Phân tích yếu tố rủi ro trong việc lựa chọn phương án thi công đường hầm ở giai đoạn đấu thầu - Nguyễn Thị Thanh Huyền

Nội dung text: Phân tích yếu tố rủi ro trong việc lựa chọn phương án thi công đường hầm ở giai đoạn đấu thầu - Nguyễn Thị Thanh Huyền

1. ph©n tÝch yÕu tè rñi ro trong viÖc lùa chän ph­¬ng ¸n thi c«ng ®­êng hÇm ë giai ®o¹n ®Êu thÇu Nguyễn Thị Thanh Huyền Cao học 15C1 Tóm tắt: Mục đích của đấu thầu xây lắp là nhằm lựa chọn nhà thầu thích hợp, thực hiện gói thầu xây dựng, đáp ứng được các yêu cầu của chủ đầu tư về chi phí, chất lượng và thời gian thực hiện gói thầu, góp phần thực hiện tốt mục tiêu của dự án đầu tư xây dựng. Để tăng cơ hội giành được thắng lợi trong đấu thầu thi công xây lắp, nhà thầu phải dựa trên các thông số kỹ thuật và kinh tế của hồ sơ mời thầu, lập ra các bài toán để chọn phương án đấu thầu ít rủi ro. Đối với công trình hở vấn đề liên quan đến rủi ro đã khó lường trước, thì với công trình đường hầm việc xác định rủi ro càng phức tạp hơn. Bên cạnh việc lựa chọn phương án đảm bảo tính khả thi về mặt kỹ thuật, phù hợp với năng lực của đơn vị, nhà thầu còn cần phải đưa ra được chi phí thi công hợp lý, nhỏ nhất có thể chấp nhận được, và đã xét tới chi phí rủi ro. 1. NHỮNG YẾU TỐ DẪN ĐẾN PHÁT Ngoài ra rủi ro về tiến độ thi công do thay SINH CHI PHÍ TRONG QUÁ TRÌNH THI đổi thiết kế, do yêu cầu chống lũ cho công trình, CÔNG ĐƯỜNG HẦM do phục vụ mục đích chính trị cũng chiếm Đặc điểm chung của ngành xây dựng là một phần lớn trong việc tăng chi phí thi công. ngành đầy rủi ro, đặc biệt trong giai đoạn thi 1.1. Yếu tố kỹ thuật: địa chất, thiết bị và vật công. Giai đoạn thi công là rất nhạy cảm đối với liệu thi công tác động của rất nhiều yếu tố so với tất cả các Khác với công trình xây dựng trên mặt đất, giai đoạn khác của một dự án đầu tư xây dựng. hầm nằm trong lòng đất nên chịu ảnh hưởng lớn Chủ đầu tư cũng gặp rủi ro khi không ước lượng của điều kiện địa chất của khối địa tầng. đúng và phải mua đắt và ngược lại Nhà thầu Việc thi công đường hầm phụ thuộc rất nhiều cũng vậy. Điều này sẽ gây khó khăn cho nhà vào tính chất cơ lý của đất đá, cấu trúc của các thầu trong giai đoạn đấu thầu khi phải lựa chọn lớp đá, mức độ phong hoá và nước ngầm. giá bỏ thầu mà rủi ro quá lớn đang ở trước mặt. Đối với đá mềm như mác nơ, đá phấn, phiến Những rủi ro này chủ yếu thuộc 2 loại: rủi ro sét thì khả năng chịu lực kém cần phải tăng do yếu tố kỹ thuật và rủi ro về tài chính. cường gia cố khối đào, do vậy phải tăng chi phí Rủi ro về kỹ thuật trong thi công đường hầm thi công. Với đá cứng nứt nẻ nhiều, nước ngầm thường thể hiện trong cơ chế gây ra sự cố khi rửa trôi các chất kết dính giữa các khe nứt, đào đường hầm như cấu trúc địa chất, kích khiến cho khối đá mất ổn định. Những đứt gãy thước khối đào, phương pháp đào kết hợp với hở là đường dẫn duy nhất cho dòng nước ngầm biện pháp chống đỡ gia cố và một số tác động do đó tạo điều kiện tăng quá trình xói mòn cơ khác. học. Còn về xói mòn hoá học thì những đá có Những rủi ro về tài chính trong một dự án thành phần cacbônat như đá vôi, đá đôlômit quá xây dựng có liên quan đến nhiều khâu tạo nên trình phá hoại diễn ra chậm, ngược lại đá có dự án công trình. Đó là những thủ tục trong thành phần sunphát như đá anhydrite và thạch nghiệm thu, thanh toán, cấp vốn những biến cao thì xói mòn diễn ra nhanh hơn. Do bất lợi động giá cả thị trường. Riêng đối với thi công nêu trên, người ta thường tránh tuyến hầm thuỷ đường hầm thuộc loại xây dựng đặc thù, rủi ro điện qua vùng đá thạch cao hoặc anhydrite. tài chính liên quan nhiều đến các loại thiết bị Trường hợp phải đi qua loại đá đó thì phải có chuyên dùng, những vật liệu đặc chủng. biện pháp ngăn dòng thấm như phụt vữa chống 87
2. thấm và tăng tiến độ đào hầm. Cả hai giải pháp dừng hàng tháng, song không được bù dự toán đều phải tăng chi phí thi công so với dự toán v.v. (thuỷ điện Buôn Kuốp). ban đầu. b. Lãi suất ngân hàng cao. Do yếu tố bất ổn Trường hợp tuyến hầm gặp lớp đất mềm như của giá ngoại tệ, nên lãi suất cho vay của các phiến sét, macnơ với hàm lượng monmorilonit ngân hàng cũng biến động theo, trong lúc nguồn từ 5-10% dễ gặp đất trương nở. Sự trương nở có tiền tạm ứng cho thi công bị hạn chế theo định thể gây ra những vấn đề nghiệm trọng đến ổn mức. định khối đào, phải tăng gia cố tạm thời, và tác c. Hạn chế việc điều chỉnh giá. Trong nhiều dụng này đồng thời ảnh hưởng đến kết cấu vỏ hợp đồng xây dựng, chủ đầu tư thiên về loại hợp hầm trong suốt giai đoạn vận hành. Giải pháp đồng trọn gói, nên nhà thầu khó xoay sở khi thiết thực nhất là phải chuyển tuyến hầm sang phải thay đổi biện pháp thi công để tăng nhanh loại đất khác, tránh việc chi phí tăng do gia cố tốc độ thi công theo mục tiêu chính trị của Nhà hầm rất lớn. nước. Trình tự thi công trong đường hầm là theo Hầu hết các tuyến đường hầm đều gặp những phương pháp tuần tự. Muốn đẩy nhanh tốc độ bất lợi về cấu trúc kiến tạo địa chất và gây tổn đào thường phải mở thêm gương đào, thí dụ tại thất về tài chính và thời gian để xử lý như gặp công trường thuỷ điện Hoà Bình, có đoạn hầm đứt gãy lớn, vùng vỡ vụn và trượt; đá phân lớp phải mở tới 9 cửa hầm để tăng tốc độ đào, tăng thẳng đứng song song với tim hầm Như thực chi phí thi công rất lớn, song việc thanh toán bổ tế tuyến đường hầm thuỷ điện Buôn Kuôp gặp sung dự toán chậm, nhà thầu phải chịu thiệt về đứt gãy lớn đã phải dừng thi công một tháng và chênh lệch giá ở hai thời điểm khác nhau. chuyển tuyến hầm. d. Giá nguyên vật liệu, lao động, máy móc Về thiết bị và vật liệu thi công có liên quan thiết bị biến động lớn. Thí dụ khi đào hầm bằng đến phương pháp thi công, thí dụ thi công bằng TBM (Thuỷ điện Đại Ninh), giá thiết bị rất đắt, khiên đào (Shield Machine – SM) hoặc máy đào phần lớn phải nhập ở nước ngoài. Khi gặp địa (Tunnel Boring Machine – TBM) thì giá thành chất không phù hợp với tính năng máy, phải thiết bị chiếm tỷ trọng rất lớn trong giá thành thay một số phụ kiện trong điều kiện biến động công trình. Ngược lại thi công bằng phương giá thế giới rất lớn, sẽ làm tăng chi phí cho nhà pháp khoan- nổ thì chi phí thi công bị phụ thuộc thầu mà không được thanh toán. Tại công nhiều vào thiết kế khoan- nổ, cụ thể khối đào trường thuỷ điện Dakmi do điều kiện địa chất sau nổ phá nếu không thích hợp với mặt cắt phức tạp nên cửa nhận nước phải mất ba lần thiết kế thì phải tăng chi phí xử lý, tăng khối hiệu chỉnh thiết kế, khiến cho tiến độ chậm 3 lượng bê tông phải đổ bù. Nếu thi công theo tháng. Giai đoạn này giá thuốc nổ dao động rất phương pháp thi công hầm mới của Áo (New mạnh, nhiều nhà cung cấp không dám nhập Austrian Tunnelling Method – NATM) với địa khiến cho tiến độ càng thêm chậm, ảnh hưởng chất đất đá yếu thì giá thành thi công phụ thuộc đến chi phí của nhà thầu. nhiều vào biện pháp đào phân đoạn và những 1.3. Yếu tố quy trình nghiệm thu thanh toán kết cấu chống đỡ tạm thời. Thủ tục thanh toán, giải ngân đối với các 1.2. Yếu tố tài chính công đoạn thi công đường hầm nhiều lúc bị Trong thi công xây dựng hầm một số yếu tố chậm, do phải giải trình tính đặc biệt của công bất lợi về tài chính thường gặp như sau: nghệ thi công ở những việc cá biệt mà dự toán a. Định mức xây dựng cơ bản chưa hoàn không có. Nhà thầu phải tham khảo trường hợp chỉnh, đặc biệt đối với công việc trong đường tương tự ở công trình khác để chứng minh. hầm. Thí dụ việc đào lẹm phải bù bê tông, chủ 2. RỦI RO TRONG CHI PHÍ THI CÔNG đầu tư chỉ cho phép thanh toán dưới 5% hoặc do ĐƯỜNG HẦM Ở GIAI ĐOẠN ĐẤU THẦU tài liệu khảo sát không đạt gặp đứt gãy lớn phải Ngoài các thành phần chi phí trực tiếp như chuyển tuyến đường hầm, thiết bị, nhân công vật liệu, nhân công, máy thi công và chi phí 88
3. gián tiếp như chi phí quản lý, chi phí giám sát, 1.200.000 – 1.000.000 = 200.000 (đồng) so chi phí thi công xây dựng công trình đường hầm với khi thi công bình thường. trong giai đoạn đấu thầu còn có thêm những chi 3. LỰA CHỌN PHƯƠNG ÁN ĐỂ ĐẤU phí có khả năng phát sinh nằm trong từng khoản THẦU KHI TÍNH ĐẾN CHI PHÍ RỦI RO mục chi phí hoặc được tính thành phần riêng. Nguyên tắc chính để lựa chọn phương án thi Chi phí có khả năng phát sinh này còn được gọi công đường hầm đưa vào bài toán đấu thầu là là những chi tiêu bất ngờ có thể ước bằng kinh dựa trên lựa chọn công nghệ thi công, cùng với nghiệm đã trải qua và những khó khăn được dự công nghệ đó là chi phí thi công. So sánh giá kiến cho một công trình xây dựng đặc thù. Chi thành của các phương án có công nghệ thi công phí có khả năng phát sinh trong thi công như các hợp lý. Phương án thi công được chọn sẽ là yếu tố chi phí phát sinh từ kỹ thuật, yếu tố chi phương án có công nghệ thi công hợp lý cùng phí phát sinh từ tài chính. Ngoài ra đối với công với chi phí thấp nhất có thể. tác thi công đường hầm gặp nhiều yếu tố bất Việc lựa chọn phương án đấu thầu được xác thường nên nhà thầu cần tính thêm chi phí khi định trên cơ sở: gặp sự cố, đó là chi phí rủi ro. - Phương án của Chủ đầu tư là bài toán Khi xét đến rủi ro trong thi công, lúc này chi chính; phí thi công được xác định bằng tổng chi phí thi - Nhà thầu phải xác định giá của bài toán trên công công trình trong trạng thái bình thường và được coi là giá trần; chi phí thi công công trình lúc gặp rủi ro. - Xác định giá theo phương án dự kiến của Công thức xác định: nhà thầu sau khi trúng thầu: phương án này có F3 = F1 x PB + r x Pr (*) xét đến kinh nghiệm về công nghệ tổ chức thi Trong đó: công của nhà thầu để đưa ra giá; F3 : Chi phí có xét đến rủi ro; - Xác định giá đấu thầu: trên nguyên tắc nhỏ F1 : Chi phí thi công xây dựng ở giai đoạn hơn giá trần nhưng lớn hơn giá trên kinh nghiệm bình thường; bản thân nhà thầu. PB : Tỷ lệ công việc thi công trong điều kiện Áp dụng phương pháp tính toán cho tuyến bình thường (%); đường hầm được thiết kế với tổng chiều dài L= r : Chi phí thi công xây dựng khi có rủi ro; 4.789m; độ dốc i=0,5%. Đường kính 3.2m. Pr : Tỷ lệ công việc thi công khi có rủi Trong đó khối lượng phải xử lý đứt gãy theo ro (%). ước đoán có thể lên đến 30%, chiều dài cần xử Ví dụ như để tính giá thành 1m3 bê tông có lý đứt gãy là 1.436,7m. Biện pháp xử lý đứt gãy xét đến rủi ro với tỷ lệ công việc gặp rủi ro là dùng bê tông gia cố. trong quá trình đào là 20%, khi biết: Giá thành Phương án dự kiến của nhà thầu sau khi 1m3 bê tông ở điều kiện thi công bình thường là trúng thầu: tuyến đường hầm có điểm đầu tuyến 1.000.000 đồng/1m3. Khi gặp mực nước ngầm đi theo tuyến hầm chọn 200m, sau đó dần lượn đơn vị thi công phải gia cố bằng biện pháp cong theo góc 300 đến cách điểm cuối tuyến khoan phụt với thành phần vữa bê tông cường chọn 100m nhằm tránh vùng địa chất xấu, độ độ cao nên giá thành 1m3 bê tông lúc này là dài đường hầm của phương án này là 5.412m. 2.000.000 đồng/1m3. Kết quả tính đối với đoạn đường hầm dài Khi đó giá thành 1m3 bê tông có xét đến rủi 3.352,3m không xét thêm chi phí phải xử lý là: ro trong trường hợp đào khi gặp mực nước 29.525.930 đồng/m dài; ngầm được tính: Đối với đoạn đường hầm dài 1.436,7m tính F3 = 1.000.000 x 80% + 2.000.000 x 20% = ra 1m dài có xét thêm chi phí phải xử lý thêm 1.200.000 đồng (neo, bê tông) là: 45.694.887 đồng/m; Vậy giá thành 1m3 bê tông có xét đến rủi ro Do đó: đã tăng lên: Tổng chi phí xây dựng đường hầm dài 89
4. 4.789m trong điều kiện bình thường: thầu. Bằng kinh nghiệm về công nghệ và quản 141.399.679.770 đồng; lý thi công, giá chi phí thi công của phương án Tổng chi phí xây dựng đường hầm dài 5.412m phải nhỏ hơn chi phí thi công dự kiến theo hồ sơ theo phương án dự kiến của nhà thầu trong điều mời thầu. kiện bình thường: 159.794.333.160 đồng; Giá dự thầu phải nhỏ hơn giá trần dự kiến và Tổng chi phí xây dựng đường hầm dài lớn hơn chi phí của phương án nhà thầu dự kiến 4.789m trong đó có 1.436,7m phải xử lý đứt phải xử lý. gãy: 165.214.118.031 đồng. Vậy trên cơ sở chỉ tiêu tổng chi phí xây dựng Nếu xét về chi phí rủi ro thì giá thành 1m dài cho tuyến hầm, nhà thầu thấy rằng, nếu chấp đường hầm dùng để so sánh phương án sẽ là: nhận phương án của Chủ đầu tư thì khi tiến Tỷ lệ công việc thi công khi có rủi ro: hành thi công gặp đứt gãy sẽ đề xuất phương án Pr = (1.436,7m/4.789m )*100% = 30% trên ra xử lý, khi đó về phía nhà thầu sẽ có lợi. Tỷ lệ công việc thi công bình thường: PB = 4. KẾT LUẬN 100% - 30% = 70% Trong điều kiện nền kinh tế thị trường cạnh Vậy giá thành 1m dài đường hầm tính chung tranh bình đẳng và nghiệt ngã, các doanh nghiệp trong điều kiện thi công bình thường và điều xây dựng (nhà thầu) muốn tồn tại thì phải thắng điện thi công gặp rủi ro ứng với các tần suất trên thầu để tạo công ăn việc làm và thu nhập cho theo công thức (*) là: doanh nghiệp. Còn để phát triển, thì đòi hỏi F3 = F1 x PB + r x Pr = 29.525.930x70% + doanh nghiệp cần có những chiến lược sản xuất 45.694.887x30%= 34.376.617 đồng kinh doanh phù hợp. Một trong những chiến Vậy giá thành tổng chiều dài đường hầm là: lược đó là vấn đề giá trong đấu thầu, nhà thầu F = 4.789 x 34.376.617 = 164.629.619.292 không thể thắng thầu bằng mọi giá, mà phải xét đồng tới mức thu nhập tối thiểu chấp nhận được từ Kiểm tra lại: việc nếu thắng thầu và thực hiện gói thầu. 29.525.930 x 3.352.3 + 45.694.887 x 1.436,7 Thị trường xây dựng vốn tiềm ẩn nhiều rủi = 164.629.619.292 đồng ro, xây dựng công trình đường hầm lại càng Như vậy giá đấu thầu có thể dao động từ: hàm chứa trong nó nhiều yếu tố rủi ro hơn, mà 159.794.333.160 đồng đến 164.629.619.292 rủi ro đồng nghĩa với chi phí thi công, với tổn đồng và giá đấu thầu sẽ được quyết định sát thời thất gia tăng. Các nhà thầu xây dựng công trình hạn đóng thầu tùy thuộc vào lượng thông tin thu đường hầm cần có phương pháp tính toán định nhận được. lượng rủi ro để xác định giới hạn giá gói thầu Nhà thầu dựa trên hồ sơ mời thầu đưa ra mà mình có lợi, để chủ động hơn trong quá trình được phương án thi công xử lý sau khi đã trúng tham gia đấu thầu. Tài liệu tham khảo 1. Luật đấu thầu (2005) và Nghị định 85/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ về Hướng dẫn Luật Đấu thầu và lựa chọn nhà thầu theo Luật Xây dựng; 2. Thái Bá Cẩn (2008), Giáo trình phân tích và quản lý dự án đầu tư, NXB giáo dục; 3. Công ty cổ phần Năng lượng dầu khí toán cầu (2005), Dự án thuỷ điện Nậm Pàn 5 thuộc hai xã Mường Bú, huyện Mường La và xã Mường Bằng huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La; 4. Vũ Trọng Hồng (2004), Giáo trình thi công đường hầm thủy công, Trường đại học Thủy lợi Hà Nội; 5. Nguyễn Thế Phùng, Nguyễn Ngọc Tuấn (1997), Thi công hầm, NXB khoa học và kỹ thuật; Trần Duy Thanh (2007), Kinh tế học, Đại học Bách Khoa Hà Nội; 6. Nguyễn Xuân Trọng (2004), Thi công hầm và công trình ngầm, NXB Xây dựng; 90
5. 7. Nguyễn Bá Uân, Ngô Thị Thanh Vân (2006), Kinh tế thuỷ lợi, NXB Xây dựng, Hà Nội; 8. Costestimation (2008), estimation.html; 9. Abstract Analysis of risk factors in the selection of tunnel construction in the bidding phase The purpose of construction bidding is to select the suitable bidder (contractor) for implementing the construction bidding package, who suits the project owner’s requirements on bidding package cost, quality and fulfillment duration, in order to well realize the goal of the construction investment project. In order to win the construction and building bid, the bidder must formulate bidding plans to select the less risky one, based on the technical and economics specifications of the invitation to tender documents. While the risk is already difficult to anticipate for the open structures, the determination of risk is even more complicated for tunnel structures. Beside the selection of technically feasible plan, which is suitable with the bidder’s ability, it must also give the reasonable, acceptable minimum construction cost, including the spare cost for risks. 91