Giáo trình môn học Kinh tế vi mô - Trình độ: Cao đẳng - Nghề: Kế toán doanh nghiệp

Nội dung text: Giáo trình môn học Kinh tế vi mô - Trình độ: Cao đẳng - Nghề: Kế toán doanh nghiệp

1. BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI TRƯỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƯƠNG I GIÁO TRÌNH MÔN HỌC KINH TẾ VI MÔ TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG NGHỀ: KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP Ban hà nh theo Quyế t đị nh số 1661/QĐ-CĐGTVTTWI ngà y 31/10/2017 của Hiệ u trưởng Trường Cao đẳng GTVT Trung ương I Hà Nộ1 i, 2017
2. BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƢƠNG I GIÁO TRÌNH Môn học: Kinh Tế vi mô NGHỀ: KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG Hà Nội – 2017 2
3. Mục lục Lời nói đầu 4 Chương 1:Tổng quan về kinh tế học .5 1. Nền kinh tế 5 2. Kinh tế học 6 3. Lựa chọn kinh tế tối ƣu .7 Chương 2: Cung - cầu 10 1. Cầu 10 2. Cung 12 3. Mối quan hệ cung - cầu 14 4. Sự co giãn của cung - cầu 15 Chương 3: Lý thuyết hành vi người tiêu dùng. .19 1. Lý thuyết về lợi ích 19 2. Lựa chọn tiêu dùng tối ƣu 20 Chương 4: Lý thuyết hành vi của doanh nghiệp 23 1. Lý thuyết về sản xuất 23 2. Lý thuyết về chi phí .25 3. Lý thuyết về doanh thu và lợi nhuận 28 Chương 5:Cấu trúc thị trường .29 1. Thị trƣờng cạnh tranh hoàn hảo 29 2. Thị trƣờng độc quyền 31 3. Thị trƣờng cạnh tranh độc quyền .35 4. Độc quyền tập đoàn .36 Chương 6:Thị trường yếu tố sản xuất .38 1. Thị trƣờng lao động .38 2. Thị trƣờng vốn .40 3. Thị trƣờng đất đai 41 TÀI LIỆU THAM KHẢO 43 3
4. LỜI MỞ ĐẦU Giáo trình kinh tế học vi mô là tài liệu dùng trong giảng dạy và học tập dành cho sinh viên năm thứ nhất khối ngành kinh tế. Tài liệu đƣợc biên soạn nhằm cung cấp cho bạn đọc nghiên cứu các qui luật, nguyên lý kinh tế cơ bản, tiếp cận tƣ duy phân tích của một nhà kinh tế đối với các sự kiện kinh tế thông qua các mô hình. Các chủ đề bao gồm: phân tích cung cầu; lý thuyết lựa chọn tiêu dùng, lý thuyết sản xuất và chi phí, phân tích hành vi ra quyết định của doanh nghiệp trong cấu trúc thị trƣờng; phân tích chính sách công đối với các vấn đề nhƣ thuế, thƣơng mại quốc tế, ngoại ứng và hàng hóa công cộng. Các nhà kinh tế thƣờng tiếp cận các vấn đề trong nền kinh tế thông qua phân tích cung cầu: bằng cách nghĩ về ngƣời mua và bán là các lực lƣợng cầu thành thị trƣờng; mục tiêu và những ràng buộc để phát triển các mô hình; mô tả các điều kiện cho cân bằng thị trƣờng; và giải pháp xác định cân bằng cũng nhƣ các thay đổi cân bằng thị trƣờng khi có sự tác động chính phủ vào thị trƣờng. Với cách tiếp cận này, bạn đọc có thể dể dàng hiểu đƣợc sự vận hành và tƣơng tác của các lực lƣợng cấu thành thị trƣờng, cơ chế giá cả và cách thức phân bổ nguồn lực đối với các đặc tính thị trƣờng khác nhau. Với bạn đọc khi bắt đầu nghiên cứu kinh tế vi mô, không ai nói rằng đây là môn học dể, nhiều bạn đọc thậm chí cho rằng đây là môn học khó khăn nhất. Mặc dầu nhƣ vậy, nhƣng hầu hết các bạn có thể kiểm soát việc học tập của mình và chúng tôi đảm bảo rằng bạn có thể thành công. Nhƣng để nghiên cứu tốt môn học này đòi hỏi ngƣời học phải cam kết và kiên trì với một kế hoạch học tập thích hợp; đọc tài liệu và nắm yêu cầu học tập trƣớc khi đến lớp; đọc thêm các tài liệu liên quan và tin tức kinh tế; liên kết nội dung bài học với các sự kiện kinh tế; đặt câu hỏi phân tích và suy luận vấn đề. Để hỗ trợ cho bạn đọc trong quá trình nghiên cứu và ôn tập, nhóm biên soạn liệt kê các khái niệm và thuật ngữ quan trọng đƣợc in đậm trong giáo trình ở cuối mỗi chƣơng. Các câu hỏi ôn tập và chỉ dẫn tóm lƣợc để hỗ trợ cho bạn đọc hệ thống hóa kiến thức và luyện tập mô hình với một số vấn đề và ứng dụng. Ngoài ra, nhóm biên soạn lƣợc dịch một số bài báo liên quan đến các sự kiện kinh tế nổi bật. Điều này làm cho bạn đọc dể dàng liên kết lý thuyết với vấn đề thực tiễn và điều quan trọng là trao dồi kỹ năng phân tích các vấn đề kinh tế. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn những tác giả trong các tài liệu mà chúng tôi đã tham khảo trong quá trình biên soạn giáo trình này. Nhân dịp này, lời cảm ơn xin đƣợc gởi đến các đồng nghiệp đã tham gia biên soạn và đóng góp nhiều ý kiến quí giá. Sự thành công của giáo trình phải kể đến sự ủng hộ của bạn đọc, những ngƣời luôn chia sẽ những ý kiến để chúng tôi hoàn thiện giáo trình. 4
5. Ch•¬ng 1 Tæng quan vÒ Kinh tÕ häc 1. NÒn kinh tÕ 1.1. C¸c chñ thÓ nÒn kinh tÕ - Hé gia ®×nh: Lµ ng•êi tiªu dïng c¸c hµng hãa vµ dÞch vô ®•îc s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ. - Doanh nghiÖp: Lµ ng•êi SX ra c¸c hµng hãa vµ dÞch vô cung øng cho nÒn kinh tÕ. - ChÝnh phñ: Lµ ng•êi ban hµnh c¸c quy ®Þnh vµ luËt lÖ phï hîp, t¹o ra m«i tr•êng ph¸p lý thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ trªn thÞ tr•êng. 1.2. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt - Lao ®éng (L): Lµ kh¶ n¨ng SX cña con ng•êi, thu nhËp tõ lao ®éng lµ tiÒn l•¬ng. - §Êt ®ai (§): Lµ nguån lùc tù nhiªn, thu nhËp tõ ®Êt ®ai lµ tiÒn thuª ®Êt. - Vèn (K): Lµ ph•¬ng tiÖn SX ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, thu nhËp tõ vèn lµ tiÒn l·i. 1.3. Ba vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n * S¶n xuÊt c¸i g×? Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh s¶n xuÊt hµng ho¸ hay dÞch vô nµo? sè l•îng cung øng bao nhiªu? thêi ®iÓm nµo? * QuyÕt ®Þnh s¶n xuÊt nh• thÕ nµo? Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh ph•¬ng ph¸p, tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt, tr×nh ®é c«ng nghÖ øng dông. §iÒu nµy quyÕt ®Þnh chÊt l•îng cña s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt. * QuyÕt ®Þnh s¶n xuÊt cho ai? Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dÞch vô phôc vô thuéc ®èi t•îng nµo, quy m« vµ kh¶ n¨ng tiªu thô bao nhiªu ®Ó võa ®¹t môc ®Ých cña doanh nghiÖp võa ®¸p øng nhu cÇu x· héi. Tãm l¹i: Ba vÊn ®Ò c¬ b¶n nªu trªn ®Òu cÇn ®•îc gi¶i quyÕt trong mäi x· héi, dï lµ mét Nhµ n•íc x· héi chñ nghÜa, mét Nhµ n•íc c«ng nghiÖp t• b¶n, mét c«ng x·, mét bé téc, mét ®Þa ph•¬ng, mét ngµnh hay mét doanh nghiÖp. 1.4. C¸c m« h×nh kinh tÕ * M« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung: Lµ m« h×nh kinh tÕ trong ®ã ChÝnh phñ ®•a ra mäi ng•êi quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc ph©n bæ nguån lùc cña XH. - Nh•îc ®iÓm: KÐm hiÖu qu¶, kÐm linh ho¹t vµ thiÕu ®éng lùc khuyÕn khÝch c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. * M« h×nh kinh tÕ thÞ tr•êng: Lµ m« h×nh kinh tÕ trong ®ã thÞ tr•êng ®•a ra mäi quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc ph©n bæ nguån lùc x· héi. * M« h×nh kinh tÕ hçn hîp Lµ m« h×nh kinh tÕ kÕt hîp m« h×nh kinh tÕ thÞ tr•êng víi m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. 5
6. 1.5. S¬ ®å ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ NÒn kinh tÕ th•êng xuyªn trong tr¹ng th¸i ®éng. C¸c yÕu tè SX di chuyÓn tõ khu vùc ng•êi tiªu dïng sang khu vùc kinh doanh. Khu vùc kinh doanh sö dông c¸c yÕu tè ®Ó SX hµng ho¸ vµ dÞch vô. §Ó ®æi l¹i viÖc cung cÊp c¸c yÕu tè SX, ng•êi tiªu dïng nhËn ®•îc thu nhËp th«ng qua l•¬ng, tiÒn cho thuª, tiÒn l·i vµ lîi nhuËn. 2. Kinh tÕ häc. 2.1. Kh¸i niÖm: Kinh tÕ häc vi m« lµ m«n khoa häc nghiªn cøu vÒ hµnh vi ho¹t ®éng cña ng•êi tiªu dïng ®Ó tèi ®a ho¸ lîi Ých, vÒ hµnh vi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ häc vi m« lµ m«n khoa häc nghiªn cøu ph©n tÝch lùa chän c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cô thÓ cña c¸c tÕ bµo kinh tÕ trong mét nÒn kinh tÕ. 2.2. Kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« - Kinh tÕ häc vÜ m« lµ m«n khoa häc nghiªn cøu ph©n tÝch lùa chän c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ tæng hîp vµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng. - C¶ hai m«n häc kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« ®Òu lµ nh÷ng néi dung quan träng cña kinh tÕ häc, kh«ng thÓ chia c¾t, mµ bæ sung cho nhau, t¹o thµnh hÖ thèng kiÕn thøc cña kinh tÕ thÞ tr•êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n•íc. - Kinh tÕ vÜ m« t¹o hµnh lang, t¹o m«i tr•êng, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ vi m« ph¸t triÓn. Thùc tÕ ®· chøng minh, kÕt qu¶ cña kinh tÕ vÜ m« phô thuéc vµo c¸c hµnh vi cña kinh tÕ vi m«, kinh tÕ quèc d©n phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, cña c¸c tÕ bµo kinh tÕ trong sù t¸c ®éng ¶nh h•ëng cña nÒn kinh tÕ. 2.3. Ph•¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ häc - Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, ph•¬ng ph¸p luËn vµ ph•¬ng ph¸p lùa chän kinh tÕ tèi •u trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m«. - G¾n chÆt viÖc nghiªn cøu lý luËn, ph•¬ng ph¸p luËn víi thùc hµnh trong qu¸ tr×nh häc tËp. - G¾n chÆt viÖc nghiªn cøu lý luËn, ph•¬ng ph¸p luËn víi thùc tiÔn sinh ®éng phong phó, phøc t¹p cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m« cña c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam vµ c¸c n•íc. - CÇn hÕt søc coi träng viÖc nghiªn cøu, tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m« trong c¸c doanh nghiÖp tiªn tiÕn cña ViÖt nam vµ c¸c n•íc trªn thÕ giíi. - Ngoµi nh÷ng ph•¬ng ph¸p chung, nghiªn cøu kinh tÕ vi m« cÇn ®•îc ¸p dông c¸c ph•¬ng ph¸p riªng nh• sau: + Ph¶i ®¬n gi¶n ho¸ c¸c mèi quan hÖ phøc t¹p + ¸p dông ph•¬ng ph¸p c©n b»ng néi bé, bé phËn, xem xÐt tõng ®¬n vÞ vi m«, kh«ng xem xÐt sù t¸c ®éng ®Õn c¸c vÊn ®Ò kh¸c, xem xÐt mét yÕu tè thay ®æi, t¸c ®éng trong c¸c ®iÒu kiÖn yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi. 6
7. + Trong nghiªn cøu kinh tÕ vi m« cÇn sö dông m« h×nh ho¸ nh• c«ng cô to¸n häc, ph•¬ng tr×nh vi ph©n ®Ó l•îng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ. 3. Lùa chän kinh tÕ tèi •u 3.1. Lý thuyÕt lùa chän 3.1.1. Kh¸i niÖm Lùa chän lµ c¸ch thøc mµ c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ ®•a ra quyÕt ®Þnh tèi •u vÒ viÖc sö dông c¸c nguån lùc cña hä 3.1.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i lùa chän - Nguån lùc kinh tÕ cã h¹n - Sù lùa chän cã thÓ thùc hiÖn ®•îc v× mét nguån lùc cã thÓ ®•îc sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau vµ chóng cã thÓ thay thÕ ®•îc cho nhau trong s¶n xuÊt hoÆc trong tiªu dïng. 3.1.3. Môc tiªu cña sù lùa chän Môc tiªu cña sù lùa chän lµ nh»m chän ra ®•îc c¸c môc tiªu mµ nã t×m c¸ch tèi ®a ho¸ (hay cã thÓ thu nhiÒu lîi Ých nhÊt) trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng giíi h¹n vÒ nguån lùc. VÝ dô: §èi víi ng•êi s¶n xuÊt, môc tiªu cña sù lùa chän lµ lµm sao tèi ®a ho¸ ®•îc lîi nhuËn. §èi víi ng•êi tiªu dïng, môc tiªu cña sù lùa chän lµ tèi ®a ho¸ ®é tho¶ dông. §èi víi ChÝnh phñ, môc tiªu cña sù lùa chän lµ thóc ®Èy t¨ng tr•ëng kinh tÕ æn ®Þnh, söa ch÷a ®•îc c¸c khuyÕt tËt cña thÞ tr•êng, tèi ®a ho¸ phóc lîi x· héi. 3.1.4 C¬ së cña sù lùa chän - Chi phÝ c¬ héi lµ kh¸i niÖm h÷u Ých nhÊt ®•îc sö dông trong lý thuyÕt lùa chän. Chi phÝ c¬ héi lµ gi¸ trÞ cña c¬ héi tèt nhÊt bÞ bá qua khi ®•a ra mét sù lùa chän kinh tÕ. VÝ dô: Chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn lµ l·i suÊt mµ chóng ta thu ®•îc khi göi tiÒn vµo ng©n hµng. Chi phÝ c¬ héi cña lao ®éng lµ thêi gian nghØ ng¬i bÞ mÊt. Chi phÝ c¬ héi cña viÖc trång hoa lµ l•îng qu¶ bÞ mÊt khi ng•êi n«ng d©n quyÕt ®Þnh trång hoa trªn m¶nh v•ên cña m×nh thay v× viÖc trång c©y ¨n qu¶ - VËy, kh¸i niÖm chi phÝ c¬ héi cho chóng ta thÊy r»ng ®Ó ®•a ra bÊt kú mét quyÕt ®Þnh kinh tÕ nµo, c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ ®Òu ph¶i c©n nh¾c kü gi÷a c¸i ®•îc vµ c¸i mÊt cña mäi sù lùa chän, so s¸nh c¸c ph•¬ng ¸n kh¸c nhau mét c¸ch thËt kü l•ìng. 3.2. §•êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt - KN: Lµ ®•êng gåm tËp hîp tÊt c¶ c¸c ®iÓm biÓu thÞ sù kÕt hîp thÝch hîp c¸c nguån lùc kh¸c nhau nh»m s¶n xuÊt ra mét khèi l•îng c¸c hµng ho¸ nhÊt ®Þnh. VD: Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cã thÓ thay thÕ cho nhau (triÖu ®ång thiÕt bÞ vµ hµng tiªu dïng, tÊn thøc ¨n vµ triÖu ®ång quÇn ¸o) 7
8. Giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng tiªu dïng vµ thiÕt bÞ c¬ b¶n Kh¶ n¨ng Tiªu dïng ThiÕt bÞ c¬ b¶n A 0 150 B 10 140 C 20 120 D 30 90 E 40 50 F 50 0 Tõ sè liÖu vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cã thÓ thay thÕ, chóng ta x©y dùng hai ®•êng n¨ng lùc s¶n xuÊt nh• sau : Qua ®•êng n¨ng lùc s¶n xuÊt ta thÊy, nh÷ng ®iÓm n»m ngoµi ®•êng n¨ng lùc s¶n xuÊt th× kh«ng thÓ ®¹t ®•îc, nh÷ng ®iÓm n»m d•íi ®•êng ®ã l¹i kh«ng mong muèn, chØ cã nh÷ng ®iÓm n»m trªn ®•êng cong míi ®¹i diÖn cho viÖc lùa chän trùc tiÕp cña chóng ta. TÊt c¶ nh÷ng ®iÓm n»m trªn ®•êng cong n¨ng lùc s¶n xuÊt ®Òu cho ta hiÖu qu¶ v× nã tËn dông hÕt n¨ng lùc s¶n xuÊt. Nh• vËy hiÖu qu¶ s¶n xuÊt diÔn ra khi x· héi kh«ng thÓ t¨ng s¶n l•îng mét lo¹i hµng ho¸ nµy, mµ kh«ng c¾t gi¶m s¶n l•îng mét lo¹i hµng ho¸ kh¸c. Mét nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶, mét doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶ th× c¸c ®iÓm lùa chän ®Òu n»m trªn ®•êng giíi h¹n n¨ng lùc s¶n xuÊt cña nã. 3.3. ¶nh h•ëng cña c¸c quy luËt kinh tÕ ®èi víi lùa chän kinh tÕ tèi •u 3.3.1. ¶nh h•ëng cña quy luËt khan hiÕm Néi dung quy luËt Mäi ho¹t ®éng cña con ng•êi, trong ®ã cã ho¹t ®éng kinh tÕ ®Òu sö dông c¸c nguån lùc. C¸c nguån lùc ®Òu khan hiÕm, cã giíi h¹n ®Æc biÖt lµ c¸c nguån lùc tù nhiªn khã hoÆc kh«ng thÓ t¸i sinh. T¸c ®éng cña quy luËt Doanh nghiÖp ph¶i lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña m×nh trong giíi h¹n cho phÐp cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hiÖn cã mµ x· héi ®· ph©n bæ cho nã. Nãi c¸ch kh¸c, doanh nghiÖp ph¶i sö dông tèi •u c¸c nguån lùc khan hiÕm. 3.3.2 ¶nh h•ëng cña quy luËt lîi suÊt gi¶m dÇn Néi dung quy luËt Khèi l•îng ®Çu ra cã thªm ngµy cµng gi¶m ®i, khi ta liªn tiÕp bá thªm nh÷ng ®¬n vÞ b»ng nhau cña mét ®Çu vµo biÕn ®æi (nh• lao ®éng) vµo mét sè l•îng cè ®Þnh cña mét ®Çu vµo kh¸c (nh• ®Êt ®ai). T¸c ®éng cña quy luËt Nghiªn cøu quy luËt cho c¸c doanh nghiÖp tÝnh to¸n lùa chän kÕt hîp c¸c ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mét c¸ch tèi •u h¬n. 3.3.3 ¶nh h•ëng cña quy luËt chi phÝ c¬ héi ngµy cµng t¨ng 8
9. Néi dung cña quy luËt §Ó cã thªm mét sè l•îng b»ng nhau vÒ mét mÆt hµng, x· héi ph¶i hy sinh ngµy cµng nhiÒu sè l•îng mÆt hµng kh¸c. T¸c ®éng cña quy luËt Quy luËt nµy gióp chóng ta tÝnh to¸n vµ lùa chän s¶n xuÊt c¸i g× vµ nh• thÕ nµo lµ cã lîi nhÊt. C©u hái ch•¬ng I 1. Kh¸i niÖm kinh tÕ vi m«? Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vi m« vµ kinh tÕ vÜ m«? 2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp? Môc tiªu cña doanh nghiÖp? 3. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt? 4. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp th•¬ng m¹i, dÞch vô? 5. Tr×nh bµy chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp? §Ó rót ng¾n chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp cÇn ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p g×? 6. Tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña doanh nghiÖp? 9
10. Ch•¬ng II Cung - cÇu 1. CÇu 1.1 Kh¸i niªm - CÇu lµ sè l•îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng•êi mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, víi c¸c kiÒu kiÖn kh¸c lµ kh«ng thay ®æi. - CÇu kh¸c víi nhu cÇu 1.2. CÇu c¸ nh©n vµ cÇu thÞ tr•êng - CÇu cña tõng ng•êi tiªu dïng ®èi víi mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®ã lµ cÇu c¸ nh©n. - CÇu thÞ tr•êng vÒ mét hµng ho¸ lµ tæng tÊt c¶ c¸c cÇu c¸ nh©n cña hµng ho¸ hay dÞch vô ®ã. L•îng cÇu trªn thÞ tr•êng lµ tæng l•îng cÇu cña mäi ng•êi mua. BiÓu cÇu vµ ®•êng cÇu BiÓu cÇu: Lµ b¶ng liÖt kª l•îng hµng ho¸ yªu cÇu ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau, nã m« t¶ quan hÖ gi÷a gi¸ thÞ tr•êng cña hµng ho¸ vµ l•îng cÇu cña hµng ho¸ ®ã, khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi. VÝ dô: CÇu thÞ tr•êng vÒ xe m¸y Dream II ë Thµnh phè Hµ Néi nh• sau: Gi¸ (triÖu ®ång/chiÕc) L•îng cÇu (chiÕc/tuÇn) 30 100 25 200 20 300 15 400 10 500 §•êng cÇu: Lµ ®•êng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a l•îng cÇu vµ gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸. §•êng cÇu thÞ tr•êng ®•îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng theo chiÒu ngang cña tÊt c¶ c¸c ®•êng cÇu c¸ nh©n §•êng cÇu dèc xuèng lµ do hay lý do: HiÖu øng thay thÕ vµ hiÖu øng thu nhËp. P P2 P1 D Q O 3 Hµm cÇu theo gi¸ Q2 Q1 C«ng thøc tæng qu¸t: D QX = f(PX) Trong ®ã: D QX : L•îng cÇu vÒ hµng X 10
11. PX: Gi¸ hµng X Hµm cÇu ®¬n gi¶n cã d¹ng hµm bËc nhÊt: D Q = a0 – a1.P (1) Trong ®ã: QD: L•îng cÇu P: Gi¸ c¶ a0: HÖ sè biÓu thÞ l•îng cÇu khi gi¸ b»ng 0 a1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ l•îng cÇu. Ph•¬ng tr×nh (1) cã thÓ ®•îc viÕt d•íi d¹ng hµm cÇu ng•îc nh• sau: D P = b0 – b1.Q (2) Trong ®ã PD: Gi¸ c¶ Q: L•îng cÇu b0: HÖ sè biÓu thÞ møc gi¸ khi l•îng cÇu b»ng 0 b1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a l•îng cÇu vµ gi¸. 1.3. LuËt cÇu Sè l•îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®•îc yªu cÇu trong kho¶ng thêi gian ®· cho t¨ng lªn khi gi¸ cña nã gi¶m xuèng vµ ng•îc l¹i. 1.4. C¸c nh©n tè ¶nh h•ëng ®Õn cÇu - Thu nhËp cña ng•êi tiªu dïng (I) - Gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ cã liªn quan (PY) - Së thÝch hay thÞ hiÕu (T) - D©n sè(N) - C¸c kú väng(E) - C¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ (G) Víi tÊt c¶ c¸c yÕu tè h×nh thµnh cÇu, hµm cÇu ®•îc viÕt ®Çy ®ñ lµ: D Qx, t = f(Px,t, It, Py,t, Tt, Gt, Nt, E ) 1.5 Sù vËn ®éng däc theo ®•êng cÇu vµ sù dÞch chuyÓn cña ®•êng cÇu 1.5.1 Sù vËn ®éng däc theo ®•êng cÇu ( Sù thay ®æi cña l•îng cÇu) L•îng cÇu thay ®æi do gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®ã thay ®æi (c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi) Sù thay ®æi cña l•îng cÇu dÉn ®Õn sù di chuyÓn däc theo ®•êng cÇu. VÝ dô: Tõ ®iÓm B ®Õn ®iÓm A hoÆc tõ ®iÓm B tíi ®iÓm C trong h×nh 2.2. 1.5.2 Sù dÞch chuyÓn cña ®•êng cÇu (Sù thay ®æi cña cÇu) CÇu thay ®æi do c¸c yÕu tè kh¸c ngoµi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ thay ®æi nh• thu nhËp, gi¸ c¸c hµng ho¸ liªn quan Sù thay ®æi cña cÇu dÉn ®Õn ®•êng cÇu dÞch chuyÓn lªn trªn hoÆc sang ph¶i ( cÇu t¨ng), xuèng d•íi hoÆc sang tr¸i (cÇu gi¶m). 11
12. 2. Cung 2.1 Kh¸i niÖm Cung lµ sè l•îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng•êi s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng cung øng ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh víi ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi. 2.2. Cung c¸ nh©n vµ cung thÞ tr•êng Cung cña tõng nhµ s¶n xuÊt ®èi víi mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô lµ cung c¸ nh©n Cung thÞ tr•êng vÒ mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô lµ tæng c¸c l•îng cung c¸ nh©n cña hµng ho¸ dÞch vô ®ã BiÓu cung lµ b¶ng liÖt kª l•îng hµng ho¸ cung øng ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau, nã m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ thÞ tr•êng cña hµng ho¸ ®ã vµ l•îng hµng ho¸ mµ ng•êi s¶n xuÊt muèn s¶n xuÊt vµ b¸n, trong khi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi. VÝ dô: Cung thÞ tr•êng vÒ xe m¸y Dream II ë TP Hµ néi nh• sau: Gi¸ (triÖu ®ång/chiÕc) L•îng cung (chiÕc/tuÇn) 30 500 25 400 20 300 15 200 10 100 §•êng cung lµ ®•êng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a l•îng cung vµ gi¸ cña hµng ho¸ ®ã. §•êng cung cã chiÒu h•íng dèc lªn tõ tr¸i sang ph¶i ®èi víi hÇu hÕt c¸c mÆt hµng tiªu dïng c¸ nh©n. P S P1 P2 O Q1 Q2 Q Hµm cung theo gi¸ C«ng thøc tæng qu¸t: S QX = g(PX) Trong ®ã: S QX : Cung vÒ hµng X PX: Gi¸ hµng X Th•êng hµm cung ®•îc nghiªn cøu d•íi d¹ng tuyÕn tÝnh vµ nã cã d¹ng: S Q = c0 + c1.P (*) Trong ®ã: 12
13. QS: L•îng cung P: Gi¸ c¶ c0: HÖ sè biÓu thÞ l•îng cung khi gi¸ b»ng 0 c1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ l•îng cung Ph•¬ng tr×nh (*) cã thÓ ®•îc viÕt d•íi d¹ng hµm cung ng•îc nh• sau: S P = d0 + d1.Q Trong ®ã: PS: Gi¸ c¶ Q: L•îng cung d0: HÖ sè biÓu thÞ møc gi¸ khi l•îng cung b»ng 0 d1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a l•îng cung vµ gi¸ 2.3 LuËt cung Sè l•îng hµng ho¸ ®•îc cung øng trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh sÏ t¨ng lªn khi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®ã t¨ng lªn vµ ng•îc l¹i. Nãi c¸ch kh¸c, cung cña c¸c hµng ho¸ hoÆc dÞch vô cã mèi quan hÖ cung chiÒu víi gi¸ c¶ cña chóng. 2.4. C¸c yÕu tè h×nh thµnh cung - C«ng nghÖ: (T) - Gi¸ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (®Çu vµo) (Pf) - ChÝnh s¸ch vµ quy ®Þnh cña ChÝnh phñ (G) - Sè l•îng ng•êi s¶n xuÊt: (N) - C¸c kú väng (E) Nh• vËy, chóng ta ®· nghiªn cøu xong c¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cung. Cã thÓ tãm t¾t d•íi d¹ng to¸n häc nh• sau: Cung lµ mét hµm sè phô thuéc vµo rÊt nhiÒu biÕn sè. S Qx,t = g(Px,t, Pf,t,Tt, Gt, N,t, E ) 2.5 Sù vËn ®éng däc theo ®•êng cung vµ sù dÞch chuyÓn cña ®•êng cung 2.5.1 Sù vËn ®éng doc theo ®•ên cung ( Sù thay ®æi cña l•îng cung) L•îng cung thay ®æi do gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®ã thay ®æi (víi ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi). Sù thay ®æi cña l•îng cung dÉn ®Õn sù di chuyÓn däc theo ®•êng cung. (tõ ®iÓm F ®Õn ®iÓm E hoÆc ®Õn ®iÓm H) 2.5.2 Sù dÞch chuyÓn cña ®•êng cung (Sù thay ®æi cña cung) Cung thay ®æi do c¸c nh©n tè ngoµi gi¸ cña b¶n th©n hµng ®ã (c«ng nghÖ, gi¸ cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ) thay ®æi. Sù thay ®æi cña cung lµm cho ®•êng cung dÞch chuyÓn sang ph¶i hoÆc xuèng d•íi (cung t¨ng) hay sang tr¸i hoÆc lªn trªn (cung gi¶m). 13
14. 3. Quan hÖ cung - cÇu 3.1. Tr¹ng th¸i c©n b»ng Tr¹ng th¸i c©n b»ng cung cÇu lµ tr¹ng th¸i mµ sè l•îng hµng ng•êi s¶n xuÊt cung øng ®óng b»ng víi sè l•îng hµng ng•êi tiªu dïng yªu cÇu ®èi víi mét hµng ho¸ nµo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. T¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng cã thÓ x¸c ®Þnh ®•îc gi¸ c©n b»ng vµ s¶n l•îng c©n b»ng. §iÓm c©n b»ng trªn thÞ tr•êng ®•îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch kÕt hîp biÓu cung vµ biÓu cÇu hoÆc kÕt hîp ®•êng cung vµ ®•êng cÇu Trë l¹i vÝ dô thÞ tr•êng xe m¸y ë TP Hµ néi Gi¸ (triÖu ®ång/chiÕc) L•îng cung (chiÕc/tuÇn) L•îng cÇu (chiÕc/tuÇn) 30 500 100 25 400 200 20 300 300 15 200 400 10 100 500 Tõ biÓu cung vµ biÓu cÇu, ta x¸c ®Þnh ®•îc gi¸ c©n b»ng lµ 20 triÖu ®ång/chiÕc vµ s¶n l•îng c©n b»ng lµ 300 chiÕc/tuÇn. P E S 20 D O 300 Q H×nh 2.7: §iÓm c©n b»ng thÞ tr•êng 3.2 Tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng Víi c¸c møc gi¸ cao h¬n gi¸ c©n b»ng, ng•êi b¸n muèn b¸n nhiÒu (theo luËt cung) trong khi ng•êi mua muèn mua Ýt (theo luËt cÇu) g©y nªn sù chªnh lÖch gi÷a l•îng cung vµ l•îng cÇu. L•îng chªnh lÖch nµy lµ d• thõa thÞ tr•êng hay cßn gäi lµ d• cung. Víi c¸c møc gi¸ thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng, ng•êi mua muèn mua nhiÒu (theo luËt cÇu) trong khi ng•êi b¸n muèn b¸n Ýt (theo luËt cung) g©y nªn sù chªnh lÖch gi÷a l•îng cÇu vµ l•îng cung. L•îng chªnh lÖch nµy lµ thiÕu hôt thÞ tr•êng hay cßn gäi lµ d• cÇu. 3.3 Sù thay ®æi cña tr¹ng th¸i c©n b»ng vµ kiÓm so¸t gi¸ 3.3.1. Sù thay ®æi cña tr¹ng th¸i c©n b»ng : Ho¹t ®éng tËp thÓ cña ng•êi mua vµ ng•êi b¸n sÏ h×nh thµnh nªn gi¸ c©n b»ng cña bÊt kú lo¹i hµng ho¸ nµo. Tuy nhiªn, møc gi¸ c©n b»ng nµy kh«ng ph¶i lµ vÜnh cöu.Tr¹ng th¸i c©n b»ng míi sÏ tån t¹i cho ®Õn khi cã ®•êng cung hoÆc ®•êng cÇu míi xuÊt hiÖn. 3.3.2. KiÓm so¸t gi¸ 14
15. KiÓm so¸t gi¸ lµ viÖc quy ®Þnh gi¸ cña ChÝnh phñ ®èi víi mét sè hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cô thÓ trong tõng thêi kú. Gi¸ trÇn (PC) Gi¸ trÇn lµ møc gi¸ cho phÐp tèi ®a cña mét hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ trÇn ®Ó b¶o ®¶m lîi Ých cña ng•êi tiªu dïng nh»m thùc hiÖn mét sè môc tiªu nh• khuyÕn khÝch tiªu dïng hay ®Ó thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch x· héi. Gi¸ trÇn cao h¬n gi¸ c©n b»ng: Trong tr•êng hîp nµy, gi¸ trÇn ®•îc coi lµ kh«ng rµng buéc do gi¸ c©n b»ng cung cÇu thÊp h¬n gi¸ trÇn. C¸c lùc thÞ tr•êng sÏ ®Èy thÞ tr•êng hµng ho¸ nµy vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng mét c¸ch tù nhiªn vµ gi¸ trÇn kh«ng g©y ¶nh h•ëng g×. Khi ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ trÇn PC, thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng P0 (trong tr•êng hîp nµy, gi¸ trÇn ®•îc coi lµ ®iÒu kiÖn rµng buéc trªn thÞ tr•êng) lµm cho l•îng cÇu lµ QD lín h¬n D S l•îng cung QS, g©y nªn thiÕu hôt thÞ tr•êng: Q - Q =- Q §èi víi thiÕu hôt thÞ tr•êng ChÝnh phñ sÏ kh¾c phôc b»ng nh÷ng biÖn ph¸p nh• trî gi¸, hç trî b»ng l·i suÊt cho nhµ s¶n xuÊt. §ång thêi, gi¸ trÇn PC ®· ph©n phèi l¹i lîi Ých cña ng•êi s¶n xuÊt, ng•êi tiªu dïng vµ g©y nªn kho¶n mÊt kh«ng vÒ phóc lîi x· héi, t•¬ng øng víi diÖn tÝch tam gi¸c MNE. H×nh 2.10 Gi¸ sµn Gi¸ sµn lµ møc gi¸ tèi thiÓu cho phÐp cña mét hµng ho¸ hoÆc dÞch vô. ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ sµn ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho ng•êi s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ cho n«ng d©n khi mua mµng béi thu, gi¸ n«ng s¶n phÈm trªn thÞ tr•êng trë nªn qu¸ rÎ. C¸c lùc thÞ tr•êng lu«n cã xu h•íng lµm thay ®æi cung, cÇu. V× vËy, khi ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ sµn cho mét thÞ tr•êng hµng ho¸ nµo ®ã, cã thÓ x¶y ra hai tr•êng hîp: Gi¸ sµn thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng: Tr•êng hîp nµy gi¸ sµn kh«ng cã t×nh rµng buéc Gi¸ sµn cao h¬n gi¸ c©n b»ng: Tr•êng hîp nµy gi¸ sµn cã tÝnh rµng buéc trªn thÞ tr•êng. Gi¸ sµn rµng buéc lµm cho l•îng cung v•ît qu¸ l•îng cÇu, g©y nªn d• thõa thÞ tr•êng: QS- QD = Q ( h×nh 2.11) Gi¸ sµn ®· lµm cho lîi Ých cña ng•êi s¶n xuÊt t¨ng lªn vµ lîi Ých cña ng•êi tiªu dïng gi¶m xuèng. §ång thêi tæng lîi Ých x· héi gi¶m – cã mét phÇn phóc lîi x· héi bÞ mÊt kh«ng, trªn h×nh 2.11 t•¬ng øng víi diÖn tÝch h×nh tam gi¸c ABC. 4. Sù co gi·n cña cung - cÇu 4.1 Co gi·n cña cÇu theo gi¸ hµng ho¸ Co gi·n cña cÇu theo gi¸ hµng ho¸ lµ phÇn tr¨m thay ®æi vÒ l•îng cña cÇu trªn phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. NghÜa lµ: D % Qx D Qx Px EP EP . % Px Px Qx D Trong ®ã: EP lµ ®é co gi·n cña cÇu theo gi¸ c¶ cña hµng ho¸ Qx lµ sù thay ®æi trong l•îng cÇu cña hµng ho¸ X Px lµ sù thay ®æi trong gi¸ c¶ cña hµng ho¸ X 15
16. C«ng thøc nµy cho chóng ta biÕt ®•îc: Khi gi¸ c¶ hµng ho¸ thay ®æi 1% th× l•îng cÇu thay ®æi bao nhiªu %. Ph•¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hÖ sè co gi·n cña cÇu theo gi¸ Tr•êng hîp co gi·n ®iÓm: Co gi·n ®iÓm lµ ®é co gi·n trªn mét ®iÓm nµo ®ã cña ®•êng cÇu. * Dùa vµo ph•¬ng tr×nh ®•êng cÇu, cã thÓ tÝnh ®é co gi·n ®iÓm b»ng ®¹o hµm theo c«ng thøc sau: D NÕu Q = F(P): Hµm cÇu ®•îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc: Q = a0-a1P D ’ E P= Q (P).P/Q = -a1.P/Q D NÕu P=F(Q): Hµm cÇu ®•îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc: P =b0-b1Q D ’ E P= 1/P (Q).P/Q = -1/b1.P/Q Tr•êng hîp co gi·n kho¶ng Co gi·n kho¶ng lµ ®é co gi·n trªn mét kho¶ng h÷u h¹n nµo ®ã cña ®•êng cÇu. Tr•êng hîp nµy ta ¸p dông ph•¬ng ph¸p trung ®iÓm. Khi di chuyÓn däc theo ®•êng cÇu th× gi¸ trÞ ®é co gi·n thay ®æi. Nã phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña P vµ Q. Trong tr•êng hîp nµy, cÇn lÊy gi¸ trÞ trung b×nh cña gi¸ vµ sè l•îng ®Ó tÝnh ®é co gi·n trong mét kho¶ng. D C«ng thøc: EP = {(Q2 – Q1)/(P2 – P1)}x{(P2 + P1)/(Q2 + Q1)} Ph©n lo¹i co gi·n cña cÇu theo gi¸ (5 tr•êng hîp) D Tr•êng hîp 1: CÇu t•¬ng ®èi co gi·n:  EP  >1 D Tr•êng hîp 2: CÇu co gi·n ®¬n vÞ:  EP  = 1 D Tr•êng hîp 3: CÇu Ýt co gi·n:  EP  TR = P.Q Tæng doan thu cña ng•êi b¸n hµng còng chÝnh lµ tæng møc chi cña ng•êi tiªu dïng. ViÖc t¨ng hay gi¶m gi¸ ®Òu cã ¶nh h•ëng ®Õn tæng doanh thu hay tæng møc chi. Nh÷ng lý thuyÕt vÒ co gi·n cña cÇu theo gi¸ cña hµng ho¸ ®ã ®•îc øng dông ë ®©y cho biÕt sù thay ®æi cña tæng doanh thu (tæng møc chi) nh• thÕ nµo khi gi¸ thay ®æi. Quan hÖ gi÷a co gi·n cña cÇu theo gi¸ ®èi víi tæng doanh thu hay møc chi: Co gi·n cña cÇu Gi¸ c¶ t¨ng Gi¸ c¶ gi¶m D CÇu t•¬ng ®èi co gi·n  EP  >1 TR gi¶m TR t¨ng D CÇu co gi·n ®¬n vÞ  EP  =1 TR kh«ng thay ®æi, TR kh«ng thay ®æi, 16
17. TRmax TRmax D CÇu Ýt co gi·n  EP  0 khi ®ã X vµ Y lµ hai hµng ho¸ thay thÕ nhau D Tr•êng hîp 2: EXY <0 khi ®ã X vµ Y Z lµ hai hµng ho¸ bæ sung cho nhau D Tr•êng hîp 3: EXY =0 khi ®ã X vµ Y lµ hai hµng ho¸ kh«ng liªn quan ®Õn nhau 4.3 Co gi·n cña cÇu theo thu nhËp Co gi·n cña cÇu theo thu nhËp lµ tû lÖ phÇn tr¨m thay ®æi cña cÇu trªn phÇn tr¨m thay ®æi cña thu nhËp Ph•¬ng ph¸p x¸c ®Þnh: Th«ng th•êng ng•êi ta tÝnh to¸n co gi¶n kho¶ng theo c«ng thøc: D % QX QX I EI . % I I QX D EI = {(Q2 – Q1)/(I2 – I1)}x{(I2 + I1)/(Q2 + Q1)} 17
18. D Ph©n lo¹i hµng ho¸ c¨n cø vµo EI D Tr•êng hîp 1: EI >0: X lµ hµng ho¸ th«ng th•êng D Tr•êng hîp 2: EI <0: X lµ hµng ho¸ thø cÊp D Tr•êng hîp 3: EI =0: X lµ hµng ho¸ kh«ng cã quan hÖ víi thu nhËp. 18
19. Ch•¬ng III Lý thuyÕt hµnh vi ng•êi tiªu dïng 1. Lý thuyÕt vÒ lîi Ých 1.1 Mét sè kh¸i niÖm vÒ lîi Ých - Lîi Ých tiªu dïng (U): lµ sù hµi lßng, tho¶ m·n do tiªu dïng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mang l¹i. ViÖc tiªu dïng ®em ®Õn sù hµi lßng tho¶ m·n cµng cao chøng tá lîi Ých tõ qu¸ tr×nh tiªu dïng cµng cao. - Tæng lîi Ých (TU): Lµ tæng thÓ sù hµi lßng, tho¶ m·n do tiªu dïng c¸c ®¬n vÞ cña mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô mang l¹i. C«ng thøc tÝnh: §èi víi mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô: n TUi Ui i 1 §èi víi nhiÒu hµng ho¸ hoÆc dÞch vô: n TU TU X TUY TUZ TUi - Lîi Ých cËn biªn (MU) lµ møc thay ®æi cña tæng ilîi 1 Ých khi tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã. Cã nghÜa lµ møc tho¶ m·n vµ hµi lßng do tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mang l¹i. C«ng thøc x¸c ®Þnh: TU MU Q Trong ®ã: ∆TU lµ thay ®æi vÒ tæng lîi Ých ∆Q lµ thay ®æi vÒ l•îng hµng tiªu dïng Tr•êng hîp tiªu dïng hai lo¹i hµng ho¸, tæng lîi Ých ®•îc cho d•íi d¹ng hµm sè: TUX,Y=f(X,Y) th× lîi Ých cËn biªn (MU) lµ ®¹o hµm bËc nhÊt cña hµm tæng lîi Ých (TU). C«ng thøc tÝnh dTU ' dTU MU TU ' x X MUY TUY dX dY 1.2 Quy luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn Néi dung: Khi sè l•îng tiªu dïng hµng ho¸ t¨ng lªn th× tæng lîi Ých còng t¨ng lªn nh•ng lîi Ých cËn biªn cña nh÷ng ®¬n vÞ hµng ho¸ tiªu dïng thªm ®ã l¹i cã xu h•íng gi¶m dÇn. TU TU MU MU   Theo quy luËt thay thÕ cËn biªn trong tiªu dïng th× khi ta tiªu dïng thªm mét l•îng hµng ho¸ X th× ph¶i gi¶m bít l•îng hµng ho¸ Y míi gi÷ nguyªn ®•îc ®é tho¶ dông. TUx TUy 0 19
20. MUx/ MUy y / x 2. Lùa chän tiªu dïng tèi •u 2.1. Së thÝch cña ng•êi tiªu dïng Gi¶ thiÕt 1: Së thÝch lµ hoµn chØnh, cã nghÜa lµ ng•êi tiªu dïng cã thÓ so s¸nh vµ xÕp h¹ng tÊt c¶ c¸c giá hµng ho¸. Tuy nhiªn, cÇn l•u ý r»ng së thÝch kh«ng hoµn toµn tÝnh ®Õn chi phÝ. Gi¶ thiÕt 2: Së thÝch cã tÝnh b¾c cÇu, nghÜa lµ nÕu mét ng•êi tiªu dïng nµo ®ã thÝch giá hµng ho¸ A h¬n giá hµng ho¸ B vµ thÝch giá hµng ho¸ B h¬n giá hµng ho¸ C th× ng•êi tiªu dïng còng thÝch giá hµng ho¸ A h¬n C. Gi¶ thiÕt 3: Mäi hµng ho¸ ®Òu tèt, ®iÒu nµy cã nghÜa r»ng nÕu bá qua chi phÝ th× ng•êi tiªu dïng lu«n lu«n thÝch nhiÒu hµng ho¸ h¬n lµ Ýt. Ba gi¶ thiÕt nµy ®óng víi hÇu hÕt ng•êi tiªu dïng vµ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng m« h×nh lùa chän tiªu dïng tèi •u. 2.2 §•êng bµng quan 2.2.1 Kh¸i niÖm: §•êng bµng quan biÓu thÞ c¸c kÕt hîp hµng ho¸ kh¸c nhau nh•ng cã møc tho¶ m·n nh• nhau ®èi víi ng•êi tiªu dïng. VÝ dô: Gi¶ sö cã c¸c giá hµng ho¸ gåm: QuÇn ¸o vµ nh÷ng l•¬ng thùc kh¸c nhau ®•îc tËp hîp trong b¶ng sau: Giá QuÇn ¸o (®v) - X L•¬ng thùc (®v) – Y A 1 7 B 9 3 C 15 2 D 23 1 Cã bèn giá hµng ho¸ A, B, C, D cña hai hµng ho¸: quÇn ¸o vµ l•¬ng thùc cïng t¹o ra mét møc tho¶ m·n cho ng•êi tiªu dïng ®•îc m« t¶ trong b¶ng. ThÓ hiÖn c¸c phèi hîp nµy trªn ®å thÞ, víi trôc tung biÓu thÞ sè l•îng l•¬ng thùc, trôc hoµnh biÓu thÞ sè l•îng quÇn ¸o ta ®•îc ®•êng bµng quan U0. Së thÝch cña ng•êi tiªu dïng cã thÓ ®•îc m« t¶ b»ng mét tËp hîp c¸c ®•êng bµng quan t•¬ng øng víi c¸c møc tho¶ m·n kh¸c nhau (vÝ dô ®•êng U0, U1 ) C¸c ®•êng bµng quan cµng xa gèc to¹ ®é th× møc tho¶ m·n cµng cao (møc tho¶ m·n trªn ®•êng U1 sÏ cao h¬n møc tho¶ m·n trªn ®•êng U0). 2.2.2. TÝnh chÊt cña ®•êng bµng quan: TÝnh chÊt 1: C¸c ®•êng bµng quan cao h¬n ®•îc •a thÝch h¬n TÝnh chÊt 2: C¸c ®•êng bµng quan dèc xuèng TÝnh chÊt 3: C¸c ®•êng bµng quan kh«ng c¾t nhau TÝnh chÊt 4: C¸c ®•êng bµng quan lµ ®•êng cong låi vÒ phÝa gèc to¹ ®é. 2.2.3. Tû lÖ thay thÕ cËn biªn 20
21. Tû lÖ thay thÕ cËn biªn cña hµng ho¸ X cho hµng ho¸ Y (MRS) lµ sè ®¬n vÞ hµng ho¸ Y cÇn ph¶i tõ bá khi t¨ng thªm 1 ®¬n vÞ hµng ho¸ X, ®•îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:  MRS  Mèi quan hÖ gi÷a MRSXY víi MUX vµ MUY V× mäi ®iÓm n»m trªn ®•êng bµng quan ®Òu t¹o ra mét lîi Ých cËn biªn nh• nhau, nªn tæng lîi Ých gia t¨ng do viÖc t¨ng tiªu dïng hµng ho¸ X {MUX(∆X)} ph¶i b»ng tæng lîi Ých mÊt ®i do gi¶m tiªu dïng hµng ho¸ Y {MUY(∆Y)}. BiÓu diÔn b»ng c«ng thøc ta cã: {MUX(∆X)} + {MUY(∆Y)} = 0 -(∆Y/∆X) = MUX/MUY V× -(∆Y/∆X) lµ tû lÖ thay thÕ biªn cña hµng ho¸ X cho hµng ho¸ Y nªn ta suy ra ®•îc MRSXY chÝnh lµ sè d•¬ng cña ®é dèc ®•êng bµng quan trªn ®å thÞ. 2.3 §•êng ng©n s¸ch §•êng ng©n s¸ch: M« t¶ c¸c kÕt hîp hµng tiªu dïng kh¸c nhau mµ ng•êi tiªu dïng cã thÓ mua ®•îc víi cïng mét møc ng©n s¸ch. Ph•¬ng tr×nh ®•êng ng©n s¸ch: NÕu chØ xÐt hai hµng ho¸ X vµ Y th× ph•¬ng tr×nh ®•êng ng©n s¸ch cã d¹ng: I = X.PX + Y.PY Trong ®ã: - X, Y lµ hai hµng ho¸ - PX vµ PY t•¬ng øng lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ X vµ Y - I lµ thu nhËp cña ng•êi tiªu dïng - (-PX/PY) lµ ®é dèc cña ®•êng ng©n s¸ch Y I1 I2 O x2 x1 x DÞch chuyÓn ®•êng ng©n s¸ch - T¸c ®éng cña thay ®æi thu nhËp Khi thu nhËp thay ®æi trong ®iÒu kiÖn gi¸ c¶ kh«ng ®æi, ®•êng ng©n s¸ch sÏ dÞch chuyÓn song song víi ®•êng ng©n s¸ch ban ®Çu. Thu nhËp t¨ng ®•êng ng©n s¸ch dÞch chuyÓn ra phÝa ngoµi vµ khi thu nhËp gi¶m ®•êng ng©n s¸ch dÞch chuyÓn vµo phÝa trong. - T¸c ®éng cña thay ®æi gi¸ c¶: Khi gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸ thay ®æi trong khi thu nhËp gi÷ nguyªn th× ®•êng ng©n s¸ch quay quanh mét ®iÓm. 21
22. Y I1 I2 O x2 x1 x 2.4 Sù lùa chän cña ng•êi tiªu dïng - §iÓm tiªu dïng tèi •u: Ng•êi tiªu dïng lùa chän ®iÓm n»m trªn ®•êng giíi h¹n ng©n s¸ch cña m×nh vµ ®•êng bµng quan cao nhÊt cã thÓ ®•îc. T¹i ®iÓm nµy tû lÖ thay thÕ biªn b»ng gi¸ t•¬ng ®èi cña hai hµng ho¸. - §iÒu kiÖn tèi •u cña ng•êi tiªu dïng: T¹i ®iÓm tiªu dïng tèi •u, ®é dèc cña ®•êng ng©n s¸ch b»ng ®é dèc cña ®•êng bµng quan, tøc lµ ®•êng bµng quan tiÕp tuyÕn víi ®•êng ng©n s¸ch u2 u3 D I O X H×nh 3.5: X¸c ®Þnh tiªu dïng tèi •u dùa vµo ®é dèc cña ®•êng ng©n s¸ch vµ ®•êng bµng quan. Tãm l¹i, lùa chän tèi •u cña ng•êi tiªu dïng ®èi víi hai hµng ho¸ ph¶i tho¶ m·n ph•¬ng tr×nh sau: P MU MU MU X X X Y PY MUY PX P 2.5. ¶nh h•ëng cña c¸c nh©n tè ®Õn sù lùa chän tèi •u - ¶nh h•ëng thay thÕ - ¶nh h•ëng thu nhËp 22
23. Ch•¬ng IV Lý thuyÕt hµnh vi cña doanh nghiÖp 1. Lý thuyÕt s¶n xuÊt 1.1 Hµm s¶n xuÊt Hµm s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ kü thuËt biÓu thÞ l•îng hµng ho¸ tèi ®a cã thÓ thu ®•îc tõ c¸c kÕt hîp kh¸c nhau cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo (lao ®éng, vèn ) víi mét tr×nh ®é c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh. Hµm s¶n xuÊt tæng qu¸t cã d¹ng: Q = f(x1, x2, x3 xn) Trong ®ã Q lµ s¶n l•îng (®Çu ra) x1, x2, x3 xn lµ c¸c yÕu tè ®Çu vµo 1.2. S¶n xuÊt trong ng¾n h¹n Trong ng¾n h¹n, chØ cã mét ®Çu vµo biÕn ®æi cßn c¸c ®Çu vµo kh¸c cè ®Þnh, ch¼ng h¹n nh• sè l•îng vèn K lµ cè ®Þnh cßn sè lao ®éng L cã thÓ thay ®æi Q=f(K,L). a) N¨ng suÊt b×nh qu©n N¨ng suÊt b×nh qu©n hay s¶n phÈm b×nh qu©n (APL) cña lao ®éng: lµ s¶n l•îng trªn mét ®¬n vÞ ®Çu vµo lao ®éng Q AP L L Trong ®ã: APL: Lµ n¨ng suÊt b×nh qu©n cña lao ®éng Q: Tæng s¶n l•îng L: Sè l•îng ®Çu vµo lao ®éng b) N¨ng suÊt cËn biªn (S¶n phÈm cËn biªn – MP) N¨ng suÊt cËn biªn hay s¶n phÈm cËn biªn (MP) lµ møc s¶n l•îng thay ®æi khi thay ®æi mét ®¬n vÞ yÕu tè ®Çu vµo biÕn ®æi, víi ®iÒu kiÖn gi÷ nguyªn møc sö dông c¸c ®Çu vµo cè ®Þnh kh¸c. N¨ng suÊt cËn biªn ®•îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: Q MPL L Trong ®ã: MPL: lµ n¨ng suÊt cËn biªn cña lao ®éng ∆Q: lµ thay ®æi cña tæng s¶n l•îng ∆L: lµ thay ®æi cña l•îng lao ®éng N¨ng suÊt cËn biªn cña vèn ký hiÖu lµ MPK ®•îc x©y dùng t•¬ng tù nh• MPL khi ®Çu vµo biÕn ®æi lµ vèn K. Mèi quan hÖ gi÷a APL vµ MPL + Khi MPL>APL th× APL t¨ng + Khi MPL<APL th× APL gi¶m + Khi MPL=APL th× APL ®¹t cùc ®¹i Mèi quan hÖ gi÷a MP vµ Q 23
24. + Khi MP>0 th× Q t¨ng + Khi MP<0 th× Q gi¶m + Khi MP=0 th× Q ®¹t cùc ®¹i Quy luËt n¨ng suÊt lao ®éng cËn biªn gi¶m dÇn Néi dung: Khi mét ®Çu vµo ®•îc sö dông ngµy cµng nhiÒu h¬n (c¸c ®Çu vµo kh¸c cè ®Þnh) th× sÏ ®Õn mét ®iÓm mµ kÓ tõ ®ã, s¶n phÈm cËn biªn cña yÕu tè s¶n xuÊt biÕn ®æi sÏ ngµy cµng gi¶m. §iÒu kiÖn tån t¹i quy luËt: - Cã Ýt nhÊt mét ®Çu vµo lµ cè ®Þnh - TÊt c¶ c¸c ®Çu vµo ®Òu cã chÊt l•îng ngang nhau - Th•êng ¸p dông trong ng¾n h¹n 1.3 S¶n xuÊt trong dµi h¹n Trong dµi h¹n, doanh nghiÖp s¶n xuÊt víi hai ®Çu vµo biÕn ®æi (vèn vµ lao ®éng) sÏ liªn quan ®Õn c¸c ®•êng ®ång s¶n l•îng. 1.3.1 §•êng ®ång s¶n l•îng §•êng ®ång s¶n l•îng hay ®•êng ®¼ng l•îng lµ ®•êng biÓu thÞ tÊt c¶ nh÷ng kÕt hîp c¸c yÕu tè ®Çu vµo (K vµ L) kh¸c nhau ®Ó doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra cïng mét møc s¶n l•îng ®Çu ra (Q). K a b Q L O Mçi ®•êng ®ång s¶n l•îng t•¬ng øng víi mét møc s¶n l•îng kh¸c nhau, ®Ó t¹o ra cïng mét møc s¶n l•îng Q1 cã thÓ cã nhiÒu c¸ch kÕt hîp ®Çu vµo, nh•: (K1 víi L1) hoÆc (K2 víi L2) nh• vËy, ®•êng ®ång s¶n l•îng cho ta thÊy sù linh ho¹t mµ c¸c doanh nghiÖp cã ®•îc khi ra quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt. 1.3.2 Sù thay thÕ c¸c ®Çu vµo – tû lÖ thay thÕ kü thuËt cËn biªn (MRTS) Tû lÖ thay thÕ kü thuËt c©n biªn (MRTS) cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo: lµ tû lÖ mµ mét ®Çu vµo cã thÓ thay thÕ cho ®Çu vµo kia ®Ó gi÷ nguyªn møc s¶n l•îng nh• cò.  MPL MRTSL/ K L MPK HoÆc: L MP MRTS K K / L K MP L Khi vËn ®éng xuèng phÝa d•íi däc theo ®•êng ®ång s¶n l•îng th× h·ng sö dông nhiÒu lao ®éng lªn vµ Ýt t• b¶n ®i, nªn MPL gi¶m cßn MPK t¨ng. Nh• vËy ®é dèc cña ®•êng ®ång s¶n 24
25. l•îng vµ MRTS gi¶m dÇn. §iÒu nµy phï hîp víi gi¶ ®Þnh c¸c ®•êng ®ång s¶n l•îng låi vÒ phÝa gèc to¹ ®é. 2. Lý thuyÕt vÒ chi phÝ 2.1 Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n xuÊt lµ nh÷ng phÝ tæn mµ doanh nghiÖp ®· bá ra (g¸nh chÞu) ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸, dÞch vô. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ th•íc ®o tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt, lµ c«ng cô c¹nh tranh h÷u hiÖu vµ lµ c¬ së ®Ó ®•a ra quyÕt ®Þnh nh»m thùc hiÖn môc tiªu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. * C¸c lo¹i chi phÝ - Chi phÝ c¬ héi Chi phÝ c¬ héi cña mét vËt lµ tÊt c¶ nh÷ng vËt kh¸c b¹n ph¶i bá ®i ®Ó cã ®•îc nã. Nã gåm 2 lo¹i: + Chi phÝ c¬ héi hiÖn (Chi phÝ hiÖn): Lµ c¸c kho¶n chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. VÝ dô: chi phÝ l•¬ng c«ng nh©n s¶n xuÊt, tiÒn tr¶ l·i vay, tiÒn mua nguyªn vËt liÖu + Chi phÝ c¬ héi Èn: Lµ nh÷ng chi phÝ kh«ng thÓ hiÖn trong tÝnh to¸n trªn sæ s¸ch giÊy tê, thÓ hiÖn phÇn thu nhËp bÞ mÊt ®i. Sù kh¸c biÖt gi÷a chi phÝ c¬ héi hiÖn vµ chi phÝ c¬ héi Èn cho chóng ta thÊy ®iÓm kh¸c nhau quan träng trong ph©n tÝch kinh tÕ cña c¸c nhµ kinh tÕ vµ nhµ kÕ to¸n. + C¸c nhµ kinh tÕ quan t©m ®Õn c¶ hai khi tÝnh chi phÝ cña doanh nghiÖp + C¸c nhµ kÕ to¸n lµm c«ng viÖc theo dâi c¸c dßng tiÒn ch¶y ra vµ ch¶y vµo doanh nghiÖp. Do vËy hä chØ tÝnh c¸c chi phÝ hiÖn, vµ th•êng bá qua chi phÝ Èn. - Chi phÝ kÕ to¸n Lµ toµn bé c¸c chi phÝ mµ doanh nghiÖp ®· thùc chi ra ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô. Nã chÝnh lµ chi phÝ hiÖn. - Chi phÝ kinh tÕ Lµ chi phÝ kÕ to¸n vµ chi phÝ Èn hay nãi c¸ch kh¸c nã bao gåm c¶ chi phÝ hiÖn vµ chi phÝ Èn. 2.2 Chi phÝ ng¾n h¹n C¸c chi phÝ ng¾n h¹n lµ nh÷ng chi phÝ cña thêi kú mµ trong ®ã mét sè lo¹i ®Çu vµo dµnh cho s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp lµ cè ®Þnh, nh•: quy m« nhµ m¸y, diÖn tÝch s¶n xuÊt ®•îc coi lµ kh«ng thay ®æi. 2.2.1 C¸c lo¹i tæng chi phÝ - Tæng chi phÝ cè ®Þnh (FC) : lµ nh÷ng chi phÝ mµ doanh nghiÖp ph¶i thanh to¸n dï ch•a s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm nµo nh• tiÒn thuª nhµ x•ëng, chi phÝ b¶o d•ìng m¸y, chi phÝ ®Ó duy tr× mét l•îng nh©n viªn tèi thiÓu, tiÒn mua giÊy phÐp s¶n xuÊt - Tæng chi phÝ biÕn ®æi (VC) : lµ nh÷ng chi phÝ phô thuéc vµo c¸c møc s¶n l•îng, t¨ng gi¶m cïng víi sù t¨ng gi¶m cña s¶n l•îng. Nh• tiÒn mua nguyªn, nhiªn vËt liÖu, tiÒn l•¬ng 25
26. c«ng nh©n theo s¶n phÈm Nh• vËy, tæng chi phÝ t¨ng hay gi¶m phô thuéc vµo c¸c chi phÝ biÕn ®æi. - Tæng chi phÝ (TC): lµ toµn bé chi phÝ mµ doanh nghiÖp ph¶i bá ra ®Ó s¶n xuÊt vµ kinh doanh trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh: TC = FC + VC 2.2.2 C¸c lo¹i chi phÝ b×nh qu©n - Tæng chi phÝ b×nh qu©n(ATC) hay chi phÝ trung b×nh lµ chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. ATC = TC/Q. - Chi phÝ cè ®Þnh b×nh qu©n (AFC) lµ tæng chi phÝ cè ®Þnh tÝnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm: AFC = FC/Q. - Chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n (AVC) lµ tæng chi phÝ biÕn ®æi tÝnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm: AVC = VC/Q. Do quy luËt hiÖu suÊt gi¶m dÇn nªn chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n (AVC) lóc ®Çu gi¶m khi doanh nghiÖp t¨ng s¶n l•îng nh•ng sau ®ã cã xu h•íng t¨ng lªn. Do ®ã tæng chi phÝ b×nh qu©n cã thÓ tÝnh b»ng tæng cña chi phÝ cè ®Þnh b×nh qu©n vµ chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n. ATC = (FC+VC)/Q = FC/Q + VC/Q = AFC + AVC. 2.2.3 Chi phÝ cËn biªn (MC) Chi phÝ cËn biªn hoÆc ng¾n gän lµ chi phÝ biªn, ký hiÖu MC lµ chi phÝ t¨ng thªm do s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. C MC Q Trong ®ã: MC lµ chi phÝ cËn biªn ∆TC: Thay ®æi cña tæng chi phÝ ∆Q: Thay ®æi cña tæng s¶n l•îng V× chi phÝ cè ®Þnh kh«ng thay ®æi nªn chi phÝ cËn biªn thùc ra lµ chi phÝ biÕn ®æi t¨ng thªm do s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. Nãi c¸ch kh¸c ®Ó s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm doanh nghiÖp sÏ chi bá thªm c¸c kho¶n chi phÝ biÕn ®æi, v× vËy chóng ta cã thÓ viÕt c«ng thøc tÝnh chi phÝ cËn biªn nh• sau: MC = ∆VC/∆Q. * Mèi quan hÖ gi÷a MC vµ ATC Khi MC > ATC => ATC t¨ng Khi MC ATC gi¶m Khi MC = ATC => ATC ®¹t cùc tiÓu Mèi quan hÖ trªn cã ý nghÜa quan träng: §•êng chi phÝ cËn biªn c¾t ®•êng chi phÝ b×nh qu©n t¹i ®iÓm cã quy m« hiÖu qu¶. T¹i sao l¹i nh• vËy? Khi møc s¶n l•îng thÊp, chi phÝ cËn biªn thÊp h¬n chi phÝ b×nh qu©n vµ v× vËy ATC gi¶m. Nh•ng sau khi hai ®•êng nµy c¾t 26
27. nhau, chi phÝ b×nh qu©n cao h¬n chi phÝ cËn biªn, lóc nµy ATC ë møc s¶n l•îng nµy. ChÝnh v× vËy giao ®iÓm cña hai ®•êng nµy lµ ®iÓm cã ATC nhá nhÊt. 2.3 Chi phÝ dµi h¹n 2.3.1 Chi phÝ b×nh qu©n dµi h¹n vµ chi phÝ cËn biªn dµi h¹n * Chi phÝ b×nh qu©n dµi h¹n: Lµ chi phÝ b×nh qu©n ®Ó s¶n xuÊt ra tæng møc s¶n l•îng khi tÊt c¶ c¸c ®Çu vµo cã thÓ thay ®æi. LATC = LTC/Q * Chi phÝ cËn biªn dµi h¹n (LMC): ®•îc x¸c ®Þnh dùa trªn ®•êng LATC dµi h¹n. Nã ®o l•êng sù thay ®æi tæng chi phÝ dµi h¹n khi s¶n l•îng gia t¨ng. LMC n»m d•íi ®•êng LATC khi ®•êng LATC ®i xuèng vµ n»m trªn ®•êng LATC khi ®•êng LATC ®i lªn. Giao ®iÓm cña hai ®•êng nµy t¹i ®iÓm cùc tiÓu cña ®•êng LATC. * Quan hÖ gi÷a LATC vµ LMC - Khi LMC LATC th× LATC t¨ng dÇn - Khi LMC = LATC th× LATC ®¹t cùc tiÓu 2.3.2 Quy m« s¶n xuÊt tèi •u trong dµi h¹n C SAC1 SAC2 SAC3 LAC SAC4 SAC5 Q O Q1 Trong dµi h¹n quy m« s¶n xuÊt biÓu hiÖn lµ mét chuçi nh÷ng t×nh tr¹ng ng¾n h¹n kÕ tiÕp t¹o thµnh ®•êng LAC, ®•êng LAC thÓ hiÖn chi phÝ s¶n xuÊt dµi h¹n. §•êng LAC cho biÕt chi phÝ thÊp nhÊt mµ ë ®ã mçi møc s¶n l•îng cã thÓ ®•îc s¶n xuÊt trong dµi h¹n. HiÖu qu¶ t¨ng theo quy m«: Khi s¶n l•îng t¨ng, chi phÝ b×nh qu©n gi¶m xuèng, ®•êng LAC ®i xuèng. HiÖu qu¶ kh«ng ®æi theo quy m«: Khi s¶n l•îng t¨ng, chi phÝ b×nh qu©n kh«ng ®æi, ®•¬ng LAC n»m ngang. HiÖu qu¶ gi¶m theo quy m«: Khi s¶n l•îng t¨ng, chi phÝ b×nh qu©n t¨ng lªn, ®•êng LAC ®i lªn. AC AC AC AC AC AC Q Q Q O 27
28. 3. Lý thuyÕt vÒ doanh thu vµ lîi nhuËn 3.1. Doanh thu - DT lµ sè tiÒn mµ doanh nghiÖp thu ®•îc tõ viÖc tiªu thô hµng hãa dÞch vô. TR = P x Q Trong ®ã: TR : Doanh thu P: gi¸ b¸n Q: l•îng hµng hãa dÞch vô tiªu thô - Doanh thu cËn biªn lµ møc gia t¨ng vÒ doanh thu do sù gia t¨ng mét ®¬n vÞ hµng hãa dÞch vô. MR = TR’(Q)= (P.Q)’ = P - Tèi ®a hãa doanh thu: Môc tiªu cuèi cïng cña doanh nghiÖp lµ tèi ®a hãa lîi nhuËn , tuy nhiªn trong nh÷ng tr•êng hîp nhÊt ®Þnh doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn môc tiªu tèi ®a hãa doanh thu ®Ó ®¶m b¶o môc tiªu vÒ lîi nhuËn trong l©u dµi TR max MR = 0 3.2. Lîi nhuËn Lîi nhuËn lµ h×nh thøc chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ thÆng d•, lµ tiÒn c«ng tr¶ cho n¨ng lùc ®iÒu hµnh vµ tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh, lµ phÇn th•ëng dµnh cho sù chÊp nhËn m¹o hiÓm rñi ro. VÒ h×nh thøc lîi nhuËn lµ chªnh lÖch gi÷a doanh thu vµ chi phÝ TP = TR - TC - Tèi ®a hãa lîi nhuËn trong ng¾n h¹n: Trong ng¾n h¹n DN sÏ lùa chän møc s¶n l•îng t¹i ®ã doanh thu cËn biªn b»ng chi phÝ cËn biªn : MR = MC. - Tèi ®a hãa lîi nhuËn trong dµi h¹n: Trong dµi h¹n DN sÏ lùa chän møc s¶n l•îng t¹i ®ã doanh thu cËn biªn dµi h¹n b»ng chi phÝ cËn biªn dµi h¹n : LMR = LMC víi ®iÒu kiÖn P >LACmin. 28
29. Ch•¬ng V CÊu tróc thÞ tr•êng 1. C¹nh tranh hoµn h¶o 1.1 Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña thÞ tr•êng, doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o * Kh¸i niÖm C¹nh tranh hoµn h¶o lµ thÞ tr•êng trong ®ã cã nhiÒu ng•êi mua vµ nhiÒu ng•êi b¸n vµ kh«ng ng•êi mua vµ ng•êi b¸n nµo cã thÓ ¶nh h•ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr•êng. * §Æc ®iÓm cña thÞ tr•êng c¹nh tranh hoµn h¶o - Cã rÊt nhiÒu ng•êi mua vµ rÊt nhiÒu ng•êi b¸n trªn thÞ tr•êng - S¶n phÈm ®ång nhÊt - Th«ng tin ®Çy ®ñ - Kh«ng cã trë ng¹i ®èi víi viÖc gia nhËp hay rót lui khái thÞ tr•êng * §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o - Doanh nghiÖp lµ ng•êi chÊp nhËn gi¸ trªn thÞ tr•êng - §•êng cÇu cña doanh nghiÖp co gi·n hoµn toµn - §•êng doanh thu cËn biªn cña doanh nghiÖp co gi·n hoµn toµn hay nã lµ ®•êng n»m ngang song song víi trôc hoµnh. 1.2 Lùa chän s¶n l•îng trong ng¾n h¹n a. Nguyªn t¾c tèi ®a ho¸ lîi nhuËn §Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o sÏ lùa chän møc s¶n l•îng tèi •u t¹i ®ã: Doanh thu cËn biªn b»ng chi phÝ cËn biªn MR = MC Doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o ®øng tr•íc mét ®•êng cÇu n»m ngang, do ®ã ®•êng doanh thu cËn biªn trïng víi ®•êng cÇu: hay doanh thu cËn biªn kh«ng ®æi vµ b»ng gi¸ b¸n. MR = P Do vËy doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o sÏ chän møc s¶n l•îng tèi •u ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn: gi¸ b¸n b»ng chi phÝ cËn biªn P = MC H×nh 5.1 cho thÊy doanh nghiÖp c¹nh tranh hoµn h¶o s¶n xuÊt t¹i møc s¶n l•îng cã gi¸ b¸n b»ng chi phÝ cËn biªn, s¶n l•îng tèi •u cña doanh nghiÖp lµ Q0. T¹i møc s¶n l•îng nµy lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®¹t tèi ®a, ®•îc biÓu diÔn b»ng diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt g¹ch chÐo. Tæng doanh thu: TR = Q.P lµ diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt OQ0BP0. Tæng chi phÝ: TC = ATC.Q lµ diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt OQ0CD. Tæng lîi nhuËn: TP= TR-TC lµ diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt P0DCB. b. C¸c tr•êng hîp x¶y ra trong kinh doanh * Neáu doanh nghieäp ñöùng tröôùc möùc giaù P4 doanh nghieäp saûn xuaát taïi möùc Q4. Vì P4 > SAC neân doanh nghieäp ñaït lôïi nhuaän toái ña. 29
30. * Neáu gaëp möùc giaù P1 (P1 = SAVC) doanh nghieäp saûn xuaát hay khoâng saûn xuaát ñeàu loã nhö nhau. Giaù P1 ñöôïc goïi : giaù ñoùng cöûa (hay ngöôõng cöûa ngöng hoaït ñoäng). Baát kyø möùc giaù naøo thaáp hôn P1 ñeàu naèm döôùi ñieåm cöïc tieåu cuûa SAVC, doanh nghieäp buoäc phaûi ngöøng saûn xuaát, vì ngöng saûn xuaát thì loã ít hôn laø saûn xuaát. P SMC P D 4 SAC C P3 B SAVC P2 P1 A Q O Q1 Q2 Q3 Q4 *Taïi möùc giaù P3 (P3 = SAC) doanh nghieäp hoµ vèn. Nhö vaäy taát caû caùc möùc giaù trong khoaûng töø P1 ñeán P3, doanh nghieäp khoâng loù lôïi nhuaän nhöng tieáp tuïc saûn xuaát thì toát hôn laø ñoùng cöûa. Vì saûn xuaát loã ít hôn ñoùng cöûa, haønh vi naøy goïi laø toái thieåu hoùa thua loã trong ngaén haïn. *Keát luaän : Doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän khi thò tröôøng coù :P > AC + Doanh nghieäp toái thieåu hoùa thua loã khi thò tröôøng coù möùc giaù : AC > P > AVC. + Doanh nghiÖp hoµ vèn khi P = AC + Khi P = AVC Doanh nghiÖp ph¶i ®ãng cöa s¶n xuÊt ®Ó tr¸nh nguy c¬ ph¸ s¶n. 1.3. §•êng cung trong ng¾n h¹n - §•êng cung ng¾n h¹n cña DN - §•êng cung ng¾n h¹n cña thÞ tr•êng. - ThÆng d• s¶n xuÊt 1.4. Lùa chän s¶n l•îng trong dµi h¹n + Neáu thò tröôøng coù möùc giaù P4 ñieàu kieän bieân (P = MC) cho pheùp doanh nghieäp quyeát ñònh möùc saûn löôïng Q4, taïi Q4 : möùc giaù P4 > LAC doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän. + Neáu thò tröôøng coù möùc giaù P3 (P3 = LAC) doanh nghieäp hueà voán. Möùc giaù P3 ñöôïc goïi laø ngöôõng cöûa sinh lôøi vì taïi baát cöù möùc giaù naøo thaáp hôn P3 trong daøi haïn doanh nghieäp phaûi rôøi ngaønh, taïi baát cöù möùc giaù naøo cao hôn P3 doanh nghieäp coù lôïi nhuaän treân thò tröôøng ñôn vò saûn phaåm. *Keát luaän +Doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän khi thò tröôøng coù P>LAC 30
31. +Doanh nghieäp buoäc phaûi rôøi ngaønh khi thò tröôøng coù P MR) v× viÖc t¨ng s¶n l•îng b¸n ra kh«ng chØ lµm cho gi¸ b¸n cña sè s¶n l•îng b¸n ra t¨ng thªm gi¶m xuèng, mµ cßn lµm gi¶m gi¸ b¸n cña tÊt c¶ s¶n l•îng ®•îc b¸n ra tõ tr•íc. Gi¶ sö ®•êng cÇu cña doanh nghiÖp ®éc quyÒn b¸n cã d¹ng: P = b0 – b1.Q 2 TR = P.Q = b0.Q – b1Q 31
32. => MR = b0 – 2b1.Q VËy ®•êng doanh thu cËn biªn cã ®é dèc gÊp ®«i ®é dèc cña ®•êng cÇu. (H×nh 2.3). * Tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®éc quyÒn b¸n §Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, doanh nghiÖp ®éc quyÒn b¸n sÏ lùa chän møc s¶n l•îng t¹i ®ã doanh thu cËn biªn b»ng chi phÝ cËn biªn. MR = MC P SMC SAC P1 MR Q O Q1 H×nh 2.3: Lùa chän s¶n l•îng cña DN ®éc quyÒn b¸n * Mét sè kü thuËt ph©n biÖt gi¸ cña c«ng ty ®éc quyÒn Phaân bieät giaù caáp moät (hay phaân bieät ñoái xöû hoaøn haûo) laø baùn töøng ñôn vò saûn phaåm vôùi giaù khaùc nhau ñeå baát cöù ñôn vò saûn phaåm naøo cuõng coù P = MR. P & MR E A MC P1 F C B Q O Q1 Q2 Hình veõ treân ñaây cho thaáy khi tính moät giaù cho taát caû caùc khaùch haøng nhaø ñoäc quyeàn saûn xuaát taïi : B vôùi MR = MC saûn löôïng Q1, giaù baùn P thu lôïi nhuaän : F P1 AB Khi aùp duïng chính saùch phaân bieät giaù, nhaø ñoäc quyeàn baùn töøng saûn phaåm vôùi giaù khaùc nhau : saûn phaåm ñaàu tieân : P = E saûn phaåm cuoái cuøng cuûa Q1 : P = P1. Ñöôøng caàu trôû thaønh ñöôøng MR nhaø ñoäc quyeàn thu lôïi nhuaän taêng leân baèng P1 EA. Nhö theá nhaø ñoäc quyeàn môû roäng saûn xuaát ñeán C vôùi löôïng Q2 lôïi nhuaän gia taêng theâm : BAC b) Phaân bieät giaù caáp hai Laø ñaët ra caùc möùc giaù theo khoái löôïng haøng hoùa hay dòch vuï baùn ra, mua nhieàu giaù haï, mua ít giaù cao. 32
33. Hình döôùi ñaây bieåu thò 3 khoái haøng hoùa vôùi 3 möùc giaù töông öùng P1, P2, P3 caùch phaân bieät naøy cho pheùp nhaø ñoäc quyeàn thu ñöôïc lôïi nhuaän cao hôn, ñoàng thôøi ngöôøi tieâu duøng cuõng ñöôïc lôïi nhôø mua nhieàu, giaù haï. Tuy nhieân phaân bieät giaù caáp hai chæ thöïc hieän ñöôïc trong ñieàu kieän hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ, vaø caùc khaùch haøng cuûa caùc khoái haøng hoùa khoâng ñöôïc baùn laïi haøng hoùa cho nhau. P P1 P m P2 P3 AC MC O Khoái 1 Khoái 2 Khoái 3 Q MR c) Phaân bieät giaù caáp ba Laø ñaët ra caùc möùc giaù theo caùc nhoùm khaùch haøng, moãi nhoùm ñöôïc aán ñònh vôùi moät ñöôøng caàu rieâng bieät phuø hôïp. Ñaây laø hình thöùc phaân bieät giaù phoå bieán nhaát, cho pheùp nhaø ñoäc quyeàn ñaït ñöôïc giaù caû ñoäc quyeàn, khai thaùc moïi ñoái töôïng. Söï phaân bieät naøy ñoøi hoûi doanh thu caän bieân (MR1, MR2) töø caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 theo caùc ñöôøng caàu D1, D2 phaûi baèng nhau vaø baèng vôùi doanh thu bieân chung vaø chi phí chung. MR1 = MR2 = MRT = MC Coøn soá löôïng saûn phaåm : Q1 + Q2 + = QT Q 3 P 1 MC P 2 D2 MRT Q D 0 Q1 Q2 QT 1 33
34. MR 1 MR2 * Ph©n biÖt gi¸ theo thêi kú §©y lµ mét chiÕn l•îc ®Þnh gi¸ quan träng, gièng nh• ph©n biÖt gi¸ cÊp ba nh•ng g¾n víi thêi gian. Doanh nghiÖp ®éc quyÒn chia thÞ tr•êng thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau theo thêi gian vµ ®Æt c¸c gi¸ kh¸c nhau ë nh÷ng thêi kú kh¸c nhau. * Ph©n biÖt gi¸ theo thêi ®iÓm §©y lµ c¸ch ph©n biÖt gi¸ gièng nh• ph©n biÖt gi¸ cÊp ba nh•ng g¾n víi thêi gian vµ hiÖu qu¶. §èi víi mét sè hµng ho¸ vµ dÞch vô nhu cÇu lªn cao ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Chi phÝ cËn biªn còng cao h¬n trong nh÷ng thêi gian cao ®iÓm v× kh¶ n¨ng cã h¹n. Do ®ã doanh nghiÖp ®éc quyÒn Ên ®Þnh gi¸ cao h¬n trong thêi gian cao ®iÓm. 2.2 §éc quyÒn mua 2.2.1 Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña thÞ tr•êng vµ doanh nghiÖp ®éc quyÒn mua * Kh¸i niÖm: thÞ tr•êng ®éc quyÒn mua lµ thÞ tr•êng chØ cã mét ng•êi mua vµ cã nhiÒu ng•êi b¸n. * §Æc ®iÓm cña thÞ tr•êng ®éc quyÒn mua ThÞ tr•êng ®éc quyÒn mua lµ thÞ tr•êng chØ cã mét ng•êi mua duy nhÊt mét lo¹i hµng ho¸, dÞch vô nµo ®ã. * §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp ®éc quyÒn mua - Trªn thÞ tr•êng ®éc quyÒn mua, søc m¹nh thÞ tr•êng thuéc vÒ ng•êi mua. - Nhu cÇu cña doanh nghiÖp còng chÝnh lµ nhu cÇu cña thÞ tr•êng. b) Nguyeân lyù mua Ngöôøi ta mua haøng hoùa cho ñeán soá löôïng maø ñôn vò mua cuoái cuøng ñem lôïi ích caän bieân ñuùng baèng chi phí traû cho ñôn vò cuoái cuøng ñoù : ME =MU. Vôùi ME chi tieâu caän bieân : möùc chi traû taêng theâm khi mua theâm moät ñôn vò haøng hoùa. Trong caïnh tranh hoaøn haûo ngöôøi mua chaáp nhaän giaù thò tröôøng (Taát caû haøng hoùa moät doanh nghieäp mua laø cuøng moät giaù). Vì vaäy chi tieâu caän bieân baèng chi tieâu bình quaân, baèng giaù baùn. ME = AE = P Vôùi AE (Average Expense) : chi tieâu bình quaân P : giaù caû haøng hoùa c) Chi phí xaõ hoäi cho ñoäc quyeàn mua Ñoái vôùi ngöôøi mua ñoäc quyeàn thì khaùc haún : ñöôøng cung thò tröôøng laø ñöôøng chi tieâu bình quaân (AE) cuûa ñoäc quyeàn.Vì vaäy ME cuûa noù naèm treân AE. Nhaø ñoäc quyeàn mua soá löôïng haøng hoùa taïi : ME = MU (MU laø ñöôøng caàu) coøn giaù caû ñöôïc quyeát ñònh bôûi AE 34
35. (ñöôøng cung cuûa thò tröôøng). Hình döôùi ñaây moâ taû : xaõ hoäi maát khoâng cho söùc maïnh ñoäc quyeàn mua laø phaàn dieän tích A & B (töông töï nhö ñoäc quyeàn baùn). ME P S(AE) A Pc B D(MU) Pm Q O Qm Qc 3. C¹nh tranh ®éc quyÒn 3.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm * Kh¸i niÖm ThÞ tr•êng c¹nh tranh ®éc quyÒn lµ thÞ tr•êng trong ®ã cã nhiÒu ng•êi b¸n mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh nh•ng s¶n phÈm cña mçi ng•êi b¸n Ýt nhiÒu cã sù ph©n biÖt ®èi víi ng•êi tiªu dïng. * §Æc ®iÓm cña thÞ tr•êng - Cã nhiÒu ng•êi mua vµ nhiÒu ng•êi b¸n - S¶n phÈm cã sù ph©n biÖt - Tù do gia nhËp hoÆc rót lui khái thÞ tr•êng * §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp - Doanh nghiÖp cã søc m¹nh ®éc quyÒn nh•ng lu«n bÞ ®e do¹ bëi søc Ðp c¹nh tranh tiÒm tµng cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c cung øng nh÷ng s¶n phÈm t•¬ng ®ång. - C¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh víi nhau do b¸n c¸c s¶n phÈm kh¸c biÖt, cã thÓ thay thÓ ®•îc cho nhau nh•ng kh«ng ph¶i thay thÕ hoµn toµn. Co gi·n cña cÇu theo gi¸ lín nh•ng kh«ng ph¶i lµ v« h¹n. - Doanh nghiÖp lµ ng•êi chÊp nhËn mÆt b»ng gi¸ chung cña thÞ tr•êng, nh•ng doanh nghiÖp còng cã quyÒn chi phèi ®Õn gi¸ c¶ cña riªng m×nh 3.2. §•êng cÇu vµ doanh thu cËn biªn - §•êng cÇu g·y khóc - §•êng cÇu dèc xuèng 3.3. Lùa chän s¶n l•îng cña doanh nghiÖp - Møc s¶n l•îng tèi •u khi MR = MC - Khi AVC min <= P <= AC min th× DN vÉn SX vµ khi P <= AVC min DN ph¶i ®ãng cöa SX. 35
36. 3.4. C©n b»ng ng¾n h¹n, dµi h¹n a, ng¾n h¹n P P1 SMC SAC Doanh nghiÖp tèi ®a ho¸ lîi nhuËn khi MR = MC . T¹i Q1 víi P1 > SAC doanh nghiÖp thu Q lîi nhuËn tèi ®a t¹i Q1. phÇnO lîi nhuËn(Q 1®ãng khung)sÏMR thu hót c¸c doanh nghiÖp míi nhËp ngµnh, viÖc nhËp nghµnh cña c¸c doanh nghiÖp míi sÏ t¹o ra tr¹ng th¸i dµi h¹n cña doanh nghiÖp vµ nghµnh. b, dµi h¹n Trong thêi gian dµi, møc lîi nhuËn cao sÏ kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp míi gia nhËp vµo ngµnh, lµm mÊt ®i mét phÇn thÞ tr•êng cña c¸c doanh nghiÖp cò, ®•êng cÇu c¶u doanh nghiÖp c¹nh tranh ®éc quyÒn dÞch xuèng phÝa d•íi h×nh. C¸c doanh nghiÖp míi sÏ kh«ng gia nhËp ngµnh nµy n÷a, c¸c doanh nghiÖp cò còng kh«ng rót lui khái ngµnh. ThÕ c©n b»ng dµi h¹n ®•îc x¸c lËp ë ®ã: P = LATC. LMC P2 LAC D Q O Q MR 2 3.5. Ph©n biÖt gi¸ cña DN c¹nh tranh ®éc quyÒn - Ph©n biÖt theo ®èi t•îng - Ph©n biÖt theo s¶n phÈm - Ph©n biÖt theo khèi l•îng - Ph©n biÖt theo h×nh thøc thanh to¸n 4. §éc quyÒn tËp ®oµn (ThiÓu sè ®éc quyÒn) 4.1 Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm *Kh¸i niÖm: ThÞ tr•êng ®éc quyÒn tËp ®oµn lµ thÞ tr•êng trong ®ã cã mét vµi doanh nghiÖp s¶n xuÊt toµn bé hay hÇu hÕt møc cung cña thÞ tr•êng vÒ mét lo¹i s¶n phÈm hay dÞch vô nµo ®ã. * §Æc ®iÓm cña thÞ tr•êng - Sè l•îng ng•êi b¸n tham gia vµo thÞ tr•êng t•¬ng ®èi Ýt; do vËy mçi ng•êi b¸n sÏ cung øng mét møc s¶n l•îng rÊt lín. - S¶n phÈm cã thÓ ph©n biÖt hoÆc kh«ng ph©n biÖt - C¸c doanh nghiÖp míi khã hoÆc kh«ng thÓ ®i vµo thÞ tr•êng do c¸c hµng rµo ch¾n, hoÆc c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh tiÕn hµnh c¸c hµnh ®éng chiÕn l•îc. 36
37. 4.2. §•êng cÇu vµ doanh thu cËn biªn P A MC PO Q O Q C¸c doanh nghiÖp trong ngµnh c©u kÕt víi nhauO ®Ó tæng lîi nhuËn cña ngµnh ®¹t tèi ®a. H×nh 5.16 cho thÊy mét ngµnh trong ®ã mçi doanh nghiÖp vµ toµn bé ngµnh cã chi phÝ b×nh qu©n vµ chi phÝ cËn biªn kh«ng ®æi ë møc Pe. NÕu ngµnh nµy cã tÝnh c¹nh tranh, ngµnh sÏ s¶n xuÊt QE víi møc gi¸ Pe, nh•ng nhµ ®éc quyÒn b¸n liªn kÕt víi nhau sÏ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn b»ng c¸ch s¶n xuÊt Qm víi gi¸ Pm t¹i ®ã MR=MC. Sau khi x¸c ®Þnh s¶n l•îng chung cho toµn ngµnh, c¸c doanh nghiÖp sÏ ph¶i ®µm ph¸n ®Ó ph©n chia s¶n l•îng cho c¸c doanh nghiÖp. §Ó ®¹t ®•îc môc ®Ých c©u kÕt ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã cam kÕt; cã quan ®iÓm chung vÒ ®•êng cÇu cña ngµnh: ph¶i tho¶ m·n víi mét tû träng thÞ tr•êng nhÊt ®Þnh vµ c¸c h·ng ph¶i phèi hîp c¸c kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña hä víi nhau. Tuy nhiªn trong thùc tÕ rÊt khã ng¨n c¶n c¸c doanh nghiÖp vi ph¹m tho¶ thuËn chung. ViÖc lõa g¹t t¨ng s¶n l•îng cña mét doanh nghiÖp nµo ®ã sÏ lµm t¨ng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp nh•ng l¹i g©y thiÖt h¹i cho c¸c b¹n hµng c©u kÕt víi nã. S¶n l•îng cña ngµnh lóc nµy sÏ lín h¬n Qm vµ gi¸ b¸n nhá h¬n Pm. 4.3 L•¹ chän cña doanh nghiÖp V× c©u kÕt cã xu h•íng mong manh hoÆc bÞ cÊm, c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn tËp ®oµn th•êng mong muèn cã mét sù æn ®Þnh, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc gi¸ .§•êng cÇu gÉy khóc sÏ gi¶i thÝch sù phô thuéc rÊt lín lÉn nhau cña c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn tËp ®oµn vµ gi¸ c¶ kÐm linh ho¹t Moâ hình ñöôøng caàu gaõy giaûi thích : trong ñoäc quyeàn nhoùm moãi doanh nghieäp ñeàu ñöùng tröôùc moät ñöôøng caàu gaõy taïi möùc giaù hieän haønh (P0) cuûa ngaønh ñoäc quyeàn. ÔÛ caùc möùc giaù cao hôn P0 ñöôøng caàu raát co giaõn neáu doanh nghieäp taêng giaù seõ hoaøn toaøn baát lôïi vì caùc ñoái thuû khaùc khoâng taêng. ÔÛ caùc möùc giaù thaáp hôn P0 ñöôøng caàu ít co giaõn, neáu doanh nghieäp haï giaù caùc ñoái thuû caïnh tranh haï theo cuõng hoaøn toaøn baát lôïi. Ñieàu naøy taïo theá caân baèng khaù oån ñònh cho ñoäc quyeàn nhoùm. Ñöôøng caàu gaõy neân MR cuûa doanh nghieäp bò giaùn ñoaïn, do ñoù chi phí cuûa doanh nghieäp coù theå thay ñoåi maø khoâng gaây ra söï thay ñoåi giaù vaø saûn löôïng. 4.4 C©n b»ng trong ®éc quyÒn tËp ®oµn - M« h×nh Cournot - M« h×nh Nash 37
38. Ch•¬ng VI ThÞ tr•êng yÕu tè s¶n xuÊt 1. ThÞ tr•êng lao ®éng 1. 1 CÇu vÒ lao ®éng CÇu vÒ lao ®éng lµ sè l•îng lao ®éng mµ ng•êi thuª cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng thuª ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. CÇu vÒ lao ®éng lµ cÇu dÉn xuÊt, ngoµi phô thuéc vµo gi¸ cña lao ®éng nã cßn phô thuéc vµo cÇu vÒ c¸c hµng ho¸, dÞch vô do lao ®éng ®ã s¶n xuÊt ra. 1.1.1CÇu vÒ lao ®éng vµ tiÒn c«ng Khi x¸c ®Þnh cÇu vÒ lao ®éng phô thuéc vµo tiÒn c«ng( W) ta gi¶ ®Þnh c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi: CÇu vÒ lao ®éng nghÞch biÕn víi tiÒn l•¬ng W A W1 B W2 DL L O L L 1 2 1.1.2 Chän lao ®éng ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp Doanh thu thu thªm ®ã lµ doanh thu cËn biªn cña lao ®éng, cßn chi phÝ ph¶i chi thªm lµ tiÒn l•¬ng hoÆc chi phÝ cËn biªn cña lao ®éng. Doanh thu cËn biªn cña lao ®éng: lµ møc thay ®æi vÒ tæng doanh thu do sù gia t¨ng hay gi¶m bít cña mét ®¬n vÞ lao ®éng sö dông. TR MR L L Chi phÝ cËn biªn cña lao ®éng lµ møc thayL ®æi vÒ tæng chi phÝ do sù gia t¨ng hay gi¶m bít mét ®¬n vÞ lao ®éng sö dông. TCL MCL Theo nguyªn t¾c tèi ®a ho¸ lîi nhuËn nãiL chung, doanh nghiÖp sÏ lùa chän møc thuª lao ®éng t¹i ®ã chi phÝ cËn biªn cña lao ®éng b»ng doanh nghiÖp cËn biªn cña lao ®éng. MCL = MRL Khi doanh nghiÖp c¹nh tranh trªn thÞ tr•êng lao ®éng vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr•êng s¶n phÈm, doanh nghiÖp sÏ thuª L1 lao ®éng t¹i ®iÓm A (MRL1= W) Khi doanh nghiÖp ®éc quyÒn trªn thÞ tr•êng s¶n phÈm vµ ®éc quyÒn trªn thÞ tr•êng lao ®éng, doanh nghiÖp sÏ thuª L2 lao ®éng t¹i ®iÓm B (MCL=MRL2). Khi doanh nghiÖp ®éc quyÒn trªn thÞ tr•êng s¶n phÈm vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr•êng lao ®éng, doanh nghiÖp sÏ thuª L3 lao ®éng t¹i ®iÓm C (W=MR12). 38
39. Khi doanh nghiÖp c¹nh tranh trªn thÞ tr•êng s¶n phÈm vµ ®éc quyÒn trªn thÞ tr•êng lao ®éng doanh nghiÖp sÏ thuª L4 lao ®éng, t¹i ®iÓm D (MCL=MRL4). 1.1.3.C¸c yÕu tè lµm dÞch chuyÓn ®•êng cÇu lao ®éng - Gi¸ s¶n phÈm - Thay ®æi c«ng nghÖ - Cung vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c 1.2 Cung vÒ lao ®éng Cung vÒ lao ®éng lµ sè l•îng lao ®éng s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng cung øng ë c¸c møc l•¬ng kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 1.2.1 Cung vÒ lao ®éng cña c¸ nh©n Mçi mét ng•êi lao ®éng lµ mét chñ thÓ cung øng søc lao ®éng trªn thÞ tr•êng. L•îng lao ®éng mµ mçi mét c¸ nh©n s½n sµng cung øng phô thuéc vµo c¸c nh©n tè sau: + C¸c ¸p lùc vÒ mÆt t©m lý x· héi. + ¸p lùc vÒ mÆt kinh tÕ. + Ph¹m vi thêi gian. + Lîi Ých cËn biªn cña lao ®éng + TiÒn c«ng. + HiÖu øng thay thÕ: + HiÖu øng thu nhËp: 1.2.2 Cung vÒ lao ®éng vµ tiÒn c«ng Wr M L O H×nh 6.6: Cung vÒ lao ®éng cho mét ngµnh §•êng cung vÒ lao ®éng dèc lªn vµ vßng vÒ phÝa sau ph¶n ¸nh khi ®· tho¶ m·n tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ dÞch vô cung cÊp vÒ lao ®éng sÏ nghÞch biÕn víi tiÒn l•¬ng thùc tÕ. 1.3 C©n b»ng vÒ cung cÇu lao ®éng C©n b»ng thÞ tr•¬ng lao ®éng lµ tr¹ng th¸i l•îng cung vµ l•îng cÇu trªn thÞ tr•êng lao ®éng b»ng nhau. X¸c ®Þnh ®ång thêi sè l•îng lao ®éng c©n b»ng víi møc tiÒn c«ng t•¬ng øng wr wo Eo L O Lo 39
40. H×nh 6.7: C©n b»ng thÞ tr•êng lao ®éng 2. ThÞ tr•êng vèn 2.1. Gi¸ cña tµi s¶n vµ quyÕt ®Þnh ®Çu t• §Çu t• lµ qu¸ tr×nh t¹o ra c¸c lo¹i hµng t• liÖu lao ®éng míi vµ cØa tiÕn c¸c lo¹i hµng t• liÖu hiÖn cã - Gi¸ trÞ hiÖn t¹i (PDV) cña mét kho¶n tiÒn dù kiÕn thu ®•îc vµo mét ngµy nµo ®ã trong t•¬ng lai lµ mét sè tiÒn mµ nÕu ®em ®Çu t• ngµy h«m nay sÏ tÝch lòy thµnh kho¶n tiÒn vµo ngµy trong t•¬ng lai ®ã. - Gi¸ cña tµi s¶n lµ sè tiÒn cã thÓ muat tsi s¶n ®ã. Nã ®•îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn cã thÓ thu ®•îc trong t•¬ng lai tõ tµi s¶n ®ã. 2.2 CÇu vÒ vèn Mét phÇn vèn mµ c¸c doanh nghiÖp sö dông ®•îc ®¶m b¶o tõ nguån ®i thuª trªn thÞ tr•êng. Do ®ã cÇu vÒ vèn lµ sè l•îng ®¬n vÞ vèn mµ ng•êi thuª s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng thuª ë c¸c møc tiÒn thuª kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 2.2.1 CÇu vÒ dÞch vô vèn cña doanh nghiÖp Doanh thu cËn biªn cña dÞch vô vèn lµ møc gia t¨ng vÒ tæng doanh thu do sù gia t¨ng mét ®¬n vÞ dÞch vô vèn ®•îc sö dông. TRK MR K K Chi phÝ cËn biªn cña dÞch vô vèn lµ møc gia t¨ng vÒ tæng chi phÝ do sù gia t¨ng mét ®¬n vÞ dÞch vô vèn ®•îc sö dông. TC MC K K K Theo nguyªn t¾c tèi ®a ho¸ lîi nhuËn nãi chung, nÕu doanh nghiÖp c¹nh tranh trªn thÞ tr•êng vèn th× chi phÝ cËn biªn cña vèn lu«n b»ng tiÒn thuª vèn danh nghÜa (R) R R 1 O K K 1 H×nh 6.8: CÇu vÒ vèn cña doanh nghiÖp Tuy nhiªn, nÕu doanh nghiÖp ®éc quyÒn trªn thÞ tr•êng vÒ dÞch vô vèn th× doanh nghiÖp sÏ t¨ng thuª dÞch vô vèn cho ®Õn khi doanh thu cËn biªn vÒ dÞch vô vèn b»ng chi phÝ cËn biªn vÒ dÞch vô vèn (MRK=MCK) 2.3 Cung vÒ vèn 40
41. Trong ng¾n h¹n: do bÊt kú thêi ®iÓm nµo, khèi l•îng vèn trong toµn bé nÒn kinh tÕ lµ cè ®Þnh, cho nªn ®•êng cung vÒ dÞch vô vèn lµ ®•êng th¼ng ®øng. Trong dµi h¹n: do cung vÒ vèn cã nguån gèc tõ phÇn thu nhËp mµ c¸c hé gia ®Þnh muèn tiÕt kiÖm ®Ó cã ®•îc mét kho¶n tiÒn lín h¬n dµnh cho tiªu dïng trong t•¬ng lai. TiÕt kiÖm cho phÐp hä dµn tr¶i tiªu dïng ®ång ®Òu h¬n theo thêi gian. Ngoµi ra, do hä nhËn ®•îc thªm mét kho¶n tiÒn l·i trªn sè tiÒn mµ hä ®· cho vay nªn hä cã thÓ tiªu dïng nhiÒu h¬n trong t•¬ng lai ®Ó bï ®¾p h¹n chÕ tiªu dïng trong hiÖn t¹i. KÕt qu¶ lµ l·i suÊt cµng cao th× ®éng c¬ tiÕt kiÖm cµng nhiÒu. V× vËy, ®•êng cung vÒ vèn vay sÏ lµ mét ®•êng dèc lªn. 2.4 C©n b»ng cung cÇu vÒ vèn SK R DK' K O Trong ng¾n h¹n cung vÒ vèn trong nÒn kinh tÕ lµ cè ®Þnh, ®•êng Sk lµ ®•êng th¼ng ®øng. §•êng cung c¾t ®•êng cÇu t¹i ®iÓm E, E lµ ®iÓm c©n b»ng trªn thÞ tr•êng vèn. 3. ThÞ tr•êng ®Êt ®ai 3.1 Cung cÇu vÒ ®Êt ®ai 3.1.1 CÇu vÒ ®Êt ®ai Nhu cÇu vÒ thuª ®Êt ®ai còng gièng nh• nhu cÇu vÒ thuª vèn vµ thuª lao ®éng. §©y ®Òu lµ nhu cÇu dÉn xuÊt. Nã ®•îc x¸c ®Þnh qua doanh thu cËn biªn cña ®Êt ®ai MR§. C«ng thøc x¸c ®Þnh: MR§ = MR.MP§ Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh hoµn h¶o, do P = MR nªn MR§ = P.MP§ 3.1.2 Cung vÒ ®Êt ®ai §Êt ®ai lµ yÕu tè s¶n xuÊt ®Æc biÖt do thiªn nhiªn cung øng. Do ®ã trong ph¹m vi mét quèc gia hay mét vïng l·nh thæ th× nguån cung øng vÒ ®Êt ®ai lµ cè ®Þnh. Tuy nhiªn thùc tÕ còng cã thêi kú nã kh«ng ph¶i hoµn toµn lµ cè ®Þnh, do khai hoang lÊn biÓn, do sa m¹c ho¸ Xong ng•êi ta th•êng coi nh• cè ®Þnh, cã nghÜa lµ ®•êng cung hoµn toµn kh«ng cã gi·n - ®•êng cung th¼ng ®øng S§ - h×nh 6.12 3.2 C©n B»ng thÞ tr•êng ®Êt ®ai NÕu t« cao h¬n møc gi¸ tiÒn thuª c©n b»ng – R0 th× nhu cÇu vÒ mÆt b»ng ®Êt ®ai cña c¸c h·ng sÏ gi¶m ®i so víi diÖn tÝch ®Êt hiÖn cã. Mét sè ng•êi cã ®Êt kh«ng thÓ cho ai thuª ®•îc ®Êt cña hä vµ hä buéc ph¶i h¹ ®Þa t«, lµm cho møc ®Þa t« gi¶m ®i. T•¬ng tù, t« kh«ng thÓ n»m d•íi gi¸ c©n b»ng v× nÕu t« n»m d•íi gi¸ c©n b»ng th× c¸c h·ng ®Êu thÇu sÏ buéc gi¸ yÕu tè t¨ng lªn tíi ®iÓm c©n b»ng. ChØ t¹i møc gi¸ c¹nh tranh, khi mµ tæng cÇu vÒ ®Êt ®ai b»ng tæng cung cè ®Þnh vÒ ®Êt ®ai, th× thÞ tr•êng míi ë ®iÓm c©n b»ng (E). 41
42. TiÒn thuª ®Êt ®ai hoµn toµn phô thuéc vµo nhu cÇu sö dông ®Êt ®ai. NÕu cÇu vÒ ®Êt ®ai t¨ng sÏ lµm t¨ng tiÒn thuª ®Êt ®ai vµ ng•îc l¹i. H×nh 6.13 §Êt ®ai ®•îc sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. Do ®ã, nÕu gi¸ thuª ®Êt ®ai trong c¸c ngµnh kh«ng ®ång ®Òu, ng•êi chñ së h÷u ®Êt ®ai sÏ chuyÓn dÞch ®Êt ®ai tõ ngµnh cã gi¸ thuª thÊp sang ngµnh cã gi¸ thuª cao. KÕt qu¶ gi¸ cho thuª gi÷a c¸c ngµnh ngang b»ng nhau. §ã lµ ®iÓm c©n b»ng dµi h¹n. Tuy nhiªn nÕu ng•êi chñ së h÷u ®Êt ®ai kh«ng ®•îc phÐp di chuyÓn ®Êt ®ai tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c (kh«ng ®•îc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông) th× vÉn cã sù chªnh lÖch vÒ gi¸ thuª ®Êt ®ai gi÷a c¸c ngµnh. 42
43. Tài liệu cần tham khảo: - N. Gregory Mankiw, Nguyên lý kinh tế học tập 1,2 , NXB Thống kê, 2003; - TS. Nguyễn Kim Dũng, Nguyên lý kinh tế học vi mô, NXB Thống kê, 2005; - Ths Trần Thúy Lan, Giáo trình Kinh tế vi mô, NXB Hà Nội, 2005; - TS. Hoàng Thị Tuyết, TS. Đỗ Phi Hoài, Kinh tế học vi mô Lý thuyết và thựchành, NXB Tài chính, 2004; - TS. Nguyễn Văn Dần, Những vấn đề cơ bản về Kinh tế học vi mô, NXB Lao động - Xã hội, 2006. 43
44. TRƯỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƯƠNG I : Thụy An, Ba Vì, Hà Nội : (024) 33.863.050 : http:// gtvttw1.edu.vn : info@gtvttw1.edu.vn