Tài liệu Hướng dẫn xử trí cấp cứu lồng ghép cho người lớn và trẻ em

Nội dung text: Tài liệu Hướng dẫn xử trí cấp cứu lồng ghép cho người lớn và trẻ em

1. oÄ HƯỚNG DẪN XỬ TRÍ CẤP CỨU LỒNG GHÉP CHO NGƯỜI LỚN VÀ TRẺ EM CỤC QUẢN LÝ KHÁM CHỮA BỆNH HƯỚNG DẪN XỬ TRÍ CẤP CỨU LỒNG GHÉP CHO NGƯỜI LỚN VÀ TRẺ EM Integrated Management of Adolescent and Adult Illness (IMAI) TÀI LIỆU TẬP HUẤN “Tăng cường kỹ năng cấp cứu hô hấp và cấp cứu ban đầu với một số bệnh thường gặp” dành cho bác sỹ tuyến tỉnh/thành phố và tuyến quận/huyện
2. © Tổ chức Y tế Thế giới 2016 Một số quyền được bảo lưu. Ấn bản này được phát hành theo Giấy phép Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 IGO (CC BY-NC-SA 3.0 IGO; Theo các điều khoản của giấy phép này, bạn có thể sao chép, phân phối và chuyển thể ấn phẩm không nhằm mục đích thương mại, với điều kiện ấn phẩm được trích dẫn một cách thích hợp, như được chỉ ra dưới đây. Trong bất kỳ cách sử dụng nào, không nên có gợi ý cho rằng WHO chứng thực bất cứ tổ chức, sản phẩm hay dịch vụ cụ thể nào. Việc sử dụng logo của WHO là không được phép. Nếu bạn chuyển thể ấn phẩm, bạn phải cấp phép cho ấn phẩm được chuyển thể theo giấy phép Creative Commons hoặc tương đương. Nếu bạn dịch ấn phẩm này, bạn nên thêm khuyến cáo sau đây cùng với trích dẫn gợi ý: “Bản dịch này không do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) dịch. WHO không chịu trách nhiệm về nội dung hoặc tính chính xác của bản dịch này. Phiên bản gốc tiếng Anh sẽ là phiên bản ràng buộc và xác thực “. Bất kỳ hòa giải nào liên quan đến các tranh chấp phát sinh trong giấy phép phải được tiến hành phù hợp với các quy tắc hòa giải của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới ( Trích dẫn được đề xuất. Hướng dẫn xử trí cấp cứu lồng ghép cho người lớn và trẻ em. Tài liệu tập huấn tăng cường kỹ năng cấp cứu hô hấp và cấp cứu ban đầu với một số bệnh thường gặp. Dành cho bác sỹ tuyến tỉnh/thành phố và tuyến quận/ huyện, Hà Nội, Việt Nam: Tổ chức Y tế Thế giới; 2016. Giấy phép: CC BY-NC- SA 3.0 IGO. Dữ liệu biên mục trong Xuất bản (CIP). Dữ liệu CIP có sẵn tại int/iris. Bán hàng, quyền và cấp phép. Để mua các ấn phẩm của WHO, xem who.int/bookorders. Để gửi yêu cầu về sử dụng thương mại và các truy vấn về quyền và cấp phép, xem Đối với Ấn phẩm WHO khu vực Tây Thái Bình Dương, yêu cầu cấp phép tái bản phải được gửi đến Bộ phận Xuất bản phẩm, Tổ chức Y tế Thế giới, Văn phòng khu vực Tây Thái Bình Dương, P.O. Box 2932, 1000, Manila, Philippines, Fax. (632) 521-1036, email: wpropuballstaff@who.int
3. Tài liệu của bên thứ ba. Nếu bạn muốn tái sử dụng tài liệu từ ấn phẩm này được quy cho một bên thứ ba, chẳng hạn như bảng biểu, số liệu hoặc hình ảnh, thì trách nhiệm để xác định xem sự cấp phép là cần thiết cho việc tái sử dụng đó và việc xin cấp phép từ người giữ bản quyền thuộc về bạn. Nguy cơ của khiếu nại phát sinh từ việc vi phạm bất kỳ thành phần nào do bên thứ ba sở hữu trong ấn phẩm hoàn toàn thuộc về người sử dụng Phủ nhận chung. Các tên gọi được sử dụng và trình bày của các tài liệu trong ấn phẩm này không bao hàm sự biểu hiện bất kỳ quan điểm nào của WHO liên quan đến trạng thái pháp lý của bất kỳ quốc gia, vùng lãnh thổ, thành phố hoặc khu vực nào hoặc trạng thái pháp lý của chính quyền của quốc gia, vùng lãnh thổ, thành phố hoặc khu vực đó, hoặc liên quan đến việc phân định biên giới hay ranh giới. Các đường chấm và nét đứt trên các bản đồ thể hiện đường biên giới tương đối, đường biên giới tương đối này có thể chưa nhận được sự đồng thuận đầy đủ. Việc đề cập đến các công ty cụ thể hoặc các sản phẩm của nhà sản xuất nhất định không có nghĩa họ được WHO xác nhận hoặc khuyến cáo ưu tiên hơn các công ty hoặc các sản phẩm của nhà sản xuất khác có tính chất tương tự nhưng không được đề cập trong ấn phẩm. Các sai sót và thiếu sót được miễn trừ, tên của các sản phẩm độc quyền được phân biệt bằng chữ cái đầu được viết hoa. Tất cả các biện pháp phòng ngừa hợp lý đã được WHO thực hiện để xác minh các thông tin trong ấn phẩm này. Tuy nhiên, tài liệu xuất bản đang được phân phối không có sự bảo đảm nào, kể cả rõ ràng hay ngụ ý. Trách nhiệm đối với việc giải thích và sử dụng tài liệu này thuộc về người đọc. Trong bất kỳ trường hợp nào WHO cũng không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh từ việc sử dụng nó. ISBN 978 92 9061 786 0
4. LỜI GIỚI THIỆU Cấp cứu ban đầu đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc cứu sống người bệnh. Những xử trí đúng đắn ngay khi người bệnh tiếp cận với bệnh viện hay cơ sở y tế đã giúp người bệnh thoát khỏi nguy cơ tử vong, mất chức năng cơ quan vĩnh viễn hay tạo cơ hội cứu chữa người bệnh sau này. Thầy thuốc tại đơn vị cấp cứu thường phải chịu áp lực rất lớn trong việc ra quyết định nhanh, kịp thời nhưng phải chính xác. Để có những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm như vậy thật không hề đơn giản, đòi hỏi các thầy thuốc luôn phải học hỏi, rèn luyện, trao đổi kinh nghiệm. Ở các nước đang phát triển như Việt Nam, cơ sở y tế tuyến dưới còn gặp nhiều khó khăn về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân lực thiếu nhưng điểm đáng lo ngại hơn cả là trình độ, kỹ năng chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp còn có những hạn chế nhất định do cơ hội đào tạo liên tục, cập nhật, tiếp cận với các kiến thức mới, hiện đại còn khó khăn. Thông qua dự án thí điểm “Nâng cao năng lực quản lý lâm sàng các ca bệnh hô hấp cấp tính nặng (SARI)” do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hỗ trợ kỹ thuật và Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ, Bộ Y tế đã triển khai các khóa tập huấn thí điểm về “Tăng cường kỹ năng cấp cứu hô hấp và cấp cứu ban đầu với một số bệnh thường gặp” tại tỉnh Quảng Ngãi và tỉnh Bến Tre trong năm 2015, do các giảng viên là các chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực hồi sức cấp cứu chống độc hướng dẫn cho các thầy thuốc làm việc tại các khoa cấp cứu, hồi sức tích cực và chống độc tuyến tỉnh, tuyến huyện. Thông qua 2 khóa tập huấn thí điểm, chúng tôi nhận thấy, nhu cầu đào tạo liên tục, huấn luyện các kỹ năng cấp cứu cơ bản chú trọng vào thực hành là hết sức cần thiết. Kiến thức mang tính tổng hợp về cấp cứu trên các đối tượng người bệnh khác nhau cả người lớn và trẻ em là rất quan trọng cho các thầy thuốc để vận dụng trong quá trình thực hành hàng ngày. Tổ chức Y tế Thế giới, với sự tham gia của các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực này đã biên soạn bộ tài liệu rất có giá trị, là tổng hợp những kiến thức, kinh nghiệm trong xử trí cấp cứu lồng ghép cho người lớn và trẻ em (Integrated Management of Adolescent and Adult Illness: IMAI). Tài liệu IMAI có thể là “cẩm nang” cho tất cả các thầy thuốc làm công tác hồi sức cấp cứu chống độc nói riêng và tất cả các thầy thuốc tiếp cận người bệnh trong mọi hoàn cảnh khác nhau tại cộng đồng. Vì vậy, cuốn tài liệu IMAI đã được biên dịch bởi các thầy thuốc có kinh nghiệm trong lĩnh vực hồi sức cấp cứu chống độc và có biên tập hiệu chỉnh một số chi tiết về nội dung kèm theo chú giải phù hợp với quy định của Bộ Y tế Việt Nam. Xin trân trọng cảm ơn GS. Vũ Văn Đính - Anh hùng lao động, người thầy của nhiều thế hệ bác sỹ hồi sức cấp cứu chống độc Việt Nam, đã quan tâm dành thời gian hiệu đính cho tài liệu quan trọng này.
5. Chân thành cảm ơn các bác sỹ với tư cách chuyên gia kỹ thuật đã tích cực tham gia biên dịch, đóng góp chuyên môn, kinh nghiệm của mình với sự tự nguyện, nhiệt tình và có trách nhiệm để bảo đảm chất lượng cuốn tài liệu IMAI được tốt nhất: 1. Nguyễn Kim Cương - Phó Trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Phổi Trung ương, Giảng viên Bộ môn Lao và Bệnh Phổi Trường Đại học Y Hà Nội; 2. Vũ Quốc Đạt - Khoa Hồi sức tích cực Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, Giảng viên Bộ môn Truyền nhiễm Trường Đại học Y Hà Nội; 3. Võ Quang Huy - Phó Giám đốc Trung tâm Cấp cứu 115 thành phố Hồ Chí Minh; 4. Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế; 5. Phan Hữu Phúc - Phó Trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Nhi Trung ương; 6. Võ Hồng Thanh - Phòng Quản lý chất lượng, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế; 7. Nguyễn Thành - Trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Thanh Nhàn Hà Nội; 8. Bùi Nghĩa Thịnh - Giảng viên Bộ môn Cấp cứu, Hồi sức tích cực, Chống độc, Trường Đại học Y Phạm Ngọc Thạch thành phố Hồ Chí Minh; 9. Nguyễn Minh Tiến - Phó giám đốc, Trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Nhi Đồng 1 thành phố Hồ Chí Minh; 10. Tôn Thanh Trà - Trưởng phòng Quản lý chất lượng, Bệnh viện Chợ Rẫy; 11. Nguyễn Anh Tuấn - Khoa Cấp cứu Bệnh viện Bạch Mai, Giảng viên Bộ môn Hồi sức cấp cứu chống độc Trường Đại học Y Hà Nội; 12. Tạ Anh Tuấn, Trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Nhi Trung ương. Một lần nữa, chúng tôi trân trọng cảm ơn và đánh giá cao sáng kiến của Tổ chức Y tế Thế giới (Văn phòng đại diện tại Việt Nam) đã tài trợ và cho phép xuất bản tài liệu này bằng tiếng Việt để phổ biến cho các thầy thuốc trên phạm vi toàn quốc. Cuốn tài liệu IMAI được biên dịch và giới thiệu lần đầu tại Việt Nam nên khó tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được những phản hồi của độc giả để những bản in sau được hoàn thiện. Các ý kiến đóng góp cho bản dịch tiếng Việt xin gửi về Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế để chúng tôi tiếp tục tiếp thu, hoàn chỉnh cho lần xuất bản sau. PGS.TS. Lương Ngọc Khuê Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh - Bộ Y tế
6. LƯU Ý VỀ BẢN QUYỀN Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam (WHO) và Cục Quản lý Khám chữa bệnh, Bộ Y tế (MSA-MOH) cho phép sao chép và phổ biến toàn bộ hay từng phần tài liệu này với điều kiện trích dẫn rõ ràng về WHO/ MSA-MOH; đồng thời không được chỉnh lý về nội dung nếu không được phép và không được sử dụng vì mục đích lợi nhuận. Mục đích của tài liệu này là phục vụ việc hướng dẫn đào tạo, tập huấn cho các thầy thuốc hồi sức cấp cứu chống độc của cơ sở y tế tuyến tỉnh/ thành phố và tuyến quận/ huyện để nâng cao năng lực cấp cứu cơ bản và quản lý lâm sàng các ca bệnh hô hấp cấp tính nặng (SARI). Bản thân tài liệu này không đủ để làm tài liệu tập huấn hoàn chỉnh. Vì vậy, phải kết hợp các bài học, các bài tập thảo luận nhóm, bài kiểm tra và tình huống diễn tập do các giảng viên đã được Bộ Y tế cấp chứng nhận hướng dẫn. Học viên cần được cùng tham gia thực hành kỹ năng với giảng viên có kinh nghiệm mới có thể áp dụng phù hợp và hiệu quả toàn văn bộ tài liệu này./.
7. 1. Giới thiệu, các yêu cầu và nguyên tắc của tài liệu hướng dẫn Mục lục 1. Giới thiệu, các yêu cầu và nguyên tắc của hướng dẫn ..................................... 3 1.1 Đối tượng và yêu cầu ............................................................................... 3 1.2 Các xét nghiệm cần thiết tại trung tâm y tế và bệnh viện quận/huyện .... 4 1.3 Các tài liệu hướng dẫn khác kèm theo của TCYTTG ............................. 6 1.4 Mạng lưới y tế quận / huyện .................................................................... 7 1.5 Phạm vi tài liệu hướng dẫn ...................................................................... 8 1.6 Biện luận lâm sàng .................................................................................. 10 1
8. 1. Giới thiệu, các yêu cầu và nguyên tắc của hướng dẫn 1.1 Đối tượng và yêu cầu Yêu cầu nguồn nhân lực Hướng dẫn này dành cho nhân viên y tế ở bệnh viện quận/huyện, gồm bác sĩ, kỹ thuật viên, điều dưỡng thâm niên làm việc tại bệnh viện quận/huyện trong điều kiện nguồn lực hạn chế. Hướng dẫn này dành cho các bệnh viện quận/huyện đa khoa, có thể có hoặc không các chuyên khoa chẳng hạn nội khoa, nhi khoa hoặc tâm thần (mặc dù có thể hội chẩn tuyến trên). Các yêu cầu tại bệnh viện quận/huyện: • Thuốc thiết yếu (xem Mục 8 danh mục thuốc cuối sách hướng dẫn; danh mục thuốc thiết yếu có thể thay đổi phù hợp theo từng quốc gia). • Trang thiết bị thiết yếu - không có máy thở, ngoại trừ trong khi phẫu thuật (nếu có máy thở, xem tài liệu hướng dẫn về sử dụng máy thở đơn giản). • Xét nghiệm thăm dò thiết yếu - luôn sẵn có tại bệnh viện1, được liệt kê trong Bảng: các xét nghiệm cần thiết tại trung tâm y tế và bệnh viện quận/huyện, với các xét ng- hiệm “gửi ra ngoài” lên tuyến trên để thực hiện. Quy trình chẩn đoán và phác đồ điều trị trong hướng dẫn này dựa vào các xét nghiệm cần thiết tối thiểu trong các bệnh viện quận/huyện với nguồn lực hạn chế. Ngoài ra còn dựa vào các kết quả xét nghiệm từ mẫu gửi ra bên ngoài thực hiện hoặc gửi người bệnh đến nơi khác để xét nghiệm bổ sung. Các xét nghiệm bổ sung, không có sẵn ở bệnh viện quận/huyện được in nghiêng trong văn bản. ______________________________ 1 Tư vấn về các khuyến cáo kỹ thuật và hoạt động cho việc cân đối và tiêu chuẩn hóa xét nghiệm lâm sàng: Giúp mở rộng xét nghiệm có chất lượng, ổn định để cải thiện việc chăm sóc và điều trị người bị nhiễm và ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, lao và sốt rét. Tổ Chức Y Tế Thế Giới, 2008, xem thông tin tại trang int/diagnostics_laboratory/3by5/Maputo_Meeting_Report_7_7_08.pdf 3
9. 1.2 Các xét nghiệm cần thiết tại trung tâm y tế và bệnh viện quận/huyện2 Bảng: Các xét nghiệm cần thiết tại trung tâm y tế và bệnh viện quận/huyện Tại trung tâm y tế Tại bệnh viện huyện Các xét nghiệm thiết yếu Các xét nghiệm bổ sung • Hemoglobin hoặc hematocrit • Công thức máu Chẩn đoán HIV • Tốc độ lắng máu • Xét nghiệm nhanh tìm kháng thể kháng Chẩn đoán HIV HIV (xét nghiệm lần đầu tiên và thứ • Xét nghiệm nhanh tìm kháng thể kháng HIV (xét hai) nghiệm lần đầu tiên và thứ hai và thứ ba) • Chẩn đoán ở trẻ nhỏ; chuẩn bị giọt đặc • Số lượng tế bào CD4 tuyệt đối và tỷ lệ (DBS) sau đó gửi đi xét nghiệm vi rút Chẩn đoán bệnh lao học • Xét nghiệm soi phết lam tại chỗ tìm trực khuẩn • Lấy máu và gửi đi để đếm số lượng lao tuyệt đối tế bào CD4 và tỷ lệ • Gửi mẫu cấy đờm và làm kháng sinh đồ Chẩn đoán bệnh lao • Xét nghiệm phân tử được công nhận bởi Tổ Chức • Gửi mẫu soi phết lam (hoặc soi phết Y Tế Thế Giới như Xpert MTB/RIF lam tại chỗ tìm trực khuẩn lao) Các xét nghiệm khác • Gửi mẫu cấy đờm và làm kháng sinh đồ • Alanine aminotransferase (ALT) Xét nghiệm sốt rét (nếu ở vùng dịch tễ) • Điện giải đồ • Xét nghiệm phết máu ngoại biên hoặc • Amylase • Xét nghiệm nhanh để phát hiện và phân • Đường máu (glucose) biệt giữa Plasmodium falciparum và • Creatinin và urê máu Plasmodium khác • Nhuộm Gram Các xét nghiệm khác • Xét nghiệm nhanh chẩn đoán giang mai • Xét nghiệm nhanh chẩn đoán giang mai • Soi phết lam và xét nghiệm sinh hóa cho dịch não • Thử thai nhanh tủy, nước tiểu, dịch màng phổi, màng bụng. • Que thử nước tiểu xác định đường và • Soi phết dịch âm đạo với nước muối sinh lý hoặc protein niệu (nếu có, cũng xác định kali hydroxit (KOH) tìm vi khuẩn hoặc ký sinh bạch cầu và keton niệu) trùng trichomonas • Xét nghiệm bilirubin ở trẻ sơ sinh • Cấy máu và đờm (có thể gửi mẫu ra ngoài thực hiện) • Kháng nguyên cryptococcus huyết thanh hoặc dịch não tủy hay nhuộm mực Ấn độ dịch não tủy. • Lactate máu • Định nhóm máu và phản ứng chéo • Soi phân tìm trứng và ký sinh trùng đường ruột • Xét nghiệm miễn dịch enzym viêm gan B ______________________________ 2 Thực hiện nhanh xét nghiệm chẩn đoán Xpert MTB/RIF: chú ý thực tế “cách làm” về mặt kỹ thuật và hoạt động. TCYTTG, 2011 xem thông tin chi tiết tại: whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789241501569_eng. pdf 4