Bàn về tính minh bạch thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Nội dung text: Bàn về tính minh bạch thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

1. BÀN VỀ TÍNH MINH BẠCH THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM TS. Lê Thị Hương Lan1 Viện Ngân hàng Tài chính, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Tóm tắt Có rất nhiều nội dung thông tin từ c c đối tượng kh c nhau tr n thị trường chứng khoán (TTCK) cần phải được công bố công khai rộng rãi tới c c nhà đầu tư. Một trong những thông tin đó là thông tin li n quan tới doanh nghiệp ni m yết (DNNY) do chính doanh nghiệp công bố. Những thông tin này được y u cầu phải minh bạch để c c nhà đầu tư có căn cứ cho việc ra quyết định của họ. Để tạo sự minh bạch, cơ quan quản lý ban hành c c quy định y u cầu DNNY phải có tr ch nhiệm và nghĩa vụ công bố thông tin (CBTT) nhằm đảm bảo quyền lợi cho c c nhà đầu tư. Mức độ minh bạch thông tin của c c DNNY tr n TTCK Việt Nam thời gian qua đã có những bước tiến bộ. Tuy nhi n, trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới thì việc c c DNNY nhận thức rõ hơn tầm quan trọng của việc minh bạch thông tin tới sự tồn tại và ph t triển của doanh nghiệp; việc cơ quan quản lý ban hành c c văn bản ph p lý tiếp cận dần và đ p ứng y u cầu của thông lệ quốc tế là điều cần thiết. Từ khóa: Minh bạch thông tin, công bố thông tin, thị trường chứng khoán, doanh nghiệp niêm yết, báo cáo tài chính, quản trị công ty 1. Đặt vấn đề TTCK hoạt động hết sức nhạy cảm và phức tạp, giá chứng khoán thay đổi một cách nhanh chóng trước những thông tin liên quan tới thị trường nói chung và với từng doanh nghiệp cụ thể nói riêng. Vì vậy để đảm bảo sự công bằng, bình đẳng cho các nhà đầu tư có quyền tiếp cận thông tin trên thị trường thì các thông tin đó đòi hỏi phải được minh bạch hóa. Trên TTCK, tính mạnh bạch của thông tin thường được tiếp cận trên hai giác độ: giác độ vĩ mô (thị trường nói chung như thông tin liên quan tới niêm yết, giá, khối lượng giao dịch, ) và giác độ vi mô (thông tin về các DNNY, các tổ chức khác trên thị 1 Email của tác giả: thai_lan_duc@yahoo.com 127
2. trường). Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả bàn về tính minh bạch của các DNNY trên TTCK. 2. Minh bạch thông tin của doanh nghiệp niêm yết và tầm quan trọng của nó đối với sự phát triển của thị trƣờng chứng khoán 2.1. Quan niệm về minh bạch thông tin ở cấp độ vi mô Ở cấp độ vi mô, trong phạm vi các tổ chức, “minh bạch được định nghĩa là mức độ có sẵn và dễ hiểu của các thông tin tài chính đối với các nhà đầu tư và các thành viên khác tham gia thị trường hay mức độ minh bạch trong quản trị tài chính công ty” (Bushman, Piotroski & Smith, 2004). Trong phạm vi các giao dịch, minh bạch được xem là mức độ người bán công khai các thông tin riêng với người mua (Granados, Gupta & Kauffman, 2005). Các thông tin này thường bao gồm: giá, sản phẩm và thông tin về nhà cung cấp. Tuy nhiên, tính minh bạch về tình hình doanh nghiệp thường được đề cập đến nhiều nhất ở cấp độ vi mô. Trong đó, minh bạch thông tin doanh nghiệp được hiểu là sự công bố thông tin xác thực, kịp thời cho cơ quan quản lý chuyên ngành và các nhà đầu tư trên TTCK, bảo đảm rằng các nhà đầu tư đều có cơ hội tiếp cận các thông tin như nhau trong việc đánh giá tình hình hoạt động và hiệu quả sản xuất kinh doanh và rủi ro của doanh nghiệp để ra quyết định đầu tư (Lê Trường Vinh, 2008). Bên cạnh thông tin về tình hình tài chính của doanh nghiệp được công bố trong các báo cáo tài chính và báo cáo thường niên thì thông tin liên quan tới vấn đề quản trị công ty cũng ngày càng được các nhà đầu tư, cơ quan quản lý và các tổ chức quốc tế quan tâm. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), quản trị công ty được hiểu là những biện pháp nội bộ để điều hành và kiểm soát công ty, liên quan tới các mối quan hệ giữa Ban Giám đốc, Hội đồng Quản trị và các cổ đông của công ty với các bên có quyền lợi liên quan. Như vậy, minh bạch thông tin doanh nghiệp được hiểu là sự công bố thông tin chính xác kịp thời, đầy đủ cho cơ quan quản lý chuyên ngành và các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán bao gồm cả về số lượng và chất lượng thông tin mà doanh nghiệp cung cấp. Các nguyên tắc quản trị công ty (QTCT) của OECD được xây dựng trên cơ sở cốt lõi: (1) sự công bằng; (2) tính trách nhiệm; (3) tính minh bạch; (4) 128
3. trách nhiệm giải trình. Bộ nguyên tắc này tập trung vào 6 nguyên tắc chính trong đó có nguyên tắc công bố thông tin và tính minh bạch. Theo nguyên tắc này, công ty phải đảm bảo việc công bố thông tin kịp thời và chính xác về mọi vấn đề quan trọng liên quan đến công ty, bao gồm tình hình tài chính, tình hình hoạt động, sở hữu và quản trị công ty, cụ thể: A) Công bố thông tin nên bao gồm, nhưng không hạn chế ở, các thông tin trọng yếu về: - Kết quả tài chính và hoạt động của công ty. - Mục tiêu và thông tin phi tài chính của công ty. - Sở hữu cổ phần kiểm soát, bao gồm chủ sở hữu thực, và quyền biểu quyết. - Thù lao cho thành viên Hội đồng Quản trị và cán bộ quản lý cấp cao. - Thông tin về từng thành viên Hội đồng Quản trị, bao gồm trình độ, quy trình tuyển chọn, - Giao dịch với các bên liên quan. - Các yếu tố rủi ro có thể dự báo trước. - Các vấn đề liên quan đến người lao động và các bên có quyền lợi liên quan khác. - Cơ cấu và chính sách quản trị, bao gồm nội dung của bộ quy tắc hoặc chính sách quản trị công ty và quá trình thực hiện. B) Thông tin phải được chuẩn bị và công bố phù hợp với các tiêu chuẩn chất lượng cao về báo cáo kế toán, tài chính và phi tài chính. C) Kiểm toán hàng năm phải được tiến hành bởi một đơn vị kiểm toán độc lập và đủ năng lực theo chuẩn mực kiểm toán chất lượng cao nhằm cung cấp ý kiến đánh giá độc lập và khách quan cho Hội đồng Quản trị và các cổ đông, đảm bảo rằng các báo cáo tài chính đã thể hiện một cách trung thực và hợp lý tình hình tài chính và hoạt động của công ty về mọi mặt then chốt. D) Các đơn vị kiểm toán độc lập phải chịu trách nhiệm giải trình đối với cổ đông và có trách nhiệm thực hiện công tác kiểm toán một cách chuyên nghiệp, cẩn trọng đối với công ty. 129
4. E) Các kênh phổ biến thông tin phải tạo điều kiện cho nguời sử dụng tiếp cận thông tin bình đẳng, kịp thời và hiệu quả. 2.2. Tầm quan trọng của tính minh bạch tới sự phát triển TTCK Minh bạch thông tin của các DNNY có tác dụng rất lớn tới quyết định của nhà đầu tư cũng như sự tồn tại và phát triển của TTCK. - Đối với nhà đầu tư và doanh nghiệp: Việc minh bạch thông tin của công ty có vai trò quan trọng giúp nhà đầu tư có thể thực hiện quyền sở hữu của mình một cách có hiểu biết, giúp nhà đầu tư có cái nhìn tổng quát về thị trường từ đó có cơ sở để ra quyết định đầu tư, tái cơ cấu danh mục, lựa chọn chứng khoán phù hợp với mức độ rủi ro của mình. Thực tế cho thấy công bố thông tin cũng có thể là một công cụ hiệu quả để tác động tới hoạt động của công ty và bảo vệ nhà đầu tư. Khi các công ty công bố thông tin yếu kém, không minh bạch sẽ dẫn đến hành vi phi đạo đức và mất đi tính trung thực của thị trường, làm mất niềm tin của nhà đầu tư vào công ty, gây thiệt hại lớn không chỉ cho công ty và nhà đầu tư mà cho cả thị trường. Do vậy, việc minh bạch thông tin của công ty sẽ giúp thu hút vốn và duy trì lòng tin của thị trường. Công bố thông tin cũng giúp nâng cao hiểu biết của công chúng về cơ cấu và hoạt động của công ty, chính sách công ty và hoạt động liên quan đến các tiêu chuẩn môi trường và đạo đức, quan hệ của công ty với cộng đồng nơi công ty hoạt động. Về phía doanh nghiệp, việc minh bạch thông tin sẽ giúp doanh nghiệp có được niềm tin từ phía nhà đầu tư, nâng cao hình ảnh của doanh nghiệp trong mắt của nhà đầu tư, là cơ hội để doanh nghiệp phát triển ổn định, bền vững trong dài hạn, đồng thời để công chúng đầu tư hiểu rõ hơn về doanh nghiệp. Chẳng hạn, nếu như so sánh giữa hai doanh nghiệp để đầu tư với các thông tin về tình hình kinh doanh có thể như nhau nhưng vai trò, trách nhiệm của doanh nghiệp này đối với môi trường xã hội cao hơn so với doanh nghiệp kia thì chắc chắn giá trị cổ phiếu của doanh nghiệp này sẽ được nhà đầu tư quan tâm đầu tư và giá trị cổ phiếu của doanh nghiệp cũng sẽ không bị biến động. 130
5. Khi một DNNY thực hiện tốt nghĩa vụ CBTT cũng là cách tương tác tốt và bảo vệ cho nhà đầu tư. Và trên TTCK, điều đó mang lại ý nghĩa lớn trong việc huy động vốn của doanh nghiệp. Nếu không làm tốt những vấn đề này, DNNY tự đánh mất đi giá trị của mình trong mắt nhà đầu tư hiện tại và không ít nhà đầu tư tiềm năng. - Đối với thị trường: TTCK minh bạch sẽ thu hút các nhà đầu tư có tổ chức tham gia thị trường, từ đó tạo môi trường giao dịch linh hoạt và nhanh chóng hơn giữa các thành viên thị trường. Nếu các thông tin không được công khai, các nhà tạo lập thị trường có thể đưa ra mức chênh lệch giá chào mua – chào bán lớn, gây bất lợi cho các nhà đầu tư cá nhân và giảm khối lượng giao dịch. Minh bạch thông tin trên thị trường sẽ giúp tăng cường kết nối giữa các bộ phận thị trường, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động. Sự không minh bạch thông tin sẽ làm cho môi trường đầu tư cũng như kinh doanh trở nên khó dự đoán được những rủi ro và cơ hội đầu tư. Giá cả hàng hóa trên thị trường phản ánh không đúng giá trị thực của nó. Thị trường chứng khoán đảm đương được vai trò dẫn vốn có hiệu quả trên cơ sở định giá và phân bổ hiệu quả các nguồn lực trong nền kinh tế từ nơi hoạt động kém hiệu quả sang nơi hoạt động có hiệu quả hơn. Để làm tốt được điều này đòi hỏi thị trường phải minh bạch thông tin. Nếu việc định giá không chính xác, những nguồn vốn đó có thể được phân bổ một cách tiết kiệm nhưng không hiệu quả. Điều này sẽ cản trở sự phân bổ các nguồn lực quốc gia và nguồn lực toàn cầu bằng cách bóp méo tín hiệu giá cả mà nhà đầu tư dựa vào và vì thế làm ảnh hưởng không chỉ nền kinh tế đó mà còn ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu. Ngoài ra, thông tin không minh bạch trên TTCK dẫn đến việc đầu tư chứng khoán theo hiệu ứng đám đông. Nhà đầu tư dễ bị tác động bởi những thông tin không chính thống, tin đồn, mà không quan tâm nhiều đến tính xác thực hay độ tin cậy thông tin. Do vậy, thông tin không đầy đủ và không rõ ràng có thể cản trở khả năng hoạt động của thị trường, làm tăng chi phí vốn và dẫn tới việc phân bổ nguồn lực không hiệu quả. Ngoài ra, minh bạch thông tin sẽ giúp cơ quan quản lý đánh giá tính hợp pháp hay không hợp pháp của các chủ thể tham gia thị trường, là cơ sở để cơ quan quản lý phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật về chứng khoán và TTCK. 131
6. 3. Tình hình minh bạch của các DNNY trên TTCK Việt Nam hiện nay 3.1. Những điểm sáng về minh bạch thông tin của các DNNY trên TTCK Việt Nam - Hệ thống quy định pháp luật nói chung và CBTT nói ri ng đã không ngừng được bổ sung, cập nhật và hoàn thiện. Nhận thức được tầm quan trọng của việc minh bạch thông tin trên TTCK, ngay từ khi ra đời TTCK ở Việt Nam, cơ quan quản lý đã ban hành những văn bản quy phạm pháp luật điều tiết, quản lý và giám sát thị trường từ luật chứng khoán, nghị định hướng dẫn thi hành luật, các quy định về tổ chức và hoạt động của các tổ chức kinh doanh chứng khoán, quy định về xử phạt các vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK tới các văn bản hướng dẫn các chủ thể tham gia tuân thủ theo nguyên tắc công khai của thị trường nhằm hướng tới một thị trường minh bạch, công bằng và phát triển. Cùng với sự phát triển của TTCK, hệ thống luật pháp về chứng khoán và TTCK nói chung và các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động công bố thông tin nói riêng không ngừng được bổ sung, hoàn thiện nhằm giải quyết các vấn đề còn hạn chế và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong quá trình hội nhập với TTCK khu vực và quốc tế. Kể từ khi thông tư đầu tiên hướng dẫn về công bố thông tin trên TTCK ra đời vào năm 2004 (Thông tư 57/2004/TT-BTC), tính đến nay, cơ quan quản lý đã 4 lần ban hành thông tư thay thế vào các năm 2007, 2010, 2012 và gần đây nhất Thông tư 155/2015/TT-BTC thay thế cho Thông tư 52/2012/TT-BTC. Quy định về công bố thông tin được sửa đổi đồng nghĩa với việc tổ chức niêm yết, một trong các đối tượng điều chỉnh chính của các thông tư này phải thực hiện điều chỉnh quy trình, cập nhật nội dung công bố thông tin để phù hợp và tuân thủ đúng quy định mới. Quy định mới về công bố thông tin đang hướng các doanh nghiệp niêm yết tới các chuẩn mực quốc tế, giúp các doanh nghiệp ngày càng nhận thức hơn về trách nhiệm và lợi ích của doanh nghiệp đối với việc minh bạch thông tin. Các quy định về CBTT ở văn bản pháp luật sửa đổi mới nhất lần này đã bổ sung những quy định theo các tiêu chí xếp hạng của tổ chức quốc tế và các yêu cầu liên quan đến vấn đề tăng cường tính minh bạch của thị trường ngoài thông tin về khía cạnh tài chính của doanh nghiệp. 132
7. - Sự hỗ trợ và vào cuộc của các Sở giao dịch trong việc ban hành những hướng dẫn, quy định cụ thể giúp các DNNY thực hiện việc CBTT theo đúng quy định của pháp luật và thông lệ quốc tế. Cả hai Sở giao dịch thường xuyên cập nhật kiến thức về nghĩa vụ công bố thông tin qua các văn bản hướng dẫn và các buổi tập huấn cho công ty niêm yết. Tổ chức tập huấn nhằm hướng dẫn, giải đáp thắc mắc về văn bản pháp luật mới ban hành nhằm giúp các công ty nắm rõ về những yêu cầu, quy định mới, hạn chế những vi phạm có thể xảy ra. Cả hai Sở đều có những chương trình chấm điểm, đánh giá CBTT riêng như báo cáo CBTT và minh bạch đối với các DNNY trên HNX hay công tác chấm điểm báo cáo thường niên của các DNNY trên toàn thị trường do HOSE và báo Đầu tư chứng khoán sáng lập. Cả hai chương trình này đều đã dành số điểm nhiều hơn để đánh giá chất lượng quản trị doanh nghiệp, tôn vinh các doanh nghiệp tiêu biểu về tình hình CBTT và minh bạch, hướng doanh nghiệp đến chất lượng minh bạch và quản trị tiên tiến. Bộ tiêu chí đánh giá tình hình CBTT và minh bạch của các DNNY trên HNX bắt đầu được triển khai từ năm 2013, bao gồm 102 tiêu chí được chia theo các nguyên tắc cốt lõi của quản trị công ty dựa trên các giá trị cốt lõi OECD xây dựng: (1) quyền của cổ đông; (2) đối xử bình đẳng với cổ đông; (3) vai trò của các bên liên quan; (4) minh bạch và CBTT; và (5) trách nhiệm của hội đồng quản trị. Bộ tiêu chí này không chỉ đánh giá tính tuân thủ mà còn đánh giá cả việc thực hiện theo thông lệ về quản trị công ty, sự tự nguyện công bố thông tin, cũng như đánh giá được chiều sâu của thông tin công bố. Kết quả của việc đánh giá này đã chọn ra 30 doanh nghiệp tiêu biểu nhất trên HNX về minh bạch thông tin. 133
8. Bảng 1: Danh sách 30 doanh nghiệp minh bạch nhất HNX giai đoạn 2014-2016 Năm 2014-2015 Năm 2015-2016 Mã Mã STT Tên công ty STT Tên công ty CK CK 1 TNG CTCP Đầu tư và Thương mại TNG 1 ACB Ngân hàng TMCP Á Châu 2 ACB Ngân hàng TMCP Á Châu 2 BVS CTCP Chứng khoán Bảo Việt 3 PVI CTCP PVI 3 CEO CTCP Tập đoàn C.E.O CTCP Dược phẩm 4 SHB NHTM Cổ phần Sài Gòn - Hà Nội 4 DBT Bến Tre CTCP Kinh doanh Khí hóa lỏng 5 PGS 5 HHC CTCP Bánh kẹo Hải Hà miền Nam Tổng CTCP Dịch vụ Kỹ Thuật CTCP Đầu tư và Phát triển 6 PVS 6 HLD Dầu khí Việt Nam Bất động sản HUDLAND CTCP Thương mại 7 PTI Tổng CTCP Bảo hiểm Bưu điện 7 HTC Hóc Môn 8 VNC CTCP Tập đoàn Vinacontrol 8 HUT CTCP Tasco CTCP Supe Phốt phát và Hóa chất CTCP Supe Phốt phát và 9 LAS 9 LAS Lâm Thao Hóa chất Lâm Thao CTCP Đầu tư và Xây dựng 10 NFC CTCP Phân lân Ninh Bình 10 LHC Thủy lợi Lâm Đồng CTCP Đầu tư và phát triển Bất CTCP Dịch vụ Hàng không 11 HLD 11 MAS động sản HUDLAND Sân bay Đà Nẵng Tổng công ty Dung dịch khoan và CTCP Than Núi Béo - 12 PVC 12 NBC Hóa phẩm Dầu khí - CTCP Vinacomin CTCP Nhựa Thiếu niên Tiền 13 BVS CTCP Chứng khoán Bảo Việt 13 NTP Phong CTCP Kinh doanh 14 DHP CTCP Điện cơ Hải Phòng 14 PGS Khí miền Nam Tổng Công ty Hóa dầu 15 NTP CTCP Nhựa Thiếu niên - Tiền Phong 15 PLC Petrolimex - CTCP 16 VCS Công ty cổ phần Vicostone 16 PTI Tổng CTCP Bảo hiểm Bưu điện 134
9. Năm 2014-2015 Năm 2015-2016 Mã Mã STT Tên công ty STT Tên công ty CK CK CTCP Tập đoàn DABACO CTCP Bọc ống Dầu khí 17 DBC 17 PVB Việt Nam Việt Nam TCty Dung dịch khoan và 18 VDS CTCP Chứng khoán Rồng Việt 18 PVC Hóa phẩm Dầu khí - CTCP Tổng CTCP Tái Bảo hiểm Quốc 19 VNR 19 PVI CTCP PVI gia Việt Nam Tổng CTCP Dịch Vụ Kỹ 20 HUT CTCP Tasco 20 PVS Thuật Dầu Khí Việt Nam Tổng Công ty Hóa dầu Petrolimex 21 PLC 21 RCL CTCP Địa ốc Chợ Lớn - CTCP CTCP Lương thực Thực 22 RCL CTCP Địa ốc Chợ Lớn 22 SAF phẩm SAFOCO Ngân hàng TMCP Sài Gòn - 23 PVB CTCP Bọc Ống Dầu khí Việt Nam 23 SHB Hà Nội CTCP Lương thực Thực phẩm CTCP Đầu tư và Thương 24 SAF 24 TNG SAFOCO mại TNG CTCP Tư vấn Xây dựng 25 DNM Tổng CTCP Y tế DANAMECO 25 TV4 Điện 4 CTCP Đá Thạch anh Cao 26 TV4 CTCP Tư vấn Xây dựng điện 4 26 VCS cấp VCS 27 KLS CTCP Chứng khoán Kim Long 27 VDS CTCP Chứng khoán Rồng Việt CTCP Nhựa và Môi trường xanh 28 AAA 28 VNC CTCP Tập đoàn Vinacontrol An Phát CTCP Chứng khoán 29 CHP CTCP Thủy điện Miền Trung 29 VND VNDIRECT Tổng CTCP Xuất nhập khẩu và Tổng CTCP Tái Bảo hiểm 30 VCG 30 VNR Xây dựng Việt Nam Quốc gia Việt Nam Nguồn: Báo cáo CBTT&MB cho các doanh nghiệp niêm yết trên HNX năm 2015, 2016. 135
10. Ngoài ra để hỗ trợ các DNNY nắm vững các quy định hiện hành về CBTT và quản trị công ty, HNX đã phát hành sổ tay hướng dẫn CBTT và sổ tay quản trị công ty. Nhờ đó, các DNNY có thể từng bước cải thiện được việc minh bạch thông tin, đáp ứng các yêu cầu theo thông lệ quốc tế. - Từ những nỗ lực của cơ quan quản lý, số DNNY tuân thủ pháp luật tăng l n, số doanh nghiệp vi phạm CBTT giảm dần. Báo cáo đánh giá tình hình CBTT và minh bạch của các DNNY trên HNX tuy mới được triển khai gần đây nhưng nó đã đem lại những hiệu ứng tích cực từ phía các doanh nghiệp và cho thị trường. Các doanh nghiệp ý thức hơn trong việc tuân thủ pháp luật về công bố thông tin, quản trị công ty, góp phần lan tỏa sự minh bạch tới toàn thị trường. Với những doanh nghiệp đạt được danh hiệu cao sẽ cố gắng duy trì vị trí để khẳng định uy tín, thương hiệu. Với các doanh nghiệp ở các vị trí thấp hơn sẽ phải tìm hiểu nguyên nhân và đưa ra giải pháp nhằm khắc phục hạn chế để có thể nâng vị trí trong bảng xếp hạng. Trên sàn HOSE, trong năm 2015, tình hình vi phạm CBTT giảm đáng kể so với năm 2014, trong đó, số lần nhắc nhở vi phạm CBTT giảm 24,9% và số lượng công ty vi phạm giảm 21% (báo cáo thường niên HOSE, 2015). Sang năm 2016, số công ty vi phạm CBTT giảm 20% so với năm 2015, trong đó, vi phạm về chậm nộp báo cáo thường niên giảm mạnh từ 20 công ty năm 2015 xuống còn 6 công ty năm 2016, tương đương giảm 70%; vi phạm về chậm nộp báo cáo tài chính quý từ 18 công ty xuống còn 6 công ty. Theo cuộc khảo sát của Vietstock kết hợp với Hiệp hội các nhà Quản trị tài chính Việt Nam (VAFE) nhằm đánh giá mức độ tuân thủ hoạt động CBTT trên TTCK Việt Nam giai đoạn 2012-2016, kết quả cho thấy, số lượng doanh nghiệp tuân thủ đúng và đầy đủ nghĩa vụ CBTT tăng qua các năm và đặc biệt năm 2016, tăng gần gấp 2 lần so với năm 2015, và gấp 5 lần so với năm 2012. 136
11. Biểu đồ 1: Thống kê DNNY tuân thủ đúng và đầy đủ nghĩa vụ CBTT giai đoạn 2012-2016 Nguồn: cong-bo-thong-tin-nam-2016-830-495811.htm Điều này cho thấy, các doanh nghiệp niêm yết đã và đang ngày càng quan tâm, chú trọng hơn đến công tác CBTT của mình. Như vậy, cùng với sự tăng trưởng về số lượng, chất lượng hàng hóa niêm yết đã được cải thiện đáng kể thông qua hoạt động CBTT ngày càng tốt hơn, chuẩn mực quản trị công ty được củng cố hơn, góp phần nâng cao niềm tin cho toàn thị trường. - Nhận thức của DNNY trong việc minh bạch thông tin đã từng bước được nâng cao. Bên cạnh các thông tin về hiệu quả hoạt động tài chính và quản trị, nhiều doanh nghiệp đã quan tâm lập báo cáo phát triển bền vững, nhằm đánh giá những thông tin về hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ở các khía cạnh môi trường và xã hội. Điều này không chỉ giúp các doanh nghiệp củng cố, tăng cường mối hợp tác với các bên liên quan, với nhà đầu tư và cộng đồng, mà còn giúp các doanh nghiệp quản lý rủi ro kinh doanh hiệu quả, thích nghi trong môi trường đang thay đổi và tăng sức cạnh tranh trong tương lai. Việc công bố thông tin bằng tiếng Anh được nhiều DNNY dần thực hiện. 3.2. Các vấn đề còn tồn đọng - Tỷ lệ DNNY tuân thủ đúng, đầy đủ nghĩa vụ CBTT trong thời gian qua vẫn ở mức rất thấp, năm cao nhất (năm 2016) mới chiếm 18,5% trong tổng số 137
12. DNNY được khảo sát (theo báo cáo khảo sát của Vietstock kết hợp với VAFE). Trong đó, việc tuân thủ này lại chủ yếu rơi vào các doanh nghiệp có quy mô vốn hóa lớn trên thị trường, điển hình như REE và VNM. Điều này cho thấy nhận thức về vấn đề này chưa được đồng đều giữa các doanh nghiệp dẫn tới có những doanh nghiệp thường xuyên thực hiện tốt, có những doanh nghiệp năm thực hiện tốt năm không tốt. Theo thống kê của HOSE, năm 2015, nội dung vi phạm về CBTT nhiều nhất là chậm nộp báo cáo thường niên chiếm 31,25%, tiếp đến chậm nộp báo cáo tài chính quý chiếm 28,13%, đứng thứ ba là chậm nộp nghị quyết hội đồng quản trị về các vấn đề liên quan chiếm 15,6%. Sang năm 2016, vi phạm nhiều nhất lại rơi vào lỗi chậm công bố thay đổi số lượng cổ phiếu có quyền biểu quyết đang lưu hành chiếm 19,61%, các lỗi về chậm nộp báo cáo tài chính quý, báo cáo thường niên chỉ còn chiếm 11,76% cho từng loại. - Vấn đề quản trị trong các DNNY chưa thực sự được cải thiện. Tình trạng vi phạm quy định về quản trị công ty, về CBTT trên TTCK của một bộ phận DNNY, đặc biệt là doanh nghiệp đăng ký giao dịch, công ty đại chúng vẫn diễn ra. Mức điểm số quản trị doanh nghiệp bình quân chung của 100 công ty niêm yết tại Việt Nam là 42,5%, rất thấp so với tiêu chuẩn thực tiễn quản trị doanh nghiệp tốt là 65-74%. Điểm số cho tất các tiêu chí về hiệu quả hoạt động quản trị doanh nghiệp tổng thể, quyền của cổ đông, đối xử bình đẳng với cổ đông, vai trò của các bên có quyền lợi liên quan, minh bạch và công bố thông tin, trách nhiệm của hội đồng quản trị hay ban kiểm soát của các doanh nghiệp được nghiên cứu đều ở dưới mức 60%. Có thể thấy rõ rằng, công tác quản trị doanh nghiệp tại Việt Nam chưa thực sự trở thành trọng tâm trong quá trình đưa ra quyết định của doanh nghiệp. Theo nguyên tắc quản trị của OECD, một hội đồng quản trị hiệu quả phải hành động với niềm tin và sự cẩn trọng, nghiêm túc để phục vụ tốt nhất lợi ích của công ty và các cổ đông; thực hiện đầy đủ các chức năng chính. Ở Việt Nam, do các DNNY chưa có bề dày hoạt động và phần lớn đều là doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hóa, nên thực tế, tổ chức một hội đồng quản trị (HĐQT) hiệu quả là điểm yếu chung của nhiều doanh nghiệp. Vì thế, việc chấm điểm tất cả các DNNY trên hai Sở vừa tạo động lực, vừa tạo sức ép để 138
13. các doanh nghiệp phải hoàn thiện dần công tác quản trị, đặc biệt là trách nhiệm của HĐQT trong quá trình vận hành cùng TTCK Việt Nam. Bên cạnh đó, quy định pháp luật về quản trị công ty, về CBTT chưa hoàn chỉnh; một số quy định còn mới, cần có thời gian triển khai vào thực tế; ý thức tuân thủ các quy định của một số tổ chức, cá nhân tham gia thị trường còn chưa đầy đủ; chế tài xử phạt chưa đủ mạnh, - Mức độ công khai hóa chưa cao: Kém công khai hóa là một trong số các vấn đề lớn của quản trị công ty hiện nay ở Việt Nam. Chủ sở hữu, các cổ đông không nhận được một cách kịp thời, chính xác và đầy đủ các thông tin cơ bản về công ty, từ tổng số tài sản đến đánh giá chính xác về thực trạng tài chính hiện nay và thông tin về lưu chuyển tiền tệ trong quá khứ, báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu. Thông tin loại này bao gồm những dự đoán của HĐQT hay cán bộ quản lý về những biến đổi giá trị có thể xảy ra trên mỗi loại thị trường mà công ty đang hoạt động (thị trường sản phẩm, thị trường cung ứng nguyên liệu, thị trường vốn, thị trường lao động), và ước tính thay đổi cầu đối với sản phẩm của công ty. Đây là những thông tin không thể thiếu được để đánh giá giá trị công ty trong dòng vận động, vì nó cho phép nhà đầu tư dự tính được những thay đổi có thể xảy ra thì tương lai, trong lưu chuyển tiền tệ. Bên cạnh đó, các thông tin trực tiếp liên quan đến lợi ích của những người quản lý cũng rất ít, thậm chí không được công khai hóa. Đó là các thông tin về tiền lương, thù lao, và lợi ích khác, thông tin về dòng tiền đến với cổ đông đa số. - Việc CBTT bằng tiếng Anh còn hạn chế, nên gây khó khăn cho nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thông tin, cũng như nâng hạng TTCK. 4. Kết luận và khuyến nghị Trên cơ sở những thành tựu đã đạt được cũng như những hạn chế còn tồn tại trong vấn đề CBTT và minh bạch trên TTCK, một số khuyến nghị được đề xuất nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng CBTT và minh bạch của các DNNY tạo niềm tin, sự công bằng cho các nhà đầu tư, từng bước hướng tới các chuẩn mực và thông thông lệ quốc tế, thúc đẩy TTCK phát triển ổn định và lành mạnh. 139
14.  Đối với cơ quan quản lý thị trường Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao chất lượng quản trị công ty theo chuẩn quốc tế, cũng như cập nhật các quy định mới về quản trị công ty tại Luật DN 2014; cần bổ sung báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu như là một báo cáo độc lập trong hệ thống báo cáo tài chính; quy định báo cáo tài chính công bố của DNNY trình bày số liệu ít nhất 03 năm gần đây, điều này giúp nhà đầu tư có cơ sở đánh giá xác thực hơn về khả năng và xu hướng phát triển của doanh nghiệp; bổ sung một số chế tài và nâng mức phạt đối với các hành vi vi phạm quy định về CBTT. Thứ hai, tăng cường công tác thanh tra, giám sát sự tuân thủ của các DNNY và xử lý vi phạm nhằm nâng cao tính kỷ luật và lòng tin của thị trường. Luôn quan tâm, coi trọng việc cải thiện và nâng cao chất lượng quản trị công ty, đặc biệt là minh bạch và CBTT tại các DNNY. Thứ ba, tăng cường công tác thông tin tuyên truyền để nâng cao nhận thức, trước hết là cho lãnh đạo doanh nghiệp về tuân thủ yêu cầu minh bạch CBTT, về vai trò và các nguyên tắc quản trị, làm cơ sở cho quá trình thực hành quản trị, tuân thủ, áp dụng quản trị công ty theo thông lệ tốt nhất, cải thiện quan hệ nhà đầu tư. Đồng thời đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng đối với các cấp lãnh đạo doanh nghiệp về CBTT, về quản trị công ty, giúp họ nhận thức đầy đủ và tự nguyện hướng doanh nghiệp áp dụng theo những nguyên tắc quản trị tốt nhất. Thứ tư, đẩy mạnh ứng dụng có hiệu quả công nghệ thông tin trong thực hiện báo cáo và công bố thông tin đảm bảo việc CBTT nhanh chóng, chính xác và kịp thời. Thứ năm, tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế nhằm nâng cao chất lượng quản trị công ty. Khuyến khích các doanh nghiệp tham gia các cuộc bình chọn, đánh giá sự minh bạch do các tổ chức có chuyên môn thực hiện. Thứ sáu, nghiên cứu và áp dụng khung đánh giá mức độ CBTT và minh bạch theo chuẩn quốc tế chung cho các DNNY trên thị trường vì trong tương lai xu thế hai Sở sẽ được sáp nhập với nhau thành một Sở duy nhất. 140
15.  Đối với doanh nghiệp Thứ nhất, lãnh đạo doanh nghiệp cần không ngừng nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật, nhận thức đầy đủ về vai trò và nguyên tắc quản trị công ty, về CBTT để nâng cao tính minh bạch của thị trường và cũng là chìa khóa cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Thứ hai, cần đối xử bình đẳng giữa cổ đông, tăng cường sự tiếp cận thông tin của cổ đông; tạo điều kiện hơn nữa cho cổ đông thiểu số, đặc biệt là cổ đông nước ngoài thực hiện quyền cho cổ đông. Thứ ba, nâng cao chất lượng báo cáo thường niên, báo cáo tài chính, giảm đến mức thấp nhất sự sai lệch về tình hình tài chính trước và sau khi kiểm toán; nâng cao chất lượng thông tin được công bố; tăng cường việc thực hiện các thông lệ tốt về CBTT. Thứ tư, nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐQT và ban kiểm soát thông qua việc áp dụng các thông lệ quản trị công ty tốt; có các phương án phòng tránh và xử lý các xung đột lợi ích. Tài liệu tham khảo 1. Bộ nguy n tắc quản trị công ty của G20/OECD, năm 2015. 2. Phan Hồng Mai, Trương Hoài Linh, Nguyễn Thanh Lan, Trịnh Chi Mai, Vũ Thị Thúy Vân, T c động của thể chế tới tính minh bạch, hiệu quả và bền vững của thị trường tài chính Việt Nam, thuộc đề tài cấp Nhà nước “Hoàn thiện thể chế cho phát triển thị trường tài chính của Việt Nam minh bạch, hiệu quả và bền vững giai đoạn 2016 đến 2020”. Mã số: ĐTĐL.XH.09/15. 3. Lê Trường Vinh (2008), “Minh bạch thông tin c c doanh nghiệp ni m yết tại SGD chứng khoán Sài Gòn”, Luận văn Thạc sỹ, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. 4. HNX, B o c o thường ni n năm 2014, 2015. 5. HOSE, B o c o thường ni n năm 2014, 2015, 2016. 6. hanh-cung-doanh-nghiep-119275.html 141
16. 7. Tạp chí chứng khoán, số 1 – 02/2016. 8. 830-497749.htm 9. cong-bo-thong-tin-nam-2016-830-495811.htm 10. nghiep/huong-toi-he-thong-quan-tri-doanh-nghiep-chuyen-nghiep- 77839.html 11. Bushman RM, Piotroski JD, Smith AJ (2004), What determines corporate transparency?J. Acc. Res, 42(2): 207-252. 12. Granados, N., Gupta, A., & Kauffman, R. 2005. Transparency Strategy in Internet-Based Selling. Advances in the Economics of Information Systems. 80-112. 142