Giáo trình nội bộ Piano phổ thông - Trường Cao đẳng Lào Cai

Nội dung text: Giáo trình nội bộ Piano phổ thông - Trường Cao đẳng Lào Cai

1. UBND TỈNH LÀO CAI TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI GIÁO TRÌNH NỘI BỘ MÔN HỌC: PIANO PHỔ THÔNG NGÀNH: THANH NHẠC Lào Cai, năm 2019 1
2. TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 3
3. LỜI GIỚI THIỆU Piano phổ thông là môn học bổ trợ trong chương trình đào tạo ngành Thanh nhạc. Môn học này cung cấp những kiến thức, kỹ năng để người học có khả năng tự đàn các mẫu luyện thanh, tự soạn, đệm ở mức độ cơ bản ca khúc ở các loại nhịp: 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 và các loại nhịp tương tự. Giáo trình có cấu trúc 05 bài và 01 phụ lục: + Bài 1: Tư thế chơi đàn Piano và kỹ thuật luyện ngón cơ bản + Bài 2: Một số loại nhịp và âm hình tiết tấu cơ bản + Bài 3: Phương pháp viết hòa thanh + Bài 4: Phương pháp viết âm hình đệm + Bài 5: Thực hành đệm hoàn chỉnh ca khúc + Phụ lục ca khúc Trong quá trình biên soạn, chúng tôi đã cố gắng lựa chọn, sắp xếp chương trình hợp lý, phù hợp đối tượng người học, tuy nhiên cũng không thể tránh khỏi những thiếu sót, kính mong các quý thầy cô, đồng nghiệp và các em học sinh góp ý để giáo trình được hoàn thiện hơn. Lào Cai, năm 2019 Nhóm biên soạn Dương Văn Tý 4
4. MỤC LỤC BÀI 1 TƯ THẾ CHƠI ĐÀN PIANO VÀ KỸ THUẬT LUYỆN NGÓN TAY CƠ BẢN 1 Giới thiệu 1 Mục tiêu 1 I. LÝ THUYẾT 1 1. Tư thế chơi đàn Piano, quy định số ngón tay 1 2. Bài tập kỹ thuật ngón tay cơ bản 2 II. THỰC HÀNH 3 1. Tư thế chơi đàn Piano, quy định số ngón tay 3 2. Bài tập kỹ thuật ngón tay cơ bản 3 III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 4 BÀI 2 MỘT SỐ LOẠI NHỊP VÀ ÂM HÌNH TIẾT TẤU CƠ BẢN 5 Giới thiệu 5 Mục tiêu 5 I. LÝ THUYẾT 5 1. Một số loại nhịp thông dụng: 5 2. Âm hình tiết tấu cơ bản 7 II. THỰC HÀNH 11 1. Một số loại nhịp thông dụng 11 2. Âm hình tiết tấu cơ bản 11 III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 12 BÀI 3 PHƯƠNG PHÁP VIẾT HÒA THANH 13 Giới thiệu 13 I. LÝ THUYẾT 13 II. THỰC HÀNH 14 III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 14 BÀI 4 PHƯƠNG PHÁP VIẾT ÂM HÌNH ĐỆM 15 Giới thiệu 15 I. LÝ THUYẾT 15 II. THỰC HÀNH 16 5
5. III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 17 BÀI 5 THỰC HÀNH ĐỆM HOÀN CHỈNH CA KHÚC 18 Giới thiệu 18 I. LÝ THUYẾT 18 II. THỰC HÀNH 18 III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 19 PHỤ LỤC DANH MỤC CA KHÚC 20 6
6. BÀI 1 TƯ THẾ CHƠI ĐÀN PIANO VÀ KỸ THUẬT LUYỆN NGÓN TAY CƠ BẢN Giới thiệu Piano là một trong những nhạc cụ có sức diễn đạt phong phú và đa dạng, tuy nhiên đây cũng là nhạc cụ khó chơi bậc nhất, đòi hỏi người chơi phải đạt được các yêu cầu về tốc độ, cường độ, sắc thái một cách tinh tế. Trong phạm vi môn Piano phổ thông, người học được làm quen với đàn Piano thông qua các bài luyện kỹ thuật, bổ trợ kỹ thuật ở mức độ cơ bản. Mục tiêu Người học biết và thực hiện đúng tư thế chơi đàn Piano, thực hành được các kỹ thuật cơ bản về luyện ngón tay. I. LÝ THUYẾT 1. Tư thế chơi đàn Piano, quy định số ngón tay - Người chơi Piano cần có tư thế thoải mái, không gò bó, vận dụng đúng được lực của các ngón tay, cổ tay, cánh tay. - Ngồi vào chính giữa đàn sao cho thân người đối diện với nốt Mi ở trung tâm, chân buông xuống tự nhiên, thân người thẳng, đầu thẳng tự nhiên, 02 cách tay thả lỏng mềm mại. Thả lỏng bàn tay, không gồng cứng, đặt tay sao cho ngón cái nằm ngang hàng với ngón út, các ngón tay khum tròn. - Lưu ý: Không để cổ tay thấp hơn hàng phím trắng và quá cao khiến các ngón tay phải với khi chơi đàn. Ngón cái không để ra ngoài hàng phím trắng. - Khi chơi đàn dùng lực chủ yếu của các ngón tay, cổ tay giữ nguyên mềm mại, không so vai, thả lỏng vai và toàn bộ cánh tay. (Hình minh họa) 1
7. - Để thuận lợi cho quá trình tập luyện, các ngón tay được đặt tên theo số: 1,2,3,4,5 tương ứng với ngón cái, ngón trỏ, ngón giữa, ngón áp út, ngón út. Đây là quy ước quốc tế. - Trong các bài luyện tập, nếu có viết số ngón tay thì người tập nên chơi đúng số ngón tay vào nốt đó. Tự ý thay đổi số ngón tay có thể gây ra sự khó khăn do xếp ngón không khoa học. 2. Bài tập kỹ thuật ngón tay cơ bản - Bài tập với 5 ngón tay đầu tiên - Bài tập gam Cdur + Tập gam trong phạm vi 1 quãng 8: Theo số ngón tay như sau: + Tay phải đi lên đồng thời tay trái đi xuống: 123-12345 + Tay phải đi xuống đồng thời tay trái đi lên: 54321-321 + Tập gam trong phạm vi 2 quãng 8: Theo số ngón tay như sau: + Tay phải đi lên đồng thời tay trái đi xuống: 123-1234-123-12345 + Tay phải đi xuống đồng thời tay trái đi lên: 54321-321-4321-321 - Lưu ý: Tập chậm từng tay, sau khi đã thành thạo mới ghép 02 tay. Tập chậm và tăng dần tốc độ. - Bài tập bổ trợ kỹ thuật 2
8. * Lưu ý: Tay phải đàn dòng trên, tay trái đàn dòng dưới.Yêu cầu chơi đúng số ngón, cường độ và tốc độ đều đặn. II. THỰC HÀNH 1. Tư thế chơi đàn Piano, quy định số ngón tay Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Chuẩn bị đàn Piano, ghế ngồi tiêu chuẩn * Bước 2: Nêu yêu cầu - Ngồi đúng tư thế, luyện kỹ thuật đúng số ngón tay * Bước 3: Thực hành - Thực hành theo hình thức cá nhân * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Theo hình thức cá nhân 2. Bài tập kỹ thuật ngón tay cơ bản Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Chuẩn bị đàn Piano, ghế ngồi tiêu chuẩn * Bước 2: Nêu yêu cầu - Đúng số ngón tay, tiếng đàn vang lên có tốc độ, cường độ đều đặn * Bước 3: Thực hành - Thực hành theo hình thức cá nhân * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Theo hình thức cá nhân 3
9. III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC - Thực hành tư thế chơi Piano - Luyện tập kỹ thuật ngón tay 4
10. BÀI 2 MỘT SỐ LOẠI NHỊP VÀ ÂM HÌNH TIẾT TẤU CƠ BẢN Giới thiệu Trong âm nhạc người ta sử dụng nhiều loại nhịp khác nhau để sáng tác các phẩm từ nhỏ đến lớn, từ thanh nhạc đến khí nhạc, thông dụng nhất phải kể đến các loại nhịp như 2/4, 3/4, 4/4, 6/8. Để có thể soạn đệm được các ca khúc thuộc các loại nhịp này, trước hết người học phải có hiểu biết về từng loại nhịp. Để soạn đệm được, người học phải hiểu và xây dựng được âm hình tiết tấu chủ đạo như tiết tấu nốt đen, nốt đơn, hỗn hợp Mục tiêu Người học hiểu được các loại nhịp thông dụng 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 và biết xây dựng âm hình tiết tấu phù hợp với ca khúc cần đệm. I. LÝ THUYẾT 1. Một số loại nhịp thông dụng: 1.1. Nhịp 2/4: Là nhịp đơn có 02 phách trong một ô nhịp, giá trị của mỗi phách bằng 01 nốt đen. Phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ hai là phách yếu. * Sơ đồ đánh nhịp: 2 1 1.2. Nhịp 3/4: Là nhịp đơn có 03 phách trong một ô nhịp, giá trị của mỗi phách bằng 02 nốt đen. Phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ hai và phách thứ ba là phách yếu. 5
11. * Sơ đồ đánh nhịp: 3 1 2 1.3. Nhịp 4/4: Là nhịp kép do 02 nhịp 2/4 hợp thành. Có 04 phách trong một ô nhịp, mỗi phách có giá trị bằng một nốt đen. Phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ 3 là phách mạnh vừa, phách thứ hai và thứ tư là phách yếu. Số chỉ nhịp 4/4 còn ký hiệu bằng C. * Sơ đồ đánh nhịp: 4 2 3 1 1.4. Nhịp 6/8: Là nhịp kép do 02 nhịp 3/8 hợp thành. Có 06 phách trong một ô nhịp, mỗi phách có giá trị bằng một nốt đơn. Phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ 4 là phách mạnh vừa, còn lại là phách yếu. * Sơ đồ đánh nhịp: Nhịp 6/8 có thể đánh tương tự như nhịp 2/4 6
12. 2. Âm hình tiết tấu cơ bản 2.1. Âm hình tiết tấu nốt đen: Sử dụng nốt đen làm trường độ chính để xây dựng âm hình đệm. Chẳng hạn ở giọng Cdur nhịp 2/4: Ở giọng Cdur nhịp 3/4 Ở giọng Cdur nhịp 4/4 2.2. Âm hình tiết tấu nốt đơn: Sử dụng nốt đơn làm trường độ chính để xây dựng âm hình đệm. Chẳng hạn ở giọng Cdur nhịp 2/4: Hoặc 7
13. Ở giọng Cdur nhịp ¾ Hoặc Ở giọng Cdur nhịp 4/4 Hoặc 8
14. Ở giọng Cdur nhịp 6/8 Hoặc 2.3. Âm hình tiết tấu hỗn hợp: Sử dụng kết hợp nốt đen, nốt đơn và một số nốt khác làm trường độ chính để xây dựng âm hình đệm. Chẳng hạn ở giọng Cdur nhịp 2/4: Hoặc 9
15. Ở giọng Cdur nhịp ¾: Ở giọng Cdur nhịp 4/4: Hoặc Ở giọng Cdur nhịp 6/8: 10
16. Hoặc II. THỰC HÀNH 1. Một số loại nhịp thông dụng Thực hành phân tích độc lập và tự đánh nhịp 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Lớp học đầy đủ trang thiết bị phục vụ giảng dạy - Đàn Piano * Bước 2: Nêu yêu cầu - Người học biết tự phân tích và biết đánh các loại nhịp 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 * Bước 3: Thực hành - Người học thực hành phân tích và thực hành đánh các loại nhịp 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 theo sơ đồ đã trình bày trên phần kiến thức lý thuyết. * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Kiểm tra việc phần tích và thực hành đánh nhịp 2. Âm hình tiết tấu cơ bản Thực hành viết và đánh trên đàn Piano các âm hình tiết tấu cơ bản: Âm hình tiết tấu nốt đen, âm hình tiết tấu nốt đơn, âm hình tiết tấu hỗn hợp. Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Lớp học đầy đủ trang thiết bị phục vụ giảng dạy - Đàn Piano, vở ghi chép nhạc, bút chì, tẩy * Bước 2: Nêu yêu cầu - Viết đúng về cao độ, trường độ cho từng loại nhịp * Bước 3: Thực hành - Người học thực hành viết âm hình tiết tấu cớ bản và tự trình bày trên đàn Piano. 11
17. - Thức hành theo hình thức cá nhân * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Kiểm tra phần viết và thực hành trên đàn Piano III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC - Thực hành viết âm hình tiết tấu cơ bản của các loại nhịp 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 12
18. BÀI 3 PHƯƠNG PHÁP VIẾT HÒA THANH Giới thiệu Trong đệm hát, 02 yếu tố cơ bản và quan trọng bậc nhất là viết được hòa thanh và xây dựng được âm hình đệm. Để xác định được hòa thanh cần nắm vững kiến thức về hòa thanh cổ điển, hòa thanh nhạc nhẹ. Tùy vào nội dung, tính chất của bài mà ta phối hòa thanh sao cho phù hợp và hiệu quả nhất. Để xây dựng được âm hình đệm phải có kiến thức căn bản về nhạc lý và căn cứ vào nội dung, tính chất âm nhạc của ca khúc đó. Mục tiêu: Sinh viên biết cách xác định hòa thanh và xây dựng âm hình đệm cơ bản cho một ca khúc ở các loại nhịp 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 I. LÝ THUYẾT - Để xác định được hòa thanh của một ca khúc cần đệm, thực hiện 03 bước sau: + Bước 1: Xác định giọng của ca khúc đó. (Trong bước này cần tìm hiểu kỹ xem tác phẩm đó có chuyển giọng hay không). + Bước 2: Đàn giai điệu (để biết cách tiến hành giai điệu, chỗ nào hòa thanh thay đổi) và phân chia các tiết nhạc, câu nhạc, đoạn nhạc. + Bước 3: Căn cứ vào nốt nhạc của giai điệu, đưa hợp âm vào sao cho người nghe thấy phù hợp, hài hòa nhất. (Bước này có thể làm nhiều lần vì một nốt có thể nằm trong nhiều hợp âm). Chẳng hạn ở bài Con gà trống, tác giả Tân Huyền (Trang 7, sách Trẻ thơ hát). Bài này được viết ở giọng Fdur, có thể xác định hòa thanh như sau: 13
19. Hay bài Gà trống, Mèo con và Cún con, tác giả Thế Vinh (Trang 10, sách Trẻ thơ hát), bài được viết ở giọng Gdur, có thể xác định hòa thanh như sau: Cách xác định hòa thanh này áp dụng chung cho tất cả các ca khúc viết ở bất kỳ nhịp nào. II. THỰC HÀNH Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Đàn Piano, vở chép nhạc, bút chì, tẩy - Ca khúc cần xác định hòa thanh cụ thể: + Nhịp 2/4: Ca khúc Biển cạn (trang 21) + Nhịp ¾: Ca khúc Trường làng tôi (trang 33) + Nhịp 4/4: Ca khúc Chân tình (trang 35) + Nhịp 6/8: Ca khúc Biển hát chiều nay (trang 41) * Bước 2: Nêu yêu cầu - Yêu cầu người học phải vận dụng kiến thức để xác định được hòa thanh cho ca khúc đó - Đặt hòa thanh đảm bảo đúng nhưng phải hài hòa, phù hợp * Bước 3: Thực hành - Thực hành đặt hòa thanh cho ca khúc theo các hình thức nhóm, cá nhân * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Thực hiện kiểm tra, đánh giá, củng cố, rút kinh nghiệm cho người học III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC - Ôn kỹ năng xác định hòa thanh 14
20. BÀI 4 PHƯƠNG PHÁP VIẾT ÂM HÌNH ĐỆM Giới thiệu Viết âm hình đệm là việc quan trọng, quyết định đến việc soạn đệm ca khúc đó. Để xây dựng được âm hình đệm phải có kiến thức căn bản về nhạc lý và căn cứ vào nội dung, tính chất âm nhạc của ca khúc đó. Mục tiêu: Người học biết xây dựng âm hình đệm cơ bản cho một ca khúc ở các loại nhịp 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 I. LÝ THUYẾT Như đã trình bày ở phần giới thiệu, để xây dựng được âm hình đệm cần phải căn cứ vào nội dung, đặc biệt là tính chất âm nhạc của ca khúc đó. Chẳng hạn, ở các ca khúc thiếu nhi có tính chất vui tươi, trong sáng cần sử dụng các nốt có trường độ nhỏ như: Móc đơn, móc kép, móc giật, tiết tấu nhanh, có tính chất staccato ngược lại những ca khúc trữ tình cần xây dựng âm hình đệm có tính chất legato mềm mại, nhẹ nhàng Chẳng hạn ở bài Gà trống, Mèo con và Cún con, tác giả Thế Vinh (Trang 10, sách Trẻ thơ hát), nên xây dựng âm hình đệm có tính trong sáng, tươi vui đặc trưng của lứa tuổi mầm non. 15
21. Ở thể loại nhạc trữ tình, khi xây dựng âm hình đệm cần thể hiện tính chất mềm mại, uyển chuyển, âm hình có tính chất legato. II. THỰC HÀNH Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Đàn Piano, vở chép nhạc, bút chì, tẩy - Ca khúc cần xây dựng âm hình đệm cụ thể: + Nhịp 2/4: Ca khúc Biển cạn (trang 21) + Nhịp ¾: Ca khúc Trường làng tôi (trang 33) + Nhịp 4/4: Ca khúc Chân tình (trang 35) + Nhịp 6/8: Ca khúc Biển hát chiều nay (trang 41) * Bước 2: Nêu yêu cầu - Yêu cầu người học phải vận dụng kiến thức để xây dựng được âm hình đệm cho ca khúc phải hài hòa, phù hợp. * Bước 3: Thực hành 16
22. - Thực hành xây dựng âm hình đệm cho ca khúc theo các hình thức nhóm, cá nhân * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá - Thực hiện kiểm tra, đánh giá, củng cố, rút kinh nghiệm cho người học III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC - Ôn lại kỹ năng xây dựng âm hình đệm cho 1 ca khúc 17
23. BÀI 5 THỰC HÀNH ĐỆM HOÀN CHỈNH CA KHÚC Giới thiệu Thực hành đệm hoàn chỉnh 01 ca khúc là hoạt động biểu hiện cao nhất việc người học hiểu và thực hành được các nội dung như: Phương pháp xây dựng hòa thanh, phương pháp xây dựng âm hình đệm đồng thời người học phải biết cách dạo đầu, dạo giữa, kết. Biết các câu nối, câu dẫn sao cho phù hợp với ca khúc đó. Mục tiêu: Người học biết đệm hoàn chỉnh 01 ca khúc được viết ở các nhịp: 2/4, 3/4, 4/4. 6/8. I. LÝ THUYẾT - Để đệm hoàn chỉnh được 01 ca khúc, trước hết người học phải xác định một số yếu tố sau đây: + Thể loại (dân ca, trữ tình, thiếu nhi ). + Tính chất (Vui, buồn, sâu lắng, sôi động ) + Điệu thức (Trưởng, thứ , có chuyển điệu hay không) + Nhịp (2/4, 3/4, 4/4. 6/8) - Xác định được hòa thanh và xây dựng được âm hình đệm cơ bản (phần này đã trình bày trong bài 3, 4) - Viết câu nhạc dạo đầu, dạo giữa: Để viết được câu nhạc dạo đầu, dạo giữa đòi hỏi người học phải sáng tạo trên cơ sở chất liệu âm nhạc của ca khúc đó. - Thực hành đệm hoàn chỉnh 01 ca khúc theo trình tự: Dạo đầu – hát lần 1 – dạo giữa – hát lần 2 – kết II. THỰC HÀNH Thực hiện theo các bước sau: * Bước 1: Chuẩn bị - Đàn Piano, bút chì, tẩy, vở chép nhạc - Ca khúc cần đệm cụ thể: + Nhịp 2/4: Ca khúc Biển cạn (trang 21) + Nhịp ¾: Ca khúc Trường làng tôi (trang 33) + Nhịp 4/4: Ca khúc Chân tình (trang 35) + Nhịp 6/8: Ca khúc Biển hát chiều nay (trang 41) 18
24. * Bước 2: Nêu yêu cầu - Có dạo đầu, dạo giữa và kết, các yếu tố hòa thanh và âm hình đệm phù hợp với ca khúc. * Bước 3: Thực hành - Thực hành theo hình thức nhóm, cá nhân * Bước 4: Kiểm tra, đánh giá: - Kiểm tra phần soạn đệm trên vở chép nhạc và thực hành đệm trên đàn Piano III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC Ôn luyện phần đệm hoàn chỉnh các ca khúc trên 19
25. PHỤ LỤC DANH MỤC CA KHÚC STT Tên ca khúc Trang 1 Biển cạn 21 2 Mặt trời bé con 22 3 Mẹ yêu 23 4 Mừng tuồi mẹ 24 5 Nối vòng tay lớn 25 6 Tình mẹ 26 7 Trống cơm 27 8 Ước gì 28 9 Bài thánh ca buồn 29 10 Bản tình cuối 30 11 Bước chân lẻ loi 31 12 Người mẹ hiền yêu dấu 32 13 Trường làng tôi 33 14 Cây đàn sinh viên 34 15 Chân tình 35 16 Chị tôi 36 17 Hạ trắng 37 18 Lòng mẹ 38 19 Nơi đảo xa 39-40 20 Biển hát chiều nay 41 21 Hà Nội mùa vắng những cơn mưa 42 22 Nhớ về Hà Nội 43-43 20