Xác định hệ thống các năng lực học tập cơ bản trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông chuyên

Nội dung text: Xác định hệ thống các năng lực học tập cơ bản trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông chuyên

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ XÁC ĐỊNH HỆ THỐNG CÁC NĂNG LỰC HỌC TẬP CƠ BẢN TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN TRỊNH LÊ HỒNG PHƯƠNG* TÓM TẮT Năng lực học tập cơ bản (NLHTCB) là các năng lực (NL) chủ chốt, cần thiết cho việc học tập nhiều môn học, qua đó giúp HS có thể tham gia hiệu quả trong các hoạt động và bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Chúng tôi đã nghiên cứu cấu trúc và nội dung hệ thống các NLHTCB đối với HS chuyên Hóa học dựa trên các cơ sở khoa học của 5 nguyên tắc và 6 bước đi của một quy trình xác định năng lực học tập. Từ khóa: năng lực, năng lực học tập cơ bản. ABSTRACT Identifying the system of basic learning capabilities in teaching chemistry at a gifted high school Basic Learning Capabilities are the core abilities needed to learn several subjects, through which students might perform effectively in various activities and situations in society. We have researched the structure and contents of these Basic Learning Capabilities in students specializing in chemistry based on scientific foundation of the 5 principles and 6 steps of the process to identify learning capabilities. Keywords: capabilities, basic Learning Capabilities. 1. Mở đầu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan sang phát triển toàn diện NL và phẩm trọng trong việc xây dựng đất nước, xây chất người học”. dựng nền văn hóa và con người Việt Phát triển phẩm chất và NL người Nam; phát triển nhanh nguồn nhân lực, học trong giáo dục phổ thông là định nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, hướng nổi trội mà nhiều nước tiên tiến đã tập trung vào việc đổi mới căn bản và và đang thực hiện từ đầu thế kỉ XXI đến toàn diện nền giáo dục quốc dân; gắn kết nay. Ở các nước đều chú ý hình thành, chặt chẽ phát triển nguồn nhân lực với phát triển những NL cần thiết cho việc phát triển và ứng dụng khoa học, công học suốt đời, gắn với cuộc sống hằng nghệ. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 ngày; trong đó chú trọng các NL chung khóa XI [3] về đổi mới căn bản, toàn diện như: NL cá nhân, NL xã hội, NL hợp tác, giáo dục và đào tạo đã đưa ra quan điểm NL giao tiếp, NL tư duy, NL giải quyết chỉ đạo: “Phát triển giáo dục và đào tạo là vấn đề, NL tự học, NL sử dụng công * ThS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM 109
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ nghệ thông tin và truyền thông Trong Như vậy, có thể nhìn nhận một cách những năm gần đây, giáo dục phổ thông tổng quát, NL luôn gắn với khả năng thực Việt Nam đã đạt được những thành tựu hiện, nghĩa là phải biết làm chứ không và có những đóng góp lớn trong việc đào dừng lại ở hiểu. Hành động “làm” ở đây tạo nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp lại gắn với những yêu cầu cụ thể về kiến hóa và hiện đại hóa đất nước. Tuy vậy, thức, kĩ năng, thái độ để đạt được kết chúng ta vẫn chưa thật sự quán triệt mục quả. tiêu phát triển NL của học sinh mà còn 2.2. Năng lực học tập coi trọng việc trang bị kiến thức, kĩ năng Năng lực học tập (NLHT) là khả cơ bản cho học sinh, chưa thực sự chú năng vận dụng, chuyển biến các thành trọng giáo dục các kĩ năng sống, các kĩ phần kiến thức, kĩ năng, thái độ và các năng học tập suốt đời yếu tố cá nhân khác theo một cơ chế nào Dạy học theo định hướng phát triển đó để thực hiện đạt chuẩn những nhiệm NL học sinh là xu hướng đổi mới giáo vụ học tập thiết yếu của một môn học. [4] dục ở Việt Nam trong những năm sắp tới. Dựa trên khái niệm về NLHT Bài viết này sẽ giúp người đọc xác định chúng tôi đưa ra khái niệm NLHTCB là hệ thống các NL học tập cơ bản cần được các NL chủ chốt, cần thiết cho việc học hình thành và phát triển cho học sinh tập nhiều môn học, qua đó giúp HS có trong dạy học hóa học ở trường trung học thể tham gia hiệu quả trong các hoạt động phổ thông chuyên. Chúng tôi đã nghiên và bối cảnh khác nhau của đời sống xã cứu việc xác định hệ thống các NL học hội. tập cơ bản cần được hình thành và phát 2.3. Năng lực chung triển cho học sinh trong dạy học hóa học Năng lực chung là những NL cơ ở trường trung học phổ thông chuyên bản, thiết yếu hoặc cốt lõi làm nền tảng theo một số nội dung dưới đây. cho mọi hoạt động của con người trong 2. Một số vấn đề về năng lực cuộc sống và lao động nghề nghiệp như: 2.1. Năng lực NL trí tuệ, NL về ngôn ngữ và tính toán, Theo Từ điển Hán Việt của tác giả NL giao tiếp, NL vận động [1]. Các NL Nguyễn Lân [6], “NL là khả năng đảm này được hình thành và phát triển dựa nhận công việc và thực hiện tốt công việc trên bản năng di truyền của con người, đó nhờ có phẩm chất đạo đức và trình độ quá trình giáo dục và trải nghiệm trong chuyên môn.” cuộc sống; đáp ứng yêu cầu của nhiều Đinh Quang Báo [1] đã đưa ra khái loại hình hoạt động khác nhau. niệm về NL như sau: “NL là một thuộc Tùy thuộc vào phương pháp thiết tính tích hợp nhân cách, tổ hợp các đặc kế chương trình, các nhà nghiên cứu có 2 tính tâm lí của cá nhân, phù hợp với cách tiếp cận phát triển chương trình giáo những yêu cầu của một hoạt động xác dục phổ thông, đó là: định, đảm bảo cho hoạt động đó có kết - Tiếp cận dựa vào nội dung nghĩa là quả tốt đẹp”. tập trung chủ yếu vào các chi tiết của 110
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ môn học, có tính chỉ đạo cao, cố định cả được hình thành và phát triển do một lĩnh về cấu trúc và phân bổ thời gian. Việc vực hoặc một môn học nào đó. Ví dụ NL học tập của HS nhấn mạnh vào ghi nhớ thực hành thí nghiệm là một NL chuyên và tái tạo kiến thức đã có. biệt của môn Hóa học. - Tiếp cận dựa vào kết quả đầu ra 3. Xác định hệ thống các NL học tập nghĩa là xác định học sinh cần đạt được cơ bản trong dạy học hóa học ở trường hệ thống những nhóm NL chung ở từng trung học phổ thông chuyên môn học vào cuối giai đoạn cụ thể. 3.1. Cơ sở khoa học để xác định hệ Chương trình tiếp cận NL thực chất vẫn thống các NLHTCB của HS trường là cách tiếp cận kết quả đầu ra. Tuy nhiên THPT chuyên đầu ra ở đây tập trung vào hệ thống NL 3.1.1. Mục tiêu của chương trình THPT của người học, chú ý đầu ra cần đạt, các chuyên NL cần cho cuộc sống, học tập và tham Mục tiêu chính của chương trình gia có hiệu quả trong xã hội. Cụ thể là dành cho HS trường THPT chuyên nhìn những nhóm NL sau [1]: chung ở các nước đều khá giống nhau. + Nhóm NL làm chủ và phát triển Có thể nêu lên một số điểm chính sau bản thân: NL tự học, NL giải quyết vấn đây: đề, NL tư duy, NL quản lí. - Phát triển hài hòa về thể chất lẫn + Nhóm NL về quan hệ xã hội: NL tinh thần, con người cá nhân và con giao tiếp, NL hợp tác. người xã hội; + Nhóm NL công cụ: NL sử dụng - Phát triển phương pháp suy nghĩ ở công nghệ thông tin và truyền thông trình độ cao phù hợp với khả năng trí tuệ (ICT), NL sử dụng ngôn ngữ, NL tính của trẻ; toán. - Tạo niềm say mê trong lao động, Cách tiếp cận đầu ra trả lời cho câu khơi dậy sự sáng tạo ở mỗi HS; hỏi: chúng ta muốn học sinh biết những - Phát triển các kĩ năng, phương pháp gì và có thể làm được những gì? và thái độ tự học suốt đời; 2.4. Năng lực chuyên biệt - Nâng cao ý thức và khát vọng của NL chuyên biệt là những NL được trẻ về sự tự chịu trách nhiệm; hình thành và phát triển trên cơ sở các - Khuyến khích sự phát triển về NL chung theo định hướng chuyên sâu, lương tâm và ý thức trách nhiệm trong riêng biệt trong các loại hình hoạt động, đóng góp xã hội; công việc hoặc tình huống, môi trường - Phát triển phẩm chất lãnh đạo. đặc thù, cần thiết cho những hoạt động Ở Việt Nam, theo đề án của Bộ chuyên biệt, đáp ứng yêu cầu hẹp hơn Giáo dục và Đào tạo năm 2008 [2], sẽ của một hoạt động như toán học, âm phấn đấu xây dựng và phát triển các nhạc, mĩ thuật, thể thao. [1] trường THPT chuyên thành hệ thống, với Một cách tổng quát, NL chuyên biệt nhiệm vụ chủ lực là phát hiện những học là sản phẩm của một môn học cụ thể, sinh có tư chất thông minh, khá giỏi 111
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ nhiều môn học sau đó bồi dưỡng các em pháp phán đoán mới: quy nạp, diễn dịch, trở thành những học sinh có tình yêu đất loại suy ); nước, ý thức tự lực, có nền tảng kiến thức - Có khả năng quan sát, nhận thức, vững vàng, có phương pháp tự học, tự nhận xét các hiện tượng tự nhiên, có khả nghiên cứu và đào tạo các em trở thành năng vận dụng linh hoạt, mềm dẻo, sáng nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển đất tạo những kiến thức cơ bản và nhận thức nước trong thời kì hội nhập quốc tế. Như đó vào những tình huống khác nhau. Có vậy, để phát huy được năng lực tư duy khả năng nhìn nhận một vấn đề từ nhiều sáng tạo của các học sinh giỏi (HSG) nói góc độ; chung và HSG hóa học nói riêng cần phải - Biết tìm ra con đường hay nhất, có phương pháp dạy học hợp lí. ngắn nhất, độc đáo để đi đến đích và có 3.1.2. Những phẩm chất và NL của HS khả năng diễn đạt những ý tưởng của trường THPT chuyên mình một cách ngắn gọn, chính xác, súc HS trường THPT chuyên là những tích, HS có trí tuệ phát triển tương đối đặc - Có NL thực hành tốt, biểu hiện ở biệt. Nhìn chung các nước đều dùng hai chỗ có kĩ năng tiến hành thí nghiệm hóa thuật ngữ chính là gift (giỏi, có năng học, biết nhận xét hiện tượng và phân khiếu) và talen (tài năng) để định nghĩa tích kết quả thí nghiệm để rút ra kiến về HS trường THPT chuyên. thức; Cơ quan giáo dục Hoa Kì [9] đưa ra - Có NL phương pháp nghiên cứu khái niệm HSG như sau: “HSG là những khoa học: biết nêu ra những dự đoán, lí HS có khả năng thể hiện xuất sắc hoặc luận và giải thích cho những hiện tượng NL nổi trội trong các lĩnh vực trí tuệ, sự xảy ra trong thực tế, biết cách dùng thực sáng tạo, khả năng lãnh đạo, nghệ thuật nghiệm để kiểm chứng lại lí thuyết; hoặc các lĩnh vực lí thuyết chuyên biệt. - Có NL lao động sáng tạo: Biết tổ Những HS này thể hiện tài năng đặc biệt hợp các yếu tố, các thao tác để thiết kế của mình từ tất cả các bình diện xã hội, một dãy hoạt động, nhằm đạt đến kết quả văn hóa và kinh tế” mong muốn; Tác giả Vũ Anh Tuấn [8] đã đưa ra - Có kiến thức văn hóa nền tảng vững những phẩm chất và NL của HS trường chắc. Đó là kiến thức bộ môn bổ trợ như THPT chuyên hóa học như sau: toán học, vật lí, sinh học, ngoại ngữ, tin - Có kiến thức hóa học cơ bản vững học và các kiến thức văn hóa nền như địa vàng, sâu sắc, hệ thống (chính là nắm lí, lịch sử, văn hóa ứng xử. vững bản chất hóa học của các hiện Những phẩm chất và NL cần có của tượng hóa học); HSG hóa học là những vấn đề rộng lớn - Có khả năng nhận thức vấn đề và có thể có nhiều ý kiến khác nhau, tùy nhanh, rõ ràng và NL tư duy hóa học thuộc vào quan điểm tiếp cận. Theo (biết phân tích, tổng hợp, so sánh, khái chúng tôi những phẩm chất và NL cần có quát cao, có khả năng sử dụng phương của một HSG hóa học ở phổ thông trong 112
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ giai đoạn hiện nay bao gồm: - GV thường xuyên tổ chức kiểm tra - Có kiến thức hóa học cơ bản vững và đánh giá trình độ HS, từ đó đưa ra vàng, sâu sắc, có hệ thống. Để có được những biện pháp nhằm phát huy tối đa phẩm chất này đòi hỏi HS phải có NL những NL học tập của HSG. tiếp thu kiến thức, tức là có khả năng - GV có trình độ chuyên môn vững nhận thức vấn đề nhanh, rõ ràng, có ý vàng, nhiều kinh nghiệm và rất tâm huyết thức tự bổ sung, hoàn thiện kiến thức. với việc bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học. - Có trình độ tư duy hóa học phát - HS ở các lớp chuyên đều có ý thức triển, tức là biết phân tích, tổng hợp, so tự học rất tốt. sánh, khái quát hóa, có khả năng sử dụng - Được sự chỉ đạo, quan tâm sâu sát phương pháp phán đoán như quy nạp, và kịp thời của Ban Giám hiệu và Sở diễn dịch, loại suy. Để có được những Giáo dục & Đào tạo. phẩm chất này đòi hỏi người HS phải có b. Một số khó khăn trong dạy học hóa NL suy luận logic, NL kiểm chứng, NL học ở trường THPT chuyên diễn đạt - Nhiều vấn đề còn phải bắt HS và - Có khả năng quan sát, nhận thức, GV chấp nhận, giải thích nôm na không nhận xét các hiện tượng tự nhiên. Phẩm bản chất. Nhiều câu hỏi và bài tập mang chất này được hình thành từ NL quan sát tính chất giả định, thiếu thực tế. sắc sảo, mô tả, giải thích hiện tượng các - Đề thi đề cập kiến thức quá rộng quá trình hóa học; NL thực hành của HS. không phù hợp với nội dung học, do đó - Có khả năng vận dụng linh hoạt, GV không xác định được giới hạn của mềm dẻo, sáng tạo kiến thức, kĩ năng đã các kiến thức cần dạy cho HS. có để giải quyết các vấn đề, tình huống. - Thông thường các trường dạy theo Đây là phẩm chất cao nhất cần có ở một phân phối chương trình chuyên là 4 tiết HSG. một tuần, sau đó tăng tiết định kì trong 3.1.3. Một số thuận lợi và khó khăn trong các thời gian HS sắp tham gia một kì thi dạy học hóa học ở trường THPT chuyên lớn như Olimpic 30-4 hoặc thi HSG [5] Casio (giải toán trên máy tính cầm tay), a. Một số thuận lợi trong dạy học hóa HSG quốc gia. học ở trường THPT chuyên - Lượng kiến thức nhiều nhưng thời - Hầu hết giáo viên (GV) thường gian dạy cho lớp chuyên Hóa cũng như xuyên đổi mới phương pháp dạy học các đội tuyển học sinh giỏi hóa học khá (PPDH) theo hướng phát huy tích cực ít. của HS và có những kế hoạch cụ thể, lâu - Đa số GV đều xác định vai trò của dài trong công tác bồi dưỡng học sinh việc học và thực hành hóa học đối với HS giỏi hóa học. trường THPT chuyên là rất cao nhưng từ - GV thường xuyên cập nhật các kiến trước đến những năm gần đây đề thi thức hóa học mới trên thế giới và biên trong kì thi HSG các cấp kể cả cấp quốc soạn tài liệu giúp HS tự học ở nhà. gia cũng không đề cập đến nội dung thực 113
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ hành nên thực tế GV ít khi rèn luyện cho 3.2. Nguyên tắc xác định hệ thống các HS kĩ năng thực hành và bài tập thực NLHTCB hành vì GV cho rằng tốn nhiều thời gian Muốn thực hiện hiệu quả việc dạy và không đem lại lợi ích. học theo định hướng phát triển NL cho - Bên cạnh đó việc dạy học hợp tác HS trường THPT chuyên thì trước tiên theo nhóm nhỏ để HS tự thảo luận, giúp phải xác định hệ thống các NLHTCB đó nhau nắm nội dung kiến thức chưa cao, là những NL cốt lõi cần cho việc học tập đa số GV vẫn dạy theo thói quen cũ với nhiều môn học, qua đó giúp HS có thể mục tiêu chính là truyền thụ kiến thức. tham gia hiệu quả trong nhiều hoạt động - Chế độ chính sách đãi ngộ cho GV và bối cảnh khác nhau của đời sống xã và HSG còn thấp, do đó không có sức thu hội. Để định hướng cho việc xác định hệ hút GV đầu tư nghiên cứu để bồi dưỡng thống các NLHTCB, chúng tôi đã đề xuất học sinh giỏi (BDHSG) và HS không có các nguyên tắc sau: động lực để tham gia. 3.2.1. Đảm bảo tính định hướng vào việc - Đa số phụ huynh đều mong muốn thực hiện mục tiêu chương trình con em thi đậu đại học nên không khuyến Việc xác định hệ thống các khích hoặc không muốn cho HS tham gia NLHTCB trong hoàn cảnh cụ thể của nền đội tuyển HSG. giáo dục nước ta, trước tiên cần phải định - Chương trình, tài liệu giảng dạy, hướng vào các mục tiêu về chuẩn kiến sách tham khảo cho GV và HS còn thiếu, thức, kĩ năng và yêu cầu về thái độ. Do chưa có sự cập nhật, liên kết và trao đổi đó việc xác định hệ thống các NLHTCB giữa các trường. Việc khai thác tài liệu ở trường THPT chuyên, phải đáp ứng qua Internet và các nguồn tài liệu khác được các yêu cầu sau: của GV và HS còn nhiều hạn chế. - Thực hiện mục tiêu đào tạo và bồi Như vậy, có thể thấy rằng việc dưỡng HSGHH ở trường THPT chuyên; BDHSG hóa học ở THPT hiện nay đang - Sử dụng các hình thức kiểm tra, gặp rất nhiều khó khăn khi mà không đánh giá sự phát triển NL HS trường nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ phía gia THPT chuyên theo từng giai đoạn cụ thể; đình và bản thân HS; thêm vào đó, một - Phát triển các phẩm chất sẵn có của số GV cũng không thiết tha với công tác HS trường THPT chuyên; này. Dù có khó khăn thế nào thì việc - Làm tiền đề để hình thành các NL BDHSG, với ý nghĩa và tầm quan trọng của con người xã hội tương lai: NL của nó cũng cần được phát triển. Hiện nghiên cứu khoa học, NL lãnh đạo, NL nay, công việc này đang được thực hiện sử dụng công nghệ thông tin; bởi những GV đầy tâm huyết, những HS - Tạo điều kiện để HS dễ dàng phát có năng khiếu và có niềm đam mê thực huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo sự, rất cần được sự cổ vũ mạnh mẽ từ trong học tập và cuộc sống thực tiễn. phía gia đình, nhà trường, những người 3.2.2. Đảm bảo tính vừa sức làm công tác giáo dục và cộng đồng. Nguyên tắc này đặt ra việc chọn lựa 114
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ các NLHTCB phải phù hợp với đặc điểm cần phải căn cứ vào: tâm lí và khả năng nhận thức của HS - Điều kiện cơ sở vật chất của các trường THPT chuyên. Theo nguyên tắc trường THPT chuyên; này, mức độ khó của NLHTCB cần được - Ý kiến chuyên gia là các GV, các phân tán và sắp xếp theo thứ tự từ đơn nhà quản lí đang giảng dạy tại các trường giản đến phức tạp; từ cái quen biết, gần THPT chuyên hoặc các thầy cô đang làm gũi đến cái ít quen biết, từ cái cụ thể đến công tác bồi dưỡng HSG; khái quát hơn, tổng quát hơn. - Kế hoạch giảng dạy ở các THPT Dạy học theo định hướng phát triển chuyên; NL HS nghĩa là phải đảm bảo tính vừa - Đội ngũ GV tham gia đào tạo và sức với HS và theo hướng nâng dần lên, bồi dưỡng HSG ở các trường THPT nhằm phát huy khả năng tư duy, sáng tạo, chuyên. đồng thời rèn luyện những kĩ năng học 3.2.4. Đảm bảo tính hệ thống tập hợp tác cho HS. Đây là nguyên tắc chung, bắt buộc 3.2.3. Đảm bảo tính khả thi đối với tất cả các môn học. Theo nguyên Hiện nay việc bồi dưỡng HSG ở tắc này thì cấu trúc hệ thống các các trường THPT chuyên chưa gặp nhiều NLHTCB phải logic, rõ ràng, thể hiện thuận lợi: mối liên hệ mật thiết giữa các bộ phận, có - Công tác xây dựng cơ sở vật chất, sự tương quan hợp lí giữa các NLHT phương tiện, thiết bị dạy học; đất đai, chung và NLHT chuyên biệt của bộ môn khuôn viên trường trong hệ thống các Hóa học. trường chuyên chưa đồng bộ, còn quá 3.2.5. Đảm bảo tính đặc thù của môn nhiều khó khăn. Hóa học - Kinh phí đầu tư cho trường chuyên Hóa học là một bộ môn khoa học còn nhiều hạn hẹp, chưa phù hợp với yêu thực nghiệm. Vì vậy trong dạy học hóa cầu phát triển, chưa tạo nhiều điều kiện học phải coi trọng thí nghiệm và một số thuận lợi phát triển tài năng của GV và kĩ năng cơ bản về thí nghiệm hóa học. HS. Cần có sự kết hợp thống nhất giữa thực - Chính sách đặc thù và ưu đãi cho hệ hành và lí thuyết. thống các trường THPT chuyên chưa đủ Hóa học là một bộ môn khoa học tự mạnh, đặc biệt là đối với các địa phương nhiên, cung cấp những kiến thức cơ bản có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. về các chất cũng như các định luật, các Thiếu chính sách đồng bộ để đào tạo HS thuyết liên quan đến sự biến đổi của chất, THPT chuyên. của các phân tử. Đối tượng nhận thức Tất cả các điều trên ảnh hưởng tương đối trừu tượng và ở mức vi mô. không nhỏ đến việc hình thành và phát Muốn giúp HS dễ dàng tiếp nhận các triển các NLHTCB. Vì vậy nguyên tắc kiến thức đó, GV cần chuyển cái trừu này yêu cầu khi xác định hệ thống tượng thành cụ thể bằng cách sử dụng các NLHTCB cho HS trường THPT chuyên mô hình thay thế hoặc đưa ra nhiều ví dụ 115
8. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ vận dụng. các tình huống, hoàn cảnh khác nhau, Mặt khác, hóa học là một môn học trong đó chú trọng quy trình, kiến thức và có mối liên hệ mật thiết với thực tiễn và hoạt động. đời sống. Dạy HS dùng kiến thức hóa học 3.3. Quy trình xác định hệ thống các để tìm hiểu nguyên nhân, giải thích các NLHTCB đối với HS chuyên hóa học hiện tượng tự nhiên và ứng dụng vào Bước 1. Nghiên cứu tài liệu cuộc sống là việc rất cần thiết. Điều đó - Thu thập, nghiên cứu tài liệu liên khiến các em cảm thấy hóa học thật gần quan đến vấn đề phát triển NL HS trường gũi và thêm phần yêu mến môn học. THPT; Với những lí do trên, việc xác định - Nghiên cứu chương trình hóa học NLHTCB đối với môn Hóa học ở trường dành cho trường THPT chuyên; THPT chuyên cần đảm bảo yêu cầu sau: - Nghiên cứu, tìm hiểu đặc điểm tâm - Giúp HS có khả năng nhận biết ý sinh lí HS trường THPT chuyên. nghĩa, vai trò kiến thức hóa học trong Bước 2. Tìm hiểu thực trạng việc cuộc sống, vận dụng và phát triển tư duy phát triển NL HS trường THPT chuyên hóa học để giải quyết các vấn đề của thực - Sử dụng phương pháp (PP) điều tra tiễn, đáp ứng nhu cầu đời sống hiện tại và để tham khảo ý kiến GV dạy bộ môn Hóa tương lai một cách linh hoạt; học ở các trường THPT chuyên. Chúng - Giúp HS có khả năng phân tích, suy tôi đã tiến hành điều tra 318 GV đang luận, khái quát hóa, trao đổi thông tin giảng dạy tại 38 trường THPT chuyên, hiệu quả thông qua việc đặt ra, hình khu vực phía Nam Trung Bộ. Cụ thể như thành và giải quyết vấn đề hóa học trong sau: Bảng 1. Danh sách các trường THPT chuyên tham gia khảo sát Số phiếu Số phiếu STT Tên trường - tỉnh, thành phố phát ra thu vào 1 THPT chuyên Lê Hồng Phong, TPHCM 13 10 2 THPT chuyên Trần Đại Nghĩa, TPHCM 14 12 3 Phổ thông Năng khiếu, Đại học Quốc gia TPHCM 16 10 4 THPT chuyên Thoại Ngọc Hầu, An Giang 11 11 5 THPT chuyên Thủ Khoa Nghĩa, An Giang 10 8 6 THPT chuyên Lê Quý Đôn, Đà Nẵng 9 9 7 THPT chuyên Lý Tự Trọng, Cần Thơ 12 10 8 THPT chuyên Quốc học Huế 12 10 9 THPT chuyên Đại học Khoa học Huế 8 8 10 THPT chuyên Bắc Quảng Nam, Quảng Nam 10 8 11 THPT chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm, Quảng Nam 9 9 12 THPT chuyên Lê Khiết, Quảng Ngãi 8 7 13 THPT chuyên Lê Quý Đôn, Bình Định 7 6 14 THPT chuyên Lương Văn Chánh, Phú Yên 11 10 15 THPT chuyên Lê Quý Đôn, Khánh Hòa 8 8 116
9. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ 16 THPT chuyên Lê Quý Đôn, Ninh Thuận 6 6 17 THPT chuyên Trần Hưng Đạo, Bình Thuận 7 6 18 THPT chuyên Thăng Long, Đà Lạt 10 8 19 THPT chuyên Nguyễn Du, Đăk Lăk 10 9 20 THPT chuyên Hùng Vương, Gia Lai 11 11 21 THPT chuyên Nguyễn Tất Thành, Kon Tum 8 8 22 THPT chuyên Lương Thế Vinh, Đồng Nai 11 10 23 THPT chuyên Lê Quý Đôn, Vũng Tàu 10 10 24 THPT chuyên Bến Tre, Bến Tre 10 9 25 THPT chuyên Quang Trung, Bình Phước 6 6 26 THPT chuyên Tiền Giang, Tiền Giang 8 8 27 THPT chuyên Vị Thanh, Hậu Giang 6 6 28 THPT chuyên Bạc Liêu, Bạc Liêu 13 12 29 THPT chuyên Phan Ngọc Hiển, Cà Mau 6 6 30 THPT chuyên Hùng Vương, Bình Dương 10 9 31 THPT chuyên Huỳnh Mẫn Đạt, Kiên Giang 6 6 32 THPT chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm, Vĩnh Long 12 10 33 THPT chuyên Trà Vinh, Trà Vinh 5 5 34 THPT chuyên Hoàng Lê Kha, Tây Ninh 8 8 35 THPT chuyên Nguyễn Thị Minh Khai, Sóc Trăng 8 8 36 THPT chuyên Nguyễn Quang Diệu, Đồng Tháp 7 7 37 THPT chuyên Nguyễn Đình Chiểu, Đồng Tháp 9 9 38 THPT chuyên Long An, Long An 5 5 Tổng cộng 350 318 - Trao đổi với các GV tham gia bồi HS chuyên hóa học ở hình 1. dưỡng HSG hóa học và Ban Giám hiệu Bước 5. Tham khảo, trao đổi ý kiến các trường THPT chuyên với mục đích với chuyên gia tìm hiểu những thuận lợi và hạn chế Sau khi xác định xong hệ thống trong việc dạy học hóa học ở trường NLHTCB đối với HS chuyên hóa học, THPT chuyên. chúng tôi tham khảo, trao đối ý kiến với Bước 3. Tổng hợp, phân tích và các chuyên gia và đồng nghiệp về tính đánh giá kết quả điều tra khả thi, tính khoa học, tính vừa sức đối Sử dụng PP thống kê toán học để với trình độ của HS chuyên hóa học. đưa ra các kết luận có giá trị khoa học về Bước 6. Thực nghiệm, chỉnh sửa và thực trạng phát triển NL HS trường bổ sung THPT chuyên hiện nay. Để khẳng định lại mục đích của Bước 4. Xây dựng hệ thống các việc xác định hệ thống NLHTCB đối với NLHTCB HS chuyên hóa học, chúng tôi đã tiến Dựa trên trên cơ sở lí luận và thực hành thực nghiệm sư phạm (TNSP) để tiễn đã nghiên cứu chúng tôi đã đưa ra bước đầu đánh giá tính khả thi của việc cấu trúc hệ thống các NLHTCB đối với dạy học theo định hướng phát triển NL 117
10. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ HS trường THPT chuyên. NLHTCB và thực trạng phát triển NL HS 3.4. Cấu trúc hệ thống các NLHTCB tại các trường THPT chuyên, chúng tôi đối với HS trường THPT chuyên đã đưa ra cấu trúc hệ thống NLHTCB đối Dựa vào cơ sở khoa học, các với HS chuyên Hóa học như sau: nguyên tắc xác định hệ thống các NL tự học Nhóm năng lực làm chủ và phát triển NL Tư duy hóa học bản thân NL vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn NLHTCB NL giao tiếp đối với HS Nhóm năng lực chuyên Hóa học về quan hệ xã hội NL hợp tác NL sử dụng công nghệ và truyền thông (ICT) trong Hóa học Nhóm năng lực công cụ NL sử dụng ngôn ngữ hóa học NL thực hành hóa học Hình 1. Cấu trúc hệ thống các NLHTCB đối với HS chuyên hóa học 3.5. Nội dung các NLHTCB đối với HS chuyên hóa học Dựa trên cơ sở khoa học, nguyên tắc và quy trình xác định các NLHTCB cùng với việc tìm hiểu thực trạng việc giảng dạy hóa học ở các trường THPT chuyên hiện nay, chúng tôi đã đưa ra nội dung các NLHTCB đối với HS chuyên hóa học như sau: 118
11. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ Bảng 2. Nội dung các NLHTCB đối với HS chuyên hóa học NLHTCB Nội dung NL tự học ở HS trường THPT là khả năng tự chủ, tự sáng tạo và tự chịu trách nhiệm của người học đối với mọi hoạt động học tập, nhận thức khoa học, hoạt động sống của chính mình. NL tự học của HS trường THPT chuyên thể hiện ở 2 mức độ sau: Mức độ tự học, tự khám phá, tự hình thành tri thức có hệ thống thông qua các tài liệu hướng dẫn. Mức độ này thể hiện rõ ở các NL sau: - Nghiên cứu giáo trình và tài liệu học tập, chọn ra những tri thức cơ bản, chủ yếu, sắp xếp, hệ thống hóa theo trình tự hợp lí và khoa học; - Phát huy được những thuận lợi, hạn chế những mặt non yếu của bản thân trong quá trình ở lớp, ở nhà, ở thư viện, ở phòng thí nghiệm, ở cơ sở thực tế; - Vận dụng các lợi thế và khắc phục các khó khăn, thích nghi với điều kiện học tập (cơ sở vật chất, phương tiện học tập, thời gian học tập ); - Sử dụng linh hoạt các hình thức và phương pháp học tập cho phép đạt hiệu quả học tập cao; - Xây dựng kế hoạch học tập trong tuần, tháng, học kì, cả năm, cả khóa học; - Sử dụng các phương tiện học tập, đặc biệt là phương tiện nghe nhìn và 1. Nhóm NL làm công nghệ thông tin. chủ và phát triển Mức độ tiếp nhận được trọn vẹn, có chiều sâu những tri thức khoa bản thân học đã có, đang có và tri thức dự báo của ngành học, tương ứng với sự phát triển như vũ bão của khoa học hiện đại (tùy theo yêu cầu của cấp học và định mức chuyên môn). Mức độ này thể hiện rõ ở các NL sau: - Lắng nghe và thông tin trí thức, giải thích tài liệu cho người khác; - Phân tích đánh giá và sử dụng các thông tin; - Kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập của bản thân và bạn đọc; - Vận dụng thực hành, tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng; - Sử dụng có hiệu quả các kĩ thuật đọc sách, nghe giảng, trao đổi, thảo luận, tranh luận, xây dựng đề cương, viết báo cáo, thu thập và xử lí thông tin. NL tư duy hóa học là khả năng sử dụng tri thức hóa học để giải quyết những vấn đề đặt ra dựa trên sự động não, suy luận, phân tích, đánh giá, từ đó tìm ra phương án tối ưu trong những phương án được nêu ra. Đó là một quá trình rất phức tạp đòi hỏi sự nỗ lực cao độ của hoạt động trí óc. NL tư duy là một loại NL chung, có thể được phát triển ở nhiều môn học trong nhà trường. Hóa học là môn khoa học mang tính thực nghiệm đòi hỏi HS phải có tư duy phán đoán, vận dụng các cơ sở lí thuyết hợp lí để có được kết quả chính xác. NL tư duy ở HS trường THPT chuyên được thể hiện qua việc: thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề phát hiện trong các chủ đề hóa học, đề xuất được giả thuyết khoa học khác 119
12. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ nhau, lập kế hoạch giải quyết vấn đề, thực hiện kế hoạch độc lập và sáng tạo. Vì vậy hình thành và phát triển NL tư duy là biện pháp giúp HS có cái nhìn chính xác, sâu rộng về bản chất hiện tượng, sự vật. NL vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn là khả năng hệ thống hóa và phân loại kiến thức, hiểu rõ đặc điểm, nội dung thuộc tính của loại kiến thức đó để lựa chọn kiến thức phù hợp với mỗi hiện tượng, tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội. Kết quả cuối cùng của việc học tập phải được thể hiện ở chính ngay trong thực tiễn cuộc sống, hoặc là HS vận dụng kiến thức đã học để nhận thức, cải tạo thực tiễn, hoặc trên cơ sở kiến thức và phương pháp đã có, nghiên cứu, khám phá, thu nhận thêm kiến thức mới. Cả hai đều đòi hỏi người học phải có NL vận dụng kiến thức. Đối với môn Hóa học NL này thể hiện ở chỗ: - Phát hiện, hiểu rõ được các ứng dụng của hóa học trong các vấn đề thực phẩm, sinh hoạt, y học, sức khỏe, khoa học thường thức, sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và môi trường; - Tìm mối liên hệ và giải thích được các hiện tượng trong tự nhiên và các ứng dụng của hóa học trong cuộc sống và trong các lĩnh vực khác dựa vào các kiến thức hóa học và các kiến thức liên môn. NL giao tiếp là khả năng lựa chọn, sử dụng các phương thức, phương tiện giao tiếp nhằm giải quyết những vấn đề đặt ra trong quá trình chia sẻ thông tin giữa con người với con người. NL giao tiếp ở HS trường THPT thể hiện qua 2 mức độ: Mức độ cơ bản: thể hiện ở khả năng xác định mục đích, đối tượng giao tiếp trong các tình huống cụ thể. Mức độ này yêu cầu HS phải biết được đặc điểm, nhu cầu của đối tượng giao tiếp nhằm xác định mục đích giao tiếp trong từng tình huống cụ thể. Mức độ nâng cao thể hiện ở khả năng làm chủ cảm xúc và tạo ra môi trường giao tiếp hiệu quả. Mức độ này đòi hòi HS phải chủ động, linh hoạt trong quá trình giao tiếp, bên cạnh đó HS phải có khả năng dự báo 2. Nhóm NL về những tình huống tiêu cực trong giao tiếp để đưa ra được các cách ứng xử quan hệ xã hội tốt nhất. Từ những đặc trưng môn học, chúng ta có thể thấy môn Ngữ Văn có thế mạnh trong việc phát triển NL giao tiếp. Vì ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng, hữu hiệu nhất của con người. Tuy nhiên môn Ngữ Văn không phải là môn học duy nhất có vai trò hình thành và phát triển NL giao tiếp cho người học. Vì vậy dạy học tích hợp giữa môn Ngữ Văn với các bộ môn khác là một trong các biện pháp hiệu quả trong việc hình thành và phát triển NL giao tiếp cho HS trường THPT. [7] NL hợp tác là khả năng làm việc của người học trong một nhóm nhỏ được thể hiện qua việc tham gia, đóng góp trực tiếp vào quá trình học tập nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Trong quá trình học hợp tác, mỗi HS sẽ tìm thấy lợi ích cho chính bản thân và cho tất cả các thành viên trong nhóm. 120
13. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ Học hợp tác sẽ có nhiều ảnh hưởng tốt đến tính tích cực và tinh thần hợp tác trong hoạt động học tập của HS như: - Tạo điều kiện cho tất cả HS có cơ hôi tham gia nhiều vào các hoạt động trong lớp; - Tạo điều kiện tối đa để HS phát huy tính chủ động, sáng tạo, phát triển NL tư duy; -Thay vì chỉ học từ thầy, HS còn học từ bạn, từ tài liệu sách vở; - Rèn luyện tinh thần hợp tác giữa các HS trong nhóm, trong lớp. - Tăng cường trách nhiệm cá nhân trong tập thể; - Rèn luyện thói quen biết lắng nghe ý kiến của người khác; - Rèn luyện cho HS NL diễn đạt, tăng cường sự tự tin. NL sử dụng công nghệ và truyền thông (ICT) trong Hóa học là khả năng nhận biết và thao tác được với hệ thống ICT nhằm tìm kiếm, thu thập, tổ chức và quản lí thông tin có liên quan đến hóa học phục vụ cho quá trình học tập và nghiên cứu. Đối với HS trường THPT NL này thể hiện ở 2 mức độ sau: a. Mức độ cơ bản là khả năng nhận biết, thao tác với các phần mềm, thiết bị công nghệ thông tin và truyền thông. Mức độ này bao gồm các kĩ năng sau: - Sử dụng máy tính để học tập (có hướng dẫn); - Sử dụng tài nguyên máy tính (sách điện tử, phần mềm giáo dục, bách khoa toàn thư trực tuyến ) để hỗ trợ học tập; - Sử dụng công cụ phù hợp (phần mềm xử lí văn bản, máy ảnh kĩ thuật số, phần mềm vẽ) để thể hiện ý tưởng, trình bày suy nghĩ và minh họa câu truyện; - Truy cập website để tìm kiếm, thu thập thông tin nhằm hỗ trợ học tập với 3. Nhóm NL công sự giúp đỡ của người khác. cụ b. Mức độ nâng cao là khả năng cá nhân hóa công cụ, thiết bị, phần mềm để hỗ trợ thuận lợi cho công việc của bản thân bao gồm cả việc học tập, nghiên cứu. Mức độ này thể hiện ở các kĩ năng sau: - Sử dụng Internet hiệu quả (không có sự hỗ trợ của người khác) để truy cập thông tin, hỗ trợ học tập của chính bản thân hoặc theo đuổi sở thích cá nhân; - Biết cách bảo mật và chống gian lận, tôn trọng sự riêng tư của người khác và bảo vệ sự riêng tư của chính bản thân với các công cụ công nghệ thông tin; - Tìm kiếm, xác định được công nghệ nào là hữu ích và lựa chọn công cụ, công nghệ thích hợp cho các công việc khác nhau; - Tìm kiếm, sao chép và lưu trữ thông tin trên máy tính, tổ chức và sắp xếp theo các thư mục thuận lợi cho việc ghi nhớ, sử dụng lại khi cần và sao lưu thông tin. - Thận trọng và áp dụng tư duy phê phán, đánh giá với những thông tin thu thập trên Internet, đánh giá chính xác, xác đáng, sự thích hợp, sự dễ 121
14. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 59 năm 2014 ___ hiểu và sự thiên lệch xảy ra trong các nguồn thông tin điện tử, chọn lọc được các tài liệu phù hợp. NL sử dụng ngôn ngữ hóa học được hiểu là khả năng vận dụng những kiến thức, kĩ năng về ngôn ngữ hóa học để giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra trong quá trình học tập và nghiên cứu. Ngôn ngữ đặc trưng của bộ môn Hóa học là những kí hiệu, công thức, phương trình hóa học, tên gọi. NL sử dụng ngôn ngữ hóa học là NL cơ bản có tính chất quan trọng cần được phát triển ngay từ khi HS được làm quen với môn Hóa học. Việc hình thành và phát triển ở HS NL sử dụng ngôn ngữ hóa học một cách thành thạo, phù hợp với mục đích, đối tượng, tình huống, phương tiện giao tiếp là nhiệm vụ hàng đầu đối với bộ môn. Điều đó được thể hiện qua việc: - HS nghe và hiểu được nội dung các thuật ngữ hóa học, danh pháp hóa học, biểu tượng hóa học (Kí hiệu, hình vẽ, mô hình cấu trúc các phân tử các chất, các liên kết hóa học ). - HS viết và biểu diễn đúng công thức hóa học của các hợp chất vô cơ và hợp chất hữu cơ, các dạng công thức, đồng đẳng, đồng phân. NL thực hành hóa học là khả năng sử dụng hóa chất, dụng cụ thí nghiệm để tiến hành và tổ chức thí nghiệm hóa học. Phát triển NL thực hành còn giúp HS chuyển từ tư duy trừu tượng vào thực tiễn, vì vậy thực hành được coi như là thước đo của sự nắm vững lí thuyết và cũng là phương tiện để hoàn thiện kiến thức, rèn luyện kĩ năng kĩ xảo cho HS. Trực quan trong hóa học chủ yếu là quan sát và thí nghiệm, nhờ đó HS không chỉ nhìn thấy chất và quá trình hóa học mà còn tri giác được chúng nhờ cảm giác và hình thành những biểu tượng đúng đắn về sự vật và hiện tượng hóa học. Đó là cơ sở của tư duy. Trong dạy học hóa học người ta coi thực nghiệm là phương pháp rất quan trọng, phương pháp cơ bản để truyền thụ, khắc sâu kiến thức và rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh. Vì vậy, phát triển NL thực hành hóa học được xác định là nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu trong dạy học Hóa học. NL thực hành hóa học đối với học sinh THPT được thể hiện ở các điểm sau: - Nhận dạng và mô tả được các trạng thái của các chất hóa học, sự thay đổi về hiện tượng hóa học xảy ra; - Sử dụng thành thạo các đồ dùng thí nghiệm, lắp các bộ dụng cụ cần thiết cho từng thí nghiệm, hiểu được tác dụng của từng bộ phận, biết phân tích sự đúng sai trong cách lắp; - Tiến hành độc lập các thí nghiệm nghiên cứu, tìm kiếm và thu được những kiến thức cơ bản để hiểu thế giới tự nhiên và kĩ thuật; - Mô tả rõ ràng cách tiến hành thí nghiệm, mô tả chính xác các hiện tượng thí nghiệm. Giải thích một cách khoa học các hiện tượng thí nghiệm đã xảy ra, viết được các phương trình hóa học và rút ra những kết luận cần thiết. 122
15. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trịnh Lê Hồng Phương ___ 4. Kết luận Việc xác định hệ thống các NL học tập cơ bản trong dạy học hóa học ở trường THPT chuyên là bước đi cần thiết trong việc thực hiện đổi mới giáo dục hiện nay theo Nghị quyết Trung ương 8 Khóa XI. Thông qua việc nghiên cứu, chúng tôi thấy rằng công việc này rất cần được sự quan tâm của giáo viên, học sinh và toàn xã hội. Nó có tác dụng đáng kể trong việc giúp cho GV định hướng trong công tác bồi dưỡng HSG hóa học ở các trường THPT chuyên. Hi vọng những kết quả nghiên cứu của chúng tôi sẽ góp phần tích cực vào việc đổi mới “căn bản, toàn diện” theo tinh thần của Nghị quyết Trung ương 8 Khóa XI. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đinh Quang Báo (2013), “Đề xuất mục tiêu và chuẩn trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015”, Hội thảo một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015. 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Đề án xây dựng và phát triển hệ thống các trường trung học phổ thông chuyên. 3. Đảng Cộng sản Việt Nam. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 Khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. 4. Mai Văn Hưng (2013), “Bàn về năng lực chung và chuẩn bị đầu ra về năng lực của học sinh trung học phổ thông trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015”, Hội thảo một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015. 5. Lê Thị Hữu Huyền (2012), Thiết kế tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi Hóa học lớp 10 trung học phổ thông chuyên, Luận văn Thạc sĩ lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học, Trường Đại học Sư phạm TPHCM. 6. Nguyễn Lân (2002), Từ điển từ và ngữ Hán Việt, Nxb Từ điển Bách Khoa Hà Nội. 7. Phan Thị Luyến (2013), “So sánh quốc tế về phương thức đánh giá kết quả giáo dục thể hiện trong sách giáo khoa phổ thông của một số nước trên thế giới và Việt Nam; Đề xuất định hướng thể hiện phương thức đánh giá năng lực người học cho sách giáo khoa phổ thông”, Hội thảo một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015. 8. Vũ Anh Tuấn (2006), Xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm rèn luyện tư duy trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học ở trường trung học phổ thông, Luận án Tiến sĩ lí luận và phương pháp dạy học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. 9. Mc duell b.Bsc (1989), A complete revision course for GCSE, Revise Chemistry. Charles Co Ltd Revised. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 12-12-2013; ngày phản biện đánh giá: 14-4-2014; ngày chấp nhận đăng: 19-6-2014) 123