau, thì cùng với lượng lao động và tư bản đầu tư như nhau, sẽ thu được số lượng lao động nơng sản khác nhau; ii) Hình thức thứ hai là địa tơ được tạo ra trên cùng một mảnh đất, liên tục được đầu tư lượng 187
8. tư bản và lao động như nhau, nhưng năng suất khác nhau – nghĩa là mỗi lần đầu tư sẽ thu được số sản phẩm khác nhau. Như vậy, lý luận địa tơ của Ricardo đã phân biệt khá rõ về 2 loại địa tơ chênh lệch, tuy nhiên, lý luận của Ơng vẫn cịn thiếu sĩt đĩ là chưa thừa nhận cĩ địa tơ tuyệt đối và đưa ra quan hệ tác động của độ mầu mỡ của đất đai ngày càng giảm là khơng thỏa đáng. Trong khi đĩ, lý luận địa tơ của Karl Marx (1818 – 1883) lại được xem là lý thuyết hồn thiện trong bối cảnh kinh tế - xã hội thời điểm đĩ. Luận điểm cơ bản mà về địa tơ được Marx đề cập đĩ là, "địa tơ tư bản chủ nghĩa là phần giá trị thặng dư cịn lại sau khi đã khấu trừ đi phần lợi nhuận bình quân phải nộp cho địa chủ". Ơng cho rằng, người sở hữu đất đai dựa vào quyền sở hữu đất đai mà cĩ thu nhập khơng phải qua lao động, khoản thu nhập đĩ gọi là địa tơ, hay địa tơ là khoản thu nhập khi thực hiện quyền sở hữu đất đai trong nền kinh tế. Từ kết quả phân tích, Karl Marx chỉ ra hạn chế của Adam Smith khi cho rằng địa tơ là một bộ phần cấu thành giá trị của đất, và sai lầm lớn nhất của Ricardo khi cho rằng khơng cĩ sự tồn tại của địa tơ tuyệt đối. Karl Marx cũng đã chỉ ra cĩ hai loại địa tơ là địa tơ chênh lệch và đia tơ tuyệt đối. Trong đĩ, địa tơ chênh lệch “là phần lợi nhuận vượt ra ngồi lợi nhuận bình quân, thu được trên những ruộng đất cĩ điều kiện sản xuất thuận lợi hơn". Trong địa tơ chênh lệch Marx cũng đã chỉ ra cĩ hai loại là: địa tơ chênh lệch I – “là loại địa tơ thu được trên những ruộng đất cĩ độ màu mỡ tự nhiên thuận lợi (trung bình và tốt), gần nơi tiêu thụ, gần đường giao thơng” và địa tơ chênh lệch II – “là địa tơ thu được nhờ thâm canh mà cĩ”. Địa tơ tuyệt đối “là địa tơ mà tất cả các nhà tư bản kinh doanh nơng nghiệp đều phải nộp cho địa chủ dù ruộng đất đĩ tốt hay xấu. Đây là loại địa tơ thu trên tất cả mọi thứ ruộng đất”. Bên cạnh đĩ, Marx cịn đưa ra quan điểm về địa tơ xây dựng, địa tơ hầm mỏ và địa tơ độc quyền. Trong đĩ, đất cĩ những khống sản khai thác cũng đem lại địa tơ chênh lệch và địa tơ tuyệt đối cho người sở hữu đất đai ấy. Địa tơ hầm mỏ “cũng được hình thành và được quyết định như địa tơ đất nơng nghiệp”. Đối với địa tơ hầm mỏ, giá trị của khống sản, hàm lượng, trữ lượng của khống sản, vị trí và điều kiện khai thác là những yếu tố quyết định. Tuy nhiên, ở một dịng nghiên cứu khác, cĩ một trường nghiên cứu tân cổ điển đã đưa lý luận địa tơ ra khỏi bối cảnh lĩnh vực nơng nghiệp, chuyển sang lĩnh vực đơ thị. Cụ thể hơn, cĩ các nhà nghiên dành sự quan tâm về lý thuyết địa tơ trong một số nhánh khoa học khác, thuộc ngành khoa học kinh tế là các lĩnh vực kinh tế học đơ thị, kinh tế học khơng gian, kinh tế học nhà ở v.v. mà điển hình là các học giả như Johann Heinrich Vơn Thunen, Alonso, Cụ thể, lý luận về địa tơ của Johann Heinrich Vơn Thunen (1826): Ơng đã kết hợp và phát triển với lý thuyết về năng suất cận biên (the theory of marginal productivity). Quan điểm của Johann Heinrich Vơn Thunen về địa tơ đất đai đĩ là: “canh tác các loại sản phẩm nơng nghiệp chỉ trong khoảng cách cĩ thể tới thị trường, ngồi khu vực trên do chi phí vận chuyển sản phẩm tới thị trường quá đắt, chính vì vậy việc canh tác khơng đem lại lợi nhuận. Trong những trường hợp này hoặc lợi nhuận bằng khơng”. Như vậy, 188
9. Von Thunen được đánh giá như là người đầu tiên, đặt nền mĩng cho việc đưa lý thuyết địa tơ trong lĩnh vực đơ thị bằng mơ hình hình chuơng (Thunen’s rings model). Trong đĩ, địa tơ chênh lệch như khái niệm chính để giải thích để giải thích cấu trúc khơng gian của hoạt động sản xuất, đồng thời, địa tơ được xác định bởi loại sản phẩm được sản xuất và khoảng cách đến trung tâm thành phố. Đáng chú ý, luận điểm này được phát triển mạnh mẽ từ sau năm 1964, với sự đời của lý thuyết vị trí và sử dụng đất của Alonso (1964). Theo đĩ, Aloson cho rằng, địa tơ đất đai hay cịn gọi là tiền thuê đất được coi là khoản thanh tốn trả cho việc sử dụng đất - chính xác hơn trả cho khơng gian đất đơ thị. Ngồi ra, các nhà kinh tế học đơ thị tân cổ điển khác như (Ball, 1977, 1985, 1986; Harvey, 1974, 2006; Lipietz, 1985) đã tiếp tục vận dụng luận điểm của Alonson. Đến Smith (1979, 1982, 1987) đưa ra lý thuyết khoảng chênh lệch địa tơ (the rent gap theory) như một giải thích về kinh tế học của trong quá trình phân khu - tái thiết, chỉnh trang đơ thị (gentrification) – tập trung phân tích vào đất đơ thị. Cĩ một điểm đáng quan tâm, đĩ là, trong giai đoạn hiện nay, vẫn cịn một vấn đề gây tranh cãi và cĩ nhiều cách hiểu khác nhau mà chưa cĩ sự thống nhất trong việc phân loại địa tơ tuyệt đối và địa tơ độc quyền của đất đơ thị (R. King, 1987; Park, 2014). Trong đĩ, dường như cách luận giải của (Harvey, 2001, 2012) là được chú ý hơn cả do bởi lý thuyết của ơng đã đưa ra những ý tưởng về đất đai như là một tài sản tài chính và vốn tưởng tượng (hay cịn gọi là tư bản giả - fictitious capital), đồng thời với sự tham gia của các tổ chức tài chính sẽ tạo điều kiện cho các phát sinh địa tơ độc quyền (Haila, 2015). Như vậy, lý luận địa tơ đã cĩ những thay đổi đáng kể trong bối cảnh hiện nay, do vậy, đặt ra những yêu cần cần thiết trong việc nghiên cứu, vận dụng trong phân tích kinh tế đất và khai thác nguồn thu từ đất. 3.1.2.2. Cơng cụ khai thác và điều tiết các nguồn thu từ đất Khi đề cập đến vấn đề tạo lập và thu hồi giá trị nĩi chung trong khoa học kinh tế và quản lý, Lepak và cộng sự (2007) cho rằng cĩ thể chia làm 03 cấp độ tương ứng với 03 chủ thể tham gia vào các hoạt động kinh tế - xã hội, cụ thể là: các cá nhân, các tổ chức (doanh nghiệp) và xã hội (nhà nước). Tuy nhiên, đối với đất đai, việc tạo lập và thu hồi giá trị đất đai (land value capture) thường được sử dụng theo 02 cách phổ biến, đĩ là: (i) Nhấn mạnh vào mục đích sử dụng - với hàm ý loại chính sách hoặc cơng cụ pháp lý để thu hồi phần giá trị của đất đai (bất kể nguyên nhân nào làm thay đổi giá trị đất đai); (ii) Nhấn mạnh vào kết quả của quá trình đầu tư, sử đất hoặc các quy định chính sách của nhà nước làm thay đổi giá trị đất đai – Đây là cách được sử dụng trực tiếp, đề cập đến sự cải thiện (betterment) làm gia tăng giá trị đất đai. Về cơ bản, cách phân chia này cũng khá tương đồng với cơ chế thu hồi giá trị đất đai cung cấp tài chính cho phát triển đơ thị do Peterson (2009) và Alterman. R 189
10. (2012) đề xuất (Nguyễn Thanh Lân, 2018). Như vậy, căn cứ vào mục đích và kết quả của thu hồi giá trị đất đia nĩi chung và phần gia tăng của giá trị đất đai nĩi riêng do quá trình đầu tư tại đơ thị, chúng ta cĩ thể chia làm 03 nhĩm cơng cụ chủ yếu được áp dụng đĩ là: cơng cụ khai thác và điều tiết chung (cơng cụ vĩ mơ – macro instruments), cơng cụ trực tiếp (Direct instruments) và cơng cụ gián tiếp (Indirect instruments) (Rebelo, E. M, 2017). Trong đĩ, các cơng cụ khai thác và điều tiết chung được phản ánh trong chế độ pháp lý sử dụng đất của mỗi quốc gia. Đây được xem chính là điều kiện thúc đẩy chính sách quản lý và sử dụng đất đai hiệu quả hơn. Suzuki và các cộng sự (2015) quan niệm rằng, các cơng cụ điều tiết chung vừa đĩng vai trị định hướng sử dụng đất, đồng thời thực hiện việc thu hồi phần giá trị của đất trên cơ sở quá trình phát triển đất đai. Các cơng cụ trực tiếp là các cơng cụ được sử dụng khai thác và thu hồi giá trị đất đai, bất động sản (cĩ thể thu hồi một phần hoặc tồn bộ) theo những quy định pháp lý và trách nhiệm của chủ sở hữu đất, bất động sản (BĐS). Cơng cụ trực tiếp khơng cần phải áp dụng biện pháp bổ sung khi triển khai thực hiện và căn cứ vào phần giá trị đất đai nĩi chung và giá trị đất gia tăng thêm các tài sản (đất đai và sản trên đất) được tạo ra do các điều kiện kinh tế thuận lợi. Cơng cụ trực tieps thường chia làm 02 nhĩm chính: (i) Phần gia tăng giá trị tự nhiên của đất đai (Unearned increment) và (ii) Phần gia tăng giá trị đất đai từ những cải thiện đất đai (Betterment). Theo đĩ, việc thực hiện khai thác tài chính hay thu hồi phần giá trị tự nhiên của đất đai cĩ thể được thực hiện dưới các hình thức như thuế đất hoặc đất đai (BĐS) (Alterman. R, 2012). Đối với các cơng cụ gián tiếp, đây là cơng cụ áp dụng nhằm gián tiếp thu phần lợi ích từ đất đai để tài trợ cho việc đầu tư và nâng cao năng lực CSHT, cĩ sự khác biệt giữa các quốc gia và các địa phương. Do đĩ, cĩ khá nhiều các thuật ngữ khác nhau được dùng khi đề cập đến cơng cụ gián tiếp (ví dụ như là: “Developer obligations”- nghĩa vụ của người phát triển; “Developer agreements” - thỏa thuận của nhà đầu tư; “Developer obligations” - nghĩa vụ nhà đầu tư; “Planning obligations” – nghĩa vụ quy hoạch; “incentive zoning” - khuyến khích phân vùng; “Linkage fees” – phí đấu nối, kết nối hạ tầng v.v). Điểm đáng quan tâm, cơng cụ gián tiếp cĩ sự tương đồng đĩ là đề cập đến sự đĩng gĩp, nghĩa vụ của chủ đầu tư phát triển đất đai, BĐS nhằm bù đắp chi phí CSHT. Trong đĩ, nổi bật lên là cĩ 02 cơng cụ phí cơ bản được sử dụng rộng rãi đĩ là: (i) Phí tác động (impact fee) và (ii) Phí phát triển (development charge hoặc development fee). Thêm vào đĩ, cĩ một số cơng cụ cũng được sử dụng khá hiệu quả của các quốc gia phát triển như là: Phương thức “Tài trợ tăng thuế” (TIF - Tax Increment Financing); Phí phụ thu (Special Fees) (Chi tiết xem thêm Nguyễn Thanh Lân, 2018). 3.2. Tổng quan nghiên cứu trong nước Trong thời gian qua, cĩ khá nhiều cơng trình nghiên cứu liên quan đến nội dung về quản lý đất đất đai nĩi chung. Mỗi cơng trình nghiên cứu cĩ mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu riêng. Tuy nhiên, liên quan đến chủ đề nghiên cứu về kinh tế đất và huy động tài chính đất đai, những năm gần đây cũng đã cĩ một số các cơng trình trong nước 190
11. nghiên cứu được thực hiện và xuất bản duới dạng bài viết tạp chí, bài báo cáo tại các hội thảo khoa học v.v. dưới đây là tổng quan một số cơng trình tiêu biểu đã được nghiên cứu: 3.2.1. Các vấn đề về lý luận và thực tiễn trong cơng tác quản lý và sử dụng đất Ở Việt Nam, kể từ Luật Đất đai 1993 ra đời, chủ đề nghiên cứu về quản lý đất đai đã thu hút được một số nhà khoa học và cơ quan quản lý nhà nước quan tâm xem xét nhằm tìm hiểu, xem xét và đánh giá quá trình thực hiện quy định chính sách, pháp luật, qua đĩ đề xuất các giải pháp hồn thiện trong quản lý và sử dụng đất đai. Cụ thể, cĩ thể chia thành hai nhĩm vấn đề cơ bản chủ yếu như sau: Thứ nhất, các nghiên cứu tập trung vào vấn đề sở hữu đất đai tại Việt Nam: Ngay sau Hiến pháp 1992 ra đời và Luật Đất đai 1993 được ban hành, nhĩm nghiên cứu Mai Xuân Yến và cộng sự (1992) đã thực hiện nghiên cứu nhằm tổng hợp các vấn đề cơ bản liên quan đến chế độ hữu tồn dân và quyền sử dụng đất đai, phân tích các bối cảnh ra đời pháp luật đất đai và khái quát các quy didhj chính sách liên quan đến đất đai qua các chế độ xã hội ở Việt Nam. Từ đĩ, khẳng định vai trị của nhà nước trong quản lý đất đai; quan điểm pháp luật truyền thống về quyền sở hữu đất đai. Đây được xem là nghiên cứu khởi đầu sơ khai để tìm kiếm các giải pháp giải quyết vấn đề đất đai trong tình hình đổi mới quản lý - xã hội sau khi ban hành Luật đất đai 1993. Tương tự, cơng trình nghiên cứu của tác giả Trần Quốc Toản (2013) lại đi sâu vào phân tích quá trình hình thành và phát triển hình thức sở hữu đất đai tồn dân của Việt Nam, luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế độ sở hữu tồn dân ở Việt Nam. Bên cạnh đĩ, các nội dung về pháp luật, chính sách nhằm thực thi chế độ sở hữu tồn dân về đất đai cũng được luận bàn. Đáng chú ý, khi tiếp cận phạm vi rộng trong hệ thống lý luận về sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các tác giả Nguyễn Văn Thạo và Nguyễn Hữu Đạt (2004), Nguyễn Kế Tuấn và các cộng sự (2010) đã khái quát hĩa những vấn đề lý luận cơ bản về sở hữu nối chung, đánh giá thực trạng vấn đề sở hữu, cách thành phần kinh tế và các loại hình doanh nghiệp trong quá trình đổi mới kinh tế ở Việt Nam v.v. Đáng chú ý, các phân tích trong nghiên cứu đánh giá rằng, quyền sở hữu tồn dân về đất đai cịn nhiều hạn chế, thiếu nội dung cụ thể, cơ chế thực hiện quyền này cịn lỏng lẻo. Cĩ thể thấy rằng, kết quả trên cũng khá tương đồng với kết quả nghiên cứu của Đặng Thị Lan và cộng sự (2016). Trong đĩ, nhĩm nghiên cứu Đặng Thị Lan và cộng sự (2016) đã hệ thống hĩa tồn bộ những quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về sở hữu; tìm hiểu quá trình đổi mới về sở hữu ở nước ta trên cả hai phương diện lý luận và thực tiễn. Kết quả nghiên cứu khẳng định việc đa dạng hĩa các hình thức sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt nam hiện nay là hồn tồn phù hợp quy luật khách quan và xu hướng phát triển của thời đại.Tuy nhiên, khi thực hiện khảo sát vai trị, thực trạng các hình thức sở hữu ở nước ta hiện nay, vẫn cĩ rất nhiều những bất cập về sở hữu đang nảy sinh trong thực tiễn, đặc biệt là sở hữu đất đai. Trong khi đĩ, những quy 191
12. định về quyền của người sử dụng đất rất gần với quyền của người chủ sở hữu. Theo đĩ, nghiên cứu nhấn mạnh quá trình thực thi, triển khai các nội dung về quyền sở hữu trong thực tế. Như vậy, từ kết quả của 02 nghiên cứu trên, cĩ thể thấy rằng, trong khoảng thời gian gần đây (2010 – 2016), những bất cập về sở hữu đất đai ở Việt Nam vẫn chưa thực sự được giải quyết thỏa đáng; đồng thời thực tiễn lại nảy sinh thêm các mâu thuẫn mới khi phân chia lợi ích liên quan đến đất đai. Ở gĩc độ khác, khi khảo cứu kinh nghiệm quốc tế về chế độ sở hữu đất đai, Trần Tú Cường và các cộng sự (2012), đã luận giải xu hướng lựa chọn hình thức sở hữu đất đai chủ yếu hiện nay trên thế giới, phân tích các ưu điểm và những hạn chế của mỗi hình thức sở hữu đất đai. Ngồi ra, cơng trình nghiên cứu cịn đề cập đến các hình thức sở hữu đất đai của các nhĩm nước và các nước thuộc khu vực nghiên cứu và rút ra những kinh nghiệm cho Việt Nam trong xây dựng các chính sách đất đai. Đây là một trong số các nội dung được đề cập chi tiết tại báo cáo tổng kết kinh nghiệm quốc tế về chính sách và pháp luật đất đai, do Bộ Tài Nguyên và Mơi trường cơng bố vào năm 2012 hoặc kết quả nghiên cứu của Đỗ Sơn Tùng (2013). Sau Hiến pháp 2013, đã cĩ một số nghiên cứu đánh giá những thay đổi và các nội dung triển khai chế độ sở hữu đất đai theo Luật Đất đai 2013 như các cơng trình của Đặng Thị Phương (2013); Nguyễn Văn Khánh (2013); Nguyễn Ngọc Vinh (2013); Đinh Xuân Thảo và Võ Thị Hồng Lan (2013); Nguyễn Đình Kháng (2014); Nguyễn Quang Tuyến (2014); Nguyễn Thanh Lân (2015), v.v. Bên cạnh đĩ, cĩ một số nghiên cứu đạt được một số kết quả khá cơng phu như cơng trình Nguyễn Cúc và các cộng sự (2015), khi hệ thống hĩa cơ sở lý luận về thể chế và thể chế về đất đai; phân tích, đánh giá thực trạng thể chế về đất đai ở Việt Nam thời gian qua và đề xuất quan điểm, giải pháp và điều kiện hồn thiện thể chế đất đai ở Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn 2030. Đáng chú ý, kết quả nghiên cứu của nhĩm tác giả Vũ Văn Phúc và các cộng sự (2015) được xem là khá tồn diện khi đề cập đến nội dung sở hữu, quản lý và sử dụng đất trong nền kinh tế thị trường. Cơng trình nghiên cứu này, đã phân tích được thực trạng sở hữu, quản lý và sử dụng đất trong những năm đổi mới ở Việt Nam và đánh giá tác động của sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai trong những năm đổi mới cho đến nay. Tuy nhiên, cĩ một vấn đề đặt ra cần tiếp tục được nghiên cứu và hồn thiện về sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai ở Việt Nam như là: Phân chia lợi ích vì chênh lệch giá khi nhà nước đầu tư kết cấu hạ tầng; Đảm bảo quyền lợi cho người sử dụng đất nơng nghiệp; Chống thất thu ngân sách nhà nước trong quá trình thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất từ nơng nghiệp sang phi nơng nghiệp; Đổi mới cơ chế định giá đất và tài chính đất đai; Đa dạng hĩa các hình thức vốn hĩa đất đai; Các cứ xác định thuế thu nhập từ hoạt động chuyển nhượng đất đai và BĐS v.v. Thứ hai, các nghiên cứu tập trung vào cách thức tổ chức mơ hình quản lý đất đai; các quy định pháp luật và chính sách trong quản lý, sử dụng đất tại Việt Nam: Cơng trình nghiên cứu của nhĩm tác giả Chu Văn Thỉnh và các cộng sự (2000) về 192
13. “Cơ sở khoa học cho việc hoạch định các chính sách và sử dụng hợp lý quỹ đất đai”, đã đề cập đến các vấn đề về hoạt động quản lý nhà nước về đất đai, vấn đề hoạch định chính sách cĩ liên quan và sử dụng hợp lý quỹ đất đai quốc gia. Kết quả cho thấy, hệ thống quản lý đất đai tốt phải đảm bảo được chế độ sở hữu tồn dân về đất đai, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước và người sử dụng đất; Bảo đảm cho thị trường bất động sản vận hành lành mạnh; trong đĩ cĩ việc đăng ký bất động sản, định giá bất động sản, chuyển dịch bất động sản cùng với các khoản thuế, lệ phí về bất động sản. Những kết quả cụ thể của đề tài đã cĩ tác dụng một cách trực tiếp hoặc gián tiếp đến quá trình hoạch định chính sách đất đai ở Việt Nam. Báo cáo kết quả nghiên cứu của nhĩm tác giả Nguyễn Đình Bồng và các cộng sự (2005, 2014), đã tổng quan các nội dung lý thuyết cơ bản về quản lý đất đai và thị trường bất động; Phân tích thực trạng và cơ sở hình thành, phát triển thị trường BĐS Việt nam; Đổi mới chính sách đất đai để hình thành và phát triển TTBĐS; Trình bày một số vấn đề về chính sách kinh tế, tài chính đất trong thị trường BĐS; Đề cập vai trị quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai đối với thị trường BĐS; Xây dựng hệ thống đăng ký đất đai/bất động sản; Áp dụng thử nghiệm mơ hình đăng ký và quản lý bất động sản trên cơ sở áp dụng cơng nghệ thơng tin theo hướng chính phủ điện tử. Cơng trình đã đề cập những nội dung nền tảng, cốt lõi của hệ thống quản lý đất đai, khái quát một số các chính sách đất đai liên quan đến quá trình hình thành và phát triển thị trường BĐS ở Việt Nam. Nguyễn Đình Kháng và các cộng sự (2007) đã tập trung đề cập tổng quan những lý luận Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về quan hệ đất đai; Phân tích sự vận động và quá trình pháp luật hĩa quan hệ đất đai ở Việt Nam; Nêu xu hướng vận động của quan hệ đất đai, đề xuất những quan điểm và giải pháp để hồn thiện Luật đất đai 2003 ở Việt Nam khi triển khai thực thi. Trong khi đĩ, nghiên cứu của Lê Văn Hùng và Phạm Văn Minh (2007) lại tập trung phân tích các thay đổi chính sách đất đai liên quan đến tư duy phát triển kinh tế qua các giai đoạn phát triển của đất nước gắn liền với Luật đất đai 1987, 1993 và 2003. Cụ thể, chính sác pháp luật đất đai cịn một số khoảng trống trong quá trình thực thi như là: Một số quy định thiếu nhất quán; Cơ chế 02 giá đất gây ra nhiều bất cập; Sự thiếu trách nhiệm và yếu kém của cán bộ trong quá trình thực thi chính sách làm và kém minh bạch quản lý đất đai gây ra nhiều tác động tiêu cực. Trong khi đĩ, Nguyễn Văn Sửu (2010) lại tiếp cận các vấn đề chính sách đất đai ở Việt Nam ở một gĩc độ khác biệt. Tác giả tập trung quan tâm vào những vấn đề như là: sai phạm trong quản lý đất đai, phân hĩa trong tiếp cận đất đai, thu hồi đất và chuyển đổi sinh kế người dân, thị trường đất đai và quyền tài sản đất đai v.v. Ngồi ra, phương pháp nghiên cứu mà tác giả sử dụng là các kỹ thuật nghiên cứu của nhân học, sử học, xã hội học với khung phân tích đa quyền và đa chủ thể nắm giữ quyền đất đai trên cơ sở hai lớp chủ sở hữu. 193
14. Bên cạnh đĩ, tác giả Đinh Văn Ân và các cộng sự (2011) lại tâp trung nghiên cứu vào các chính sách phát triển thị trường BĐS ở Việt Nam, trong đĩ, cĩ chính sách về đất đai. Trong thị trường BĐS, chính sách đất đai đĩng vai trị tạo lập khuơn khổ pháp lý để chuyển hĩa đất đai từ nguồn tài nguyên thành nguồn lực và tiếp tục thành nguồn tài sản và từ đĩ, chuyển thành vốn trong quá trình phát triển. Trong bối cảnh Việt Nam, bất động sản đất đai là khơng theo thơng lệ quốc tế, do đĩ, các tác giả cho rằng, cần thiết phải tiếp tục các nghiên cứu khảo cứu đầy đủ về thị trường BĐS dựa trên chế độ sở hữu tồn dân về đất đai. Nguyễn Đình Bồng và các cộng sự (2012), trong cơng trình nghiên cứu “Quản lý đất đai ở Việt Nam 1945-2010”, đã tổng kết quá trình phát triển hệ thống quản lý đất đai trên cơ sở 04 nội dung cơ bản qua các thời kỳ lịch sử xã hội Việt Nam: (1) Hệ thống chủ trương, đường lối chính sách đất đai của Đảng; (2) Chính sách, pháp luật của Nhà nước về đất đai; (3) Bộ máy tổ chức, quản lý đất đai; (4) Thực trạng tổ chức quản lý đất đai trên thực tế. Về cơ bản, kết quả của nghiên cứu này đã cung cấp bức tranh chung về về thực trạng quản lý đất đai Việt Nam qua các thời kỳ cách mạng từ năm 1945 đến 2010. Tuy nhiên, các vấn đề liên quan đến cơ sở kinh tế của quá trình ban hành và hoạch định các chính sách đất đai chưa được quan tâm xem xét một cách thỏa đáng. Như vậy, từ những phân tích trên đây cĩ thể thấy rằng, cơ bản, mơ hình quản lý đất đai và thể chế, chính sách, pháp luật trong quản lý đất ở ở Việt Nam trong thời gian quan đã cĩ những bước tính nhất định và chuyển biến tích cực. Đáng quan tâm, quá trình đổi mới thể chế trong quản lý đất đai đã được bắt đầu từ Luật Đất đai năm 2003 và được đặt thành trọng tâm của Luật Đất đai năm 2013. Ngồi ra, trong quá trình quản lý, vai trị tham gia của người dân đã được quan tâm và cĩ xu hưởng mở rộng hơn. Tuy vậy, các cơng cụ quản lý đất đai cịn lạc hậu so với yêu cầu thực tiễn. Thêm vào đĩ, chế độ sở hữu tồn dân về đất đai là đặc thù của Việt Nam so với thơng lệ quốc tế. Điều này khiến cho quá trình hoạch định chính sách đất đai rất phức tạp; quá trình tổ chức thực thi các quy định quản lý đất đai trên thực tế chưa đúng, dẫn đế khoảng cách giữa quy định pháp luật và thực tế triển khai cịn quá xa, đặc biệt là các chính sách và cơng cụ tài chính đất đai (Đặng Hùng Võ, 2014). 3.2.2. Quản lý kinh tế đất và khai thác nguồn thu từ đất tại Việt Nam Ở Việt Nam, khoa học quản lý đất đai trong đĩ cĩ quản lý về kinh tế đất ra đời chậm hơn trong lịch sử dụng phát triển quản lý đất đai. Tuy nhiên, trong khoảng hơn hai thập kỷ gần đây, chủ đề nghiên cứu về quản lý kinh tế đất và khai thác nguồn thu từ đất đã cĩ một số nghiên cứu quan tâm và cĩ thể chia làm 02 hướng chính, được phân tích dưới đây. Một là, nhĩm các nghiên cứu đề cập đến một số vấn đề liên quan đến nội dung lý luận trong kinh tế đất: Các cơng trình nghiên cứu trong nhĩm này thường đề cập đến các vấn đề lý luận địa tơ và khả năng vận dụng trong bối cảnh quản lý đất đai ở Việt Nam. Cụ thể, các nghiên 194
15. cứu của tác giả Ngơ Đức Cát (2000), Đỗ Thị Lan và Đỗ Anh Tài (2007) và Nguyễn Văn Song (2009) đã đề cập, phân tích và tổng hợp một số vấn đề cơ bản nhất trong kinh tế đất như là: lý luận địa tơ, lý thuyết chi phí cơ sở trong sử dụng đất, lý thuyết lợi thế trong quá trình bố trí sử dụng đất đai, các vấn đề về hiệu quả kinh tế trong sử dụng đất và kinh tế sử dụng một số loại đất cụ thể. Đây là các tài liệu tham khảo cơ bản sử dụng cho quá trình nghiên cứu và đào tạo đại học các trường cĩ các ngành/ chuyên ngành liên quan quan đến quản lý đất đai, bất động sản, địa chính v.v. Ở gĩc độ khác, đã cĩ một vài các cơng trình nghiên cứu, luận giải và vận dụng các cơ sở kinh tế đất để phục vụ cho việc thiết kế và hoạch định các chính sách quản lý đất tại Việt Nam như là Hồng Văn Cường (2006), Hồng Việt và Hồng Văn Cường (2008), Hồng Văn Cường (2018) v.v. Ngồi ra, ở một khía cạnh khác cĩ liên quan, tác giả Phạm Sỹ Liêm (2008) lại đề cập một số điểm về vấn đề kinh tế đất cĩ mối liên quan với kinh tế BĐS trong bối cảnh phát triển thị trường BĐS đơ thị tại Việt Nam. Đáng chú ý, trong bối cảnh phát triển của thị trường BĐS, cơng trình nghiên cứu của nhĩm tác giả Phùng Văn Nghệ và các cộng sự (2005), với tên là “Những vấn đề kinh tế đất trong thị trường bất động sản”, thuộc đề tài độc lập cấp nhà nước ĐTĐL 2002/15, đã đề cập trực diện 1 số vấn đề kinh tế đất cụ thể đĩ là: giá đất; thuế, phí và lệ phí; đền bù, thế chấp đất đai và sự tác động của các yếu tố quản lý kinh tế đến thị trường bất động sản. Gần đây nhất, Bộ Tài nguyên và Mơi trường (2018) tổ chức hội thảo chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về kinh tế đất, phần lớn các ý kiến hội thảo cho rằng cần phải cĩ những nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế đất và gợi mở một số điểm trọng tâm cần xem xét như giá đất, thuế đất đai v.v. Như vậy, cĩ thể thấy rằng, số lượng các nghiên cứu lý luận đề cập trực diện các vấn đề về kinh tế đất tại Việt Nam cịn khá ít. Bên đĩ cạnh đĩ, hiện vẫn cịn những khoảng trống nghiên cứu cần khỏa lấp như là: hệ thống tài chính đất đai, thuế đất đai, các cơng cụ thu hồi giá trị đất hay vận dụng quy luật thị trường trong điều tiết giá trị đất đai thơng qua chính sách phân phối địa tơ trong bối cảnh Việt Nam. Hai là, nhĩm các nghiên cứu đề cập đến khai thai và huy động nguồn thu từ đất nhằm phục vụ phát triển kinh tế xã hội: Về cơ bản, các cơng trình nghiên cứu thuộc nhĩm này thường đề cập đến 03 nội dung chủ yếu đĩ là: (i) Các nội dung liên quan đến chính sách thuế đất đai; (ii) Các quy định, chính sách pháp luật liên quan đến nguồn thu từ đất (khơng phải là thuế đất) và tài chính đất đai (bao gồm: Giá đất, tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, giá đất trong bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất); (iii) Điều tiết phần giá trị tăng thêm từ đất trong quá trình sử dụng và phát triển đất đai. Trong đĩ, các nghiên cứu tập trung phân tích các quy định chính sách và quá trình thực thi chính sách về thuế đất đai và các nguồn thu từ đất như là các nghiên cứu tiêu biểu của Đàm Văn Huệ (2006), Chu Thị Thuỷ Chung (2010), Nguyễn Thành Hưng (2016). Một điểm 195
16. chung mà các nghiên cứu ủng hộ đĩ là hiệu quả thu thuế đất ở nước ta rất thấp, chưa tương xứng với tiềm năng đất đai. Theo đĩ, các nghiên cứu đề xuất một số điểm hồn thiện về chính sách thuế đất như là: Xác định lại giá tính thuế, tăng tỷ lệ tính thuế v.v. Thêm vào đĩ, đã cĩ khá nhiều nghiên cứu khác đề cần xuất xem xét và ban hành các quy định về chính sách thuế tài sản trên đất (thường gọi là thuế BĐS) tại Việt Nam. Ngồi ra, vai trị của các chính sách thuế và thu từ đất khơng chỉ cĩ ý nghĩa trong huy động nguồn lực đất đai mà cĩ ý nghĩa trong quá trình điều tiết, quản lý thị trường đất đai và BĐS (Trần Trọng Bình, 2006). Tuy vậy, với những bất cập hiện hữu trong các cơ chế chính sách về thuế đất hiện hành, cĩ thể khẳng định, chính sách về thuế đất chưa thể khẳng định được cả 02 vai trị trung tâm nêu trên. Ngồi ra, ở gĩc độ liên quan trực tiếp đến thuế đất và các nguồn tài chính đất đai khác ngồi thuế, tác giả Đặng Hùng Võ (2012) lại cho rằng, điểm căn bản quan trọng cần quan tâm trước hết là cần phải đổi mới hệ thống quản lý giá đất. Ở gĩc độ quản lý nhà nước trong huy động tài chính đất đai, Bộ Tài chính (2012) đã xây dựng đề án về “Khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai và tài sản nhà nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 – 2020”. Đề án cĩ đưa ra quan điểm: “Đất đai là nguồn lực tài chính quan trọng phục vụ phát triển kinh tế xã hội đất nước và việc khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai, phải phù hợp với quy hoạch, kế hoạch; đảm bảo lợi ích trước mắt cũng như lâu dài; tiết kiệm, hiệu quả; xử lý hài hồ lợi ích giữa Nhà nước và các đối tượng cĩ liên quan”. Thêm vào đĩ, Đề án cũng phân tích rằng, nhà nước cần phải điều tiết nguồn lực tài chính từ tài sản kết cấu hạ tầng thơng qua việc khai thác quỹ đất hai bên đường để tạo vốn phát triển tài sản kết cấu hạ tầng giao thơng. Tuy nhiên, các cơ chế hiện hành chưa tạo lập được hành lang pháp lý đủ mạnh để Nhà nước điều tiết nguồn lực này (Đặng Hùng Võ, 2007). Ở khía cạnh khác, nghiên cứu của tác giả Trần Thị Minh Châu (2013) đã trình bày một số vấn đề lý luận về vốn hĩa đất đai và kinh nghiệm quốc tế về vốn hĩa đất đai; mơ tả thực trạng vốn hĩa đất đai ở Việt Nam hiện nay. Đặc biệt, nghiên cứu đã đề cập đến cơ chế phân phối lợi ích trong vốn hĩa đất đai đĩ là hai cơ chế: i) Phân phối lợi ích dựa vào chế độ sở hữu đất đai và ii) Phân phối lợi ích theo giá thị trường của đất đai. Đây là một trong những căn cứ cần quan tâm nghiên cứu và vận dụng trong quá trình huy động nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực đất đai để cải tạo chỉnh trang đơ thị. Thêm vào đĩ, cơng trình nghiên cứu của Phan Văn Thọ các các cộng sự (2012) đã tiếp tục bàn luận, mơ tả và đề xuất một số cơ chế, chính sách phân phối giá trị tăng thêm từ đĩ do quy hoạch, chuyển mục đích sử dụng đất, đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng. Tuy nhiên, các bao nhiêu loại hình và các cơng cụ để điều tiết giá trị gia tăng từ đất thì nghiên cứu chưa đề cập đến. Bên cạnh đĩ, các cơ sở kinh tế cho việc phân phối tài chính đất đai trên thị trường đất đai sơ cấp và thứ cấp ra sao thì vẫn cịn là khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu. Ngồi ra, các một số lượng lớn các cơng trình nghiên cứu là các bài viết, đánh giá 196
17. nhận định cĩ liên quan đến nội dung tài chính đất đai, kinh tế đất và nguồn thu từ đất dưới các gĩc nhìn khác nhau, ví dụ như là: Giá đất, cơng tác định giá đất trong bồi thường giải phĩng mặt bằng, các chính sách liên quan đến thu tiền sử dụng sử dụng đất, tiền thuê đất, các cơ chế tạo quỹ đất v.v [xem thêm các cơng trình nghiên cứu của Hồng Việt và Hồng Văn Cường, (2008); Nguyễn Thế Chinh và các cộng sự (2014)]. Đáng chú ý, dưới sự hỗ trợ của một số tổ chức nước ngồi cĩ một số dự án và các nghiên cứu cĩ liên quan đến sử dụng các cơng cụ huy động tài chính đất (ví dụ như tái điều chỉnh đất đai (land readjusment) đã được áp dụng thí điểm tại Trà Vinh), cho chính trang và đầu tư tư phát triển cơ sở hạ tầng đơ thị [xem thêm một số nghiên cứu của Nguyễn Mai Anh (2018); Nguyen, T. B và cộng sự (2018)]. 4. Một số vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và trao đổi Qua tổng hợp từ các bài viết và cơng trình nghiên cứu, để thực hiện quản lý kinh tế đất và tăng cường hoạt động các nguồn thu từ đất cho thấy cịn nhiều vấn đề từ cả phương diện lý thuyết và thực tiễn cần tiếp tục nghiên cứu. Tại Việt Nam, nhĩm nghiên cứu cho rằng, cĩ một số vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và trao đổi sâu hơn về kinh tế đất và khai thác các nguồn thu từ đất đĩ là: Về lý thuyết: Cần cĩ các nghiên cứu và làm rõ các mơ hình kinh tế đất theo chế độ sở hữu đất đai; Làm rõ mối quan hệ tác động của giá đất đến hiệu quả các nguồn thu từ đất; Nhận diện và làm rõ các phương thức khai thác và giá hiệu quả khai thác nguồn thu từ đất. Ở đây, cần cĩ nghiên cứu và xác định các chỉ tiêu định lượng về số lượng, quy mơ và loại hình các nguồn thu từ đất; Về giá đất: Cơ chế giá đất được xác định như thế nào phù hợp bối cảnh Việt Nam? Làm sao xác định giá đất phù hợp khi điều tiết giá trị đất gia tăng và thực hiện các nguồn thu từ đất đai. Trong quá trình thực hiện chính sách thu từ đất và quan hệ kinh tế đất, cơ chế giá đất phải thể hiện vai trị trung tâm. Về điều tiết giá trị đất gia tăng: Vận dụng các cơ chế và cơng cụ điều tiết/ thu hồi giá trị đất gia tăng ra sao trong điều kiện chế độ sở hữu đất ở Việt Nam là khác đặc thù so với các quốc gia khác – đất đai thuộc sở hữu tồn dân, thị trường đất đai – BĐS đang giai đoạn hình thành và phát triển. Trong đĩ, các cơ chế như tái điều chỉnh đất đai; cơ chế thỏa thuận hợp tác; cơng cụ về thuế tài sản – BĐS, TIF tại đơ thị lớn, và Phí phát triển cĩ thể vận dụng được khơng và cần cĩ những điều chỉnh ra sao về mặt thể chế đất đai? Về cơ chế chuyển dịch đất đai: Hiện nay, cơ bản ở nước ta vẫn thực hiện phần lớn cơ chế chuyển dịch đất đai bắt buộc (thu hồi đất), trong khi đĩ cơ chế chuyển dịch tự nguyện chưa được phát huy và ưu tiên triển khai thực hiện. Làm thế nào chúng ta thúc đẩy các hoạt động chuyển dịch đất đai tự nguyện theo cơ chế thị trường tại Việt Nam? Ngồi ra, cần cĩ cơ chế điều tiết lợi ích trong quan hệ chuyển dịch đất đai giữa các bên như: Nhà nước – người sử dụng đất – nhà đầu tư (doanh nghiệp) đặc biệt trong quá trình thực hiện các dự án dưới hình thực hợp đồng xây dựng – chuyển giao (BT) thanh 197
18. tốn bằng quỹ đất/ quỹ nhà đất đối ứng v.v.; Về bồi thường, giải phĩng mặt bằng khi thu hồi đất: Nên chăng cần điều chỉnh quy định chính sách bồi thường, giải phĩng mặt bằng theo giai đoạn khác nhau của dự án đầu tư phát triển đất. Do bởi, trong các giai đoạn phát triển, thực hiện của dự án đầu tư - giá đất cĩ xu hướng biến động (gia tăng thay đổi) khác nhau; Về quá trình thực thi chính sách và xây dựng thơng tin về kinh tế đất, giá đất và nguồn thu từ đất: Việc ban hành các cơ chế và thực thi chính sách kinh tế đất, chính sách thu các nguồn thu từ đầt và điều tiết giá trị đất đai gia tăng hiện nay cĩ liên quan đến nhiều ngành ở Việt Nam. Theo đĩ, để đảm bảo thống nhất cĩ được đầy đủ dữ liệu trong việc xây dựng và quản lý thơng tin về kinh tế đất, giá đất và nguồn thu từ đất cần phải cĩ sự phối hợp và tham gia của của các ngành. Trong đĩ, làm rõ cơ chế phối hợp giữa các cơ quan đầu mối và cơ quan phối hợp trong quá trình thực hiện chính sách kinh tế tể đất, xây dựng và cập nhật thơng tin về kinh tế đất, giá đất và nguồn thu từ đất (Bộ Tài Nguyên và Mơi trường, Bộ Xây dựng, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ngành Ngân hàng); (Lời thừa nhận: Bài viết là một phần kết quả nghiên cứu thuộc Đề tài cấp Nhà nước Mã số BĐKH.41/16-20: Nghiên cứu cơ sở khoa học và đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý kinh tế đất nhằm khai thác nguồn thu từ đất theo cơ chế thị trường ở Việt Nam). DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Các tài liệu nước ngồi 1. Alonso, W. (1964). Location and land use. Toward a general theory of land rent. Cambridge: Mass Harvard University Press. 2. Ball, M. (1977). Differential rent and the role of landed property. International Journal of Urban and Regional Research, 1(1‐4), 380-403. 3. Ball, M. (1985). The urban rent question. Environment and Planning A, 17(4), 503-525. 4. Ball, M. (1986). The built environment and the urban question. Environment and Planning D: Society and Space, 4(4), 447-464. 5. Haila, A. (2015). Urban land rent: Singapore as a property state: John Wiley & Sons. 6. Harvey, D. (1974). Class-monopoly rent, finance capital and the urban revolution. Regional Studies, 8(3-4), 239-255. 7. Harvey, D. (2001). Spaces of capital: Towards a critical geography: Routledge. 198
19. 8. Harvey, D. (2006). The Limits to Capital (new and fully updated edition). London and New York: Verso. 9. Harvey, D. (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. 10. King, R. (1987). Monopoly rent, residential differentiation and the second global crisis of capitalism—the case of Melbourne. Progress in Planning, 28, 195-298. 11. Lipietz, A. (1985). A Marxist approach to urban ground rent: the case of France. In V. B. M. Ball, M. Edwards and M. Folin. (Ed.), Land Rent, Housing and Urban Planning: A European Perspective. London: Routledge. 12. Park, J. (2014). Land rent theory revisited. Science & Society, 78(1), 88-109. 13. Smith, N. (1979). Toward a theory of gentrification a back to the city movement by capital, not people. Journal of the American Planning Association, 45(4), 538- 548. 14. Smith, N. (1982). Gentrification and uneven development. Economic Geography, 58(2), 139-155. 15. Hubacek, K., & van den Bergh, J. C. (2006). Changing concepts of ‘land’in economic theory: from single to multi-disciplinary approaches. Ecological Economics, 56(1), 5-27. 16. Randall, A., & Castle, E. N. (1985). Land resources and land markets. In Handbook of natural resource and energy economics (Vol. 2, pp. 571-620). Elsevier. 17. Steudler, D., Rajabifard, A., & Williamson, I. P. (2004). Evaluation of land administration systems. Land Use Policy, 21(4), 371-380. 18. Alterman, Rachelle (2012), Land Use Regulations and Property Values: The 'Windfalls Capture' Idea Revisited. Chapter in: 'The Oxford Handbook of Urban Economics and Planning' (Nancy Brooks, Kieran Donaghy, and Gerrit-Jan Knaap, eds.) pp. 755-786, Oxford University Press. Available at SSRN: 19. Mittal, J. (2014). Self-financing land and urban development via land readjustment and value capture. Habitat International, 44, 314-323. 20. Lepak, D. P., Smith, K. G., & Taylor, M. S. (2007). Value creation and value capture: a multilevel perspective. Academy of management review, 32(1), 180-194. 21. Peterson, G. E. (2009). Unlocking land values to finance urban infrastructure (Vol. 7). World Bank Publications. 22. Rebelo, E. M. (2017). Land betterment capture revisited: A methodology for territorial plans. Land Use Policy, 69, 392-407. 199
20. 23. Smith, J. J., & Gihring, T. A. (2006). Financing transit systems through value capture: An annotated bibliography. American Journal of Economics and Sociology, 65(3), 751-786. 24. Smolka, M. O. (2013). Implementing value capture in Latin America: Policies and tools for urban development. Lincoln Institute of Land Policy. 25. Suzuki, H., Murakami, J., Hong, Y. H., & Tamayose, B. (2015). Financing transit-oriented development with land values: Adapting land value capture in developing countries. World Bank Publications. 26. Walters, L. C (2013). Land value capture in policy and practice. Journal of Property Tax Assessment & Administration, 10(2), 5-21. 27. Suzuki, H., Murakami, J., Hong, Y.-H., & Tamayose, B. (2015). Financing transit-oriented development with land values: Adapting land value capture in developing countries: World Bank Publications. 28. Ingram, G. K., & Hong, Y. (2012). Land value capture: Types and outcomes. Value Capture and Land Policies. G. Ingram and Y. Hong. Cambridge MA, Lincoln Institute of Land Policy. 29. ƯZdilek, Ü. (2011). Land value: seven major questions in the analysis of urban land values. American Journal of Economics and Sociology, 70(1), 30-49. 30. Bird, R. M., & Slack, N. E. (Eds.). (2004). International handbook of land and property taxation. Edward Elgar Publishing. 31. McCluskey, W. J., Cornia, G. C., & Walters, L. C. (Eds.). (2012). A primer on property tax: Administration and policy. John Wiley & Sons. 32. Bird, R. M., & Slack, E. (2002). Land and property taxation: a review. In Workshop on Land Issues in Latin American and the Caribbean. May (Vol. 19). 33. McCluskey, W., Lay-Cheng, L., & Davis, P. (2007). Land Value Taxation: An International Overview. American Journal of Economics and Sociology, 56(2007), 207-214. 34. Dye, R. F., & England, R. W. (2010). Assessing the theory and practice of land value taxation. Cambridge, MA: Lincoln Institute of Land Policy. 35. Nguyen, T. B., van der Krabben, E., Musil, C., & Le, D. A. (2018). ‘Land for infrastructure’in Ho Chi Minh City: land-based financing of transportation improvement. International Planning Studies, 1-17. 36. Weimer, A. M. (1984). A note on the early history of land economics. Real Estate Economics, 12(3), 408-416. 37. Metzemakers, P., & Louw, E. (2005). Land as production factor, Conference 200
21. proceedings, 45th Congress of the European Regional Science Association in Amsterdam 38. Ely Richard, T. (1924). Elements Of Land Economics Vol-2, New York: The Macmillan Company 39. Barlowe, R. (1986). Land resource economics: the economics of real estate. 4th ed. Englewood Cliffs NJ: Prentice-Hall. 40. Balchin, P. N., Bull, G. H., & Kieve, J. L. (1995). Urban land economics and public policy. Macmillan International Higher Education. 41. Van Kooten, G. C. (2011). Land resource economics and sustainable development: economic policies and the common good. UBC Press. 42. Wu, J. (2014). The Oxford handbook of land economics. Oxford University Press. 43. Harvey, J. (2016). Urban land economics. Macmillan International Higher Education. Các tài liệu trong nước 1. Bộ Tài nguyên và Mơi trường (2018), Kỷ yếu Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về kinh tế đất”, Hà Nội. 2. Bộ Tài Nguyên và Mơi trường (2012), Kinh nghiệm nước ngồi về quản lý và pháp luật về đất đai, Hà Nội. 3. Bộ Tài chính (2012), “Đề án khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai và tài sản nhà nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 – 2020”, Hà Nội. 4. Mai Xuân Yến và cộng sự (1992), Vấn đề sở hữu và quyền sử dụng đất đai trong tình hình hiện nay ở nước ta, Báo cáo đề tài Khoa học cấp Bộ 5. Chu Văn Thỉnh và các cộng sự (2000), Cơ sở khoa học cho việc hoạch định các chính sách và sử dụng hợp lý quỹ đất đai, Báo cáo đề tài cấp nhà nước. 6. Nguyễn Đình Kháng và các cộng sự (2007), Lý luận Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về ruộng đất và vận dụng nĩ vào hồn thiện Luật đất đai của Việt Nam, Báo cáo đề tài Khoa học cấp Bộ 7. Đặng Thị Lan và các cộng sự (2016), Quan hệ sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, Báo cáo đề tài cấp nhà nước. 8. Trần Tú Cường và các cộng sự (2012) Nghiên cứu cơ sở lý luận và qui định về quyền sở hữu, quyền sử dụng đất đai của một số quốc gia trên thế giới, rút ra những kinh nghiệm cho Việt Nam, Báo cáo đề tài khoa học cấp Bộ, Bộ Tài nguyên và Mơi trường. 201
22. 9. Vũ Văn Phúc và các cộng sự (2015), Sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai trong phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Báo cáo đề tài cấp Nhà nước, KX.04.09/11-15 10. Nguyễn Cúc và các cộng sự (2015), Thể chế về đất đai trong quá trình phát triển đất nước, Báo cáo đề tài độc lập cấp Nhà nước ĐTĐL/2012. 11. Nguyễn Đình Bồng và các cộng sự (2005), Nghiên cứu đổi mới hệ thống quản lý đất đai để hình thành và phát triển thị trường bất động sản ở Việt Nam, Báo cáo đề tài độc lập cấp Nhà nước ĐTĐL2002/15. 12. Nguyễn Đình Bồng và các cộng sự (2014), Mơ hình quản lý đất đai hiện đại một số nước và kinh nghiệm cho Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 13. Nguyễn Đình Bồng và các cộng sự (2012), Quản lý đất đai ở Việt Nam 1945-2010, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 14. Nguyễn Kế Tuấn và các cộng sự (2010), Vấn đề sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN Việt Nam, Báo cáo đề tài cấp Nhà nước, KX04.09/06-10 15. Trần Quốc Toản (2013), Đổi mới quan hệ sở hữu đất đai: Lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 16. Nguyễn Mai Anh (2018), Phương pháp quy hoạch điều chỉnh đất và vai trị của Nhà nước, Tạp chí Quy hoạch Đơ thị số 30+31 17. Vũ Văn Phúc (2017), Sở hữu, quản lý và sử dụng đất đai trong phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: Sách tham khảo, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 18. Đinh Văn Ân và các cộng sự (2011), Chính sách triển thị trường BĐS ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 19. Đặng Hùng Võ (2012), Đổi mới pháp luật về tài chính đất đai, Tạp chí Tài chính, số 10; tr. 21-24 20. Hồng Văn Cường (2006), Cơ sở hình thành các chính sách kinh tế trong quản lý đất đai theo cơ chế thị trường, Tạp chí Địa chính. 21. Hồng Việt và Hồng Văn Cường (2008), Bình ổn giá quyền sử dụng đất đơ thị tại Việt Nam, Nxb Xây dựng, Hà Nội. 22. Hồng Văn Cường (2018), Cơ sở kinh tế của chính sách đất đai, Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về kinh tế đất”, Hà Nội. 23. Nguyễn Văn Sửu (2010), Đổi mới chính sách đất đai ở Việt Nam: Từ lý thuyết đến thực tiễn : Sách tham khảo, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 24. Trần Thị Minh Châu (2013), Vốn hĩa đất đai trong nền kinh tế thị trường định hướng 202
23. xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội. 25. Đặng Hùng Võ (2007), Những bất cập khi mở đường trong đơ thị, Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, số 49, 11/2007. 26. Đặng Hùng Võ (2014), Đổi mới thể chế trong quản lý đất đai, Kinh tế và Dự báo, số 20 và 21 (năm 2014). 27. Ngơ Đức Cát (2000), Giáo trình kinh tế tài nguyên đất, Nxb Nơng nghiệp, Hà Nội 28. Đỗ Thị Lan và Đỗ Anh Tài (2007), Giáo trình kinh tế tài nguyên đất, Nxb Nơng nghiệp, Hà Nội. 29. Nguyễn Văn Song (2009), Giáo trình kinh tế tài nguyên, Nxb Tài chính, Hà Nội 30. Nguyễn Quang Tuyến (2014), Những sửa đổi, bổ sung về sở hữu đất đai trong Luật đất đai năm 2013, Tạp chí Luật học; Số đặc san Tháng 11; tr. 78-84 31. Nguyễn Đình Kháng (2014); Tạp chí Cộng sản số 853 (11/2013), tr. 51-55 32. Nguyễn Thanh Lân (2015), Bàn về vấn đề sở hữu tồn dân về đất đai ở Việt Nam, Hội thảo khoa học “Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc chể thế hĩa chế độ sở hữu tồn dân về đất đai phù hợp với nền kinh thế thị trường định hướng XHCN trong Luật Đất đai 2013”, Hội Khoa học đất Việt Nam, Hà Nội 33. Nguyễn Thanh Lân (2018), Các cơng cụ thu hồi giá trị đất gia tăng trong quá trình phát triển kết cấu hạ tầng đơ thị ở một số quốc gia trên thế giới, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, Số 17, Tháng 6/2018, trang 58-61. 34. Nguyễn Trọng Tuấn (2010), Kinh nghiệm quản lý đất đai của một số nước trên thế giới và vấn đề đối với Việt Nam, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay, tr 11 – 15. 35. Đặng Thị Phương (2013), Chế độ sở hữu đất đai ở Việt Nam trong lịch sử và hiện nay, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, Số 12 (85, tr. 79-86; 36. Trần Quốc Toản (2013), Đổi Mới Quan Hệ Sở Hữu Đất Đai - Lý Luận Và Thực Tiễn, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 37. Nguyễn Văn Khánh (2013), Nghiên cứu Về quyền sở hữu đất đai ở Việt Nam, Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 29, Số 1 (2013) 1-16 . 38. Nguyễn Ngọc Vinh (2013), Đa dạng hĩa quyền sở hữu đất đai Những vấn đề cần bàn luận, Tạp chí Phát triển và Hội nhập, Số 9 (19) - Tháng 03-04/2013, tr. 73-76. 39. Đinh Xuân Thảo và Võ Thị Hồng Lan (2013), Chế định sở hữu đất đai và việc hồn thiện pháp luật về sở hữu đất đai ở Việt Nam hiện nay - những vấn đề lý luận và thực tiễn, Bản tin Thơng tin Khoa học Lập pháp số 01-2013. 40. Nguyễn Văn Thạo và Nguyễn Hữu Đạt (2004), Một số vấn đề sở hữu ở nước ta hiện nay, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội 203
24. 41. Đàm Văn Huệ (2006), Thuế Đất đai - Cơng cụ quản lý và điều tiết thị trường bất động sản: Sách chuyên khảo, Nxb Đại học Kinh tế Quốc dân 42. Chu Thị Thuỷ Chung (2010), Hồn thiện chính sách thu đối với đất đai ở Việt Nam: LATS Kinh tế, Học viện Tài chính. 43. Nguyễn Thành Hưng (2016), Quản lý nhà nước đối với các khoản thu từ đất ở Việt Nam, LATS Đại học Thương Mại, Hà Nội. 44. Trần Trọng Bình (2006), Chính sách thuế trong lĩnh vực đất đai đối với việc quản lý, phát triển thị trường bất động sản ở nước ta, Tạp chí Giáo dục lý luận; Số 6. - tr.35-41 45. Phùng Văn Nghệ và các cộng sự (2005), Báo cáo đề tài Nhánh “Những vấn đề kinh tế đất trong thị trường bất động sản”, thuộc đề tài độc lập cấp nhà nước ĐTĐL 2002/15, Bộ Tài nguyên và Mơi trường, Hà Nội 46. Phạm Sỹ Liêm (2008), Một số vấn đề kinh tế Bất động sản ở nước ta, Tạp chí Người Xây dựng, số 1, 2/2008, trang 23-25. 47. Đỗ Sơn Tùng (2013), Các mơ hình sở hữu đất đai trên thế giới, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế; Số 1 (416), tr. 45-53. 48. Nguyễn Đình Kháng (2008), Cơ sở lý luận và thực tiễn tiếp tục hồn thiện chính sách đất đai ở Việt Nam hiện nay: Sách chuyên khảo, Nxb Lao động 49. Lê Văn Hùng và Phạm Văn Minh (2007), Chính sách đất đai từ khi "đổi mới"- tư duy và hiện thực, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế Số 7, Tr.32-43. 50. Nguyễn Thế Chinh và các cộng sự (2014), Nghiên cứu ảnh hưởng của cơ chế hai giá đất đối với việc giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất và đề xuất giải pháp để giá đất do Nhà nước quy định phù hợp với giá thị trường, Báo cáo đề tài Khoa học cấp Bộ, Bộ TN&MT. 204