Module THPT 20: Sử dụng các thiết bị dạy học ở trung học phổ thông - Ngô Quang Sơn

Nội dung text: Module THPT 20: Sử dụng các thiết bị dạy học ở trung học phổ thông - Ngô Quang Sơn

1. NGÔ QUANG SƠN MODULE THPT 20 Sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ë trung häc phæ th«ng | 9
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Theo Lotx. Klinb (c) thì thit b dy hc (TBDH) (hay còn gi là dùng dy hc, dng c dy hc, ) là tt c nhng phng tin vt cht cn thit cho giáo viên (GV) và hc sinh (HS) t chc và tin hành hp lí, có hiu qu quá trình giáo dng và giáo dc các môn hc, cp hc. Theo các chuyên gia thit b giáo dc ca Vit Nam, TBDH là thut ng ch mt vt th hoc mt tp hp i tng vt cht mà ngi GV s dng vi t cách là phng tin iu khin hot ng nhn thc ca HS, còn i vi HS thì ó là các ngun tri thc, là các phng tin giúp HS lnh hi các khái nim, nh lut, thuyt khoa hc, hình thành h các k nng, k xo, m bo phc v mc ích dy hc. TBDH là mt b phn trong h thng c s vt cht (CSVC) s phm, TBDH là tt c nhng phng tin cn thit c GV và HS s dng trong hot ng dy và hc nhm phát huy tính tích cc, ch ng sáng to trong hot ng, khám phá và lnh hi tri thc ca HS, góp phn nâng cao cht lng giáo dc, t c mc tiêu giáo dc ã ra. TBDH bao gm máy móc, dng c thí nghim, mô hình mu vt, hoá cht, tranh nh, dùng dng c giáo dc th cht, âm nhc, m thut, thit b nghe nhìn và các thit b trc quan khác. Thit b giáo dc phi phù hp vi yêu cu v ni dung và phng pháp ca chng trình giáo dc; m bo tính khoa hc, tính s phm; an toàn cho ngi s dng, phù hp vi s phát trin tâm lí và sinh lí la tui HS. nâng cao hiu qu s dng TBDH trong quá trình dy hc cn m bo thc hin nhng yêu cu c bn sau ây: — S dng TBDH úng mc ích Mc ích quy nh hot ng dy hc ca GV bng các TBDH c th. Hot ng ca GV và TBDH quy nh mc ích ca HS, xác nh hot ng ca HS bng các thit b hin có. Các hot ng và TBDH giúp các em lnh hi tri thc và tác ng n s phát trin nhân cách ca các em. Mt khác, mi TBDH u có mt chc nng riêng, chúng phi c s dng phù hp vi mc ích nghiên cu ca quá trình dy hc. 10 | MODULE THPT 20
3. — S dng TBDH úng lúc S dng TBDH úng lúc có ngha là phi s dng TBDH vào lúc cn thit ca bài hc lúc HS cn thit, mong mun c quan sát nht, phù hp vi trng thái tâm lí nht (trc ó GV ã dn dt, gi m, nêu vn chun b). Mt TBDH c s dng có hiu qu cao, nu nó xut hin vào úng lúc ni dung và phng pháp dy hc (PPDH) cn n, tránh hin tng TBDH c a ra hàng lot làm phân tán s chú ý ca HS. — S dng TBDH úng ch S dng TBDH úng ch là tìm v trí trình bày TBDH trên lp hc hp lí nht, giúp HS ngi mi v trí trong lp hc u có th tip nhn thông tin t các TBDH bng nhiu giác quan khác nhau. — S dng TBDH úng mc và cng S dng TBDH phù hp vi yêu cu ca mi tit lên lp và trình tip thu kin thc ca HS. Nu s dng qua nhiu mt loi hình TBDH trong mt tit hc s nh hng n các bc ca gi lên lp, HS s chán nn, kém tp trung và nh vy cht lng dy hc cng s không t nh mong mun. GV cn nghiên cu, cân nhc k ni dung sách giáo khoa (SGK) môn hc. Cn c vào s TBDH c trang b và t làm mà nh ra k hoch s dng c th các loi hình TBDH ã có sao cho mi chng loi u c phát huy tt tác dng ca nó và nâng cao hiu qu s dng trong quá trình dy hc. Module này s cung cp cho GV nhng kin thc c bn v TBDH và s dng chúng trong quá trình dy hc. Qua ó, GV có th phát huy c ti a kh nng ca mình và tr thành mt ngi GV nng ng, sáng to, bit kt hp khéo léo các loi hình TBDH phc v công tác ging dy ca bn thân. Tuy nhiên có thêm kin thc GV nên tham kho thêm các tài liu có liên quan v TBDH cho các cp hc, bc hc theo quy nh ca B Giáo dc và ào to. Module này s giúp cho GV và HS tng cng nng lc làm vic vi TBDH, nâng cao cht lng dy hc. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 11
4. B. MỤC TIÊU TÀI LIỆU 1. MỤC TIÊU CHUNG Nghiên cu tm quan trng ca vic s dng hiu qu TBDH i vi vic i mi PPDH và nâng cao cht lng dy hc các trng trung hc ph thông (THPT) trong giai on hin nay. 2. MỤC TIÊU CỤ THỂ 2.1. Về kiến thức — Nm c khái nim v TBDH và phân loi TBDH. — Xác nh c vai trò ca TBDH trong dy hc và trong i mi PPDH. — Nâng cao hiu bit v vai trò ca TBDH trong i mi PPDH môn hc. 2.2. Về kĩ năng — Phân tích c thc trng s dng TBDH các trng THPT. — S dng hiu qu TBDH truyn thng và TBDH hin i. — Nâng cao k nng s dng TBDH, k nng phi hp s dng các TBDH truyn thng và TBDH hin i làm tng hiu qu dy hc môn hc. 2.3. Về thái độ Có ý thc s dng TBDH truyn thng và TBDH hin i trong quá trình dy hc và nâng cao cht lng dy hc. C. NỘI DUNG THÔNG TIN NGUỒN S dng hiu qu TBDH là mt vic làm rt cn thit và quan trng trong mi trng THPT, nu không thc hin tt công tác s dng thì TBDH s b lãng phí và không i mi c PPDH, không nâng cao cht lng dy hc. TBDH là mt trong nhng phng tin quan trng góp phn nâng cao cht lng dy hc, là ni dung và ngun thông tin giúp cho GV và HS t chc, iu khin hot ng nhn thc ca HS. áp ng yêu cu i 12 | MODULE THPT 20
5. mi PPDH, vic s dng TBDH không ch nhm minh ho bài ging mà còn phi có tác dng thúc y ngun nhn thc, phát trin nng lc t duy sáng to và rèn luyn k nng thc hành cho HS. Nu s dng TBDH mt cách tu tin, cha có s chun b chu áo s dn n hiu qu hc tp không cao có trng hp còn dn n tình trng GV mt nhiu thi gian trên lp, HS hc tp cng thng, mt mi, Nội dung 1 THIẾT BỊ DẠY HỌC Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm cơ sở vật chất sư phạm/ Cơ sở vật chất trường học THÔNG TIN CƠ BẢN CSVC s phm là tt c các phng tin vt cht c huy ng vào vic ging dy, hc tp và các hot ng mang tính giáo dc khác t c mc ích giáo dc. H thng CSVC s phm bao gm: các công trình xây dng, sân chi, bãi tp, vn thc nghim, trang b chuyên dùng, TBDH các b môn, các phng tin phc v vic ging dy và hc tp. ây là mt h thng a dng v chng loi và có mt s b phn tng i phc tp v mt k thut. Tính a dng và phong phú ca h thng to ra không ít tr ngi trong qun lí và s dng. H thng CSVC s phm c phân chia làm ba b phn. — Trng s (nhà ca, lp hc, sân chi bãi tp, khuôn viên, ). — Sách và th vin trng hc. — TBDH (máy móc, dng c thí nghim, mô hình, ). Khái nim v CSVC s phm ngày càng có ni hàm m rng do yêu cu giáo dc toàn din, nâng cao cht lng dy hc và do tin b ca khoa hc k thut và công ngh. H thng CSVC trng hc Mi trng hc u có h thng CSVC trng hc, h thng ó c mô t bi s nh sau: SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 13
6. CSVC trng hc H tng k thut trng h c TBDH H thng Trang b h Trang b h TBDH dùng TBDH b môn (theo cp hc, trng, s: thng k thut thng k thut chung cho lp hc) chung ca ca lp. các môn hc — Khuôn 1. Tranh, nh giáo khoa. viên cnh trng. — SGK, v bài (theo cp hc, 2. Bn , biu giáo khoa, lp hc): quan, kin — H thng tp in sn, bn t duy (thit k bng trúc và các máy tính và phiu hc — Máy tính tay và bút d). khi công mng. tp, — Máy chiu 3. Mô hình, mu vt. trình. — H thng — Bng en, qua u 4. Dng c, hoá cht thí nghim. — Giao thông thit b thông bng mi ca, — Máy chiu 5. Phim èn chiu. ni b. tin liên lc. phn trng, a nng bút d, 6. Bn trong dùng cho máy — Khi — H thng — Vô tuyn phòng hc, thit b hành chiu qua u. — Máy ghi phòng thí chính, vn 7. Bng, a ghi âm. âm/Cassette nghim, phòng, 8. Bng hình, a hình. phòng thc phòng làm 9. Phn mm dy hc (PMDH) hành, phòng vic ca các (mô hình mô phng, thí hc b môn, t chuyên nghim o, thí nghim mô th vin. môn. phng, ). — Khi phòng — H thng 10. Giáo án dy hc tích cc làm vic. thit b cho (GADHTC) có ng dng công — in nc. phòng hc, ngh thông tin (CNTT), phòng thí GADHTC in t. — Sân chi, nghim, bãi tp, câu 11. Website h c tp. thc hành, lc b. 12. Phòng thí nghim o. phòng hc b môn, th 13. Mô hình dy hc in t vin, 14. Th vin o/th vin in t. 15. Bn t duy thit k bng phn mm Mindmap. 16. Bn in t. 14 | MODULE THPT 20
7. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào hiu bit ca mình v CSVC trng hc thc hin nhng nhim v sau: 1. Theo bn CSVC s phm/ CSVC trng hc là gì? 2. Nêu các b phn ca CSVC s phm. Hoạt động 2: Tìm hiểu hệ thống thiết bị dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Chức năng của hệ thống thiết bị dạy học (1) H thng TBDH là công c c thù ca lao ng s phm. (2) H thng TBDH phi cung cp thông tin trí thc, y v hin tng, i tng quá trình nghiên cu. (3) H thng TBDH phi nâng cao hiu qu dy hc, tng cng nhp trình bày tài liu và chuyn ti thông tin. (4) H thng TBDH phi tha mãn nhu cu và s say mê hc tp ca HS. (5) H thng TBDH phi làm gim nh cng lao ng s phm ca ngi dy và ngi hc. (6) H thng TBDH phi nâng cao tính trc quan cho quá trình dy hc. 2. Các yêu cầu của hệ thống thiết bị dạy học (1) H thng TBDH phi m bo tính h thng. (2) H thng TBDH phi m bo tính khoa hc, hiu qu. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 15
8. (3) H thng TBDH phi m bo tính s phm. (4) H thng TBDH phi m bo tính an toàn. (5) H thng TBDH phi m bo tính m thut. (6) H thng TBDH phi m bo tính dùng chung ti u cho mt b môn, cho nhiu b môn, cho nhiu hot ng. 3. Công tác thiết bị dạy học Công tác TBDH là h thng công vic và quá trình thc hin các nhim v v lnh vc TBDH. Công tác TBDH là mt hot ng thng xuyên ca ngành Giáo dc. Công tác này bao gm: (1) Công tác qun lí và iu hành v mô ca B Giáo dc và ào to v công tác TBDH. a) Xây dng k hoch chin lc v phát trin TBDH và ban hành vn bn ch o, hng dn v công tác TBDH. b) Ban hành quy chun k thut phòng hc b môn, phòng thc hành và quy chun k thut i vi tng b TBDH. c) Ban hành các Quyt nh danh mc TBDH ti thiu các ngành hc, cp hc, bc hc. d) Ban hành quy nh v công tác thit b giáo dc ph thông trong ó thng nht quy trình thc hin bao gm: — Xây dng, thm nh và ban hành danh mc TBDH ti thiu. — Thit k, thm nh và ban hành mu TBDH. — Sn xut, chuyn giao mu TBDH ti thiu. — Thm nh n giá mu TBDH ti thiu. e) Hng dn các a phng v mua sm TBDH. (2) Công tác qun lí và iu hành ca các tnh, thành ph v công tác TBDH a) Xây dng k hoch phát trin TBDH và ban hành vn bn ch o, hng dn v công tác TBDH ti các a phng. b) Xây dng k hoch, chun b kinh phí u t xây dng phòng b môn, phòng thc hành và mua sm TBDH hng nm. 16 | MODULE THPT 20
9. c) Hng dn các c s giáo dc mua sm TBDH hng nm. d) T chc bi dng i ng GV, viên chc TBDH v công tác qun lí, s dng, bo qun, bo dng TBDH phc v hot ng dy hc. e) T chc kim tra vic thc hin các nhim v ca các c s giáo dc v công tác TBDH. f) T chc và iu hành phong trào t làm TBDH. 4. Công tác thiết bị dạy học tại các cơ sở giáo dục Công tác TBDH ti mt trng hc là h thng công vic và quá trình thc hin các nhim v v lnh vc TBDH nhm thc hin có hiu qu cho hot ng dy hc ca nhà trng. Nhim v ca công tác TBDH ti trng hc bao gm: — T chc xây dng k hoch v công tác TBDH ca nhà trng. — T chc mua sm, b sung sa cha TBDH ca nhà trng. — T chc khai thác s dng TBDH phc v cho hot ng dy hc và các hot ng giáo dc khác. — T chc sp xp, gi gìn, bo qun, bo dng h thng TBDH hin có ca nhà trng. — T chc kim tra quá trình thc hin k hoch v công tác TBDH trong nhà trng. — T chc nghiên cu, thit k, t làm TBDH. — T chc bi dng GV, viên chc TBDH v công tác qun lí, s dng, bo qun, bo dng TBDH phc v hot ng dy hc trong nhà trng. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào hiu bit ca mình v TBDH thc hin mt s nhim v sau: 1. Nêu chc nng c bn ca h thng TBDH. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 17
10. 2. Nêu các yêu cu ca h thng TBDH. 3. Làm rõ công tác qun lí iu hành v công tác TBDH ca B Giáo dc và ào to; các s Giáo dc và ào to và các c s giáo dc. Hoạt động 3: Tìm hiểu khái niệm, bản chất và chức năng của thiết bị dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Khái niệm thiết bị dạy học Hin nay, có nhiu tên gi khác nhau v TBDH. Các tên gi di ây thng c s dng trong ngôn ng vit và nói trong giai on hin nay: — Thit b giáo dc — Educational Equipment — Thit b trng hc — School Equipment — dùng dy hc — Teaching Equipment 18 | MODULE THPT 20
11. — TBDH — Teaching Equipment — Dng c dy hc — Teaching Equipment — Phng tin dy hc — Teaching Facility — Hc c — Learning Equypment — Hc liu — Learning Material V bn cht, các tên gi trên u phn ánh c các du hiu bn cht chung nht ca TBDH. Có nhiu nh ngha v TBDH nh sau: — TBDH là phng tin rt cn thit cho GV và HS t chc và tin hành hp lí, có hiu qu quá trình giáo dc và dy hc các môn hc, cp hc. — TBDH là mt vt th hoc mt tp hp i tng vt cht mà ngi GV s dng vi t cách là phng tin iu khin hot ng nhn thc, là phng tin giúp HS lnh hi khái nim, nh lut, thuyt khoa hc, nhm hình thành h các k nng, k xo, m bo vic giáo dc, phc v mc ích dy hc và giáo dc. — TBDH là iu kin m bo cho hot ng dy hc, là thành t ch yu và quan trng nht ca cu trúc h thng CSVC trng hc (CSVC s phm). Theo Lotx Klinb ( c) thì TBDH (hay cò n g i là dù ng d y h c, dng c d y h c, ) là tt c nh ng phng ti n v t ch t c n thi t cho GV và HS t ch c và ti n hà nh h p lí, có hi u qu trong quá trì nh giá o d ng và giá o d c cá c môn h c, cp h c. Theo cá c chuyên gia thi t b giá o d c c a Vi t Nam: TBDH là thu t ng ch mt v t th ho c m t t p h p i t ng v t ch t mà ng i GV s d ng v i t cá ch là phng ti n i u khi n ho t ng nh n th c c a HS, cò n i v i HS thì ó là cá c ngu n tri th c, là cá c phng ti n giú p HS l nh h i cá c khá i ni m, nh lu t, thuy t khoa h c, hì nh thà nh h cá c k nng, k x o, m b o ph c v m c ích d y h c. T s phân tích bn cht ca TBDH nhm i mi PPDH trong giai on hin nay, chúng ta có nh ngha nh sau: TBDH là mt b phn ca CSVC trng hc, bao gm nhng i tng vt cht c thit k s phm mà GV s dng iu khin hot ng nhn thc ca HS; ng thi TBDH còn là ngun tri thc, là phng tin giúp HS lnh hi SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 19
12. hiu qu tri thc, hình thành k nng m bo cho vic thc hin c mc tiêu dy hc. Nh vy, ta có th hiu TBDH là h thng i tng vt cht và tt c nhng phng tin k thut c GV và HS s dng trong quá trình dy hc. Theo quan i m lí lu n d y h c hi n i thì TBDH là 1 trong 6 thà nh t ch yu c a quá trì nh d y h c. TBDH ch u s chi ph i c a n i dung và PPDH. Ni dung d y h c quy nh nh ng c i m c b n c a TBDH, b i l TBDH ph i tí nh n m t cá ch toà n di n cá c c i m c a n i dung, chng trì nh. Mi TBDH ph i c cân nh c, la ch n áp ng c n i dung chng trì nh, ng th i c ng ph i tho mã n cá c yêu c u v khoa h c s ph m, kinh t , th m m và an toà n cho GV và HS khi s d ng nh m t k t qu mong mu n. Vic i mi PPDH hin nay là mt yêu cu hàng u t ra cho ngành Giáo dc tt c các quc gia trên th gii. Vi s phát trin nh v bão ca công ngh thông tin và truyn thông (CNTT&TT), kh nng lu tr và ph bin thông tin ngày càng a dng, n gin, nhanh chóng và rt hiu qu thông qua mng LAN, WAN và Internet, vic dy hc do ó cng phi thích ng c vi nhng iu kin công ngh mi và tn dng c nhng thành tu công ngh này trong quá trình dy hc ti các trng ph thông. Trong th i i bù ng n thông tin, cùng vi s phá t tri n nh v bã o ca khoa hc k thut, nhi u tri th c em d y bc h c ph thông nhanh chó ng b l c h u. V ì vy, c n ph i l a ch n n i dung d y nh th nà o HS không nh ng chi m l nh c tri th c m i, ng th i ph i h ình thà nh nng l c t h c, t phá t tri n. Vì vy PPDH m i ph i theo xu h ng tí ch c c hoá quá trì nh nh n th c c a HS, nng l c th c hà nh, nng l c t nghiên c u. Mu n t c i u ó thì không có cá ch nà o khá c là ph i tng c ng trang b và c bi t là nâng cao hi u qu s d ng thi t b giá o d c, trong ó chú tr ng cá c phng ti n nghe nhì n và ng dng CNTT&TT vào dy hc. áp ng yêu cu i mi v ni dung chng trình, PPDH cn thit phi a vào các TBDH mi, nht là các TBDH hin i. Ngi ta nhn thy các TBDH có kh nng to ln trong vic giúp cho GV và HS t chc 20 | MODULE THPT 20
13. các hot ng hc tp nhm phát huy tính tích cc ca HS, góp phn nâng cao hiu qu ca vic dy hc. TBDH là phng tin, là mt trong nhng iu kin cn thit GV thc hin c các ni dung giáo dc, giáo dng và phát trin trí tu, khi dy t cht thông minh ca HS. Trong quá trình dy hc, TBDH va là công c giúp GV chuyn ti thông tin, iu khin hot ng nhn thc ca HS, va là ngun tri thc a dng và phong phú. TBDH là mt b phn trong h thng CSVC s phm, nó bao gm tt c nhng phng tin cn thit c GV và HS s dng trong hot ng dy và hc nhm phát huy tính tích cc, ch ng sáng to trong hot ng, khám phá và lnh hi tri thc ca HS, góp phn nâng cao cht lng giáo dc, t c mc tiêu giáo dc ã ra. Cuc cách mng khoa hc công ngh din ra t nhng nm 50 ca th k XX cho n nay c ánh du bi mt lot các cuc cách mng k tip nhau nh cách mng công ngh mi, cách mng thông tin, cách mng công ngh sinh hc, c bit cuc cách mng trong lnh vc thông tin bao gm các lnh vc tin hc, truyn thông ang tác ng sâu sc ti mi mt ca i sng xã hi chúng ta nói chung và quá trình giáo dc nói riêng. Cuc cách mng này ang to ra nhng kh nng to ln ca vic ng dng CNTT&TT vào quá trình dy hc, nhng ng dng ã và ang làm thay i v trí ca TBDH. TBDH va là công c giúp GV chuyn ti thông tin, iu khin hot ng nhn thc ca HS, va là ngun tri thc a dng và phong phú. Chng trình và SGK THPT mi c vit theo hng t chc hot ng nhn thc tích cc cho HS theo tinh thn i mi phng pháp dy và phng pháp hc. TBDH là mt thành t quan trng quyt nh s thành công ca vic i mi ni dung chng trình và SGK THPT. trang b c TBDH n các trng THPT phi tri qua các giai on ch yu sau: T chng trình và SGK, xây dng danh mc trang b → Xây dng cng nghiên cu, th hin mu → Ch th → Th nghim → Hiu chnh và sn xut th → Hiu chnh → Sn xut ng lot → Trang b cho các trng THPT → S dng và bo qun lâu dài. Trong ó “trang b, s dng và bo qun” TBDH có vai trò rt quan trng góp phn nâng cao cht lng giáo dc. Hng nm Nhà nc phi chi hàng trm t ng SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 21
14. trang b TBDH cho các trng THPT trong c nc. Nu bo qun và s dng TBDH không tt thì s gây nên lãng phí rt ln. 2. Bản chất và chức năng của thiết bị dạy học a. Bn cht ca thit b dy hc — TBDH phn ánh các i tng nghiên cu, phn ánh quá trình dy hc. — TBDH cha ng trong nó di sn vt cht và phi vt cht ca các th h trc li. — TBDH cha ng thông tin v các i tng vt cht. — TBDH là biu trng vn hoá ca nn giáo dc. — TBDH là phng tin tái hin kin thc và phng pháp nghiên cu ca các nhà khoa hc. — TBDH là phng tin rút ngn quá trình nhn thc và to nim tin khoa hc. — TBDH hàm cha ni dung và PPDH. b. Các chc nng ca thit b dy hc (1) Chc nng c bn và quan trng nht ca TBDH là chc nng thông tin — TBDH cha y thông tin v ni dung dy hc. Ngi dy hiu bit v nhng thông tin ó và s dng TBDH chuyn ti thông tin n ngi hc. — TBDH cha thông tin v PPDH, nó hng ngi dy n vic la chn PPDH nào là hp lí và hiu qu. (2) TBDH có chc nng phn ánh TBDH là hin thc khách quan (hoc mô t hin thc khách quan mt cách c l), nó phn ánh các s vt, hin tng, các quá trình, các quy lut khách quan ca xã hi ca t nhiên và ca t duy. Các ni dung và chi tit mà nó phn ánh s c ngi dy và ngi hc tip nhn trong quá trình dy hc và cùng nhau tng tác, phi hp t chc thc hin các nhim v dy hc. (3) TBDH có chc nng giáo dc — TBDH làm cho quá trình giáo dc tr thành quá trình t giáo dc, làm cho quá trình nhn thc tr thành quá trình t nhn thc, làm cho quá trình dy hc tr thành quá trình t hc ca HS. HS làm vic vi TBDH t hc, t nhn thc di s hng dn, nh hng ca GV. 22 | MODULE THPT 20
15. — TBDH hàm cha t duy ca các nhà khoa hc. Qua TBDH, HS không ch tip nhn tri thc, mà thông qua làm vic vi TBDH, HS có nhn thc, suy ngh, cách làm khoa hc. — TBDH hàm cha quá trình phát trin ca nn vn minh nhân loi. TBDH có chc nng giáo dc toàn din. (4) TBDH có chc nng phc v TBDH là phng tin phc v trc tip cho GV và HS hot ng trong quá trình dy hc nói chung, cho tng bài hc, tng n v kin thc trong mt bài hc nói riêng. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào hiu bit ca mình v TBDH thc hin mt s nhim v sau: 1. TBDH là gì? 2. Làm rõ bn cht và chc nng ca TBDH. Cho ví d minh ho. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 23
16. Hoạt động 4: Tìm hiểu vị trí, vai trò và ý nghĩa của thiết bị dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Vị trí và ý nghĩa của thiết bị dạy học quá trình dạy học (1) TBDH không th thiu c vì nó óng vai “ngi minh chng khách quan ” nhng vn lí lun, liên kt gia lí lun và thc tin. Mt khác, TBDH là phng tin thc nghim, trc quan, thc hành; trong khi ó bt kì mt hot ng nào cng luôn i lin vi t duy và t duy luôn gn kt vi hot ng. Vì th TBDH s to ra s toàn vn ca hot ng nhn thc; ng thi phát huy c tính tích cc, ch ng và sáng to ca ngi hc và hn na TBDH góp phn to ln vào vic vn dng và i mi phng pháp giáo dc — dy hc. (2) TBDH là mt b phn ca ni dung và PPDH Lí lun dy hc ã khng nh quá trình dy hc là mt quá trình trong ó hot ng dy và hot ng hc c ngi dy và ngi hc cng tác ti u vi nhau và cùng có nhng ni dung và phng pháp ã xác nh nhm tin ti cùng mt mc ích nht nh. Nh vy i vi mi mc ích có nhng ni dung c th và cn có mt phng pháp thích hp; thc hin mi phng pháp truyn t và lnh hi các ni dung nào ó phi có các TBDH tng ng. Có TBDH và phù hp mi trin khai c các PPDH mt cách hiu qu. Mt khác, ni dung dy hc c phn ánh thông qua các TBDH và ngc li. Vn này càng th hin rõ hn khi mà khoa hc công ngh phát trin và s phát trin ó cng c phn ánh vào mi loi TBDH ca nhà trng. TBDH là các sn phm khoa hc k thut có chc nng xác nh và mang tính mc ích s phm rt cao, chúng cha ng mt tim nng tri thc to ln ng thi óng vai trò là i tng nhn thc. Nh vy, TBDH là b phn ca ni dung và phng pháp, chúng có th va là phng tin nhn thc, va là i tng cha ni dung cn nhn thc. 24 | MODULE THPT 20
17. (3) TBDH là nhân t quan trng i mi PPDH — Ngoài mi quan h vi mc tiêu, ni dung, phng pháp , TBDH còn có quan h cht ch vi các thành t ngi dy (ngi t chc, iu khin) và ngi hc (ch th t iu khin) ca quá trình dy hc nhm to nên s cng tác ti u ca lc lng tham gia quá trình dy hc vi các thành t khác ca quá trình dy hc. — TBDH vi u th v mt s phm góp phn rt ln trong vic i mi PPDH trong các nhà trng. Nh có các TBDH, mt lng thông tin ln ca bài hc có th c hình nh hoá, mô hình hoá, trc quan hoá, phóng to, thu nh, làm cho nhanh hn hay chm li, em li cho ngi hc mt “không gian hc tp” có tính mc ích và mang li hiu qu cao. — Dy hc theo hng phát huy tính tích cc, ch ng và sáng to ca ngi hc (ngi hc là trung tâm) có liên quan cht ch n TBDH: + Ngi hc c ch ng và tham gia tích cc vào quá trình dy hc. + Ngi hc c hot ng thc hành nhiu hn và thông qua hot ng lnh hi tri thc nhân loi. i mi PPDH không có ngha là tìm ra các phng pháp hoàn toàn mi khác hn các phng pháp truyn thng ã c gii s phm tha nhn trong lch s giáo dc. i mi PPDH là i mi cách truyn th nh s phát trin ca khoa hc giáo dc, khoa hc tâm lí và các khoa hc khác, (4) TBDH góp phn vào vic thc hin a dng hoá các hình thc dy hc TBDH cha ng tim nng tri thc và phng pháp nhm to iu kin và kích thích các hot ng trong quá trình hc tp. Nu TBDH và a dng s cho phép t chc nhiu hình thc hot ng dy hc phong phú và có hiu qu. (5) TBDH là nhân t m bo cht lng dy hc Xut phát t c trng t duy hình nh, t duy c th ca con ngi, trong quá trình dy hc, s trc quan óng vai trò quan trng i vi s lnh hi kin thc ca ngi hc. Trong các “kênh” thu nhn thông tin thì “kênh nhìn” có hiu qu cao hn (khoa hc ã minh chng kh nng ca các giác quan trong vic tip thu tri thc có các mc : nghe 11%, nhìn 81%; các giác quan khác 9% — theo tài liu VAT Project). Không ít SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 25
18. ni dung hc tp phc tp cn n s h tr tích cc ca phng tin trc quan mi gii quyt c nhng gì mang trong nó s tru tng. Theo nguyên lí hc i ôi vi hành, ngi hc rt cn c trc tip làm thc nghim (lp ráp, thao tác, quan sát, nhn xét) bng vic s dng các dng c, phng tin c th. Dy hc tích cc yêu cu ngi hc tham gia có ý thc vào các hot ng t khám phá, t theo dõi các hin tng lí gii cht ch và tng minh nhng kt qu thu c; ng thi qua các hot ng ó h có c nhng k nng cn thit. Nh vy, TBDH là phng tin và iu kin tt yu tin hành quá trình dy hc tích cc. Trong t duy, cn n vic mô phng nhng vn tru tng. Vic mô phng ó cn có s “giúp ” ca các TBDH, mà trong ó phng tin nghe — nhìn có u th rõ rt. Vi các tác dng nh vy TBDH cho phép khai thác sâu sc bn cht s vt, hin tng khoa hc trong tài liu. Mt khác các ni dung dy hc c mô hình hoá, khái quát hoá thành nhng mu hình c th mà ngi hc trc quan c s giúp cho vic thc hin “nguyên tc trc quan” trong dy hc các trng dy ngh. (6) Góp phn m bo cht lng các kin thc trong dy hc Trong dy hc, cht lng kin thc chuyn ti t ngi dy n ngi hc cn phi m bo tính: chính xác, khoa hc, tng quát, h thng, chuyn hoá, thc tin, vn dng c và bn vng, Trong khi ó TBDH góp phn m bo các tính cht trên v kin thc c truyn th trong dy hc. (7) Góp phn nâng cao hiu qu s phm H thng TBDH hin i có kh nng xây dng, hình thành, cng c, h thng hoá, vn dng kin thc vào thc tin. TBDH chng nhng to iu kin i sâu vào các s vt và hin tng, mà còn cho phép trình bày các vn tru tng mt cách sinh ng, do kh nng s phm to ln h tr cho ngi dy và ngi hc nh: tng tc truyn ti thông tin mà không làm gim cht lng thông tin; thc hin các PPDH tích cc nhm: to ra và m rng nhng vùng cng tác gia ngi dy và ngi hc, to ra kh nng thc hành, cng c kin thc, rèn luyn k nng làm vic, hc tp, s khéo léo chân tay, bi dng 26 | MODULE THPT 20
19. kh nng t hc, t chim lnh tri thc, to ra s hng thú, lôi cun khi hc, tit kim thi gian trên lp, ci tin các hình thc lao ng s phm, to kh nng t chc và iu khin hot ng dy hc. 2. Mối quan hệ của thiết bị dạy học với các thành tố khác của quá trình dạy học Theo cách tip cn h thng, quá trình dy hc bao gm 6 thành t c bn: mc tiêu, ni dung, phng pháp, TBDH, ngi dy, ngi hc. Các thành t này tng tác qua li to thành mt chnh th trong môi trng giáo dc ca nhà trng (môi trng s phm tng tác) và môi trng kinh t — xã hi ca cng ng. Mc tiêu dy hc ca nhà trng ph thuc và áp ng mc tiêu kinh t — xã hi. Mc tiêu dy hc nh th nào s có ni dung dy hc áp ng c mc tiêu ó. thc hin c mc tiêu và ni dung phi có PPDH. Mun thc hin tt PPDH phi có TBDH. Ngi dy và ngi hc tác ng ln nhau, thông qua TBDH ngi dy truyn t và ngi hc chim lnh ni dung dy hc theo mc tiêu dy hc. TBDH là mt trong nhng thành t quan trng ca quá trình dy hc. TBDH không ch minh ho hoc trc quan hoá các ni dung dy hc, mà còn cha ng ni dung dy hc. c bit, TBDH có mi quan h khng khít vi PPDH. Ni dung, phng pháp không ch c xác nh da vào mc tiêu giáo dc mà còn c xác nh da vào thc t TBDH mà nhà trng có th có. TBDH va mang tính c lp, va ph thuc và tác ng ln nhau vi các thành t khác ca quá trình dy hc. TBDH có v trí quan trng i vi tt c các môn hc trng ph thông, c bit i vi các môn khoa hc thc nghim nh: Vt lí, Hoá hc, Sinh hc và Công ngh. TBDH minh chng khách quan cho ni dung dy hc, phng tin hot ng nhn thc, iu kin các lc lng thc hin chc nng và nhim v dy hc, kt ni các hot ng bên trong và bên ngoài nhà trng. TBDH chu s chi phi ca ni dung và PPDH. 3. Vai trò của thiết bị dạy học trong quá trình dạy học Theo V.P. Golov: TBDH là mt trong nhng iu kin quan trng nht thc hin ni dung giáo dng, giáo dc và phát trin cho HS trong quá trình dy hc. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 27
20. Ngh quyt 40/2000/QH10 ca Quc hi Nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit Nam v i mi chng trình giáo dc ã nêu rõ: “i mi ni dung chng trình, SGK, phng pháp dy và hc phi c thc hin ng b vi nâng cp và i mi TBDH”. (1) Vai trò ca TBDH i vi PPDH — TBDH góp phn nâng cao tính trc quan ca quá trình dy hc. Giúp HS nhn ra nhng s vic, hin tng, khái nim mt cách c th hn, d dàng hn. TBDH là ngun tri thc vi t cách là phng tin cha ng và chuyn ti thông tin hiu qu n HS. — TBDH hng dn hot ng nhn thc ca HS thông qua vic t các câu hi gi m ca GV HS: + Nhn bit, tên gi, tính nng ca thit b. + Lp ráp thit b tin hành thí nghim thc hành. + Nhn bit thu thp và phân tích kt qu thí nghim. — Thông qua quá trình làm vic vi TBDH, HS phát trin kh nng t hc nm vng kin thc, k nng: + K nng s dng các thit b k thut. + K nng thu thp d liu. + K nng quan sát, phân tích, tng hp, kt lun. T lc nm vng kin thc và phát trin trí tu. Mi quan h gia PPDH vi mc tip thu kin thc, k nng ca HS trong dy hc Thuyt trình hiu qu 5% → c hiu qu 10% → Nghe nhìn hiu qu 20% → Mô t, trình bày hiu qu 30% → Tho lun nhóm hiu qu 50% → Thc hành hiu qu 75% → Dy li ngi khác hoc ng dng ngay hiu qu 90%. S dng các TBDH trong khi tin hành các thí nghim, thc hành giúp rèn luyn tính kiên trì, cn thn, khéo léo, cn cù và trung thc ca HS. Qua ó rèn luyn cho HS lòng say mê nghiên cu, mong mun tìm kim kin thc, say mê khoa hc. 28 | MODULE THPT 20
21. TBDH là mt thành t quan trng trong quá trình dy hc. S dng TBDH mt cách hp lí, úng lúc, úng ch s em li hiu qu cao trong dy hc. Vic s dng có hiu qu cao các TBDH ph thuc rt nhiu vào trình , s sáng to mang tính ngh thut ca mi GV và s h tr hiu qu ca cán b TBTH. Hin nay trong xu th i mi ni dung và chng trình SGK, vic s dng các TBDH li càng quan trng, góp phn thúc y vic i mi PPDH nhm thc hin có hiu qu dy hc các c s giáo dc ph thông. — TBDH có tm quan trng c bit trong i mi PPDH. i mi PPDH không phi là vic tìm ra mt PPDH hoàn toàn mi khác hn vi các PPDH hin hành. i mi PPDH là tìm cách tt nht phát huy hiu qu ca h thng PPDH ang có trên c s s dng các thành tu khoa hc và công ngh mà c bit là CNTT&TT. Trong quá trình thc hin i mi PPDH tp trung vào các hng sau: + Thay i cách thc t chc dy và hc t hiu qu dy hc cao nht. + Thay i các iu kin dy hc phát huy hiu qu ca các PPDH hin hành. + S dng thành tu ca công ngh k thut tiên tin, c bit là s dng ng dng các thành tu ca CNTT&TT vào quá trình dy hc. (2) Vai trò ca TBDH i vi ni dung dy hc — TBDH m bo cho vic thc hin các mc tiêu ca tng n v kin thc, mc tiêu ca tng bài hc. TBDH có vai trò cao nht, hiu qu nht thc hin mc tiêu chng trình và SGK. — TBDH giúp cho GV và HS t chc hiu qu quá trình dy hc, t chc nghiên cu tng n v kin thc ca bài hc nói riêng và t chc c quá trình dy hc nói chung. — TBDH m bo cho kh nng truyn t ca GV và thúc y kh nng lnh hi kin thc ca HS theo úng ni dung, chng trình, ni dung bài hc i vi mi khi lp, mi cp hc, bc hc. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào hiu bit ca mình v TBDH thc hin mt s nhim v sau: SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 29
22. 1. Nêu v trí, ý ngha ca TBDH trong quá trình dy hc. 2. Làm rõ mi quan h gia TBDH vi các thành t khác nhau ca quá trình dy hc. 3. Làm rõ vai trò ca TBDH trong quá trình dy hc. 30 | MODULE THPT 20
23. Hoạt động 5: Tìm hiểu các loại hình thiết bị dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Các loại hình thiết bị dạy học ở trường trung học phổ thông Các loi hình TBDH trng THPT có th chia ra hai nhóm ln: a. TBDH dùng chung (phng tin k thut dùng chung): máy tính, máy chiu a nng, máy chiu qua u, máy ghi âm, b. TBDH b môn bao gm các loi hình chính nh sau: 1. Tranh nh giáo khoa 2. Bn giáo khoa, biu giáo khoa, bn t duy (BTD) c thit k bng tay, bút. 3. Mô hình, mu vt, vt tht. 4. Dng c, hoá cht. 5. Phim èn chiu. 6. Bn trong dùng cho máy chiu qua u. 7. Bng, a ghi âm. 8. Bng hình, a hình. 9. PMDH (mô hình mô phng, thí nghim o, thí nghim mô phng ) 10. GADHTC có ng dng CNTT&TT, GADHTC in t. 11. Website hc tp. 12. Phòng thí nghim o. 13. Mô hình dy hc in t. 14. Th vin o/Th vin in t. 15. BTD c thit k bng phn mm Freemind. 16. Bn giáo khoa in t. Trong 16 loi hình TBDH chính nêu trên thì 4 loi hình TBDH u c gi là TBDH truyn thng vi các c im sau: — TBDH truyn thng ã c GV và HS s dng t rt lâu ngay t khi ngh dy hc phát trin. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 31
24. — GV và HS có th khai thác trc tip lng thông tin cha ng trong tng TBDH. — Giá thành các TBDH truyn thng không t nên có th trang b i trà cho các trng THPT. — GV và HS trng THPT d s dng và d bo qun. Các loi hình TBDH t v trí s 5 n s 16 c gi là TBDH hin i (hay TBDH nghe nhìn, hay TBDH có ng dng CNTT&TT). Các loi hình TBDH t v trí s 5 n v trí s 16 có mt c im chung và khác bit là khi mun khai thác lng thông tin cha ng trong tng TBDH phi có thêm các máy móc chuyên dng tng ng. Tt c h thng ó ngi ta quen gi là các phng tin k thut dy hc a phng tin (PTKTDHPT) hay h thng TBDH a phng tin (HTTBDHPT). 2. Một số đặc điểm của phương tiện kĩ thuật dạy học đa phương tiện So vi các TBDH truyn thng thì các PTKTDHPT (HTTBDHPT) có mt s c im khác, ó là: 1. Mi PTKTDHPT bao gm hai khi: khi mang thông tin và khi chuyn ti thông tin tng ng. Khi mang thông tin Khi chuyn ti thông tin tng ng Phim Slide, Phim chiu bóng → Máy chiu Slide, máy chiu phim Bn trong → Máy chiu qua u Bng, a ghi âm → Radio Cassette, u a CD, máy tính Bng, a ghi hình → Video, u a hình, máy tính, máy chiu a nng, màn chiu Phn mm dy hc → Máy tính, máy chiu a nng, màn chiu, bng k thut s GADHTC có ng dng → Máy tính, máy chiu a nng, màn chiu, CNTT&TT, GADHTC in t bng k thut s 32 | MODULE THPT 20
25. Khi mang thông tin Khi chuyn ti thông tin tng ng Website hc tp → Máy tính, máy chiu a nng, màn chiu, bng k thut s Phòng thí nghim o → Máy tính, máy chiu a nng, màn chiu, bng k thut s 2. Phi có in li quc gia. 3. Có giá thành cao gp nhiu ln so vi các TBDH truyn thng. 4. Phi có trình s dng và bo qun tt. 5. Phi có phòng c chuyên bit lp t, s dng và bo qun Vic kt hp hài hoà các TBDH truyn thng và TBDH hin i trong quá trình dy hc s kích thích hng thú tng kh nng t duy ca HS, HS s t mình tìm tòi, khai thác kin thc mi. Nh vy, ngày nay TBDH ó góp phn i mi PPDH, nâng cao cht lng dy hc. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào hiu bit ca bn thân thc hin mt s nhim v sau: 1. Hãy nêu các loi TBDH trng THPT. 2. Hãy trình bày nhng c im ca PTKTDHPT. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 33
26. Hoạt động 6: Tìm hiểu vai trò của thiết bị dạy học trong dạy học và trong đổi mới phương pháp dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Đổi mới phương pháp dạy học ở các trường trung học phổ thông Trc ây vi PPDH truyn thng, GV truyn th kin thc cho HS theo kiu thuyt trình, ging gii (c — chép), minh ho bài ging, HS th ng tip thu kin thc bng cách nghe, ghi nh và tái hin li các kin thc. K t nm 2000 n nay, góp phn thc hin mc tiêu giáo dc và ào to trong giai on mi, vi s bùng n ca khoa hc k thut và công ngh, nhiu PPDH mi ã c thc hin. Trong c¸c PPDH mi, GV là ngi t chc gi hc, hng dn, gi m, luôn th a HS vào các tình hung có vn , t chc cho HS tho lun, nhp vai, t nghiên cu i n gii quyt vn . Thc hin mc tiêu i mi PPDH trong các trng ph thông, B Giáo dc và ào to ã tin hành mt s ni dung sau: — i mi PPDH, i mi chng trình SGK. — Tng cng i ng GV c v cht lng và s lng, áp ng yêu cu dy và hc theo phng pháp mi. GV c tham gia tp hun s dng hiu qu TBDH nhm thc hin i mi phng pháp giáo dc. — Nhà trng c xây dng không ch khang trang v khuôn viên, cnh quan mà còn có thêm nhiu thit b hin i phc v cho vic dy và hc theo hng i mi. — H thng th vin c chú trng c v s lng và cht lng thông tin. — H thng mng Internet c kt ni. Di s ch o ca B Giáo dc và ào to cng nh nhng h tr t các n v, d án, t chc ban ngành, các trng THPT ã trin khai thc hin mt s ni dung chng trình giáo dc theo úng quy nh và hng dn ca ngành nh: — Nhiu trng ã ci tin ni dung và PPDH phù hp vi i tng HS. S dng qu thi gian ngoài gi lên lp trong sut c nm hc ph o HS yu, kém, bi dng HS khá, gii. 34 | MODULE THPT 20
27. — i vi HS din xét tuyn, các trng cn dành 1 tháng hè ôn tp, bi dng kin thc trc khi vào nm hc mi và t chc ph o trong c nm hc giúp HS có th theo kp chng trình hc. — Các trng ã áp dng nhiu PPDH mi nhm i mi PPDH, phù hp vi i tng HS: tng cng các hình thc b tr kin thc cho HS, s dng hiu qu TBDH, ng dng CNTT&TT góp phn nâng cao cht lng dy hc. Trong quá trình ging dy, các trng THPT ã tng cng s dng TBDH, khuyn khích GV ng dng CNTT&TT vào ging dy. Các trng ã chn lc, kt hp gia phát huy yu t tích cc trong PPDH truyn thng cùng vic tích cc i mi PPDH: — Phng pháp thuyt trình: i vi HS dân tc, vùng sâu, xa, vùng kinh t xã hi c bit khó khn, mt bng dân trí cha cao, kh nng giao tip ca các em còn yu, vn ting Vit hn ch, t duy chm, GV phi dùng li nói ngn gn, d hiu. Trong bài ging, các ví d a ra cn c th, các khái nim phi c gii thích rõ ràng — PPDH nêu vn là t chc hot ng nhn thc ca HS theo con ng hình thành và gii quyt vn . PPDH nêu vn giúp HS không ch thu c các tri thc khoa hc mi mà còn hình thành phng pháp t duy logic trong tin trình gii quyt vn . Phng pháp này còn có tác dng phát huy tính tích cc, c lp sáng to ca HS trong quá trình nhn thc. Vì vy HS lnh hi tri thc mt cách vng chc. — T chc cho HS hc tp theo nhóm: Vi các nhóm nh, HS có th trao i, giúp và hp tác vi nhau trong hc tp. Cách hc tp theo nhóm giúp ngi hc tham gia vào i sng xã hi mt cách tích cc, tránh tính th ng, li. — Hng dn HS thc hành: GV t chc cho HS tham gia vào các hot ng thc t, HS c trc tip quan sát, làm thí nghim, gii quyt vn theo cách ca riêng mình, qua ó hiu c bn cht ca s vt hin tng, nm kin thc mt cách vng chc và rèn luyn c các k nng cn thit. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 35
28. Tuy nhiên, trong quá trình i mi PPDH trng THPT còn có th có mt s bt cp sau: — Trình , nng lc chuyên môn ca GV còn thp. — Nhn thc ca GV v i mi PPDH cha y . — Ni dung, chng trình dy hc còn nng i vi vi HS ngi dân tc (các trng THPT min núi, vùng dân tc). — Nhiu trng còn coi trng thành tích hn cht lng giáo dc. — TBDH thiu và cht lng cha cao. — CSVC s phm b trí cha hp lí. (phòng hc, bàn gh theo lp hc truyn thng không phù hp) — Ý thc HS cha cao. — Cha có quy nh, ch tài trong vic kim tra, ánh giá, khen thng. 2. Hiệu quả sử dụng thiết bị giáo dục Hin nay cha có mt nh ngha chính thng nào v hiu qu s dng TBDH, tuy nhiên các chuyên gia giáo dc, chuyên gia TBDH, các nhà nghiên cu v TBDH u i n thng nht là ánh giá hiu qu s dng TBDH thì cn tr li các câu hi sau: TBDH ã c cp có c s dng không? Nu TBDH ã c s dng thì chúng c s dng có úng ch không, có phù hp không, hiu qu s dng t c bao nhiêu phn trm so vi nhim v giáo dc t ra, có mang li li ích gì thc s không cho s phát trin ca HS và GV? 2.1. Các thành phần của hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học Vi nhng iu kin xut phát nht nh nh quy hoch và mc trang b, tính nng kinh t k thut ca thit b, phng hng và quan im ch o chuyên môn, môi trng a lí và vn hoá ca tng a phng, chun ni dung kin thc, tình trng c s h tng k thut ca trng hc và lp hc, là nhng d kin cho trc phi tuân th, thì có th xem cu trúc ca hiu qu s dng thit b bao gm nhng thành phn c bn là: Hiu sut trong và hiu sut ngoài. Hiu sut trong th hin mt s quá trình và hot ng sau: — Qun lí, t chc s dng, giám sát và ánh giá. 36 | MODULE THPT 20
29. — Cách thc, phong cách và k nng s dng ca GV và ca HS. — Nhng hot ng ci tin hoc phát trin có liên quan n thit b. — Cng và nhp s dng thit b trong quá trình giáo dc. — Hao phí và tn tht xy ra trong vic s dng thit b. Hiu sut ngoài th hin qua mt s quá trình và hot ng sau: — Quá trình và hot ng hc tp ca ngi hc. — Hot ng ging dy ca GV. — Môi trng hc tp, trong ó có các quan h nh hp tác, tham gia, thc hành nghiên cu khoa hc và các quá trình thông tin, truyn thông, giao tip vn hoá — xã hi. — Các quan h và sinh hot vn hoá, i sng ca cng ng dân c a phng và gia ình. 2.2. Mục tiêu và kết quả sử dụng thiết bị ây là thành phn cho bit TBDH c s dng có úng ch không, có phù hp vi nhim v giáo dc, nhng vai trò ca các ch th hot ng không và nó có mang li li ích thc s không cho s phát trin ca ngi hc và s phát trin ca GV, thành tích ca nhà trng và s tin b trong công tác qun lí. 2.3. Các tiêu chí và chỉ số đánh giá hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học Tiêu chí 1: Hiu sut trong Ch s 1: Tn sut s dng TBDH xét theo tng loi so vi yêu cu ging dy môn hc ã c quy nh trong chng trình và k hoch dy hc, tính trên t l GV, t l gi hc (hoc thi gian thc hc), t l môn hc, t l loi thit b. Ch s 2: Kh nng làm ch thit b ca GV và hc viên i vi vi tính nng k thut và tính nng s phm ca thit b. Ch s 3: Tính thành tho s dng thit b xét theo k nng, thao tác và cách x lí tình hung ca GV và HS trong quá trình s dng thit b, tính trên t l các s c v k thut có th xy ra và cách khc phc an toàn, t l khc phc thành công các s c, t l nhng sáng kin, phát trin các ng dng mi mà GV và HS thc hin (trên tng s thit b, trên tng s GV, trên tng s gi hc). SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 37
30. Ch s 4: Tính kinh t ca s dng TBDH xét theo mc h hng, xung cp, bo m thi hn s dng thc t và k nng bo qun, bo trì, chnh sa thit b ca GV và HS, tính trên t l phn trm hng hóc, gim cht lng ca mi loi thit b, t l chi phí sa cha trên chi phí mua sm, bn s dng theo thi gian hoc theo s lt s dng. Tiêu chí 2: Hiu sut ngoài Ch s 5: Mc ci tin, i mi phng pháp và k nng dy hc ca GV do có s dng thit b, phng tin, xét theo s lng gi hc c ánh giá tt. GV phát trin nhng k nng, nhng tri thc và quan im mi trong quá trình dy hc nh tác ng ca các loi hình thit b giáo dc, s a dng ca các hình thc dy hc và k thut lên lp, vic t chc hc tp, kim tra và ánh giá, Ch s 6: Mc ci tin k nng, thái và tính tích cc hc tp ca HS xét theo quan h so sánh vi nhng thi kì, nhng trng và lp cha quan tâm s dng TBDH hoc s dng TBDH cha tt, tc là phi nghiên cu tng trng hp và xác nh các ch s khác bit gia các trng, các lp, các thi kì dy hc khác nhau. Ch s 7: Mc ci tin các quan h s phm trên lp gia GV và HS, gia HS vi nhau, gia cá nhân và nhóm xét theo tn sut xut hin các nhân t tích cc ca môi trng và quan h nh tng cng các hành vi hp tác, tng tr, tng cng không khí thi ua và tham gia, mc gim các bt ng. Ch s 8: Mc tng cng hay nâng cao kh nng giao tip, trao i thông tin trong hc tp và ging dy xét theo lng xut hin các c hi, iu kin và phng tin thun li cho dy và hc nhà trng, cho mi liên h gia nhà trng và gia ình, gia hc cá nhân và hc nhóm, trong ging dy và sinh hot chuyên môn ca tp th GV. Tiêu chí 3: Kt qu so vi mc tiêu qun lí Ch s 9: Mc t mc tiêu chung th hin kt qu chung thc t thu c xét theo các mt qun lí hành chính và nhân s, qun lí chuyên môn, qun lí hc tp và ch o công tác chung ca nhà trng tính trên t l kt qu, mc tiêu. 38 | MODULE THPT 20
31. Ch s 10: Mc t mc tiêu chuyên bit th hin nhng kt qu chuyên bit thc t thu c nhà qun lí, GV, HS, gia ình, nhà trng, xã hi c tính chi tit trên tng ngi, tng vic, tng nhim v, thông qua s tng cng tri thc, k nng, thái , hành vi và o c. Tuy nhiên, 10 ch s ánh giá hiu qu s dng TBGD ã nêu trên ch là ch s c bn và thit yu. tp trung cho vic xut các bin pháp qun lí nâng cao hiu qu s dng TBDH mt cách thit thc, chúng tôi ã chn 5 ch s chính thu thp thông tin qua iu tra kho sát và ánh giá hiu qu s dng TBDH. 5 ch s ó là: Ch s 1: Tn sut s dng ây là ch s quan trng vì nó là tin cho vic xét n hiu qu s dng TBDH, không phi c s dng TBDH là ng nghiên nâng cao c hiu qu s dng, nhng tn sut s dng TBDH càng cao thì ngi s dng (GV, HS, ph tá thí nghim) càng có c hi s dng thun thc hn và hiu qu s dng có c hi c nâng cao. Ch s 2: Kh nng làm ch thit b Kh nng làm ch thit b ca GV và HS i vi vi tính nng k thut và tính nng s phm ca thit b. Ch s 3: Tính thành tho s dng TBDH c xét theo k nng và thái ca GV và HS trong quá trình s dng thit b. GV có t giác s dng TBDH hay là b ép buc phi s dng? Trình s dng TBDH có c nâng cao không? HS có hào hng vi các bài có s dng TBDH không? Nng lc thc hành, nng lc t duy logic ca HS có c phát trin không? Ch s 4: Tính kinh t ca vic s dng Nói n tính kinh t trong s dng TBDH là nói n s bn vng ca thit b s dng lâu dài, là nói n cht lng s dng TBDH. Nu trong quá trình dy hc có s dng TBDH, TBDH có tác dng i mi PPDH và mang li kt qu hc tp tt cho HS thì iu ó có ngha là tính kinh t ca TBDH ó ã c khng nh. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 39
32. Ch s 5: Phc v i mi PPDH Chng trình và ni dung ca SGK hin nay òi hi phi i mi PPDH mà biu hiu ca nó là: quá trình nhn thc, t duy ca HS thay i theo chiu hng tích cc, HS tham gia tho lun nhiu hn. Trong quá trình dy hc có s dng TBDH, HS có các biu hin nêu trên, iu ó cho thy TBDH ã góp phn i mi PPDH. 3. Vai trò của thiết bị dạy học trong đổi mới phương pháp dạy học TBDH óng vai trò quan trng trong i mi PPDH và nâng cao cht lng dy hc. TBDH, c bit là các TBDH có ng dng nhng thành tu ca CNTT&TT là công c giúp cho GV t chc, iu khin hot ng nhn thc ca HS. S dng hiu qu TBDH giúp gim lí thuyt, tng thi gian t hc, t nghiên cu, kích thích tính ch ng, tích cc, sáng to và tng cng làm vic ca c GV và HS trong sut quá trình dy hc. Nh vy, không khí hc tp tr nên sôi ni, hng thú hc tp b môn c nâng lên. S dng hiu qu TBDH giúp gim li dy hc truyn thng theo li truyn th mt chiu, phát huy tính tích cc, t giác trong hot ng hc tp, nghiên cu. Giúp ngi hc ch ng sáng to trong tip cn tri thc và trình bày nhng tri thc ã t lnh hi c. S dng TBDH hiu qu, giúp GV truyn t tt hn nhng kin thc khoa hc mà trc ây khó gii thích khi s dng PPDH truyn thng. S dng TBDH hiu qu, GV s giúp HS hình thành nhng tri thc lí thuyt, k nng, k xo thc hành. TBDH c s dng hiu qu trong công tác i mi PPDH, có mt s yêu cu t ra: — TBDH phi c trang b theo phng châm “thit thc, hiu qu, cht lng”. Vic s dng phi thng xuyên, liên tc, úng mc ích, trong quá trình s dng phi gim thiu mt mát, h hng, mi mang li hiu qu cao. — TBDH phi phù hp vi ni dung và phng pháp giáo dc, phi m bo tính khoa hc, tính s phm, an toàn cho ngi s dng và phi phù hp vi c im tâm lí và kh nng t duy ca HS. Tính khoa hc là mc chun xác trong vic phn ánh hin thc. Tính s phm là s 40 | MODULE THPT 20
33. phù hp vi các yêu cu v mt s phm nh rõ, kích thc, màu sc, d s dng, phù hp vi tâm sinh lí HS, tính kinh t là giá thành theo tng xng vi hiu qu ào to. Nh vy, TBDH có th n gin hay phc tp, nhng qua s dng nó phi cho kt qu khoa hc, m bo yêu cu v mt m quan, s phm an toàn và giá c hp lí, tng xng vi hiu qu mà nó mang li và không nht thit phi là thit b t tin. Vic trang b và s dng TBDH li ph thuc nhiu vào công tác qun lí TBDH, góp phn nâng cao cht lng ging dy và hc tp trong trng THPT. Theo quan im lí lun dy hc hin i thì TBDH là mt trong 6 thành t ch yu ca quá trình dy hc: Mc tiêu, ni dung, PPDH, TBDH, GV, HS. TBDH chu s chi phi ca ni dung chng trình và PPDH. Mi loi hình TBDH khi a vào s dng cn c cân nhc, la chn áp ng c ni dung chng trình, PPDH, ng thi cng phi tha mãn các yêu cu v khoa hc, s phm, kinh t, thm m và an toàn cho GV và HS, nhm t kt qu mong mun. ào to ra nhng con ngi toàn din, thì ni dung chng trình dy hc phi áp ng các yêu cu nh: giúp HS lnh hi tri thc lí thuyt, hình thành nng lc thc hành, t nghiên cu cho HS, Mun t c yêu cu ó, thì mt trong các bin pháp qun lí quan trng là tng cng trang b, bo qun và c bit là nâng cao hiu qu s dng TBDH. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và chia s cùng ng nghip thc hin mt s nhim v sau: 1. Làm rõ nhng ni dung c bn ca i mi PPDH trng THPT. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 41
34. 2. Nêu nhng tiêu chí ánh giá hiu qu s dng TBDH. 3. Làm rõ vai trò ca TBDH trong i mi PPDH trng THPT. 42 | MODULE THPT 20
35. Nội dung 2 SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Hoạt động: Nghiên cứu sử dụng thiết bị dạy học ở trường trung học phổ thông THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Một số thiết bị dạy học dùng chung 1.1. Máy chiếu qua đầu (Overhead) a. Công dng: Máy chiu qua u, hay còn gi là máy chiu phim bn trong (Overhead Projector) là thit b c s dng phóng to và chiu vn bn và hình nh tnh có trên phim nha trong sut lên màn hình phc v vic trình bày. (Xem hình v) Thu kính Gng ht Thân máy Tay chnh tiêu c Công tc ngun Tay xách Thông khí Có th nói máy chiu qua u là mt trong nhng thit b có hiu qu nht phc v dy hc vi nhng u im sau: — S dng c tt c cho hai loi hình dy hc thuyt ging và tho lun: Dùng các b giy trong chun b trc thuyt ging hoc dùng giy trong và bút d màu vit ý kin tho lun trình bày ti ch. — Có th s dng linh hot bng nhng th thut n gin: che lp và cho xut hin tng phn, lng ghép hình bng nhiu t giy trong v các thành phn, — Tng i r tin, d ph cp. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 43
36. b. Nguyên tc hot ng: Nh ngun sáng công sut ln và h thng quang hc (thu kính, gng chiu) hình trên phim trong sut c chiu và phóng to trên màn hình kích thc ln. Lp t máy chiu qua u — Gt ly bên sn, m np máy. — Nâng giá gng ht bng tay phi, tay trái gi thân máy. — Cm ngun in. — Chnh tiêu c hình nh t rõ nét nht. c. Ch to phim trong: Có th bng cách th công, hoc bng máy tính: — Phim trong: Bt c loi giy trong nào có th in, vit hoc dán hình trên b mt u có th làm phim chiu. S dòng không nên quá 6 dòng và mi dòng không nên quá 6 t i vi phim trong kh A4. Khuôn hình trên phim ch nên gii hn trong khuôn kh 20 × 25cm . — Bút vit en trng hoc màu sc, tt nht là bút không xoá c. Các màu khác có th s dng to các im nhn th giác (gây s chú ý) — Máy tính kèm máy in lazer màu hoc en trng. — Các phim sau khi c ch to cn c bo qun ni khô ráo, gia hai phim cn t mt t giy mm tránh hng ni dung. Nên lu ý rng s dng máy chiu qua u là c mt quy trình công ngh ch không ch n gin là vic có chic máy và dùng máy tu tin. Ví d: — chun b giy trong cn tóm tt phn mun trình bày tht gn, làm ni bt bng nhng t khoá, không lm dng giy trong chiu bài vit lên màn hình. Cn chun b giy trong sao cho HS d nhìn rõ ng thi m bo tính thm m (không dùng kiu ch khó nhìn và màu sc loè lot, nên nh, chng hn nguyên tc 3 con 6: 6 dòng trên mt t, 6 t trên mt dòng, mi ch nh nht 6mm). — Khi trình bày GV cn nhìn vào HS, quan sát HS, nu cn nh ni dung trình bày thì nhìn vào t giy trong, không nhìn lên màn hình. Khi cn lu ý mt t hoc câu nào ó cn dùng u bút ch trên giy trong hoc èn phóng tia sáng laser ch trên màn hình, nhng không s dng ng tác này liên tc bi s gây nhàm chán. Khi cn thu hút s chú ý ca HS vào din gi thì tt máy 44 | MODULE THPT 20
37. Nh vy, vic dùng máy chiu qua u gn lin vi vic i mi phng pháp và phong cách dy hc ca GV ch không ch n gin là s dng thit b. d. Nhng chú ý khi s dng máy chiu qua u — Khi không s dng hoc trong thi gian ngh dài khi trình bày, cn tt máy. — Chú ý an toàn in và bng có th gây ra khi tip xúc vi bóng chiu sáng. — Tránh va p mnh, không s tay, làm xc gng, thu kính. — Kích thc ch phi ln c. Vi lp hc có chiu dài 5 — 10m, máy chiu t cách màn hình 2,5 — 3m thì phông ch ti thiu là 16pt. — Che ti phòng hc, hi trng, gim bt chiu sáng trong phòng bng cách tt bt các ngun sáng, che rèm hoc óng bt các ca s. e. Cách trình bày — Kim tra khuôn hình và nét hình. Hãy kim tra t v trí xa và khó xem nht ca lp hc. Tin hành nhng iu chnh cn thit. — Sp xp các hình chiu theo th t trình bày. Có nhng hình chiu cn s dng nhiu ln hoc phi in thêm, hoc ánh du tin riêng và s dng li. — Ch bt máy khi trình bày hoc khi mun HS suy ngh trên hình chiu. Ngoài ra cn tt máy tránh s tp trung không cn thit vào hình chiu. — Dùng que ch, hoc èn di trong quá trình trình bày. 1.2. Máy chiếu đa năng (Multi Projector) ng kính Bng iu khin Thông khí Công tắc ngun Chân iu chnh Bng kt ni cao góc chiu iu khin t xa Cáp ngun Np ng kính SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 45
38. a. Công dng: Máy chiu a nng c s dng phóng to và chiu hình nh tnh và ng t các ngun khác nhau nh bng hình, a hình, máy chiu vt th và các sn phm phn mm t máy tính lên màn hình phc v vic trình bày. b. Nguyên lí làm vic: Các loi tín hiu hình nh u vào khác nhau c máy chiu a nng nhn dng và x lí. Sau ó các tín hiu này c h thng èn chiu sáng công sut ln và h thng quang hc phóng chiu trên màn hình ln. S khác bit trong nguyên tc làm vic ca máy chiu a nng vi các thit b khác là ch: Hình nh trình chiu không chiu thng lên màn hình (nh máy chiu slide hoc máy chiu qua u) mà cn qua nhn dng và x lí. c. Cách kt ni máy chiu a nng vi các thit b nghe nhìn ngoi vi Là mt phng tin k thut dy hc, máy chiu a nng có th kt ni vi nhiu thit b nghe nhìn ngoi vi nh: Máy tính (PC, Notebook/Laptop); u bng video; u a hình VCD; máy chiu vt th; máy khuch i âm thanh, Khi kt ni cn thc hin nhng ni dung sau: Các thit b nêu trên c ni vi bng kt ni ca máy chiu a nng thông qua các loi cáp ni. Các gic cm ti bng kt ni phù hp vi các tiêu chun gic cm khác nhau ca các thit b nghe nhìn ngoi vi. Ni cng Serial ca PC hoc u ra ca các thit b khác (bng hoc a VCD, máy chiu vt th, ) vi cng vào ca máy chiu a nng (RGB1 hoc/và RGB2) ti bng kt ni thit b. Trong trng hp cn khuch i âm thanh, cn ni cng ting ra ca máy chiu a nng vi máy khuch i âm thanh. d. Chnh ch làm vic, cht lng hình nh và âm thanh c bn B trí máy chiu a nng bng hai cách: B trí trên bàn hoc b trí trên trn phòng hc. Bc 1: ngay ngn và vng chc máy chiu. Bc 2: Cm dây ngun in ca máy chiu a nng và bt ngun bng công tc. iu chnh v trí ca máy chiu a nng. Bc 3: Chnh thng bng ca hình nh bng chân . 46 | MODULE THPT 20
39. Bc 4: Bt mt trong nhng ngun phát hình (ã c kt ni). Bc 5: Dùng bng iu khin hoc iu khin t xa iu chnh ch làm vic và các cht lng hình nh c bn sau: Xa — gn (Zoom), Tiêu c (Focus), Sáng — ti (Bright) e. Nhng chú ý khi s dng máy chiu a nng — Khi không s dng hoc trong thi gian ngh dài khi trình bày, cn tt máy hoc chuyn máy sang ch ch (Standby). — Sau khi kt thúc s dng, nu mun tt máy chiu, phi chuyn máy sang ch ch, i khi qut gió ngng hot ng mi tt hn thit b. — An toàn in và tránh b bng khi tip xúc vi bóng chiu sáng chính. — Tránh va p mnh, không s tay, làm xc ng kính. 2. Một số loại hình thiết bị dạy học bộ môn 2.1. Tranh ảnh giáo khoa Tranh nh giáo khoa là loi hình quen thuc và vn c s dng trong các trng THPT hin nay. u im ni bt ca loi hình này là: giá thành r nht trong các loi hình TBDH; d vn chuyn, d bo qun; d s dng. Hình tnh s dng nhiu trong dy hc là: hình v trên bng, nh chp, bu nh, hình minh ho trong sách, các loi tp chí nh kì, các catalô, tranh tng, áp phích, panô qung cáo. Hình tnh thng c s dng theo các tài liu hng dn s phm c bit. — Thun li: Có th chuyn ý ngha tru tng thành các dng hin thc, cho phép chuyn quá trình dy hc t mc biu hin bng li sang mc c th hn. — Hn ch: Mt vài loi nh khó phóng to lên cho c lp nhìn do cht lng nh không cao. Mt s loi nh có giá thành cao nên vic mua sm khó khn. Hình tnh là loi hình 2 chiu nên khi dùng phi có thi gian treo và ct nên có th nh hng n s chú ý liên tc ca HS. 2.2. Bản đồ giáo khoa Bn giáo khoa là s biu hin thu nh b mt Trái t lên mt phng da trên c s toán hc. Bng ngôn ng bn , phng tin ( ho) phn ánh nhng du hiu c bn nht, c trng nht phù hp vi trình SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 47
40. phát trin trí óc ca la tui HS và xét n yêu cu giáo dc thm m và v sinh hc ng. Bn giáo khoa có nhiu loi: bn giáo khoa treo tng (BGKTT); bn trong SGK; át lát giáo khoa; bn câm (hay Bn trng). BGK treo tng là mt loi ca bn giáo khoa, vì th nó có chung ni dung, c im, tính cht và ý ngha nh các loi bn giáo khoa khác; ng thi nó cng có nhng im riêng. Vai trò ca BGK treo tng trong quá trình dy hc BGKTT m rng khái nim không gian cho HS, cho phép các em thit lp mi quan h tng h và nhân qu ca các hin tng các quá trình trong t nhiên và xã hi, phát trin óc quan sát, hình thành th gii quan duy vt. Phng pháp s dng BGK treo tng — S dng BGK treo tng trc tiên phi bit “c” bn : c bn là phng pháp tng quát, phng pháp chung cho mi HS. — So sánh thông tin trên bn nhm tìm hiu c im ca các i tng, hin tng, s kin tìm ra mi liên h và quy nh ln nhau ca các i tng, mi liên h gia nhng cái bit và cái cha bit. — Mô t và nêu c im hin tng. Giúp cho HS bit quan sát, mô t, tng thut hay nêu c im hin tng, s kin. 2.3. Mô hình, mẫu vật dạy học Mô hình giáo khoa, mu vt là loi hình TBDH mô phng theo hình dng, cu to, hot ng và bn cht ca s vt, hin tng nhm phc v cho vic dy và hc. Mô hình, mu vt có hai loi: Mô t các i tng trong không gian 3 chiu và trong không gian 2 chiu: — Trong không gian 3 chiu: ó là các mu vt và các mô hình mô t các vt nh tht nh mô hình c th ngi, con quay gió — Trong không gian 2 chiu: ó là các mô hình ch cn mô t i tng nh tranh v, mô hình mô t các lát ct b dc hay b ngang ca mt i tng nào ó. 48 | MODULE THPT 20
41. Vai trò ca mô hình, mu vt — Tác ng mnh vào các giác quan ngi hc. Khi s dng mô hình, mu vt HS nghiên cu trc tip i tng vt tht hoc ging vt tht nên tính chân thc c nhn thc mt cách nguyên vn. — Vì là vt tht hoc ging nh vt tht nên mô hình, mu vt giúp HS có s liên h mt thit vi thc tin khin cho tri thc có sc sng mnh m. — Mô hình, mu vt góp phn hp lí hoá quá trình dy hc nh tit kim c thi gian do GV không phi mô t dài dòng v hình dáng, màu sc, cu to ngoài hoc cu to trong, nguyên lí hot ng, ca s vt nghiên cu. Nâng cao hiu qu s dng mô hình, mu vt — Chun b mô hình, mu vt + GV phi kim tra và s dng trc mô hình, mu vt phát hin nhng khim khuyt ca mô hình, mu vt nu có và kp thi iu chnh hoc sa cha. + D kin phng thc s dng. + Vi nhng mô hình, mu vt n gin, GV có th giao cho mt s HS t làm hoc chun b trc nhà. — S dng mô hình, mu vt + S dng theo s chun b trc và cn tuân th theo "nguyên tc 4" (úng mc ích; úng lúc; úng ch; úng mc và cng ): S dng úng mc ích, ngha là ch s dng mô hình, mu vt vi nhng phn ni dung cn phi có mô hình, mu vt ging dy mà không s dng tu tin. a mô hình, mu vt ra úng lúc. Mô hình thng có hình dáng và màu sc rt hp dn, nu GV a mô hình, mu vt ra quá sm s thu hút s chú ý ca HS vào mô hình, mu vt và các em b phân tán t tng. + t mô hình, mu vt úng v trí sao cho c lp quan sát rõ, tránh t mô hình, mu vt v trí không thun li cho vic quan sát hoc ch mt nhóm HS quan sát c. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 49
42. + Tu theo tng mô hình, mu vt mà GV có th kt hp các phng pháp nh quan sát, àm thoi, thc hành, nêu vn , gii quyt vn . Chú trng vic t các câu hi hoc nhng ch dn cn thit HS có th t nghiên cu, khám phá tri thc qua mô hình, mu vt. 2.4. Vật thật Các thit b thí nghim, trang thit b ca xng, trng (dng c, máy móc thit b) vt liu, vt mu, mu các chi tit riêng bit, b su tp khoáng sn, sinh vt, b mu thc vt, mô hình, ma két và các vt úc khuôn. Trong dy hc lí thuyt, vt tht ch c s dng khi không th truyn t bng các loi phng tin dy hc khác. Không nên dùng các vt có kích thc quá nh. Nhng khi tin hành thí nghim hoc trong quá trình dy sn xut có th s dng bt kì loi vt th nào không ph thuc khi lng và kích thc ca chúng. Trong trng hp này chúng c coi là các phng tin hình thành k nng, k xo ca HS. 2.5. Dụng cụ dạy học Dng c dy hc bao gm nhiu loi: dng c o lng, dng c thí nghim, dng c sn xut Dng c hay hc c là mt loi hình thit b giáo dc c bit c sn xut và s dng nhiu nht trong hot ng dy và hc. Dng c dy hc chim t l khá cao vi các môn khoa hc t nhiên. a. Vai trò ca dng c dy hc trong quá trình dy hc — Có th s dng c vi tt c các loi bài ging, truyn th kin thc mi, kim tra ánh giá, thc hành, vn dng kin thc, — Trong 1 tit hc, hc c có th s dng c tt c các giai on khác nhau ca tin trình bài hc. — Tit kim c thi gian do không phi mô t và HS phi hình dung (nu không có hc c thì phi dy chay). — Là phng tin trc quan giúp HS rèn luyn k nng, k xo tt nht. — Rèn thói quen lao ng có khoa hc: cách lp t, tháo d dng c mt cách khoa hc, hp lí, tit kim thi gian, cách s dng, khai thác thông tin, x lí thông tin tìm kt qu mong mun, — Gây hng thú hot ng nhn thc cho HS. 50 | MODULE THPT 20
43. b. Nguyên tc s dng Dng c dy hc là loi hình có nhiu iu kin nht HS phát huy tính tích cc trong hot ng nhn thc. HS có c hi suy ngh nhiu hn, hot ng chân tay nhiu hn, tranh lun nhiu hn và nm vng kin thc chc chn hn. Dng c dy hc có th dùng n chic (lc k, nhit k, ) hoc dùng trong các thí nghim vi nhiu dng c. Nguyên tc s dng chung: Theo 4 bc cho c GV và HS: 1. Chun b lí thuyt. 2. Chun b dùng cn thit và GV phi s dng trc. 3. S dng trong tit hc (GV và HS) 4. Thu xp, lau chùi dùng lâu dài. 2.6. Bản trong giáo khoa Bn trong giáo khoa là loi hình TBDH thông qua ng nét, hình mng, màu sc m nht trên tm phim hoc nha trong sut th hin ni dung cn trình bày. Vi bn trong có màu sc có tác dng rt ln kích thích hng thú HS quan sát, hc tp. Bn trong có u im là nu s dng theo b có th bin mt ni dung cn truyn ti rt phc tp thành nhng mng vn logic và liên hoàn giúp HS d nh, d hiu. Bn trong giáo khoa giúp HS nm vng kin thc khoa hc c bn bng ngôn ng to hình, thông qua s th hin hình nh ã c chn la ca mt hoc nhiu tác gi. Theo cách thit k thì có hao loi bn trong: bn n, bn theo b. Cách s dng bn trong n Tt c các thông tin u xut hin trên mt tm nha trong. GV có th dùng que (hoc dùng bút Laze) ch lên tm nha trong (hoc lên phông) to s chú ý vào bt kì chi tit nào. Có th iu khin tng phn hình v trên tm nha trong bng cách dùng t giy hay tm bìa che nhng phn cha cn cho xut hin có th trình bày tng d liu và tho lun tng bc mt. Cách s dng bn trong theo b ây là tin ích ni bt ca vic s dng máy chiu qua u. Mt ni dung thông tin phc tp có th chia thành nhiu phn mt cách logic. Ta s SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 51
44. gii thiu phn nn trc; các b phn khác khi lt è lên ln lt s to thành mt h thng (mt i tng) hoàn chnh. 2.7. Băng, đĩa ghi âm Bng ghi âm là loi hình ghi li các tín hiu âm thanh trên bng t tính và c phát li qua máy ghi âm (Cassete). Do tin b ca khoa hc CNTT nên ngày nay ngi ta ã có th ghi âm trên a CD vi cht lng âm thanh tt hn nh k thut s. Âm thanh c phát li qua u a CD hoc qua máy tính. Do ó, hin nay trong các nhà trng có hai loi thit b giáo dc liên quan n âm thanh là bng ghi âm dùng cho máy Radio Cassete và a CD dùng cho u a CD và máy tính. c im — Th mnh ca bng, a ghi âm là giá tr biu cm ca âm thanh tác ng vào thính giác, qua ó mà cm hoá, thuyt phc ngi nghe t giác tip nhn thông tin hoc tri thc. — Do khoa hc k thut ngày càng phát trin nên công ngh sn xut ra bng, a ghi âm ngày càng hin i, giá thành sn phm ngày càng h. Do ó loi hình bng, a ghi âm ngày càng c phát trin trng ph thông. Yêu cu v bng, a ghi âm — Phi la chn ni dung kin thc SGK sao cho phù hp vi th loi bng, a ghi âm. — Âm thanh ghi phi là âm thanh có cht lng cao. — Cht lng thu thanh phi chun, không có ting n hoc tp âm. — Cht lng bng, a ghi âm phi m bo tiêu chun k thut thì mi phn nh trung thành âm gc và mi dùng c lâu dài. Cách s dng Bc chun b: — Cn c vào ni dung bài hc, GV cn chun b trc ni dung nào trong bng, d kin thi im s dng và thi lng s dng. — c k bn hng dn s dng bng, a ghi âm kèm theo (nu có) hiu ni dung bng, a ghi âm và hiu c ý ca tác gi bng, a ghi âm, t ó tìm cách s dng có hiu qu nht. 52 | MODULE THPT 20
45. — Kim tra bng: Có b mc không? Nu có phi dùng bông hoc vi mm t trên mt bng và dùng tay cho bng chy và lau ht mc. Chy th bng kim tra cht lng âm thanh. Nhiu GV do không chun b trc nên ã gp nhiu lúng túng khi s dng bng, a ghi âm. — S dng trc theo tin trình bài son ra. Tp tua i, tua li, bt th on bng cn n. Tp x lí nhng tình hung “trc trc” v k thut. Bc s dng: — iu chnh âm thanh va cho c lp cùng nghe rõ, tránh nh quá hoc to quá ngng cm giác ca HS. — S dng theo tin trình bài son. — Có th kt hp vi vic s dung các loi TBGD khác nh tranh, nh, bn , biu bng bài ging thêm sinh ng, — Có th t ra các câu hi phù hp trc hoc sau mi on trích âm tng tính tích cc nhn thc ca HS. 2.8. Băng hình và đĩa hình giáo khoa Bng hình là bng t tính ghi li ng thi các tín hiu hình nh và âm thanh v các s vt, hin tng bng máy quay (Video Camera) và c phát li bng u máy Video. Bng hình còn c gi là phim Video. Bng hình giáo khoa là bng hình mang chc nng ca TBGD, ni dung bng c biên son theo ni dung SGK nhm mc ích nâng cao hiu qu quá trình dy và hc. Bng hình ã c nghiên cu và ng dng t lâu các nc phát trin nh Vng Quc Anh t 1927, M t 1950, Nht t 1950 nc ta phi n nm 1980 mi nghiên cu và vào u nhng nm 1990, bng hình giáo khoa mi c a vào nhà trng. Ngày nay, do thành tu ca CNTT mà ngi ta ã có th chuyn bng hình s dng cho máy Video thành a hình (VCD, DVD) s dng cho máy u a VCD hoc máy tính, rt thun tin cho quá trình s dng cng nh bo qun mà giá thành li r hn bng hình. Vai trò ca bng, a hình trong quá trình dy hc — Cung cp thông tin chính xác, y i tng cn nghiên cu. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 53
46. — Mang tính trc quan cao, bi nhng s vt và hin tng trong bng, a hình phn ln là nhng s vt, hin tng thc. — Nh tính “ng” nên có sc truyn cm rt cao i vi HS. Cùng mt lúc, HS va có th quan sát c s vt, hin tng li va nghe c âm thanh t s vt, hin tng ó. — Hp lí hoá quá trình hot ng dy và hc. — u th ni bt ca bng, a hình là nh k thut ghi và phát li hình mà ngi ta có th: + Làm chm li các bin i quá nhanh mà mt thng khó quan sát. + Làm nhanh lên các bin i quá chm nh: Nghiên cu quá trình mt bông hoa n, s phát trin ca mt bào thai, + Nghiên cu các hin tng quá xa hoc nguy him không th n gn. + To c các thí nghim o mà HS không th tin hành trc tip nh các thí nghim hoá hc rt c hi, + Mô hình hoá c các quá trình hoc các bin i cc nhanh. — Tt c nhng u im trên ã làm tha mãn nhu cu nhn thc ca HS. — Tuy nhiên bng, a hình cùng vi khi chuyn ti thông tin là u video, u a hình và máy tính là nhng loi hình TBDH có giá thành cao mà trong iu kin kinh t hin nay không phi trng ph thông nào cng có th sm c. Cách s dng và bo qun Chun b ca GV: — Xem k tài liu hng dn s dng. — Kim tra bng, a hình, máy video hoc máy vi tính, kim tra s an toàn ca máy móc trc khi s dng và chy th, iu chnh k thut h tr ti u nu cn. — Lp k hoch s dng, thc cht là tr li các câu hi: S dng c bng (a) hay ch s dng mt on vi mc ích gì? Vào thi im nào ca bài ging? Thi lng kéo dài bao nhiêu? on nào cn dng bng (a) trao i, phát vn, on nào cho bng (a) chy chm HS d quan sát, on nào cn tua li, h thng câu hi nh th nào phát huy c 54 | MODULE THPT 20
47. tính tích cc hot ng nhn thc ca HS? Cn nh hng, hng dn, gii thích gì thêm? S dng: Theo tin trình k hoch ã nh. Tuy nhiên trong thc t ã có nhiu tình hung xy ra khác vi kch bn, vì vy GV phi x lí mt cách linh hot và mm do. 2.9. Phần mềm dạy học Phn mm dy hc là gì? Phn mm là mt b chng trình thc hin mt nhim v tng i c lp nhm phc v cho mt ng dng c th vic qun lí hot ng ca máy tính hoc áp dng máy tính trong các hot ng kinh t, quc phòng, vn hoá, giáo dc, gii trí, — PMDH là mt loi phng tin dy hc hin i có nhiu tính nng u vit. Chng trình c lp sn và ghi vào a CD. PMDH mang mt lng thông tin phong phú v các t liu hình nh, chn lc c bit là hình nh ng, hình nh có th to tng tác, có th áp ng nhu cu ca nhiu i tng. — PMDH cung cp lng thông tin phong phú, a dng, hp dn. S dng PMDH thông qua các phng tin truyn thông nâng cao tính trc quan, sinh ng ca tài liu nghe nhìn. — S dng PMDH nh mt phng tin hu hiu i mi PPDH. — PMDH cho phép mô phng theo hng trc quan hoá nhiu quá trình, quy trình, nguyên lí, khái nim tru tng, giúp GV và HS tit kim thi gian. HS có môi trng t hc, t khám phá và chim lnh kin thc, k nng mi. PMDH c thit k nhm h tr có hiu qu vic dy và hc ca GV, HS bám sát mc tiêu, ni dung chng trình SGK. Các loi PMDH Trên th gii có nhiu dng PMDH, ph bin là các dng sau: trò chi hc tp; mô phng các hin tng, i tng, quá trình; h thng lu tr và tìm kim thông tin tham kho; gia s, ôn tp, kim tra SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 55
48. Nhng nhìn chung có th phân loi PMDH nh sau: — PMDH c xây dng da trên i tng s dng. — PMDH c xây dng da trên ni dung các môn hc. — PMDH c xây dng da trên mc ích lí lun dy hc. c im ca PMDH PMDH là phng tin dy hc hin i có nhiu tính nng u vit hn so vi các loi hình thit b thông dng, ó là: — Là mt chng trình c lp trình sn ghi vào a mm. — Có th mang mt lng thông tin ln, chn lc mc cn và theo nhu cu ca nhiu i tng. — Là ngun cung cp t liu phong phú, a dng, hp dn, gn nh, d bo qun, d s dng. — Có th s dng thành tu hin i ca công ngh truyn thông a phng tin vào quá trình dy hc nâng cao tính trc quan, sinh ng, hp dn ca tài liu nghe nhìn. Vai trò ca PMDH — PMDH góp phn i mi ni dung, phng pháp và hình thc t chc dy hc. — Là mt TBGD tng hp cho phép chúng ta la chn t hiu qu cao trong mi khâu ca quá trình dy hc. Giúp GV, HS làm vic mt cách d dàng, nhanh chóng, hiu qu, tit kim rt nhiu thi gian, công sc. — PMDH có kh nng trình bày mt cách trc quan, tinh gin, d hiu, giúp HS d dàng nm c ni dung ca chng trình. Mt khác nó có kh nng cung cp thêm nhng tài liu phong phú, a dng dùng tra cu, tham kho, c thêm, h thng hoá, luyn tp theo các mc khác nhau. PMDH d dàng cung cp nhng tài liu cn thit cho mi môn hc, thích hp vi nhiu i tng HS cùng la tui. — PMDH có th biu th thông tin di dng vn bn, kí hiu, th, bn , hình v. Các tài liu liên quan trong phn mm c la chn, thit k theo cách phi hp ti u nhm tn dng c th mnh ca tng loi trong dy hc. Do c ghi vào a gn nh, nên mi GV hay HS có th 56 | MODULE THPT 20
49. d dàng có trong tay phng tin t mình ch ng thc hin PPDH tích cc bt c ni nào có máy tính. Trc ây, giao tip ngi — máy da trên giao tip bng vn bn n thun: n iu, kém hp dn. Ngày nay giao tip vi công ngh a phng tin: âm thanh, hình nh, ting nói, phim, ho và vn bn c kt hp vi nhau thành mt chnh th rt hp dn vi HS. Phn mm cho phép GV la chn các tài liu trc quan cn cho tng phn ca bài hc. Nó cho phép GV mô phng, minh ho nhiu quá trình, hin tng trong xã hi và trong con ngi mà không th quan sát trc tip c trong iu kin nhà trng. Phn mm có th sao chép ra a mm hoc in ra giy mt cách d dàng, ít tn kém, tit kim thi gian và công sc chun b. PMDH có th giúp HS t tìm tri thc mi, t ôn tp, t luyn tp theo ni dung tu chn. — Trong thi i xã hi phát trin vi tc nhanh nh hin nay, vic dy hc không ch hn ch trong gi hc ti trng di s hng dn trc tip ca GV mà HS có th t hc ti nhà theo chng trình, SGK, theo phng thc dy hc ng lot vi cùng mt ni dung, cùng mt phng pháp, theo cùng mt tc , vi cùng mt mc yêu cu i vi mi HS. — PMDH có th giúp cho vic cá th hoá cao , do nó có kh nng mô phng kin thc cn trình bày mt cách phù hp vi trình HS. — Máy tính có th ni mng trong phm vi mt trng, nhiu trng, trong c nc, thm chí vi mt s nc. Do ó có th dy hc t xa và mang tính cht giao tip ch ng. — ng dng CNTT nói chung và PMDH nói riêng giúp chúng ta i mi c ni dung, phng pháp và hình thc t chc dy hc; giúp HS thc hin c khu hiu do UNESCO ra cho Giáo dc và ào to th k XXI là hc mi ni, hc mi lúc, hc sut i, dy cho mi ngi vi mi trình tip thu khác nhau . Các yêu cu ca mt PMDH Trc ht phi áp ng mt cách y các yêu cu s phm v ni dung, hình thc và phng pháp, ngoài ra: — PMDH phi phù hp vi ni dung chng trình dy hc. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 57
50. — Ni dung PMDH phi m bo tính khoa hc, tính thc tin, tính thit thc, tính cp nht ca nhng kin thc, k nng theo mc quy nh trong tng chng trình, tng môn hc tng lp. — PMDH phi c to iu kin thun li cho vic i mi PPDH, phát huy tính tích cc, ch ng trong hot ng nhn thc ca tng HS. — PMDH phi chú ý n tính khoa hc v hình thc thao tác. Ngôn ng (tên lnh, thc n, thông báo, cú pháp, ) phi trong sáng, d hiu, d nh, th hin tính logic và phù hp vi t duy t nhiên ca ngi dùng. Nâng cao hiu qu s dng PMDH — PMDH có th s dng tt c các khâu ca quá trình dy hc tuy nhiên cn cân nhc la chn, phi hp vi các phng tin dy hc khác s dng úng lúc, úng ch, úng mc cng , nhm t hiu qu dy hc cao áp ng tt các yêu cu v mc tiêu, ni dung và PPDH. — Cn khai thác tt tim nng ca PMDH mà các phng tin dy hc khác không có. — PMDH có th giúp cho vic cá th hoá cao , có th giúp HS t tìm tri thc mi, t ôn tp, t luyn tp theo ni dung tu chn, theo các mc tu thuc vào nng lc ca HS. — Cn lu ý HS nhng kin thc và k nng cn thit, nhng tài liu hng dn, tài liu b tr khác trc khi s dng PMDH. — Cho phép HS iu khin máy tính và khuyn khích HS a ra các quyt nh. — Khuyn khích hot ng hp tác và tng tác gia các HS trong nhóm. Mt s nguyên tc s dng PMDH — Nghiên cu k trng tâm bài hc xác nh rõ ni dung cn s dng PMDH. — Xác nh thi im thích hp, dài thi gian s dng PMDH. — Tìm bin pháp, cách thc thích hp t chc dy hc, chun b h thng câu hi dn dt HS thc hành. Nhng khó khn khi s dng PMDH — Nhn thc ca GV, HS và cán b qun lí ch o giáo dc: Nhiu GV cha quan tâm n vic ng dng PMDH cng nh ng dng CNTT vào quá 58 | MODULE THPT 20
51. trình giáo dc do ã có thói quen vi các PPDH truyn thng cng nh s dng các TBDH truyn thng nh tranh nh, bn , mô hình, dng c, — C s h tng CNTT còn thp là mt trong nhng vn nan gii nht, ng dng PMDH trong dy hc i lin vi vic u t h thng máy tính, mng máy tính ni b, các thit b i kèm nh máy chiu, loa, h thng cung cp in, phòng máy t tiêu chun, — Trình tin hc ca GV và HS còn bt cp vi các ng dng c th ca các phn mm. — T chc lp hc: Thay i hình thc t chc lp hc, phng thc dy hc s gây khó khn cho c GV, HS và các nhà qun lí giáo dc. Do khó khn v kinh phí nên mi trng không th trang b máy tính và máy chiu a nng Multi Projector cho tng lp hc mà c trng thng ch có mt máy chiu phòng hc b môn hoc phòng nghe nhìn, do ó HS phi có s di chuyn a im hc tp. — To nim tin cho HS: Có nhiu PMDH mô phng các hin tng t nhiên, hoc mt thí nghim, mt th, có phn ánh úng quy lut khách quan ca hin tng hay ó là ý tng ch quan ca nhà lp trình. xây dng nim tin cho HS, òi hi GV không nhng phi nm vng tri thc mà còn phi linh hot trong vic s dng phi hp các phng pháp và phng tin dy hc. Nh vy cho n nay, danh mc TBDH ph thông ã c tng lên áng k v s lng và cht lng. Trc ây ch có bng ghi âm dùng cho máy radio cassette, bng ghi hình dùng cho máy quay video, thì nay ã có thêm a ghi âm dùng cho máy tính và u a CD, a hình dùng cho máy tính và u a hình. S xut hin ca các PMDH, website hc tp, ã ánh du mt bc tin b vt bc trong h thng TBDH ph thông. Ngày nay, mt s nc nh Singapore, Thái Lan, ã chuyn các loi tranh, nh và mt s bn giáo khoa vào trong a mm s dng qua máy tính. Ngay c mt s dng c nh thí nghim giao thoa sóng nc vi chu nc bng thu tinh trong hoc nha trong cng ã c chiu qua máy chiu qua u HS c lp có th quan sát c trên thí nghim thc và trên màn nh c phóng i. Các thí nghim thông SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 59
52. thng nh o vn tc và gia tc ca chuyn ng nhanh dn u ã chính xác hn nh h thng o thi gian nh 2 cng quang hc, ngoài ra ngi ta còn kt ni thí nghim trên vi PMDH có th cho ngay kt qu mt cách chính xác. ã có nhiu GV, hc viên cao hc, nghiên cu sinh v vt lí xây dng phn mm phân tích video dy nhng phn kin thc khó làm thí nghim thông thng nh các chuyn ng bin i nhanh, dao ng và sóng, NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào hiu bit ca mình v các loi TBDH trng THPT thc hin mt s nhim v sau: 1. Hãy lit kê mt s TBDH dùng chung và cách s dng nó. 2. Hãy lit kê mt s TBDH b môn trng THPT và cách s dng nó. 60 | MODULE THPT 20
53. 3. PMDH là gì? Nêu nhng tin ích ca PMDH. Nội dung 3 ĐẢM BẢO AN TOÀN KHI SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Hoạt động: Tìm hiểu các nguyên tắc đảm bảo an toàn khi sử dụng thiết bị dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Đảm bảo an toàn khi sử dụng thiết bị dạy học 1.1. An toàn điện Cn phi có k nng an toàn in và s cu in git, tránh in git do in áp cao rò ra v thit b. Không t ng m v bo v thit b. Trong trng hp cn m, cn rút phích cm in. Khi không dùng trong thi gian dài cn rút phích cm ra khi in. 1.2. An toàn thị giác Mt s TBDH (máy chiu qua u, máy chiu a nng ) có cng chiu sáng rt ln, tránh cho ánh sáng ca các TBDH trên chiu thng vào mt GV và HS trong khong cách gn. 1.3. An toàn thính giác Mt s TBDH có th có h thng khuch i ngoài rt ln, tu theo kích thc ca phòng hc và v trí HS, cn iu chnh âm lng (Volume) nghe. Cng âm thanh vt quá 55 dBA (i vi phòng hc, phòng hi hp) và 90 dBA (i vi xng thc hành — tiêu chun tng ng trong công nghip) là có hi cho thính giác và sc kho. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 61
54. 2. Các nguyên tắc sử dụng thiết bị dạy học S dng TBDH phi m bo theo nguyên tc 4 sau: — S dng TBDH úng mc ích: Mc ích dy hc quy nh hot ng dy ca GV bng các TBDH c th. Hot ng dy ca GV và TBDH quy nh mc ích ca HS, xác nh hot ng ca HS bng các TBDH hin có. Các hot ng và TBDH ca HS giúp h lnh hi c ni dung kin thc và thay i nhân cách. Mt khác, mi TBDH u có mt chc nng riêng. Chúng phi c s dng phù hp vi mc ích nghiên cu ca quá trình dy hc. Chng hn, TBDH dùng biu din trên lp cn loi kích thc ln HS c lp quan sát c. TBDH dùng cho HS nghiên cu khi hc bài mi hoc thc hành khc sâu kin thc và rèn luyn k nng ch cn kích thc nh, phù hp vi HS, d vn hành, quan sát, nhn xét, gii thích hin tng. — S dng TBDH úng lúc: Phi trình bày TBDH vào lúc cn thit ca bài hc, lúc HS cn nht, mong mun nht c quan sát, phù hp vi trng thái tâm lí nht (trc ó GV ã dn dt, gi m, nêu vn chun b). Mt TBDH s c s dng có hiu qu cao nu nó xut hin vào úng lúc ni dung và PPDH cn n, tránh hin tng TBDH c a ra hàng lot làm HS phân tán s chú ý. — S dng TBDH úng ch: Phi tìm v trí trình bày TBDH trên lp hp lí nht, giúp HS ngi mi v trí trong lp hc u có th tip nhn thông tin t các TBDH bng nhiu giác quan khác nhau. — S dng TBDH úng mc và cng : S dng TBDH quá nhiu thi gian trong mt tit hc s nh hng các bc ca gi lên lp. HS s chán nn, thiu tp trung, cht lng hc kém. NHIỆM VỤ Bn hãy c thông tin c bn ca hot ng và da vào kinh nghim ca bn thân thc hin mt s nhim v sau: 62 | MODULE THPT 20
55. 1. Nêu nhng yêu cu m bo an toàn khi s dng TBDH. 2. Phân tích các nguyên tc s dng TBDH. Nội dung 4 ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG QUẢN LÍ VÀ DẠY HỌC Hoạt động 1: Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong quản lí và dạy học THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Một số khái niệm cơ bản — Tin hc (Informatic): Là ngành khoa hc nghiên cu các phng pháp công ngh và các k thut x lí thông tin mt cách t ng. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 63
56. — CNTT (Information Technology): Là mt tp hp các phng pháp khoa hc, các phng tin và công c k thut hin i — ch yu là k thut máy tính và vin thông nhm t chc khai thác và s dng có hiu qu ngun tài nguyên thông tin rt phong phú và tim nng trong mi lnh vc hot ng ca con ngi và xã hi. — CNTT&TT (Information and Communication Technology): Là mt t hp t c dùng mô t phm vi các công ngh thu nhn, sp xp, khôi phc, x lí phân tích và truyn thông tin. CNTT&TT là công ngh òi hi cho các quá trình thông tin. C th là vic s dng các máy tính in t và các phn mm lu tr, sp xp, bo mt, truyn dn và khôi phc thông tin bt c âu, bt c lúc nào. Trong mt chng mc nào ó có th coi CNTT&TT là s giao nhau ca ba ngành in t + Tin hc + Vin thông. Khi thông tin, d liu còn ít, con ngi có th t mình x lí và h cm thy không có vn gì. Song ngày nay, mi mt ca i sng xã hi u phát trin nhanh chóng kéo theo s bùng n ca thông tin làm con ngi lúng túng, thm chí nhiu lúc không th x lí c. Máy tính in t ã giúp con ngi x lí thông tin mt cách t ng và nhanh chóng, iu ó ã tit kim rt nhiu thi gian và công sc ca con ngi. Toàn b các thit b in t và c khí ca máy tính c gi chung là phn cng . Các chng trình chy trên máy tính c gi là phn mm. ng dng CNTT&TT trong dy hc: Là quá trì nh ng d ng CNTT&TT và o hot ng dy hc mt cách hp lí, hiu qu và không lm dng. 2. Vai trò của công nghệ thông tin và truyền thông đối với giáo dục — Vi s bùng n ca CNTT&TT hin nay, vic ng dng rng rãi a phng tin (Multimedia) vào quá trình dy hc là xu hng tt yu ca các trng hc trên th gii nói chung và Vit Nam nói riêng. Vic ng dng Multimedia vào vic dy hc s nâng cao tính tích cc t lc nhn thc ca HS vì khi “thy dy bng a phng tin, trò hc bng a giác quan” thì vai trò ca ngi thy lúc này ch gi chc nng nh hng, t vn; còn ngi hc tu vào nng lc, iu kin và nhu cu ca bn 64 | MODULE THPT 20
57. thân s u t mt khong thi gian và công sc hp lí chim lnh kin thc mi, t c mc ích mong mun. 3. Phân loại các mô hình giáo dục theo cách tiếp cận thông tin Theo cách tip cn thông tin, ti “Hi ngh Paris v giáo dc i hc trong th k XXI” do UNESCO t chc vào tháng 10 nm 1998, ã tng kt ba mô hình giáo dc nêu Bng di ây. Mô hình Trung tâm Vai trò ngi hc Công ngh Truyn thng Ngi dy Th ng Bng/TV/Radio Thông tin Ngi hc Ch ng PC Tri thc Nhóm Thích nghi PC + mng Trong các mô hình ó, mô hình “tri thc” là mô hình giáo dc hin i nht, hình thành khi xut hin thành tu mi quan trng nht — mng Internet. Cùng vi mô hình tri thc, nhng yu t thay i sâu sc sau ây trong giáo dc ang xut hin: — Yu t thi gian s không còn ràng buc cht ch: xut hin kh nng giáo dc không ng b; — Yu t không gian s không còn quá cn thit: xut hin kh nng sinh viên tham gia hc tp mà không cn n trng i hc; — Giá thành toàn b ca giáo dc gim nhiu, vì xut hin các lp o có quy mô ln mà không cn trng lp kiu thông thng; — S chuyn giao tri thc không còn chim v trí hàng u ca giáo dc na: sinh viên phi hc cách truy tìm thông tin h cn, ánh giá và x lí thông tin bin thành tri thc qua giao tip; — Mi quan h ngi dy — ngi hc theo chiu dc s c thay th bi quan h theo chiu ngang, ngi dy tr thành ngi thúc y, chuyên gia hng dn hay ng nghip, ngi hc phi tht s ch ng và thích nghi. Nhóm tr nên rt quan trng vì là môi trng i thoi, t vn, hp tác. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 65
58. — Th trng giáo dc s c toàn cu hoá vì không còn b ràng buc v không gian và thi gian. Ngôn ng tr thành mt yu t thúc ép mnh. — Vic ánh giá không còn da nhiu vào kt qu thi c nh trc ây, mà da nhiu hn vào quá trình lnh hi tri thc tr thành lành ngh, biu hin nng lc tin hành nghiên cu, thích nghi, giao tip, hp tác, — S khác bit gia các loi hình và cp bc giáo dc (tiu hc, trung hc, i hc, dy ngh) s ít quan trng hn trc ây và giáo dc thng xuyên s có vai trò quan trng nht. Nói tóm li, bc ngot i vào nn vn minh trí tu hin nay, CNTT&TT ang to ra nhng thay i mang mm mng ca mt cuc cách mng giáo dc thc s, ó nhng c cu cng nhc theo truyn thng v mi quan h “không gian — thi gian — trt t thang bc” s b phá v. S truyn thông (Communication có ngun gc t ch latinh là “Communis” ngha là “cái chung”) là s thit lp gia nhng ngi có liên quan trong mt quá trình thc hin hay nói rõ hn là to nên s ng cm gia nhng ngi phát và ngi thu thông qua mt hay nhiu thông ip (Message) c truyn i. Có hai dng chính: a) Mô hình công ngh s dng tính cht tng t nh s truyn thông tin trong các mch in t hay các c cu iu hành, gii thích quá trình truyn thông bng các thut ng “u vào” và “thông ip”. b) Mô hình tâm lí th hin s tng tác gia ngi hc và môi trng (Ai? Nói gì? Vi ai? Trong bi cnh và t hiu qu gì?). 4. E–Learning và các trường lớp ảo Internet là mt h thng gm các mng máy tính c liên kt vi nhau trên toàn th gii, to thun li cho các dch v truyn thông d liu nh ng nhp t xa, truyn các tp tin, th tín in t và các nhóm thông tin. Vi vic s dng Internet trong dy và hc, ngi ta nói nhiu n E—Learning (hc tp in t). 66 | MODULE THPT 20
59. Trong nhng nm qua, CNTT&TT ã có nhng bc phát trin kì diu, góp phn nâng cao cht lng giáo dc và ào to, i mi ni dung, phng pháp và hình thc t chc dy hc. S ra i ca mng máy tính toàn cu — Internet có nhng tác ng to ln i vi nhiu mt ca cuc sng xã hi. Vi tim nng xut bn và chia s thông tin, mng Internet thc s là kho thông tin khng l. Internet ã và ang chim u th c bit trong vic h tr ngun tài liu tham kho cho hot ng hc tp, ging dy và nghiên cu khoa hc. Vic rèn luyn và phát trin k nng tìm kim thông tin trên Internet cho HS, sinh viên, hc viên là vic cn thit. Internet giúp cho HS, sinh viên, hc viên bit la chn các phng pháp hc tp phù hp theo kp s phát trin trong mi lnh vc i sng xã hi. Ngày nay, nn giáo dc các nc tiên tin trên th gii ã nhn thy tm quan trng không th thiu c ca CNTT&TT, c bit là E—Learning phc v cho i mi phng pháp và nâng cao cht lng dy hc. E—Learning cung cp mt kho tàng kin thc khng l ca nhân loi và to c hi hc tp cho nhiu ngi các trình khác nhau, nó ã áp ng c nhng tiêu chí giáo dc mi là “hc mi ni, hc mi lúc, hc sut i, dy cho mi ngi vi mi trình tip thu khác nhau”. E—Learning phc v loi hình ào to chính quy hay không chính quy hng ti thc hin tt mc tiêu hc tp, trong ó có s tng tác gia ngi dy vi ngi hc cng nh cng ng hc tp mt cách thun li thông qua CNTT&TT. S dng E—Learning s làm thay i phng pháp hc tp: — E—Learning có th giúp ngi hc không cn phi i nhng quãng ng dài theo hc các lp hc dng truyn thng, ngi hc hoàn toàn có th hc tp khi nào mình mun, vào bt c thi gian nào, ti bt c ni nào (ti nhà, th vin, ni b, ) có iu kin v mng Internet. E—Learning ã xoá nhoà ranh gii a lí, mang giáo dc n vi mi ngi ch không ch là mi ngi n vi giáo dc. — E—Learning s làm gim bt vic hc tp dng th ng nh trc ây. Ngi hc không phi tp trung hc trong các lp hc vi kiu “c — Chép” thông thng, mà s ch ng tích cc hn trong hc tp. SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 67
60. — Vi thit b CNTT&TT hin i, E—Learning s giúp cho vic hc tp tr nên thú v hn, hp dn hn và thuyt phc hn. Các môn hc khó hoc nhàm chán s tr nên d dàng hn, thú v hn vi giáo dc in t. — E—Learning cho phép hc viên t qun lí c tin trình hc tp ca mình mt cách phù hp nht. Mi ngi u có quyn la chn hình thc hc tp phù hp nht vi kh nng và iu kin ca mình. — E—Learning hng ti vic gii quyt tt các nhim v dy hc, t c các mc tiêu dy hc ca bài hc, to môi trng dy hc a dng, tr giúp hot ng tích cc, ch ng, c lp, sáng to ca HS. — E—Learning phù hp vi chng trình môn hc, m bo c chun kin thc ã quy nh, ng thi c b sung làm cho ni dung bài hc phong phú, a dng, hp dn, giúp HS hiu sâu sc hn tri thc cn chim lnh. Ni dung hc cn t chc theo dng các module, mi module là mt n v kin thc trong chng trình dy hc, trong ó có y các hng dn, tr giúp d hiu. module này là mt chui các vic làm c thit k nhm khai thác ni dung bài ging t c mc tiêu ca bài hc ra. — S dng h thng E—Learning nh là mt công c dy hc, do ó cn t trong toàn b h thng các PPDH nhm phát huy sc mnh tng hp ca c h thng PPDH, góp phn i mi PPDH, nâng cao tính tích cc nhn thc ca HS. E—Learning có nhiu kh nng vn dng vào các PPDH tích cc khác nhau, bo m tính trc quan phù hp vi bài hc, thc hin c nhiu chc nng dy hc và thc hin y các khâu ca quá trình dy hc. — E—Learning cng phi a ra mt môi trng thích hp hn, u vit hn các loi môi trng hot ng truyn thng khác, ó là to môi trng hot ng tích cc, ch ng, sáng to cho HS, m bo h tr HS t hc theo hng phân hoá. — H thng E—Learning phi m bo tính nng k thut h tr dy hc: tra cu kin thc, cng c ôn tp, rèn luyn la chn n v kin thc theo nhu cu, tìm hiu m rng các thông tin n bài hc, t hc vi các khoá hc c phân nhánh phân hoá HS, tng tác gia HS vi GV, 68 | MODULE THPT 20
61. t chc kim tra, ánh giá và giúp HS t kim tra, ánh giá kt qu hc tp, dy hc trc tuyn thi gian thc vi các công c h tr dy hc phù hp vi ni dung bài hc. Có ba tiêu chun c bn xác nh E—learning: (1) E—learning là hc tp nh mng máy tính, nh ó có th cp nht, lu tr, phân phi, chia s kin thc hoc thông tin mt cách tc thi. (2) E—learning c phân phát ti ngi hc trc tip qua mt máy vi tính s dng công ngh Internet tiêu chun. im quan trng nht trong tiêu chun này là vic s dng các công ngh Internet tiêu chun, chng hn giao thc TCP/IP (Transfer Control Protocol/ Interrnet Protocol) và trình duyt Web, vì chúng to nn tng cho mt s phân phát vn nng. (3) E—learning thc hin theo mt quan im rng nht v vic hc — các gii pháp hc tp không còn b ràng buc bi các mô hình ào to truyn thng. E—learning là mt dng ca hc tp t xa. Trên ây ã nêu rt nhiu u vit ca vic s dng công ngh, c bit là CNTT&TT trong vic dy và hc. Tuy nhiên, vic s dng công ngh cng có mt trái ca nó mà nu chúng ta không nhìn thy trc có th rt khó khc phc. Trc ht, nu mi s vic, khái nim u c trình bày và minh ho ht sc tng minh bng mi th hình nh, âm thanh thì iu ó có th làm gim trí tng tng ca ngi hc. Tng tng rt cn cho t duy và óng vai trò cao trong hot ng sáng to. Vi s phát trin ca CNTT&TT, vi vic khai thác và cung ng rt nhiu dch v trên h thng truyn hình và Internet, ngi ta có th có cm giác là mi th ó c bày sn, ch có vic dùng ch không phi ng não. iu ó có th to cho mt s ngi hc thói quen th ng trong hc tp. — T nhng u im và hn ch ca công ngh, nhà giáo dc phi có ý thc ch ng ón nhn nhng công ngh mi, khai thác chúng bng cách tác ng hn ch bt hoc y lùi các xu hng bt li. Chng hn, có th gim bt tác hi ca vic xem ti vi, video, mt cách t phát có th khai thác li ích ca phng tin ó bng cách t chc nhng hot ng b sung: t chc xem ti vi, video theo mt k hoch c chun b trc, SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 69
62. sau ó có nhng tho lun theo ch . Và nói chung, cn kt hp các PPDH dùng nhiu công ngh mi vi các PPDH truyn thng mc nào thu c hiu qu hc tp ti a. Thi i thông tin ã to nhng c hi mi, nhng cng t nhà giáo i hc trc nhng thách thc mi. Theo các mô hình thông tin và mô hình tri thc vai trò ca nhà giáo thay i mt cách c bn so vi theo mô hình truyn thng, h không còn là ngi truyn th kin thc, mà là ngi h tr hng dn tìm chn và x lí thông tin. Chúng tôi cho rng vai trò ca nhà giáo thay i, nhng v trí ca nhà giáo hoc là không i, hoc là c nâng cao hn so vi trc ây, nu nhà giáo tho mãn c nhng òi hi ca thi i mi. Ngày nay, nhng thành tu ca CNTT ang c ng dng rng rãi vào mi lnh vc ca i sng xã hi trong ó có giáo dc, to ra s nh hng sâu sc ti giáo dc và ào to trên nhiu khía cnh khác nhau c bit là i mi PPDH. CNTT vi nhng tính nng vt tri ca nó cho phép thay i các PPDH truyn thng trc ây bng các PPDH hin i nh: dy hc nêu vn , dy hc chng trình hoá, có kh nng giúp hc viên hiu bài sâu, phát trin nng lc t duy và kh nng s dng công c lao ng trí tu mi, hình thành và phát trin nhân cách ngi lao ng hin i. Nh CNTT cùng vi các thit b a phng tin GV có th d dàng thc hin mt tit dy sinh ng, hp dn và hiu qu. Các hiu ng hot hình, âm thanh, phim hot hình trong giá o án in t không ch giúp GV có th thc hin c y các mc tiêu dy hc mà còn giúp cho hc viên rèn luyn các k nng quan sát và cm nhn mt s kin, s vic. Rõ ràng khi hc v thi tit mà c xem các on phim v các hin tng ca thi tit nh: gió, bão, ma, nng, hc viên s có n tng sâu sc và ghi nh lâu hn nhiu so vi vic minh ho bng nhng tranh tnh thông thng. Chính nhng hình nh sng ng trên phim kt hp vi li ging ca GV ã cho hc viên có nhn thc y , khách quan v th gii xung quanh, khi gi hng thú hc tp và mong mun c tìm hiu, c khám phá h, to tin cho vic hình thành nng lc t hc ca hc viên. 70 | MODULE THPT 20