Giáo trình nội bộ Sáo trúc 1 - Trường Cao đẳng Lào Cai

Nội dung text: Giáo trình nội bộ Sáo trúc 1 - Trường Cao đẳng Lào Cai

1. UBND TỈNH LÀO CAI TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI GIÁO TRÌNH NỘI BỘ MÔN HỌC: SÁO TRÚC 1 NGÀNH/NGHỀ: BIỂU DIỄN NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG Lào cai, năm 2019 1
2. TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dung với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 2
3. LỜI GIỚI THIỆU Giáo trình này được biên soạn dựa trên cơ sở giáo trình Sáo trúc của Học viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Trong quá trình biên soạn, tác gải đã chắt lọc, lựa chọn sắp xếp cho phù hợp với học sinh đồng thời phù hợp với bản sắc văn hóa Lào Cai. Giáo trình đảm bảo các yếu tố cơ bản vè tính học thuật đồng thời bổ sung các yếu tố văn hóa vùng cao Tây bắc đáp ứng yêu cầu xã hội và bảo tồn văn hóa truyền thống vùng cao. Giáo trình có cấu trúc gồm 3 phần cơ bản: + Phần I Bài tập kỹ thuật: bao gồm các kỹ thuật cơ bản như kỹ thuật phát âm, kỹ thuật lấy hơi, kỹ thuật đánh lưỡi đơn, kỹ thuật láy rền, kỹ thuật miết ngón, kỹ thuật láy ngón Trên cơ cơ đó là hệt thống các bài tập để học sinh rèn luyện các kỹ thuật cơ bản trên + Phần II Dân ca: Gồm các bài dân ca Việt Nam quen thuộc của các vùng miện. Khi học các bài này học sinh sẽ phải vận dụng các kỹ thuật cơ bản để xử lý, đồng thời học sinh sẽ hiểu thêm về tính chất dân ca, các vùng miền khác nhau. + Phần III Tác phẩm: đây là hệ thống các bài có tính tổng hợp các kỹ thuật cơ bản đồng thời nhiều tác phẩm dựa trên chất liệu dân ca, âm nhạc truyền thống Việt Nam Với việc sắp xếp, chắt lọc như vậy , hy vọng cuốn Giáo trình sẽ là tài liệu để giảng dạy, học tập quan trọng đối với chương trình giảng dạy môn sáo trúc. Lào cai, năm 2019 Người biên soạn: Nguyễn Đình Chí 3
4. THUẬT NGỮ VỀ CHUYÊN NGÀNH Kết Quay lại đoạn nhạc Lên, xuống quãng 8 Dấu luyến, nối To dần Nhỏ dần Vuốt ngón Láy ngón Chậm dần lại Láy rền Chậm lại dần Dấu quay đi Dấu quay lại Rung hơi Vỗ ngón Tự do Quay lại ô nhịp trước Quay lại 2 ô nhịp trước mp Nhẹ vừa mf Mạnh vừa f Mạnh p Nhẹ X Láy rền 2 ngón crese To 4
5. Phụ lục Contents Bài 1. GIỚI THIỆU NHẠC CỤ 8 1. Cấu tạo và các loại sáo trúc 10 lỗ 8 1.1. Cấu tạo 8 1.2. Các loại sáo trúc 10 lỗ 9 2. Cách cầm sáo và các tư thế diễn tấu 9 2.1. Cách cầm Sáo 9 2.2.Tư thế 10 BÀI 2. KỸ THUẬT PHÁT ÂM CƠ BẢN 12 1. Lý thuyết 12 2. Thực hành 12 2.1. Phát âm tự do 12 2.2. Phát âm có nhịp, phách 12 2.3. Bài tập ứng dụng 13 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 13 BÀI 3. KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI ĐƠN 13 1. Lý thuyết 13 2. Thực hành 13 2.1. Bài tập đánh lưỡi đơn 13 2.2. Đánh lưỡi đơn: 14 2.3. Bài tập áp dụng 14 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 14 BÀI 4. DÂN CA 14 1. Lý thuyết 14 2. Thực hành: Bài dân ca 14 3. Bài dân ca áp dụng 15 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 15 BÀI 5. TÁC PHẨM 15 1. Lý thuyết 15 2. Thực hành: Bài tác phẩm 15 3. Bài tác phẩm áp dụng 16 5
6. 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 16 PHẦN I: KỸ THUẬT CƠ BẢN 17 Bài tập số 1 (Kỹ thuật phát âm) 17 Bài tập số 2 (Kỹ thuật đánh lưỡi đơn) 17 Bài tập số 3(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 19 Bài tập số 4(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 19 Bài tập số 5(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 20 Bài tập số 6(Lưỡi đơn kết hợp tiết tấu kép sau, chùm 4) 20 PHẦN II: DÂN CA 22 Bài 1: Inh lả ơi 22 Bài 2: Xòe hoa 22 Bài 3: Gà gáy 22 Bài 4: Bắc kim thang 23 Bài 5: Lý cây bông 23 Bài 6: Lý kéo chài 24 Bài 7: Lý cây xanh 24 Bài 8: Lý lu là 25 Bài 9: Xe chỉ luồn kim 25 Bài 10: Mưa rơi 27 Bài 11: Hoa đẹp chăm pa 27 PHẦN III: TÁC PHẨM 29 Bài 1: Người mèo ơn đảng 29 Bài 2: Quê em bừng sáng 29 Bài 3: Cô gái giao liên 30 Bài 4: Ngày mùa 32 Bài 5: Trước ngày hội bắn 33 Bài 6: Xuân chiến khu 34 Bài 7: Tình ca tây bắc 35 Bài 8: Trăng sáng đôi miền 36 Bài 9: Con kênh xanh xanh 38 Bài 10: Đêm đông 39 6
7. Bài 1. GIỚI THIỆU NHẠC CỤ 1. Cấu tạo và các loại sáo trúc 10 lỗ 1.1. Cấu tạo Vị trí Lỗ thổi và các nốt bấm Nốt Đồ Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi Nốt Rê Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi Nốt Mi Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi 8
8. Nốt Pha Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi Nốt Son Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi Nốt La Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi Nốt Si Quãng 8 thứ nhất Lỗ thổi Nốt Đô Quãng 8 thứ hai 1.2. Các loại sáo trúc 10 lỗ Trong quá trình giảng dạy và biểu diễn, để phù hợp với các tác phẩm có âm vực khác nhau, Cây sáo trúc được toạ ra với nhiều loại khác nhau. Căn cứ âm thấp nhất của cây sáo người ta đặt tên cho mỗi loại. Hiện nay có cố một loại sáo trúc như: - Sáo Tone La: nốt thấp nhất tương nốt La quãng tám nhỏ - Sáo Tone Si giáng: nốt thấp nhất tương nốt si giáng quãng tám nhỏ - Sáo Tone Đô: nốt thấp nhất tương nốt đô quãng tám thứ nhất - Sáo Tone Rê: nốt thấp nhất tương nốt Rê quãng tám thứ nhất - Sáo Tone Mi: nốt thấp nhất tương nốt Mi quãng tám thứ nhất - Sáo Tone Pha: nốt thấp nhất tương nốt Pha quãng tám thứ nhất - Sáo Tone Son : nốt thấp nhất tương nốt Son quãng tám thứ nhất - Sáo Tone Son 1: nốt thấp nhất tương nốt Son quãng tám thứ hai 2. Cách cầm sáo và các tư thế diễn tấu 2.1. Cách cầm Sáo - Cách cầm tay trái, tay phải 9
9. Hình 1. Cách cầm tay trái Hình 2. Cách cầm cả hai tay - Vị trí hơi phát ra Hình 3 2.2.Tư thế - Tư thế đứng(Hình 4) Hình 4 - Tư thế ngồi(Hình 5) 10
10. Hình 5 11
11. BÀI 2. KỸ THUẬT PHÁT ÂM CƠ BẢN Mục tiêu Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: - Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về cách phát âm - Kỹ năng: Thổi được tiếng sáo vang, đều; điều khiển được hơi với các nốt ở các âm vực khác nhau - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. Nội dung chính 1. Lý thuyết - Tay trái, tay phải cầm đúng vị trí. - Vị trí môi đặt đúng. - Yêu cầu: + Phát âm (tạo âm ) độc lập, đơn lẻ từng nốt + Thổi cho tiếng sáo vang, khỏe, đều hơi từ nốt có âm vực thấp nhất đến các nốt cao. + Cần chú ý phân phối, điều chỉnh hơi cho các nốt thuộc các âm vực khác nhau 2. Thực hành 2.1. Phát âm tự do Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc Bước 2: Phát âm tốc độ chậm. Phát âm từ theo chiều cao độ tăng dần và giảm dần Bước 3. Phát âm với tốc độc nhanh hơn Mô hình phát âm tự do 2.2. Phát âm có nhịp, phách Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc Bước 2: Phát âm tốc độ chậm. Phát âm từ theo chiều cao độ tăng dần và giảm dần Bước 3. Phát âm với tốc độc nhanh hơn + Phát âm có nhịp phách: Thổi mỗi nốt bằng 4 phách(gõ đều như kim đồng hồ) + Vừa thổi chân vừa đập phách cho đều như kim đồng hồ đang chạy(Tích tắc) 12
12. 2.3. Bài tập ứng dụng - Bài tập số 1 (tại phụ lục 17) 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học - Học sinh ôn luyện thường xuyên - Phải thực hiện căn bản, tránh nhảy cóc. BÀI 3. KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI ĐƠN Mục tiêu Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: - Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về cách đánh lưỡi đơn - Kỹ năng: đánh lưỡi đơn được các nốt thuộc tiết tấu khác - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. Nội dung chính 1. Lý thuyết - Đánh lưỡi đúng các âm khác nhau - Vị trí ngón và lưỡi khi phát ra phải kết hợp đều nhau - Yêu cầu: + Đánh lưỡi sắc, nét + Thổi cho tiếng sáo tròn, vang, theo từng nốt khác nhau + Cần chú ý không được đánh tiếng mạnh, tiếng nhẹ 2. Thực hành 2.1. Bài tập đánh lưỡi đơn Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc Bước 2: Đánh lưỡi tốc độ chậm cho đến nhanh dần đều Bước 3. Đánh lưỡi đơn có nhịp phách Mô hình đánh lưỡi đơn 13
13. 2.2. Đánh lưỡi đơn: Đầu lưỡi chạm nhẹ vào chân răng cửa hàm trên như khi ta đọc chữ TU, ĐU, THU nhưng hơi bật ra ngoài mạnh hơn. - Đánh lưỡi đơn kết hợp dấu luyến: dấu luyến đánh lưỡi vào nốt đầu tiên 2.3. Bài tập áp dụng Bài tập số 2 đến 6(tại phụ lục 17 đến 20) 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học - Học sinh ôn luyện thường xuyên - Phải thực hiện căn bản BÀI 4. DÂN CA Mục tiêu Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: - Kiến thức: Trình bày và phân biệt được các tính chất dân ca của từng vùng miền với tiết tấu đơn giản - Kỹ năng: Thực hiện được các bài dân ca của từng vùng miền - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. Nội dung chính 1. Lý thuyết - Dân ca Việt Nam mang tính dị bản, mang tính truyền miệng, không có tên tác giả. - Vị trí: Các kỹ thuật áp dung trong bài Sau khi hoàn thành kỹ thuật đánh lưỡi đơn - Yêu cầu: + Tình bày được các bài dân ca nằm ở vùng nào 2. Thực hành: Bài dân ca Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 14
14. Bước 2: Thực hiện từng bài dân ca Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh bài dân ca Mô hình 3. Bài dân ca áp dụng Bài dân ca số:1 đến 11(tại phụ lục 22 đến 27) 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học - Học sinh ôn luyện thường xuyên - Phải thực hiện căn bản BÀI 5. TÁC PHẨM Mục tiêu Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: - Kiến thức: Trình bày được các tính chất, tác giả của từng tác phẩm với tiết tấu đơn giản - Kỹ năng: Thực hiện được các tác phẩm của từng tác giả - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. Nội dung chính 1. Lý thuyết - Mỗi tác giả đều sáng tác tác phẩm trong hoàn cảnh khác nhau, nên mỗi bài đều có những tính chất âm nhạc khác nhau - Vị tri: Các kỹ thuật áp dung trong bài Sau khi hoàn thành kỹ thuật đánh lưỡi đơn và bài dân ca - Yêu cầu: + Tình bày được tác phẩm là sáng tác của tác giả nào 2. Thực hành: Bài tác phẩm Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 15
15. Bước 2: Thực hiện từng tác phẩm Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh tác phẩm Mô hình 3. Bài tác phẩm áp dụng Bài tác phẩm số:1 đến 10(tại phụ lục 29 ,đến 39) 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học - Học sinh ôn luyện thường xuyên - Phải thực hiện căn bản 16
16. PHẦN I: KỸ THUẬT CƠ BẢN Bài tập số 1 (Kỹ thuật phát âm) Bài tập số 2 (Kỹ thuật đánh lưỡi đơn) 17
17. Bài tập số 3(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) Bài tập số 4(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 19
18. Bài tập số 5(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) Bài tập số 6(Lưỡi đơn kết hợp tiết tấu kép sau, chùm 4) 20
19. PHẦN II: DÂN CA Bài 1: Inh lả ơi Dân ca: Thái Bài 2: Xòe hoa Dân ca: Thái Bài 3: Gà gáy Dân ca: Cống khao 22
20. Bài 4: Bắc kim thang Dân ca: Nam bộ Bài 5: Lý cây bông Dân ca: Nam bộ 23
21. Bài 6: Lý kéo chài Dân ca: Nam bộ Bài 7: Lý cây xanh Dân ca: Nam bộ 24
22. Bài 8: Lý lu là Dân ca: Nam bộ Bài 9: Xe chỉ luồn kim Dân ca: QHBN 25
23. Bài 10: Mưa rơi Dân ca: Xá Bài 11: Hoa đẹp chăm pa Dân ca: Lào 27
24. PHẦN III: TÁC PHẨM Bài 1: Người mèo ơn đảng Thanh phúc Bài 2: Quê em bừng sáng Mộng Lân 29
25. Bài 3: Cô gái giao liên Vũ Trọng Hối 30
26. Bài 4: Ngày mùa Văn Cao 32
27. Bài 5: Trước ngày hội bắn Trịnh Quí 33
28. Bài 6: Xuân chiến khu Xuân Hồng 34
29. Bài 7: Tình ca tây bắc Bùi Đức Hạnh 35
30. Bài 8: Trăng sáng đôi miền An Chung 36
31. Bài 9: Con kênh xanh xanh Phan Huỳnh Điểu 38
32. Bài 10: Đêm đông Nguyễn Văn Thương 39