Bản giao hưởng số 9 kiệt tác của beethoven

Nội dung text: Bản giao hưởng số 9 kiệt tác của beethoven

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trương Ngọc Thắng BẢN GIAO HƯỞNG SỐ 9 KIỆT TÁC CỦA BEETHOVEN THE SYMPHONY NUMBER 9, A BEETHOVEN'S MASTERPIECE TRƯƠNG NGỌC THẮNG TÓM TẮT: Trong số những kiệt tác của Beethoven phải kể đến các tác phẩm cho piano, các bản sonata Für Elise, Pathétique, Moonlight và 9 bản giao hưởng như Giao hưởng số 2 Rê trưởng, Giao hưởng số 3 Mi giáng trưởng, Giao hưởng số 5 Đô thứ, Giao hưởng số 7 La trưởng, Giao hưởng số 9 Rê thứ, lần đầu tiên đưa hợp xướng vào chương kết. Từ khóa: Beethoven; Giao hưởng số 9; hợp xướng. ABSTRACT: Among Beethoven's masterpieces must include works for piano such as the sonata Für Elise, Pathétique, Moonlight and 9 symphonies, such as Symphony number 2 D dur, number 3 Es dur, number 5 C moll, number 6 F dur, number 7 A dur, number 9 d moll with chorus for the fist time into the final chapter. Key words: Beethoven; Symphony number 9; chorus. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ mở màn Overture Coriolan, Leonore, Egmont và Beethoven tên đầy đủ là Ludwig van Fidelio vở Opera duy nhất Beethoven, sinh ngày 16–12–1770 tại Mechelen, Beethoven có năng khiếu từ nhỏ, tập đàn khi hai mươi tuổi chuyển đến Bonn. Ông qua clavio clavecin từ lúc ba tuổi, tiếp đó là đàn đời vào ngày 26–3–1827, là nhà soạn nhạc cổ violon, piano, organ. Lên 11 tuổi, Beethoven đã điển người Đức, tuy nhiên phần lớn thời gian biểu diễn như một nghệ sĩ piano điêu luyện tại ông sống ở Viên – Áo, là nhạc sĩ bắc cầu Hà Lan. Thời gian này, ông cũng được cử làm từ thời kỳ âm nhạc cổ điển sang thời kỳ âm phụ tá chơi đàn organ trong nhà thờ tại Bonn. nhạc lãng mạn, được thế giới công nhận là nhà Cũng trong năm này, Beethoven trở thành soạn nhạc vĩ đại nhất, nổi tiếng nhất và có ảnh người đại diện cho Neefe ở dàn nhạc hoàng gia hưởng tới rất nhiều nhạc sĩ và khán giả sau này. với vai trò nghệ sĩ đại phong cầm. Năm 14 tuổi, Trong số những kiệt tác của ông phải kể đến các Beethoven giành được vị trí chính thức là nghệ bản Giao hưởng số 2 Rê trưởng, số 3 Mi giáng sĩ chơi đại phong cầm trong dàn nhạc này. trưởng (Eroica-Anh hùng ca), số 5 Đô thứ (Định Năm 1787, Beethoven đến Viên nơi hoạt động mệnh), số 6 Fa trưởng (Pastoral Đồng quê), số 7 âm nhạc rất nhộn nhịp của châu Âu, nơi ra đời La trưởng, số 9 Rê thứ (Koral – Niềm vui), các tác Trường phái Âm nhạc cổ điển Viên nổi tiếng phẩm cho piano như Für Elise và các sonata Bi thế giới. tráng (Pathétique), Ánh trăng (Moonlight), Bình 2. NỘI DUNG minh (Waldstein), Khúc đam mê (Appasionata) 2.1. Bản giao hưởng được đặt hàng các sonata cho vĩ cầm như Mùa xuân (Spring), Hiệp hội London (The Society of London Kreutzer Concerto số 2, số 3, số 5 Emperor – sau này là Royal Philharmonic Society) đặt (Hoàng đế), Violin Concerto D major các khúc hàng Beethoven viết bản Giao hưởng số 9 vào năm 1817. Beethoven sáng tác bản giao hưởng PGS.TS. Trường Đại học Văn Lang, truongngocthang@vanlanguni.edu.vn, Mã số: TCKH22-19-2020 125
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 22, Tháng 7 - 2020 này trong 6 năm. Ba chương đầu tiên của bản Giao hưởng số 9 được dành riêng cho dàn nhạc, ông muốn tạo sự đặc biệt cho chương 4 khi nhớ tới bài thơ “Ode An die Freude” của Friedrich Schiller. Chương kết dựa trên bài thơ nổi tiếng này chính là cái kết mà bản giao hưởng của Beethoven cần đạt được khi sử dụng giọng người cho lĩnh xướng và phần hợp xướng. Đây là giai đoạn cuối cùng, giai đoạn cao nhất Hình 1. Chân dung Ludwig van Beethoven năm 1820 trong sự phát triển của tư tưởng anh hùng trong sơ đồ đồ sộ trang trọng của bản giao 2.2. Các chương của Giao hưởng số 9 hưởng này. Khúc ca ngợi “Hướng đến niềm Chương I: Nhịp độ Allegro ma non vui” của Friedrich Schiller biểu hiện tinh thần troppo, un poco maestoso, độ dài khoảng 15 của chủ nghĩa khai sáng, là cảnh huy hoàng với phút. Từ phần mở đầu của bản giao hưởng với chủ nghĩa lạc quan và chủ nghĩa nhân đạo của các quãng 5 đi xuống từ tiếng tremolo của Beethoven [1, tr.263]. violon cùng với sự xuất hiện các motiv của chủ Bản Giao hưởng số 9 cung Rê thứ, opus đề chính và cuối cùng là sự xuất hiện chủ đề 125 là tác phẩm giao hưởng lần đầu tiên sử chính với âm lượng lớn của dàn nhạc. Tiếp theo dụng giọng hát con người trong dàn nhạc giao là sự phát triển âm nhạc sôi động dẫn đến chủ hưởng vào chương kết với một phần nội dung đề phụ – trữ tình tương phản với chủ đề một, của bài Ode An die Freude của Friedrich âm nhạc ở điệu trưởng, xuất hiện cao trào anh Schiller làm lời ca, hoàn thành vào năm 1824 hùng ca như là những tia sáng đầu tiên của khi Beethoven đã gần như điếc hoàn toàn. Gần thắng lợi. Tuy nhiên, những tiếng kèn hiệu 200 năm trước mà thiên hạ được thưởng thức vang lên thông báo trận chiến đấu lại bắt đầu. một dàn nhạc với bốn giọng đơn ca và một dàn Âm nhạc mang sắc thái tang lễ trọng thể. hợp xướng thì quả là một cuộc cách mạng, một Chương II: Nhịp độ Scherzo: Molto vivace điều vĩ đại lớn lao. Bản Giao hưởng số 9 là tác - Presto, độ dài khoảng 10 phút. Không như phẩm được biết đến nhiều nhất trong tất cả các nguyên tắc cũ, Beethoven để khúc Scherzo ngay tác phẩm của Trường phái Âm nhạc cổ điển và sau Chương I xóa bỏ yếu tố bi thảm lúc đầu tạo được xem là một trong những kiệt tác nên cảnh huy hoàng, dồn dập như một trận bão của Beethoven. Đặc biệt, phần âm nhạc trong lửa, ấn tượng với tính chất anh hùng ca, phóng chương thứ tư được dùng làm bài ca chính thức túng, mơ mộng. Những phần tiếp theo được viết của Liên minh châu Âu. “Bản giao hưởng hoàn ở hình thức sonata allegro cũng là một sáng tạo tất vào năm 1824 như là một “Thánh lễ trang nữa của Beethoven tương phản với phần trio nghiêm”. Tác phẩm được biểu diễn lần đầu mang tính chất phong cảnh, phong tục, mang tiên vào ngày 07-5-1824 ở Viên tại Nhạc viện nhiều màu sắc tươi sáng của đồng quê. và Nhà hát Kertnertor, dưới sự chỉ huy của Chương III: Nhịp độ Adagio molto e nhạc trưởng Umlaupha. Bản giao hưởng đã cantabile – Andante Moderato – Tempo Primo – được đón nhận rất nồng nhiệt, hoan hỉ. Người Andante Moderato – Adagio – Lo Stesso Tempo, ta gọi đó là bản “giao hưởng niềm vui” vì nó độ dài khoảng 16 phút. Âm nhạc thể hiện lý thuộc một trong những sáng tác lạc quan nhất tưởng đạo đức, vẻ đẹp và tính chất hùng vĩ đầy của thế giới giao hưởng” [3, tr.1]. cảm hứng bởi ý tưởng cao cả và hoàn thiện, sứ mệnh và nghĩa vụ của con người. Âm nhạc 126
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trương Ngọc Thắng thong thả, đầy đặn, sự luân chuyển và bổ sung trưởng. Tiếp đến, một đoạn mới của phần kết lẫn nhau của hai chủ đề và các biến tấu rất chặt nhịp độ Andante maestoso các giọng nam cùng chẽ và hợp lý, giai điệu vô cùng rộng rãi. Điệu đồng âm với kèn trombone, âm nhạc mang tính trưởng chiếm ưu thế trong nền tảng dàn nhạc thánh ca. Sau đó là biến tấu ở nhịp độ Al1egro với giai điệu tươi sáng, chỉ có hai lần bị phá vỡ energico, sempre ben marcato với hai chủ đề do sự xâm nhập của chủ đề chính của Chương I đan xen, thay đổi giữa “niềm vui” và chủ đề – như muốn nhắc rằng đạt được sự thanh bình “mọi người hãy xích lại gần nhau”. Dàn nhạc phải trả bằng một giá đắt. có một khoảnh khắc yên lặng để rồi cuối cùng xuất Chương IV: Nhịp độ Presto; Allegro molto hiện chủ đề “niềm vui trong tình bằng hữu của tất assai (Alla marcia); Andante maestoso; Allegro cả mọi người”. Chủ đề với tính chất mộc mạc energico, sempre ben marcato, độ dài khoảng được xem như một sự phát triển rõ ràng. Chủ đề 24 phút. Chương cuối với âm nhạc phần đầu thông qua một loạt biến hóa, trở thành khúc ca, tràn lên dữ dội. Những chủ đề của những bài hát ca ngợi tươi sáng, hành khúc anh hùng, về chương trước vang lên như hình ảnh những tính chất có khác nhau, những đoạn chen đoạn đường đã vượt qua và nối tiếp. (Episodes) được trình bày trong bức tranh khổng Mở đầu Chương IV, âm nhạc tương phản lồ chung của niềm vui sướng của quần chúng, sự rõ ràng với phần trước, tiếp đến là âm thanh hân hoan tưng bừng của nhân loại được giải của đàn violon, đàn contrebasse thể hiện như phóng và hạnh phúc. Và trong âm nhạc như tràn một đoạn recitative cảm thán, tiếp theo là sự ngập ánh mặt trời, và trong từng ô nhịp ánh hào xuất hiện một bài ca mới ở nhịp độ Allegro quang ngày càng rực rỡ, chói lọi. Về cuối giọng assai, dàn nhạc lúc đầu sâu lắng như ở một nơi hát đơn ca, hợp xướng và dàn nhạc hòa thành khí xa xôi, đàn violoncelle và contrebasse vang lên thế chung ngợi ca niềm vui, trong niềm hân hoan chủ đề niềm vui rất đơn giản, gần gũi với bài tột độ. “Hỡi triệu triệu người, hãy xiết chặt tay dân ca Đức. Dần dần âm lượng được tăng nhau! Bản giao hưởng kết thúc bằng sự ca ngợi tự cường từ bộ dây, bộ hơi, trở thành bài chính ca do, tình huynh đệ của nhân loại” [3, tr.1]. hùng tráng, vui tươi, hiện lên trước chúng ta sự Từ tối tăm ra ánh sáng của chân lý, qua đấu phát triển với 11 biến tấu chủ đề cơ bản của tranh và tổn thất đến giác ngộ sứ mệnh của con phần kết. Giọng Bariton hát phần recitative với người, niềm vui của thế giới được giải phóng và phần lời do nhạc sĩ viết “O, Fleunde, nicht hạnh phúc. Đó là những nét lớn trong nội dung tư diese Tone! Sondern lasst uns angenehmere tưởng của bản Giao hưởng số 9, thể hiện những lý aus, timmen und freudenvollere!” (Bạn ơi! tưởng bất tử mà hàng bao nhiêu thế kỷ loài người đừng buồn, chúng ta cùng hát bài chính ca vui đang vươn tới. “Bản Giao hưởng số 9 là sự tập vô hạn). Sau đó, xuất hiện chủ đề niềm vui trên trung của đỉnh cao nghệ thuật với việc tổng hòa tư lời thơ của Schiller: tưởng hòa bình, lý tưởng công dân và lý tưởng “Niềm vui, ngọn lửa thiêng nghệ thuật của ông. Nhà lý luận Xô Viết A.N. Serov Thần linh bay đến với chúng ta đã gọi bản giao hưởng này là “thành lũy số chín”, Làm ngây ngất lòng bạn là tác phẩm “kết thúc toàn bộ hoạt động vĩ đại của Chúng ta đi vào miếu thiêng sáng láng của người”. nhà sáng tác giao hưởng thiên tài” [4, tr.1]. Biến tấu thứ hai là lĩnh xướng giọng Tenor Bản Giao hưởng số 9 của Beethoven là tác được đệm bằng các nhạc cụ thuộc bộ gõ. Biến phẩm được nhiều người biết đến và coi đó là tấu của chủ đề niềm vui ở đây mang tính chất một bản thánh ca về cuộc sống con người. Bản hành khúc chiến thắng và sau đó là phần hợp giao hưởng này được chuyển thể và sử dụng xướng lớn với chủ đề niềm vui viết ở giọng rê vào nhiều loại hình văn hóa, điện ảnh, truyền 127
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 22, Tháng 7 - 2020 hình, âm nhạc. Hầu hết các thế vận hội từ nửa nghệ thuật thế giới, là sự thể hiện những hoài sau thế kỷ XX, chương bốn được trình diễn như bão của con người hướng đến những tư tưởng một phần của các lễ nghi thức. Đây còn là một tiến bộ về tình hữu ái của con người, về tự do kiệt tác nổi tiếng trong dòng âm nhạc cổ điển. mà cuộc Cách mạng tư sản Pháp tuyên bố như Các nhà phê bình âm nhạc đều nhìn nhận rằng là tiếng nói của nhân loại, là sự tổng kết những đây là một trong những tác phẩm vĩ đại nhất tìm tòi tư tưởng nghệ thuật của Beethoven. Bản không chỉ của Beethoven, mà của cả nền âm giao hưởng tạo nên sự xúc động mạnh khi nói lên nhạc Tây phương, một hiện tượng âm nhạc của những nỗi đau khổ của nhân loại, cuộc đấu tranh tư nhân loại. Trong những năm 2010, bản Giao tưởng lớn lao, cao cả về bình đẳng, bác ái ca ngợi hưởng số 9 là một trong những bản giao hưởng trí tuệ, tự do, niềm tin. “Bản giao hưởng số 9 là sự được trình diễn nhiều nhất trên thế giới. tập trung của đỉnh cao nghệ thuật với tư tưởng hòa Trong Bản giao hưởng số 9, lần đầu tiên bình, lý tưởng công dân và lý tưởng nghệ thuật của Beethoven thử nghiệm sử dụng giọng hát con ông. Nhà lý luận Xô Viết A.N. Serov đã gọi bản người, vậy nên nó còn được gọi là một bản giao giao hưởng này là “thành lũy số chín”, là tác hưởng hợp xướng. Những lời ca được hát trong phẩm “kết thúc toàn bộ hoạt động vĩ đại của nhà đoạn cuối cùng được trình diễn bởi bốn nghệ sĩ sáng tác giao hưởng thiên tài” [3, tr.1]. đơn ca giọng Bass, Tenor, Mezzo Soprano, Ngày 20–7–1969, tàu vũ trụ Apollo 11 của Soprano và dàn hợp xướng được lấy từ “Ode An Hoa Kỳ đổ bộ lên Mặt Trăng và lần đầu tiên die Freude” (Tạm dịch: Khải hoàn ca), một bài thơ con người đặt chân lên bề mặt Mặt Trăng. Các của Friedrich Schiller viết vào năm 1785 và được nhà phi hành đã để lại trên đó một đĩa nhỏ ghi sửa lại vào năm 1803 và đoạn bổ sung của lời chào mừng của lãnh đạo nước Mỹ và trên Beethoven. “Sau biết bao điều khác - chương 70 quốc gia khác. Cùng với đó là bản Giao Final mênh mông và vĩ đại chứa đựng biết bao sự hưởng số 9 của nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức phong phú nhờ đưa vào giọng hát và tất cả những Ludwig van Beethoven. Đây là thông điệp hòa khả năng xúc cảm mà nó nắm giữ một sự thăng bình và thân ái mà loài người trên Trái Đất gửi hoa của nghệ thuật Beethoven có ý nghĩa là sự tới vũ trụ với ước mong con người ở các hành thăng hoa của một thiên tài “con người” nhất, tinh khác cũng có thể thấu hiểu được tâm tư được thấu hiểu rộng rãi nhất” [2, tr.65]. của mình, bởi âm nhạc là ngôn ngữ trừu tượng 3. KẾT LUẬN nhất, dễ cảm nhận nhất. Bản Giao hưởng số 9 của Beethoven là một trong những tác phẩm đỉnh cao của nền TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Dora Gheorgieva (Nguyễn Ngọc Điệp, dịch), Minh Cầm (hiệu đính, 1986), Lịch sử âm nhạc thế giới, Quyển 1, Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh. [2] Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam (2011), Âm nhạc giao hưởng Phương Tây – Tác giả tác phẩm, Nxb Dân trí, Hà Nội. [3] Nguyễn Trung Kiên (2009), Bản Giao hưởng số 9 Beethoven, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật số 300. [4] Thanh Hương (2018), Câu chuyện độc đáo về bản giao hưởng số 9 của Beethoven, ngày truy cập: 05-6-2020. Ngày nhận bài: 29-4-2020. Ngày biên tập xong: 29-6-2020. Duyệt đăng: 24-7-2020 128