Research on factors affecting the competitiveness of Nghi Son economic zone, Thanh Hoa province

Nội dung text: Research on factors affecting the competitiveness of Nghi Son economic zone, Thanh Hoa province

1. 98 Journal of Mining and Earth Sciences Vol. 62, Issue 2 (2020) 98 - 108 Research on factors affecting the competitiveness of Nghi Son economic zone, Thanh Hoa province Hieu Tien Nguyen 1, Le Thi Le 2,* 1 Board of Management, Nghi Son Economic Zone, Thanh Hoa, Vietnam 2 Thanh Hoa University of Culture, Sport and Tourism, Thanh Hoa, Vietnam ARTICLE INFO ABSTRACT Article history: st Competitiveness plays a key role in creating the prosperity, efficiency, and Received 1 Jan 2021 productivity of an economic zone. This study is conducted to build and Accepted 16th April 2021 verify a scale of factors affecting the competitiveness of Nghi Son Available online 29th April 2021 economic zone, Thanh Hoa province. Both qualitative and quantitative Keywords: research methods are applied. The collected data includes 108 enterprises Board of management, operating in Nghi Son economic zone. After screening, the data is processed through the exploratory factor analysis, confirmatory factor Nghi Son economic zone, analysis and description statistics to consider as a basis for the weighting Thanh Hoa province. scales. The research results indicate that: there are 4 groups of factors that directly affect the competitiveness of the economic zone, including: availability of the economic zone, the role of the economic zone management board, competitiveness platform at EZ level, and competitiveness platform at the enterprise level. The assessment of the importance of factor groups shows that the groups of indicators related to the advantage of input production factors are underestimated the role of intangible factors related to competing capability. Copyright © 2021 Hanoi University of Mining and Geology. All rights reserved. ___ *Corresponding author E - mail: lethiledhvhttdl@gmail.com DOI: 10.46326/JMES.2021.62(2).10
2. Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất Tập 62, Kỳ 2 (2021) 98 - 108 99 Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của Khu kinh tế Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa Nguyễn Tiến Hiệu 1, Lê Thị Lệ 2, * 1 Ban Quản lý Khu kinh tế Nghi Sơn và các Khu công nghiệp Thanh Hóa, Thanh Hóa, Việt Nam 2 Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, Việt Nam THÔNG TIN BÀI BÁO TÓM TẮT Quá trình: Năng lực cạnh tranh đóng vai trò tối quan trọng trong việc tạo ra sự thịnh Nhận bài 01/01/2021 vượng, mức độ hiệu quả và tính năng suất của khu kinh tế. Nghiên cứu này Chấp nhận 16/4/2021 được thực hiện nhằm xây dựng và kiểm chứng thang đo lường các nhân tố Đăng online 29/4/2021 ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của Khu kinh tế Nghi Sơn, tỉnh Thanh Từ khóa: Hóa. Cả hai phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng đều được áp Năng lực cạnh tranh, dụng. Dữ liệu được thu thập bao gồm 108 doanh nghiệp đang hoạt động trong Khu kinh tế Nghi Sơn. Sau khi sàng lọc, các dữ liệu được xử lý qua bước Khu kinh tế Nghi Sơn, phân tích nhân tố khám phá, phân tích nhân tố khẳng định và thống kê mô Tỉnh Thanh Hóa. tả nhằm làm cơ sở cho việc xây dựng trọng số thang đo sau này. Các kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng có 4 nhóm nhân tố trực tiếp tác động đến năng lực cạnh tranh của khu kinh tế, gồm: các yếu tố sẵn có của khu kinh tế, vai trò của ban quản lý khu kinh tế, nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ khu kinh tế và nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đánh giá về mức độ quan trọng của các nhóm nhân tố cho thấy, các nhóm chỉ tiêu liên quan đến lợi thế về nhân tố sản xuất đầu vào bị đánh giá thấp hơn vai trò của các nhân tố vô hình liên quan đến năng lực cạnh tranh. © 2021 Trường Đại học Mỏ - Địa chất. Tất cả các quyền được bảo đảm. hoạt động, với tổng diện tích mặt đất và mặt biển 1. Mở đầu gần 853.000 ha, chiếm 2% diện tích cả nước. Vốn Trên thế giới hiện nay có khoảng 5.400 khu đầu từ của các dự án trong các khu kinh tế đạt công nghiệp (SEZ), phân bố ở 147 quốc gia (World khoảng 27,7% tổng vốn đầu tư toàn xã hội trong Economic Forum, 2020). Ở Việt Nam, theo số liệu giai đoạn 2016 – 2020. Tại một số địa phương, tỷ của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến nay cả nước có 15 lệ thu Ngân sách nhà nước trên địa bàn khu công khu kinh tế đã được thành lập, 3 khu kinh tế đã nghiệp, khu kinh tế chiếm khoảng trên 60% tổng được quy hoạch, 369 khu công nghiệp đã đi vào thu Ngân sách nhà nước của địa phương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2020). ___ Tuy đã phát triển rất mạnh mẽ, các khu kinh *Tác giả liên hệ tế ở Việt Nam vẫn đang đối mặt với một số thách E - mail: lethiledhvhttdl@gmail.com thức to lớn: Thứ nhất, năng lực cạnh tranh của các DOI: 10.46326/JMES.2021.62(2).10 khu kinh tế còn thấp, dẫn đến năng suất hoạt động
3. 100 Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ /Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(1), 98 - 108 của nhiều khu kinh tế không cao. Dù số lượng Từ các vấn đề cấp thiết ở trên, dựa trên thực doanh nghiệp tham gia đầu tư nhiều, lượng vốn tiễn địa bàn nghiên cứu tại Khu kinh tế Nghi Sơn, đầu tư lớn, nhưng hiệu quả kinh tế mang lại chưa tỉnh Thanh Hóa, nghiên cứu này được thực hiện đáp ứng được kỳ vọng, dẫn đến lượng thuế thu nhằm hai mục tiêu: thứ nhất, xác định và kiểm được còn hạn chế, mức tăng về thu nhập của định các nhân tố có khả năng ảnh hưởng đến năng người lao động trong các khu kinh tế còn chậm. lực cạnh tranh của Khu kinh tế Nghi Sơn; thứ hai, Tình trạng này còn dẫn đến việc lãng phí tài phân tích mức độ quan trọng của các nhân tố nguyên đất, tài nguyên vốn và các tài nguyên khác trong mô hình, từ đó làm cơ sở cho việc xây dựng ở các khu kinh tế (Thân Trọng Thụy, Phan Xuân hệ thống trọng số đánh giá năng lực cạnh tranh Hậu, 2012). Thứ hai, đa phần các khu kinh tế vẫn sau này. chủ yếu dựa vào yếu tố miễn giảm thuế phí, cơ chế chính sách đầu tư hấp dẫn, lao động giá rẻ để thu 2. Lý thuyết nghiên cứu hút các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, thiếu các Khu Kinh tế được hiểu là khu vực có không phương án phát triển cụm ngành dài hạn một cách gian kinh tế riêng biệt với môi trường đầu tư và hiệu quả để khai thác tối đa các doanh nghiệp lớn kinh doanh đặc biệt thuận lợi cho các nhà đầu tư, đã đầu tư, cũng như tạo nền tảng thu hút các có ranh giới địa lý xác định, được thành lập theo doanh nghiệp mới trong những lĩnh vực có giá trị điều kiện, trình tự và thủ tục quy định của nước sở gia tăng cao (Đỗ Minh Triết, 2019). Thứ ba, một số tại (Nghị định 82/2018/NĐ-CP, 2018). Các đặc khu kinh tế tuy có số lượng doanh nghiệp đầu tư điểm chính của khu Kinh tế thành công liên quan nhiều, nhưng hàm lượng công nghệ trong các khu đến khả năng cung cấp ngay các cơ sở hạ tầng chất kinh tế còn chưa cao nếu không muốn nói là thấp lượng cao, nguồn nhân lực kỹ năng cao sẵn có, và với số vốn trung bình khoảng 3,5 triệu USD/ha các dịch vụ hỗ trợ rõ ràng (Nghị định trong khi ở các khu kinh tế có hàm lượng công 82/2018/NĐ-CP, 2018). Ngoài ra, việc thực thi nghệ cao mức vốn này đạt con số 40÷100 triệu pháp lý được sắp xếp hợp lý, các quy tắc thành lập USD/ha (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2020). Thứ tư, doanh nghiệp đơn giản; quản lý hải quan, quản lý hiện chưa có một bộ chỉ số đánh giá năng lực cạnh hành chính và các hình thức phê duyệt đặc biệt tranh của các khu kinh tế để hỗ trợ định hướng khác được hỗ trợ thực hiện nhanh chóng (Nghị phát triển cho các khu kinh tế trong tương lai. định 82/2018/NĐ-CP, 2018). Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt giữa các Năng lực cạnh tranh khu kinh tế là khả năng khu kinh tế, khu công nghiệp ở trong khu vực của khu kinh tế đạt được những thành quả nhanh Đông Nam Á nói riêng, và toàn thế giới nói chung và bền vững, được xác định dựa trên sự thay đổi nhằm thu hút dòng vốn đầu tư rút ra từ Trung về tổng sản phẩm sản xuất ra tại khu kinh tế đó Quốc. Vấn đề nâng cao năng lực cạnh tranh của các trên đầu người theo thời gian (Porter, M. E., 2000). khu kinh tế, khu công nghiệp ở Việt Nam, nhằm Nói cách khác, năng lực cạnh tranh được hiểu là giải quyết nhanh chóng 4 vấn đề tồn tại nêu ở trên năng suất sản xuất khu kinh tế. Một khu kinh tế có lại càng trở nên cấp thiết (Thân Trọng Thụ y, Phan năng suất, hiệu quả là khu kinh tế có năng lực sử Xuân Hạ u, 2012). Khu kinh tế Nghi Sơn, với vai trò dụng, khai thác tốt các nguồn lực, bao gồm cả các là một trong những đầu tàu phát triển kinh tế của nguồn lực hữu hình (vốn, lao động, đất đai và các tỉnh Thanh Hóa nói riêng, và Việt Nam nói chung tài nguyên khác) và các nguồn lực vô hình (Lê Thị thì vấn đề này lại càng trở nên cấp bách. (Lê Thị Lệ, 2016). Năng lực cạnh tranh không phải là việc Lệ, 2019). khu kinh tế cạnh tranh trong lĩnh vực gì để thịnh Liên quan đến khía cạnh học thuật, đã có rất vượng mà là khu kinh tế đó cạnh tranh hiệu quả nhiều nghiên cứu ở trong và ngoài nước phân tích như thế nào trong các lĩnh vực. Điều này cũng có nội dung về năng lực cạnh tranh, tuy nhiên các nghĩa là cạnh tranh như thế nào (năng suất cao nghiên cứu này mới chỉ tập trung làm rõ các thang hay thấp) thậm chí quan trọng hơn việc cạnh đo đánh giá năng lực cạnh tranh ở 3 cấp độ: quốc tranh trong ngành nào (Porter, M. E., 2010; 2013). gia, ngành và doanh nghiệp. Hầu như chưa có Liên quan đến hướng nghiên cứu về năng lực nghiên cứu nào được thực hiện để xây dựng thang cạnh tranh, đa phần các nghiên cứu chỉ tập trung đo đánh giá năng lực cạnh tranh của các khu công vào ba nhóm cấp độ/phạm vi nghiên cứu là: Năng nghiệp, khu kinh tế (Wahyuni và nnk., 2010). lực cạnh trạnh cấp quốc gia, cấp ngành; Năng lực
4. Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ/Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(2), 98 - 108 101 cạnh tranh doanh nghiệp; Năng lực cạnh tranh của các nguồn lợi khác, Mặc dù những yếu tố này sản phẩm hoặc dịch vụ (Wahyuni và nnk., 2010). giữa các khu kinh tế có thể tương đồng hoặc khác Trong đó, các nghiên cứu đa phần tập trung vào biệt, song chúng đều là những đầu vào cần thiết việc xây dựng bộ chỉ số đo lường năng lực cạnh cho việc cạnh tranh của bất kỳ khu kinh tế nào và tranh, cũng như đề xuất các phương hướng để xây cho cả các doanh nghiệp hoạt động trong khu kinh dựng năng lực cạnh tranh bền vững cho các đối tế đó. Tuy nhiên, dựa vào lý thuyết về nghịch lý “lời tượng nghiên cứu tương ứng. Hiện có rất ít nghiên nguyền tài nguyên”, sẽ không phải khi nào thì sự cứu đề cập đến năng lực cạnh tranh khu kinh tế dồi dào của các yếu tố “tiên thiên” này cũng mang (Wahyuni và nnk., 2010). lại năng lực cạnh tranh tốt hơn cho khu kinh tế Trong nghiên cứu này trên cơ sở khung phân (Zeng, D. Z., 2010; 2012). tích năng lực cạnh tranh được đề xuất bởi Michael Nhóm nhân tố thứ hai là “Năng lực cạnh tranh Porter (Porter, M. E., 2000; 2011), nghiên cứu tiến ở cấp độ khu kinh tế”, nhóm này bao gồm các nhân hành tổng hợp thêm các nghiên cứu có liên quan tố cấu thành nên môi trường hoạt động của doanh đến năng lực cạnh tranh nói chung và các nghiên nghiệp. Môi trường hoạt động của doanh nghiệp cứu có tính đặc thù về khu kinh tế nói riêng để là tổng hoà các yếu tố có ảnh hưởng lên năng lực phác thảo nên mô hình nghiên cứu đề xuất (Hình cạnh tranh của các doanh nghiệp từ cách suy nghĩ, 1). Khung phân tích này giúp trả lời một câu hỏi quan điểm, thái độ cho đến hành vi, sự sáng tạo và then chốt: với vai trò trung tâm của năng suất tinh thần kinh doanh. Có thể chia các yếu tố này trong khuôn khổ phân tích năng lực cạnh tranh, thành hai nhóm chính bao gồm: (i) chất lượng của những nhân tố quyết định năng suất và tốc độ tăng hạ tầng xã hội và các thể chế chính trị, pháp luật, trưởng năng suất của khu kinh tế là gì? văn hoá, xã hội, giáo dục, y tế; (ii) các thể chế, chính Nội dung của các nhân tố được trình bày cụ sách kinh tế như chính sách tài khoá, tín dụng và thể như sau: cơ cấu kinh tế. Cần lưu ý rằng, mặc dù các nhân tố Nhóm nhân tố thứ nhất là “các yếu tố lợi thế này không trực tiếp “tạo ra” năng suất và năng lực sẵn có của khu kinh tế”, bao gồm: tài nguyên thiên cạnh tranh, song chúng lại có vai trò hết sức quan nhiên, vị trí địa lý, hay quy mô của khu kinh tế. trọng trong việc thúc đẩy hay cản trở nỗ lực tăng Những nhân tố này không chỉ là số lượng mà còn năng suất của doanh nghiệp (Bogoviz và nnk., bao gồm sự phong phú, chất lượng, khả năng sử 2016; Hsu và nnk., 2013). dụng, chi phí đất đai, điều kiện khí hậu, diện tích Nhóm nhân tố thứ ba là “Năng lực cạnh tranh và địa thế vùng, nguồn khoáng sản, nguồn nước, ở cấp độ doanh nghiệp”, đây là những nhân tố tác Hình 1. Mô hình nghiên cứu đề xuất.
5. 102 Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ/Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(2), 98 - 108 động trực tiếp tới năng suất của doanh nghiệp, 3. Phương pháp nghiên cứu bao gồm chất lượng môi trường kinh doanh và Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng đồng cơ sở hạ tầng kỹ thuật, trình độ phát triển cụm thời cả hai phương pháp: nghiên cứu định tính và ngành, hoạt động và chiến lược của doanh nghiên cứu định lượng. Trước tiên bước nghiên nghiệp. Trong đó, chất lượng môi trường kinh cứu định tính thông qua phỏng vấn chuyên gia doanh thường được đánh giá qua bốn đặc tính được thực hiện dựa trên phương pháp Delphi. Cụ tổng quát bao gồm: (i) các điều kiện về nhân tố thể, đây là một quy trình được sử dụng để đưa ra đầu vào, (ii) các điều kiện cầu, (iii) các ngành ý kiến hoặc quyết định của nhóm bằng cách khảo công nghiệp phụ trợ và liên quan, và (iv) chiến sát một nhóm chuyên gia (10 người, bao gồm các lược công ty, cấu trúc và cạnh tranh nội địa. nhà nghiên cứu có kinh nghiệm trong lĩnh vực Porter (2008) mô tả bốn đặc tính này thông qua nghiên cứu về năng lực cạnh tranh và nghiên cứu bốn góc của mô hình Kim cương Porter về khu kinh tế; cũng như các trưởng bộ phận trong (Wahyuni và nnk., 2010; 2013). Ban quản lý Khu kinh tế Nghi Sơn; và một số cán Trình độ phát triển cụm ngành phân tích sự bộ doanh nghiệp có tính đại diện cao). Các chuyên tập trung về mặt địa lý của các doanh nghiệp, các gia trả lời một số vòng của bảng câu hỏi định tính tài sản chuyên môn, hoặc các tổ chức hoạt động và câu trả lời được tổng hợp và chia sẻ với nhóm trong những lĩnh vực nhất định. Cụm ngành sau mỗi vòng. Kết quả của bước điều tra định tính phản ánh tác động của các liên kết và tác động giúp hiệu chỉnh mô hình và thang đo nghiên cứu lan toả giữa các doanh nghiệp và các tổ chức có đề xuất (kết quả cụ thể được trình bày ở phần 4.1). liên quan trong cạnh tranh. Sự phát triển của các Tiếp đến, ở bước nghiên cứu định lượng, tác cụm ngành cũng sẽ giúp tăng năng suất và hiệu giả tiến hành phỏng vấn diện rộng các doanh quả hoạt động, thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo, và nghiệp tại Khu kinh tế Nghi Sơn thông qua bảng các quá trình thương mại hoá. Sự có mặt của hỏi cấu trúc, các câu hỏi trong thang đo được đo cụm ngành cũng tạo cơ hội cho dòng chảy thông lường bằng thang Likert, với các giá trị chạy từ tin và trao đổi kỹ thuật, tăng khả năng phát sinh 1÷5 trong đó: 1 - rất không quan trọng đến 5 – rất những cơ hội mới trong ngành công nghiệp, quan trọng. Mẫu được chọn dựa trên phương giúp hình thành một hình thức doanh nghiệp pháp ngẫu nhiên đơn giản, dựa trên danh sách mới, những doanh nghiệp sẽ mang đến một 411 doanh nghiệp hoạt động trong Khu kinh tế phương pháp mới trong cạnh tranh. Nghi Sơn được cho từ trước, nghiên cứu sử dụng Nhóm nhân tố thứ tư là “Vai trò của cơ quan hàm random trên excel để chọn ra các doanh quản lý nhà nước”, bao gồm năng lực hỗ trợ kết nghiệp cần điều tra, với tỷ lệ đảm bảo cân đối giữa nối, năng lực thúc đẩy sự phát triển và các năng các loại hình doanh nghiệp và quy mô doanh lực khác. Trong đó năng lực hỗ trợ kết nối liên nghiệp khác nhau. quan đến khả năng thúc đẩy sự liên kết ngành, Cỡ mẫu điều tra điều tra 108 doanh nghiệp, liên kết chéo trong khu kinh tế; liên kết các được tính dựa trên công thức ước lượng trung doanh nghiệp trong khu kinh tế với các doanh bình (Hair và nnk., 1998). Nhóm điều tra liên hệ nghiệp trong nước, trên thế giới nhằm đem tới các đại diện doanh nghiệp thông qua điện thoại, hiệu ứng lan tỏa (external spill-overs). Đồng email và phỏng vấn trực tiếp. Trong tổng số 135 thời đó cũng là khả năng của ban quản lý hỗ trợ bảng hỏi được gửi, loại trừ đi các bảng hỏi trả về xúc tiến mối liên kết giữa các doanh nghiệp bên không hợp lệ, kết quả thu được 108 mẫu đưa vào trong khu kinh tế với các đơn vị cấp cao hơn ở phân tích, tỷ lệ phản hồi chung là 80%. địa phương, ở trung ương. Kế đến, năng lực thúc Liên quan đến phương pháp phân tích, dữ đẩy sự phát triển nhấn mạnh đến vai trò của cơ liệu thứ cấp được phân tích thông qua phần mềm quan quản lý nhà nước trong việc hoạch định và Nvivo 20, dựa trên phương pháp thống kê và so thực thi các chính sách kinh tế, trong việc định sánh, nhằm chỉ rõ vị thế cạnh tranh của Khu kinh hình nhu cầu và thiết lập các tiêu chuẩn cho cạnh tế Nghi Sơn tương quan so với các khu kinh tế tranh nhằm hướng đến việc cải thiện năng suất khác trong nước và trên thế giới. Dữ liệu sơ cấp (Lê Thị Lệ, 2013; Nguyễn Thị Minh Nguyệt, được phân tích thông quan phần mềm SPSS 20.0 2014; Phạm Thị Phương, 2017). và AMOS 20.0.
6. Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ /Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(1), 98 - 108 103 Nghiên cứu được thực hiện trong vòng 12 trích từ thang đo 63 biến quan sát ban đầu, đồng tháng từ tháng 1/2020 đến tháng 12/2020. thời loại đi các biến quan sát có nội dung trùng lặp, từ đó đảm bảo tính thống nhất và phân biệt 4. Kết quả nghiên cứu giữa các nhóm tiêu chí trong thang đo. Trong nghiên cứu này, phương pháp phân tích thành 4.1. Nghiên cứu định tính các nhân tố tác phần chính (principal components analysis – động đến năng lực cạnh tranh của Khu kinh PCA) và kỹ thuật xoay không vuông góc tế Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa (promax) được áp dụng. Kết quả phân tích EFA Thông qua việc sử dụng bảng hỏi định tính lần 1 chỉ ra rằng, có 2 biến quan sát FDB4 và và kỹ thuật phỏng vấn Delphi như trình bày TECH 5 không thỏa mãn điều kiện hệ số tải nhân trong phần trên, nghiên cứu đã phát hiện bổ tố lớn hơn 0,5 nên bị loại khỏi thang đo. Tiếp sung thêm 1 nhóm nhân tố và 6 biến quan sát đến, kết quả phân tích EFA lần 3 chỉ ra thang đo vào thang đo lường các nhân tố tác động đến các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh năng lực cạnh tranh Khu kinh tế Nghi Sơn, cụ khu kinh tế thỏa mãn các điều kiện kiểm định: thể: hệ số Kaiser-Meyer-Olkin > 0,5; mức ý nghĩa của Nhóm nhân tố “Vai trò của cơ quan quản lý Bartlett's Test of Sphericity 1, từ tính đặc thù hoạt động của các khu kinh tế ở tổng phương sai trích > 50% và hệ số tải nhân Việt Nam. Để đạt được những chính sách hỗ trợ tố của tất cả các biến quan sát đều > 0,5 (Gerbing thông thoáng từ địa phương hoặc trung ương, & Anderson, 1988; Hulland, 1999; Hair và nnk., cần có sự kết nối giữa doanh nghiệp hoạt động 2004) (xem Bảng 2). Có 15 nhân tố đại diện trong khu kinh tế và các cấp quản lý, thông qua được rút trích ra từ 61 biến quan sát trong thang sự hỗ trợ từ ban quản lý khu kinh tế. Đồng thời, đo. việc không ngừng hoàn thiện môi trường cạnh 4.2.2. Phân tích nhân tố khẳng định (CFA) tranh, môi trường triển khai hoạt động kinh doanh phụ thuộc rất lớn vào năng lực của ban Phân tích nhân tố khẳng định là bước phân quản lý khu kinh tế. tích tiếp theo của phân tích nhân tố khám phá Bên cạnh nhóm nhân tố mới kể trên, các EFA, bao gồm thiết kế để xác định, kiểm nghiệm nhóm nhân tố đã đề xuất từ đầu cũng được kiến và điều chỉnh các mô hình đo lường một cách nghị hiệu chỉnh nội dung và bổ sung một số chỉ độc lập. Mục đích CFA là nhằm thiết lập các mô tiêu mới, bao gồm: bổ sung chỉ tiêu về “Sự hiện hình đo lường phù hợp tốt được dùng để kiểm hữu của một vài công ty tầm cỡ trong khu kinh định mô hình cấu trúc (Hair và nnk., 2014). tế” vào nhóm nhân tố về quy mô của khu kinh tế a. Độ phù hợp (Model fit) (SIZE); bổ sung chỉ tiêu về “Sự sẵn có về lao động Kết quả phân tích CFA lần 1 cho thấy có sự có kỹ năng quản lý” vào nhóm nhân tố tài tương quan mạnh giữa các biến thuộc nhóm nguyên con người (HR); bổ sung chỉ tiêu về “Khu “Các yếu tố sẵn có của khu kinh tế” và nhóm kinh tế có nhiều trung tâm đào tạo nhân sự cấp “Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ khu kinh cao” và “Khu kinh tế có nhiều trung tâm dạy tế”. Thông qua việc sử dụng hệ số điều chỉnh mô nghề” vào nhóm nhân tố hạ tầng văn hóa, giáo hình (modification index - MI), nghiên cứu đã dục, y tế, xã hội (CEP); bổ sung chỉ tiêu “Tài năng tiến hành hiệu chỉnh khung thang đo. Kết quả quản lý của các lãnh đạo doanh nghiệp hoạt phân tích CFI lần 2 cho ra các chỉ số chính trong động trong khu kinh tế” vào nhóm nhân tố về mô hình đo lường cung cấp sự phù hợp tốt với hoạt động và chiến lược của doanh nghiệp dữ liệu: χ2 / df 0,9; Goodness-of-fit index (GFI) > 0,9; Tucker 4.2. Kết quả phân tích nhân tố & Lewis index (TLI) > 0,9 và Root Mean Square Error Approximation (RMSEA) < 0,08 4.2.1. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) (Kettinger & Lee, 1995; Arbuckle, 2006) (Xem Phân tích nhân tố khám phá được thực hiện Bảng 1). nhằm xác định số lượng các nhân tố được rút
7. 104 Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ/Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(2), 98 - 108 Bảng 1. Kết quả bước nghiên cứu định tính. Thang đo trước Thang đo sau Nhóm nhân tố Nguồn hiệu chỉnh hiệu chỉnh Các yếu tố sẵn có của Khu kinh tế Quy mô của khu kinh tế (SIZE) [18, 19] 3 biến quan sát 4 biến quan sát Đặc điểm địa lý (GEO) [18, 19] 3 biến quan sát 3 biến quan sát Tài nguyên tự nhiên (NR) [18, 19] 4 biến quan sát 4 biến quan sát Tài nguyên con người (HR) [18, 19] 3 biến quan sát 4 biến quan sát Vai trò của cơ quan quản lý nhà nước Năng lực hỗ trợ kết nối (CAB) [6, 7] 0 biến quan sát 5 biến quan sát Năng lực thúc đẩy sự phát triển (FDB) [6, 7] 0 biến quan sát 5 biến quan sát Năng lực quản lý cạnh tranh (CMB) [6, 7] 0 biến quan sát 3 biến quan sát Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ khu kinh tế Hạ tầng văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội [1, 4] 4 biến quan sát 6 biến quan sát (CEP) Hạ tầng kỹ thuật (GTVT, điện, nước, viễn [1, 4] 5 biến quan sát 5 biến quan sát thông) (TECH) Chính sách tài khóa, đầu tư, tín dụng, cơ [1, 4] 5 biến quan sát 5 biến quan sát cấu (CRE) Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ doanh nghiệp Môi trường kinh doanh (BE) [14, 18] 5 biến quan sát 5 biến quan sát Trình độ phát triển cụm ngành (ICD) [14, 18] 4 biến quan sát 4 biến quan sát Hoạt động và chiến lược của doanh [14, 18] 3 biến quan sát 4 biến quan sát nghiệp (STR) Năng lực cạnh tranh khu kinh tế [8, 10] 3 biến quan sát 3 biến quan sát (COM) Hiệu suất khu kinh tế (PER) [8, 10] 3 biến quan sát 3 biến quan sát (Nguồn: Kết quả xử lý dữ liệu, 2021) Bảng 2. Kết quả phân tích nhân tố. Tổng phương Hiệu chỉnh KMO Sig. Barlet's test Phân tích nhân tố sai trích khám phá (EFA) Lần 1 ,894 ,000 72.540% Lần 2 ,907 ,000 72.939% Hiệu Phân tích nhân tố CMIN/DF GFI TLI CFI chỉnh khẳng định Trước 2,054 0,907 0,956 0,963 (CFA) Sau 2,175 0,900 0,900 0,907 (Nguồn: Kết quả xử lý dữ liệu, 2021) b. Phân tích độ tin cậy thang đo (Scale (CR)> 0,7, phương sai trích (AVE)> 0,5 (Slater, reliability) 1995; Hair và nnk., 2014). Các kết quả này có nghĩa thang đo đáng tin cậy. Các chỉ số trong Bảng 3 cho thấy giá trị độ tin cậy của thang đo cao hơn giá trị khuyến nghị: Hệ c. Tính hiệu lực về cấu trúc (Construct Validity) số Cronbach alfa (Alfa)> 0,7, Độ tin cậy tổng hợp
8. Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ /Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(1), 98 - 108 105 Bảng 3. Phân tích độ tin cậy thang đo. Độ tin cậy Thang đo Alfa CR AVE Các yếu tố sẵn có của Khu kinh tế Quy mô của khu kinh tế (SIZE) 0,752 0,931 0,698 Đặc điểm địa lý (GEO) 0,826 0,927 0,617 Tài nguyên tự nhiên (NR) 0,831 0,912 0,673 Tài nguyên con người (HR) 0,790 0,890 0,630 Vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước Năng lực hỗ trợ kết nối (CAB) 0,916 0,919 0,622 Năng lực thúc đẩy sự phát triển (FDB) 0,910 0,914 0,641 Năng lực quản lý cạnh tranh (CMB) 0,910 0,911 0,631 Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ khu kinh tế Hạ tầng văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội (CEP) 0,920 0,921 0,700 Hạ tầng kỹ thuật (GTVT, điện, nước, viễn thông) (TECH) 0,896 0,896 0,635 Chính sách tài khóa, đầu tư, tín dụng, cơ cấu (CRE) 0,903 0,906 0,659 Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ doanh nghiệp Môi trường kinh doanh (BE) 0,867 0,868 0,623 Trình độ phát triển cụm ngành (ICD) 0,774 0,876 0,703 Hoạt động và chiến lược của doanh nghiệp (STR) 0,848 0,851 0,588 Năng lực cạnh tranh khu kinh tế (COM) 0,824 0,928 0,622 Hiệu suất khu kinh tế (PER) 0,817 0,627 0,691 (Nguồn: Kết quả xử lý dữ liệu, 2021) Tính hiệu lực về cấu trúc thang đo được 4.3. Kết quả phân tích mức độ quan trọng của đánh giá thông qua độ hội tụ (convergent) và độ các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh phân biệt (discriminant). Thang đo đạt được độ của Khu kinh tế Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa hội tụ nếu thỏa mãn hai yêu cầu: các trọng số Nhằm xây dựng cơ sở cho việc tính toán trọng chuẩn hóa trong mô hình đo lường > 0,5, mức ý số điểm thành phần của thang đo đánh giá năng nghĩa p-value 0,5 (Hair và nnk., 2010, Fornell & Larcker, hành thống kê mô tả đánh giá của 108 doanh 1981). Từ kết quả phân tích, các trọng số chuẩn nghiệp về mức độ quan trọng của các nhóm nhân hóa nằm trong khoảng 0,705÷0,957, với tất cả tố đề xuất trong thang đo (Bảng 4). Kết quả nhìn các giá trị p-value nhỏ hơn 0,05. Ngoài ra, tất cả chung dao động trong khoảng 3,512÷4,476. Trong các giá trị AVE từ Bảng 2 đều lớn hơn 0,5. Do đó, đó, các chỉ tiêu liên quan đến lợi thế về nhân tố sản ba mô hình đo lường trong nghiên cứu này đạt xuất (Quy mô của khu kinh tế (SIZE), Đặc điểm địa được giá trị hội tụ. Về độ phân biệt, yêu cầu này lý (GEO), Tài nguyên tự nhiên (NR)) có xu hướng có nghĩa một nhóm nhân tố là duy nhất và ghi lại bị đánh giá thấp hơn vai trò của các nhân tố vô các hiện tượng không được đại diện bởi các cấu hình nền tảng cho năng lực cạnh tranh (Trình độ trúc khác nhau trong mô hình. Tiêu chí Fornell- phát triển cụm ngành (ICD), Môi trường kinh Larcker là phương pháp phổ biến nhất được sử doanh (BE), Hạ tầng văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội dụng để đánh giá độ phân biệt. Tiêu chuẩn này (CEP). yêu cầu căn bậc hai AVE của mỗi biến cao hơn các mối tương quan giữa các biến trong mô hình 5. Kết luận đo lường. Nhìn chung, ba thử nghiệm nêu trên cho Năng lực cạnh tranh là mối quan tâm thường thấy rằng mô hình đo lường phù hợp, đáng tin trực của cả chính quyền trung ương và địa cậy và có hiệu lực về cấu trúc. phương. Bởi lẽ năng lực cạnh tranh của các khu
9. 106 Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ/Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(2), 98 - 108 Bảng 4. Trung bình đánh giá về mức độ quan trọng. Thang đo Độ lệch chuẩn Đánh giá Các yếu tố sẵn có của Khu kinh tế Quy mô của khu kinh tế (SIZE) 0,352 3,831* Đặc điểm địa lý (GEO) 0,226 3,527 Tài nguyên tự nhiên (NR) 0,431 3,512 Tài nguyên con người (HR) 0.390 3,790 Vai trò của Cơ quan quản lý Nhà nước Năng lực hỗ trợ kết nối (CAB) 0,316 3,719 Năng lực thúc đẩy sự phát triển (FDB) 0,310 3,614 Năng lực quản lý cạnh tranh (CMB) 0,410 3,701 Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ khu kinh tế Hạ tầng văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội (CEP) 0,320 4,021 Hạ tầng kỹ thuật (GTVT, điện, nước, viễn thông) (TECH) 0,496 3,996 Chính sách tài khóa, đầu tư, tín dụng, cơ cấu (CRE) 0,503 3,906 Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cấp độ doanh nghiệp Môi trường kinh doanh (BE) 0,167 4,368 Trình độ phát triển cụm ngành (ICD) 0,274 4,476 Hoạt động và chiến lược của doanh nghiệp (STR) 0,348 3,951 *Thang đo: 1 - rất ít quan trọng; 2 - ít quan trọng; 3 - trung lập; 4 - quan trọng; 5 – rất quan trọng kinh tế, khu công nghiệp ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế Nghi Sơn. Điều này giúp phản ánh sát hơn năng suất sản xuất trên địa bàn, lượng thuế nhà nội dung thang đánh giá với thực tiễn hoạt động nước thu được, tốc độ cải thiện đời sống dân sinh vận hành khu kinh tế ở Việt Nam hiện nay. và quan trọng nhất là thu hút thêm các doanh Thứ ba, kết quả bước phân tích nhân tố khám nghiệp trong và ngoài nước mở rộng đầu tư. Trong phá (EFA) và phân tích nhân tố khẳng định (CFA) bối cảnh phát triển của cuộc cách mạng công đã rút gọn số lượng chỉ tiêu đánh giá thành phần từ nghiệp 4.0, các yếu tố đầu vào như: lao động giá rẻ, 63 chỉ tiêu xuống còn 61 chỉ tiêu, qua đó loại bỏ đi tài nguyên dồi dào không còn là thế mạnh của Việt sự trùng lặp về ý nghĩa của các nội dung đánh giá. Nam, đòi hỏi các Khu kinh tế cần được quy hoạch Đồng thời, bước phân tích này cũng giúp khẳng xây dựng các định hướng phát triển mới, mô hình định tính phù hợp của thang đo được xây dựng. phù hợp mục tiêu thu hút các dự án quy mô lớn, Thứ tư, bước thống kê mô tả đánh giá của 108 công nghệ hiện đại, có tính bền vững. doanh nghiệp về mức độ quan trọng của các nhóm Trong nghiên cứu này, thông qua việc sử dụng nhân tố cho thấy, các nhóm chỉ tiêu liên quan đến đồng thời hai phương pháp nghiên cứu định tính và lợi thế về nhân tố sản xuất đầu vào bị đánh giá thấp định lượng, nghiên cứu đã thu được một số kết quả hơn vai trò của các nhân tố vô hình liên quan đến dưới đây: năng lực cạnh tranh. Kết quả này khá tương đồng Thứ nhất, thông qua tổng hợp các đề tài nghiên với kết quả nghiên cứu của các tác giả Porter cứu có liên quan ở trong và ngoài nước, khung phân (Porter, M. E, 2011) và Zeng (Zeng, D. Z., 2012). tích về năng lực cạnh tranh các khu kinh tế đã được Tuy nghiên cứu đạt được những kết quả nhất phác thảo với ba nhóm nhân tố chính: “Các yếu tố định, nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế. Trước hết, sẵn có của Khu kinh tế”, “Vai trò của cơ quan quản do những giới hạn về kinh phí và thời gian, nghiên lý Nhà nước”, và “Nền tảng năng lực cạnh tranh ở cứu chỉ được thực hiện trên phạm vi Khu kinh tế cấp độ khu kinh tế”, “Nền tảng năng lực cạnh tranh Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Do đó, cần có những ở cấp độ doanh nghiệp”. nghiên cứu tiếp theo mở rộng phạm vi nghiên cứu Thứ hai, bước nghiên cứu định tính đã bổ sung đối với tất cả các khu kinh tế ở Việt Nam, với quy thêm nhóm nhân tố về “Vai trò của cơ quan quản lý mô mẫu lớn, đảm bảo tính đại diện cao hơn. Thứ Nhà nước” và 6 biến quan sát vào thang đo lường hai, do đặc thù của một nghiên cứu đầu tiên xây các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh Khu dựng thang đo lường năng lực cạnh tranh của khu
10. Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ /Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(1), 98 - 108 107 kinh tế, các bước phân tích dữ liệu mới chỉ dừng ở Nghị định 82/2018/NĐ-CP, (2018). Nghị định quy bước kiểm định thang đo và đánh giá mức độ quan định về quản lý Khu công nghiệp và Khu kinh trọng của các nhân tố, cần có bước nghiên cứu tiếp tế, Chính Phủ. theo để hoàn thiện thang xếp hạng năng lực cạnh Nguyễn Thị Minh Nguyệt, (2014). Đánh giá năng tranh của các khu kinh tế với các trọng số theo lực cạnh tranh cụm ngành cơ khí ô tô tại khu từng nhân tố cụ thể hơn. kinh tế mở Chu Lai tỉnh Quảng Nam. Đóng góp của các tác giả Phạm Thị Phương, (2017). Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp niêm Nguyễn Tiến Hiệu triển khai các nội dung và yết tại Việt Nam trong thời kỳ cách mạng công hoàn thành bản thảo bài báo; Lê Thị Lệ đề xuất ý nghiệp 4.0. tưởng, đề cương và hoàn thiện bản thảo bài báo. Porter, M., (2003). The economic performance of Tài liệu tham khảo regions. Regional studies, 37(6-7), 549-578. Bogoviz, A. V., Ragulina, Y. V., & Kutukova, E. S., Porter, M. E., (2000). Location, competition, and (2016). Economic zones as a factor of economic development: Local clusters in a increased economic competitiveness of the global economy. Economic development region. International Journal of Economics and quarterly, 14(1), 15-34. Financial. Issues, 6(8S). Porter, M. E., (2011). Competitive advantage of Bộ Kế hoạch và Đầu tư, (2020). Báo cáo thực trạng nations: creating and sustaining superior các khu kinh tế, Khu công nghiệp ở Việt Nam performance. simon and schuster. trong giai đoạn 2016-2020. Vương Đức Hoàng Quân, (2020). Tương quan Đỗ Trung Dũng, (2018). Nâng cao năng lực công giữa chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và sự nghệ để đảm bảo khả năng cạnh tranh bền vững phát triển các doanh nghiệp địa phương. Tạp cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong khu chí phát triển kinh tế, 24-41. công nghiệp Thụy Vân, tỉnh Phú Thọ. Đỗ Minh Triết, (2019). Tác động của chỉ số năng Hsu, M. S., Lai, Y. L., & Lin, F. J., (2013). Effects of lực cạnh tranh cấp tỉnh đến thu hút vốn đầu tư industry clusters on company trực tiếp nước ngoài vào các tỉnh phía Nam Việt competitiveness: Special economic zones in Nam. Taiwan. Review of Pacific Basin Financial Wahyuni, S., & SA, E. A., (2010). What Investors Markets and Policies, 16(03), 1350017. Think About Our FTZ Areas? Case Study On Lê Thị Lệ, (2016). Sự hình thành và phát triển khu Batam, Bintan, Karimun. In Paper submitted to công nghiệp vùng Bắc Trung Bộ - Thực trạng và the BBK Conference, Bali. Giải pháp.NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật. 978- Wahyuni, S., Astuti, E. S., & Utari, K. M., (2013). 604-57-2542-9. Critical Outlook at Special Economic Zone in Lê Thị Lệ, (2013). Đánh giá hiệu quả hoạt động của Asia: A Comparison Between Indonesia, các Khu công nghiệp và Khu kinh tế tỉnh Thanh Malaysia, Thailand and China. Journal of Hóa, Tạp chí Đại học Sư phạm Hà Nội, Volume Indonesian Economy and Business, 28(3), 336- 58, Number 6,146-154. 346. Lê Thị Lệ, (2019). Thực trạng và giải pháp phát Wahyuni, S., Djamil, I. K., Astuti SA, E. S., & Mudita, triển kinh tế tỉnh Thanh Hóa theo hướng bền T., (2010). The study of regional vững”. Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Kinh tế và competitiveness in Batam, Bintan and Phát triển. Tập số 128, số 5ª, Karimun. International Journal of Sustainable ISSN25881205.DOI: Strategic Management, 2(3), 299-316. 59/hueuni-jed.v128i5A.5266. tr169-180.
11. 108 Nguyễn Tiến Hiệu và Lê Thị Lệ/Tạp chí Khoa học Kỹ thuật Mỏ - Địa chất 62(2), 98 - 108 World Bank, (2020). Doing Business 2019: Thân Trọng Thụy, Phan Xuân Hậu, (2012). Phát Reforming through Difficult Times, World Bank triển các khu kinh tế ven biển–bước đột phá and IFC Publications. trong chiến lược phát triển kinh tế vùng ở Việt Nam. Tạp chí Khoa học, (41), 61. World Economic Forum, (2020). Competitiveness Report 2018–2019, World Economic Forum. Gerbing & Anderson (1988), An Update Paradigm for Scale Development Incorporing Zeng, D. Z., (2012). China's special economic zones Unidimensionality and Its Assessments, and industrial clusters: the engines for growth. Journal of Marketing Research, Vol.25. Journal of International Commerce, Economics and Policy, 3(03), 1250016. Hair., et all (1998,111), MuBAivariate Data Analysis, Prentice-Hall International, Inc. Zeng, D. Z. (Ed.), (2010). Building engines for growth and competitiveness in China: Experience with special economic zones and industrial clusters. World Bank Publications.