Cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng: Thành tựu và những vấn đề đặt ra

Nội dung text: Cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng: Thành tựu và những vấn đề đặt ra

1. CƠ CHẾ QUẢN LÝ XUẤT KHẨU GẠO QUA ĐỊA BÀN TỈNH CAO BẰNG: THÀNH TỰU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 经高平省大米出口管理机制：成就与问题 Ths. Phạm Thị Dự Trường Đại học Thương mại 商业大学硕士 范氏玉 Tóm tắt: Quản lý xuất khẩu nói chung, quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn một tỉnh biên giới phía Đông Bắc Việt Nam giáp với Tây Nam Trung Quốc nói riêng là một nhiệm vụ cấp thiết, đòi hỏi vừa đảm bảo phát triển kinh tế biên mậu, vừa đảm bảo an ninh quốc phòng và hài hòa chính trị là một yêu cầu đầy khó khăn và thử thách đối với tỉnh Cao Bằng. Tình trạng hàng nông sản Việt Nam, trong đó có mặt hàng gạo bị ùn tắc tại các cửa khẩu, bị thương lái Trung Quốc ngừng thu mua hay ép giá bán thấp thời gian qua gây ảnh hưởng không nhỏ tới lợi ích của các doanh nghiệp, thương nhân Việt. Do đó, đòi hỏi cần có sự nhìn nhận và đánh giá về cơ chế quản lý xuất khẩu gạo để từ đó có thể góp phần hỗ trợ thúc đẩy xuất khẩu gạo Việt Nam trong đó có địa bàn tỉnh Cao Bằng. Trên cơ sở đó, bài viết tập trung trình bày nội dung cơ chế quản lý xuất khẩu gạo, chỉ ra những thành tựu và những vấn đề còn đặt ra trong quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng. Từ khóa: Xuất khẩu, gạo, Cao Bằng, thành tựu 摘要 出口管理机制，特别是大米经越南东北与中国西接壤的一个省销向中国市场的 管理工作是一个迫切要求。其需要保证边贸经济发展的同时，也需要保证国防安宁与 政治和谐。对于高平省，这就是一个十分困难的挑战。最近越南农产其中包括大米在 内在越中许多口岸出现堵塞状况；被中国商家暂停收购或将价格降低等问题对越南的 商家企业的利益损害不知多少。因此，需要对大米出口管理机制的看法与评估，从而 促进越南包括高平省在内大米出口。在此基础上，本文集中展示大米出口管理机制内 容，指出当前大米经高平省出口活动所得到的成就与存在的问题。 关键词：出口，大米，高平，成就 Đặt vấn đề Cao Bằng là tỉnh có đường biên giới dài nhất trong 6 tỉnh biên giới phía Bắc với 333 km giáp với tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc) - là nơi đông dân, giao thông thuận lợi. Mặc dù không có được lợi thế thuận lợi về giao thông như Lạng Sơn hay Quảng Ninh nhưng các cửa khẩu quốc tế tại Cao Bằng là Trà Lĩnh và Tà Lùng lại là địa chỉ được nhiều doanh nghiệp xuất nhập khẩu tìm đến và lượng hàng qua các cửa khẩu này đã tăng đều theo các năm. Kinh 758
2. tế cửa khẩu đã được Cao Bằng đưa vào chiến lược phát triển trọng tâm của tỉnh với mức đầu tư khá lớn. Bên cạnh việc khai thác lợi thế của các cửa khẩu để phát triển hoạt động kinh doanh tạm nhập tái xuất, Cao Bằng cũng tạo điều kiện thuận lợi để thúc đẩy xuất khẩu nông sản. Gạo không phải là nông sản chủ lực xuất khẩu qua địa bàn tỉnh Cao Bằng, nhưng nó lại là mặt hàng thỏa mãn nhu cầu cấp thiết và lượng cầu lớn của thị trường Trung Quốc. Việc xuất khẩu gạo có những thuận lợi và khó khăn riêng, đòi hỏi cần có cơ chế quản lý phù hợp hỗ trợ thúc đẩy xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng. 1. Sự cần thiết và nội dung cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Cơ chế quản lý xuất khẩu có thể được hiểu là các phương thức mà qua đó Nhà nước tác động có định hướng theo những điều kiện nhất định mà các đối tượng (chủ thể và khách thể) tham gia hoạt động xuất khẩu nhằm đảm bảo cho sự tự vận động của hoạt động xuất khẩu hướng đến các mục tiêu kinh tế - xã hội đã định của Nhà nước. (Nguồn: Trang 249, Giáo trình Kinh tế ngoại thương, 2006). 1.1. Sự cần thiết quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Quản lý nhà nước đối với xuất khẩu gạo của Việt Nam nói chung, xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng nói riêng là một yêu cầu mang tính khách quan. - Điều tiết, tạo môi trường tương tác cho các chủ thể: Gạo Việt Nam xuất khẩu qua địa bàn tỉnh Cao Bằng chủ yếu là xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Thực tế cho thấy, Việt Nam chưa tổ chức nghiên cứu một cách bài bản về thị trường tiêu thụ gạo của Trung Quốc. Cái Việt Nam cần không phải là vài đoàn cán bộ nhà nước đi nghiên cứu "làm phép" mà phải là cơ quan quản lý nhà nước có chức năng quản lý gạo xuất khẩu thật sự kết hợp với doanh nghiệp. Việc có sự tham gia của doanh nghiệp (DN) là bắt buộc, đặc biệt là DN xuất khẩu gạo có uy tín chứ không phải chỉ có Tổng công ty lương thực miền Bắc và Tổng Công ty Lương thực miền Nam. - Sự thiếu sót trong mua bán gạo giữa thương nhân Việt Nam và thương nhân Trung Quốc: Đối với một thị trường lớn, ổn định thì quan hệ giao dịch phải chính ngạch, ký kết hợp đồng đàng hoàng, có thể ký trước 1 năm, thậm chí trước 2-3 năm để đảm bảo uy tín, độ tin cậy. Việt Nam chưa làm được điều này mà chỉ XK gạo tiểu ngạch - ùn ùn chở gạo lên biên giới, Trung Quốc cần thì mua, không cần thì đổ đống. Kiểu làm ăn gặp đâu bán đấy, có khách thì bán, không có khách thì thôi, mua bán trao tay, thanh toán rất rắc rối. Không phải phía Trung Quốc không có nhu cầu nhưng vì Việt Nam XK tiểu ngạch, lại có những hàng khác hiệu quả cao hơn nên họ mua những hàng đó chứ không mua gạo Việt Nam, thậm chí chuyển sang mua gạo của Thái Lan, Campuchia - Gạo Việt Nam chất lượng không đồng đều, loại độ ẩm cao, loại độ ẩm thấp, đổ đống lại chỉ một vài tháng là mốc: Với kiểu gặp gì bán nấy, thấy thị trường Trung Quốc lớn là cứ làm ào ào, sản xuất mà chưa có kế hoạch thị trường, tìm hiểu thị trường, giao dịch, hợp đồng nên sản xuất ra mà không bán được thì là chuyện bình thường, là lỗi của Việt Nam. Tất nhiên về phía Trung Quốc, họ cũng biết lối mua bán của Việt Nam nên mới bắt chẹt, bắt thóp để Việt Nam buộc phải bán rẻ. - Bảo vệ lợi ích cho người nông dân: Trong chuỗi lợi nhuận từ sản xuất lúa gạo, hiện tại chỉ thương lái và DN xuất khẩu hưởng nhiều nhất. Nguyên nhân do DN xuất khẩu chưa gắn kết chặt chẽ với nông dân (thông qua việc cung cấp đầu vào, hỗ trợ kỹ thuật, xây dựng vùng nguyên liệu và bao tiêu sản phẩm). DN không muốn tái đầu tư cho nông dân, DN chủ 759
3. yếu đầu tư vào các lĩnh vực kinh doanh khác như vật tư nông nghiệp, hàng hóa công nghiệp để tìm kiếm lợi nhuận. Rõ ràng việc lợi nhuận từ kinh doanh lúa gạo đang rơi vào tay thương lái khá nhiều là bất hợp lý. Hội Nông dân có danh thì cao, nhưng thực chất vai trò mờ nhạt, ít phục vụ được cho nông dân. Còn Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) lại có vị thế quá lớn, có quá nhiều lợi thế trong việc đề xuất chính sách. Họ không quan tâm đến nông dân khi đề xuất chính sách thu mua tạm trữ lúa gạo mà thay vào đó là bảo vệ quyền lợi của các DN xuất khẩu. - Xuất khẩu nói chung, xuất khẩu gạo nói riêng qua địa bàn tỉnh Cao Bằng mang tính nhạy cảm tới vấn đề chính trị, mậu dịch biên giới: Cao Bằng là địa phương có đường biên giới dài nhất trong số các tỉnh biên giới giáp Trung Quốc. Hiện nay, trên địa bàn Cao Bằng có 5 chi cục hải quan cửa khẩu thực hiện việc giao thương với Trung Quốc, nhiều nhất trong các địa phương có biên giới với Trung Quốc. Xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng đòi hỏi vừa đảm bảo mục tiêu kinh tế và xã hội vừa đảm bảo phát triển kinh tế biên mậu và an ninh biên giới. 1.2. Nội dung cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Cơ chế quản lý xuất khẩu gạo bao gồm ba thành tố cơ bản: a. Chủ thể điều chỉnh Chủ thể điều chỉnh quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng bao gồm các cơ quan lập pháp, hành pháp từ trung ương tới địa phương. - Về cơ cấu quản lý trực tiếp: Quốc hội, Chủ tịch nước, Bộ Công Thương, Sở Công Thương tỉnh Cao Bằng. - Về cơ cấu bộ máy quản lý chuyên ngành: Các Bộ, ngành liên quan (Bộ Nông nghiệp và PTNT, Bộ Y tế, Bộ Khoa học công nghệ, Bộ Tài chính, ); Các Sở, Cục liên quan (Sở Nông nghiệp, Sở Y tế, Sở Khoa học Công nghệ, ), Cục Hải quan Cao Bằng (gồm: Chi cục Hải quan cửa khẩu Tà Lùng; Chi cục Hải quan cửa khẩu Trà Lĩnh; Chi cục Hải quan cửa khẩu Sóc Giang; Chi cục Hải quan cửa khẩu Bí Hà; Chi cục Hải quan cửa khẩu Pò Peo). - Về cơ cấu bộ máy quản lý theo cấp: UBND tỉnh Cao Bằng; UBND huyện (gồm 12 huyện) b. Đối tượng điều chỉnh Các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng. Tính đến nay, hiện có 7 doanh nghiệp được UBND tỉnh cho phép thực hiện xuất khẩu dịch vụ gạo qua địa bàn. Trong đó có 5/7 doanh nghiệp trực thuộc địa bàn tỉnh, còn 2 doanh nghiệp ngoại tỉnh. Cụ thể là: Công ty TNHH một thành viên CT (được cấp phép XK gạo ngày 31/10/2014); Tổng Công ty đầu tư và xuất nhập khẩu Cao Bằng (06/01/2015); Doanh nghiệp tư nhân Thu Hương (12/8/2015); Công ty TNHH dịch vụ sản xuất và xuất nhập khẩu Hùng Dũng (30/10/2014); Công ty TNHH thương mại Thu Công (30/10/2015); Công ty cổ phần xuất nhập khẩu nông sản Xuyên Việt - Hưng Yên (05/12/2014); Tổng Công ty thương mại Hà Nội (31/10/2014). Ngoài ra, trên địa bàn tỉnh còn có nhiều DN không được phép kinh doanh xuất khẩu gạo hoặc các thương lái vẫn thực hiện buôn bán tiểu ngạch - điều này gây khó khăn trong công tác quản lý xuất khẩu gạo. 760
4. c. Công cụ điều chỉnh Bài viết tập trung làm rõ những văn bản pháp luật Trung ương và địa phương ban hành, kèm theo đó là các điều kiện và thủ tục mà các DN xuất khẩu gạo phải tuân thủ. * Các văn bản pháp lý - Căn cứ theo quy định tại Nghị định số 12/2006/NĐ-CP của Chính phủ ngày 23/01/2006 quy định chi tiết thi hành Luật Thương mại về hoạt động mua bán hàng hóa quốc tế và các hoạt động đại lý mua, bán, gia công và quá cảnh hàng hóa với nước ngoài và Thông tư số 04/2006/TT-BTM ngày 06/4/2006 của Bộ Thương mại hướng dẫn thực hiện Nghị định số 12/2006/NĐ-CP thì mặt hàng gạo không thuộc Danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu hay hạn chế xuất khẩu, cũng không thuộc Danh mục hàng hóa phải xin giấy phép khi xuất khẩu. - Căn cứ quy định tại Nghị định số 109/2010/NĐ-CP ngày 04/11/2010 của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo và Thông tư số 44/2010/TT-BCT ngày 31/12/2010 của Bộ Công Thương quy định chi tiết một số điều của Nghị định số 109/2010/NĐ-CP thì chỉ những thương nhân đáp ứng đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo và được cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo (do Bộ Công Thương cấp) mới được kinh doanh xuất khẩu gạo. - Ngày 30 tháng 7 năm 2012, UBND tỉnh Cao Bằng đã ban hành kèm theo Quyết định số 05/2012/QĐ-UBND “Quy chế quản lý hoạt động thương mại biên giới trên địa bàn tỉnh Cao Bằng”. Nội dung của Quy chế gồm có 05 chương và 14 điều, hệ thống và chi tiết các quy định về quản lý các hoạt động thương mại biên giới trên địa bàn tỉnh, như: hoạt động mua bán trao đổi hàng hóa của cư dân biên giới; mua bán hàng hóa tại chợ biên giới, chợ cửa khẩu, chợ trong khu kinh tế cửa khẩu; hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa qua biên giới Đây là một trong những cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác quản lý điều hành hoạt động thương mại biên giới của tỉnh phát triển theo hướng ổn định và bền vững. - Quyết định số 30/2015/QĐ-UBND, ngày 8/9/2015 về việc ban hành Quy chế quản lý hoạt động kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng. Quyết định này được thay thế Quyết định 1223/QĐ-UBND ngày 25/8/2014 về Ban hành Quy định tạm thời quản lý hoạt động kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo qua địa bàn tỉnh và Quyết định 1577/QĐ-UBND ngày 15/10/2014 của Ủy ban nhân dân tỉnh về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định 1223/QĐ-UBND. Đây là văn bản quy phạm pháp luật đối với lĩnh vực quản lý hoạt động kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo qua các cửa khẩu, lối mở trên địa bàn tỉnh. Đối tượng áp dụng là các cơ quan tổ chức, cá nhân có liên quan đến quản lý hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo và các doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo qua các cửa khẩu trên địa bàn tỉnh. * Thủ tục xuất khẩu Các DN trực tiếp xuất khẩu gạo qua các cửa khẩu trên địa bàn tỉnh Cao Bằng phải tuân thủ các quy định tại Điều 4, Điều 6 Nghị định 109/2010/NĐ-CP của Chính phủ và có Hợp đồng xuất khẩu gạo đáp ứng Khoản 2, Điều 3 Thông tư số 44/2010/TT-BCT của Bộ Công Thương; có đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật; chấp hành tốt Luật Hải quan, pháp luật thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; có Hợp đồng xuất khẩu giữa 3 bên. Về thủ tục hồ sơ đăng ký xuất khẩu mặt hàng gạo: Các DN trực tiếp kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo thực hiện theo quy định của Nghị định số 109/2010/NĐ-CP của Chính phủ 761
5. và các văn bản liên quan. Hồ sơ gồm: Đơn đề nghị được thực hiện dịch vụ kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng; Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh hoặc Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp; Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo còn hiệu lực; Hợp đồng xuất khẩu giữa 3 bên; Hợp đồng ủy thác giữa DN trực tiếp kinh doanh và DN thực hiện dịch vụ kinh doanh xuất khẩu gạo; Văn bản xác nhận của cơ quan Hải quan về chấp hành tốt pháp luật hải quan, pháp luật về thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. DN đăng ký tham gia dịch vụ kinh doanh xuất khẩu gạo gửi trực tiếp 02 bộ hồ sơ đến bộ phận tiếp nhận hồ sơ của Sở Công Thương Cao Bằng. 2. Tình hình xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Để có cái nhìn rõ hơn, có thêm cơ sở để đánh giá cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng, cần xem xét khái quát về tình hình XK nói chung và XK gạo trong thời gian qua. 2.1. Khái quát chung về tình hình xuất khẩu qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Các sản phẩm xuất khẩu chủ yếu qua địa bàn tỉnh là một số mặt hàng chì thỏi, hạt điều, cao su các loại, mía cây, gạo, ; mặt hàng nhập khẩu chủ yếu là: than cốc, thuốc lá, sắt thép các loại, máy móc, thiết bị, hàng điện tử, phân bón hóa học, hàng tiêu dùng, Thị trường xuất khẩu của các DN qua địa bàn tỉnh Cao Bằng là thị trường Trung Quốc, với hơn 1,4 tỷ dân và đặc biệt là tỉnh biên giới Quảng Tây. Kim ngạch xuất khẩu (KNXK) qua địa bàn tỉnh không ngừng tăng trưởng qua các năm, từ 15,351 triệu USD năm 2006 đến 106,5 triệu USD vào năm 2009 và cao nhất vào năm 2011 đạt 341,4 triệu USD. Tuy nhiên, những năm gần đây, KNXK giảm mạnh đặc biệt là năm 2014 giảm tới 61,8%. Bảng 1: Kim ngạch xuất khẩu qua Cục Hải quan Cao Bằng Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013 Năm 2014 Trị giá So sánh Trị giá So sánh Trị giá So sánh Trị giá So sánh (Triệu 2010 (Triệu 2011 (Triệu 2012 (Triệu 2013 USD) (%) USD) (%) USD) (%) USD) (%) 341,4 68,1 339 -1 142 -51,8 54 -61,8 Nguồn: customs.gov.vn Năm 2011 trị giá hàng hóa thông quan tăng mạnh tới hơn 70% thì năm 2012 đã bắt đầu giảm nhưng không đáng kể chỉ 2,5%. Năm 2013 và 2014 thì con số này giảm rất mạnh tới hơn một nửa. Bảng 2: Tổng trị giá hàng hóa thông quan qua Cục Hải quan Cao Bằng Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013 Năm 2014 Trị giá So sánh Trị giá So sánh Trị giá So sánh Trị giá So sánh (Triệu 2010 (Triệu 2011 (Triệu 2012 (Triệu 2013 USD) (%) USD) (%) USD) (%) USD) (%) 349,8 70,7 341 -2,5 144 -57,7 66 -51,4 Nguồn: customs.gov.vn 762
6. Cùng với đó số liệu về tờ khai xuất khẩu sụt giảm là minh chứng cho thấy rõ hơn về tình trạng giảm KNXK và trị giá hàng hóa thông quan qua tỉnh Cao Bằng. Năm 2012 có khoảng hơn 5.000 tờ khai xuất khẩu, thì đến năm 2013 đã giảm mạnh chỉ đạt 1.600 tờ khai và đến 2014 lại tiếp tục giảm còn 1.200 tờ khai. Nguyên nhân của tình trạng giảm sút này xuất phát từ các yếu tố sau: - Do ảnh hưởng chính sách biên mậu của Trung Quốcvà sự kiện giàn khoan HD 981 nên lượng hàng hóa xuất khẩu (XK) giảm ở các cửa khẩu trong đó có các cửa khẩu ở Cao Bằng. Trung Quốc đang kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu gạo theo hình thức qua biên giới, tăng cường nhập khẩu theo đường chính thức từ nhiều nguồn cung cấp với giá thấp của Ấn Độ, Pakistan, Myanmar. - Hoạt động XK của các DN trong nước còn phụ thuộc hầu hết vào chính sách của Trung Quốc nên thiếu tính ổn định. Việc giao nhận hàng giữa DN hai bên thường xuyên bị gián đoạn do phía bạn thay đổi chính sách về xuất nhập khẩu nên cũng ảnh hưởng phần nào tới DN và cơ quan quản lý. - Hàng hóa xuất khẩu chủ yếu là nông sản (hạt điều chiếm tỷ trọng cao nhất) từ các tỉnh phía Nam, nhưng do giá cước vận tải tăng cao nên DN ít vận chuyển hàng hóa lên Cao Bằng để xuất khẩu. - Các số liệu thống kê về KNXK, trị giá hàng hóa thông quan và tờ khai xuất khẩu đều được thống kê bởi Cục Hải quan Cao Bằng, đó chính là những con số phản ánh XK chính ngạch, có kê khai hải quan qua địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, trên thực tế không thể thống kê hết được trị giá hàng hóa XK theo con đường tiểu ngạch. Do vậy, mặc dù trị giá XK chính ngạch giảm, nhưng có thể trị giá XK tiểu ngạch lại tăng. 2.2. Tình hình xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Thực hiện Quyết định số 1223/QĐ-UBND và Quyết định số 1577/QĐ-UBND về quy định tạm thời quản lý hoạt động kinh doanh xuất khẩu mặt hàng gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng, hiện có 7 doanh nghiệp được UBND tỉnh cho phép thực hiện dịch vụ xuất khẩu gạo qua địa bàn. Tuy nhiên chỉ có 6 đơn vị thực hiện, còn Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu nông sản xuyên Việt không triển khai. Về sản lượng gạo: Năm 2013, các doanh nghiệp đã thực hiện xuất khẩu 1.566 tấn gạo, năm 2014 xuất khẩu 6.449 tấn gạo, 8 tháng năm 2015 xuất khẩu 3.961 tấn gạo. Về kim ngạch xuất khẩu gạo: Theo bảng 3, năm 2013, KNXK gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng mới chỉ dưới 1 triệu USD thì đến năm 2014 đã tăng hơn 4 lần về mặt trị giá. So với tổng trị giá xuất khẩu của toàn tỉnh thì năm 2013 gạo chiếm tỷ trọng rất nhỏ chỉ có 0,44% thì đến năm 2014 con số này đã tăng lên hơn 10 lần chiếm 4,88%. Nguyên nhân là do các DN kinh doanh xuất khẩu gạo qua địa bàn đã tuân thủ theo sự quản lý, giám sát của các cơ quan chức năng, hạn chế được tình hình buôn lậu và gian lận thương mại xuất khẩu gạo qua các đường mòn, lối mở; tăng thu ngân sách cho địa phương. Bên cạnh đó, năm 2014 các thương lái, doanh nghiệp Trung Quốc ồ ạt nhập khẩu gạo của Việt Nam (sự việc giàn khoan HD 981, các thương lái sợ sẽ tăng giá gạo nên tăng lượng nhập) do đó KNXK gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng cũng có sự gia tăng vượt bậc. 763
7. Bảng 3: Kim ngạch xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Năm 2013 Năm 2014 Trị giá Tỷ trọng trong Trị giá Tỷ trọng trong (triệu USD) tổng XK (%) (triệu USD) tổng XK (%) 0,624 0,44 2,634 4,88 Nguồn: congthuongcaobang.gov.vn và customs.gov.vn Tuy nhiên, do sự phối hợp của các ngành chức năng chưa đồng bộ dẫn đến tình trạng một số DN chưa được UBND tỉnh cho phép vẫn thực hiện xuất khẩu gạo; gạo xuất khẩu không được khai báo Hải quan, không nộp phí theo quy định, xuất hàng vào ban đêm qua các đường mòn gây khó khăn trong công tác kiểm tra, kiểm soát, thu phí của lực lượng chức năng. Qua kiểm tra thực tế, số lượng gạo thực tế xuất khẩu gạo nhiều hơn số liệu thống kê của Hải quan và số liệu doanh nghiệp báo cáo. Hiệp hội Lương thực Việt Nam cũng ước tính, xuất khẩu gạo theo đường tiểu ngạch sang Trung Quốc năm 2013 lên tới 1,5 triệu tấn, chiếm hơn 20% tổng lượng xuất khẩu gạo chính ngạch của Việt Nam và hơn 51% tổng lượng xuất khẩu gạo của Việt Nam sang Trung Quốc. 3. Thành tựu và những vấn đề đặt ra trong cơ chế quản lý xuất gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Dựa trên cơ sở các nội dung cơ chế quản lý xuất khẩu gạo đã trình bày ở trên, tác giả đưa ra những đánh giá chung về thành tựu và những vấn đề đặt ra trong cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng. 3.1. Thành tựu - Về phía chủ thể điều chỉnh: Cơ quan quản lý các cấp đã ban hành kịp thời các quy định hỗ trợ kinh doanh xuất khẩu gạo trên địa bàn tỉnh. Các cơ quan chức năng đảm bảo công tác quản lý, giám sát, kiểm soát hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo, yêu cầu các DN thực hiện nghĩa vụ đúng, đủ, kịp thời. Sở Công Thương đã chỉ đạo lực lượng Quản lý thị trường thường xuyên phối hợp chặt chẽ với các lực lượng Hải quan, Công an, Biên phòng, các cơ quan kiểm dịch triển khai thực hiện tốt công tác kiểm tra, kiểm soát, tăng cường đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật, góp phần ngăn chặn, hạn chế các hoạt động buôn bán phức tạp xảy ra trên địa bàn. Hoạt động giao lưu hợp tác kinh tế, thương mại tỉnh Cao Bằng với các địa phương thuộc tỉnh Quảng Tây - Trung Quốc không ngừng được tăng cường mở rộng. Sở Công Thương Cao Bằng đã tham gia các Đoàn công tác của tỉnh sang nước bạn tham quan, khảo sát, học tập kinh nghiệm, tham dự các cuộc hội đàm, hội chợ, hội thảo trao đổi hợp tác kinh tế với các địa phương thuộc tỉnh Quảng Tây - Trung Quốc; tổ chức các đoàn đi dự các cuộc hội thảo tại huyện Long Châu, tại thành phố Sùng Tả - thuộc Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây - Trung Quốc; mối quan hệ hợp tác hữu nghị giữa tỉnh Cao Bằng với Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây- Trung Quốc đạt được những kết quả tích cực. Đây cũng là dịp để các nhà quản lý, các DN hai bên cùng nhau trao đổi chia sẻ, đề xuất, kiến nghị những vấn đề nhằm thúc đẩy XK hàng hóa trong đó có mặt hàng gạo ngày càng hiệu quả hơn, góp phần xây dựng vùng biên giới ngày càng ổn định, phát triển. 764
8. - Về phía đối tượng điều chỉnh: Các DN kinh doanh xuất khẩu gạo về cơ bản đã ủng hộ các quyết định của UBND tỉnh, tuân thủ theo sự quản lý giám sát của các cơ quan chức năng, hàng tháng đều thực hiện chế độ báo cáo theo quy định và thực hiện nghĩa vụ đóng góp cho ngân sách địa phương. Qua đó hạn chế được tình trạng buôn lậu trong việc xuất khẩu mặt hàng gạo qua các đường mòn, lối mở, tăng nguồn thu cho ngân sách, góp phần thúc đẩy hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh. Hoạt động XK gạo qua địa bàn tỉnh có bước chuyển biến tích cực; có sự tham gia của DN ngoại tỉnh; có sự gia tăng trong KNXK và tỷ trọng xuất khẩu gạo. Bên cạnh đó đã góp phần thúc đẩy phát triển các hoạt động dịch vụ tại các cửa khẩu, tạo nguồn thu cho DN, giải quyết việc làm cho một số lao động tại khu vực cửa khẩu, góp phần xóa đói giảm nghèo và giảm tình trạng lao động tự do sang Trung Quốc làm thuê trái pháp luật, thúc đẩy phát triển kinh tế cửa khẩu. - Về công cụ điều chỉnh: Quyết định 30/2015/QĐ-UBND ban hành có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần tạo lập môi trường pháp lý, đảm bảo cho các DN đi vào hoạt động có nề nếp, có trật tự và tạo điều kiện thuận lợi cho các thương nhân, DN khi tham gia XK gạo qua địa bàn tỉnh. Đồng thời tăng cường nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh XK mặt hàng gạo, hạn chế tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại các cửa khẩu biên giới. Thủ tục hồ sơ đăng ký xuất khẩu gạo được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể kinh doanh. Sở Công Thương Cao Bằng xem xét, thẩm định hồ sơ và trình UBND tỉnh trong thời gian 5 ngày làm việc, kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ. UBND tỉnh Quyết định cho phép DN thực hiện dịch vụ kinh doanh XK gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng trong thời gian 3 ngày, kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị của Sở Công Thương. 3.2. Những vấn đề đặt ra trong cơ chế quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, công tác quản lý hoạt động xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng vẫn những vấn đề đặt ra cần khắc phục: - Về phía chủ thể điều chỉnh: Các lực lượng chức năng tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát, phối hợp thực hiện tốt công tác thu phí sử dụng hạ tầng cửa khẩu, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Các huyện biên giới và Ban quản lý cửa khẩu, lực lượng Công an tăng cường công tác quản lý, đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn. Xuất khẩu gạo tiểu ngạch diễn ra phổ biến ở các đường mòn, lối mở và đặc biệt là vào ban đêm gây rất nhiều khó khăn và cản trở cho các cơ quan chức năng trong khi thi hành nhiệm vụ. Chính vì vậy không thể tránh khỏi vẫn tồn tại tình trạng buôn lậu, gian lận, trốn tránh nghĩa vụ của các đối tượng tham gia kinh doanh xuất khẩu gạo. Hạ tầng đường sá đi lại còn nhiều khó khăn, chi phí vận tải lớn, chưa có các cơ chế, chính sách đặc thù đủ sức hấp dẫn, thu hút các doanh nhân, DN trong và ngoài nước đến tham gia đầu tư sản xuất kinh doanh, hoạt động buôn bán xuất khẩu qua các cửa khẩu của tỉnh, 765
9. Tiến độ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng tại các Khu kinh tế cửa khẩu của tỉnh còn chậm, kết cấu hạ tầng phát triển chưa đồng bộ. - Về phía đối tượng điều chỉnh Vẫn còn tình trạng các doanh nghiệp chưa thực hiện tốt việc xin phép xuất khẩu, nộp phí đầy đủ theo quy định. Số lượng doanh nghiệp được phép kinh doanh XK gạo qua địa bàn tỉnh hiện mới chỉ có 7 doanh nghiệp. Và những DN này mới chỉ được cấp phép xuất khẩu gạo trong 2 năm trở lại đây. 5/7 doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh là những DN non trẻ, mới được thành lập trong thời gian gần đây, ví dụ như Tổng Công ty Đầu tư và Xuất nhập khẩu Cao Bằng thành lập ngày 13/10/2011. Quy mô KNXK và tỷ trọng XK gạo còn thấp. Nguồn hàng xuất khẩu không ổn định. Giá trị gạo XK không đồng đều, tình trạng ùn tắc tại các cửa khẩu vẫn còn xảy ra, thương lái Trung Quốc thay đổi chính sách mua hàng, việc bị ép giá bán gạo diễn ra phổ biến. - Về công cụ điều chỉnh Mặc dù các văn bản pháp lý của Chính phủ, Bộ Công Thương điều chỉnh hoạt động xuất khẩu gạo được ban hành từ lâu, song đối với tỉnh Cao Bằng chỉ trong 2 năm gần đây mới có quyết định của UBND tỉnh ban hành để điều chỉnh hoạt động xuất khẩu gạo. Như đã trình bày ở trên, trong năm 2014 UBND tỉnh mới chỉ ban hành Quy chế tạm thời điều chỉnh hoạt động XK gạo và đến tận tháng 9/2015 mới ban hành Quyết định để thay thế Quy chế đó. Điều này gây khó khăn cho các DN khi tham gia xuất khẩu gạo chính ngạch qua địa bàn tỉnh và lý giải tình trạng xuất khẩu gạo tiểu ngạch tồn tại phổ biến tại khu vực biên giới. 4. Định hướng và một số đề xuất 4.1. Định hướng phát triển mậu dịch biên giới tỉnh Cao Bằng Cùng với chính sách tăng cường hợp tác kinh tế thương mại của hai nước Việt Nam - Trung Quốc, mối quan hệ hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc đang có những bước tiến quan trọng theo hướng hợp tác phát triển, hòa bình và cùng có lợi. Hai tỉnh Cao Bằng - Quảng Tây đều có nguyện vọng tăng cường hợp tác kinh tế thông qua mở cửa hợp tác, phát triển khu vực biên giới giữa hai nước, xây dựng khu vực biên giới hữu nghị, vững mạnh toàn diện nhằm tạo điều kiện cho mở rộng hợp tác kinh tế thương mại giữa các địa phương trên tuyến biên giới. Với định hướng phát triển đúng đắn, hợp lý, chính sách biên mậu thông thoáng, khả thi cùng với việc tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại, hoạt động xuất nhập khẩu, thương mại biên giới ngày càng gia tăng sẽ đóng góp tích cực vào công tác phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Cao Bằng. Quy hoạch vùng tỉnh Cao Bằng bao gồm toàn tỉnh Cao Bằng có diện tích hơn 6.690 km2 với 13 đơn vị hành chính gồm một thành phố Cao Bằng và 12 huyện. Là một tỉnh thuộc vùng Đông Bắc, tỉnh Cao Bằng có đóng góp không nhỏ trong tiến trình phát triển của đất nước, nằm trong trục phát triển các tuyến hành lang Hải Phòng - Hà Nội - Lào Cai - Hà Khẩu - Côn Minh, Hải Phòng - Hà Nội - Lạng Sơn - Bằng Tường - Nam Ninh và vành đai kinh tế dọc vịnh Bắc bộ (Hải Phòng - Hạ Long - Móng Cái - Đông Hưng - Hải Nam). Trong tương lai, nếu tuyến hành lang Trùng Khánh, Tứ Xuyên - Quý Châu - Bách Sắc (Quảng Tây) - Cao Bằng - Hà Nội - ASEAN được phê duyệt thì sẽ là động lực làm bật dậy khả năng liên kết kinh tế của cả vùng Đông Bắc nói chung và Cao Bằng nói riêng. 766
10. 4.2. Một số đề xuất quản lý xuất khẩu gạo qua địa bàn tỉnh Cao Bằng - Về phía chủ thể điều chỉnh: UBND tỉnh chỉ đạo các huyện biên giới bố trí các điểm thu phí xuất khẩu gạo tại thị trấn; có chế tài xử lý nghiêm đối với các DN không chấp hành các quy định quản lý XK gạo qua địa bàn. Đề nghị các ngành chức năng phối hợp thực hiện tốt công tác thu phí; có giải pháp hạn chế xe quá tải tham gia vận chuyển gạo để đảm bảo hạ tầng giao thông. Bố trí kinh phí đầu tư cải tạo, nâng cấp các tuyến đường qua địa bàn. UBND tỉnh cần khuyến khích các DN có đủ điều kiện tham gia đăng ký kinh doanh XK gạo qua địa bàn tỉnh để hạn chế tình trạng gian lận, buôn lậu gạo; chuyển dần từ XK tiểu ngạch sang XK chính ngạch. - Về phía đối tượng điều chỉnh: Đối với các DN và thương nhân cũng cần thay đổi phương thức kinh doanh, từ buôn bán hàng theo kiểu bạn hàng truyền thống kinh doanh tiểu ngạch sang phương thức kinh doanh chính ngạch có hợp đồng ngoại thương theo thông lệ quốc tế, để giảm thiểu được rủi ro khi XK gạo sang Trung Quốc. Bên cạnh đó cần nâng cao nhận thức, thực hiện đúng các nghĩa vụ và quy định của pháp luật. Khi tham gia kinh doanh xuất khẩu gạo cần nghiên cứu và tìm hiểu các bạn hàng, tránh tình trạng mua bán chỉ có thỏa thuận miệng, không có hợp đồng, hạn chế việc chở hàng lên biên giới mà không xuất được, chi phí đợi chờ tại cửa khẩu hoặc chi phí vận chuyển ngược lại tăng cao. - Về công cụ điều chỉnh: Bên cạnh Quyết định 30/2015/QĐ-UBND mới được ban hành, cần có thêm các văn bản hướng dẫn, hoặc các tài liệu, thông tin tuyên truyền, hỗ trợ các DN, thương nhân tìm hiểu và nâng cao nhận thức kinh doanh xuất khẩu gạo của người dân, đảm bảo kinh doanh đúng pháp luật. Sở Công Thương, Cục Hải quan Cao Bằng tích cực hỗ trợ thương nhân, DN về cơ chế, chính sách, quy định nhập khẩu gạo của Trung Quốc; chuẩn bị điều kiện, thủ tục nhanh chóng, thuận lợi khi xuất khẩu gạo sang Trung Quốc; thậm chí đứng ra bảo vệ thương nhân, DN Việt khi có rủi ro, tranh chấp xảy ra. Tài liệu tham khảo 1. GS.TS. Bùi Xuân Lưu, PGS.TS.Nguyễn Hữu Khải (2006), Giáo trình Kinh tế Ngoại thương, ĐH Ngoại thương, NXB Lao động xã hội 2. Tổng cục Hải quan, Niên giám thống kê hải quan về hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam các năm 2011, 2012, 2013, 2014, Nguồn 3. Website: ly-xuat-khau-gao-qua-dia-ban/43357.bcb bang.gplist.16.gpopen.918.gpside.1.asmx 767
11. trong-nuoc-20151108080820096.htm manh-435150.vov loi-thi-co-loi-nhung .html 201408100736216704.chn 768