Đào tạo nguồn nhân lực có chuyên môn cao trong biểu diễn nghệ thuật

Nội dung text: Đào tạo nguồn nhân lực có chuyên môn cao trong biểu diễn nghệ thuật

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phạm Ngọc Doanh ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC CÓ CHUYÊN MÔN CAO TRONG BIỂU DIỄN NGHỆ THUẬT TRAINING HUMAN RESOURCES WITH HIGH PROFESSIONAL INSTRUCTIONS PERFORMANCE PHẠM NGỌC DOANH TÓM TẮT: Để có chất lượng đào tạo cao tương đương với trình độ giáo dục âm nhạc quốc tế và khu vực, việc hoàn thiện và nâng cao chất lượng của đội ngũ giảng dạy âm nhạc, trong đó giảng viên các chuyên ngành giữ một vị trí quyết định. Việc nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên giảng dạy các chuyên ngành biểu diễn nghệ thuật âm nhạc là một nhiệm vụ cấp bách trong giai đoạn hiện nay. Chất lượng biểu diễn các hình thức nghệ thuật của Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng của đội ngũ giảng dạy. Từ khóa: đào tạo nghệ thuật âm nhạc; nhân lực có chuyên môn cao; sau đại học. ABSTRACT: In order to obtain a training quality equivalent to an international and regional music education, the improvement and quality improvement of the music teaching staff, including faculty of specialties hold a decisive position. Improving the quality of teaching staff specialized in musical performing arts is an urgent task in the current period. The quality of Vietnam's performing arts is highly dependent on the quality of its teaching staff. Key words: music arts training; human resources with high expertise; graduate. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ cao chất lượng đào tạo âm nhạc tại Việt Nam Việt Nam đã và đang bước vào kỷ nguyên nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. số - Một đất nước hiện đại hóa phải được xây Chúng ta có một quan niệm sai lầm từ lâu trong dựng đồng thời với một nền văn minh, văn hóa việc đồng nhất “lý thuyết âm nhạc” và “lý luận phát triển cao. Để có thể xây dựng một xã hội âm nhạc”. Lý luận âm nhạc bao hàm một ý nghĩa văn minh công nghiệp, một xã hội có nền văn rộng lớn hơn, trong đó, lý luận về nghệ thuật hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, công tác biểu diễn chiếm một vị trí rất quan trọng trong nghiên cứu lý luận được đặt ra như một nhiệm đời sống âm nhạc thế giới. Các vấn đề được đặt vụ cấp bách trong sự nghiệp đào tạo âm nhạc ra trong đầu thế kỷ XXI như: kinh tế tri thức, nói chung và từng chuyên ngành nói riêng. học tập suốt đời, vai trò của giáo dục và đào tạo Trong nhiều luận văn thạc sỹ, luận án tiến trong việc phát triển nguồn nhân lực cho xã sỹ và các công trình nghiên cứu cấp bộ, cấp cơ hội trở thành những vấn đề bức xúc và cấp sở, bước đầu đã có nhiều nhà khoa học đi sâu thiết đối với Việt Nam. Những nguyên nhân vào nghiên cứu các khía cạnh của giáo dục học nêu ra công tác nghiên cứu lý luận về Nghệ âm nhạc và tâm lý học âm nhạc; để có thể nâng thuật biểu diễn, về Mỹ học âm nhạc, Tâm lý cao chất lượng của công tác đào tạo nghệ sỹ học âm nhạc cũng như Giáo dục học âm biểu diễn, chúng ta còn cần rất nhiều công trình nhạc trở thành những vấn đề cần được quan nghiên cứu khác nhằm góp phần vào việc nâng tâm. Việc hoàn thiện và nâng cao chất lượng PGS.TS.NSUT. Trường Đại học Văn Lang, doanh.pn@vlu.edu.vn, Mã số: TCKH27-01-2021 6
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 27, Tháng 5 - 2021 đội ngũ giảng dạy âm nhạc, trong đó bao gồm đa phương, đa dạng, sự trao đổi về văn hóa song cả lý luận âm nhạc, lý thuyết âm nhạc và các song với các hoạt động ngoại giao là cần thiết chuyên ngành giữ một vị trí vô cùng quan và không thể thiếu. Nhu cầu phát triển và nâng trọng, có tính chất quyết định trong việc đào cao chất lượng trong các lĩnh vực biểu diễn tạo nguồn nhân lực có chuyên môn cao tương nghệ thuật ngày càng tăng, đòi hỏi một đội ngũ đương với trình độ quốc tế và khu vực. Ông nhân lực có trình độ cao. Việc phát triển đội ngũ cha ta đã dạy rằng: “Có thầy tốt mới có trò nghệ sỹ giảng viên có học hàm, học vị trong công tốt”. Công tác nghiên cứu lý luận nhằm nâng tác đào tạo nói chung và sau đại học nói riêng là cao kiến thức cho người thầy sẽ giúp cho nhu cầu cấp bách trong giai đoạn hiện nay. phương pháp luận sư phạm ngày càng cao hơn. 2.2. Đào tạo sau đại học là quá trình trang bị 2. NỘI DUNG kiến thức, phương pháp, kỹ năng cho đội 2.1. Tầm quan trọng của đào tạo sau đại học ngũ khoa học đủ tầm, đáp ứng nhiệm vụ trong việc đào tạo nguồn nhân lực có chuyên hiện đại hóa, hội nhập quốc tế trong biểu môn cao diễn nghệ thuật Xác định được tầm quan trọng của việc Khoa Nghệ thuật ứng dụng, Trường Đại đào tạo sau đại học cho ngành âm nhạc, Nhà học Văn Lang xác định nhiệm vụ chính hiện nay nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa - là: 1) Đào tạo đại học và sau đại học; 2) Biểu Thông tin (cũ) đã cho phép Nhạc viện Hà Nội diễn học thuật và biểu diễn phục vụ cộng đồng; (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) 3) Nghiên cứu khoa học. và Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh đào tạo Ba nhiệm vụ nói trên vừa có những chức bậc cao học. Những khóa đầu tiên được mở vào năng riêng biệt, vừa hỗ trợ lẫn nhau trong sự những năm 90 của thế kỷ XX đã đánh dấu một phát triển. Chúng ta có thể hiểu rằng: bước chuyển biến quan trọng trong đào tạo âm Nhiệm vụ đào tạo đại học và sau đại học là nhạc chính quy tại Việt Nam. nhiệm vụ trung tâm của một trường đại học; Để phục vụ cho mục tiêu nói trên, chúng ta Nhiệm vụ biểu diễn bên cạnh những nhiệm cần mở rộng các hoạt động trên các lĩnh vực sau: vụ phục vụ xã hội, cộng đồng còn là một phương 1) Mở rộng việc đào tạo cao học ngành biểu pháp thực hiện khẩu hiệu: “Học đi đôi với hành”; diễn âm nhạc (về số lượng); 2) Mở rộng và cho Nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, ngoài mục phép liên kết đào tạo cao học âm nhạc với các tiêu phục vụ cho việc đổi mới giáo trình còn đi nhạc viện trên thế giới; 3) Tăng cường mời giáo vào các lĩnh vực nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu sư, nghệ sỹ nổi tiếng nước ngoài đến giảng dạy ứng dụng và đồng thời là môi trường cho các bậc đào tạo sau đại học ở Việt Nam; 4) Thường học viên cao học và nghiên cứu sinh thực tập xuyên cử những sinh viên giỏi và các giảng công tác nghiên cứu khoa học. Hiện nay, những viên trẻ đi học và thực tập sau đại học ở nước nghiên cứu liên ngành về giáo dục âm nhạc ngoài; 5) Mở rộng các hoạt động biểu diễn giao đang được mở rộng trên toàn cầu. Bên cạnh đó, lưu trong nước và quốc tế cho các học viên cao việc nghiên cứu sâu về các lĩnh vực khoa học học và nghiên cứu sinh; 6) Thường xuyên tổ chức chuyên ngành trong biểu diễn và sư phạm âm các hội thảo, báo cáo chuyên đề khoa học cho nhạc cũng rất phát triển. Đó là những nghiên các học viên cao học và nghiên cứu sinh nhằm cứu trên các lĩnh vực lý luận về nghệ thuật biểu rèn luyện khả năng nghiên cứu khoa học và khả diễn âm nhạc, sư phạm âm nhạc, giáo dục học năng thuyết trình. âm nhạc, tâm lý học âm nhạc, mỹ học âm nhạc Hiện nay, trong bối cảnh đất nước ta đang và xã hội học âm nhạc. Đi sâu hơn nữa là các đẩy mạnh các mối quan hệ quốc tế song phương, 7
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phạm Ngọc Doanh lĩnh vực nghiên cứu về “lịch sử chuyên ngành” thời gian với những kiến thức lý luận sẽ giúp và “phương pháp sư phạm chuyên ngành”. cho người giảng viên dạy chuyên ngành có thể Đối với việc đào tạo các chuyên ngành sau lý giải cho sinh viên những hiện tượng cụ thể đại học chúng ta có hai hình thức đào tạo: đào trong biểu diễn, độc lập trong tư duy biểu diễn, tạo thạc sỹ biểu diễn và đào tạo thạc sỹ sư sự sáng tạo trong nghệ thuật biểu diễn Công phạm biểu diễn. việc nghiên cứu của những giảng viên giảng Đối với bậc đào tạo tiến sỹ nghệ thuật âm dạy nghệ thuật âm nhạc bao gồm: thể nghiệm nhạc cho các chuyên ngành biểu diễn âm nhạc trong dàn dựng, biểu diễn những tác phẩm mới, phương Tây nói chung, đó là hai lĩnh vực nghiên trào lưu nghệ thuật mới được cập nhật từ thực cứu: nghiên cứu về lý luận nghệ thuật biểu diễn và tế và nhu cầu của xã hội đương đại. Tiếp cận nghiên cứu về lý luận sư phạm biểu diễn âm nhạc. với phong cách biểu diễn của các nghệ sỹ nước Như vậy, dù đào tạo cho các nghệ sỹ và ngoài tới biểu diễn ở Việt Nam; Nghiên cứu giảng viên chuyên ngành ở bậc cao học hay ở những diễn biến tâm lý của học sinh qua thực tế bậc nghiên cứu sinh, học viên và nghiên cứu giảng dạy. Quá trình chuyển hóa từ một nghệ sỹ, sinh đều phải nghiên cứu lý luận và trong thực nhạc sỹ, nhà lý luận âm nhạc giỏi trở thành một tế, đó là sự khởi đầu của con đường nghiên cứu giảng viên dạy giỏi, đây là một quá trình chuyển khoa học trong âm nhạc. Dù là học biểu diễn hóa trong diễn biến của “Tư duy phức hợp”. hay học sư phạm biểu diễn đều phải nghiên cứu Thế kỷ XX, “Tư duy đơn giản” ngày càng về lý luận chuyên ngành. Những lý luận biểu bộc lộ những bất cập, những hạn chế và sai lầm diễn và sư phạm chuyên ngành được soi sáng của nó khiến cho con người bất lực không nhận bởi các khoa học liên ngành như: Giáo dục học ra được tính phức hợp của giáo dục học âm âm nhạc, Mỹ học âm nhạc, Tâm lý học âm nhạc nói chung và giáo dục biểu diễn nhạc cụ nhạc và Xã hội học âm nhạc, Đây là một quá nói riêng. Chính vì vậy, “Tư duy phức hợp” trở trình đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học thành một con đường, một quá trình tự rèn chuyên ngành, quá trình này giúp cho người luyện, tự nghiên cứu tất yếu trong thời đại ngày học lý giải được những hiện tượng xảy ra trong nay, khi một nghệ sỹ muốn trở thành một nhà quá trình đi sâu vào nghệ thuật biểu diễn và sư phạm. Một giảng viên, một nhà sư phạm cần giúp cho người thầy lý giải được cho sinh viên hiểu rằng, việc giảng dạy, truyền thụ kiến thức những yêu cầu mang tính trừu tượng của nghệ và kinh nghiệm cho một con người để họ có thể thuật biểu diễn các tác phẩm âm nhạc. Việc đi chơi nhạc cụ là một quá trình rất phức tạp. Vào sâu nghiên cứu khoa học sẽ giúp cho giảng viên cuối thế kỷ XX, Edgar Morin đã cho rằng: “Chỉ các chuyên ngành biểu diễn âm nhạc được có tư duy phức hợp mới khai hóa được tri thức trang bị thêm những phương pháp khoa học của chúng ta mà thôi” [2], để xác lập cơ sở trong sư phạm âm nhạc. Từ đó, các giảng viên vững chắc cho tư duy phức hợp, ông đã tập có thể cho sinh viên những phương pháp học trung mọi nỗ lực vào việc triển khai một lý tập đúng, tăng khả năng hiểu biết và tăng tính thuyết, một logic, một trí thức luận về tính độc lập, sáng tạo cho sinh viên [1]. phức hợp để có thể nhận biết con người. Trong khoa học sư phạm âm nhạc, nếu Nghiên cứu khoa học chuyên ngành là một người giảng viên biểu diễn giỏi là chưa đủ, họ vấn đề thiết yếu nhằm nâng cao năng lực sư cần bồi dưỡng kiến thức chung về âm nhạc và phạm của giảng viên ở các cơ sở đào tạo Nghệ những kiến thức chuyên sâu về nghệ thuật biểu thuật (đặc biệt là các cơ sở đào tạo nghệ thuật diễn, về sư phạm âm nhạc. Sự kết hợp giữa chuyên nghiệp) tại Việt Nam. Để truyền đạt những kinh nghiệm biểu diễn tích lũy được qua được tri thức và những trải nghiệm về nghệ 8
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 27, Tháng 5 - 2021 thuật biểu diễn cho sinh viên, chúng ta phải ngành biểu diễn nghệ thuật khi tuyển chọn luôn nhớ rằng, sinh viên là một con người - một những nghệ sỹ giỏi vào làm thầy. Đó là những thực thể sống và luôn vận động, tư duy và sáng phân tích về tiêu chuẩn cần và đủ trong nghệ tạo. Họ có thể tiến bộ nhanh, tiến bộ chậm, có thuật biểu diễn đối với việc chọn lựa đội ngũ thể mắc lỗi và có thể có những đột biến trong giảng viên các chuyên ngành biểu diễn trên sự tiến bộ. Việc truyền thụ kiến thức và tiếp thu phạm vi toàn quốc. kiến thức về nghệ thuật biểu diễn là một quá trình Nếu phân tích về mặt ý nghĩa xã hội, học “Tư duy phức hợp”. “Tư duy phức hợp” khi diễn sinh sinh viên và đồng nghiệp sẽ rất quý trọng biến trong việc truyền thụ và tiếp thu những sáng những người thầy có nhiều chương trình biểu tạo vĩ đại của con người trong lĩnh vực nghệ thuật diễn hoặc xuất hiện trên truyền hình Uy tín biểu diễn âm nhạc thì phải được hiểu như một thực sự của người thầy là sự kết hợp hài hòa quá trình “triển khai một lý thuyết, một logic, một giữa trình độ biểu diễn và khả năng sư phạm. trí thức luận về tính phức hợp để có thể nhận biết Sự kết hợp hài hòa giữa trình độ biểu diễn và con người” khả năng sư phạm là một bảo đảm cho sự hình Việc nâng cao chất lượng đội ngũ giảng thành những thành tích trong giảng dạy các viên giảng dạy các chuyên ngành biểu diễn là chuyên ngành biểu diễn. Đây là mối quan hệ một nhiệm vụ cấp bách trong giai đoạn hiện giữa “lý luận và thực hành”, giữa “nói và nay. Chất lượng biểu diễn các loại hình nghệ làm”, mối quan hệ này tạo nên uy tín của người thuật phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng của thầy qua nhiều năm tháng. Nói một cách giản đội ngũ giảng dạy. Chúng ta cần chú trọng nâng dị hơn, năng lực biểu diễn của người thầy thể cao chất lượng của giảng viên các chuyên ngành hiện yếu tố “tay nghề” và năng lực sư phạm của trên nhiều mặt khác nhau, như nâng cao chất người thầy thể hiện “kiến thức và kinh nghiệm lượng về khả năng biểu diễn, nâng cao chất lượng tích lũy” của người thầy. Khi bàn về việc nâng về sư phạm biểu diễn, nâng cao chất lượng về các cao chất lượng về sư phạm biểu diễn, chúng ta mặt kiến thức khác. Đặc biệt là phải nâng cao hiểu rằng, người thầy bên cạnh việc có trình độ trình độ biểu diễn. Đây chính là đặc thù của cao trong nghệ thuật biểu diễn còn được trang việc dạy các chuyên ngành biểu diễn âm nhạc. bị những kiến thức về sư phạm đại cương và Sinh viên không chỉ “nghe và tin” những lời những kiến thức sư phạm về chuyên ngành. thầy giải thích và giảng giải, mà còn tiếp thu Khác với những bộ môn sư phạm khác, sư trực tiếp những kỹ thuật biểu diễn và những phạm biểu diễn vừa phải áp dụng những xúc cảm âm nhạc trong những lần thị phạm của nguyên lý về giáo dục nói chung vào lĩnh vực thầy. Muốn thị phạm tốt trong giờ dạy, bản thân âm nhạc, vừa phải độc lập sáng tạo trong lĩnh người thầy dạy phải là một nghệ sỹ xuất sắc trong vực biểu diễn. Giải thích được những điều biểu diễn, phải có một trình độ cao, có một sự mình làm trong tác phẩm biểu diễn cho sinh chuẩn bị công phu trước giờ dạy, phải tập luyện viên là một quá trình của tư duy trừu tượng, tư trước những tác phẩm sẽ phải thị phạm trong duy phức hợp. Hơn thế nữa, việc hướng dẫn giờ dạy. Bởi số lượng học sinh đông, số lượng cho sinh viên nắm những vấn đề về kỹ thuật tác phẩm học sinh chơi cũng rất nhiều nên việc diễn tấu và khả năng biểu cảm cũng như phong thị phạm rất gần với việc thị tấu. Như vậy, khả cách âm nhạc còn được dựa vào khả năng cảm năng thị tấu của người thầy cũng phải đạt được thụ trực tiếp (khả năng bắt chước) bên cạnh trình độ xuất sắc. những phân tích mang tính khoa học. Ở cấp độ Những điều nói trên đã chứng minh sự khó cao hơn, người giảng viên dạy nhạc cụ còn phải khăn của những cơ sở đào tạo các chuyên nghiên cứu phương pháp hướng dẫn sao cho 9
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phạm Ngọc Doanh sinh viên không phát triển nghệ thuật biểu diễn thể hiện bằng âm thanh. Âm thanh trong âm một cách máy móc, thụ động. Phương pháp nhạc được tổ chức một cách khoa học bởi giáo dục âm nhạc ngày nay trên thế giới rất đề những lý thuyết và cơ cấu tổ chức của âm nhạc cao việc học tập tích cực của sinh viên nhằm trong bản thân mỗi tác phẩm. Các môn kiến phát triển khả năng độc lập và sáng tạo của thức âm nhạc như lý thuyết, lịch sử, phân tích người học. âm nhạc sẽ làm sáng rõ nội dung của tác Trong nhiều năm qua, phương pháp giảng phẩm, giúp cho người giảng viên hiểu đúng và dạy biểu diễn nghệ thuật chủ yếu vẫn dựa vào truyền đạt hiệu quả cho học sinh. Những môn phương pháp “truyền nghề trực tiếp”. Người kiến thức này chứa đựng trong nó những khái giảng viên vẫn được gọi là “thầy đàn” hoặc niệm mang tính lịch sử, tính dân tộc, tính biểu “thầy hát”, chúng ta đã không đề cao vị thế của cảm, tính khoa học trong cấu trúc tác phẩm giảng viên trong lĩnh vực tri thức khi bản thân Điều này cũng tạo nên những ý nghĩa phong một giảng viên âm nhạc vừa là nghệ sỹ, vừa là cách của tác giả, tác phẩm và nghệ thuật biểu một trí thức. Việc trau dồi các mặt kiến thức diễn nhờ đó có thể thể hiện những tư duy triết khác sẽ bổ sung một cách hữu ích cho quá trình học, tư duy về thẩm mỹ mang tính giáo dục cho giảng dạy như kiến thức về khoa học xã hội thính giả và thế hệ trẻ sau này. nhân văn, kiến thức về văn hóa nghệ thuật, kiến Để có thể hội nhập sâu và tiếp cận với thế thức về các môn lý thuyết, lịch sử, phân tích âm giới trong giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp, các nhạc kiến thức về ngoại ngữ và tin học nghệ sỹ giảng viên tại các cơ sở đào tạo nghệ Ngày nay, khi các môn kiến thức chung của các thuật cần trang bị cho mình những kiến thức về ngành khoa học xã hội - nhân văn đã ảnh hưởng ngoại ngữ và tin học, đặc biệt trong cuộc cách trực tiếp đến các bộ môn chuyên ngành và tạo mạng về công nghệ trên thế giới hiện nay và nên các môn khoa học chuyên ngành thì việc Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Sự trợ tiếp cận với kho tàng tri thức rộng lớn của nhân giúp của công nghệ thông tin như internet, thư loại đối với các giảng viên là điều cần thiết. viện điện tử, số hóa dữ liệu, AI sẽ bổ sung Những ngành khoa học này chỉ là những cơ sở những thông tin về chuyên ngành, những hội nền tảng của tri thức chung, nhưng cũng có vai nghị, hội thảo và những công trình nghiên cứu trò “chìa khóa” trong việc mở tiếp những tri mới được công bố của từng chuyên ngành, tiếp thức về văn học, nghệ thuật. cận phương pháp biểu diễn các tác phẩm đương Âm nhạc là một bộ môn nghệ thuật, những đại mới được các nhạc sỹ thế giới sáng tác. kiến thức về văn hóa nghệ thuật sẽ là một bổ 3. KẾT LUẬN sung quan trọng trong kiến thức của một người Để có được một chất lượng đào tạo cao giảng viên. Sự thể hiện những hình tượng nghệ tương đương với trình độ giáo dục âm nhạc thuật trong biểu diễn âm nhạc gắn liền với quốc tế và khu vực, việc hoàn thiện và nâng những hình tượng về thiên nhiên, về con người cao chất lượng của đội ngũ giảng dạy âm nhạc, và cuộc sống xã hội. Thiếu những hiểu biết trong đó có giảng viên các chuyên ngành giữ nhất định về văn hóa nghệ thuật, trí tưởng tượng một vị trí quyết định. Việc nâng cao chất lượng của người thầy sẽ dễ bị “khô cứng”, thiếu tính đội ngũ giảng viên giảng dạy các chuyên ngành sáng tạo và cách xa với cuộc sống xã hội. biểu diễn nghệ thuật âm nhạc là một nhiệm vụ Những kiến thức về văn hóa nghệ thuật sẽ giúp cấp bách trong giai đoạn hiện nay. Chất lượng cho người giảng viên toàn diện hơn trong nghệ biểu diễn các hình thức nghệ thuật của Việt thuật biểu diễn và trong cách truyền đạt của Nam phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng của mình cho sinh viên. Nghệ thuật âm nhạc được đội ngũ giảng dạy. “Có thầy tốt mới có trò tốt”, 10
6. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 27, Tháng 5 - 2021 công tác nghiên cứu lý luận nhằm nâng cao tiếp tục đúc kết những vấn đề khoa học giúp kiến thức cho người thầy sẽ giúp cho phương cho phương pháp sư phạm nghệ thuật âm nhạc pháp luận sư phạm sẽ ngày càng cao hơn. Trong của Việt Nam tiến xa hơn và có thể hội nhập những thập kỷ tiếp theo, giới nghiên cứu sư được với khu vực và thế giới. phạm chuyên ngành sẽ đi sâu nghiên cứu và TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Phạm Ngọc Doanh (2011), Luận án Tiến sĩ Nghệ thuật, Thư viện quốc gia Việt Nam, Thư viện Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. [2] Edgar Morin (2005), Nhập môn tư duy phức hợp (Introduction à la pensee complex), Chu Tiến Anh Chu Trung Can (dịch), Nxb Tri thức và Editions du Seuil. Ngày nhận bài: 10-04-2021. Ngày biên tập xong: 22-04-2021. Duyệt đăng: 20-05-2021 11