Tiếp cận thông tin dịch vụ xã hội cơ bản về y tế của người lao động từ các tỉnh khác đến Thành phố Hồ Chí Minh điển cứu về tiếp cận bảo hiểm y tế dành cho trẻ em dưới 6 tuổi

Nội dung text: Tiếp cận thông tin dịch vụ xã hội cơ bản về y tế của người lao động từ các tỉnh khác đến Thành phố Hồ Chí Minh điển cứu về tiếp cận bảo hiểm y tế dành cho trẻ em dưới 6 tuổi

1. 20 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI CƠ BẢN VỀ Y TẾ CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG TỪ CÁC TỈNH KHÁC ĐẾN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Điển cứu về tiếp cận bảo hiểm y tế dành cho trẻ em dưới 6 tuổi NGUYỄN THỊ MINH CHÂU* Tình trạng tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản của người lao động từ các tỉnh khác đến sinh sống và làm việc ở TPHCM chưa được đảm bảo, trong đó rào cản chính là sự hạn chế của việc tiếp cận thông tin. Từ kết quả khảo sát về tiếp cận bảo hiểm y tế của 28 hộ gia đình có trẻ em dưới 6 tuổi ở một xã nông thôn TPHCM cho thấy, quyền tiếp cận thông tin về dịch vụ xã hội cơ bản chưa được đảm bảo do cha mẹ thiếu quan tâm, do mạng lưới xã hội yếu và tính hạn chế của việc truyền thông tin của các bên liên quan. Từ khóa: tiếp cận thông tin, dịch vụ xã hội cơ bản, BHYT dành cho trẻ dưới 6 tuổi, người lao động từ các tỉnh khác đến TPHCM Nhận bài ngày: 06/11/2021; đưa vào biên tập: 07/11/2021; phản biện: 14/11/2021; duyệt đăng: 03/12/2021 1. ĐẶT VẤN ĐỀ cơ bản của người tạm trú còn chưa được đảm bảo; người tạm trú còn Là đô thị lớn, thu hút nguồn lao động nghèo ở chiều tiếp cận các dịch vụ xã từ khắp nơi đến làm việc và sinh sống, hội cơ bản, do họ không biết, biết rất ít TPHCM dẫn đầu trong việc đưa ra đến quyền và lợi ích cơ bản của bản những chủ trương, quan điểm chỉ đạo thân (khoảng 70% trong tổng số và hệ thống chính sách hỗ trợ cho người di cư) (Thúy Hà, 2020); người người từ các tỉnh khác đến sinh sống tạm trú có ít khả năng tiếp cận thông và làm việc (gọi tắt trong bài viết này tin hơn so với người thường trú là người tạm trú) nhằm đảm bảo an (UNDP, 2021), trong khi Điều 3 Luật sinh xã hội cho toàn dân, bao gồm cả tiếp cận thông tin 2016 ghi rõ: “Mọi gia đình họ; trong đó có tiếp cận các công dân đều bình đẳng, không bị dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y phân biệt đối xử trong việc thực hiện tế, điều kiện sống (nguồn nước sinh quyền tiếp cận thông tin; việc cung hoạt, nhà vệ sinh), nhà ở. Tuy nhiên, cấp thông tin phải kịp thời, minh bạch nhiều công trình nghiên cứu công bố và thuận lợi ” (Quốc hội, 2006). Điều rằng tình trạng tiếp cận dịch vụ xã hội này cho thấy, rất cần đi sâu phân tích các yếu tố tác động đến việc hạn chế * Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ.
2. NGUYỄN THỊ MINH CHÂU – TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI 21 tiếp cận thông tin, đặc biệt là thông tin cơ sở”; “công khai, trách nhiệm giải về các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, trình với người dân”; “minh bạch trong giáo dục, nhà ở, điện nước, bởi nó là việc ra quyết định ở địa phương; và phần tất yếu đáp ứng nhu cầu sống kiểm soát tham nhũng trong khu vực cơ bản của mọi công dân. công”. Điều này được giải thích, có thể là do những người tạm trú không Nghiên cứu mới nhất, năm 2020, được mời tham gia đóng góp ý kiến “Tiếp cận thông tin về các dịch vụ xã trong các chương trình, dự án tại địa hội cơ bản của người dân hiện nay” phương họ tạm trú. Người nhập cư được khảo sát tại huyện Yên Dũng, cho rằng họ ít được tiếp cận thông tin tỉnh Bắc Giang là luận án tiến sĩ của hơn, ít có khả năng khiếu nại, tố giác Phạm Võ Quỳnh Hạnh, cho thấy: có hơn, ít có điều kiện tiếp xúc cán bộ, nhiều yếu tố tác động đến việc tiếp công chức địa phương hơn. Người cận thông tin, bao gồm: yếu tố học tạm trú có ít khả năng tiếp cận thông vấn ảnh hưởng mạnh nhất tới việc tin hơn (UNDP, 2020). tiếp cận thông tin về các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân; tiếp đến là Với mong muốn đóng góp minh chứng yếu tố mức sống hộ gia đình; yếu tố khoa học làm cơ sở hữu ích cho định độ tuổi tỷ lệ nghịch với việc tiếp cận hướng các giải pháp thúc đẩy quyền thông tin của người dân nghĩa là càng tiếp cận thông tin của người tạm trú cao tuổi thì việc tiếp cận thông tin của và đảm bảo tiếp cận đầy đủ các dịch người dân càng giảm. vụ xã hội cơ bản ở TPHCM, đảm bảo an sinh xã hội; trên cơ sở nguồn dữ Đầu năm 2021, UNDP kết hợp với liệu khảo sát về “Độ bao phủ và sử Tổng cục Thống kê công bố chỉ số dụng bảo hiểm y tế của các nhóm yếu PAPI 2020. Kết quả PAPI 2020 thể thế” thực hiện năm 2018-2019(1), tác hiện cảm nhận và trải nghiệm của giả tập trung phân tích việc tiếp cận người nhập cư so với người thường thông tin y tế, thông qua độ bao phủ trú theo 8 chỉ số nội dung PAPI: (1) và sử dụng bảo hiểm y tế (BHYT) Tham gia của người dân ở cấp cơ sở; dành cho trẻ dưới 6 tuổi của trẻ tạm (2) Công khai, minh bạch trong việc ra trú (nghiên cứu đối chứng với trẻ em quyết định ở địa phương; (3) Trách tại chỗ) như là một điển cứu của việc nhiệm giải trình với người dân; (4) tiếp cận thông tin dịch vụ xã hội cơ Kiểm soát tham nhũng trong khu vực bản của người tạm trú. công; (5) Thủ tục hành chính công; (6) Cung ứng dịch vụ công; (7) Quản trị 2. LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU môi trường và (8) Quản trị điện tử. Theo mô hình truyền thông của Nguyễn Mức độ chênh lệch giữa người thường Văn Dững (2018), hiệu lực và hiệu trú và người tạm trú tập trung ở 4 chỉ quả truyền thông là mục đích cần đạt số: khoảng cách lớn nhất là chỉ số nội tới của chủ thể truyền thông. Mô hình dung “tham gia của người dân ở cấp này nhấn mạnh đến mục đích truyền
3. 22 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 thông là nhằm gia tăng hiểu biết, giảm tuổi; từ đó đưa ra một số bình luận dần sự khác biệt trong nhận thức, tiến hàm ý chính sách truyền thông nâng tới giảm dần sự khác biệt trong thái độ, cao nhận thức cho người dân; trong hành vi. Bài viết bám sát mô hình này đó nhấn mạnh đến vai trò của chính trong việc đánh giá thông tin về BHYT quyền địa phương như là một kênh từ các hệ thống chính sách miễn phí truyền thông hiệu quả nhất. và khám chữa bệnh dành cho trẻ dưới Mô hình truyền thông này được sơ đồ 6 tuổi những hộ gia đình tạm trú; nhận hóa như sau: thức và hành vi của họ được đo lường thông qua độ bao phủ và sử dụng thẻ BHYT khám chữa bệnh cho trẻ dưới 6 Nguồn Thông Công Nhận thông Kênh điệp chúng thức tin Hành vi xã hội, Nhiễu thái độ Hiểu xã hội biết Hiệu lực Phản hồi Hiệu quả Nguồn: Nguyễn Văn Dững, 2018. Theo các lý thuyết tiếp cận xã hội học tổ chức chính phủ đến các tổ chức phi trong truyền thông đại chúng thì có chính phủ. Theo lý thuyết mạng lưới nhiều kênh tiếp cận thông tin khác xã hội, mạng lưới xã hội được nhìn nhau. Lý thuyết truyền thông hai bậc nhận là những mối liên kết xã hội, được Paul F. Lazarfeld, Bernard thông qua đó người dân có được Berelson và Hazel Gaudet nghiên cứu những thông tin cũng như những kỳ cho rằng, sự tương tác giữa các cá vọng về sự giúp đỡ, sự hỗ trợ từ đó nhân có tác động định hướng dư luận người dân tìm kiếm cơ hội thông tin mạnh mẽ hơn nhiều so với các mới. Ở đây mạng lưới xã hội thường phương tiện truyền thông đại chúng; là các mạng nhỏ và kép kín hơn là các do đó, cần đặc biệt quan tâm tạo mạng lỏng lẻo với những quan hệ xã dựng và thu hút sự tham gia truyền hội phức tạp. Tuy nhiên, đôi khi ảnh thông định hướng dư luận xã hội từ hưởng của các mối quan hệ lỏng lẻo các “thủ lĩnh” dư luận xã hội trong các lại có tầm quan trọng đối với việc thiết cộng đồng xã hội từ thôn, bản, tổ dân lập các mối quan hệ cộng đồng và phố đến các cơ quan, đơn vị, từ các cuộc sống của người dân. Có hai
4. NGUYỄN THỊ MINH CHÂU – TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI 23 nguồn hỗ trợ thường đề cập là chính ở nhà nội trợ, lao động phổ thông; có thức và phi chính thức. Trong đó, trình độ học vấn thấp, dưới lớp 9. mạng lưới chính thức đến từ các Mức sống hộ gia đình được phân: chính sách của chính phủ và các tổ trung bình và trên trung bình (22 hộ), chức, cộng đồng đã được công nhận. dưới trung bình (4 hộ), cận nghèo có Ở mạng lưới không chính thức sổ hộ cận nghèo (2 hộ). Tại thời điểm thường đến từ gia đình, họ hàng, bạn khảo sát, thu nhập bình quân nhân bè và đồng nghiệp. (dẫn theo Phạm khẩu hộ gia đình là 2,8 triệu/tháng/người. Võ Quỳnh Hạnh, 2020). Những hộ khó khăn, hộ cận nghèo có Nghiên cứu trường hợp điển cứu tại thu nhập bình quân nhân khẩu khoảng một điểm nông thôn TPHCM trong bài 1.500.000 đồng/tháng/người. viết này dựa vào mô hình truyền thông của Nguyễn Văn Dững (2018), lý Mô hình gia đình chủ yếu là 4 người, thuyết truyền thông hai bậc và mạng 2 vợ chồng và 2 con; trong đó chỉ có 1 lưới xã hội để tìm hiểu độ bao phủ thẻ lao động chính là người chồng; người BHYT và sử dụng thẻ BHYT trong vợ (phần lớn) ở nhà chăm con Trong khám chữa bệnh của trẻ em dưới 6 22 người mẹ tham gia trả lời thì có 19 tuổi ở các hộ gia đình nhập cư đến người ở nhà làm nội trợ là chính. TPHCM trong mối tương quan với Ngoài ra, chúng tôi còn phỏng vấn sâu: việc tiếp cận thông tin. Trưởng Trạm y tế; cán bộ xã phụ 3. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THÔNG trách trẻ em cấp xã; cán bộ y tế ấp; TIN cán bộ quản lý Bệnh viện huyện Bình Chánh, Bệnh viện Nhi đồng TPHCM; Bài viết sử dụng nguồn dữ liệu phỏng cán bộ phụ trách bảo hiểm xã hội vấn sâu 28 hộ gia đình có trẻ em dưới huyện, Trung tâm Y tế huyện. 6 tuổi tại một xã nông thôn TPHCM, vào năm 2018-2019 theo phương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN pháp chọn mẫu ngẫu nhiên với tiêu LUẬN chí người chăm sóc là nữ, phân theo Theo Luật Tiếp cận thông tin số 2 nhóm là bà và mẹ. Trong đó, có 16 104/2016/QH2013 được Quốc hội ban hộ gia đình có trẻ dưới 6 tuổi đang hành ngày 6/4/2016, tiếp cận thông tin tạm trú trên địa bàn xã (là những là việc đọc, xem, nghe, ghi chép, sao người từ các tỉnh khác đến, đang sinh chép, chụp thông tin. Việc tiếp cận sống và làm công nhân nhà máy/lao thông tin về y tế được thao tác hóa động tự do) và 12 hộ gia đình tại chỗ. trong bài viết này là việc có biết đến Đặc điểm mẫu nghiên cứu như sau: thông tin về chính sách BHYT dành Người tham gia trả lời khảo sát là nữ, cho trẻ em dưới 6 tuổi, có đăng ký là người chăm sóc chính cho trẻ, trong BHYT dành cho trẻ và tình trạng sử đó có 22 người mẹ và 6 người bà. dụng thẻ BHYT trong việc khám chữa Hầu hết những người chăm sóc trẻ là bệnh cho trẻ.
5. 24 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 4.1. Khái quát về chính sách BHYT hoặc nơi tạm trú khi làm khai sinh (Ủy dành cho trẻ em dưới 6 tuổi ở Việt ban nhân dân xã, phường, thị trấn). Nam và Thành phố Hồ Chí Minh Hơn nữa, trẻ em dưới 6 tuổi có nơi Với mục tiêu hướng đến đảm bảo an đăng ký khám chữa bệnh ban đầu ở sinh xã hội toàn dân, trẻ em dưới 6 các tỉnh khi tạm trú ở TPHCM có thể tuổi là một trong ba nhóm đối tượng làm thủ tục thay đổi nơi khám chữa được hưởng những quyền lợi cao bệnh BHYT ở TPHCM: “Người tham nhất về giáo dục, y tế Về y tế, hệ gia BHYT được thay đổi cơ sở đăng thống chính sách BHYT dành cho trẻ ký khám chữa bệnh ban đầu vào em dưới 6 tuổi ngày càng có nhiều tháng đầu quý” (Khoản 3 Điều 47 thay đổi tiến bộ nhằm bảo đảm toàn Quyết định 595/QĐ-BHXH). Theo quy bộ trẻ dưới 6 tuổi có thẻ BHYT và định tại Điểm e Khoản 3 Điều 12 Luật được miễn phí khi khám chữa bệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT; không phân biệt trẻ em thường Bảo hiểm y tế, trẻ dưới 6 tuổi là đối trú hay tạm trú. tượng tham gia BHYT thuộc nhóm do Luật Bảo hiểm y tế năm 2008 quy định ngân sách Nhà nước đóng. Vì vậy, dù mọi trẻ em dưới 6 tuổi không loại trừ chưa được cấp thẻ BHYT thì trẻ em trường hợp nào đều được Nhà nước dưới 6 tuổi vẫn được hưởng BHYT cấp thẻ BHYT để khám bệnh, chữa khi khám, chữa bệnh theo quy định tại bệnh. Tính đến tháng 4/2014, cả nước Điều 21 Luật Bảo hiểm y tế. Khoản 2 có 9,32 triệu trẻ em dưới 6 tuổi có thẻ Điều 8 Thông tư liên tịch số 41/2014/ BHYT, còn khoảng 420.000 trẻ dưới 6 TTLT-BYT-BTC ngày 24/11/2014 của tuổi chưa được cấp thẻ BHYT (chiếm Bộ Y tế, Bộ Tài chính hướng dẫn thực 4,3%) (Bảo hiểm xã hội Việt Nam, hiện bảo hiểm y tế đã quy định: “Trẻ 2014). Nhằm mở rộng độ bao phủ dưới 6 tuổi đến khám bệnh, chữa BHYT và đặc biệt là bao phủ 100% trẻ bệnh chỉ phải xuất trình thẻ BHYT. dưới 6 tuổi, Luật Bảo hiểm y tế sửa Trường hợp không xuất trình thẻ đổi, bổ sung năm 2014 đã có một số BHYT vẫn được hưởng quyền lợi của điểm mới liên quan đến bảo đảm người tham gia BHYT nhưng phải quyền lợi của trẻ em dưới 6 tuổi như: xuất trình giấy chứng sinh hoặc giấy mở rộng phạm vi quyền lợi BHYT và khai sinh; trường hợp phải điều trị mức hưởng BHYT, mở thông tuyến ngay sau khi sinh mà chưa có giấy khám chữa bệnh BHYT giữa tuyến xã chứng sinh thì thủ trưởng cơ sở y tế và huyện trên cùng địa bàn tỉnh; giao và cha hoặc mẹ hoặc người giám hộ trách nhiệm Ủy ban nhân dân xã lập của trẻ ký xác nhận vào hồ sơ bệnh danh sách đề nghị cấp thẻ BHYT cho án để làm căn cứ thanh toán theo quy trẻ đồng thời với việc cấp giấy khai định ”. sinh. Cụ thể, gia đình có thể làm Tại TPHCM, việc cấp thẻ BHYT cho BHYT cho trẻ em dưới 6 tuổi miễn phí trẻ em dưới 6 tuổi cũng rất được chú tại nơi đăng ký hộ khẩu thường trú trọng và nhiều văn bản hướng dẫn
6. NGUYỄN THỊ MINH CHÂU – TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI 25 được ban hành như Công văn số truyền thông thông tin, khả năng tiếp 1015/SLĐTBXH ngày 06/02/2009 của cận thông tin của các đối tượng thụ Sở Lao động-Thương binh và Xã hội hưởng là một trong những nhân tố tác Thành phố thay đổi cách thức cấp, động đến khoảng cách giữa chính quản lý và sử dụng thẻ khám bệnh, sách và thực tiễn, đặc biệt là đối với chữa bệnh cho trẻ dưới 6 tuổi không trẻ tạm trú. phải trả tiền tại các cơ sở y tế công 4.2. Độ bao phủ BHYT dành cho trẻ lập. Đặc biệt, TPHCM có lượng trẻ em dưới 6 tuổi từ các tỉnh khác tạm trú, di cư theo cha mẹ khá đông đang cư trú trên địa bàn khảo sát nên cũng đã ban hành văn bản hướng Kết quả khảo sát 28 trẻ dưới 6 tuổi dẫn cấp thẻ BHYT dành cho trẻ em (16 trẻ tạm trú và 12 trẻ thường trú) có tạm trú, Ủy ban nhân dân TPHCM ban 24 trẻ có BHYT và 4 trẻ chưa có thẻ hành Quyết định số 07/2013/QĐ- BHYT, tức tỷ lệ bao phủ BHYT dành UBND ngày 30/01/2013 về việc ban cho trẻ dưới 6 tuổi là 85,7%. Những hành quy chế thực hiện cơ chế một trẻ chưa có BHYT đều là tạm trú. Nếu cửa liên thông nhóm thủ tục hành so sánh trong 16 trẻ tạm trú thì tỷ lệ chính thuộc lĩnh vực hộ tịch, BHYT và trẻ chưa có BHYT chiếm 25%. Mặc dù đăng ký, quản lý cư trú trên địa bàn hệ thống chính sách cấp thẻ BHYT thành phố. Theo quy chế này, cha miễn phí dành cho trẻ em dưới 6 tuổi hoặc mẹ hay người nuôi dưỡng trẻ có có nhiều điểm tiến bộ như đã nêu ở đăng ký tạm trú tại TPHCM có thể đến trên (thủ tục cấp giấy khai sinh và thẻ Ủy ban nhân dân cấp xã (phường/thị BHYT cùng lúc, được đăng ký thẻ trấn) để đăng ký cấp giấy khai sinh BHYT tại nơi đang tạm trú) nhưng một cho trẻ. Khi đó, đồng thời với việc cấp số trẻ tạm trú chưa có thẻ BHYT, Giấy khai sinh, Ủy ban nhân dân cấp nguyên nhân do: xã sẽ chủ động liên hệ với cơ quan Bảo hiểm xã hội cấp huyện để làm hồ Một là, thiếu hồ sơ pháp lý - như giấy sơ và cấp thẻ BHYT miễn phí cho trẻ. khai sinh (Có 1 trường hợp trẻ 5 tuổi hồ sơ gồm: Chứng minh nhân dân không có giấy khai sinh do người mẹ của người đi đăng ký khai sinh; Sổ không có hộ khẩu). tạm trú của cha hoặc mẹ hoặc người Hai là, thiếu thông tin hoặc thông tin nuôi dưỡng trẻ; Giấy chứng nhận kết không rõ ràng về việc cấp thẻ BHYT hôn của cha, mẹ trẻ (nếu cha, mẹ của miễn phí. Một số người mẹ cho rằng trẻ có đăng ký kết hôn). Như vậy, về không biết có chính sách cấp phát thẻ mặt chính sách, Đảng và Nhà nước BHYT miễn phí, (vì người trong gia đã tạo điều kiện thuận lợi đảm bảo đình đi làm giấy khai sinh cho trẻ và đầy đủ quyền lợi cho trẻ dưới 6 tuổi chỉ nhận giấy khai sinh). Thông tư số khám chữa bệnh. Tuy nhiên, giữa 05/2015/TTLT-BTP-BCA-BYT tại Khoản chính sách và thực thi chính sách còn 1 Điều 5, Ủy ban nhân dân xã đăng ký khá nhiều bất cập; trong đó việc khai sinh cho trẻ, sau đó lập và
7. 26 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 chuyển hồ sơ cho cơ quan có thẩm viện hỏi thẻ BHYT thì mới biết là bé quyền đăng ký thường trú và Bảo không có” (PVS #11, hộ tạm trú). hiểm xã hội cấp huyện để cấp thẻ “Khi đến bệnh viện khám bệnh, bác sĩ BHYT cho trẻ dưới 6 tuổi. Khi được hỏi có BHYT không? Em nói hoàn hỏi “Bà/chị có nghe nói về chính sách toàn không biết” (PVS #13, hộ tạm trú). BHYT dành cho trẻ dưới 6 tuổi Ba là, do chính hộ gia đình của trẻ - không?”, người trả lời đều cho rằng chưa chấp hành tốt các quy định trên không biết, chưa nắm được thông tin địa bàn tạm trú; chưa quan tâm đến về BHYT. Như vậy, một trong những việc đăng ký tạm trú. Đa số những hộ nguyên nhân là do truyền thông, thông từ nơi khác đến chỉ đưa giấy tờ tùy tin chưa đến được người dân; hoặc thân của những người lớn cho chủ có thể người dân chưa tiếp nhận tốt nhà trọ để chủ nhà trọ khai báo với bộ thông tin, không hiểu về quyền lợi phận công an xã, không khai báo số tham gia BHYT, đặc biệt là được cấp lượng trẻ đang ở cùng. Hơn nữa, hầu miễn phí nên chưa quan tâm, mặc dù hết những người tạm trú chưa quan cán bộ địa phương có truyền thông, tâm đến các hoạt động tại cộng đồng, giới thiệu. không tham gia bất kỳ cuộc họp nào “Thủ tục làm BHYT cho trẻ dưới 6 hay hoạt động sinh hoạt gì tại nơi tuổi thay đổi từ năm 2016. Trước đó, đang tạm trú, ngoài lý do không được khi đến nhận Giấy khai sinh là được mời thì họ nói rằng nếu có được mời nhận thẻ BHYT cho trẻ cùng lúc. cũng không tham dự vì mục đích của Nhưng theo quy định mới hiện nay thì họ đến đây sinh sống và lao động sau khi nhận Giấy khai sinh, người kiếm tiền, chỉ cần có thu nhập, không dân đem đến nộp cho bộ phận làm thẻ cần thiết tham gia hoạt động, họp BHYT. Nhiều người dân không biết hành tại nơi tạm trú; và/hoặc bận làm được quy trình thay đổi như hiện nay, việc không có thời gian để tham gia. nên cũng có nhiều người thắc mắc Một số người tự định kiến rằng mình sao không nhận được BHYT, cán bộ là người tạm trú không phải là người phải giải thích thì người dân mới biết địa phương nơi đây nên không cần để đi làm thẻ BHYT cho trẻ” (PVS cán thiết tham gia. Chính nhận thức của bộ Y tế xã A, TPHCM). những người tạm trú như vậy ảnh “Sinh bé ở Bệnh viện Trưng Vương, hưởng rất lớn đến việc tiếp cận thông gia đình đem Giấy chứng sinh về Vĩnh tin và đặc biệt là thông tin liên quan Long làm Giấy khai sinh, nhưng không đến trẻ em. thấy có thẻ BHYT, không biết vì sao. Bốn là, thiếu sự quản lý chặt chẽ của Em hoàn toàn không biết bé được cấp địa phương nơi tạm trú. Do tính chất thẻ BHYT miễn phí, mãi đến khi bé 2 đặc thù của những người tạm trú từ tháng tuổi, bé bị bệnh phải đưa lên các tỉnh khác đến TPHCM sinh sống Bệnh viện Nhi đồng 1 khám, bệnh thường xuyên thay đổi chỗ ở, họ chưa
8. NGUYỄN THỊ MINH CHÂU – TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI 27 trở thành nhóm đối tượng được quan tìm hiểu thông tin này từ cộng đồng. tâm trong một số hoạt động như các Việc thiếu thông tin về y tế, BHYT còn cuộc họp tổ dân phố, các hoạt động được thể hiện qua mức độ sử dụng tại cộng đồng. Nhiều người cho rằng BHYT khám chữa bệnh cho trẻ. họ chưa được mời tham gia, con em 4.3. Mức độ sử dụng BHYT trong người tạm trú cũng chưa được quan khám chữa bệnh và các yếu tố cản tâm nhiều. Cán bộ phụ trách trẻ em ở trở khám chữa bệnh BHYT xã khảo sát cho biết, không thể có Trong 24 trẻ có thẻ BHYT thì có 12 trẻ con số cụ thể bao nhiêu trẻ em diện thường trú ở TPHCM có thẻ đăng ký tạm trú trên địa bàn và tình trạng cấp nơi khám chữa bệnh ban đầu là Bệnh thẻ BHYT của trẻ, vì chưa quản lý viện Nhi đồng TPHCM (8 trường hợp), được. Bệnh viện Bình Chánh (3 trường hợp) Khác với nhóm trẻ tạm trú, những trẻ và trạm y tế xã (1 trường hợp); 12 trẻ tại chỗ đều được hướng dẫn đăng ký tạm trú (hộ khẩu ở các tỉnh khác) có thẻ BHYT ngay khi làm giấy khai sinh nơi đăng ký khám chữa bệnh ban đầu cho trẻ, do đó tất cả các trẻ tại chỗ ở tuyến bệnh viện huyện của các tỉnh. đều có thẻ BHYT. Theo kết quả khảo sát, hầu hết mọi Kết quả cho thấy, nguyên nhân chính người cho rằng BHYT có vai trò rất của việc chưa có thẻ BHYT của trẻ lớn trong việc hỗ trợ chi phí khám em tạm trú là do công tác truyền thông chữa bệnh cho trẻ. 100% ý kiến người chưa hiệu quả. Theo lý thuyết truyền trả lời cho rằng, BHYT dành cho trẻ thông đa bậc, kênh truyền thông từ các dưới 6 tuổi rất có ích. phương tiện truyền thông chính thống “BHYT giúp ích cho gia đình rất nhiều, chưa đạt hiệu quả, thông tin chưa đến mức hưởng 100%: khám dịch vụ thì với người đang tạm trú trên địa bàn 250.000 đồng/lần, nhưng BHYT thì chỉ khảo sát; đặc biệt vai trò của cán bộ tốn 50.000 - 60.000 đồng/lần cho truyền thông trong công tác nâng cao những thuốc không thuộc diện thanh nhận thức về BHYT dành cho người toán BHYT” (PVS#24, hộ thường trú). tạm trú. Hầu hết những người tham Đặc biệt, bảo hiểm này có ý nghĩa lớn gia trong khảo sát này đều cho rằng ở nhóm gia đình tạm trú, với nguồn chưa được trực tiếp thông tin, hướng thu nhập chính từ việc làm của 1 lao dẫn từ cán bộ chính quyền địa phương động trụ cột trong gia đình có 2 - 3 về các thủ tục đăng ký BHYT dành người phụ thuộc, phải chi tiêu nhiều cho trẻ dưới 6 tuổi. Kênh truyền thông khoản cơ bản thường xuyên, trong đó theo mạng lưới xã hội cũng không có chi phí khám chữa bệnh cho trẻ. hiệu quả bởi mạng lưới xã hội của “Con bị bệnh viêm phổi từ nhỏ, người tạm cư nghèo nàn, ít giao tiếp thường xuyên bị ho, sổ mũi, sốt, bị với nhiều người trong cộng đồng và bệnh tay chân miệng, Thường bản thân chưa biết, chưa quan tâm xuyên bị bệnh, hầu như tháng nào
9. 28 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 cũng đi khám bệnh và uống thuốc, 620.000 đồng/đợt bệnh, chưa kể chi mỗi đợt bệnh phải đi khám bác sĩ ít phí xăng xe đi lại, rồi nghỉ việc đưa đi, nhất là 2 lần, mỗi lần uống thuốc 2-3 giảm thu nhập. Do đó, nếu có BHYT ngày, chi phí khám tư nhân là 110.000 thì giảm chi phí rất nhiều. Con thường đồng tiền khám và 200.000 đồng tiền xuyên bị bệnh, tốn kém rất nhiều” thuốc, mỗi lần bệnh chi phí khoảng (PVS #1, hộ tạm trú). Sơ đồ: Các cơ sở khám chữa bệnh mà trẻ dưới 6 tuổi trên địa bàn nghiên cứu thường xuyên khám chữa bệnh Phòng khám tư nhân chợ Đệm Nhà thuốc Nhà Trạm Y tế xã thuốc 6km 0,23km BV Nhi đồng Nhà TPHCM 2,9km UBND xã thuốc nghiên Nhà thuốc cứu Nhà 6,6km thuốc BV Bình Chánh 8,8km 15km Phòng khám tư nhân Tỉnh lộ 10, Bình Tân 17,8km 14,2km Phòng khám tư nhân 18,9km Quận 8, Khu vực cầu Chà Và BV Nhiệt đới Phòng khám tư BV Nhi đồng 1 nhân Quận 6 Nguồn: Nguyễn Thị Minh Châu, kết quả khảo sát năm 2018 và 2019. Tuy nhiên, khám dịch vụ ở phòng trị hết bệnh cho trẻ theo suy nghĩ “bé khám tư nhân là lựa chọn đầu tiên khi hợp với bác sĩ”. Sự lựa chọn thứ hai khám chữa bệnh cho trẻ dưới 6 tuổi là Bệnh viện Nhi đồng TPHCM. bởi tính thuận tiện về thời gian của Đặc biệt ở nhóm trẻ tạm trú, trong số loại hình dịch vụ này. Họ có thể đưa 12 trẻ có thẻ BHYT có đăng ký nơi trẻ đi khám vào sáng sớm trước giờ đi khám chữa bệnh ban đầu ở các làm hoặc khám vào cuối giờ chiều sau bệnh viện tuyến dưới ở các tỉnh (nơi khi đi làm về. Vấn đề khoảng cách địa đăng ký) thì đa số thường xuyên đi lý không phải là rào cản để lựa chọn khám ở phòng khám dịch vụ tư hành vi chăm sóc sức khỏe cho trẻ. nhân và đến Bệnh viện Nhi đồng Một số trường hợp đưa trẻ đến quận TPHCM khám dịch vụ (có trả phí) 6, quận 8, quận Bình Tân, cách nơi ở trong những trường hợp đi khám ở 6-10km để khám cho con theo sự giới phòng mạch bác sĩ tư không hết bệnh, thiệu của người quen và đã từng điều khi đó họ cần phải đóng phí khám
10. NGUYỄN THỊ MINH CHÂU – TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI 29 chữa bệnh theo quy định của bệnh qua dịch vụ” (PVS#3). viện. Không có trường hợp nào trong Nhìn chung, công tác truyền thông, số họ từ năm 2018 đến 2019 đưa trẻ phổ biến thông tin về BHYT dành cho đến Bệnh viện Bình Chánh để khám, trẻ dưới 6 tuổi còn hạn chế, nhiều mặc dù nếu khám ở bệnh viện Bình người dân chưa tiếp cận được. Hơn (2) Chánh thì được miễn phí hoàn toàn . nữa, tuy có quy định được thay đổi Như vậy, có một số bệnh viện ở nơi đăng ký khám chữa bệnh ban đầu, TPHCM cùng tuyến thì được khám trẻ có thẻ BHYT đăng ký ở tỉnh có thể chữa bệnh BHYT dù BHYT đó có nơi làm thủ tục trả thẻ cũ ở nơi đăng ký đăng ký khám chữa bệnh ban đầu là ban đầu và làm thủ tục cấp thẻ mới tại ở tỉnh khác. Vấn đề này cũng liên nơi đang tạm trú; nhưng qua thăm dò quan đến việc tiếp cận thông tin của ý kiến nhiều người trả lời rằng, họ khó người tạm trú trên địa bàn. thực hiện được vì phải quay về quê để làm lại vì tốn kém chi phí, thời gian. Việc tiếp cận và cập nhật thông tin Họ chỉ có thể quay về quê dịp Tết quy định về chính sách này tại địa hoặc lễ thì những thời điểm đó các cơ phương đang tạm trú của người tạm quan liên quan cũng không làm việc, trú chưa kịp thời. Theo Khoản 2 Điều do đó khó mà trả đổi thẻ BHYT cho trẻ. 26 Luật Bảo hiểm sửa đổi, bổ sung Ngoài ra, một số đặc điểm của người năm 2014 và Khoản 3 Điều 47 Quyết tạm trú ảnh hưởng khá lớn đến việc định 595/QĐ-BHXH, trẻ có thể thay khó tiếp cận thông tin. Đó là họ ít tham đổi nơi khám chữa bệnh ban đầu. gia các hoạt động tại cộng đồng để Theo đó, nếu những trẻ được cấp thẻ tiếp cận thông tin; còn e dè và ngại BHYT ở nơi thường trú không phải là tiếp xúc với cán bộ địa phương nơi TPHCM thì sau khi đến sinh sống tạm trú khi có thắc mắc về BHYT dành cùng cha mẹ tại TPHCM có thể tiến cho trẻ; chưa quan tâm và nhận thức hành làm thủ tục thay đổi nơi đăng ký chưa đầy đủ về chính sách và chương khám chữa bệnh ban đầu tại TPHCM. trình BHYT dành cho trẻ dưới 6 tuổi. Tuy nhiên, hầu hết các hộ gia đình Trong khi đó, đối với nhóm trẻ thường tạm trú trong mẫu khảo sát chưa biết trú thì đa phần người trả lời cho rằng thông tin này. Trong 12 trẻ tạm trú có không khám BHYT cho trẻ là do thời thẻ BHYT hoàn toàn không dùng được gian khám BHYT chưa thuận tiện, các tại Bệnh viện Nhi đồng TPHCM nhưng thủ tục thanh toán phức tạp và mất họ cũng không biết thông tin chuyển nhiều thời gian chờ đợi. Có một số đổi nơi khám chữa bệnh ban đầu. trường hợp cha/mẹ nghỉ làm để đưa “Cách đây 5 tháng (2019), con bị nổi con đi khám chữa bệnh và họ làm bài mụn ở chân như ghẻ phỏng, đưa đi toán so sánh cho thấy khoản thanh khám ở Bệnh viện Nhi đồng TPHCM, toán BHYT có khi thấp hơn số tiền khi đưa thẻ BHYT thì cũng nói trái lương/thưởng họ bị trừ nếu nghỉ ngày tuyến không dùng được, phải chuyển đó để đưa con đi khám bệnh. Thủ tục
11. 30 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 thanh toán BHYT phức tạp, thủ tục bằng BHYT hoặc sử dụng dịch vụ rườm rà, mất nhiều thời gian. Mặc dù không BHYT: những hộ có mức sống theo quy trình khám chữa bệnh công trung bình hoặc trên trung bình bố công khai tại bệnh viện cho thấy thường ít sử dụng khám BHYT hơn không có sự khác biệt về các bước hộ khó khăn, có mức sống dưới trung khám chữa bệnh BHYT và không bình. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho BHYT, nhưng người dân đánh giá với thấy, yếu tố thu nhập không phải là sự trải nghiệm của họ và cũng có một yếu tố tác động đến việc quyết định số trường hợp rút ra từ trải nghiệm lựa chọn dịch vụ khám chữa bệnh cho của những người khác, họ cho rằng trẻ dưới 6 tuổi, không có sự khác biệt việc khám chữa bệnh BHYT mất khá và hành vi chăm sóc khám chữa bệnh nhiều thời gian hơn khám dịch vụ cho trẻ hoặc lựa chọn khám BHYT không dùng BHYT. Họ cho rằng, thủ hay khám dịch vụ. Họ cho rằng, họ có tục thanh toán BHYT rườm rà, phức thể tiết kiệm chi tiêu nhưng không thể tạp vì phải qua nhiều bộ phận làm thủ tiết kiệm trong việc khám chữa bệnh tục khám chữa bệnh và thanh toán; cho con, họ sẵn sàng trả chi phí khám hơn nữa thời gian chờ đợi tại mỗi bộ dịch vụ với chất lượng cao. Nếu khám phận khá lâu. Tổng thời gian đưa trẻ BHYT đảm bảo chất lượng và đáp đi khám BHYT từ 2-3 tiếng đồng hồ. ứng được đặc điểm điều kiện của gia Ngoài ra, chất lượng thuốc BHYT đình thì các hộ có kinh tế trung bình, chưa đủ tạo niềm tin cho người dân. trên trung bình cũng sẽ lựa chọn Hầu như không ai đưa trẻ đến khám khám BHYT. chữa bệnh ở Trạm y tế, mặc dù Như vậy, theo mô hình truyền thông khoảng cách rất gần nhà, họ nói rằng của Nguyễn Văn Dững (2018) thì vấn họ “quên” là có trạm y tế ngay trong đề mấu chốt là do thông tin bị nhiễu, xã, khi con bị bệnh là nghĩ đến việc đi nhiều thông điệp từ hệ thống chính khám bác sỹ tư hoặc đi Bệnh viện Nhi sách BHYT dành cho trẻ dưới 6 tuổi, đồng TPHCM hoặc Bệnh viện Bình với nhiều đổi mới tiến bộ dành cho trẻ Chánh hoặc một số bệnh viện tuyến tạm trú nhưng vẫn chưa đến được với trên ở TPHCM. Phần lớn trẻ chỉ chích hộ gia đình, trong khi nó là một bệ đỡ ngừa, tiêm chủng mở rộng ở Trạm y rất lớn về chi phí y tế cho gia đình. tế. Nhiều lý do được đưa ra khi hỏi vì 5. KẾT LUẬN sao không đến trạm y tế khám chữa Hầu như gia đình nào cũng quan niệm bệnh BHYT cho trẻ. Người trả lời cho chăm sóc con cái, sức khỏe của trẻ rằng, thuốc ở Trạm y tế không đầy đủ; em là việc của gia đình. Mỗi gia đình chất lượng thuốc không tốt; không an phải có trách nhiệm chăm sóc sức (3) tâm về chất lượng khám tại trạm . khỏe ban đầu tốt cho bé. Đa số người Giả định ban đầu tác giả đưa ra là thu trả lời đánh giá cao hệ thống chính nhập hộ gia đình có thể ảnh hưởng sách y tế, đặc biệt là chính sách về đến việc khám chữa bệnh cho trẻ BHYT dành cho trẻ em dưới 6 tuổi.
12. NGUYỄN THỊ MINH CHÂU – TIẾP CẬN THÔNG TIN DỊCH VỤ XÃ HỘI 31 Tuy nhiên, vẫn còn một tỷ lệ chưa có tại địa bàn khảo sát cũng chưa hiệu thẻ BHYT, đa phần là những trẻ có hộ quả, còn rất nhiều trường hợp chưa khẩu thường trú ở các tỉnh khác và sử dụng thẻ BHYT khi khám chữa đang tạm trú trên địa bàn khảo sát. bệnh. Mặc dù họ đánh giá thẻ BHYT Nguyên nhân chính là họ chưa tiếp rất cần thiết và hỗ trợ rất nhiều cho cận tốt thông tin về chính sách BHYT gia đình trong việc khám và điều trị dành cho trẻ dưới 6 tuổi cũng như cho trẻ. Tuy nhiên, đối với những những thông tin thay đổi tiến bộ dành bệnh thông thường họ vẫn chọn khám cho trẻ em ở tỉnh khác đang tạm trú dịch vụ không dùng BHYT bởi sự tại TPHCM cùng cha mẹ. Các yếu tố thuận tiện và hiệu quả. Một vấn đề đặt môi trường xung quanh (các kênh ra trong nghiên cứu trường hợp này là thông tin) chưa đến với người tạm trú trẻ tạm trú trên địa bàn có thẻ BHYT ở địa bàn khảo sát. Do đó, rất cần có được cấp ở các tuyến huyện ở nơi biện pháp nâng cao nhận thức của thường trú thì không được dùng để người dân, đẩy mạnh công tác truyền khám chữa bệnh ở bệnh viện tuyến thông, đảm bảo quyền tiếp cận thông tỉnh/thành phố; trong khi họ được thay tin cho người dân. Trong đó, cần xây đổi nơi khám chữa bệnh cho con ở dựng đề án phát huy và thúc đẩy vai bệnh viện nơi tạm trú để được hưởng trò của y tế thôn bản trong công tác BHYT. Do đó, cần vận động chính truyền thông, tư vấn, hướng dẫn các sách để Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi thủ tục cấp thẻ BHYT cho trẻ dưới 6 năm 2014 mở rộng đối tượng bao tuổi và thông tin khám chữa bệnh gồm cả những trẻ tự đi khám chữa BHYT dành cho trẻ tại các cơ sở y tế bệnh ngoại trú (tức khám chữa bệnh trên địa bàn. trái tuyến) được hưởng mức bảo hiểm Mức độ sử dụng khám chữa bệnh thẻ dành cho điều trị nội trú.  BHYT của trẻ dưới 6 tuổi đang tạm trú CHÚ THÍCH (1) Đây là đề tài nghiên cứu hợp tác giữa nhóm nghiên cứu của Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ và Viện Nghiên cứu Kinh tế Đông Nam Á tại Nhật Bản. (2) Theo kết quả quan sát và phỏng vấn nhanh tại Bệnh viện Bình Chánh, một phụ nữ đưa con đi khám cho biết, chị ở 1 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, con chỉ 4 tuổi có thẻ BHYT ở tỉnh nhưng đưa con đến bệnh viện Bình Chánh khám BHYT thì được hưởng BHYT, 2 năm nay chị thường xuyên đưa con đến khám ở đây. (3) Kết quả khảo sát này là đánh giá chất lượng khám chữa bệnh tại trạm y tế khi chưa triển khai mô hình thí điểm liên kết tuyến trên khám chữa bệnh trực tuyến. TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 1. Bảo hiểm xã hội Việt Nam. 2014. “Những quy định liên quan đến quyền lợi khám, chữa bệnh của trẻ dưới 6 tuổi trong Dự thảo Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi”. Báo cáo hội thảo diễn ra ngày 3/4/2014 tại TPHCM.
13. 32 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 2. Bảo hiểm xã hội Việt Nam. 2017. Quyết định 595/QĐ-BHXH về ban hành quy trình thu bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp; quản lý sổ bảo hiểm xã hội, thẻ bảo hiểm y tế. Hà Nội. 3. Bộ Y tế, Bộ Tài chính. 2014. Thông tư liên tịch số 41/2014/TTLT-BYT-BTC hướng dẫn thực hiện bảo hiểm y tế. Hà Nội. 4. Nguyễn Văn Dững. 2018. Truyền thông lý thuyết và kỹ năng cơ bản. Hà Nội: Nxb. Thông tin và Truyền thông. 5. Phạm Võ Quỳnh Hạnh. 2020. Tiếp cận thông tin về các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân hiện nay (nghiên cứu trường hợp tại huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang). Luận án tiến sĩ. Học viện Chính trị Quốc gia TPHCM. 6. Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. 2014. Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi năm 2014. Hà Nội 7. Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. 2016. Luật Tiếp cận thông tin 2016. Hà Nội 8. Thúy Hà. 2020. “Cách tiếp cận mới về chính sách cho lao động di cư”. di-cu-623486/, truy cập ngày 10/5/2021. 9. UNDP. 2021. “Papi 2020 - Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam - Đo lường từ kinh nghiệm thực tiễn của người dân năm 2020. Báo cáo kết quả nghiên cứu chính sách”. Hà Nội. 10. Ủy ban nhân dân TPHCM. 2013. Quyết định số 07/2013/QĐ-UBND ngày 30/01/2013 về việc ban hành quy chế thực hiện cơ chế một cửa liên thông nhóm thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực hộ tịch, bảo hiểm y tế và đăng ký, quản lý cư trú trên địa bàn thành phố. TPHCM.