Tài liệu Công trình kiến trúc Hà Nội

pdf

76 trang cucquyet12 3850

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Công trình kiến trúc Hà Nội", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

tai_lieu_cong_trinh_kien_truc_ha_noi.pdf

Nội dung text: Tài liệu Công trình kiến trúc Hà Nội

Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Coâng trình Kieán truùc Haø Noäi Ban D án Hà N i Tôi Yêu | ® HDINVESTMENT.JSC | Đi L 1000 n ăm Th ăng Long Ch u trách nhi m: Đinh Ti n Hoàng | Biên t p: Tr n Th H ưng | Hi u ñính: Bùi Quang Tú 1 www.100hanoi.com 2010 Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Hà N i luôn là m t ñ a danh v ăn hóa, kinh t , chính tr c a c n ưc. Tìm hi u các thông tin v kinh t , v ăn hóa, gi i trí .c a Hà N i luôn là m t nhu c u thi t y u c a nhi u t ng lp nhân dân. Bên c nh ñó, n ăm 2010 là n ăm quan tr ng, v i r t nhi u nh ng d p l k ni m l n, ñ c bi t là ñi l 1000 n ăm Th ăng Long. Đây là m t c t m c v ăn hóa, l ch s ñưc quan tâm c a c trong và ngoài n ưc. Đó chính là lí do chúng tôi l a ch n ch ñ v Hà N i ñ ñ nh h ưng n i dung cho d án chu i website Hà N i. D án chu i website v Hà N i mang tên Hà N i Tôi Yêu ñưc công ty CP ĐT Hoàng Đt tri n khai th c hi n t tháng 2 n ăm 2010. V i nh ng n l c, tâm huy t và tình yêu dành cho Hà N i, các thành viên ban d án ñã cho ra nh ng s n ph m v ăn hóa gây ñưc n t ưng v i ñ c gi yêu Hà N i. Đi L 1000 n ăm Th ăng Long ñang ñ n r t g n, d án c ũng ñang ñi vào giai ñon g p rút hoàn thành ñ hòa chung không khí c a ngày Đi L . D án là m t b c tranh t ng th , ñi t nh ng s ki n g n v i Đ i L , c ũng nh ư nh ng góc sâu trong tâm h n Hà N i, nh ng n p s ng, nh ng c m xúc c a ng ưi Hà N i. Bên c nh vi c xây d ng và hoàn thi n chu i website v Hà N i, Ban d án còn cho ra mt nh ng n ph m v Hà N i. Chúng tôi ñã dành nhi u tâm huy t ñ xây d ng T sách Hà N i v i nh ng n ph m ñin t ñưc t ng mi n phí cho quý b n ñ c. Chúng tôi hi vng nh ng tâm huy t này s mang l i cho quý b n ñ c yêu Hà N i nh ng ñiu thú v . Tư li u chúng tôi s d ng ñ th c hi n nh ng n ph m này hoàn toàn ñưc s ưu t m và biên t p t các ngu n trên Internet nên không tránh ñưc nh ng thi u sót. M t s t ư li u do l y các ngu n th c p, nên chúng tôi không th trích d n ngu n ñ y ñ . Chúng tôi mong nh n ñưc s thông c m t các tác gi . Xin chân thành c m ơn và mong nh n ñưc nh ng góp ý t phía b n ñ c! Ban d án 2 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Mc L c Th ư ng 2 Ban d án 2 Bưu ñin B H 4 Vng Lâu Các - V ăn Mi u 5 Ga Hàng C 6 Cu Long Biên (Paul Doumer) 8 Ch Đ ng Xuân 10 Sân Qu n Ng a Hà N i 12 H G ươ m 14 Mt không gian ki n trúc v ăn hóa 14 Ph Ch T ch 18 Lăng Ch T ch H Chí Minh 20 Nhà Hát L n Hà N i 23 Nhà Th L n Hà N i 28 Ngôi Nhà C 87 Mã Mây 30 Chùa M t C t 33 Ph Hàng B c 36 Đi H c T ng H p Hà N i 40 Ph Th ng S B c K ỳ 43 Ct c Hà N i 45 Khám phá ki n trúc V ăn Mi u Qu c T Giám 47 Tháp Hòa Phong - V ñ p tâm h n ng ưi Hà N i 56 Ô Quan Ch ưng ki n trúc ñ p ng ngàng 58 Thành C a B c 62 Công trình ki n trúc thành C Loa 66 Công tình ki n trúc ñ n Quán Thánh 70 V ñ p thanh nhã c a chùa Tr n Qu c 72 Chùa Quán S ki n trúc khá ñc ñáo 75 3 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Bưu ñin B H Vi c xây d ng nhà B ưu ñin B H hoàn thành vào n ăm 1901. Nhà b ưu ñin xây trên nn chùa Báo Ân. N ăm 1917 B ưu ñin b t ñ u t ch c b ưu chính nông thôn. Lúc b y gi b ưu tá Hà N i ñi phát th ư, ch ưa có xe ñp ph i dùng xe tay, sau khi nh n th ư t B ưu ñin Trung tâm B H , phu xe kéo ñưa b ưu tá ñn ñ a ch c n chuy n. Năm 1954, thua tr n Đin Biên Ph , Chính ph Pháp ph i ký hi p ñ nh Geneva và rút quân kh i Vi t Nam. Khi bàn giao B ưu ñin Hà N i cho Chính ph Vi t Nam Dân ch Cng hòa thì ch có m t t ng ñài ñin tho i c ng ñin 1.500 s và g n 600 thuê bao. Sau năm 1954, h u nh ư không có nhà dân nào có máy ñin tho i tr gia ñình cán b trung và cao c p. Dù cu c chi n tranh ch ng M c u n ưc còn nhi u gian kh và hy sinh, song công trình xây d ng “Nhà B ưu ñin m i” v n ñưc kh i công vào ngày 8-3-1971. Năm 1976, tòa nhà chính h ưng ra h Hoàn Ki m cao n ăm t ng, m t ti n dài 51 mét c ơ bn hoàn thành. Ngày 2-9-1978, b n nh c “Ca ng i H Ch t ch” vang lên t chi c ñ ng h trên nóc nhà B ưu ñin B H . “B ưu ñin B H ” hi n nay ñưc trang b c ơ s v t ch t khá hi n ñ i ñ ñáp ng nhu cu thông tin, vi n thông cho ng ưi dân. Nhi u d ch v thông tin, vi n thông ñưc cung cp cho các khách hàng, t g i ñin tho i công c ng, chuy n nh n ti n g i qua b ưu ñin, các d ch v liên quan ñn ñin tho i di ñ ng, ñin tho i c ñ nh và nhi u d ch v khác. 4 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Vng Lâu Các - Văn Mi u Khuê V ăn Các V ăn Mi u, nhìn t ngoài Nhà Thái h c sinh ñ i Lý - Tr n quy mô th nào, hi n ch ưa kh o ñưc, vì các t ư li u l ch s ñã b quân Minh ñ t ho c ñưa h t v Yên Kinh, t c B c Kinh ngày nay. Khuê V ăn Các V ăn Mi u, nhìn t ngoàiNhà Thái h c sinh ñ i Lý - Tr n quy mô th nào, hi n ch ưa kh o ñưc, vì các t ư li u l ch s ñã b quân Minh ñ t ho c ñưa h t v Yên Kinh, t c B c Kinh ngày nay. Tuy nhiên, nhà Thái h c sinh th i nhà Lê ñã ñưc Lê Quý Đôn miêu t trong “Ki n v ăn ti u l c” thì : “Nhà Thái h c có ba gian, có t ưng ngang, l p b ng ngói ñ ng. Nhà gi ng dy phía ñông và tây hai dãy ñu 14 gian. Phòng h c c a h c sinh tam xá ñ u ba dãy, mi dãy 25 gian, m i gian 2 ng ưi”. Toàn b ki n trúc V ăn Mi u hi n nay ñ u là ki n trúc th i ñ u nhà Nguy n. Khuôn viên ñưc bao b c b i b n b c t ưng xây b ng g ch Bát Tràng. Qu n th ki n trúc V ăn Mi u - Qu c T Giám ñưc b c c ñă ng ñ i t ng khu, t ng l p theo tr c B c Nam, mô ph ng t ng th quy ho ch khu V ăn mi u th Kh ng T quê hươ ng ông t i Khúc Ph , S ơn Đông, Trung Qu c. Tuy nhiên, quy mô ñây ñơn gi n hơn, ki n trúc ñơn gi n h ơn và theo ph ươ ng th c truy n th ng ngh thu t dân t c. Phía tr ưc V ăn Mi u có m t h l n g i là h V ăn Ch ươ ng, tên c ũ x ưa g i là Thái H . Gi a h có gò Kim Châu, tr ưc ñây có l u ñ ng m c nh. Ngoài c ng chính có t tr , hai bên t h u có bia “H Mã”, xung quanh khu v c xây tưng cao bao quanh. C ng V ăn Mi u xây ki u Tam quan, trên có 3 ch “V ăn Mi u Môn” ki u ch Hán c x ưa. 5 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ga Hàng C Năm 1902, ga Hàng C (n ăm 1976 ñ i thành ga Hà N i) ra ñ i. T ñây, các tuy n ñưng s t l n l ưt ñưc hình thành, n i th ñô Hà N i v i m i mi n c a ñ t n ưc. Ban ñu là tuy n ñưng Hà N i - L ng S ơn r i Hà N i - H i Phòng (1903), Hà N i - Lào Cai (1905). H ơn ba ch c n ăm sau, con ñưng s t xuyên Vi t ñưc hình thành vào n ăm 1936. Ga Hàng C d án gây kinh ng c ñ u th k 20 Năm 1902, ga Hàng C (n ăm 1976 ñ i thành ga Hà N i) ra ñ i. T ñây, các tuy n ñưng s t l n l ưt ñưc hình thành, n i th ñô Hà N i v i m i mi n c a ñ t n ưc. Ban ñu là tuy n ñưng Hà N i - L ng S ơn r i Hà N i - H i Phòng (1903), Hà N i - Lào Cai (1905). H ơn ba ch c n ăm sau, con ñưng s t xuyên Vi t ñưc hình thành vào n ăm 1936. Ga Hàng C - n ăm 1929 6 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Toàn b công trình ga Hàng C b y gi có di n tích lên ñn h ơn 21ha, trong ñó ng ưi Pháp dành n a di n tích ñ xây d ng nhà c a, ph n còn l i là sân ga, ñưng s t. Ban ñu, ng ưi Pháp ch xây m t tòa nhà chính gi a sau ñó m i xây hai tòa ph hai bên. Trong nh ng tháng ngày chi n tranh phá ho i mi n B c c a M , ga Hà N i là m t trong nh ng ñim b b n phá ác li t nh t. N ăm 1972, m t qu bom r ơi trúng tòa chính và phá hy hoàn toàn tòa nhà này. Tòa chính ñã ñưc xây l i và hoàn ch nh n ăm 1976. Bây gi , ki n trúc ki u Pháp còn xu t hi n hai tòa nhà ph nh ưng c ũng ñã b c i t o ít nhi u. Ga Hàng C x ưa Ga Hàng C nay Ngày nay, l a ch n ñi tàu ho t ga Hà N i ñ n các t nh thành khác v n là thói quen c a nhi u ng ưi dân, m c dù các ph ươ ng ti n công c ng nh ư ô tô khách, xe bus khá ti n cho hành khách. 7 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Cu Long Biên (Paul Doumer) Mt th k ñã qua, song cây c u Long Biên v n ñưc s d ng và là m t hình nh quen thu c trong tâm trí ng ưi Hà N i. Nh ng ngày nóng n c m t s ng ưi dân, h c sinh, sinh viên còn r nhau ñi qua c u ñ hóng gió. Nhi u ñôi l a s p thành v ch ng c ũng ch n c u Long Biên làm c nh n n nh làm album c ưi ñ p và l m t. Vào tháng 9/1898, toàn quy n Đông D ươ ng ñã làm l kh i công m t cây c u v t ngang dòng sông M . C u ñưc ñ t tên là Paul Doumer. Cu Long Biên x ưa Cu Long Biên ñưc thi t k b i ki n trúc s ư, cha ñ c a tháp Eiffel, bi u t ưng n ưc Pháp. Thay cho nh ng công nhân Trung Qu c ñưc tuy n tr ưc ñó, b ng s khéo léo, tinh nhanh, n ăng ñng, chính nh ng ng ưi th Vi t Nam ñã l p ráp các c u ki n kim khí, tán ñinh ch t, s d ng c n c u d ưi s h ưng d n c a các k s ư ng ưi Pháp, c u xây ñúng v trí mà chi c tàu c a th c dân Pháp n súng b n vào Ô Quan Ch ưng và Ca B c m ñ u xâm l ưc Vi t Nam khi x ưa. 8 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Cu g m 20 b tr xây và m , v i chi u sâu 30m và cao 13,5m tính m c n ưc th p nh t. Phía h u ng n có c u vòm dài 800m, toàn thân c u là 2.500m. Nét ñc ñáo nh t ca cây c u là ñưng b hai bên, ñưng s t gi a l i ñi bên trái (Hi n nay, ng ưi dân ñi xe máy xe ñp t qu n Hoàn Ki m sang qu n Long Biên qua cây c u này v n ñi bên ñưng phía trái c u, còn ñi t qu n Long Biên sang qu n Hoàn Ki m l i ñi phía ph i c a cu. Điu này khác v i cách phân ñưng ñi thông th ưng phía bên ph i Vi t Nam, khác ngay v i cách chia ñưng ñi c u Ch ươ ng D ươ ng g n ñ y ( ñưc xây m i v sau này). Khi ñưc xây d ng, c u Long Biên là 1 trong 4 cây c u l n nh t th gi i, n i b t nh t Vi n Đông. Mt th k ñã qua, song cây c u Long Biên v n ñưc s d ng và là m t hình nh quen thu c trong tâm trí ng ưi Hà N i. Nh ng ngày nóng n c m t s ng ưi dân, h c sinh, sinh viên còn r nhau ñi qua c u ñ hóng gió. Nhi u ñôi l a s p thành v ch ng c ũng chn c u Long Biên làm c nh n n ñ ch p nh ng ki u nh k ni m, nh làm album c ưi ñp và l m t. 9 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ch Đ ng Xuân Ch Đ ng Xuân n m trong khu ph c , phía tây là ph Đ ng Xuân, phía b c là ph Hàng Khoai, phía nam là ph C u Đông, phía ñông là ngõ ch Đ ng Xuân. C ng ch nhìn sang phía tây, phía tr ưc là m t kho ng tr ng nh . Phía B c có quán Huy n Thiên (sau ñi thành chùa Huy n Thiên). Ngay sát sau ch là ch B c Qua. góc tây b c c a ch có ñài C m t , k ni m ngày Toàn qu c kháng chi n. Ch Đ ng Xuân x ưa Ch Đ ng Xuân tuy n m trong khu ph c nh ưng có tu i ñ i tr h ơn r t nhi u so v i các ph xung quanh. Tr ưc kia ñây là khu ñt tr ng thu c ph ưng Đng Xuân, huy n Th X ươ ng n m tr ưc quán Huy n Thiên. N ăm 1889, khi nh ng d u tích cu i c a và h Thái C c b l p hoàn toàn, ng ưi Pháp quy ho ch l i ñã gi i t a hai ch c ũ và d n t t c các hàng quán vào khu ñt tr ng c a ph ưng Đ ng Xuân, t o thành ch Đng Xuân. Trong n ăm ñu tiên ch h p ngoài tr i, ho c có che mái lá gi ng nh ư hai ch c ũ. Năm 1890 chính quy n Pháp m i b t ñ u xây d ng ch Đ ng Xuân, t o thành n ăm vòm ca và n ăm nhà c u dài 52m, cao 19m. M t ti n theo ki n trúc Pháp, g m n ăm ph n hình tam giác có tr l nh ư t ong, l p mái tôn. Ti ñây ñã di n ra các tr n chi n ác li t ch ng l i lính Lê d ươ ng c a Pháp, r t nhi u ng ưi ñã hi sinh t i ñây tr ưc khi rút kh i Hà N i. 10 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Sau ngày gi i phóng th ñô, ch Đ ng Xuân là ch l n nh t Hà N i. Vào kho ng n ăm 1990, ch ñưc xây d ng l i, phá b hai dãy hai bên, ba dãy gi a xây lên ba t ng. Hai t m c a hai bên c ũng b d , nh ưng v n còn gi hai c t ngoài cùng. Năm 1994, ch Đ ng Xuân ñã b h a ho n, l a thiêu tr i g n nh ư toàn b các gian hàng trong ch .Sau ñó ch ñưc xây d ng l i. Ch Đ ng Xuân nay Ch Đ ng Xuân là ch ñ u m i dành cho bán buôn là chính. X ưa kia ch bán r t nhi u lo i hàng, nh ưng hi n t i ch y u bán ñ ñin t , ñ gia d ng, v i vóc qu n áo. Phía sau ch có các hàng bán chim thú c nh. Phía B c c a ch , là các hàng ăn, ph c v khách c ăn ñêm. Xung quanh ch lúc nào c ũng ñông ñúc nh n nh p. Hàng hóa t ñây v n chuy n ñi kh p các t nh phía B c. Hi n nay không ch nh ng ng ưi mua bán buôn hàng hoá tìm ñn ch Đ ng Xuân ñ giao th ươ ng, nhi u khách du l ch trong và ngoài n ưc khi ñi du l ch Hà N i th ưng ñ n th ăm quan và mua s m ch Đ ng Xuân. Khu ch nm ngay trong khu ph c , không xa các ph n i ti ng bán ñ l ưu ni m, hàng th i trang, nh ư ph Hàng Ngang, Hàng Đào, Hàng Bông, Hàng Gai L i g n khu di tích Đ n Ng c S ơn r t ti n cho m t chuy n th ăm quan khu trung tâm thành ph . 11 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Sân Qu n Ng a Hà N i Tr ưng ñua ng a mà nhi u ng ưi hay g i t t h ơn là Qu n ng a Hà N i có t r t s m. Cu n “Le Vieux Tokin” (B c k ỳ x ưa) cho bi t cu c ñua ng a ñ u tiên Hà N i di n ra ngày 15/7/1886 trong khuôn kh nh ng ho t ñ ng m ng Qu c khánh M u qu c n ăm y ca ñ o quân chi m ñóng và ph i 2 n ăm sau (1888) Tourane ( Đà N ng) và Nam Đnh mi có n ơi ñua ng a Hình nh ư cu c thi ñ u tiên di n ra d ưi chân C t C Hà N i và l i có c thi “ng ưi- ng a” t c là kéo xe tay. Còn n ăm 1888 thì có tài li u vi t r ng có m t l n còn t ch c c ñua voi nh ưng b ñánh giá là kém h p d n vì s ch m ch p c a 3 con v t kh ng l th m gia d ưi s ch huy c a nh ng qu n tưng b n x . 12 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com V sau các cu c thi ñuc t ch c th ưng xuyên h ơn khu v c thôn Yên T p , t c là khu Ga Hàng C v n là n ơi c p th c ăn cho ng a c a tri u ñình x ưa. Đ xây d ng khu ñu m i ñưng s t và ñu x o thì qu n ng a chuy n v thôn Đ i T và V ĩnh Phúc (n m gi a ñưng Đ i C n và Hoàng Hoa Thám hi n t i). Nhìn k t ng t m hình có th th y qu n ng a có nh ng ñ i thay khu khán ñài. Bu i ñu còn có c khách ñ ng trên nóc khán ñài, v sau khán ñài ngày m t c u k ỳ và sang tr ng h ơn. Đươ ng nhiên s ñông khán gi là ng ưi Âu (trên khán ñài) nh ưng công chúng ng ưi Vi t c ũng ñã có m t không ít quanh sân. Và ñ ph c v cho thú ch ơi này c ũng xu t hi n nhi u “lò” nuôi nga ñua nh p t n ưc ngoài vào và lo i ng a b n ñ a ñưc lai to gi ng t Tr i N ưc Hai trên Cao B ng. Sau nh ng bi n c x y ra n ăm 1945, chi n tranh ñã khi n các cu c ñua ng a Hà N i ch m d t. Cái không gian r ng l n c a Qu n ng a y vào th p k 60 c a th k XX ñã có d ñ nh s d ng làm m t b ng ñ xây nhà Qu c h i. Nh ưng r i l i chi n tranh phá ho i lan t i Th ñô (1966), vi c xây nhà Qu c h i b d ng l i, ñ n nay khó ai nh n ra d u tích c a Qu n ng a x ưa l t th m trong m t khu dân c ư ñông ñúc thu c qu n Ba Đình. 13 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com H G ươ m Mt không gian ki n trúc v ăn hóa Cái huy n tho i l n nh t, k ỳ thú nh t c a Th ăng Long là vua ñu nhà Lý th y r ng bay lên khi ñu thuy n chân thành Đi La. H Tr G ươ m là g ch n i x ng ñáng nh t ñ to thêm nét ñi x ng tuy t di u - D ươ ng: R ng bay. Âm: Rùa l n! Tuy t v i làm sao! Bn s c Th ăng Long - Đi Vi t là t ng hòa nh ng giá tr h ư và th c, th c và h ư. Huy n mà th c, th c mà huy n (theo GS Tr n Qu c V ưng). T ngày d n nhà lên nhà m i, chót vót t ng cao khu Ng c Khánh, m i l n có d p v “thành ph ” tôi l i ñ p xe thêm m t ñon ñưng vòng quanh H G ươ m, có khi ch là m t góc h . M t chi u, sau h i th o nh t i v ăn phòng h i Ki n trúc s ư Vi t Nam v công trình nhà Qu c H i và Trung tâm H i Ngh qu c gia, bên H G ươ m tôi l i dt xe thong th d o quanh h . Và c t nhiên, m t h i ni m quá kh ch t v v i ñôi chút bâng khuâng vui ñó và bu n ñó. H G ươ m, nh ng tia n ng cu i cùng còn vươ ng trên ng n cây, rãi xu ng m t h anh ánh xanh. Gió nhè nh , g n n ưc l ăn t ăn nh ư không còn rác r ưi, m t n ưc nh ư trong hơn, thoang tho ng mùi tinh khi t. Tôi d a xe vào gh ñá, ng i t a l ưng vào g c cây l c vng chín g c, gió m ơn man. Nh ư v ng xu ng t b u tr i ñã ng màu tím, nh ư vút lên t t ưng vua Lê ñi m ũ bình thiên, ñng trên tr cao: “Dân t c ta s không ñúc, rèn v ũ khí n a, ch dành công s c t o nên cu c s ng, nhân danh tr ăm h , Tr m xin hoàn l i thanh g ươ m chi n th ng”. Th n Rùa ñp ki m và ln ñi. Tuyên ngôn hoà bình c a ng ưi chi n th ng! 14 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Đnh cao v ăn hi n Vi t Nam: ñ n Ng c S ơn th V ăn X ươ ng, trông coi vi c v ăn ch ươ ng, ch ngh ĩa v i bi u t ưng “ Đài nghiên - Tháp bút - vi t th ơ lên tr i xanh”. Nh ng “ ñ i h c tư th c” v i th n Siêu, thánh Quát và m i h i ñ u th k ỳ “ Đông kinh ngh ĩa th c” c a c c L ươ ng V ăn Can (nay có ñưng ph mang tên c ). Không ch d y ch mà còn d y c lòng yêu n ưc, và không gian tâm linh v i chùa Bà ñá, chùa Báo Thiên, chùa ông Th ưng, nay còn cây tháp Hoà Phong, ñn Bà Ki u th M u Li u H nh, c m ñình ñn chùa V ũ Th ch (Bà Tri u). Ch ng ki n nh ng s ki n v ăn hóa huy hoàng này, duy nh t có cây ña “ ñ i, ñ i th ” nay vn t a bóng gi a sân tòa báo Nhân Dân mà c KTS T M Du t g i là cây ña “s 1 Đông D ươ ng”. Theo bia ñá, khi ti n s ĩ V ũ Tông Phan l p tr ưng H Đình n ăm 1835 thì cây ñã v ng ch c. Vy là qui t : ch ng gi c gi n ưc, v ăn h c, tri t h c và tâm linh. Cái huy n tho i l n nh t, k ỳ thú nh t c a Th ăng Long là vua ñu nhà Lý th y r ng bay lên khi ñu thuy n chân thành Đi La. H Tr G ươ m là g ch n i x ng ñáng nh t ñ to thêm nét ñi x ng tuy t di u - D ươ ng: R ng bay. Âm: Rùa l n! Tuy t v i làm sao! Bn s c Th ăng Long - Đi Vi t là t ng hòa nh ng giá tr h ư và th c, th c và h ư. Huy n mà th c, th c mà huy n (theo GS Tr n Qu c V ưng). Chi n tranh mãi mãi qua r i. Ch ưa bao gi H G ươ m ñp th này. Nh ng d c nh m m mi th g ch lát m i, nh ng c t ñèn chi u sáng xinh xinh, nh ng gh ñá thanh thoát, nh ng b n hoa l m s c nhi u màu, ngan ngát h ươ ng. Ch ng còn nh ng rào c n che khu t t ưng Vua Lê. Nhà Khai Trí Ti n Đ c ñã l y l i dáng v quen thu c x ưa. N ưc thi ñã ñi dòng ch ng ñ vào lòng h . Các c Rùa nhi u l n tr ăm tu i ñưc các nhà khoa h c nâng gi c, lo cái ăn, cái , mong các “c ” bình an sinh arn n ơi gò Rùa ñưc s a sang theo “ý các c ”. 15 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Không gian h Tr G ươ m ñưc các nhà quy ho ch ki n trúc ñ u th k nâng niu và trân tr ng. R t thành công khi l y tháp Rùa làm tr c trung tâm qua v ưn Chí Linh, hai bên là ñưng Lê Th ch - Lê Lai, k t thúc qu ng tr ưng Ngân hàng qu c gia b th . T ph c , v n là các ph ưng th th công và d ch v cho kinh thành, c ũng là trung tâm “trên b n d ưi thuy n”, v i ñưng ngang ngõ d c, v i nh ng mái úp lô xô, lan d n xu ng ph ươ ng Nam, ñô th th k 20 hình thành d n d n. Công th , nhà c a quanh h ki u dáng du nh p t ph ươ ng Tây, nh ưng ñã có ý th c hoà nh p, không xa l , phô tr ươ ng, t m vóc v a ph i, hình dáng hoàn ch nh, t t c hoà quy n vào nhau m t ý th c, m t t ư duy v ăn hoá r t h G ươ m ch ng n ơi nào có ñưc. Góc ñp nh t h G ươ m, chuy n ti p t không gian 36 ph ph ưng, nhà Thu T - tác gi là c KTS Võ Đc Diên - nh ư m t d u n c a k thu t ph ươ ng Tây nâng lên s c mnh v ăn hoá ph ươ ng Đông. T thu u th ơ g n v i h G ươ m không ch b ng tình c m, nh ư c b ng ưc m ơ dù r t tr con, r t mong manh do th m ñ m trí tu sáng t o ki n trúc l p cha anh. Th t sung sưng, sau kháng chi n ch ng Pháp l i ñưc c m bút không ph i là “vi t th ơ lên tr i cao” mà t o nên nh ng kh i hình cho ñô th v ăn hi n, cho khoáng ñ t h G ươ m. Nh ưng l i không th ng m ngùi “ngh ĩ mình công ít t i nhi u”! Có th vi n ñ th lý do ñ che ch n v pháp lu t, v lý trí. Nh ưng chi u sâu tâm h n, l ươ ng tâm ng ưi c m bút, sao c day d t, và nh ng l i nh p c a “b n nh c không l i mà âm thanh vang v ng mãi t i nh ng ñ i sau”. Nhà B ưu ñin thô k ch, nhà H i ñ ng nhân dân c ng khô và l nh l o (l i s nh vào tr ưc ñây r t m m m i), Trung tâm th ươ ng m i và khách s n Vàng nh ư b c t ưng thành án ng ph c v i h G ươ m 16 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Vn còn ñó, cái nhà v sinh công c ng án ng ngay tr ưc nhà H i ñ ng nhân dân Thành ph , cái vòi phun n ưc r t không ñúng ch trên qu ng tr ưng Đông kinh Ngh ĩa th c. Bn xe ñin B H ñưc thay th b ng ñim ñ xe ô tô. M nh ñ t huy n tho i (mà giá tr c vài ch c cây vàng cho 1m2 ñt) b c nh t qu c gia này ñâu ph i ch cho xe c g m rú, x khí mù tr i. Kh i nhà ch ng cao c ũng t i h ơn 15m ñ s và c kính Tây m i xây bên ñưng Lê Thái T , c a hàng Bách hoá T ng h p c ũ (tr ưc là nhà Gô - ña) ñã b g b ñ xây d ng l i to h ơn (ch ưa ch c ñã ñp h ơn). Ch nh trang l i ki n trúc nh ư ñã làm các siêu th c nh khách s n “nhà giàu” (Phú Gia) là ñiu c n ñưc bàn lu n thêm. Hào nhoáng, bóng l n ñ y nh ưng ñâu r i cái dáng quen quen x ưa Có ng ưi hùng h n g i ñó là ki n trúc Pháp (oan u ng cho n n ki n trúc sáng chói m t th i) ñ hài hoà v i không gian xung quanh. V t li u hi n ñ i, mà lù lù hàng c t to c ng ưi ôm, ñ cái mái Marsard d ng ñ ng! Và nh ng g , nh ng ch nh ư b n d p Nhà hát Thành ph ngay chính quê h ươ ng c a th ki n trúc này ñã không ñưc phát tri n, nên ch ăng chúng ta dùng l i cái th mà ng ưi ta không dùng ñn, l i ñưa vào không gian k ỳ di u này. Nh ng gì ñã d b c ũng có ñiu ñáng ti c. Bia k ni m linh m c Alexandre de Rhode, ng ưi sáng l p ch qu c ng hi n nay ñang là ch chính th c c a qu c gia ñã b phá b. C n thi t tìm n ơi d ng l i. Có th ngay ven h cho hài hoà v i trung tâm v ăn hoá Vi t Nam nh ư trên ñã vi t. Vòi n ưc r t c ñin châu Âu ven h góc ñưng Hàng Khay - Đinh Tiên Hoàng ñã m t nh ư m t ñi m t ñim sáng ñ p c a quá kh . Th t may là chính quy n ñã ch n l i nh ng ng ngàng bu i ñ u ñáp ng ưc v ng c n ưc. B n ñ chi ti t quy ho ch h G ươ m ñã ñưc công b , c ơ s pháp lý cho k c ươ ng v ăn hoá: “Xây dng nhà c a quanh khu v c h G ươ m ph i ñúng quy ho ch, không xây nhà m i ch c i to trên hi n tr ng nhà c ũ, m t ñ xây d ng 50% ñ n 60%. T ng cao t i ña là 2,5 - 3 tng ” Tôi thong th ñ p xe v , ñưng ph ñã lên ñèn, ñi l m i thênh thang, ng ưi xe chen nhau. Đó ñây m t rào ch n nh ñon ñưng m i l p. D án c i t o h th ng thoát n ưc. C t ưng ñưng xá b b i tung, bùn ñt ng p ng a. V y mà không, ch ng ñào b i gì nhi u, vài ch xe c có ng p ng ng ñôi chút nh ưng v n ñ u dòng xuôi ng ưc. Đô th hi n ñ i là t ñ y, t chính nh ng âm th m l ng l y. 17 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ph Ch T ch Công trình mang phong cách th i Ph c H ưng Công trình mang phong cách th i Ph c H ưng này ñưc xây d ng t nh ng n ăm ñ u th k XX (1900 - 1906), do ki n trúc s ư ng ưi Pháp g c Đ c Lich-ten Fen-ñơ thi t k . Di n tích s d ng c a toà nhà g n 1300 mét vuông. Toàn b toà nhà có trên 30 phòng, m i phòng ñưc trang trí theo m t phong cách riêng. Đim di tích ñ u tiên trong hành trình tham quan Khu di tích Ch t ch H Chí Minh t i Ph Ch t ch là toà nhà Ph Ch t ch. Đây là toà nhà sang tr ng, b th , cao b n t ng nhìn th ng ra ñưng Hùng V ươ ng. Công trình mang phong cách th i Ph c H ưng này ñưc xây d ng t nh ng n ăm ñ u th k XX (1900 - 1906), do ki n trúc s ư ng ưi Pháp g c Đ c Lich-ten Fen-ñơ thi t k . Di n tích s d ng c a toà nhà g n 1300 mét vuông. Toàn b toà nhà có trên 30 phòng, m i phòng ñưc trang trí theo m t phong cách riêng. Trong th i th c dân Pháp cai tr , toà nhà ñưc g i là Ph Toàn quy n Đông D ươ ng, t khi nhà ñưc hoàn thành ñn ngày cách m ng Tháng Tám 1945 thành công, ñã có 29 ñi Toàn quy n và Quy n Toàn quy n và làm vi c. Trong n ăm 1945 ñn n ăm 1946, h t phát xít Nh t ñ n quân ñ i Trung Hoa dân qu c chi m gi toà nhà này. Khi th c dân Pháp quay tr l i xâm l ưc Vi t Nam l n th hai thì nơi ñây l i tr thành tr s cao nh t c a chính quy n th c dân. 18 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Toà nhà này ch th c s thu c v nhân dân Vi t Nam sau khi cu c kháng chi n ch ng th c dân Pháp thành công, th ñô Hà N i ñưc gi i phóng (tháng 10 - 1954), (toà nhà ñưc g i là Ph Ch t ch). T i ñây, Ch t ch H Chí Minh th ưng ch trì các phiên h p Hi ñ ng Chính ph quy t ñ nh nh ng v n ñ l n, quan tr ng c a ñ t n ưc; ti p ñón khách qu c t và g p g ñ i bi u nhân dân Vi t Nam. Vi khách qu c t , Ch t ch H Chí Minh ti p ñón t các v nguyên th qu c gia, lãnh t Đng các n ưc anh em, ñ i s các n ưc ñ n trình qu c th ư, các ñoàn ngh thu t, th thao, các nhà v ăn, nhà báo, nhà khoa h c, các t ch c qu n chúng và b n bè kh p n ơi trên th gi i ñ n v i Vi t Nam, ng h s nghi p cách m ng và giúp ñ nhân dân Vi t Nam xây d ng cu c s ng m i. Vi nhân dân Vi t Nam, Ng ưi g p g các ñ i bi u thu c m i thành ph n trong xã h i, không phân bi t h thu c tôn giáo, ñ ng phái nào, làm ngành ngh gì. Trong 15 n ăm, t năm 1945 ñn n ăm 1969, t i Ph Ch t ch, Ch t ch H Chí Minh ñã ti p trên 1000 ñoàn ñi bi u trong n ưc và ngoài n ưc. Ph Ch t ch còn là n ơi Ch t ch H Chí Minh nhi u ln ñ c th ơ chúc T t ñ u xuân nhân d p n ăm m i. Sau khi Ch t ch H Chí Minh qua ñ i (ngày 2 tháng 9 n ăm 1969), Ph Ch t ch tr thành m t trong nh ng di tích l ưu ni m v Ng ưi ñưc Nhà n ưc x p h ng là di tích ñc bi t quan tr ng trong t ng th Khu di tích H Chí Minh t i Ph Ch t ch. Song t ñó ñ n nay toà nhà này v n là n ơi làm vi c c a Ch t ch n ưc; nh ng ho t ñ ng có ý ngh ĩa quan tr ng c a Đ ng và Nhà n ưc ta v n ñưc ti n hành tr ng th ñây. 19 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Lăng Ch T ch H Chí Minh Ki n trúc ñp nh t c a th gi i. Công trình l ăng là m t kh i th ng nh t gi a vi c góp s c c a b n bè qu c t ñ n t m lòng ng ưi dân m i mi n ñ t n ưc VN. B n thi t k xây l ăng và b o qu n thi hài do các chuyên gia Liên Xô ñm nhi m, cát ñưc l y t su i Kim Bôi, t nh Hòa Bình do ng ưi dân t c M ưng ñem v . Đá cu i ñưc chuy n t các con su i vùng S ơn D ươ ng, Chiêm Hoá, Ngòi Thìa, Tuyên Quang Là m t công trình quy t t t c t m lòng c a nhân dân Vi t Nam và b n bè th gi i, l ăng ch t ch H Chí Minh không ch mang ý ngh ĩa ñơn thu n là n ơi l ưu gi di hài c a ng ưi lãnh t n i ti ng, mà còn là m t công trình ki n trúc vi v ñ p và giá tr l ch s v ưt ra ngoài th gi i. Da theo nguyên b n l ăng Lê-nin, l ăng ch t ch H Chí Minh có hình vuông, m i c nh 30m, c a quay sang phía Đông, bao g m 3 l p v i chi u cao 21,6 mét. Lp trên cùng là mái l ăng hình tam c p, l p gi a là k t c u trung tâm c a l ăng g m phòng thi hài và nh ng hành lang, nh ng c u thang lên xu ng, l p d ưi t o dáng b c th m tam c p. Quanh b n m t là nh ng hàng c t vuông b ng ñá hoa c ươ ng, hai phía Nam và B c có hai l ñài dài 65 m dành cho khách trong nh ng d p l l n. m t chính có dòng ch : "Ch t ch H -Chí-Minh" b ng ñá h ng màu m n chín. 20 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Thi t k d a theo nguyên b n l ăng Lê-nin Công trình l ăng là m t kh i th ng nh t gi a vi c góp s c c a b n bè qu c t ñ n t m lòng ng ưi dân m i mi n ñ t n ưc VN. B n thi t k xây l ăng và b o qu n thi hài do các chuyên gia Liên Xô ñm nhi m, cát ñưc l y t su i Kim Bôi, t nh Hòa Bình do ng ưi dân t c M ưng ñem v . Đá cu i ñưc chuy n t các con su i vùng S ơn D ươ ng, Chiêm Hoá, Ngòi Thìa, Tuyên Quang Đá ch n xây l ăng t kh p các n ơi: ñá Nh i Thanh Hoá, ñá Hoa (Chùa Th y), ñá ñ núi Non N ưc Nhân dân d c dãy Tr ưng S ơn còn g i ra 16 lo i g quí. Các loài cây t kh p các mi n ñưc mang v ñây nh ư: cây chò nâu Đ n Hùng, hoa ban Đin Biên- Lai Châu, tre t Cao B ng Công trình nh ư m t hòn ng c t a sáng trong ñêm Ca l ăng làm t các cây g quý t Tây Nguyên. Ti n s nh có dòng ch "Không có gì quý h ơn Đc l p T do" và ch ký c a H Chí Minh ñưc dát b ng vàng. Hai bên c a là hai cây hoa ñi. Phía tr ưc và phía sau l ăng tr ng 79 cây v n tu t ưng tr ưng cho 79 năm trong cu c ñ i c a H Ch t ch. 21 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Hai bên phía nam và b c c a l ăng là hai r ng tre, lo i cây bi u t ưng cho n ưc Vi t Nam. Tr ưc l ăng là qu ng tr ưng Ba Đình v i m t ñưng dành cho l di u binh, duy t binh, và m t th m c dài 380 m chia thành 240 ô vuông c xanh t ươ i su t b n mùa. Bên phía tây c a qu ng tr ưng là khu l ưu ni m H Chí Minh. T i ñây có Vi n b o tàng H Chí Minh, ngôi nhà sàn H Chí Minh. Thanh thi u niên còn t ch c các bu i tham gia lao ñng trong vi c mài ñá, nh c , tr ng cây góp s c xây d ng công trình. Nhà sàn H Chí Minh m c m c và thanh bình. Ch trong 2 n ăm (t 2/9/1973 ñ n 29/8/1975) l ăng Ch t ch H Chí Minh ñã hoàn thành và tr thành công trình ki n trúc tiêu bi u cho lòng thành kính c a nhân dân VN và bè bn n ăm châu ñ i v i v lãnh t l i l c c ũng nh ư ñi vào danh sách nh ng ki n trúc ñp nh t c a th gi i. 22 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Nhà Hát L n Hà N i Ki n trúc ñ u th k 20 Tr i qua bao th ăng tr m l ch s , công trình Nhà hát L n Hà N i t n t i nh ư m t bi u tưng v không gian ki n trúc, v ăn hoá và c chính tr c a Th ñô 1.000 n ăm tu i Nhà hát L n Hà N i là m t công trình l n mà chính quy n th c dân Pháp ñã xây d ng ti Vi t Nam trong nh ng n ăm ñ u th k 20. X ưa kia n ơi ñây là m t vùng ñm l y thu c ñt c a 2 làng Th ch T n và Tây Luông giáp gianh v i làng C u Lâu, thu c T ng Phúc Lân, huy n Th X ươ ng. Vào n ăm 1899, h i ñng thành ph h p d ưi quy n ch to c a Richard - Công s Hà Ni, ñ ngh lên Toàn quy n Fourer cho xây Nhà hát. B n ñ thi t k do hai ki n trúc s ư là Broyer và Harvy ñưc xét duy t v i kinh phí xây d ng là 2 tri u franc. Nhà hát L n Hà Ni nh ng n ăm ñ u th k 20 Công trình ñưc kh i công vào ngày 7/6/1901. Vi c san l p m t b ng ñưc ti n hành khá v t v . 35.000 c c tre ñưc ñóng v i kh i bê tông c t s t dày 0m90. Hàng ngày có 300 công nhân làm vi c. Nh ng ng ưi thi t k công trình ñã tìm tòi tham kh o ki n trúc c Hy L p Cô-ranh-tơ k t hp v i ki u lâu dài Tuy-lơ-ri và Nhà hát Opera de Paris ñ t o nên m t kh i ki n trúc riêng bi t. 23 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Năm 1911, công trình ñưc hoàn thành. Chi u dài Nhà hát m t ngoài là 87m, r ng trung bình 30m, di n tích 26.000m 2, ñim cao nh t là 24m. M t tr ưc c a Nhà hát r t b th khang trang, có nhi u b c trông ra qu ng tr ưng r ng (nay g i là qu ng tr ưng Cách mng tháng 8) - ch ñ u m i t p trung c a 6, 7 ñưng ph l n. Bên trong Nhà hát có sân kh u r ng và m t phòng khán gi chính có di n tích 24x24m, ch a ñưc 870 ch ng i, t ng gi a có nhi u phòng nh giành cho khán gi có vé riêng. So v i dân s Hà N i n ăm 1945 kho ng 20 v n dân, thì quy mô ki n trúc Nhà hát th i ñim y là r t l n. Cu thang chính lên t ng 2 là s nh chính r ng. C u thang ph và hành lang phía 2 bên. Phía sau Nhà hát là phòng qu n tr , 18 bu ng cho di n viên hoá trang, 2 phòng t p hát, phòng g ươ ng, th ư vi n, phòng h p. Mang ki n trúc ki u Pháp, Nhà hát L n Hà N i ñưc ví nh ư Nhà hát Opera de Paris Sau 10 n ăm xây d ng, Nhà hát L n ñưc ñưa vào s d ng. Trong th i gian ñ u, Nhà hát ñưc dành cho nh ng gánh hát t ph ươ ng Tây h ng n ăm sang di n cho gi i ch c quan l i Pháp xem. Nh ng ng ưi th ưng l ưu Vi t Nam c ũng ñưc tham d , song mu n vào Nhà hát ph i m c l ph c và tr giá vé ñ t. V sau, Nhà hát L n c ũng có nh ng t i công di n do ng ưi Vi t Nam t ch c ñ làm vi c ngh ĩa (c u n n nhân các t nh b l t, làm nhà t b n ). Tuy nhiên, trong l ch s ho t ñng c a mình, Nhà hát ph i ñình l i nhi u l n do ch tr ươ ng khác nhau c a nhà c m quy n. T n ăm 1940, nhi u ñoàn k ch nói c a ta có th thuê ñưc “Nhà hát tây” ñ di n. Nh n xét v công trình Nhà hát L n, Nhà s h c D ươ ng Trung Qu c cho r ng, tuy ra ñ i mu n h ơn so v i nhà hát thành ph H Chí Minh, H i Phòng, song xét v quy mô ki n trúc, Nhà hát L n Hà N i là mt ñin hình khác bi t. Và quan tr ng h ơn nó còn là m t thi t ch v ăn hoá. 24 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com “Nhà hát L n Hà N i ñúng là s n ph m c a th i thu c ñ a. Nh ưng n u “thu c ñ a” là thu t ng chính tr mà chúng ta nhìn nh n nó nh ư m t s xung ñ t, ñè nén, áp b c thì chúng ta c ũng ph i nhìn th y m t v ăn hóa c a công trình này. Th i k ỳ này là th i k ỳ giao thoa gi a n n v ăn hoá Âu và Á. Đây rõ ràng là v ăn hóa ng ưi Pháp xác l p n ưc ta. Và nó nh ư m t s b sung cho v ăn hóa dân t c b ưc vào th k hi n ñ i”, ông D ươ ng Trung Qu c nói. Sân kh u bên trong Nhà hát Không ch là m t không gian v ăn hoá, Nhà hát L n Hà N i còn là n ơi di n ra nhi u s ki n chính tr tr ng ñ i c a ñ t n ưc. Th i ñim tháng 8/1945, Qu ng tr ưng Nhà hát L n là trung tâm sôi ñng nh t c a không khí chính tr ngày ñó. T i ñây, ngày 17/8/1945 ñã di n ra bu i mít tinh c a T ng hi viên ch c và ngay sau ñó ñã bi n thành bu i ra m t c a M t tr n Vi t Minh, lãnh ño nhân dân ta làm nên thành công vang d i c a cu c Cách m ng tháng Tám l ch s . Sc ch a 870 ch ng i, Nhà hát L n còn là n ơi di n ra nhi u s ki n chính tr quan tr ng 25 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Tr ưc khi có H i tr ưng Ba Đình, Nhà hát L n Hà N i là n ơi Qu c h i n ưc Vi t Nam Dân ch C ng hoà ti n hành các k ỳ h p quan tr ng. Ngày 5/3/1946, Qu c h i n ưc Vi t Nam Dân ch C ng hoà h p khoá ñ u tiên Nhà hát L n. C ũng trong n ăm 1946, ngày 28/10, Qu c h i khoá 2 h p thông qua Hi n pháp ñ u tiên c a n ưc Vi t Nam Dân ch Cng hoà t i ñây Nhà hát L n là n ơi ñã ch ng ki n nh ng giây phút hoà bình ñu tiên trên ñt n ưc, là mt nhân ch ng cách m ng c a Th ñô Hà N i nghìn n ăm v ăn hi n. K t ñó ñ n nay, Nhà hát L n luôn là trung tâm c a các cu c h i ngh , mít tinh quan tr ng và các bu i bi u di n ngh thu t c a các ñoàn ngh thu t trong và ngoài n ưc. Mt bên nhà hát L n Đ ñáp ng v i nhu c u phát tri n c a th ñô, t gi a n ăm 1955, Nhà hát L n Hà N i bưc vào ñt trùng tu l n nh t v i ngân sách cho phép là 156 t ñ ng (kho ng 14 tri u USD). K t khi hoàn thành ñư a vào s d ng, Nhà hát Ln Hà N i tr thành n ơi di n ra th ưng xuyên các ho t ñ ng v ăn hóa, bi u di n ngh thu t c a các ñoàn ngh thu t trong và ngoài n ưc. Ông Hoàng Xuân Nam – Giám ñc Nhà hát L n cho bi t, k t khi ñưc B V ăn hoá- Thông tin giao trách nhi m t ch c các ñoàn ngh thu t ch t l ưng cao, t vi c t ch c ch 17 bu i vào n ăm 2000, ñn nay Nhà hát th c hi n trung bình 400 bu i/n ăm, ñón trên 140 ñoàn ngh thu t qu c t . Hàng n ăm, doanh thu t các bu i bi u di n ñem v cho Nhà hát luôn ñt cao. Các bu i bi u di n ngh thu t ñã ñem ñn cho công chúng Th ñô nh ng món ăn tinh th n ñ y ý ngh ĩa 26 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Li vào c a chính Nhà hát Tr i qua các bi n ch ng th ăng tr m c a l ch s , c ũng nh ư nhi u công trình ki n trúc khác và c nh ng lo i hình v ăn hoá phi v t th , Nhà hát L n Hà N i ñã tr thành m t di sn mà chúng ta ti p nh n và phát huy nó nh ư m t ch ng c cho m t th i k ỳ mà các nn v ăn hoá giao thoa nhau, giúp Vi t Nam h i nh p v i th gi i. Chính vì th , vi c b o tn, gìn gi di s n này, làm cho ý ngh ĩa công trình có giá tr sâu s c h ơn, phong phú h ơn là nh ng gì mà c n ưc và nhân dân Th ñô luôn h ưng t i. 27 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Nhà Th L n Hà N i Công trình ki n trúc cao nh t th k 19 Nu ch n m t công trình ki n trúc nào x ưa nh t, l i ít thay ñ i nh t c a Hà N i còn l i cho ñn nay thì ñó chính là Nhà Th L n Hà N i. Vào th i ñó, ngoài C t C ñưc xây t ñu th k XIX, thì ñây là ki n trúc cao nh t l ng l ng g n H Hoàn Ki m và t o m t không gian tôn giáo xung quanh m t vùng ñt v n là m t ngôi chùa Ph t giáo n i ti ng . Nhà Th L n ñưc kh i công vào n ăm 1884 và khánh thành k p vào d p L Thiên Chúa giáng sinh n ăm 1887. K t ñó cho ñ n nay, ki n trúc d ưng nh ư không thay ñi. Xem các t m hình cách ñây ñã trên d ưi m t th k thì th y rõ ñiu y. Có ch ăng là s thay ñi c nh quan và con ng ưi mà thôi. Nhà Th L n Hà N i khánh thành vào n ăm 1887 Trung tâm Thiên Chúa giáo c a khu v c x ưa kia không Hà N i mà K S . Còn khu v c c n k Nhà Th L n tr ưc ñó ch có m t nhà nguy n nh xây g ch l p lá, th y gi ng ph i t K S cách ñó 20km lên Hà N i ch ăn d t con chiên. Tháng 5/1883, quân C Đen ñánh vào Hà N i ñ t cháy ngôi nhà y. N ăm 1887, c ñ o Puginier dùng nh h ưng c a mình ñưc Tu n ph Hà N i h p th c hoá khu ñ t v n là nn tháp và ngôi chùa Báo Thiên r t n i ti ng ñưc xây t th i Lý - Tr n nay ñã ñ nát thành ph tích, ñ xây nhà th ñ o Thiên Chúa. 28 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Vn còn nguyên v n cho t i t n ngày hôm nay Nh cu c x s n ăm 1884 thu ñuc 10 v n ñ ng, Nhà th Thánh Joseph ñã ñưc kh i công ngay trong n ăm ñó và ñưc xây d ng nh ư di n m o ngày nay và ñưc khánh thành ngày 23/12/1887, m t ngày tr ưc d p Thiên Chúa giáng sinh. Vào th i ñó, ngoài C t C ñưc xây t ñ u th k XIX, thì ñây là ki n trúc cao nh t l ng lng g n H Hoàn Ki m và t o m t không gian tôn giáo xung quanh m t vùng ñt v n là mt ngôi chùa Ph t giáo n i ti ng cùng Ph Chúa ñã hoàn toàn b tri t h khi v Chúa cu i cùng c a nhà Tr nh b nhà Tây S ơn tiêu di t vào cu i th k XVIII. Nh ng t m nh Nhà Th L n ñuc ch p vào nh ng th i ñim khác nhau càng cho th y cái nh n xét trên là ñúng. Ta có th th y nh ng thành ph n xã h i khác nhau t k giàu ñn ng ưi nghèo, ng ưi Tây ho c ng ưi Ta, nh ng chi c xe kéo và ôtô Và ta còn hình dung ñưc trên thinh không c a Hà N i, k t ñó không ch có ti ng chuông chùa gióng gi mà l i có c ti ng chuông nhà th t trên tháp cao ñ h i vào nh ng gi nguy n c a ng ưi theo Đ o. Và xung quanh ki n trúc này còn có c m t c ng ñ ng tín ñ Thiên Chúa giáo xum v y dc 2 con ph Nhà Th và Nhà Chung. Vào nh ng ngày l tr ng, ñ c bi t là trong ñêm Thiên Chúa Giáng sinh, ñó là n ơi h i t không ch c a giáo dân. Không gian tôn nghiêm dưi bóng nh ng tháp chuông và c nh quan g n k H G ươ m ñã bi n n ơi ñây thành mt ñ a ch du l ch c a Th ñô, nh t là v i khách n ưc ngoài. 29 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ngôi Nhà C 87 Mã Mây Nét ki n trúc ñ c tr ưng ph c Nm trên con ph nh yên bình g n Hàng B c, nhà 87 Mã Mây quy n r ũ du khách b i nét c kính, gi n d và tinh t c a ngôi nhà ph th th a x ưa. Xây d ng t cu i th k 19, căn nhà làm hoàn toàn b ng g ñưc gìn gi g n nh ư nguyên v n, vi nét ki n trúc ñ c tr ưng nhà ph c : không gian s ng k t h p vi buôn bán. Mt ngày lang thang ph c Hà N i, tôi ghé th ăm ngôi nhà s 87 ph Mã Mây. Đi v i nh ng ai m n yêu và mu n tìm hi u v h n ph x ưa Hà N i thì ch c h n ngôi nhà c này không ph i là m t ñ a ch xa l . Ông Đ ng i vi t Th ư pháp tr ưc hiên c ăn nhà c 87 Mã Mây Ngôi nhà này ñưc xây d ng t th k 19 và cho t i nay v n còn l ưu gi , b o t n nguyên v n nh ng nét ki n trúc ñc tr ưng c a nhà ph c Hà N i. Đó là ki u không gian sng k t h p v i buôn bán, nhà d ng ng có m t ti n h p và kho ng không ñón n ng gió phía gi a g i là “gi ng tr i”. Nhà s 87 Mã Mây hi n nay là m t ñim du l ch ñ c ñáo dành cho du khách trong và ngoài n ưc m i khi có d p t i th ăm ph c Hà N i. Đ n ngôi nhà này, du khách không ch ñưc hòa mình vào không gian và n p sinh ho t th dân x ưa kia mà còn ñưc tìm hi u v nhi u ngành ngh th công truy n th ng. 30 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Không gian ngôi nhà toát lên v ñ p trang nhã, c ñin v i c u thang, c a ra vào, v t dng gia ñình ñưc làm b ng g cùng t ưng vôi và mái ngói rêu phong. Khi b ưc chân qua c a, b n s th y xúc c m th ư thái, thanh t ĩnh ùa vào tâm h n. Nh ng xô b , t p n p phía ngoài ph ph ưng kia nh ư b b ñi n ơi nào ñó xa l m. Tng 2 c a ngôi nhà c nhìn t gi ng tr i Mt góc c a c ăn b p v i nh ng v t d ng bình d 31 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ki n trúc gi n d mang dáng v thâm tr m Ban th t tiên và b bàn gh mang ñ m h n th i gian 32 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Chùa M t C t Công trình ki n trúc ñ c ñáo Đây là m t công trình ki n trúc sáng t o k t h p không gian ki n trúc có nh p ñiu cao th p g m ñiêu kh c ñá, h i ho , ch m v hành lang, m t n ưc là bi u t ưng v ăn hoá, ngh thu t cao, tính dân t c ñ m nét. Chùa ñã b hu ho i, xây d ng l i nh h ơn so v i nguyên m u, nh c l i ñây m t th i ñã có m t c m ki n trúc ñ c ñáo. Chùa M t C t n m trong qu n th chùa Diên H u trên ñt thôn Thanh B o, huy n Qu ng Đ c, phía Tây hoàng thành Th ǎng Long th i Lý, nay thu c ph chùa M t C t, qu n Ba Đình - Hà N i. Ni ti ng v s linh thiêng Chùa M t C t có tên ch là Diên H u (phúc lành dài lâu), theo s sách, chùa ñưc xây dng vào n ăm 1049 th i vua Lý Thái Tông: "Mùa ñông tháng 10 d ng chùa Diên H u. Tr ưc ñây vua chiêm bao th y Ph t Quan Âm ng i trên toà sen, d t vua lên toà. Khi t nh dy vua nói v i b tôi, có ng ưi cho là ñim không lành. S ư Thi n Tu khuyên vua làm chùa, d ng c t ñá gi a ñ t, làm toà sen c a Ph t Quan Âm nh ư ñã th y trong m ng. Khi chùa khánh thành, các S ư chay ñàn, t ng kinh c u nhà vua s ng lâu. Vì th g i là chùa Diên H u”. 33 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Hàng n ăm c ñ n ngày mùng 8 tháng t ư âm l ch, nhà vua l i ñ n chùa làm l t m Ph t. Các nhà s ư và nhân dân kinh thành Th ăng Long cùng d l . Sau l t m Ph t là l phóng sinh, vua ñng trên m t ñài cao tr ưc chùa th m t con chim bay ñi, r i nhân dân cùng tung chim bay theo trong ti ng reo vui c a m t ngày h i. Đi Lý Nhân Tông, n ǎm Anh V ũ Chiêu Thánh 5 (1080) vua cho ñúc chuông l n ñ treo chùa g i là "Giác Th chung" (chuông th c t nh ng ưi ñ i) và m t toà ph ươ ng ñình b ng ñá xanh cao 8 tr ưng, nh ưng vì chuông quá n ng không sao treo lên ñưc, ph i ñ d ưi ñt nên ñánh không kêu. Ch ru ng ñ chuông th p, có nhi u rùa ñn , ñưc g i là ru ng Quy Đin và qu chuông c ũng ñưc g i là chuông Quy Đin. Khi quân Minh b bao vây Đông Quan, h t quân khí, V ươ ng Thông ñã cho phá qu chuông này ñ ñúc súng ñn. Sau khi Lê L i ñem ngh ĩa quân Lam S ơn ñánh tan quân Minh, ñt n ưc ñưc hưng n thái bình th nh tr , chuông Quy Đin c ũng không còn n a. Vi l ch s g n 1000 n ăm chùa M t C t ñưc coi là Qu c t và là m t n ơi r t linh thiêng. T ươ ng truy n r ng khi Lý Thánh Tông ch ưa có Hoàng t , th ưng ñ n ñó c u nguy n. M t ñêm, Vua n m m ng th y Ph t Quan Âm m i lên l u ng i, ôm m t ñ a bé ñt vào lòng vua. Tháng ñó Hoàng h u có mang hoàng t . Đ n nay vào nh ng d p l T t hay ngày R m, mùng M t chùa v n ñón nhi u khách th p ph ươ ng ñn c u nguy n và th ăm quan. và ki n trúc ñ c ñáo Nói ñn chùa M t C t ngoài ý ngh ĩa tâm linh ta thì ta không th không nói ñ n ki n trúc ñc ñáo c a qu n th khu di tích này. 34 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Đây là m t công trình ki n trúc sáng t o k t h p không gian ki n trúc có nh p ñiu cao th p g m ñiêu kh c ñá, h i ho , ch m v hành lang, m t n ưc là bi u t ưng v ăn hoá, ngh thu t cao, tính dân t c ñ m nét. Chùa ñã b hu ho i, xây d ng l i nh h ơn so v i nguyên m u, nh c l i ñây m t th i ñã có m t c m ki n trúc ñ c ñáo. Chùa xây ch có m t gian g i là Liên Hoa Đài ( ñài hoa sen), ta quen g i là chùa M t C t có hình vuông m i chi u 3m, mái cong d ng trên c t ñá hình tr cao 4m (ch ưa k ph n chìm d ưi ñ t) có ñưng kính là 1,2m. Tr ñá g m 2 kh i, g n r t khéo, tho t nhìn nh ư mt kh i ñá li n. S ñ c ñáo c a ki n trúc chùa M t C t là toàn b ngôi chùa ñưc ñ t trên m t c t ñá. ñây có s k t h p táo b o c a trí t ưng t ưng lãng m n ñ y thi v qua hình t ưng hoa sen và nh ng gi i pháp hoàn h o v k t c u ki n trúc g b ng h th ng móng gi ng, ñ c bi t là s d ng các c t ch ng chéo l n t c t ñ n sàn, v a t o th v ng ch c, v a mang li hi u qu th m m nh ư ñưng l ưn c a cánh sen, thi p l p s hài hoà gi a mái và sàn b i m t ñ i x ng o. Cùng v i ao hình vuông phía d ưi có th là bi u t ưng cho ñ t (tr i tròn, ñt vuông), ngôi chùa nh ư v ươ n lên cái ý ni m cao c : Lòng nhân ái soi t th gian. Kh i ki n trúc g ñá ñưc phù tr b i c nh quan, có ao, có cây c i ñã t o nên s g n g ũi, tinh khi t mà vn thanh l ch. C m giác thanh cao c a ki n trúc nh ư chia x , hoà ñng v i tr i n ưc, và màu xanh c a cây lá khi n con ng ưi r ũ s ch ưu phin, ñ t t i s trong sáng c a tâm hn. Vào ngày 4 tháng 5 n ăm 2006 chùa M t C t ñưc ghi vào sách k l c Ghiness Vi t Nam v i danh hi u “Ngôi chùa có ki n trúc ñ c ñáo nh t Vi t Nam”. Theo nhi u khách th p ph ươ ng ñn c u phúc và th ăm quan, nh t là nh ng du khách n ưc ngoài h r t n tưng v i ki n trúc c a qu n th di tích có m t không hai này. Chùa M t C t g n li n v i l ch s c a th ñô Hà N i, và t lâu chùa M t C t c ũng là bi u tưng c a ñ t Th ăng Long ngàn n ăm v ăn v t. Qu n th di tích chùa Diên H u nm trong khu di tích L ăng ch t ch H Chí Minh – n ơi thu hút r t nhi u du khách g n xa ñ n tham quan, ñây c ũng là m t ñiu ki n thu n l i ñ thêm nhi u ng ưi bi t ñ n ngôi chùa ñc bi t này. Th h mai sau c n gìn gi nh ng di tích v ăn hóa mang ý ngh ĩa l ch s b i ñây không ch ñơn thu n là l ưu gi nh ng ki n trúc c mà còn liên quan ñn v n ñ tâm linh tôn giáo c a c m t dân t c. 35 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ph Hàng B c Nét quy n r ũ c a Ph c Nh ng ngôi nhà hình ng và nh ng mái nhà ch ng diêm, v i mái ngói cong, lô xô và mm mi ñã t o cho Hàng B c m t nét duyên riêng gi a r t nhi u nh ng con ph c c a Hà N i. Cng v i nh ng di tích l ch s ñưc d ng lên con ph này làm cho Hàng B c v a c kính v a tâm linh. Điu này khác h n v i b t c m t con ph nào Châu á. Th m i bi t t i sao khách du l ch qu c t khi ñ n Hà N i bao gi h c ũng ch n Hàng B c làm ñim d ng chân lâu nh t. Cho ñn nay ng ưi ta v n ch ưa th y cu n sách nào nghiên c u c a các chuyên gia s hc ghi chép niên ñi ra ñ i c a ph hàng b c. Nh ưng theo t m bia ghi ñình D ũng Hãn (s 42 Hàng B c) thì ph Hàng B c ra ñ i vào th i nhà Lê. Th i Pháp thu c - Ph Hàng B c còn có tên ti ng Pháp là Rue de changeurs (t c là ph Đi B c hay ph c a nh ng ng ưi nhi u ti n). Nh ng ngày y ph Hàng B c là n ơi t p trung nh ng ng ưi th tinh x o trong k thu t ch tác ñ vàng b c c a ñ t kinh k ỳ. Nh ng ng ưi làm ngh này ngoài m t s ng ưi dân Hà N i g c còn ph n l n là nh ng cư dân cu 3 làng khác di c ư ñn: dân làng Châu Khê (huy n H ưng Yên, chuyên ñúc bc ñ i ti n), dân làng Đnh Công Th ưng (huy n Thanh Trì - Hà N i, chuyên Đ Đ u) và dân làng Đng Xâm (n i ti ng v i ngh ch m b c). 36 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com S d ĩ có chuy n nh ng ng ưi dân n ơi khác v ñây l p nghi p là vì: vào th k 15, quan th ưng th ư b l i L ưu Xuân Tín - v n là ng ưi làng Châu Khê ñưc tri u ñình nhà Lê giao cho vi c l p x ưng ñúc b c nén t i kinh thành Th ăng Long (t c Hà N i ngày nay), lúc b y gi b c nén ñưc dùng làm ñơ n v ti n t ñ trao ñ i. ông ñã ñư a th Châu Khê t i kinh thành l p x ưng ñúc b c. Dn d n cùng v i ngh ñúc B c, th Châu Khê làm c ngh th trang trí vàng b c. Đ n ñu th k 19, d ưi tri u Nguy n, x ưng ñúc b c nén chuy n vào Hu , nh ưng ph n l n th Châu Khê v n l i Th ăng Long làm ngh kim hoàn. H l p thành ph ưng th t i ph Hàng B c ngày nay. Lúc này do vi c ph i tuy n g p ng ưi ñ chuyên ph c v nhu cu ñúc b c cho vua quan, nho s và xây d ng nhà c a nên nh ng ng ưi th vàng b c Đ nh Công và Đng Xâm c ũng t i ñây l p nghi p. Ng ưi ta chuyên s n xu t, buôn bán k c ñ i b c nén l y b c v n. Đây c ũng là s gi i thích vì sao ph Hàng B c còn có tên là ph Đ i B c. Dân các làng ñn Hàng B c theo h hàng, làng xóm v i nhau, và h s ng qu n c ư t i mt ñim, m t ph ưng. m i làng l i chuyên m t ngh , vì th m i có chuy n con ph dài y có ng ưi thì chuyên s n xu t, ng ưi thì chuyên mua bán làm cho con ph này lúc nào c ũng t p n p. Điu th t thú v Ph hàng B c là bên c nh s v ươ ng gi y, còn có m t cái gì ñó sâu lng l th ưng: Nh ng ngôi nhà hình ng và nh ng mái nhà ch ng diêm, v i mái ngói cong, lô xô và m m m i ñã t o cho Hàng B c m t nét duyên riêng gi a r t nhi u nh ng con ph c c a Hà N i. 37 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Cng v i nh ng di tích l ch s ñưc d ng lên con ph này làm cho Hàng B c v a c kính v a tâm linh. Điu này khác h n v i b t c m t con ph nào Châu á. Th m i bi t t i sao khách du l ch qu c t khi ñ n Hà N i bao gi h c ũng ch n Hàng B c làm ñim d ng chân lâu nh t. Ch ng th mà Jacques - m t ki n trúc s ư ng ưi Pháp khi ñ n Hàng B c ñã mê tít l i ki n trúc c a nh ng ngôi nhà c ñây. Nh ng ngôi nhà hình ng v i b dài, r ng tuy có hn, nh ưng l i v n t o ñưc kho ng không gian, ñó có n ơi ñ th cúng, có n ơi ñ ngh ng ơi, s n xu t và buôn bán, nh ưng v n r t thông thoáng có ñ l ưng ánh sáng chi u vào. Nhà ch ng diêm thì khác h n: là lo i nhà hai t ng không hoàn toàn v i gác xép có c a gi hay c a c nh ho c c a tròn m ra ph . Loi nhà này ngoài mái ngói nghiêng xu ng m t ph còn có mái tranh v y thêm ra hè. Hai ñu h i xây vài ba b c, có ñưng ch hay ñưng tri n ñơn gi n. B nóc hai mái h ơi cong lên hai ñ u và g trang trí. K t thúc hai ñ u góc mái là cái ñu xây trang trí gch b ng ch . V i l i ki n trúc này làm cho ph Hàng B c khác h n v i nh ng con ph khác c a Hà N i. Nh ng di tích l ch s ph Hàng B c c ũng ñưc th ng kê là nhi u nh t trong các ph c c a Hà N i, n i ti ng là ñình D ũng Hãn, ñình Tr ươ ng Th , ñình Kim Ngân ông c trông coi ñình D ũng Hãn cho bi t: Đình D ũng Hãn có niên hi u C nh H ưng th 44, ñưc xây d ng vào cu i th k 18. Đây là ngôi ñình r ng nh t ph c Hà N i, chính gi a dùng ñ th Linh Lang V ươ ng, bên ngoài có mi u th th n n . M i ngôi ñình ph Hàng B c ñưc g n v i m t dòng h riêng. 38 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ngày x ưa khi ng ưi dân các làng lên ñây l p nghi p, h ñã ñu d ng m t ngôi ñình ñ làm n ơi h i h p, t l . Ví d nh ư ng ưi dân làng Châu Khê khi lên ñây ñã d ng ngôi ñình Tr ươ ng Th và ñình Kim Ngân ñ h i h p, cho ñ n cu i th k 19, khi dân làng Châu Khê lên l p nghi p ngày càng ñông thì ngôi ñình Tr ươ ng Th và ñình Kim Ngân không ñ ch cho dân làng h i hp t l nên h ñã mua N i Mi u thành Hài T ưng (nay là s 30 ph Hàng Gi y) ñ làm ñn th V ng. Dân làng Đnh Công thì l p ñ n th 3 ông t ngh Kim Hoàn là: Tr n Đin, Tr n Đin và Tr n Hoàn, và hàng n ăm c vào ngày 12/2 âm l ch dân làng Đnh Công l i m h i t ưng nh công lao 3 ng ưi th y ngh Kim Hoàn. Ng ưi làng Đng Xâm lên ñây ít nên ch ưa có ñiu ki n l p ñình mi u. Nên hàng n ăm vào ngày gi t ng ưi dân làng Đng Xâm Hà N i ñ u v làng d h i. Cu c s ng th i m c a ñã có nh ng ñiu khác x ưa r t nhi u, song nh ng ng ưi th kim hoàn ph Hàng B c v n luôn làm ra nh ng s n ph m vàng b c tinh x o. Trên các ñ vàng b c y ng ưi ta d nh n th y hai ñ c ñim n i b t là t o dáng ngh thu t và t o văn r t tinh x o, sinh ñ ng làm h p d n ngày càng ñông khách du l ch ñ n th ăm quan và mua s m. Tuy nhiên trong dòng ng ưi t p n p ñ n ph Hàng B c y cón có r t nhi u ng ưi t i nh ng ngôi ñ n t x ưa th p nén nhang c u mong nh ng ñiu t t ñ p. 39 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Đi H c T ng H p Hà N i Ki n trúc Đông D ươ ng tiêu bi u Nm trên ph Lê Thánh Tông, ĐH T ng h p Hà N i (c ũ) là m t trong nh ng công trình tiêu bi u ca tr ưng phái ki n trúc Đông D ươ ng, do ki n trúc s ư Ernest Hébrard thi t k năm 1926. Tên g i ban ñ u c a tr ưng là ĐH Đông d ươ ng, sau ñó chuy n thành ĐH T ng h p và bây gi là ĐH Khoa h c T nhiên ( ĐH Qu c gia Hà N i). Ki n trúc công trình có hai ñim ñáng chú ý , ñó là ñã s d ng nh ng chi ti t ki n trúc b n ñ a, gi i quy t t t bài toán vi khí h u ki n trúc trong ñiu ki n nhi t ñ i nóng m và các không gian s nh ñưc thi t k rt ñ p. 40 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com 41 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com 42 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ph Th ng S B c K ỳ Ki n trúc th k 19 Bc B ph là ngôi nhà hai t ng s 12 ph Ngô Quy n, Hà N i. Đây là t ng là n ơi ñt tr s chính quy n B c k ỳ, và là m t di tích l ch s c a Vi t Nam. Th i thu c Pháp, tòa nhà này là Ph th ng s B c K ỳ. Nguyên ch này, t th k 18 ñã có m t tòa l u cao, ñ p hình 5 con r ng ñ chúa Tr nh hóng mát g i là “L u Ng ũ Long”. Đ n th k 19, l u b ñ nát, nên ngôi chùa Báo Ân (còn g i là chùa Quan Th ưng trong câu ca: “G n xa nô n c t ưng b ng/Vào chùa Quan Th ưng xem b ng ñ ng tiên”) ñưc xây thay vào ñy. Cu i th k 19, th c dân Pháp chi m ñóng Hà N i ñã phá chùa ñ xây t ư dinh cho quan Th ng s B c K ỳ . Sau khi Nh t ñ o chính Pháp (9 tháng 3 n ăm 1945), tòa nhà ñưc ñ i thành Ph khâm sai B c K ỳ. Trong Cách m ng tháng Tám, ngày t ng kh i ngh ĩa Hà N i (19 tháng 8 n ăm 1945), lc l ưng Vi t Minh cùng nhân dân Hà N i ñã ti n công và chi m gi tòa nhà này. Sau Cách m ng tháng Tám 1945, Ch t ch H Chí Minh và Chính ph lâm th i Vi t Nam Dân ch C ng hòa v làm vi c t i ñây cho ñ n ngày toàn qu c kháng chi n. Trong th i gian này, tòa nhà ñưc ñ i tên thành B c B ph . 43 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com M ñ u Toàn qu c kháng chi n, ngày 20-12-1946 t i ñây ñã n ra m t tr n ñánh gi a mt ñi ñ i V qu c ñoàn b o v B c b ph và quân Pháp có xe t ăng h tr . Đây là tr n ñánh ác li t nh t và kéo dài nh t trong nh ng ngày ñu c a chi n tranh Đông Dươ ng. Sau 6 ñt t n công b ñ y lui, th ươ ng vong 122 lính lê d ươ ng, thi t h i 4 xe t ăng và thi t giáp, 3 xe v n t i, l c l ưng t n công ñã chi m ñưc tòa nhà. S binh s ĩ V qu c ñoàn t tr n là 45 ng ưi. Kt thúc Chi n tranh Đông D ươ ng (1954), B c B ph ñưc tu s a l i và tr thành Nhà khách Chính ph . Bc B ph - là m t tr n ñánh ác li t nh t, kéo dài nh t trong nh ng ngày m ñ u Toàn qu c kháng chi n, tr thành m t bi u t ưng c a tinh th n “Quy t t cho T qu c quy t sinh” c a Th ăng Long - Hà N i anh hùng trong th i ñ i H Chí Minh. N ăm 2005, B c B ph ñưc g n bi n Di tích l ch s cách m ng. Hi n trong toà nhà v n còn l ưu gi nhi u hi n v t g n bó v i Bác H . 44 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ct c Hà N i Ki n trúc ñ c ñáo Trên t ng 3 là thân c t C hình tr có 8 c nh thon d n lên phía trên, m i c nh 2,13 m v i thân cao 18,2 m. Tr hình thang xoáy trôn c g m 54 b c; ñưc r i sáng (và thông h ơi) bng 39 ô c a s hình hoa th và 6 ô c a s hình d qu t. Nh ng ô c a này ñưc ñ t dc các c nh, m i c nh có t i 5 ho c 6 c a s . Các t ng ñ hình chóp vuông c t, nh d n, ch ng lên nhau, xung quanh xây p g ch. • Tng 1: M i chi u 42,5 m; cao 3,1 m • Tng 2: M i chi u 27 m; cao 3,7 m; có 4 c a, tr c a B c, 3 c a còn l i ñ u có ñp 2 ch tu ỳ theo t ng h ưng: Ca Đông - Nghênh Húc ( ñón n ng ban mai) Ca Nam - H ưng Minh (h ưng v ánh sáng) Ca Tây - H i Quang (ánh sáng ph n h i) • Tng 3: M i chi u 12,8 m; cao 5,1 m 45 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com T t ng 1 ñ n t ng 3 ñ u có c u thang xo n d n lên. Trên t ng 3 là thân c t C hình tr có 8 c nh thon d n lên phía trên, m i c nh 2,13 m v i thân cao 18,2 m. Tr hình thang xoáy trôn c g m 54 b c; ñưc r i sáng (và thông h ơi) bng 39 ô c a s hình hoa th và 6 ô c a s hình d qu t. Nh ng ô c a này ñưc ñ t dc các c nh, m i c nh có t i 5 ho c 6 c a s . Đnh c t c ñưc c u t o thành m t cái l u hình bát giác, cao 3,3 m có 8 c a s t ươ ng ng 8 c nh. Gi a l u là m t tr tròn, ñưng kính 0,4 m và cao ñn ñ nh l u, là ch ñ cm cán c (cao 8 m). Toàn ph n xây t ñ ñ n tr này cao 33,4 m g m 3 t ng ñ cao 12 m, c t cao 18,2 m, lu 3,3 m. N u k c tr treo c thì trên 40 m. Khi ng ưi Pháp phá thành Hà N i, h ñ nh phá luôn c t c , may m n là h không ti n hành vi c này, lý do vì h mu n bi n nó thành ñài xem ñua ng a. Hi n C t c Hà N i n m trong khuôn viên c a Bo tàng L ch s Quân s Vi t Nam (tr ưc ñây là B o tàng Quân ñi), trên ñưng Đin Biên Ph , qu n Ba Đình. D ưi chân c t c hi n ñang ñưc khai thác b i Highland Cafe ph c v khách vào tham quan bo tàng và du l ch. 46 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Khám phá ki n trúc V ăn Mi u Qu c T Giám “Đi tham quan Hà N i mà ch ưa vào V ăn Mi u - Qu c T Giám thì coi nh ư b n ch ưa ñn Hà N i”. V i tôi, m i l n ñ n Văn Mi u - Qu c T Giám là m t l n khám phá, tìm tòi v lch s và ki n trúc c a qu n th di tích này. Có l ai c ũng bi t ho c nghe nói ñ n V ăn Mi u - Qu c T Giám, m t qu n th di tích ñ nh t Hà thành. Và c ũng không có gì l khi nói ñ y là m t trong nh ng tr ưng ñ i h c ñ u tiên trên th gi i. Li vào Văn Mi u : c ng “V ǎn Mi u Môn” “Đi tham quan Hà N i mà ch ưa vào Văn Mi u - Qu c T Giám thì coi nh ư b n ch ưa ñn Hà N i”. V i tôi, m i l n ñ n Văn Mi u - Qu c T Giám là m t l n khám phá, tìm tòi v lch s và ki n trúc c a qu n th di tích này. Văn Mi u - Qu c T Giám gm hai di tích chính: V ăn Mi u th Kh ng T , các b c hi n tri t c a Nho giáo và T ư nghi p Qu c T Giám Chu V ăn An, ng ưi th y tiêu bi u v ñ o cao, ñc tr ng c a n n giáo d c Vi t Nam và Qu c T Giám, tr ưng qu c h c cao c p ñu tiên c a Vi t Nam, v i h ơn 700 n ăm ho t ñ ng (1076 - 1802) ñã ñào t o hàng nghìn nhân tài cho ñt n ưc. 47 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Tưng th vua Lý Nhân Tông, ng ưi có công l p ra Qu c T Giám Di v t quý "Bích Ung ñ i chuông" (chuông l n ca nhà Giám) ñưc ñúc n ăm 1768 S sách có chép V ăn Mi u ñưc xây d ng vào tháng 10 - 1070, ( ñi vua Lý Thánh Tông). Đn n ăm 1076, vua Lý Nhân Tông cho l p Qu c T Giám, k sau V ăn Mi u, ban ñu là n ơi h c c a các hoàng t , sau m r ng thu nh n c các h c trò gi i trong thiên h. 48 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Toàn b khu Văn Mi u - Qu c T Giám ngày nay có di n tích 54.331 m2, bao g m: H Văn, v ưn giám và n i t ñưc bao quanh b ng t ưng g ch v . Bên trong (n i t ) có nh ng l p t ưng ng ăn ra làm n ăm khu. Gác chuông khu Thái h c Gác tr ng khu nhà Thái h c 49 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Con ñưng chính ñ o d n ñ n gác Khuê V ăn Nh ng c rùa ñá “ ñeo bia” hàng tr ăm n ăm 50 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Mô hình toàn c nh Văn Mi u - Qu c T Giám ñưc tr ưng bày t i nhà Thái h c Khu th nh t b t ñ u v i c ng chính ñ n c ng Đ i Trung. Trên c ng chính có ch V ăn Mi u Môn. Đây là m t ki n trúc c ng tam quan hai t ng, phía ngoài c ng có ñôi r ng ñá cách ñiu th i Lê, bên trong có ñôi r ng ñá th i Nguy n. C ng Đ i Trung ba gian lp ngói, hai bên là hai c ng nh Thành Đc và Đt Tài Khu th hai: N i b t v i Khuê V ăn Các- m t công trình ki n trúc ñ c ñáo ñưc xây d ng năm 1805 (tri u Nguy n), g m 2 t ng, 8 mái, t ng d ưi là b n tr g ch, t ng trên là ki n trúc g , b n m t ñ u có c a s tròn v i nh ng con ti n t a ra b n phía t ưng tr ưng cho hình nh sao Khuê t a sáng. Hai bên (ph i và trái) Khuê V ăn là hai c ng Bí V ăn và súc văn. Khuê V ăn Các th ưng là n ơi t ch c bình các bài v ăn th ơ hay c a các s ĩ t . Ngày nay, Khuê V ăn Các còn ñưc l y làm bi u t ưng c a th ñô Hà N i. Toàn c nh nhà Thái h c (gác d ưi) 51 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Tưng th T ư nghi p Qu c T Giám Chu V ăn An, mt nhà giáo tài ñc, có nhi u h c trò thành ñt ñ i Tr n Khu th ba là t gác Khuê V ăn ti Đ i Thành Môn, gi a khu này có m t h vuông g i là Thiên Quang T ĩnh (gi ng tr i trong sáng) có t ưng bao quanh. Hai bên h là hai khu vưn bia, t c n ơi l ưu gi 82 bia ti n s ĩ d ng t n ăm 1484 - 1780, ghi tên, quê quán c a các v ti n s ĩ c a 82 khoa thi. Ti ñây, n u chú tâm ñ c ta có th tìm th y tên m t s nhà chính tr , v ǎn h c, s h c n i ti ng nh ư Ngô S ĩ Liên, Ngô Thì Nh m, Lê Quí Đôn, nhà toán h c L ươ ng Th Vinh, ông t ngh in L ươ ng Nh ư H c Ðây chính là nh ng di v t quý nh t c a khu di tích. Tưng th ñ c Kh ng T t i ñin Đ i thành 52 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Y ph c quan l i tri u Nguy n ( ñưc tr ưng bày t i nhà Thái h c) Bưc qua c a Ði thành thì ñn khu th t ư, hay là Bái Đưng_V ăn Mi u. Đó là m t cái sân r ng, lát g ch bát. Hai bên là hai dãy nhà t vu, h u vu tr ưc ñây th bài v c a 72 hc trò xu t s c c a Kh ng T và T ư nghi p Qu c T Giám cùng các danh nhân văn hóa Vi t Nam ni ti ng th i Tr n. Cu i sân là nhà Đi bái và h u cung. Ti ñây có m t s hi n v t quý: bên trái treo "Bích Ung ñi chuông" (chuông l n c a nhà Giám), bên ph i có m t chi c khánh ñá. Chuông Bích Ung do Nguy n Nghi m ñ ng ra ñúc n ǎm 1768. T m khánh m t trong có hai ch Th X ươ ng, m t ngoài kh c bài minh vi t ki u ch l nói v công d ng lo i nh c khí này. Khu th n ăm: Sau khu Đ i bái chính là Tr ưng Qu c T Giám cũ (nay là nhà Thái h c). Ti ñây, nh ng tri u ñ i coi "hi n tài là nguyên khí c a qu c gia" ñã tuy n ch n nhi u ng ưi tài gi i, ñ ñ t cao, b sung vào các ch c th ñ c, th gi ng, h u t ư gi ng, t t ư gi ng, thi u phó, thi u b o ñ ch ǎm lo vi c gi ng d y, gi i ñáp, v a giúp vua nâng cao tri th c m i m t. Nhi u "ng ưi th y m t ñ i, muôn ñi" nh ư Bùi Qu c Kh i, Nguy n Trù, Chu V ǎn An ñã t ng vang ti ng gi ng Qu c T Giám . Đu th k XIX, khi nhà Nguy n d i tr ưng này vào Hu thì n ơi ñây chuy n làm ñn Kh i Thánh. N ǎm 1946-1947 gi c Pháp ñã ñt tr i khu này. N ăm 2000, công trình nhà Thái h c ñưc hoàn thành ñ chào m ng k ni m 990 n ăm Th ăng Long - Hà N i. Đây là nơi tôn vinh truy n th ng v ăn hóa giáo d c c a dân t c, ñ t t ưng t ưng ni m ba vua Lý Thành Tông, Lý Nhân Tông, Lê Thánh Tông và T ư nghi p Qu c T Giám Chu V ăn An là nhng danh nhân có công l p Văn Mi u - Qu c T Giám , phát tri n n n giáo d c Nho hc Vi t nam. 53 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com H Thiên Quang Bái Đưng_V ăn Mi u 54 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Khuê V ăn Các Ph i nói r ng n t ưng l n nh t v i tôi v Văn Mi u - Qu c T Giám chính là lo i v t li u xây d ng r t “Vi t Nam”, ñó là g lim, g ch ñ t nung, ngói m ũi hài mang ñm nét ngh thu t c a các tri u Lê, Nguy n. Ki u ki n trúc y ñưc n d ưi nh ng tán cây c th hàng tr ăm n ăm ñã làm cho Văn Mi u - Qu c T Giám tr thành ñim ñ n h p d n vi khách du l ch trong n ưc và qu c t . Tưng r ng (th i Nguy n) phía sau C ng Văn Mi u Môn 55 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Tháp Hòa Phong - V ñ p tâm h n ng ưi Hà N i B Đông Nam h Hoàn Ki m, ñưng Đinh Tiên Hoàng ngày nay còn l i m t ngôi tháp mang v rêu phong c kính cùng v i th i gian, ng ưi ta g i là tháp Hoà Phong. Toà tháp mang v ñ p tâm h n c a ng ưi Hà N i ñã t n t i h ơn 200 n ăm, nh ưng có l ít ng ưi bi t v l ch s g n li n v i m t ngôi chùa bên b h Hoàn Ki m mà nay ñã vang bóng mt th i Di ñ t B ưu ñin Hà N i bên b h Hoàn Ki m bây gi là thôn C u Lâu x ưa. Nh ng năm ñu niên hi u Thi u Tr nhà Nguy n, T ng ñ c Ninh Thái là Nguy n Đă ng Giai ch hưng công cho d ng ngôi chùa Liên Trì H i H i trên n n c ũ l u Ng ũ Long v i quy mô to ln nh t chn kinh k ỳ. Ngôi chùa hoàn thành vào n ăm Thi u Tr th 7 (1847), g m 36 nóc, g n 200 gian, vô cùng l ng l y. Chùa d ng xong Hoà th ưng Phúc Đin tr trì và cho n t ng r t nhi u kinh sách trong công cu c ho ng d ươ ng Ph t pháp mà còn ghi n ơi tàng b n. Chùa Liên Trì H i H i có rt nhi u tên g i nh ư chùa Liên Trì,chùa Báo Ân, chùa Đi s quán Hà N i (Hà N i Đ i s quán t ) ng ưi Pháp thì g i là chùa Th Hình vì d a trên c nh x t i trong tranh Th p ñin Diêm v ươ ng treo trên t ưng Ph t ñin. Nh ưng chùa tên là Liên Trì H i H i và ñưc g i t t là Liên Trì (ao sen). Chùa Liên Trì ñưc xây d ng trên ý t ưng tôn giáo ñ o Ph t. Toàn b ngôi chùa là m t tng th ki n trúc ñ s mà ngày nay ch còn l i nh ng hình v c a ng ưi Pháp c ũng nh ư mô t r t s ơ l ưc c a s sách. Chùa Liên Trì H i H i v i d ng ý ñưc chi t xu t t bài k trong kinh A Di Đà, m t cõi Ni t bàn ngay ch n tr n gian, th hi n toàn b ngôi chùa là m t ñoá sen l n, ý ngh ĩa t ng th gi i siêu thoát trên ñài sen t h i v i ñ các ch ư v B tát và Ph t Di L c. 56 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Theo hình v và mô t thì chùa cách bi t th gi i bên ngoài b i s bao b c các ngòi nưc tr ng sen và ch có m t l i ñi là chi c c u ñá tr ưc chùa ni ti p ra t n tháp Hoà Phong làm c ng. Qua c u là Tam quan ñ s , phía sau hai bên là hai tháp l n, sau ñó là toàn b ngôi chùa ñ s nguy nga. Vào kho ng n ăm 1889, ng ưi Pháp d ng xây khu nh ưng ñ a bên b Đông Nam h Hoàn Ki m và cho phá b chùa Liên Trì, ñn nay ch còn d u tích vang bóng mà thôi. D u tích c a chùa còn l i t i nay là tháp Hoà Phong, v i v ñ p c kính, lng l bên h và th i gian. Tháp cao ba t ng, c a tháp theo b n h ưng Đông Tây Nam B c, các c a ñ u có ch Hán làm ng ch nêu tên nh ư: Báo Đc môn, Báo Ân môn, Hoà Phong tháp, Báo Thiên tháp t ng trên còn hình bát quái và ch Ph n. Chùa x ưa ñã m t ch còn l i giai tho i v v quan Th ưng "làm cho t n B c l i hao Đoài" mà ñn nay ch còn l i tháp Hoà Phong cũ kính rêu phong. Nh ng hàng li u r bóng nh ư tôn vinh thêm cho v ñ p c a tháp c . Ng ưi ng ưi sáng chi u qua l i ñã bao ñi bên tháp. Th i gian c trôi và ngôi tháp v ĩnh hng làm m t ch ng tích cho tâm h n và l ch s c a ñ t và ng ưi Hà N i. 57 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ô Quan Ch ưng ki n trúc ñ p ng ngàng Qua bao th ăng tr m, Ô Quan Ch ưng v n uy nghiêm ñng ñó, c gi gìn cho Hà N i nghìn n ăm v ăn hi n m t k ỳ quan ñơn s ơ, dân dã mà quý giá ñn vô cùng. Mt công trình ki n trúc ñ p ñ n ng ngàng! Ngày 3/6/2009, t i Hà N i, Đ i s Hoa K ỳ t i Vi t Nam Michael Michalak công b kho n tài tr tr giá 74.500 USD dành cho Vi t Nam ñ th c hi n vi c b o t n Ô Quan Ch ưng, ca ô c duy nh t còn l i Hà N i. D án này ñưc tài tr thông qua Qu B o t n V ăn hóa c a Đ i s M và là m t ph n trong các ho t ñ ng k ni m 1.000 n ăm Th ăng Long – Hà N i s ñưc ti n hành vào n ăm 2010. Ca dao Hà N i x ưa có câu: ñâu n ăm c a chàng ơi Sông Nh Hà m y khúc n ưc ch y xuôi m t dòng Ô Quan Ch ưng n m trong danh ti ng 5 c a ô c a Hà thành: Ô C u Gi y, Ô C u D n, Ô Ch D a, Ô Đ ng Mác và Ô Quan Ch ưng. Ph Ô Quan Chưng dài 80m, t ñưng Tr n Nh t Du t ñ n c a ô Đông Hà, n i v i ph Hàng Chi u và n i ra phía ñê sông Hng. Ph ñưc hình thành t th i Pháp thu c, có tên là Rue des Nattes en joncs (ngh ĩa là ph Chi u Cói), chuyên buôn các lo i chi u cói t Ninh Bình, Nam Đnh, Thái Bình ch lên. 58 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Nói v thành l ũy Vi t Nam thì nhi u ñ a ph ươ ng có. Nh ưng c a ô thì ch Hà N i m i có. Và t i nay thì Hà N i c ũng ch còn có m t c a Ô Quan Ch ưng. Đây là m t trong 21 ca ô m qua t ưng phía Đông c a tòa thành ñt bao quanh khu Kinh thành Th ăng Long x ưa ñưc xây d ng vào n ăm C nh H ưng th 10 (1749). Ô Quan Ch ưng x ưa Hi n nay, c a ô còn nguyên m t c a chính và hai c a con hai bên. Trên nóc c a chính là m t v ng lâu. Ngày x ưa có lính tu n canh gác ñây. Bên t ưng phía trái có g n m t tm bia kh c n ăm 1882 ghi l nh c a T ng ñ c Hoàng Di u c m b n lính sách nhi u nh ng ñám tang qua l i c a ô. Phía trên c a l n có ba ch Hán: “Thanh Hà Môn” ngh ĩa là c a Thanh Hà (vì c a này thôn Thanh Hà, c nh c a sông Tô L ch x ưa. Thanh Hà là tên g i c a m t ph ưng ñ i Lê bao g m khu v c Hàng Chi u, Thanh Hà, Đào Duy T ). Nh ư v y là các vòm c a t ng có c a, ngày m , ñêm ñóng. Đn th k XX thì trên sách báo ch còn nh c ñ n tên c a n ăm c a ô, nh ưng trên th c t ch còn t n t i duy nh t m t c a ô là ô Thanh Hà, còn g i là Ô Quan Ch ưng. Nh ưng di n m o Ô Quan Ch ưng nh ư hi n nay là do l n s a ch a l n vào n ăm 1817. Tên chính th c là Đông Hà môn, t c là c a ô Đông Hà. Còn g i là Ô Quan Ch ưng. “Ô Quan Ch ưng là m t di tích ki n trúc ñ p ñ n ng ngàng nh ưng ñang ñ v . Tr ưc du m c quan tr ng Hà N i b ưc vào tu i 1.000 n ăm, chúng tôi r t vinh d ñưc cùng các b n tu b , b o t n di tích này. Ô Quan Ch ưng không ch là m t c t m c c a thành Th ăng Long x ưa, nó còn là m t bi u t ưng c a tinh th n và s kiên c ưng c a ng ưi dân Hà N i. 59 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Tôi c ũng hy v ng là sau khi b o t n xong, công trình này s là m t bi u t ưng c a tình hu ngh gi a Hoa K ỳ và Vi t Nam. Trong m t thành ph t ng ch u ñ ng nhi u t n th t t các cu c ném bom c a Hoa K ỳ trong chi n tranh, vi c chúng tôi v i nhân dân và Chính ph Vi t Nam cùng nhau b o t n m t báu v t qu c gia c a các b n th t là m t minh ch ng tuy t v i cho m i quan h ngày càng l n m nh và kh ăng khít gi a chúng ta”. Đi s M t i Vi t Nam Michael W. Michalak nói. Ca ô có dáng d p c ũng nh ư c a thành nh ưng nh h ơn. Theo tài li u trên t p chí X ưa & Nay, sau khi chi m Hà N i, ng ưi Pháp cho phá h t các c a ô cùng v i m t ph n các con ñê ñ m r ng Hà N i. Còn riêng ô Thanh Hà, nh có s ñ u tranh kiên trì c a nhân dân và c a ông cai t ng Đ ng Xuân Đào Đă ng Chi u (1845 – 1916), ng ưi làng Khúc Th y (Hà Đông), nên ch tr ươ ng ñó không th c hi n ñưc. Vì ông Cai t ng cùng v i dân chúng nh t ñ nh không ch u ký tên vào t trình xin phép phá c a ô nên cu i cùng ng ưi Pháp ph i nh ưng b . Nh v y mà ñn nay thành ph còn l ưu l i ñưc m t v t tích quý ca ki n trúc x ưa. Ti sao ô Thanh Hà l i ñưc g i là Ô Quan Ch ưng? Theo nh ng ñiu còn ghi l i trong gia ph c a h Đào thì n ăm 1873, có m t viên quan Ch ưng c ơ ng ưi B c Ninh n i ti ng ñánh Pháp, ch ng may b b t Gia Lâm, quân Pháp gii v Hà N i chém ñ u và ñem bêu bên b sông Cái phía tr ưc c a ô Thanh Hà, giao cho Cai t ng Đ ng Xuân canh gi . Ngay ñêm ñu tiên, ông Cai t ng nghe ti ng chó s a ngoài sông v ng v , cho tu n ñinh ra tra xét thì th y có hai chi c ñò c l n v n khúc sông g n ch bêu ñu quan Ch ưng c ơ. S có ng ưi ñ n l y ñ u c a quan Ch ưng c ơ, ông Cai t ng bèn cho ñem th c p vào treo trong c a ô Thanh Hà. 60 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Hôm sau ng ưi nhà quan Ch ưng c ơ ñn th ươ ng l ưng, xin ông Cai t ng cho chu c l i th c p. Bi t ñây là m t ngh ĩa c ph i làm, nh ưng ñ kh i mang t i v i quan trên, ông Cai t ng bèn lên b m báo v i quan Đ c lý thành ph , xin cho ñem th c p trôi sông ñ gi v sinh trong khu dân c ư và ñưc ch p thu n. Đêm hôm ñó, ông Cai t ng trao tr th c p cho gia ñình quan Ch ưng c ơ, r i sáng s m hôm sau sai tu n ñinh tin c n l y m t hòn ñt to b c v i cho vào m t cái r ñem ra gi a sông. Tr ưc khi ném cái r xu ng sông ph i hô to cho m i ng ưi trong b nghe rõ: “Theo l nh quan trên, th c p này ph i tr m hà!”. Câu chuy n quan Ch ưng c ơ b bêu ñu ñưc lan truy n trong t ng Đ ng Xuân, t ñ y ai ñi qua c a ô c ũng g i là ô Quan Ch ưng, d n d n v sau cái tên c ũ Thanh Hà không ñưc nh c ñn n a. Ngoài ra còn có nhi u thuy t v tên dân gian g i c a ô này: Đi Nguy n ñ t ch c quan Ch ưng c ơ ñ coi gi c a ô. Đ i Lê có quan Ch ưng n v h ưu d ng nhà ñây. Là m t ph n c a Hoàng thành Th ăng Long x ưa, Ô Quan Ch ưng là c a ô c duy nh t còn sót l i c a th ñô Hà N i. Tr i qua n ăm tháng, không ñưc b o trì, ch u tác ñ ng c a chi n tranh và ñô th hóa, 15 c a ô khác ñã b tàn phá, ch còn Ô Quan Ch ưng nh ưng ñã xu ng c p nghiêm tr ng và r t c n b o t n. Đây là di tích ñã ñưc x p h ng n ăm 1995. D án b o t n Ô Quan Ch ưng ñưc tài tr thông qua Qu B o t n V ăn hóa c a Đ i s M là m t ñóng góp có ý ngh ĩa trong ho t ñ ng k ni m 1.000 n ăm Th ăng Long-Hà N i. 61 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Thành C a B c Thành Hà N i là m t thành l ũy kiên c , ñưc xây t th i vua Gia Long. Thành có hình ch nh t, m i chi u dài ch ng n a d m, t ưng thành xây b ng ñ t, ñưc gia c thêm bng g ch, thành có 5 c a, tr n b i hai tháp canh. Bao quanh thành là m t hào n ưc rng, m i c a ñưc n i v i bên ngoài b ng m t cây c u, nh ưng các c u này không ph i là c u treo, nên con hào này không có tác d ng ng ăn c n. Trong thành ñóng m t s l ưng khá l n binh lính, nh ưng h ñưc trang b r t t h i, ña ph n là g ươ m và giáo, m t s ít ñưc trang b súng nh ưng không ñưc hu n luy n ñ s d ng. Trên m t thành có ñt súng th n công nh ưng chúng không ñưc s d ng mà c ñ m ưa n ng phá h y. Sau khi th c dân Pháp chi m ñưc thành Hà N i, l y c là thành ph ng ưi càng ñông c n ph i m r ng thêm nên chúng ñã ti n hành vi c phá thành nh m che d u âm mưu tìm ki m vàng b c, ñ quý cung vua Lê, chúa Tr nh mà theo chúng ñưc chôn gi u vào trong thân tòa thành c ũ. Chúng v n ñ ng ban H i ñ ng thành ph ñem v n ñ phá thành ra bàn và ngày 23/ 7/1893, h i ñ ng quy t ñ nh phá thành và cho g i th u. Bn th c dân Pháp và Vi t gian trong h i ñ ng thành ph còn có ý s dân ch trích nên không dám ñng ra th u phá thành. Cu i cùng, chúng l p ra m t công ty cho Nguy n Th Lan t c T ư H ng – m t me tây (v m t tên quan t ư Pháp) ñng ra nh n th u. 62 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Chúng b t ñ u kh i công phá thành t tháng 2 n ăm 1894 mãi ñn cu i n ăm 1897 m i xong. B n th c dân Pháp phá h t ch còn ñ l i c a chính B c c a thành Hà N i vì ñây còn d u v t c a viên ñn c a thuy n Pháp khi chúng chi m thành l n th 2 ngoài b n vào t b sông H ng n ăm 1882, chúng l ưu l i có ý khoe chi n tích xâm l ưc c a chúng. Tr ưc c nh thành Th ăng Long b phá h y, ñã có nhà th ơ than r ng: “Than ôi! Đ nh t c nh Th ăng Long Vưng khí nghìn n ăm có n a không Hai c a còn tr ơ hai thánh mi u Mt thành sót l i m t hoàng cung Nh ưng ngao ngán n i công ông B ch. Cũng g m ghê cho c a ch H ng Còn bi t ñâu là n n ñ bá Than ôi! Đ nh t c nh Th ăng Long!” Ngày nay, thành c a B c tr thành ñim th ăm quan thú v ñ i v i du khách. Ngay trên cng thành có kh c ch “Chính b c môn”, B c Môn hi n nay ñưc xây d ng t th i Nguy n, trên n n C a B c th i Lê và hoàn thành n ăm 1805. B c Môn ñưc xây d ng theo ki n trúc v ng lâu phía trên là l u phía d ưi là thành. Thành c a B c không ch là mt di tích còn sót l i c a khu thành c Hà N i mà n ơi ñây còn là minh ch ng cho nh ng cu c ñ u tranh anh d ũng c a quân dân Hà N i ch ng l i th c dân Pháp trong bu i ñ u chi m thành Hà N i. Ngay trong l u trên thành tr thành n ơi th c a hai v t ng ñ c Nguy n Tri Ph ươ ng và Hoàng Di u – hai v quan có công cùng nhân dân thành Hà N i ch ng tr l i s t n công chim thành c a th c dân Pháp. 63 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Đêm ngày 19, r ng sáng ngày 20 tháng 11 n ăm 1873, Quân Pháp b t ng ñánh chi m vòng phòng th bên ngoài c a hai c a phía nam, và v ưt qua c u tr ưc khi quân trú phòng k p b n xu ng. Đ ng th i, pháo t các pháo thuy n c ũng b n lên, khi n cho binh lính phòng th , do không quen v i ñ n pháo, b ch y tán lo n kh i thành theo c a tây. Cùng lúc ñó, h a l c quân Pháp c ũng b n v c a nam, và ch trong m t gi , quân Pháp ñã treo c Pháp lên v ng lâu thành Hà N i. H ơn hai nghìn quân tri u ñình b b t làm tù binh. Con trai Nguy n Tri Ph ươ ng là Phò mã Nguy n Lâm b trúng ñ n ch t t i tr n, Nguy n Tri Ph ươ ng c ũng b tr ng th ươ ng. Ông ñưc lính Pháp c u ch a, nh ưng ông kh ng khái t ch i và nói r ng: "Bây gi n u ta ch g ng lây l t mà s ng, sao b ng thung dung ch t v vi c ngh ĩa". Sau ñó, ông tuy t th c g n m t tháng và m t vào ngày 20/12/ 1873 (1/11 Âm l ch), th 73 tu i. Thi hài ông và Nguy n Lâm ñưc ñưa v an táng t i quê nhà. Đích thân vua T Đ c t so n bài v ăn t cho ba v công th n (Nguy n Duy, Nguy n Lâm, Nguy n Tri Ph ươ ng) và cho l p ñ n th Nguy n Tri Ph ươ ng t i quê nhà. Chín n ăm sau, Pháp t n công thành Hà N i l n 2, Hoàng Di u ñưc vua Nguy n giao ch c t ng ñ c Hà N i và ông ñã d n ñ u quân s ĩ chi n ñ u ch ng l i quân Pháp. L c lưng ngày càng y u ñi, không th gi ñưc thành n a, ông ñã ra l nh cho t ưng s ĩ gi i tán ñ tránh th ươ ng vong, m t mình vào hành cung, th o t di bi u, r i ra tr ưc Võ mi u dùng kh ăn b t ñ u th t c t t , ñó là ngày 25 tháng 4 n ăm 1882 (t c ngày 8 tháng 3 Âm lch). “Thành m t không sao c u ñưc, th t h v i nhân s ĩ B c thành lúc sinh ti n. Thân ch t có qu n gì, nguy n xin theo Nguy n Tri Ph ươ ng xu ng ñ t. Quân v ươ ng muôn dm, huy t l ñôi hàng " . Ông ñã vi t b ng máu nh ng dòng này trong t di bi u. 64 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Ng ưi Hà N i vô cùng ñau lòng. Ngay hôm sau, nhi u ng ưi h p l i, s m s a m n n m t t , r ưc quan tài c a Hoàng Di u t trong thành ra, t chc khâm li m và mai táng t i khu v ưn Dinh Đ c h c (nay là ña ñim khách s n Royal Star ñưng Tr n Quý Cáp cnh ch Ngô S ĩ Liên, sau ga Hà N i). Khu di tích C a B c gi ñây tr thành m t di tích l ch s c a Hà N i, ñ n n ơi ñây du khách có th c m nh n m t cách chân th c t i ác phá thành Hà N i c a th c dân Pháp. Hai pho t ưng c a t ng ñ c Nguy n Tri Ph ươ ng và Hoàng Di u ñưc th trên l u c a thành C a B c ñã là m t minh ch ng rõ ràng nh t cho tinh th n quy t chi n, b o v n n ñc l p dân t c c a cha ông ta. 65 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Công trình ki n trúc thành C Loa Thành ñưc xây theo ph ươ ng pháp ñào ñt ñ n ñâu, khoét hào ñn ñó, thành ñp ñ n ñâu, l ũy xây ñ n ñó. M t ngoài l ũy, d c th ng ñ ng, m t trong xo i ñ ñánh vào thì khó, trong ñánh ra thì d . L ũy cao trung bình t 4-5 m, có ch 8-12 m. Chân l ũy r ng 20-30 m, mt l ũy r ng 6-12 m. Kh i l ưng ñ t ñào ñp ưc tính 2,2 tri u mét kh i. Thành C Loa ñưc xây b ng ñ t do th i y Âu L c ch ưa có g ch nung. Thành có 3 vòng. Chu vi ngoài 8 km, vòng gi a 6,5 km, vòng trong 1,6 km Di n tích trung tâm lên ti 2 km². Thành ñưc xây theo ph ươ ng pháp ñào ñt ñ n ñâu, khoét hào ñn ñó, thành ñp ñ n ñâu, l ũy xây ñ n ñó. M t ngoài l ũy, d c th ng ñ ng, m t trong xo i ñ ñánh vào thì khó, trong ñánh ra thì d . L ũy cao trung bình t 4-5 m, có ch 8-12 m. Chân l ũy r ng 20-30 m, mt l ũy rng 6-12 m. Kh i l ưng ñ t ñào ñp ưc tính 2,2 tri u mét kh i. Khu v c C Loa ñưc coi là m t n n ñ t y u nên vi c xây d ng thành C Loa có th khó kh ăn và thành b ñ nhi u l n là d hi u. Khi x d c thành ñ nghiên c u, các nhà kh o c h c phát hi n k thu t gia c thành c a Th c Phán: chân thành ñưc ch n m t l p t ng ñá. Hòn nh có ñưng kính 15 cm, hòn l n 60 cm. Xung quanh C Loa, m t m ng l ưi th y văn d y ñ c ñã ñưc t o ra, thành m t vùng khép kín, thu n l i cho vi c xây d ng c ăn c th y binh hùng m nh. Thu y, sông Thi p – Ng ũ Huy n Khê - Hoàng Giang thông vi sông C u Th Hà, Qu C m (Hà B c) thông v i sông H ng V ĩnh Thanh ( Đông Anh). Ngay sau khi xây thành, Th c An D ươ ng V ươ ng ñã chiêu t p nh ng th m c gi i, s d ng g ñ a ph ươ ng ñóng thuy n chi n. 66 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Nhân dân c ũng ñưc ñiu t i khai phá r ng ña (Gia Lâm), r ng M ơ (Mai Lâm), r ng dâu da (Du Lâm) thành ru ng. Nh ng hi p th chuyên rèn v ũ khí c ũng xu t hi n, ch to côn, ki m, dáo, mác và n liên châu, m i phát b n nhi u m ũi tên. Có nhi u b ng ch ng kh o c v s t n t i c a hàng ch c v n m ũi tên ñng, có th dùng n liên châu ñây. Sơ ñ thành C Loa Thành C Loa ñưc các nhà kh o c h c ñánh giá là "tòa thành c nh t, quy mô l n vào bc nh t, c u trúc c ũng thu c lo i ñ c ñáo nh t trong l ch s xây d ng thành l ũy c a ng ưi Vi t c " Khi xây thành, ng ưi Vi t c ñã bi t l i d ng t i ña và khéo léo các ña hình t nhiên. H tn d ng chi u cao c a các ñ i, gò, ñp thêm ñt cho cao h ơn ñ xây nên hai b c t ưng thành phía ngoài, vì th hai b c t ưng thành này có ñưng nét u n l ưn theo ña hình ch không b ăng theo ñưng th ng nh ư b c t ưng thành trung tâm. Ng ưi x ưa l i xây thành bên c nh con sông Hoàng ñ dùng sông này v a làm hào b o v thành v a là ngu n cung c p n ưc cho toàn b h th ng hào v a là ñưng th y quan tr ng. Chi c Đm C r ng l n n m phía Đông c ũng ñưc t n d ng bi n thành b n c ng làm n ơi t hp cho ñ n c hàng tr ăm thuy n bè. Ch t li u ch y u dùng ñ xây thành là ñt, sau ñó là ñá và g m v . Đá ñưc dùng ñ kè cho chân thành ñưc v ng ch c. Các ñon thành ven sông, ven ñm ñưc kè nhi u ñá h ơn các ñon khác. Đá kè là lo i ñá t ng l n và ñá cu i ñưc ch t i t các mi n khác. Xen gi a ñám ñ t ñá là nh ng l p g m ñưc r i dày m ng khác nhau, nhi u nh t là chân thành và rìa thành ñ ch ng s t l . 67 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Các cu c khai qu t kh o c h c ñã tìm th y m t s l ưng g m kh ng l g m ngói ng, ngói b n, ñ u ngói, ñinh ngói. Ngói có nhi u lo i v i ñ nung khác nhau. Có cái ñưc nung nhi t ñ th p, có cái ñưc nung r t cao g n nh ư sành. Ngói ñưc trang trí nhi u lo i hoa v ăn m t mt hay hai m t. Thành C Loa theo t ươ ng truy n g m 9 vòng xoáy trôn c, nh ưng c ăn c trên d u tích hi n còn, các nhà khoa h c nh n th y thành có 3 vòng, trong ñó vòng thành n i r t có th ñưc làm v sau, d ưi th i Ngô Quy n. Chu vi ngoài 8 km, vòng gi a 6,5 km, vòng trong 1,6 km, di n tích trung tâm lên t i 2 km². Thành ñưc xây theo ph ươ ng pháp ñào ñt ñ n ñâu, khoét hào ñn ñó, thành ñp ñ n ñâu, l ũy xây ñ n ñó. M t ngoài l ũy, d c th ng ñ ng, m t trong xo i ñ ñánh vào thì khó, trong ñánh ra thì d . L ũy cao trung bình t 4 m-5 m, có ch cao ñ n 8 m-12 m. Chân l ũy r ng 20 m-30 m, m t l ũy r ng 6 m-12 m. Kh i l ưng ñ t ñào ñp ưc tính 2,2 tri u mét kh i. Mt ñon t ưng thành mùa l h i Thành n i hình ch nh t, cao trung bình 5 m so v i m t ñ t, m t thành r ng t 6 m- 12 m, chân r ng t 20 m-30 m, chu vi 1.650 m và có m t c a nhìn vào tòa ki n trúc Ng tri u di quy. Thành trung là m t vòng thành không có khuôn hình cân x ng, dài 6.500 m, n ơi cao nh t là 10 m, m t thành r ng trung bình 10 m, có n ăm c a các h ưng ñông, nam, b c, tây b c và tây nam, trong ñó c a ñông ăn thông v i sông Hoàng. Thành ngoài cũng không có hình dáng rõ ràng, dài h ơn 8.000 m, cao trung bình 3 m- 4 m (có ch t i h ơn 8 m). Mi vòng thành ñu có hào n ưc bao quanh bên ngoài, hào r ng trung bình t 10m ñ n 30m, có ch còn r ng h ơn. Các vòng hào ñu thông v i nhau và thông v i sông Hoàng. 68 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com S k t h p c a sông, hào và t ưng thành không có hình d ng nh t ñ nh, khi n thành nh ư m t mê cung, là m t khu quân s v a thu n l i cho t n công v a t t cho phòng th . Sông Hoàng ñưc dùng làm hào thiên nhiên cho thành Ngo i v phía Tây Nam và Nam. Ph n hào còn l i ñưc ñào sát chân t ưng thành t gò C t C ñ n Đ m C . Con hào này n i v i hào c a thành Trung Đ m C và Xóm Mít, ch y qua c a C ng Song ni v i n ăm con l ch có hình dáng nh ư bàn tay xòe, và v i m t nhánh c a con l ch này, nưc ch y thông vào vòng hào c a thành N i. Thuy n bè ñi l i d dàng trên ba vòng hào ñ ñ n trú ñ u Đ m C ho c ra sông Hoàng và t ñó có th t a ñi kh p n ơi. Theo truy n thuy t, An D ươ ng V ươ ng th ưng dùng thuyn ñi kh p các hào r i ra sông Hoàng. 69 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Công tình ki n trúc ñ n Quán Thánh Không ch là m t công trình có giá tr v m t l ch s và ki n trúc, ñ n Quán Thánh còn là nơi sinh ho t tín ng ưng v ăn hóa n i ti ng c a ng ưi dân Hà N i x ưa và nay. Tr i qua gn m t thiên niên k nh ưng ngôi ñ n v n cò n nguyên v n Đn Quán Thánh n m trên ñt ph ưng Quán Thánh, qu n Ba Đình, thành ph Hà N i, cnh bên H Tây và c a B c Thành Hà N i. Đây là m t trong Th ăng Long t tr n và Th ăng Long t quán x ưa. Tươ ng truy n ñ n có t ñ i Lý Thái T (1010-1028), th thánh Tr n V ũ - v th n tr n gi ph ươ ng B c. Vì th , còn có tên là Đn Tr n Võ, Quan Thánh Tr n Võ, hay Quán Thánh. Đn ñưc tu s a vào n ăm 1838. Các b ph n ki n trúc ñ n sau khi trùng tu bao g m: tam quan, sân, ba l p nhà ti n t , trung t , h u cung. Các m ng ch m, kh c trên g có giá tr ngh thu t r t cao. B c c không gian r t thoáng và hài hòa. H Tây tr ưc m t t o cho ñn luôn có không khí mát m quanh n ăm. Ngôi ñn hi n nay ñã ñưc s a ch a nhi u l n. N ăm Đinh T niên hi u V ĩnh Tr II (1677), ñi Lê Hy Tông, chúa Tr nh T c sai ñình th n là Nguy n Đình Luân trùng tu. Tưng Huy n Thiên Tr n V ũ ñưc tri u ñình cho ñúc l i b ng ñ ng ñen (hun). T ng cao 3,07m, chu vi 8m. T ưng m t vuông, m t nhìn th ng, râu dài, tóc xoã không ñi m ũ, m c áo ño s ĩ, ng i trên b c ñá, tay trái b t quy t, tay ph i ch ng g ươ m có r n qu n và ch ng lên l ưng m t con rùa. T ưng Huy n Thiên Tr n V ũ là m t công trình ngh thu t ñc ñáo, ñánh d u k thu t ñúc ñ ng và tài ngh c a dân ta cách ñây 3 th k . T i nhà bái ñưng còn m t pho t ưng n a, nh h ơn, c ũng b ng ñ ng ñen, nhi u ng ưi cho r ng ñây là t ưng ông Trùm Trng, ng ưi th c ñã ch huy vi c ñúc pho t ưng Tr n V ũ. Tưng này là do các h c trò c a ông ñúc ñ ghi nh công ơn c a th y. Cùng ñúc v i tưng là qu chuông cao g n 1,5m treo gác tam quan. 70 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Văn bia t i ñ n do tr ng nguyên Đng Công Ch t và ti n s ĩ H S ĩ D ươ ng so n. Th i Tây Sơn, ñô ñc Lê V ăn Ng , cùng nhi u ng ưi n a ñã quyên ti n ñúc chi c khánh b ng ñng (chi u 1,10 x 1,25m) vào n ăm C nh Th nh th hai. Đ n ñ i Nguy n, vua Minh Mng ñ n th ăm ñ n, ñã c p ti n tu s a. Năm 1842, vua Thi u Tr ñ n th ăm và dâng m t ñ ng ti n vàng, c ng v i s ti n vàng do các hoàng thân dâng, ñúc l i thành vòng. Vòng dùng s i dây b c xâu ñ treo c tay tưng th n. Đ ng sau ñ n l i ñ p hòn núi non b trong m t b con và d ng m t ñ n nh gi là V ũ Đươ ng S ơn. S a ch a xong, có d ng bia do ti n s ĩ Lê Hy V ĩnh so n. Các b ph n ki n trúc hi n th y, là k t qu c a l n trùng tu l n, h i th k 19, bao g m: tam quan, sân, ba l p nhà ti n ñ , trung ñ , h u cung. ñây có pho t ưng b ng ñ ng ñen, cao g n 4m, n ng g n 4 t n, ñúc n ăm 1677 ñ th hi n lòng ng ưng m c a nhân dân v i thánh Tr n V ũ Trong ñn có b c t ưng Tr n V ũ ñúc b ng ñ ng ñen n ăm 1667, cao 3,69 m, n ng kho ng 4 tn. T ưng có hình dáng m t Đ o s ĩ ng i, y ph c g n gàng nh ưng tóc l i b xõa, chân không mang giày, tay trái b t quy t, tay ph i ch ng g ươ m th n có r n qu n quanh và ch ng lên l ưng rùa. T ưng Tr n V ũ là m t công trình ngh thu t ñ c ñáo duy nh t t i Vi t Nam, kh ng ñ nh ngh thu t ñúc ñ ng và t c t ưng c a ng ưi Hà N i cách ñây ba th k . Ngoài ngh thu t ñúc ñ ng, ñ n Quán Thánh còn n i ti ng v i v ñ p c a ngh thu t ch m kh c g . Trên các b ph n ki n trúc b ng g c a ngôi ñ n các ñ tài nh ư t linh, dơi, cá, tùng, trúc, cúc, mai, l ng hoa, b u r ưu, thanh g ươ m, c nh sinh ho t c a tr n gian và th ưng gi i ñưc ch m kh c m t cách tinh x o mang ñ m phong cách ngh thu t th i Lê. 71 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com V ñ p thanh nhã c a chùa Tr n Qu c Chùa Tr n Qu c là m t ngôi chùa n i ti ng có quy mô khá r ng. V ñ p c a ngôi chùa là s k t h p hài hoà gi a s uy nghiêm, c kính c a công trình ki n trúc v i v ñ p thanh nhã, yên ng c a phong c nh ven H Tây. Cu i ñưng C Ng ư, n m trên bán ño phía Đông H Tây (Yên Ph , Tây H ) là ngôi chùa có l ch s 1500 n ăm - chùa Tr n Qu c. Ngôi chùa Tr n Qu c ñưc coi là chùa có l ch s lâu ñ i nh t c a Th ăng Long - Hà N i và c ũng là m t trong nh ng ngôi chùa c nh t c a Vi t Nam. Chùa Tr n Qu c ñưc xây t th i vua Lý Nam Đ (544 – 548) bãi bên sông H ng thu c ph ưng Yên Hoa (nay là Yên Ph ) v i tên là chùa Khai Qu c (m n ưc). Nhà s ư Ngô Chân L ưu Khuông Vi t (933 – 1011), v Qu c s ư c a triu vua Lê Đi Hành ñã có m t quãng th i gian tu hành ñây. Đn tri u Lê Thái Tông th k 15, chùa ñưc ñ i tên là chùa An Qu c. N ăm 1615, bãi sông H ng b l nên dân ñã d i chùa v ñ o Kim Ng ư ( ño Cá Vàng) chính x ưa là nn c ũ c a cung Thúy Hoa nhà Lý và ñin Hàm Nguyên th i Tr n. Cu i th k 17, ñ i vua Lê Hy Tông m i có tên là chùa Tr n Qu c. Đn cu i th k 18, chùa b ñ nát, dân làng ñã s a ch a, ñ p t ưng, ñúc chuông. Công vi c này kéo dài t i 2 n ăm. N ăm 1842, vua Nguy n là Thi u Tr ra B c Hà, t i th ăm chùa và ñi tên chùa thành Tr n B c nh ưng tên này không ñưc nhân dân ch p nh n mà v n gi nguyên cách g i tên Tr n Qu c. 72 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Chùa Tr n Qu c có ki n trúc khá ñ c bi t so v i nh ng ngôi chùa khác. Ngay con ñưng d n vào c ng chùa là khu V ưn tháp. Trong khu v ưn này có nhi u ngôi tháp c t th i V ĩnh H u và C nh H ưng th k 18. C ng chùa có ba ch “Ph ươ ng ti n môn”, ti p ñ n nhà Bái ñưng phía tr ưc, sau ñó ñ n Tam b o, còn hành cung th p ñin và gác chuông l i phía sau. Ki n trúc chùa Tr n Qu c th hi n tính th m m c a ki n trúc ph ươ ng Đông, g n bó cnh quan tr i - n ưc xung quanh. Uy nghiêm bên trong nh ưng gi n d , khiêm nh ưng nu nhìn t bên ngoài, th hi n s cân b ng tuy t ñ i gi a công trình ki n trúc v i c nh quan h n ưc, cây xanh. Trong chùa có nhi u t ưng ñ p, ñ c bi t là có t ưng Ph t Thích Ca nh p Ni t bàn b ng g th p vàng l ng l y. 73 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
Coâng trình kieán truùc Haø Noäi www.100hanoi.com Chùa Tr n Qu c là m t ngôi chùa n i ti ng có quy mô khá r ng. V ñ p c a ngôi chùa là s k t h p hài hoà gi a s uy nghiêm, c kính c a công trình ki n trúc v i v ñ p thanh nhã, yên ng c a phong c nh ven H Tây. Chùa Tr n Qu c v i qui mô ki n trúc khá r ng, phong c nh ñ p, m t ngôi chùa n i ti ng, kt h p ñưc v ñ p c kính c a công trình ki n trúc v i v ñ p thanh nhã c a m t th ng c nh ven H Tây. Cũng gi ng nh ư h u h t nh ng ngôi chùa khác trên ñt n ưc Vi t Nam, chùa Tr n Qu c có nhi u n p nhà. Chùa có ba n p nhà chính là ti n ñưng, nhà thiêu h ươ ng và th ưng ñin n i thành hình ch Công . Hai bên nhà thiêu h ươ ng và th ưng ñin là hai dãy hành lang. Sau th ưng ñin là gác chuông. Bên ph i là nhà t và bên trái là nhà bia. N ăm 1998, Hòa th ưng Kim C ươ ng T - Vi n ch T ñình chùa Tr n Qu c ñưc phép, ñã cho xây b o tháp l c ñ ñài sen trong khuôn viên chùa g m 11 t ng, cao 15 mét, di n tích m t sàn 10,5 m vuông. M i t ng tháp g m 6 ô c a vòm, có t ưng Ph t A Di Đà bng ñá quí. T ng s t ưng c a tháp là 66 pho và trên ñnh có 9 t ng ñài sen c ũng b ng ñá quí (c u ph m liên hoa). Chùa Tr n Qu c ñã s ng m t cu c ñi riêng, hòa chung trong l ch s c a ñ t Th ăng Long ngàn n ăm v ăn hi n mà m i viên ngói trên mái chùa rêu phong ñu mang trong mình m t câu chuy n, g i lên hoài ni m v nh ng kí c c a Hà N i thân yêu. 74 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu