Việt Nam năng động - Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao

28 trang Gia Huy 19/05/2022 1430

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Việt Nam năng động - Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

viet_nam_nang_dong_tao_nen_tang_cho_mot_nen_kinh_te_thu_nhap.pdf

Nội dung text: Việt Nam năng động - Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao

Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized CHƯƠNG TRÌNH ĐỐI TÁC CHIẾN LƯỢC ỐTXTRÂYLIA – NHÓM NGÂN HÀNG THẾ GIỚI Việt Nam 2035: Từ chiến lược đến hành động Public Disclosure Authorized Việt Nam năng động Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao Báo cáo tóm tắt Tháng 5/2020 Mục lục 27 Public Disclosure Authorized
Việt Nam năng động Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao Báo cáo tóm tắt Tháng 5/2020
Ngân hàng Thế giới 2020 1818 H Street NW, Washington DC 20433 Telephone: 202-473-1000, Internet: www.worldbank.org Báo cáo là sản phẩm của đội ngũ chuyên gia Ngân hàng Thế giới và các chuyên gia tư vấn ngoài ngân hàng. Các kết quả tìm hiểu, các giải thích và kết luận đưa ra trong tập sách này không phản ánh quan điểm chính thức của Ngân hàng Thế giới, Ban Giám đốc điều hành Ngân hàng Thế giới hoặc các Chính phủ mà họ đại diện. Ngân hàng Thế giới không đảm bảo tính chính xác của các dữ liệu trong tập sách này. Không nội dung nào trong tài liệu này tạo nên hoặc được coi như là một sự hạn chế đối với hoặc sự từ bỏ đặc quyền và miễn trừ của Ngân hàng Thế giới đã được bảo lưu riêng. Đường biên giới, màu sắc, tên gọi và các thông tin khác biểu hiện trên các bản đồ trong báo cáo này không hàm ý bất kỳ đánh giá nào của Ngân hàng Thế giới về vị thế pháp lý của bất kỳ vùng lãnh thổ nào và cũng không thể hiện bất kỳ sự ủng hộ hay chấp nhận nào của Ngân hàng Thế giới về các đường biên giới đó. Mọi câu hỏi về quyền và giấy phép xin gửi về Ban Xuất bản và Thông tin, Ngân hàng Thế giới, phố 1818 H. NW, Washington DC, 20433, USA, Fax: 202-522-2625; email: pubrights@worldbank.org. Ảnh bìa: Đường phố nhộn nhịp về đêm ở vòng xoay Quách Thị Trang, Tp. Hồ Chí Minh – Nguồn: Huy Thoai/shutterstock.com.
Mục lục Từ viết tắt �� 4 Lời cảm ơn �� 5 BÁO CÁO TÓM TẮT �� 8 Doanh nghiệp năng động �� 12 Cơ sở hạ tầng hiệu quả �� 15 Lao động có kỹ năng và cơ hội cho tất cả mọi người �� 17 Nền kinh tế xanh �� 20 Việt Nam năng động – Ma trận chính sách �� 22 Mục lục 3
Từ viết tắt ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CPTPP Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương CTMTQG Chương trình mục tiêu quốc gia DNNN Doanh nghiệp nhà nước DTTS Dân tộc thiểu số EVFTA Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU EVN Tập đoàn Điện lực Việt Nam FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội GDNN Đào tạo kỹ thuật và dạy nghề GSO Tổng cục Thống kê IMF Quỹ tiền tệ quốc tế O&M Vận hành và Bảo trì OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTG Ngân hàng Thế giới PISA Chương trình Đánh giá học sinh quốc tế PPPs Hợp tác công-tư RONET Công cụ đánh giá mạng lưới đường bộ SEDP Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội SEDS Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội WTO Tổ chức thương mại thế giới 4 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
Lời cảm ơn Báo cáo này là sản phẩm của Chương trình Đối tác Chiến lược Ốtxtrâylia - Nhóm Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam giai đoạn 2 (ABP2), với một phần đóng góp tài chính từ Quỹ toàn cầu về tăng trưởng để phát triển (GFGD) của Hàn Quốc, và là hỗ trợ phân tích chính cho Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội năm (SEDS) giai đoạn 2021-30 và Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội (SEDP) giai đoạn 2021-25 của Chính phủ Việt Nam. Báo cáo bao gồm báo cáo chính, do Jacques Morisset (Chuyên gia kinh tế trưởng/Trưởng nhóm chương trình) soạn thảo; với ý kiến đóng góp của Sebastian Eckardt (Chuyên gia kinh tế trưởng), và Đoàn Hồng Quang (Chuyên gia kinh tế cao cấp); cùng 5 báo cáo phân tích chuyên đề. Những người đã đóng góp cho các báo cáo phân tích chuyên đề gồm: “Định hướng trong môi trường trong nước và quốc tế đang thay đổi” và “Doanh nghiệp năng động”: Sebastian Eckardt - tác giả chính, với đóng góp của Đoàn Hồng Quang, Alwaleed Fareed Alatabani, Asya Akhlaque, Ketut Ariadi Kusuma, Katia D’Hulster Sylvia Solf, Trần Thu Trang, Đinh Tuấn Việt, Helle Buchave, Nguyễn Tam Giang, và Zsolt Bango. “Cơ sở hạ tầng hiệu quả”: Madhu Raghunath, Vivien Foster và Aditi Raina (các tác giả chính); với đóng góp của Alwaleed Fareed Alatabani, Anna L Wielogorska, Trần Trung Kiên, Jen JungEun Oh, Shigeyuki Sakaki, David Malcolm Giblett, Rahul Kitchlu, Zhiyu Jerry Chen và Victoria Hilda Rigby Delmon. “Lao động có kỹ năng và cơ hội cho tất cả mọi người”: Keiko Inoue - tác giả chính, với đóng góp của Kevin Macdonald, Lucas Arribas Layton, Nkosi Mbuya, Đào Lan Hương, Wendy Cickyham, Harry Moroz, Nguyễn Thị Nga, Caryn Bredenkamp, Hui Sin Tao, Dilip Paraj, Nguyễn Tam Giang, và Lê Thị Thanh Huyền. Lesley Miller (UNICEF) là người đã rà soát báo cáo. Báo cáo này cũng đã được Toby Linden, Giám đốc khu vực Ban Giáo dục, cho ý kiến chỉ đạo. “Nền kinh tế xanh”: Diji Chandrasekharan Behr và Uwe Deichmann - tác giả chính, với đóng góp của Cao Thăng Bình, Hardwick Tchale, Stephen Ling, Katelijn Van den Berg, Nguyễn Thị Lệ Thu, Nguyễn Thị Thu Lan, Chu Bá Thi, Rahul Kitchlu, Abedalrazq F. Khalil, Poonam Pillai, Nguyễn Huy Dũng, Kinda Kelm, Phạm Thị Mộng Hoa, Đặng Hùng Võ và Farah Imrana Hussain; và tham khảo những Lời cảm ơn 5
phân tích, báo cáo do Ngân hàng Thế giới thực hiện trong các lĩnh vực như nông nghiệp, biến đổi khí hậu, quản lý rủi ro thiên tai, năng lượng, thủy sản, lâm nghiệp, đất đai, đồng bằng sông Cửu Long, chất thải rắn, du lịch và nước. Nhóm nghiên cứu đánh giá cao những ý kiến của các đồng nghiệp trong Nhóm Ngân hàng Thế giới đối với các dự thảo trước đây, bao gồm Andrew Mason (Chuyên gia kinh tế trưởng, EAPCE), Cecilia M. Briceno-Garmendia (Chuyên gia kinh tế trưởng, GTR04), Frederico Gil Sander (Chuyên gia kinh tế trưởng, GMTP2), Ivailo Izvorski (Chuyên gia kinh tế trưởng, GMTDR), Richard Record (Chuyên gia kinh tế trưởng, EEAM2), và Livia M. Benavides (Trưởng nhóm chương trình, LCC6C). Phân tích sâu sắc trong báo cáo có được là nhờ các cuộc tham vấn với Chính phủ, các cơ quan nghiên cứu, đối tác phát triển và tổ chức nghiên cứu chính sách. Chúng tôi ghi nhận sự hỗ trợ và đóng góp tích cực của Viện Chiến lược Phát triển (VIDS) đã đồng tổ chức các sự kiện tham vấn này. Chúng tôi trân trọng cảm ơn Tiến sĩ Cao Viết Sinh (Nguyên Thứ trưởng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư), ông Vũ Viết Ngoạn (nguyên Tổ trưởng Tổ tư vấn Kinh tế của Thủ tướng), ông Bùi Tất Thắng (nguyên Viện trưởng, Viện Chiến lược Phát triển), ông Trần Hồng Quang (Viện trưởng, Viện Chiến lược Phát triển), ông Nguyễn Văn Vịnh (Phó Viện trưởng, Viện Chiến lược Phát triển), Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn (Viện trưởng, Viện Kinh tế, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), ông Nguyễn Đình Cung (nguyên Viện trưởng, Viện Quản lý kinh tế Trung ương), ông Lê Đỗ Mười (Phó Viện trưởng, Viện Chiến lược và phát triển giao thông vận tải), ông Nguyễn Bá Ân (Cố vấn cao cấp, thành viên thường trực của Tổ biên tập, Tiểu ban kinh tế-xã hội), ông Nguyễn Danh Sơn (nguyên Viện trưởng, Viện Nghiên cứu phát triển bền vững vùng), ông Nguyễn Thế Chinh (Viện trưởng, Viện Chính sách và chiến lược tài nguyên và môi trường), ông Đào Quang Vinh (Viện trưởng, Viện Khoa học xã hội và lao động), và ông Vũ Thành Tự Anh (Giám đốc Trường đại học Fulbright Việt Nam) đã cho ý kiến quý báu về dự thảo báo cáo. Nhóm nghiên cứu chân thành cảm ơn ông Deepak Mishra (Giám đốc Ban Kinh tế Vĩ mô, Thương mại và Đầu tư, EEAM1), ông Hassan Zaman (Giám đốc vùng; Thực hành Tăng trưởng công bằng, Tài chính và Thể chế; khu vực Đông Á và Thái Bình Dương, EEADR), và ông Ousmane Dione (Giám đốc quốc gia, Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, EACVF) đã cho hướng dẫn chỉ đạo trong suốt quá trình thực hiện báo cáo. Nhóm nghiên cứu bày tỏ lòng biết ơn tới Đại sứ quán Ốtxtrâylia và Chương trình Đối tác Chiến lược Ốtxtrâylia - Nhóm Ngân hàng Thế giới giai đoạn 2 (ABP2) tại Việt Nam, đặc biệt là Justin Baguley, Cain Roberts và Nguyễn Linh Hương, đã tài trợ nghiên cứu này cũng như hỗ trợ tích cực và cho những hướng dẫn quý báu. Chúng tôi cũng ghi nhận sâu sắc sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ toàn cầu về tăng trưởng để phát triển (GFGD) của Hàn Quốc. 6 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
Báo cáo đã nhận được hỗ trợ hành chính của Lê Thị Khánh Linh, và hỗ trợ truyền thông của Nguyễn Hồng Ngân, Lê Thị Quỳnh Anh và Phạm Thị Huyền My thuộc Văn phòng Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam. Lời cảm ơn 7
BÁO CÁO TÓM TẮT Mô hình tăng trưởng của Việt Nam giai đoạn 2021-2030 cần đặt trọng tâm vào tăng năng suất, dựa trên sự tích lũy cân bằng và phân bổ hiệu quả các nguồn vốn khác nhau – vốn tư nhân, vốn nhà nước, vốn nhân lực, vốn tự nhiên cũng như dựa vào đổi mới sáng tạo. Những cải cách toàn diện và sâu rộng về thể chế và thị trường sẽ thúc đẩy mạnh mẽ những động lực này.
Chiến lược phát triển của Việt Nam cần nhanh chóng được đổi mới. Những năm trước đây, tăng trưởng đã đạt được những kết quả rất ấn tượng. Nhưng khi môi trường thuận lợi trong nước và quốc tế đã thay đổi, tăng trưởng trong tương lai phải dựa trên năng suất lao động - các doanh nghiệp, cơ sở hạ tầng, lao động và tài nguyên thiên nhiên cần được sử dụng hiệu quả để cho sản lượng cao hơn và chất lượng tốt hơn. Báo cáo Việt Nam năng động của Ngân hàng Thế giới phân tích các ưu tiên trong mô hình tăng trưởng mới dựa trên những ý kiến tham vấn sâu rộng, kinh nghiệm quốc tế và các kết quả nghiên cứu gần đây. Báo cáo tóm tắt này sẽ tổng kết những thông tin quan trọng nhất. Việt Nam là một câu chuyện thành công về phát triển. Trong hai thập kỷ qua, thu nhập bình quân của hộ gia đình tăng gấp bốn lần và tỷ lệ nghèo đói cùng cực đã giảm từ 50% xuống còn khoảng 2%. Việt Nam đã có nhiều nỗ lực vượt bậc để tăng tuổi thọ và tỷ lệ trẻ đến trường. Những thành tựu phát triển này là kết quả của các chính sách kinh tế và xã hội hiệu quả, bắt đầu từ công cuộc Đổi mới năm 1986. Nhưng các kết quả tích cực này cũng được hỗ trợ một phần bởi các xu hướng thuận lợi trong nước và trên thế giới. Công nghệ mới trong ngành nông nghiệp đã thúc đẩy quá trình chuyển đổi cơ cấu, dẫn đến 30% lực lượng lao động dịch chuyển từ khu vực nông thôn sang những công việc có năng suất cao hơn. Dân số trẻ đã làm gia tăng lực lượng lao động. Việt Nam cũng được hưởng lợi từ sự bùng nổ của thương mại toàn cầu. Đầu tiên là trong xuất khẩu hàng hóa tăng mạnh nhờ vào nguồn tài nguyên tương đối dồi dào với đất đai màu mỡ và nhiều nguồn nước, tiếp theo là các ngành sử dụng nhiều lao động như dệt may, và gần đây nhất là điện tử. Các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và người lao động của Việt Nam đã nhìn ra cơ hội và tận dụng được lợi thế. Giờ đây, những điều kiện thuận lợi này có thể biến thành trở ngại. Lợi thế dân số sẽ giảm dần khi tỷ lệ sinh giảm và dân số già đi như ở các nước Đông Á khác. Tự động hóa và các công nghệ đột phá khác có thể bù đắp nguồn cung lao động giảm xuống nhưng cũng có thể loại bỏ chính những việc làm hiện nay của phần lớn lực lượng lao động của Việt Nam. Đồng thời, tình hình ô nhiễm gia tăng cùng với biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống, và cả sản lượng sản xuất tại khu vực nông thôn và thành thị với mức độ ngày càng lớn. Bối cảnh quốc tế cũng đang thay đổi. Thương mại toàn cầu đã giảm trong 10 năm qua. Hoạt động xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam tuy vẫn tăng trưởng tích cực hơn hầu hết các nước khác, nhưng gia tăng căng thẳng thương mại và những xu hướng như bảo hộ kinh tế có thể gây khó khăn cho các nhà xuất khẩu Việt Nam. Cuộc khủng hoảng COVID-19 có thể gây ra một cơn địa chấn. Mặc dù hiện nay vẫn chỉ là những ngày đầu của cuộc khủng hoảng COVID 19, nhưng như chúng ta biết, một cuộc khủng hoảng toàn cầu thôi có thể thay đổi vĩnh viễn hệ thống quốc tế và cán cân quyền lực. Rất khó dự đoán những tác động trong ngắn, trung và dài hạn đối với Báo cáo tóm tắt 9
Việt Nam. Đại dịch do virus corona chủng mới gây ra đã thay đổi cách sống của người dân ở Việt Nam và ở hầu hết các quốc gia trên thế giới do mối lo ngại về sức khỏe và những biện pháp hạn chế về di chuyển đang gia tăng. Dù mức độ khủng hoảng về y tế ở Việt Nam không nghiêm trọng, mới chỉ có 250 người nhiễm bệnh và không có ca tử vong nào (tính đến đầu tháng 4 năm 2020), những thiệt hại về kinh tế và xã hội đã rất lớn và dự kiến sẽ tăng lên tùy theo mức độ và thời gian đại dịch diễn ra ở trong nước và trên thế giới. Tốc độ tăng trưởng GDP được dự báo sẽ giảm 3-5% trong năm 2020 so với dự báo trước khủng hoảng, với áp lực ngày càng tăng lên ngân sách nhà nước và cán cân thanh toán do nguồn thu thuế, kim ngạch xuất khẩu và dòng vốn vào đều giảm. Tuy nhiên, nền kinh tế dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng nhanh hơn trong hai quý còn lại của năm 2020 và trong năm 2021 khi Việt Nam và các nước khác trên thế giới thoát khỏi cuộc khủng hoảng COVID 19. Đại dịch do virus corona chủng mới gây ra có thể sẽ là một nhân tố thúc đẩy một số xu thế lớn được phân tích trong báo cáo này. Ví dụ, đại dịch có thể làm suy yếu thêm những nguyên lý cơ bản của toàn cầu hóa kinh tế. Trong những năm gần đây, sức mạnh kinh tế và quân sự ngày càng lớn của Trung Quốc đã thúc đẩy quyết tâm trong hai đảng ở Hoa Kỳ muốn ngăn cản Trung Quốc tiếp cận đến công nghệ cao và sở hữu trí tuệ của Hoa Kỳ. Áp lực chính trị và từ công chúng ngày càng tăng về việc đạt được các mục tiêu giảm phát thải carbon đã đặt ra câu hỏi về sự phụ thuộc của nhiều doanh nghiệp vào chuỗi cung ứng từ xa. Giờ đây, COVID-19 đang buộc các chính phủ, doanh nghiệp và xã hội tăng cường năng lực ứng phó của mình trong thời gian cách ly kinh tế kéo dài. Doanh nghiệp phải cân nhắc và thu hẹp chuỗi cung ứng đa cấp và đa quốc gia đang thống trị sản xuất ngày nay. Các chuỗi cung ứng toàn cầu đang bị đe doạ, về mặt kinh tế, do chi phí lao động Trung Quốc tăng, chiến tranh thương mại do Tổng thống Mỹ Donald Trump khởi xướng, và những tiến bộ về robot, tự động hóa và in 3D, cũng như về mặt chính trị, do mất việc làm thực sự và trong nhận thức, đặc biệt là tại những nền kinh tế phát triển. Một ví dụ khác là đại dịch cũng khuyến khích tận dụng tốt nhất thời đại kỹ thuật số bằng cách liên kết mọi người và doanh nghiệp qua mạng, chứ không cần gặp trực tiếp. Đối với Việt Nam, những tác động này có thể chuyển thành động cơ cải cách về tài chính bao trùm thông qua phát triển thanh toán điện tử, giáo dục bằng các công cụ học tập điện tử và cách chính phủ hoạt động bằng cách đẩy mạnh chính phủ điện tử. Do đó, Việt Nam cần đổi mới mô hình phát triển nếu muốn đáp ứng khát vọng của người dân và Chính phủ. Quá trình chuyển từ tình trạng thu nhập thấp sang thu nhập trung bình diễn ra khá nhanh. Để Việt Nam vươn tới mục tiêu là nước có thu nhập cao vào năm 2045 và đi theo con đường của các nước khác trong khu vực như Hàn Quốc sẽ có nhiều khó khăn hơn. Lịch sử kinh tế đã cho thấy quá trình tích lũy nhân tố và gắn với đó là chuyển đổi cơ cấu từ nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp có thể đưa một quốc gia lên thu nhập trung bình. Nhưng đến một lúc nào đó, nếu chỉ đầu tư xây dựng 10 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
nhiều tuyến đường hơn hoặc tăng số lượng công nhân sẽ không còn thể giúp tăng mức thu nhập trung bình. Đầu tư thuần túy trở nên ít quan trọng hơn. Điều đáng quan tâm hơn nhiều là sử dụng có hiệu quả các yếu tố sản xuất. Giờ đây cần tập trung vào chất lượng thay vì tăng trưởng kinh tế nhờ quy mô. Khi đổi mới mô hình phát triển, Việt Nam cần đặt mục tiêu tăng năng suất lên hàng đầu và ở vị trí trung tâm: “Năng suất không phải là tất cả, nhưng về lâu dài, nó gần như là mọi thứ”, theo quan điểm giáo sư Paul Krugman, người đã được trao giải Nobel. Xem xét mô hình phát triển từ góc nhìn của một quan điểm quản lý tài sản sẽ có ích trong trường hợp này. Sự giàu có của một quốc gia phụ thuộc vào cách quản lý danh mục tài sản của đất nước, đó là vốn sản xuất được đưa vào doanh nghiệp (vốn sản xuất) và cơ sở hạ tầng (vốn vật chất); vốn nhân lực được tạo ra từ giáo dục, kỹ năng, chăm sóc y tế và cơ hội; và vốn tự nhiên bao gồm đất, nước, rừng và các dịch vụ sinh thái mà sự sống phụ thuộc vào. Các quốc gia mà có thể gia tăng số lượng và liên tục nâng cao chất lượng các nguồn vốn của mình sẽ gặt hái được sự tăng trưởng dài hạn, và sự tăng trưởng này sẽ được chia sẻ rộng rãi và bền vững qua nhiều thế hệ. Trên thực tế, chiến lược phát triển tập trung vào năng suất lao động sẽ như thế nào? Báo cáo Việt Nam năng động xác định các mục tiêu ưu tiên và đề xuất những chính sách cụ thể để củng cố vốn sản xuất của đất nước như sau: a. Doanh nghiệp năng động. Khuyến khích cạnh tranh và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp gia nhập hay rời khỏi thị trường để đảm bảo nguồn lực sẽ được đưa vào những công ty sáng tạo và hiệu quả nhất. Điều này chỉ có thể thực hiện được trong một môi trường kinh doanh thuận lợi, đảm bảo khả năng tiếp cận tài chính, quy định minh bạch và doanh nghiệp được pháp luật bảo vệ. b. Cơ sở hạ tầng hiệu quả. Việt Nam đã xây dựng nhiều công trình cơ sở hạ tầng. Điều quan trọng bây giờ là nâng cao hiệu quả đầu tư và xây dựng thêm các công trình, và, có lẽ còn quan trọng hơn nữa là tăng cường công tác vận hành và bảo trì. Nhờ đó sẽ nâng cao chất lượng dịch vụ của các cơ sở hạ tầng này. c. Lao động có kỹ năng và cơ hội cho tất cả mọi người. Việt Nam có thứ hạng cao về giáo dục phổ thông, nhưng lại thiếu lao động có trình độ đại học và trên đại học, cũng như lao động có kỹ năng nghề. Nâng cao kỹ năng sẽ giúp tăng lương cho người lao động và thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng trong nước. Và những người phải đối mặt với các rào cản gia nhập thị trường lao động hoặc có thông tin hạn chế trong quá trình học tập và tìm kiếm việc làm, bao gồm cả người dân tộc thiểu số (DTTS), cần có cơ hội lớn hơn, không chỉ vì lý do công bằng mà còn vì hiệu quả kinh tế khi số người trong độ tuổi lao động giảm xuống. Báo cáo tóm tắt 11
d. Nền kinh tế xanh. Để phát triển bền vững, cần chuyển từ việc sử dụng tài sản tự nhiên nhằm mục tiêu tăng trưởng ngắn hạn sang sử dụng tài nguyên thiên nhiên, bao gồm đất đai, không khí và nước sạch, một cách hiệu quả hơn. Ở các nước giàu, vốn tự nhiên đang tăng lên chứ không phải giảm xuống. Có nhiều giải pháp để quản lý tài nguyên thiên nhiên hiệu quả hơn, kiểm soát ô nhiễm chặt chẽ hơn và chuẩn bị sẵn sàng ứng phó với những tác động không thể tránh khỏi của biến đổi khí hậu. Chính phủ cần tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong việc đổi mới mô hình tăng trưởng của Việt Nam. Mục tiêu là xây dựng một nền kinh tế thị trường có thu nhập cao trong hai thập kỷ tới. Chiến lược tăng trưởng mới phải thúc đẩy thị trường để đạt phân bổ nguồn lực hiệu quả nhất thông qua đẩy mạnh cạnh tranh và áp dụng thuế cùng với các công cụ về giá khác để điều chỉnh hành vi thị trường. Việt Nam cần hiện đại hóa thể chế, bao gồm những quy định pháp lý có hiệu lực để tránh phát sinh thêm nhiều hạn chế trong hệ thống hiện nay. Và Việt Nam có thể cần phải rà soát các chính sách ưu đãi để áp dụng những chính sách hỗ trợ và đầu tư công có hiệu quả trên cơ sở lợi ích xã hội. Để có thể làm được điều này, các cơ quan, ban ngành các cấp cần có kỹ năng toàn diện và được phân cấp mạnh mẽ hơn. Do đó, một nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển trong tương lai là tăng cường xây dựng năng lực hành chính, bao gồm năng lực quản trị mà hiện nay vẫn chưa hiệu quả tại Việt Nam. Doanh nghiệp năng động Khu vực doanh nghiệp của Việt Nam đa phần là các công ty mới thành lập, năng động và đa dạng. Bất cứ ai đến đây đều có thể xác nhận Việt Nam có một khu vực doanh nghiệp sôi động, với nhiều cửa hàng, cửa hiệu, xưởng sản xuất và trang trại nhỏ, dường như nằm ở khắp mọi nơi. Mỗi tháng có khoảng 10.000 doanh nghiệp phi nông nghiệp mới đăng ký thành lập tại Việt Nam. 90% các doanh nghiệp là công ty gia đình, hầu hết có từ 3 lao động trở xuống. Phần lớn các doanh nghiệp này có quy mô rất nhỏ, thiếu vốn và tập trung quá mức vào những ngành nghề truyền thống (hình 1.1). Các doanh nghiệp hiếm khi phát triển đến một quy mô đủ lớn để có thể hưởng lợi thế kinh tế của quy mô và tiếp cận dễ dàng đến các nguồn tài chính và công nghệ. Ở đầu kia của hàm phân phối doanh nghiệp theo quy mô, các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và một số tổng công ty lớn trong nước đang chiếm lĩnh thị trường. DNNN kiểm soát một số ngành hàng công ích và chiến lược, nhưng cũng có mặt trên cả những lĩnh vực mà các doanh nghiệp thuộc khối tư nhân hoạt động hiệu quả hơn như ngân hàng, nông nghiệp hoặc viễn thông. Phân khúc cuối cùng trong bức tranh doanh nghiệp của Việt Nam là các công ty nước ngoài hoặc có vốn đầu tư nước ngoài. Các doanh nghiệp này chủ yếu sản xuất phục vụ xuất khẩu và thường có năng suất cao hơn nhiều so với doanh nghiệp trong nước trên mọi lĩnh vực. 12 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
HÌNH 1.1. Nhìn chung, các công ty Việt Nam có năng suất thấp theo tiêu chuẩn của khu vực và quốc tế Bảng A. Bình quân, doanh nghiệp Việt Nam Bảng B. và ít sáng tạo hơn nằm xa đường biên năng suất toàn cầu 8 2 1.5 6 1 Trung Quốc -5 4 Phi-líp-pin Việt Nam 2 VNM Thái Lan Đổi mới sáng tạo, % công ty % công Đổi mới sáng tạo, Thổ Nhĩ Kỳ In-đô-nê-xi-a Ma-lai-xi-a 0 50 100 150 6 8 10 12 PPP GDP bình quân đầu người, 2014 (1.000 USD, 2011) TN bình quân đầu người, logs Bảng C. tổng tài sản hữu dụng thấp Bảng D. do mức đầu tư thấp 250 200 Đầu tư bằng vốn trong nước (% of GDP) 150 50 100 43 50 40 33 27 30 24 23 22 21 VNM 20 10 0 50 100 150 Thái LanViệt Nam PPP GDP bình quân đầu người, 2014 (1.000 USD, 2011) Trung Quốc Mi-an-maMa-lai-xi-aPhi-líp-pin In-đô-nê-xi-a Chính sách của chính phủ có thể thúc đẩy hiệu quả trên toàn bộ khu vực doanh nghiệp thông qua việc loại bỏ các trở ngại đối với cạnh tranh. Các doanh nghiệp nhỏ có thể hấp thụ rất nhiều lao động và tạo cơ hội cho nhiều người. Nhưng một nền kinh tế hiện đại cần một hệ thống doanh nghiệp cân bằng và mối liên kết mạnh mẽ hơn giữa các doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp nhỏ cần phát triển đến quy mô trung bình để hoạt động được trên các thị trường trong vùng và thậm chí trên cả nước. Và một số doanh nghiệp đa ngành có thể phát triển đến quy mô lớn hơn và cạnh tranh trên toàn quốc cũng như quốc tế. Để làm điều được điều này, doanh nghiệp cần phải có khả năng cạnh tranh trong nước cũng như quốc tế, và cần thúc đẩy để gia tăng nguồn lực đổ vào những công ty có năng suất cao và thành công. Hiện nay, mục tiêu này chưa đạt được như mong muốn. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy động lực kinh doanh thấp thường là do tác động của những hạn chế trong khung pháp lý và môi trường kinh doanh nói chung hơn là do khả năng tiếp cận đến công nghệ hoặc thông tin. Báo cáo tóm tắt 13
Môi trường kinh doanh của Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế đáng kể. Còn tồn tại nhiều rào cản đối với cạnh tranh khiến cho một lượng lớn doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả vẫn còn hiện hữu trên thương trường, đồng thời kiềm chế sự phát triển của những công ty có năng suất cao. Việt Nam có rất ít mối liên kết có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực giữa các doanh nghiệp lớn và nhỏ và giữa các công ty trong nước và nước ngoài. Ngoài ra, môi trường kinh doanh còn có những trở ngại quan trọng gây cản trở khả năng tiếp cận đến nguồn lực tài chính, phức tạp hoá các thủ tục hành chính và hạn chế đổi mới, sáng tạo. Cần cải cách trên tất cả các lĩnh vực này. • Thúc đẩy thị trường: Các cơ chế gia nhập và rời bỏ thị trường có trật tự đảm bảo những công ty có khả năng cạnh tranh kém sẽ bị đóng cửa và nguồn lực có thể chảy vào các doanh nghiệp có năng suất cao. Một bước đi cụ thể cần thực hiện là cải cách quy định pháp lý về phá sản. So với thông lệ tốt nhất toàn cầu, chi phí phá sản ở Việt Nam cao gấp ba lần và thời gian dài gấp 10 lần. Cam kết liên tục xây dựng một khung pháp lý cởi mở và có quy tắc cho các giao dịch và hội nhập kinh tế khu vực sẽ thúc đẩy cạnh tranh và dòng vốn kiến thức. Những doanh nghiệp hiệu quả nhất sẽ tìm đến các thị trường quốc tế khuyến khích họ liên tục đổi mới, tận dụng lợi thế kinh tế của quy mô và xây dựng mạng lưới các nhà cung cấp trong nước. • Hiện đại hóa thể chế: Nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam cho rằng các quyết định hành chính và pháp lý thường không minh bạch, dường như không dựa trên kết quả hoạt động, mà mang tính thiên vị hoặc do tham nhũng (gần 60% doanh nghiệp ở các tỉnh cho biết đã phải hối lộ trong năm 2017). Để có một môi trường kinh doanh, trong đó những công ty hiệu quả nhất, chứ không phải có mối liên hệ mật thiết nhất, sẽ hoạt động thành công đòi hỏi phải tạo ra một sân chơi bình đẳng với các quyền lợi, quy tắc và quy định rõ ràng và có thể thực thi về mặt pháp lý. Đơn giản hóa và số hóa các thủ tục hành chính sẽ tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong khu vực nhà nước. Một lĩnh vực cụ thể cần nhanh chóng cải cách là ngành tài chính để tiền tiết kiệm sẽ được đưa vào những hoạt động đầu tư có khả năng sinh lời cao nhất. Nhằm thúc đẩy cạnh tranh trong ngành ngân hàng, cần giảm bớt những biện pháp can thiệp trực tiếp của nhà nước và sự thiên vị trong định hướng nhu cầu tín dụng, đồng thời tăng cường khung pháp lý về giám sát và phá sản ngân hàng. Ngoài ra, ngân hàng số sáng tạo (chủ yếu qua điện thoại di động) và sự phát triển của thị trường vốn cũng là hai kênh giúp thúc đẩy một nền tài chính bao trùm. Mục tiêu là xây dựng một thị trường vốn linh hoạt hơn và theo định hướng thị trường với số lượng nhà đầu tư lớn. • Rà soát các chính sách ưu đãi: Nếu thị trường thất bại, cần có sự tham gia trực tiếp hơn của chính phủ. Tăng cường cạnh tranh trên cơ sở thị trường có thể làm các doanh nghiệp khó hợp tác hiệu quả hơn. Trong khi đó, mối liên kết giữa các doanh nghiệp trong những hoạt động mang tính bổ sung, hoặc giữa các 14 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
doanh nghiệp nước ngoài và trong nước, có thể nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh nói chung. Theo kinh nghiệm của các quốc gia như Costa Rica, Malaysia hay Hàn Quốc, các chương trình của nhà nước có thể hỗ trợ hình thành những mối liên kết đó thông qua các chương trình thông tin, hợp tác công-tư hoặc các khu công nghiệp và vườn ươm doanh nghiệp được quản lý tốt. Doanh nghiệp cũng có thể không đầu tư đúng mức vào đổi mới, sáng tạo, hoặc gặp khó khăn trong việc hấp thụ công nghệ, đặc biệt là khi gặp vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) và năng lực quản lý còn kém. Việt Nam có thể học tập kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc tăng cường hiệu lực thực thi quyền SHTT thông qua các tòa án chuyên ngành, và có thể đầu tư trực tiếp hơn vào hỗ trợ đổi mới và đào tạo để nâng cao năng lực quản lý. Cơ sở hạ tầng hiệu quả Việt Nam đã đạt được những thành tựu lớn trong phát triển cơ sở hạ tầng nói chung, mặc dù có sự chênh lệch về kết quả giữa các ngành. Kết quả trong ngành năng lượng rất cao, với 98% hộ gia đình được sử dụng điện vào năm 2018. Việt Nam cũng đạt kết quả rất tích cực trong ngành giao thông, cho dù không phải lúc nào công tác quy hoạch các công trình xây dựng mới cũng được phối hợp chặt chẽ. Trong lĩnh vực nước sạch, kết quả kém hơn do độ tin cậy của dịch vụ cấp nước đã giảm trong những năm gần đây. Việt Nam cũng còn nhiều hạn chế trong lĩnh vực thu gom và xử lý nước thải, là ngành có kết quả thấp nhất trong khu vực. Nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng sẽ tiếp tục tăng cao, ước tính lên đến 25-30 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, trong khi nguồn vốn hiện có chỉ đạt 15-18 tỷ đô la Mỹ. Việt Nam cần huy động thêm nhiều nguồn lực, nhưng quan trọng hơn cả là cần nâng cao hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng để đóng góp nhiều hơn vào tăng năng suất lao động. Có nhiều nguyên nhân gây ra hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng thấp trong hầu hết các ngành, lĩnh vực. Phần lớn các chương trình đầu tư công thuộc trách nhiệm của chính quyền địa phương, nhưng các cơ quan, ban ngành ở đây lại thường không có đủ năng lực và đôi khi thiếu thẩm quyền rõ ràng để lập kế hoạch và thực hiện hiệu quả các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng. Hiện chưa áp dụng phổ biến phương pháp lập quy hoạch với chi phí thấp nhất, trong đó có xem xét các phương án như quản lý nhu cầu, ngoài việc mở rộng nguồn cung. Sự phối hợp trong công tác lập quy hoạch về cơ sở hạ tầng giữa các cấp, các ngành hoặc địa phương đã dẫn đến những trường hợp như các công trình cảng không có kết nối với đường giao thông hoặc các quận, huyện cùng cạnh tranh để khai thác một nguồn nước. Một nguyên nhân khác làm giảm hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng là công tác bảo trì chưa được chú trọng đúng mức. Theo ước tính của OECD, mỗi đô la chi cho bảo trì sẽ tránh được 1,50 đô la đầu tư mới. Rất ít dự án cơ sở hạ tầng có tính đủ chi phí bảo trì trong tương lai. Trong lĩnh vực giao thông vận tải, chỉ có 10% chi đầu tư được phân bổ Báo cáo tóm tắt 15
cho hoạt động bảo trì mạng lưới đường bộ rộng khắp Việt Nam, thấp hơn nhiều mức chi 30% ở các nước OECD hoặc 37% ở Indonesia. Ngoài ra, quỹ bảo trì lại được sử dụng cho các chi phí hành chính như trong lĩnh vực thủy lợi khiến cho chất lượng dịch vụ giảm xuống do thiếu kinh phí bảo trì. Nguồn lực tài chính bền vững là lĩnh HÌNH 1.2. Thu phí người sử dụng thấp hơn chi phí vực quan trọng thứ ba cần quan cung ứng dịch vụ trong các ngành hạ tầng tâm để nâng cao hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng. Việt Nam chủ yếu sử dụng Năng lượng 54% nguồn thu thuế, vốn vay và tài trợ ưu Rác thải 30% đãi của các nhà tài trợ để đầu tư cơ sở hạ tầng. Nguồn thu từ phí sử dụng Nước thải 10% thấp hơn nhiều chi phí đầu tư công trình (Hình 1.2). Điều này giúp các Nước sạch 60% hộ gia đình nghèo và doanh nghiệp 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% nhỏ có thể tiếp cận dịch vụ, nhưng lại % Chi phí không khuyến khích các đơn vị cung cấp vì họ có thể phải hứng chịu khoản thua lỗ lớn trong hoạt động kinh doanh và khiến cho mọi người sử dụng các dịch vụ cơ sở hạ tầng quá mức cần thiết. Tình trạng nguồn thu và chi phí không gắn với nhau diễn ra ở tất cả các cấp chính quyền. Các địa phương chịu trách nhiệm cho 60% chi tiêu công, nhưng lại chỉ được hưởng 30% nguồn thu. Kinh nghiệm ở nơi khác cho thấy chi ngân sách ở các địa phương sẽ rất kém hiệu quả nếu không đi kèm với sự phân cấp về quyền và trách nhiệm, bao gồm cả nguồn thu ngân sách. • Thúc đẩy thị trường: Việc sử dụng tích cực hơn tín hiệu giá và thị trường cả về phía cung và cầu sẽ giúp nâng cao hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng. Đấu thầu cạnh tranh phải là cơ chế chuẩn để trao hợp đồng. Muốn làm được điều này, cần nâng cao hiệu lực của công tác kiểm toán, kiểm tra, giám sát và cơ chế giải quyết tranh chấp có hiệu quả. Vì 90% cơ sở hạ tầng hiện do nhà nước đầu tư, các nhà đầu tư tư nhân còn nhiều cơ hội để tham gia, ví dụ như đã xảy ra trong lĩnh vực năng lượng. Có thể thực hiện dưới hình thức đầu tư tư nhân hoàn toàn nếu khả thi, hoặc hợp tác công-tư trên cơ sở luật pháp và thủ tục rõ ràng. Và khi các điều kiện ưu đãi về tài chính giảm dần, Việt Nam có thể khai thác nhiều hơn thị trường vốn trong nước cũng như thị trường quốc tế để huy động vốn đầu tư cơ sở hạ tầng. Có thể lấy ví dụ như ngành năng lượng, trong đó có năng lượng tái tạo. Về phía cầu, cần điều chỉnh phí sử dụng dịch vụ để đáp ứng một phần lớn hơn và cuối cùng là bù đắp toàn bộ chi phí cung ứng thông qua biểu phí tăng lũy tiến. • Hiện đại hoá thể chế: Nâng cao năng lực lập kế hoạch, điều phối, cân đối vốn và thực hiện đầu tư cơ sở hạ tầng là một mục tiêu ưu tiên quan trọng. Trọng tâm 16 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
phải là các cơ quan, ban ngành tại địa phương, vì chính họ mới có thể đánh giá chính xác nhất nhu cầu và gánh vác trách nhiệm chính trong quá trình thực hiện. Phân cấp trách nhiệm và tạo nguồn thu phải đi kèm với nâng cao năng lực. Các cơ quan trung ương vẫn đóng một vai trò lớn, đặc biệt là trong việc đảm bảo cơ chế phối hợp giữa các địa phương và ngành, lĩnh vực. Hệ thống thông tin tổng hợp tập trung như Hệ thống thống kê hậu cần của Bộ Giao thông rất hữu ích trong quá trình phối hợp và đưa ra những quyết định hợp lý. • Rà soát các chính sách ưu đãi: Việc giải quyết các mục tiêu công bằng thông qua cung cấp dịch vụ cơ sở hạ tầng với giá thấp hơn chi phí cung cấp dịch vụ không mang lại hiệu quả. Các chính sách hỗ trợ như vậy mang lại lợi ích nhiều hơn cho những người giàu. Giá dịch vụ cơ bản (lifeline tariffs), ví dụ như “giá tăng dần theo bậc thang” (block tariffs) trong đó áp dụng mức phí dịch vụ thấp hơn cho mức tiêu thụ tối thiểu là một phương pháp bảo vệ các hộ nghèo, đồng thời giảm được việc những người giàu hưởng lợi. Các phương pháp khác bao gồm hỗ trợ người nghèo để giảm mức tiêu dùng, ví dụ như năng lượng hoặc nước sạch, bằng cách hỗ trợ họ được sử dụng những thiết bị hiệu quả hơn hoặc giúp nhà của họ cách nhiệt tốt hơn. Cách tiếp cận thứ ba là thông qua hệ thống bảo trợ xã hội trong đó trực tiếp hỗ trợ thanh toán các dịch vụ tiện ích cho người nghèo, mặc dù phương án này cần chi phí quản lý lớn nếu không gắn được vào các chương trình hiện có. Dù thực hiện bằng cách nào, chính phủ cũng cần xem xét các tác động phân phối của cải cách giá dịch vụ tiện ích và sử dụng các chính sách ưu đãi hoặc trợ cấp một cách hiệu quả để gia tăng tác động đến người nghèo. Lao động có kỹ năng và cơ hội cho tất cả mọi người Đầu tư vào nguồn vốn nhân lực có ý nghĩa quan trọng hơn khi nền kinh tế chuyển từ sản xuất hàng hóa và dịch vụ có sử dụng nhiều lao động với kỹ năng thấp sang các hoạt động có năng suất cao và phức tạp hơn. Việt Nam đã làm tốt việc cung cấp các kỹ năng cơ bản cho hầu hết người dân. Theo Ngân hàng Thế giới, Chỉ số vốn nhân lực của Việt Nam có xếp hạng cao hơn nhiều nước có mức thu nhập cao hơn. Giáo dục phổ thông và y tế giúp thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu và đẩy mạnh hoạt động sản xuất công nghiệp, phần lớn là để xuất khẩu. Trong bước tiếp theo, khi chuyển sang một nền kinh tế có năng suất cao hơn, đổi mới và sáng tạo hơn, Việt Nam cần nhiều lao động có kỹ năng, và khi phải đối mặt với quá trình chuyển đổi nhân khẩu học nhanh chóng, cần thu hút thêm nhiều người vào lực lượng lao động cũng như cần một hệ thống giáo dục đáp ứng được nhu cầu về kỹ năng đang thay đổi. Hiện nay đã có một nửa số doanh nghiệp tại Việt Nam coi việc thiếu lao động có kỹ năng về nhận thức, kỹ thuật và hành vi xã hội ở bậc cao là một khó khăn chính khi mở rộng kinh doanh. Thế hệ trẻ được giáo dục tốt hơn, nhưng với tốc độ hiện tại, số năm giáo dục trung bình sẽ chỉ tăng 1,3 năm vào năm 2050 – còn cách xa so với những quốc gia đạt kết quả tốt nhất ở Đông Á. Báo cáo tóm tắt 17
Phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam đang gặp phải hai mối quan ngại cấp bách nhất hiện nay. Thứ nhất, số lượng học sinh học lên phổ thông trung học và sau phổ thông hoặc hoàn thành chương trình đào tạo nghề chính thức còn quá ít. Lượng học sinh học lên đại học cũng rất ít, và nhiều sinh viên không tốt nghiệp được. Chi phí là một lý do. Ngân sách của Chính phủ cho các trường đại học chỉ chiếm 0,5% GDP, bằng khoảng một nửa so với Trung Quốc, Malaysia hoặc Hàn Quốc. Sinh viên phải tự trả khoảng 40% chi phí, cao hơn hầu hết các quốc gia khác. Chất lượng giảng dạy và cơ sở vật chất có thể là một lý do thậm chí còn quan trọng hơn số lượng học sinh học lên trình độ cao hơn. Tỷ lệ sinh viên trong trong các trường đào tạo kỹ thuật hoặc dạy nghề cũng thấp, ở mức 6% so với 27% ở Hàn Quốc và 50% ở một số quốc gia OECD khác. Việc trau dồi kỹ năng trong quá trình làm việc không bù đắp được thiếu hụt kỹ năng vì ít doanh nghiệp có các chương trình đào tạo lao động chính thức. Mối quan ngại thứ hai là Việt Nam chưa thể huy động được một tỷ lệ lớn lực lượng lao động tiềm năng của mình. Nhiều người đang phải đối mặt với rào cản gia nhập thị trường lao động vì tìm việc làm không dễ khi họ không được đào tạo đầy đủ, không có nhiều thông tin về nhu cầu của doanh nghiệp và không đủ khả năng di chuyển đến nơi khác. Những trở ngại này bộc lộ rõ nhất ở nhóm người dân tộc thiểu số, những người sống ở vùng sâu vùng xa và chiếm gần ba phần tư người nghèo tại Việt Nam, tương tự như với nhóm người đang trong hoàn cảnh khó khăn và nghèo đói khác. Khả năng tiếp cận của các đối tượng này đến những dịch vụ y tế và giáo dục cơ bản đã được cải thiện. Tuy nhiên, các chỉ số phúc lợi vẫn còn thấp đối với các nhóm này, đặc biệt là trẻ em gái và phụ nữ. Chỉ có một số ít là có thể học đến cấp phổ thông trung học hoặc đại học hoặc chuyển sang làm những việc đòi hỏi kỹ năng cao hơn (Hình 1.3). Về mặt đạo đức (ethical case), cần đổi mới các giải pháp để thu hẹp khoảng cách phúc lợi này. Ngoài ra, về mặt kinh tế, cần huy động thêm nhiều lao động hiện đang có sẵn khi dân số giảm xuống trong tương lai. Một số cải cách sau đây cần được ưu tiên để thúc đẩy lực lượng lao động hiệu quả hơn và bao trùm hơn. HÌNH 1.3. Chênh lệch về tỷ lệ nhập học giữa các nhóm dân tộc tăng theo cấp học 100 5 98 96 91 10 75 8 82 79 74 78 50 12 5 44 25 33 4 O 9 3 đến 6 đến 11 đến 15 đến 18 đến 3 đến 6 đến 11 đến 15 đến 18 đến 5 10 14 17 22 5 10 14 17 22 Người Kinh Nhóm tuổi Người DTTS Mầm non Tiểu học PTCS THPT Sau phổ thông 18 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
• Thúc đẩy thị trường: Để thúc đẩy sự tham gia và khả năng ứng phó của bậc giáo dục sau phổ thông trung học, cần đa dạng hoá các loại hình giáo dục sau phổ thông trung học, trong đó có các chương trình đại học không cấp bằng (non- university program). Mục tiêu này sẽ đòi hỏi nhiều nguồn lực hơn cũng như sự tham gia tích cực của các đơn vị cung cấp dịch vụ giáo dục tư nhân. Có nhiều tổ chức tư nhân hoặc nhà nước hơn tham gia cung cấp sẽ tăng cơ hội giáo dục tiên tiến mà Việt Nam đang cần. Các trường đại học tư phải cạnh tranh để thu hút sinh viên và có xu hướng tập trung vào những môn học mà nhà tuyển dụng yêu cầu. Họ không thể thay thế các trường đại học công lập đào tạo toàn diện mà chỉ mang tính bổ sung. Ngoài ra, cần khuyến khích nhiều doanh nghiệp hơn tham gia vào các chương trình đào tạo kỹ thuật và dạy nghề chính thức. Các sáng kiến mà khu vực tư nhân dẫn dắt như Hội đồng kỹ năng nghề châu Âu hay Viện Giáo dục kỹ thuật Singapore có thể là những mô hình giúp Việt Nam kết nối tốt hơn cung cầu về kỹ năng. • Hiện đại hóa thể chế: Các chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) là cơ chế chủ yếu hỗ trợ các dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Các chương trình này có thể giúp thúc đẩy người lao động gia nhập thị trường việc làm thông qua giảm dòng di cư đến các khu vực phát triển năng động của đất nước. Những mục tiêu ưu tiên cho các dân tộc thiểu số bao gồm cải thiện kết quả phát triển từ mầm non của trẻ đặc biệt là mức độ thấp còi, tăng khả năng tiếp cận đến giáo dục trung học và sau phổ thông, và gỡ bỏ các rào cản ngăn cản sự tham gia vào thị trường lao động. Các giải pháp cụ thể bao gồm xây dựng hệ thống thông tin giúp tìm kiếm và kết nối cung-cầu việc làm, hỗ trợ chi phí đi lại để bù đắp chi phí đi tìm cơ hội việc làm hoặc khuyến khích người lao động chấp nhận những công việc thời vụ như một khởi đầu cho công việc chính thức sau này. Sự tham gia của phụ nữ vào thị trường lao động cũng sẽ dễ dàng hơn nhờ có nhiều lựa chọn giúp họ chăm sóc trẻ em và người già cũng như khuyến khích sắp xếp công việc linh hoạt hơn. CTMTQG cũng có thể xem xét các cơ chế hỗ trợ bằng tiền có điều kiện, trong đó yêu cầu nhập học mới được nhận hỗ trợ. Nhiều trẻ em sẽ đến trường hơn và nhu cầu về chất lượng cao hơn và giáo dục thường xuyên cũng tăng lên. Tất cả những sáng kiến này phải được thiết kế trên cơ sở tham vấn chặt chẽ với cộng đồng các dân tộc thiểu số và cần đơn giản hóa các chương trình và chính sách đang rất phân tán (hiện có 23 chương trình giáo dục và 7 chương trình y tế). • Rà soát các chính sách ưu đãi: Để tăng nguồn lực và huy động sự tham gia của khu vực tư nhân trong giáo dục cần có sự phối hợp, theo dõi và giám sát chặt chẽ. Đặc biệt đối với giáo dục sau phổ thông, sẽ cần thay đổi cách xây dựng dự toán và phân bổ ngân sách cho giáo dục. Hiện nay, ngân sách được lập trên cơ sở đầu vào cũng như chi tiêu trong các giai đoạn trước. Trong trung hạn, việc cấp ngân sách dựa trên đầu ra nhiều hơn có thể gắn nguồn lực với hiệu quả hoạt động theo những Báo cáo tóm tắt 19
tiêu chí được xác định rõ ràng. Hơn nữa trong tương lai, có thể xem xét áp dụng các hệ thống dựa trên phiếu hỗ trợ đi học (voucher-based system), trong đó có nhiều ưu đãi hơn cho những ngành nghề được ưu tiên và hỗ trợ dựa trên nhu cầu. Nền kinh tế xanh Nền kinh tế Việt Nam đã chuyển từ nông nghiệp sang sản xuất và dịch vụ trong hai thập kỷ qua, nhưng tài nguyên thiên nhiên vẫn đóng vai trò quan trọng. Nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản vẫn chiếm khoảng 15% trong toàn nền kinh tế, tài nguyên thiên nhiên là đầu vào quan trọng cho các ngành công nghiệp định hướng xuất khẩu như sản xuất đồ nội thất, cảnh quan thiên nhiên và bãi biển xinh đẹp thu hút ngày càng nhiều khách du lịch đến thăm. Hơn nữa, không khí và nguồn nước trong lành rất cần cho sức khỏe và hạnh phúc của con người. Để thiên nhiên tiếp tục cung cấp những dịch vụ quan trọng này, tài nguyên phải được sử dụng một cách cẩn thận và hiệu quả hơn. Hiệu quả sử dụng môi trường hiện nay đang rất thấp. Ngành nông nghiệp sử dụng nhiều đất và nước hơn mức cần thiết, cùng với việc lạm dụng các hóa chất đầu vào trên phạm vi rộng. Nền kinh tế tiêu hao nhiều năng lượng, tiêu thụ gấp đôi lượng năng lượng trên một đơn vị GDP so với mức trung bình của Đông Á. Quá trình đô thị hóa đã làm lượng chất thải tăng mạnh, trong đó phần lớn chưa được xử lý và loại bỏ theo đúng cách. Hà Nội hiện là một trong những thành phố trên thế giới có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất (Hình 1.4). Tất cả những vấn đề này bị trầm trọng hơn bởi tác động của biến đổi khí hậu. HÌNH 1.4. Một số thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới vào giữa năm 2019 100 Hà Nội 90 80 70 60 50 40 30 20 Chỉ số ô nhiễm (100 = kém nhất) 10 0 Goa, Độ Ấn Agra, Ấn Độ Ấn Agra, Cairo, Ai Cập Ai Cairo, Accra, Ghana Accra, Dallas, TX,Dallas, Mỹ Raipur, Ấn Độ Ấn Raipur, Soa, Bulgaria Tallinn, Estonia Tallinn, Poznan, Ba Lan Poznan, Tucson, AZ, Mỹ Tucson, Halifax, Canada Chennai, Ấn ĐộChennai, Ấn Belgrade, Serbia Belgrade, Izmir, Thổ NhĩThổ Kỳ Izmir, Portland, OR, Mỹ Portland, Strasbourg, Pháp Strasbourg, Bangalore, Ấn Độ Ấn Bangalore, Richmond, VA, Mỹ VA, Richmond, Alexandria, Ai Cập Ai Alexandria, Winnipeg, Canada Winnipeg, Adelaide, Australia Adelaide, Monterrey, Mexico Monterrey, Manila, Philippines Porto Alegre, Brazil Alegre, Porto Jamshedpur, Ấn Độ Ấn Jamshedpur, Kansas City, MO, Mỹ MO, Kansas City, Thessaloniki, Hy Lạp Navi Mumbai, Ấn Độ Mumbai, Ấn Navi Stockholm, Thụy Điển Cluj-Napoca, Romania Puerto Vallarta, Puerto Vallarta, Mexico Hangzhou, Trung Quốc Trung Hangzhou, Lucknow (Lakhnau),Lucknow Độ Ấn Thiruvananthapuram, Ấn Độ Ấn Thiruvananthapuram, Birmingham, Vương quốc Anh Vương Birmingham, Sarajevo, Bosnia Herzegovina và Sarajevo, 20 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
Lượng khí thải carbon của Việt Nam đang tăng nhanh, và Việt Nam cũng là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của các rủi ro thiên tai liên quan đến khí hậu. Cả thất bại thị trường và hạn chế của chính phủ đều góp phần gia tăng những vấn đề này. Những người đang lạm dụng hoặc gây ô nhiễm nguồn tài nguyên thiên nhiên lại được hưởng lợi mà không phải trả giá cho hậu quả. Giảm thiểu biến đổi khí hậu đòi hỏi phát sinh chi phí ngay lập tức, nhưng trong tương lai mới thấy được lợi ích. Chính phủ đã ban hành nhiều quy định pháp lý, nhưng việc thực thi và hiệu lực thi hành còn yếu, một phần là do sự phân tán trong cơ chế ra quyết định về môi trường. Chính quyền địa phương thiếu các chính sách khuyến khích để nâng cao hiệu quả về môi trường và tính bền vững không được xem xét một cách có hệ thống trong các dự án đầu tư công. Việt Nam cần tăng cường quản trị môi trường để duy trì chất lượng và năng suất của tài nguyên thiên nhiên, nâng cao sức khỏe và chuẩn bị cho các tác động biến đổi khí hậu không thể tránh khỏi. • Thúc đẩy thị trường: Thất bại thị trường là nguyên nhân của nhiều vấn đề môi trường, nhưng thị trường được thiết kế tốt và các công cụ về giá có thể giúp giải quyết các vấn đề đó tốt hơn so với chỉ cải cách các quy định pháp lý hoặc đầu tư công. Quan trọng nhất là tổng chi phí sử dụng tài nguyên thiên nhiên và các dịch vụ môi trường cần phải được phản ánh trong giá của các dịch vụ này. Giá này bao gồm chi phí cung cấp, trong đó bao gồm cả tác động ngoại ứng tiêu cực như chi phí y tế do ô nhiễm không khí vì sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Giá sử dụng năng lượng, nước sạch hoặc đổ rác thải đều phải tăng dần để thúc đẩy sử dụng hiệu quả và bù đắp chi phí khắc phục. Một hệ thống mua bán hoặc tính giá carbon, có lẽ được mô phỏng theo cơ chế thuế đối với chất trợ nở Hydrochloroflurocarbons (HCFC) hiện nay, có thể giúp Việt Nam gia tăng đóng góp làm giảm thiểu biến đổi khí hậu toàn cầu. Việt Nam cũng cần những chính sách xã hội riêng để giải quyết gánh nặng quá mức do tăng giá đối với người nghèo. • Hiện đại hóa thể chế: Vẫn cần có các quy định pháp lý về môi trường nhưng những quy định này phải được thiết kế tốt và thực thi minh bạch. Cần nâng cao năng lực quản lý môi trường và chính phủ phải đi đầu bằng cách làm gương trong việc làm cho các hoạt động của mình xanh hơn. Có thể khen thưởng cho những chính quyền địa phương có hiệu quả tốt về môi trường bằng những ưu đãi như hỗ trợ tài chính sinh thái. Với sự tham gia của nhiều bên liên quan hơn, bao gồm cả khả năng sử dụng các tòa án môi trường, những người gây ô nhiễm sẽ phải chịu trách nhiệm về những hành vi của mình. Tăng cường giáo dục về môi trường và thực hiện nhiều giải pháp thu thập và phổ biến thông tin về tài nguyên thiên nhiên sẽ hỗ trợ cho tất cả những hành động trên. Một mục tiêu cuối cùng có thể là đưa vốn tự nhiên vào tài khoản quốc gia như một số nước đã bắt đầu thực hiện. Báo cáo tóm tắt 21
• Rà soát các chính sách ưu đãi: Chính phủ nên đưa những nguồn lực khan hiếm của mình đến đâu để thúc đẩy các mục tiêu môi trường? Đầu tư vào mạng lưới an toàn xã hội sẽ giúp người nghèo có trợ giúp cần thiết chống các cú sốc giá do chính sách môi trường gây ra. Các chính sách ưu đãi hoặc trợ cấp cho đầu tư môi trường như năng lượng tái tạo hoặc giảm thiểu carbon đã được sử dụng ở nhiều quốc gia, nhưng các công cụ chính sách này cần có sự điều chỉnh nhỏ để nâng cao hiệu quả. Mặt khác, nhiều biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cần số vốn đầu tư lớn của Chính phủ do môi trường là hàng hóa công cộng. Việt Nam đã phát triển với tốc độ nhanh trong 20 năm qua. Nhưng đây không phải là lý do để chủ quan, vì cả các điều kiện trong nước để tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng và môi trường bên ngoài chắc chắn sẽ thay đổi. Cần phải hành động một khoảng thời gian đáng kể trước khi động lực của mô hình tăng trưởng hiện tại hết tác động. Báo cáo Việt Nam năng động đề xuất cải cách trong bốn lĩnh vực cơ bản tương ứng với những tài sản chính của Việt Nam: khu vực tư nhân, cơ sở hạ tầng công cộng, con người và môi trường tự nhiên. Chính phủ có thể làm rất nhiều việc để chuẩn bị cho đất nước bước sang giai đoạn phát triển tiếp theo, giai đoạn phải làm sao để tăng nhanh năng suất của tất cả các tài sản. Các thị trường cần được tự do nhiều hơn để phân bổ nguồn lực hiệu quả nhất, với sự bổ trợ của các thể chế kiến tạo và kết hợp với các chính sách khuyến khích hợp lý cho các lĩnh vực có lợi ích xã hội cao. Việt Nam năng động – Ma trận chính sách Thúc đẩy thị trường Hiện đại hoá thể chế Rà soát chính sách ưu đãi • Đảm bảo nguồn lực đến • Tạo ra một sân chơi bình • Sử dụng các chương với những công ty có đẳng với các quyền lợi, trình thông tin, hợp tác năng suất cao nhất bằng quy tắc và quy định minh công-tư và các công cụ cách đổi mới khung bạch và có hiệu lực; tương tự để tăng cường pháp lý về phá sản để • Cải cách khu vực tài mối liên kết giữa các tạo điều kiện cho công chính bằng cách loại bỏ doanh nghiệp trong ty gia nhập và rời thị sự can thiệp trực tiếp và nước, cũng như giữa trường; thiên vị của nhà nước doanh nghiệp trong • Tái khẳng định cam kết và cải thiện khung giám nước với doanh nghiệp Vốn tư nhân: trao đổi thương mại trên sát và xử lý nợ của ngân nước ngoài; cơ sở luật pháp để thúc hàng cũng như khuyến • Thúc đẩy đổi mới thông Doanh nghiệp năng động đẩy cạnh tranh và dòng khích ngân hàng số và qua tăng cường quyền kiến thức. phát triển thị trường vốn. SHTT và hỗ trợ xây dựng năng lực quản lý và nghiên cứu. 22 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
Thúc đẩy thị trường Hiện đại hoá thể chế Rà soát chính sách ưu đãi • Tăng năng suất trong • Tăng cường năng lực lập • Hỗ trợ giảm nhẹ tác lĩnh vực cơ sở hạ tầng kế hoạch, điều phối, cân động của việc tăng giá bằng những chuẩn mực đối vốn và thực hiện, đặc và phí dịch vụ tiện ích đấu thầu cạnh tranh, cho biệt là ở cấp địa phương đối với người nghèo, phép khu vực tư nhân với những cơ quan, ban không phải bằng mức tham gia nhiều hơn và ngành được phân cấp phí thấp mà thông qua đa dạng hoá các phương nhiều hơn về trách nhiệm các công cụ như giá dịch án tài chính; cũng như nguồn thu; vụ cơ bản (lifeline tariff), Vốn nhà nước: • Về phía cầu, tăng giá và • Xây dựng hệ thống trợ cấp những hoạt động phí để thu hồi chi phí thông tin toàn diện hơn đầu tư hiệu quả hoặc Cơ sở hạ tầng hiệu quả cung cấp dịch vụ. để hỗ trợ công tác lập kế hỗ trợ tài chính trực tiếp hoạch và giám sát. thông qua các hệ thống bảo trợ xã hội. • Huy động sự tham gia • Thúc đẩy sự tham gia • Sử dụng CTMTQG để gỡ của khu vực tư nhân để ngày càng tích cực của bỏ rào cản đối với các đa dạng hoá các loại tư nhân trong lĩnh vực DTTS về vốn nhân lực, hình giáo dục sau phổ giáo dục với nâng cao trong đó tập trung vào: thông nhằm tăng tỷ lệ hiệu quả kiểm tra, giám - 1.000 ngày đầu đời nhập học và đảm bảo sát và phối hợp của nhà của trẻ và đặc biệt là hình thành các kỹ năng nước; tình trạng thấp còi đáp ứng nhu cầu đang • Hướng tới phân bổ vốn - nâng cao khả năng thay đổi cho giáo dục dựa trên tiếp cận giáo dục phổ kết quả đầu ra, trong thông và sau phổ đó có các mô hình dựa thông có chất lượng trên phiếu hỗ trợ đi học tốt hơn Vốn nhân lực: (voucher-based model). - hội nhập vào thị trường lao động • Tăng cường chăm sóc trẻ em và người già để khuyến khích phụ nữ tham gia vào lực ượng Lao động có kỹ năng và cơ hội cho tất cả mọi người lao động và xem xét hỗ trợ bằng tiền có điều kiện để tăng tỷ lệ nhập học. Báo cáo tóm tắt 23
Thúc đẩy thị trường Hiện đại hoá thể chế Rà soát chính sách ưu đãi • Điều chỉnh giá sử dụng • Nâng cấp hệ thống • Gắn các chính sách của tài nguyên thiên nhiên thông tin thông qua xây ngành với tăng trưởng để tính đến những ngoại dựng Tài khoản Vốn tự xanh; ứng tiêu cực đối với môi nhiên và tăng cường hệ • Khuyến khích những trường và sức khỏe con thống dữ liệu không gian người ra quyết định (ví người; địa lý; dụ bằng cơ chế chuyển • Sử dụng thuế môi • Áp dụng các sáng kiến về giao ngân sách có liên trường, phí và giá carbon dữ liệu mở để đẩy mạnh quan đến sinh thái); để giảm lượng khí thải khả năng sử dụng dữ • Thúc đẩy những sáng carbon và ô nhiễm, thí liệu và nhờ đó thúc đẩy kiến đổi mới, sáng tạo điểm đấu giá điện mặt đổi mới, sáng tạo và các giúp tăng năng suất trời để thúc đẩy năng quan hệ đối tác; của tài sản tự nhiên và Vốn tự nhiên: lượng tái tạo; • Tăng cường giáo dục về giảm chất thải (ví dụ như Nền kinh tế xanh • Bổ trợ cho việc áp dụng môi trường để khuyến Internet vạn vật); cơ chế giá thị trường với khích những thói quen • Khuyến khích cách tiếp việc đưa ra các mục tiêu xanh hơn. cận nền kinh tế tuần tham vọng, cùng với hoàn (ví dụ như phát triển khung pháp quy và cơ các khu công nghiệp sinh chế giám sát. thái, đồng đốt rác thải, tái sử dụng nước thải, quản lý vật liệu). 24 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao
Nhà xuất bản Thanh Niên. Biên tập: Chu Quang Khánh. Số XNĐKXB: 1428-2020/CXBIPH/77-27/TN. Số QĐXB của nhà xuất bản: 665/QĐ-NXBTN. Mã số tiêu chuẩn quốc tế - ISBN: 978-604-9961-74-8. In 500 bản, khổ 17 x 24cm tại Công ty TNHH MTV In và Thương mại Thông tấn xã Việt Nam (VINADATAXA), số 70/342 Khương Đình, Hạ Đình, Thanh Xuân, Hà Nội. In xong nộp lưu chiểu năm 2020.
Với sự hỗ trợ của: Số 8 Đào Tấn, Ba Đình, Hà Nội, Việt Nam Điện thoại: +84 24 37740100 Fax: +84 24 37740111 Website: www.dfat.gov.au CHƯƠNG TRÌNH ĐỐI TÁC CHIẾN LƯỢC ỐTXTRÂYLIA – NHÓM NGÂN HÀNG THẾ GIỚI Việt Nam 2035: Từ chiến lược đến hành động Tầng 8, Số 63 Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội, Việt Nam Điện thoại: +84 24 39346600 Fax: +84 24 39346597 Website: www.worldbank.org/en/country/vietnam 26 Việt Nam năng động – Tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao