Chăm sóc bệnh nhi sốt xuất huyết

Nội dung text: Chăm sóc bệnh nhi sốt xuất huyết

1. Tài li ệu sinh ho ạt Khoa h ọc K ỹ thu ật Điều d ưỡng BỆNH VI ỆN NHI ĐỒNG 2 PHÒNG ĐIỀU D ƯỠNG CH ĂM SÓC B ỆNH NHI S ỐT XU ẤT HUY ẾT ĐẠI C ƯƠ NG SXH Dengue là b ệnh th ường g ặp ở tr ẻ em, b ệnh truy ền qua trung gian mu ỗi v ằn cái (Aedes aegypti). Bệnh x ảy ra quanh n ăm, cao điểm vào mùa m ưa. Bi ểu hi ện lâm sàng: ° Sốt cao liên t ục 39 0 C- 40 0C ° Xu ất huy ết da: Lacet (+), ban xu ất huy ết, b ầm máu ,ch ảy máu cam, ch ảy máu chân r ăng, nôn ra máu, tiêu phân đen. ° Gan to. ° Sốc th ường x ảy ra t ừ ngày 3 đến ngày 5 của b ệnh lúc h ạ sốt. Cận lâm sàng: ° Dung tích h ồng c ầu ≥ 20% giá tr ị bình th ường theo tu ổi, gi ới. ° Ti ểu c ầu gi ảm ≤ 100.000/ mm3 ° NS 1Ag (+), Elisa Dengue (+) Bi ến ch ứng: N ặng gây t ử vong là s ốc kho ảng 20-25% các ca Điều tr ị: SXH Dengue không s ốc ch ủ yếu là điều tr ị tri ệu ch ứng. Ch ăm sóc điều d ưỡng: rất quan tr ọng đặc bi ệt là phát hi ện s ớm các d ấu hi ệu n ặng, chuy ển độ, ti ền s ốc để báo BS x ử trí k ịp th ời ĐẶC ĐIỂM MU ỖI VẰN
2. Mu ỗi nh ỏ kho ảng 5mm có màu đen, tr ắng có sọc ở chân và l ưng (còn g ọi là mu ỗi v ằn)  Tr ứng n ở sau 3-5 ngày, sau 5-8 ngày l ăng qu ăng thành mu ỗi và sau 2-3 ngày có th ể truy ền b ệnh  Ch ỉ có mu ỗi cái đốt ng ười.  Th ường s ống trong và quanh nhà .  Mu ỗi cái đẻ tr ứng ở nh ững n ơi có n ước s ạch.  Mu ỗi đốt nhi ều l ần đến khi no, th ường vào kho ảng 7-9 gi ờ sáng và 5-6 gi ờ chi ều. CH ẨN ĐOÁN Bệnh SXH Dengue được chia làm 3 m ức độ (Theo OMS năm 2009): ° Sốt xu ất huy ết Dengue ° Sốt xu ất huy ết Dengue có d ấu hi ệu c ảnh báo ° Sốt xu ất huy ết Dengue n ặng. Các m ức độ sốt xu ất huy ết Dengue. 1. S ốt xu ất huy ết Dengue a) Lâm sàng Sốt cao đột ng ột, liên t ục t ừ ngày 2 – ngày 7 và có ít nh ất 2 trong các d ấu hi ệu sau: ° Bi ểu hi ện xu ất huy ết có th ể nh ư nghi ệm pháp dây th ắt d ươ ng tính, ch ấm xu ất huy ết dưới da, ch ảy máu chân r ăng, ch ảy máu cam. ° Nh ức đầu, chán ăn, bu ồn nôn. ° Da xung huy ết, phát ban. b) C ận lâm sàng ° Hematocrit bình th ường ho ặc t ăng. ° Số lượng ti ểu c ầu bình th ường ho ặc h ơi gi ảm ° Số lượng b ạch c ầu th ường gi ảm. 2. Sốt xu ất huy ết Dengue có d ấu hi ệu c ảnh báo Gồm các tri ệu ch ứng lâm sàng c ủa SXH Dengue, kèm theo các d ấu hi ệu sau: ° Vật vã, l ừ đừ, li bì. ° Đau b ụng vùng gan ho ặc ấn đau vùng gan. ° Gan to > 2 cm. ° Nôn nhi ều.
3. ° Xu ất huy ết niêm m ạc. ° Ti ểu ít. ° Xét nghi ệm máu: o Hematocrit t ăng cao. o Ti ểu c ầu gi ảm nhanh chóng. Nếu ng ười b ệnh có nh ững d ấu hi ệu c ảnh báo trên ph ải theo dõi sát m ạch, huy ết áp, s ố lượng nước ti ểu, Hct, ti ểu cầu và có ch ỉ định truy ền d ịch k ịp th ời. 3. Sốt xu ất huy ết Dengue n ặng Có m ột trong các bi ểu hi ện sau: Thoát huy ết t ươ ng n ặng d ẫn đến s ốc gi ảm th ể tích (S ốc SXH Dengue), ứ dịch ở khoang màng ph ổi và ổ bụng nhi ều. ° Xu ất huy ết n ặng. ° Suy đa c ơ quan. B. KẾ HO ẠCH CH ĂM SÓC 1. Nh ận định: Hỏi: Bệnh s ử: V Sốt ngày th ứ mấy? V Tính ch ất s ốt (s ốt cao liên t ục 390C – 400C, kéo dài 3 – 4 ngày li ền) V Có co gi ật không? V Bệnh nhân có nôn ói không? Đau b ụng? V Có ch ảy máu m ũi, ch ảy máu chân r ăng, ch ấm xu ất huy ết? V Tiêu phân đen? V Đã uống thu ốc gì? Ti ền s ử: V Tr ước đây có b ị sốt xu ất huy ết không? V Trong gia đình hay lân c ận có tr ẻ nào bị SXH không? Th ăm khám: V Tổng tr ạng: cân n ặng, chi ều cao, da niêm. V Tri giác: v ật vã, b ức r ức, l ơ m ơ.
4. V Dấu sinh hi ệu nhi ệt độ, m ạch, huy ết áp, nh ịp th ở. V Dấu hiệu xu ất huy ết: ch ảy máu cam, ch ảy máu chân r ăng, ói ra máu, tiêu phân đen Cận lâm sàng ° Ti ểu c ầu gi ảm 12 tu ổi 60-100 100-120 b) D ấu hi ệu ch ảy máu: ° Nghi ệm pháp dây th ắt d ươ ng tính ° Bầm tím n ơi tiêm, ch ảy máu m ũi, ch ảy máu chân r ăng. ° Nôn ra máu (s ố lượng, tính ch ất) ° Tiêu phân đen (s ố lượng, tính ch ất) c) Nhi ệt độ: S ốt cao khi nhi ệt độ đo ở nách ≥ 39 0C d) Tri giác: B ứt r ứt, khó ch ịu. e) Tiêu hoá: Đau b ụng, đau h ạ sườn ph ải và nôn. f) L ượng n ước ti ểu bình th ường: Nhi ều h ơn 1 ml/kg cân nặng/ gi ờ. g) Tình tr ạng dinh d ưỡng: bi ếng ăn u ống.
5. Sốt do bệnh lý s ốt xu ất huy ết Dengue Hành động Mục đích - Lý do Để xác đị nh có s ốt. S ốt khi T 0 ở nách > 1 Theo dõi nhi ệt độ 37,5 0C Mặc qu ần áo m ỏng, v ải s ợi bông và n ằm 2 Để d ễ to ả nhi ệt, giúp h ạ thân nhi ệt. nơi thoáng mát Th ực hi ện dùng paracetamol theo y l ệnh. Gi ảm s ốt,paracetamol 15mg/kg/l ần. Vì 3 Không dùng Aspirin. gây xu ất huy ết. Lau mát b ằng n ước ấm khi s ốt cao ≥ 39 0C Lau mát được ch ỉ đị nh ph ối h ợp v ới mà ch ưa đáp ứng paracetamol hoặc khi có paracetamol. 4 bi ến ch ứng co gi ật do s ốt. Không dùng Dùng n ước ấm làm h ạ nhi ệt. nước đá Vì gây co m ạch và l ạnh run. Sốc th ường xu ất hi ện N3-N5 lúc b ệnh nhi gi ảm s ốt. Theo dõi nhi ệt độ 6-8 gi ờ/l ần. Tr ường Sốt cao và t ăng nhanh d ễ gây co gi ật ở tr ẻ 5 hợp lau mát theo dõi 15 phút/1 l ần. có ti ền s ử co gi ật do s ốt. Đánh giá hi ệu qu ả thu ốc h ạ s ốt ho ặc lau mát.  Mục tiêu c ần đạt: Gi ữ thân nhi ệt tr ẻ không s ốt cao ≥ 39 0C  Dinh d ưỡng thi ếu so v ới nhu c ầu do chán ăn ho ặc nôn  Do đó cung c ấp đủ lượng d ịch và n ăng l ượng  Ch ăm sóc điều d ưỡng: Hành động Mục đích - Lý do Hỏi bà m ẹ về tình tr ạng ăn u ống c ủa tr ẻ: cháo, s ữa, Đánh giá tình tr ạng thi ếu d ịch và n ăng 1. nước và tr ẻ có nôn không lượng Hướng d ẫn bà m ẹ ch ế độ ăn phù h ợp theo tu ổi: cháo, 2. sữa. Khi tr ẻ chán ăn nên chia thành nhi ều l ần trong Cung c ấp đủ năng l ượng ngày Hướng d ẫn bà m ẹ cho tr ẻ uống thêm nhi ều n ước đun Bù th ể tích tu ần hoàn, gi ảm nguy c ơ sôi để ngu ội, n ước cam, chanh, Oresol. Không nên 3. vào s ốc Khi tr ẻ nôn phân bi ệt v ới nôn cho tr ẻ uống các lo ại n ước gi ải khát có màu nâu ho ặc ra máu đen.
6. a. Nguy c ơ gi ảm l ượng máu ngo ại biên do thi ếu d ịch: ° Mục tiêu c ần đạt: Không để xảy ra tình tr ạng gi ảm th ể tích tu ần hoàn v ới bi ểu hi ện lâm sàng nh ư: V Không có d ấu hi ệu m ất n ước. V Tay chân ấm, m ạch c ổ tay rõ V Mạch và huy ết áp bình th ường so v ới tu ổi. V Lượng n ước ti ểu >1 ml/kg cân n ặng/gi ờ. ° Ch ăm sóc điều d ưỡng Hành động Mục đích- lý do Bù l ượng d ịch thoát ra ngoài m ạch máu do t ăng tính th ấm Hướng d ẫn bà m ẹ cho tr ẻ mạch máu trong SXH Dengue để tránh nguy c ơ vào s ốc. 1. uống nhi ều n ước sôi để ngu ội; n ước cam, chanh, Oresol được ch ọn do trong thành ph ần ngoài n ước còn ch ứa Oresol. các điện gi ải r ất c ần trong b ệnh SXH Dengue. Th ường xuyên theo dõi 6 Phát hi ện s ớm và báo bác s ĩ x ử trí k ịp th ời khi tr ẻ có 2. gi ờ/ lần. S ờ tay chân, b ắt dấu hi ệu chuy ển độ, vào s ốc: tay chân l ạnh, m ạch c ổ tay mạch c ổ tay, đo huy ết áp và nhanh nh ỏ, th ời gian làm đầy mao m ạch ch ậm > 2 giây, huy ết lượng n ước ti ểu áp t ụt ho ặc k ẹt, ti ểu ít. Dung tích hồng c ầu tăng cao ch ứng t ỏ có s ự cô đặc máu ph ản 3. Th ực hi ện y l ệnh xét ánh tình tr ạng gi ảm th ể tích tu ần hoàn. nghi ệm Dung tích hồng c ầu Báo bác s ĩ khi Dung tích hồng c ầu > 41% Hướng d ẫn bà m ẹ nh ận bi ết được các d ấu hi ệu ti ến tri ển nặng, chuy ển độ th ường x ảy SXH Dengue không s ốc th ường n ằm phòng b ệnh nh ẹ, luôn có ra vào ngày 3 – ngày 5 của mẹ ch ăm sóc. 4. bệnh. Các d ấu hi ệu chuy ển độ là: li bì, tay chân l ạnh, Do đó n ếu bà m ẹ được h ớng d ẫn v ề các d ấu hi ệu ti ến tri ển đau b ụng, nôn nhi ều ho ặc nặng thì có th ể ph ụ giúp điều d ưỡng theo dõi. nôn máu, tiêu phân đen, ti ểu ít
7. b. Nguy c ơ xu ất huy ết da, niêm m ạc do r ối lo ạn đông máu trong s ốt xu ất huy ết Dengue ° Mục tiêu c ần đạt: H ạn ch ế tối đa xu ất huy ết da, niêm m ạc khi th ực hi ện th ủ thu ật. ° Ch ăm sóc điều d ưỡng: Hành động Mục đích- Lý do Th ực hi ện tiêm t ĩnh m ạch đúng k ỹ thu ật, Gi ảm nguy c ơ nhi ễm trùng n ơi tiêm và nhi ễm trùng toàn 1. đảm b ảo vô trùng thân Truy ền d ịch đúng k ỹ thu ật, đảm b ảo vô 2. trùng và thay chai, dây d ịch truy ền hàng Gi ảm nguy c ơ nhi ễm trùng toàn thân ngày Đảm b ảo vô trùng khi cho thu ốc qua Không có nhi ễm trùng toàn thân. 3. đường t ĩnh m ạch. Sát trùng khoá ch ạc ba d ễ và vô trùng hơn so v ới cổng Dùng khoá ch ạc ba n ếu có. kim lu ồn. Thay b ăng n ơi tiêm hàng ngày ho ặc khi 4. Hạn ch ế nhi ễm trùng t ại n ơi tiêm bị ướt, b ẩn 5. Theo dõi nhi ệt độ Nếu nhi ễm trùng n ơi tiêm, tr ẻ sẽ sốt >7 ngày. c. Thi ếu ki ến th ức v ề bệnh s ốt xu ất huy ết Dengue ° Mục tiêu c ần đạt: Bà m ẹ bi ết cách ch ăm sóc tr ẻ khi n ằm vi ện và cách phòng ng ừa b ệnh sốt xu ất huy ết Dengue. ° Ch ăm sóc điều d ưỡng: Hành động Mục đích - Lý do Bù l ượng d ịch thoát ra ngoài m ạch máu trong SXH-D Hướng d ẫn bà m ẹ cho tr ẻ uống nhi ều nước sôi để để tránh nguy c ơ vào s ốc. Thành ph ần c ủa Oresol ngoài 1. ngu ội, n ước cam, chanh, Oresol. nước còn ch ứa các ch ất điện gi ải r ất c ần trong SXH Dengue. Hướng d ẫn bà m ẹ cách ch ăm sóc tr ẻ sốt: uống Sốt gây m ất n ước. Paracetamol h ạ nhi ệt do tác d ụng nhi ều n ước, ăn cháo, u ống s ữa, cho u ống 2. đưa ngưỡng điều nhi ệt tr ở về mức bình th ường. Aspirin paracetamol theo c ữ nếu có, cách lau mát khi tr ẻ dễ gây xu ất huy ết d ạ dày. sốt cao Không dùng Aspirin
8. Hướng d ẫn bà m ẹ nh ận bi ết được các dấu hi ệu SXH Dengue không s ốc th ường n ằm phòng b ệnh nh ẹ chuy ển độ th ường x ảy ra vào ngày 3 - ngày 5 của luôn có m ẹ ch ăm sóc. Do đó n ếu bà m ẹ được h ướng d ẫn 3. bệnh. Các d ấu hi ệu chuy ển độ là li bì, tay chân về các d ấu hi ệu ti ến tri ển n ặng thì có th ể ph ụ giúp điều lạnh, đau bụng, nôn nhi ều ho ặc nôn ra máu, đi dưỡng theo dõi. ngoài phân đen, ti ểu ít. Hi ện ch ưa có vaccin phòng ng ừa SXH. Di ệt mu ỗi, di ệt Hướng d ẫn bà m ẹ bi ết cách phòng ng ừa s ốt xu ất 4. lăng qu ăng là bi ện pháp h ữu hi ệu nh ất giúp phòng bệnh huy ết Dengue. SXH-D DUY ỆT BAN GIÁM ĐỐC TR ƯỞNG PHÒNG ĐIỀU D ƯỠNG CN ĐD. Nguy ễn Th ị Kim Liên