Module THPT 6: Xây dựng môi trường học tập cho học sinh trung học phổ thông - Phạm Hồng Quang

Nội dung text: Module THPT 6: Xây dựng môi trường học tập cho học sinh trung học phổ thông - Phạm Hồng Quang

1. PHẠM HỒNG QUANG – LÊ HỒNG SƠN MODULE THPT 6 X©y dùng m«I tr−êng häc tËp cho häc sinh trung häc phæ th«ng | 97
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Hot ng hc tp ca ngi hc luôn din ra trong môi trng hc tp nht nh. Mt môi trng hc tp thun li là iu kin cn thit ngi hc t kt qu hc tp cao. Ti ó, ngi hc lnh hi c b rng và chiu sâu ca h thng tri thc, rèn luyn c h thng k nng phù hp và hình thành c h thng thái tích cc thông qua vic hc tp mt cách ch ng và tích cc. to lp môi trng hc tp nh vy òi hi phi có s kt hp ca nhiu lc lng giáo dc, trong ó giáo viên là nhân t then cht. Nhm giúp giáo viên xây dng c môi trng hc tp thun li cho hc sinh, module này s ch dn mt cách c th nhng bin pháp, k thut xây dng môi trng hc tp thun li ó. B. MỤC TIÊU 1. KIẾN THỨC Giáo viên mô t c các bin pháp xây dng môi trng hc tp. 2. KĨ NĂNG Giáo viên vn dng các bin pháp thit k c các môi trng hc tp phù hp vi thc tin dy hc ca bn thân. 3. THÁI ĐỘ Giáo viên tích cc vn dng các bin pháp xây dng môi trng hc tp phù hp vi thc tin dy hc ca bn thân. 98 | MODULE THPT 6
3. C. NỘI DUNG Nội dung 1 THÚC ĐẨY ĐỘNG CƠ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT Phát trin môi trng hc tp là vic to ra các iu kin thun li t bên ngoài kích thích các ng c hc tp ca hc sinh, thúc y hc sinh thc hin hot ng hc tp ca bn thân nhm hoàn thành mc tiêu hc tp ã ra. Bin pháp này nhm giúp giáo viên tìm kim các tiêu chí xác lp môi trng hc tp thun li kích thích hc sinh tích cc hc tp trên c s tr li các câu hi: 1) ng c thúc y hc sinh hc tp là gì? 2) Giáo viên cn làm gì to dng ng c hc tp cho hc sinh? Hoạt động 1: Nhận diện động cơ học tập của học sinh NHIỆM VỤ — Nghiên cu k thông tin ca hot ng 1. — Tìm hiu nhng lí do vì sao hc sinh thích hoc không thích hc môn hc ca mình (có th thông qua vic thit k mt bn iu tra v nhu cu hc tp ca hc sinh hoc trc tip nói chuyn vi hc sinh). THÔNG TIN PHẢN HỒI * Thang bc nhu cu ca Maslow “Mi hot ng ca con ngi suy cho cùng là nhm tho mãn các nhu cu”. Nu nhu cu không c Nu nhu cu c tho tho mãn, hc sinh cm Nhu cu mãn, hc sinh cm thy thy — Bt rt và ngán ngm, 5. Nhu cu t tho mãn — Mong mun tng thiu sc sng. Hin thc hoá nhng gì trng và phát trin theo — i vô ngha, t nht ang là tim nng. Tng hng có giá tr cao hn. và không có mc ích. trng và phát trin cá — Sáng to, tích cc và XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 99
4. — Mt xu hng ln nhân bng cách theo nng ng. tránh tng trng và ui nhng tình cm và — Khát khao vô t c phát trin. quan tâm ca bn thân. góp phn hu ích. T bc l, hành ng — Vt v. — Tò mò, ci m i vi sáng to, nhu cu tìm nhng kinh nghim mi. kim bn sc và ý ngha trong cuc sng. — Khát khao c ngh cho mình. — Ngày càng rõ bn sc. — S b phê bình. 4. Nhu cu c tôn trng — T tin, bng lòng. — S tht bi và ri ro — T trng: Khát khao thành — T tin và t trng. (nh s nhng tình công, sc mnh và lòng — Sn sàng chp nhn ri hung mi hoc hot t tin. S tho ang, có ro và th nhng iu mi. ng hc tp mi ). kh nng t gii quyt. — Hp tác, lng và — S hãi, tuyt vng hoc — Tôn trng: Khát khao thin tâm. gin d vi nhng ngi c nhìn nhn và có — Nhu cu tôn trng gim áng trng nh giáo danh ting, v th và i, c thay bng nhu viên, trng hc phm giá. cu cao hn. — Ghen t và cay ng. Liên tc phá ngang dn ti s bù li v thn kinh, nh: — Phô trng kinh niên; tìm kim s chú ý, ngo mn. — Hoc e dè và co li. — Cô c, b chi b, 3. Nhu cu c “thuc — Có th yêu thng mình không gc r. v” và c yêu và yêu thng ngi khác. 100 | MODULE THPT 6
5. — Chp hành trit quy Nhu cu c cho và — Có th tin cy bn bè, nh ca nhóm. nhn tình cm yêu thng ngi thân và h t do. — Ghét b hoc thù hn c “thuc v”, c có — Nhng nhu cu này nhng “ngi ngoài nhóm”. gc r. gim i và c thay bng nhu cu cao hn. Liên tc phá ngang dn ti s bù li v thn kinh nh: — iu chnh và thù hn. — Hoc co li. — Lo lng, s hãi. 2. Nhu cu an toàn — An ninh v thân th. — Hành vi ánh ri chun. Không b au n, — Nhu cu an toàn gim thng tt, c an ninh i và c thay bng nhu và n nh cu cao hn. — Thèm n ung, 1. Nhu cu vt cht — Không thèm khát vt cht. n, thc ung, không — Nhu cu này không còn khí và c thay bng nhu cu cao hn. Trong bng thang bc nhu cu ca Maslow, nu thiu bt kì nhu cu nào trong s này thì hu qu là xut hin nhng hành vi “có vn ”, nh ã mô t phía trái ca biu ; và nu các nhu cu c tho mãn thì kt qu s là nhng hành vi lành mnh nh c th hin phía phi ca biu . Nhng nhu cu di áy ca bng là quan trng nht. Nhu cu lên cao dn ch có ý ngha quan trng vi ngi nào nhìn chung ã c tho mãn nhng nhu cu phía di. Trong quá trình to lp môi trng hc tp, giáo viên cn quan tâm thích áng ti ng c, nhu cu hc tp ca hc sinh. ng c hc tp là iu XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 101
6. kin tiên quyt hc sinh hc tp có hiu qu và thách thc ln nht mà nhiu giáo viên phi i mt là làm cho hc sinh mun hc. Trung tâm ánh giá và kim nh cht lng giáo dc TP.H Chí Minh nghiên cu ng c hc tp ca hc sinh, sinh viên 4 thành ph ln: TP.H Chí Minh, Hà Ni, à Nng và Cn Th, vi 981 hc sinh ph thông, 322 sinh viên cao ng và 697 sinh viên i hc. Kt qu c xp theo mc t cao n thp nh sau: có vic làm tt trong tng lai (95%), có s hiu bit rng (94%), t khng nh mình (81,5%), phc v cho t nc (74,7%), c mi ngi kính trng (71,5%), tr nên giàu có (69,1%), làm vui lòng gia ình (66,8%), không thua kém bn bè (62,5%), tr thành lãnh o (50,2%), tho mãn ý thích cá nhân (46,7%), có th i du hc (44,7%), tr nên ni ting (23,2%). Theo cun tài liu Hng dn thc hành: Dy và hc ngày nay, Goeffrey Petty ch ra nhng lí do hc sinh mun hc là: — Nhng gì mình mun hc là có li cho mình. — Trình chuyên môn mà mình ang hc t c s có li cho mình. — Mình thy mình thng thành t nh chuyn hc hành, và s thành t ó làm tng s t trng ca mình. — Mình s c thy cô và/hoc bn bè chp nhn nu mình hc tt. — Mình thy trc hu qu ca vic không hc s chng d chu. — Nhng iu mình hc tht lí thú và hp dn óc tò mò ca mình, các hot ng hc tp tht là vui. Hoạt động 2: Tạo dựng động cơ học tập cho học sinh NHIỆM VỤ Bn hãy nghiên cu thông tin ca hot ng 2 và suy ngh tht k v các câu hi sau. Tr li có hoc cha có. Thành công Bài bn a ra có úng trình và tc i vi hc sinh hay không? Bn có a ra bài vi nhiu khó không, mi hc sinh u có th có 102 | MODULE THPT 6
7. thành công nht nh, và nhng em có nng lc khá hn vn thy c thách thc? Nu hc sinh làm bài cha t yêu cu, bn có cho phép các em c làm li cho ti khi t hay không? (Khi ó bn có khen hoc có nhng hình thc khác “gia c” vic các em hoàn thành bài hay không?) Mc ích Hc sinh ca bn có hiu li th cá nhân mà các em s thu c t vic hc nhng gì mà bn ang dy không? Hc sinh có ánh giá cao tính thích ng ca nhng gì các em ang hc vi th gii công vic hay không? Bn có tích cc “qung cáo” môn dy ca bn cng nh nhng ch trong ó hay không? Bn có thng lng ít ra là mt phn nào ó trong ni dung vi hc sinh các em c hc nhng gì mà các em mun không? Thú v Các bài ging ca bn có phong phú không? Các bài ging ca bn có lôi cun hc sinh tham gia nhiu hot ng không? Hot ng ca hc sinh do bn t chc có thng vui v không? Bn có khai thác tính thích ng i vi hc sinh và mi quan tâm có tính cht con ngi không? Bn có khi dy tính tò mò bng cách ly các câu hi lí thú làm c s cho bài ging ca bn không? Có c hi nào hc sinh th hin nng lc sáng to hoc t biu t không? Bn có nhit tình không? Hc sinh ca bn có c phép la chn mc nht nh i vi nhng gì các em hc không? XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 103
8. Bn có mi quan h thun hoà vi hc sinh ca bn không? Hc sinh có c hi làm vic hp tác vi nhau không? Cng c Hc sinh ca bn có thng c hng các “gia c” không? S “gia c” hoc nhìn nhn ca bn có c a ra sm nht sau khi hc sinh hoàn thành công vic không? Hc sinh có c hi tho mãn nhu cu c tôn trng không? Mc tiêu Nhng tiêu chun do bn t ra có c hc sinh coi là áng phn u t và kh d t c không? Bn có nh kì ra bài kim tra và ra các thi hn qun lí tt i vi công vic ca hc sinh không? Hu qu ca vic không hc có mc to ng c hc tp không? Bn có ra ch tiêu cá nhân cho ngi hc không, và có khen khi h t ch tiêu không? Bn có khuyn khích hc sinh m nhn trách nhim i vi vic hc ca bn thân h không? Bn có th khuyn khích nhng hc sinh trng thành hn ca bn thng lng v nhu cu hc hành ca bn thân h, ra ch tiêu cho bn thân h và ánh giá kt qu hc tp ca bn thân h không? THÔNG TIN PHẢN HỒI Nhng thông tin sau s giúp giáo viên có nhng cách thc to dng nhng ng c hc tp cho hc sinh. 1. Những gì mình muốn học là có lợi cho mình La chn các ni dung dy hc mà hc sinh quan tâm và thy có li ích trc tip i vi hc sinh, cng ging nh vic dy xây gch cho ngi 104 | MODULE THPT 6
9. ang mun xây tng quanh vn hay dy thiên vn cho ngi ang “xin cht” c s dng chic kính vin vng mi. 2. Trình độ chuyên môn mà mình đang học để đạt được sẽ có lợi cho mình Bn thân giáo viên có th hiu rt rõ nhng li ích trc mt cng nh nhng li ích lâu dài ca hc sinh khi hc tp môn hc ca mình. Nhng không phi tt c hc sinh u bit c iu ó. Vì vy, giáo viên cn giúp hc sinh thy c ý ngha trc mt cng nh lâu dài ca nhng mc tiêu hc tp cn t c khi hc tp môn hc. Giáo viên cn “chào bán” nhng gì mun dy cho hc sinh. Ngha là giáo viên phi ch ra cho hc sinh thy nhng li ích trong hin ti cng nh trong tng lai ca vic hc tp môn hc mà mình ang ging dy. Trên c s giáo viên tìm hiu, nm bt c mc tiêu trc mt và mc tiêu lâu dài sau này ca hc sinh, gn kt ni dung dy hc ca mình vi quá trình hoàn thành mc tiêu ca hc sinh. Bng nhng kinh nghim thc t, giáo viên ch cho hc sinh thy tm quan trng ca môn hc, không ch hc sinh ca mình mà mi ngi u cn bit c tri thc ca môn hc mình ang ging dy. Có nhng hc sinh s chm hc hn khi giáo viên t vn im s hoc ánh giá kt qu hc tp cui kì i vi tng ni dung c th cho hc sinh bit. Hãy cho hc sinh thng xuyên c kim nghim nhng ni dung bài hc bng chính cuc sng thng ngày ca các em, thông qua các bui thc hành, thí nghim, tham quan, du lch, các bài tp thc tin, các cuc nói chuyn, giao lu Và có nhng môn hc, giáo viên hãy ch cho hc sinh thy s quan trng ca môn hc i vi nhng ngh nghip trong tng lai mà hc sinh s chn iu quan trng em li hiu qu cao nht ca bin pháp này là giáo viên giúp hc sinh kt ni c li ích trc mt vi li ích lâu dài ca h khi hoàn thin mc tiêu hc tp ca mình. 3. Mình thấy mình thường thành đạt nhờ chuyện học hành, và sự thành đạt đó làm tăng sự tự trọng của mình ng c này gi vai trò ch o, c coi là u tàu hc tp, lôi kéo, thúc y quá trình t mc tiêu hc tp ca hc sinh ngay c nhng khi nhng ng c khác cùng tn ti. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 105
10. Trong cuc sng, chúng ta nhn thy mt iu, ngi ta thng thích làm nhng gì mà h cho là mình gii và không thích làm nhng gì mà ngi ta kém. Nu nu n vài ln u và c tha nhn là ngon thì h s tin vào kh nng ca mình, thy vic nu nng tht lí thú và t ó h liên tc th thách bn thân theo nhng bài nu n khó hn. Lòng t tin em li cho h s kiên trì và lòng quyt tâm mà thành công òi hi, và s mang cho h nim tin vt qua nhng tht bi này hay tht bi khác. Trái li, nu ngi nào va mi nu th ã gp phi nhng kt qu không tt, nhng món n khó nut, ri nhng cái nhn mt, nhng li nhn xét không tt thì h s tìm cách tránh nu n bt kì lúc nào. S kiên trì, n lc, quyt tâm không li vi h và làm cho h d dàng b ánh bi bi nhng khó khn nho nh. Và cui cùng là “tôi không th nu n c”. Hc sinh cng vy. Trong quá trình hc tp, nu hoàn thành c nhng nhim v hc tp t ra và nhn c s biu dng, ghi nhn nhng kt qu ó t ngi khác, nh nhng gia v làm món n thêm ngon, thì hc sinh s t tin trong quá trình hoàn thành nhng nhim v hc tp tip theo. Nim tin vào kh nng thành công trong hc tp ca bn thân hc sinh c nuôi dng, nâng cao và là ng lc thúc y hc sinh hc tp tích cc, to ra s quyt tâm, n lc và ham thích t c mc tiêu hc tp ca bn thân. Giáo viên cn giúp cho hc sinh thy c s thành công ca vic hc tp. Chú ý s vn hành ca chic u tàu hc tp này. Chiu hng th nht: Tht bi Phê bình ca ngi hc hoc thiu gia c, k c thiu t thy tho mãn T tin ng c tht bi cng nh lòng kiên trì và c gng gim Hc sinh tin “mình làm c”, t tin và t trng u tng. sút, vì vy hc hành sa sút. 106 | MODULE THPT 6
11. Chiu hng th hai: Thành công Cng c ca ngi hc xy ra, gm c khen, t khen và bn bè tán thng. ng c tng lên cng nh Lòng t tin th t b i lòng kiên trì và c gng tng Hc sinh tin “mình không làm ni”, lên, nh vy hc hành tin b. t tin và t tr ng u th t b i. Vì vy, giáo viên cn: — m bo chc chn rng hc sinh bit rõ mình phi làm gì và làm th nào, và sn sàng giúp các em khi cn. — Mt s bài tp phi có tính trc tip, nhanh chóng t c kt qu i kèm vi vic thc hành có hiu chnh mc, sao cho mi hc sinh u có c hi thành công trong loi bài này. Các bài tp khác có th cân i vi nhng hc sinh có hc lc khá hn. — Hào phóng trong vic biu dng và các hình thc ghi nhn khác vi bt kì thành công nào trong hc tp ca hc sinh và làm vic ó mt cách u n i vi nhng thành công thng ngày. 4. Mình sẽ được thầy cô và/hoặc bạn bè chấp nhận nếu mình học tốt Trong thc t dy hc, có rt nhiu hc sinh hc tp môn hc không ch bi lí do nào khác mà chính s tôn trng, quý mn và mun c giáo viên tha nhn ã thúc y các em hc tp. S quan tâm, khích l, ng viên thông qua nhng cuc chuyn trò, nhng câu hi thm, nhng li nhn xét tích cc trc mi ngi nhiu khi có sc mnh không ng, có kh nng thúc y hc sinh tích cc hc tp. Vì vy, giáo viên hãy thit lp nhng quan h tt p vi hc sinh. Hc sinh còn mun c bn bè ng la chp nhn, thm chí sung sng khi thành công nu em so vi bn bè ng la. Giáo viên nên to XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 107
12. dng vic thi ua và thách thc trong lp mình dy s có kh nng em li ng c mnh m trong lp hc. Tuy nhiên, cn c bit chú ý không c bin vic ó thành s ganh ua gia các hc sinh, ko cái “c” trong ng c và lòng t trng ca “k thng” li chng bù c cho cái “mt” trong ng c và lòng t trng ca “k thua”. Giáo viên cn chú ý không xy ra hin tng hc sinh thích thú khi ch ra li hay giu ct nhng tht bi ca bn bè ng la tn ti trong hc sinh ngay c khi vui ùa. 5. Mình thấy trước hậu quả của việc không học sẽ chẳng dễ chịu Giáo viên nên thng xuyên kim tra, ôn c, nhc nh vic hc tp ca hc sinh. Kim tra, ánh giá không ch nhm o và xp lot kt qu hc tp ca hc sinh ã t c so vi mc tiêu hc tp, mà nó còn là mt ng lc thúc y hc sinh tin hành hot ng hc tp ca bn thân. Kt qu ca kim tra, ánh giá là biu hin ca s thành công hay cha thành công, tho mãn hay cha tho mãn so vi mc tiêu hc tp t ra ca hc sinh. Nó còn là cái hc sinh khng nh mình trc giáo viên, vi bn cùng trang la. Nhng hc sinh có kt qu kim tra, ánh giá tt s to ra s tôn trng vi chính bn thân và vic hc tp ca mình cng nh to ra c s tôn trng t ngi khác. Nhng hc sinh có kt qu kim tra, ánh giá thp thì ó là c s cho hc sinh iu chnh li hot ng hc tp ca bn thân cho phù hp, và giáo viên cn phi chú ý giúp nhng hc sinh này nhng ln kim tra sau có kt qu tt hn, nu không nó s tr thành yu t trit tiêu ng c hc tp ca nhng hc sinh này. 6. Những điều mình học thật lí thú và hấp dẫn óc tò mò của mình, các hoạt động học tập thật là vui làm c iu này, vai trò ca ngi giáo viên rt ln. Giáo viên hãy: — Th hin s quan tâm ca mình vi các nhim v hc tp ca hc sinh, nhit tình cùng tham gia vi hc sinh gii quyt các nhim v ó. — Dy hc không phi là a ra nhng d liu ã có sn trong sách giáo khoa buc hc sinh phi ghi nh mà quan trng hn là cách a ra nhng gi m thông qua nhng tình hung có vn , nhng câu , nhng iu tranh cãi to s tò mò và mi quan tâm thc s ca hc sinh 108 | MODULE THPT 6
13. ti ni dung giáo viên dy. Vì nu ch nêu ra d liu và bt hc sinh phi ghi nh mà không có s quan tâm thích áng ca hc sinh thì d liu ó nhanh chóng b lãng quên. Khi hc sinh ã quan tâm thc s s to ra c nhng ghi nh dài hn và hc sinh s vn dng c nhng iu ã hc vào thc tin. — Th hin tính thích ng ca nhng gì giáo viên ang dy i vi th gii hin thc, nh em ti nhng vt tht, cho xem video v ng dng, i tham quan, nhng tình hung thc t, nhng thông tin ã phát trên ài, tivi — Tn dng kh nng sáng to và t biu t ca hc sinh. — m bo cho hc sinh c ch ng. — Thng xuyên thay i hot ng ca hc sinh. — Tn dng nhng iu ngc nhiên và các hot ng mi l. — S dng thi ua và thách thc gia các t. — Làm cho vic hc thích ng trc tip vi cuc sng ca hc sinh. — To mi quan tâm ca con ngi i vi ch . Nội dung 2 XÂY DỰNG BẦU KHÔNG KHÍ HỌC TẬP CHO HỌC SINH THPT Môi trng hc tp thun li ca hc sinh cha ng mt bu không khí hc tp tích cc. Bu không khí hc tp th hin mi quan h tác ng qua li gia các thành viên ca lp hc nh giáo viên — hc sinh, hc sinh — hc sinh. H qu ca nhng mi quan h này th hin tp trung s hài lòng hay không hài lòng, s gn bó hay không gn bó vi các nhim v hc tp ca hc sinh. Xây dng bu không khí hc tp cho hc sinh là mt trong nhng nhim v m bo cho hot ng dy hc din ra mt cách tt p mà ngi giáo viên gi vai trò ch o, khi ngi giáo viên t chc tt các mi quan h trong lp hc (c bn là quan h giáo viên — hc sinh). Vic xây dng bu không khí hc tp ca ngi giáo viên phi c m bo trên c s quan h thy — trò tt và giáo viên qun lí tt lp hc ca mình. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 109
14. Hoạt động 3: Xây dựng mối quan hệ thầy – trò NHIỆM VỤ Bn hãy nghiên cu thông tin ca hot ng và in vào bng sau: Mc Ni dung Thng Thnh Không xuyên thong bao gi Chú ý n tng hc sinh Lng nghe hc sinh Khuyn khích hc sinh t câu hi Chp nhn suy ngh ca hc sinh Quan tâm ti công vic ca hc sinh Dành thi gian vi hc sinh Ci khi hc sinh k chuyn vui Th hin thái ánh giá cao i vi hc sinh Cho im vi nhng câu tr li xut sc ca hc sinh Vit li phê i vi bài kim tra vit ca hc sinh Dành n ci, giao tip bng mt vi hc sinh Dùng công vic và kt qu ca hc sinh làm gng Giu ct ý kin óng góp ca hc sinh Hay cáu gin i vi hc sinh 110 | MODULE THPT 6
15. Mc Ni dung Thng Thnh Không xuyên thong bao gi Coi thng hc sinh Kiêu ngo Ct ngang ý kin óng góp ca hc sinh i x bình ng vi tt c hc sinh Quan tâm c bit n nhng hc sinh “c bit” — hc sinh hc kém, hc sinh có iu kin khó khn, hc sinh khuyt tt — Tr li các câu hi sau: + n tng ban u ca bn v hc sinh lp ang dy? + Bn có bit nhng n tng ban u ca hc sinh lp bn ang dy v chính bn thân bn là gì? + Lit kê nhng iu mà bn có hc sinh quý trng mình và nhng gì mình có hc sinh không yêu quý mình. THÔNG TIN PHẢN HỒI Quan h thy — trò là nn tng v tâm lí ca môi trng hc tp ca hc sinh. Quan h thy trò tt p da trên s tôn trng ln nhau. Hc sinh tôn trng giáo viên bi k nng ging dy, phm cht cá nhân, kin thc và trình chuyên môn ca h. Giáo viên tôn trng hc sinh nh tng cá nhân con ngi và nhng n lc hc tp ca hc sinh. iu quan trng là phi thy s tôn trng tng cá nhân hc sinh không ging nh mt kiu lòng tôn trng chung chung i vi c lp và s tôn trng này phi c biu l và c cm nhn, nu không hc sinh khó nhn ra nó. 1. Quan hệ và uy quyền chính thức Mi quan h gia giáo viên và hc sinh cn có thi gian hình thành và thng tri qua hai giai on. Trong giai on th nht, bn t c mt v trí quyn lc ch n thun vì bn là giáo viên. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 111
16. Khi bt u dy mt lp hc mi, giáo viên phi òi hi hc sinh tha nhn “uy quyn chính thc ca mình”. Giáo viên phi truyn t thông ip rng uy quyn ca h là hp pháp và uy quyn ó là ti a hoá vic hc tp. H phi t ra t tin v kh nng thc thi uy quyn này. Ngi giáo viên không th trông ch hc sinh s thích mình ngay t gi hc u tiên. Bn cha có gì chung xây dng mi quan h cá nhân, vì vy — dù mun hay không — bn s bt u vi lp hc bng vic nói v mt quan h chính thc. Là giáo viên, bn có mt s nhim v nht nh, i cùng vi nhim v còn có quyn hn: hãy nm chúng bng c hai tay. Bn có quyn c tuân th trong nhng vn liên quan n công vic và hành vi. Bn có quyn yêu cu im lng khi bn nói. Mt s giáo viên cm thy không thoi mái khi ng v trí quyn lc này, có l h cha quen vi nó, và khi ln u tiên mt hc sinh tuân th mnh lnh ca h, h ã khó du ni s ngc nhiên. Vì sao bn li phi cm thy rt rè hay có li v vic s dng quyn uy chính thc ca ngi giáo viên, nu nh bn s dng nó vì li ích ca hc sinh? Bn n lp dy, và bn không th dy c nu không ra lnh. Hãy s dng uy quyn ca bn. Bn phát trin và s dng uy quyn chính thc nh th nào? iu này ph thuc vào tình hung ging dy ca bn. Nu hc sinh ca bn không hp tác, rt có th bn ri vào tình th khó khn sau ây: hc sinh ca bn ch chp nhn uy quyn ca bn nu bn s dng nó mt cách t tin. Tuy nhiên, bn s ch cm thy t tin khi hc sinh chp nhn uy quyn ca bn. Vì vy, hãy si bc trong lp hc nh th bn hoàn toàn tin vào kh nng kim soát lp hc ca bn. Hãy t v t tin, th thái và làm ch tình hình, nht là khi bn không nh vy. iu này cc kì quan trng trong vài gi ging u tiên ca bn hoc khi phi ng u vi mt s khó khn. Uy quyn chính thc c duy trì bi các phng pháp phi ngôn. Hãy ng thng, ngc n, nhìn v phía hc sinh, ra các mnh lnh bng ging nói t tin, và trông ch s c tuân th. Nu bn yêu cu mt hc sinh làm mt vic gì ó, ng ng ln vn quanh qun vi nét mt lo lng, bn khon không bit chuyn gì s xy ra. Hãy ra mnh lnh vi thái t tin. Nu hc sinh ó cha thc hin yêu cu ca bn trong mt 112 | MODULE THPT 6
17. thi gian phi chng, hãy t tin và dt khoát; bn có th t ra ngc nhiên khó hiu i vi chuyn phi lí ó song không bao gi c t ra là bn ang bi ri. Uy quyn c truyn t ch yu thông qua ngôn ng c ch. Chng hn, hãy so sánh hai cách i x sau ây vi mt hc sinh không làm vic: — Không nhìn thng vào hc sinh, ng cách 5 mét và nói: “Tôi mun em ngng nói chuyn và bt u làm vic i, Lan”. — Bc i mt cách t tin nhng không vi vã v phía cô hc sinh ó, chng c hai tay lên bàn cô bé cúi xung, i din vi cô bé ó, nhìn vào mt cô bé ba giây và ri hi mt cách t tin: “Vì sao em cha bt u làm bài?”, trong khi vn tip tc nhìn vào mt cô bé. Hai phng pháp này to ra hiu qu khác nhau n git mình i vi hc sinh. Hãy làm th kim nghim, nu bn không tin iu ó. Tt nhiên, bn không cn tht thái quá khi ra bt c mnh lnh nào, nhng hãy nh rng hiu qu ca ch th i vi hc sinh s tng lên, không bi s quát tháo hay s gin d, mà bi: — Khong cách gn hc sinh: Bn càng gn hc sinh bao nhiêu, tác ng ca bn càng ln by nhiêu, nht là nu bn chim c “không gian cá nhân” ca hc sinh và có mt t th uy nghiêm. — Giao tip bng mt: Có ngha là gi tip xúc bng mt trong khi bn nói, và tng hiu qu, c trc và sau khi nói. — t câu hi: Thông thng, vic “x lí” hc sinh bng cách t câu hi s có công hiu hn vic “lên lp mt bài”. Tuy nhiên, ôi lúc iu này t kt qu tt nht khi ch có mt mình bn vi hc sinh ó. Chng hn: “Vì sao em cha bt u làm bài?”. 2. Mối quan hệ và quyền uy cá nhân Giai on hai trong vic phát trin mi quan h thy trò là s chuyn dn t uy quyn chính thc ti uy quyn cá nhân ca giáo viên. Mt giáo viên s dng uy quyn chính thc mt cách công bng và hiu qu, th hin mt s k nng trong ging dy và cho thy rng h trân trng hc sinh và n lc hc tp ca các em, s dành c s tôn trng ca hc sinh. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 113
18. Nu mi chuyn suôn s, theo thi gian, mi quan h ó s chuyn bin thành mi quan h da trên các tính cách cá nhân. Ngun gc sc mnh ca giáo viên s là s mong mun ca hc sinh c làm hài lòng giáo viên, và to c hình nh riêng ca mình thông qua s chp thun ca giáo viên. iu này c gi là “uy quyn cá nhân”. Uy quyn cá nhân tin trin th nào? Phi mt hng tháng ch không phi hng tun; rõ ràng giáo viên s giành c s tôn trng ca hc sinh bng vic chng t mình là giáo viên có hiu qu. Nhng vn sau s rt hu ích cho giáo viên: — Th hin mi quan tâm thc s n công vic ca mi hc sinh và chú ý s dng li khen — c bit công nhn nhng óng góp hay n lc hc tp ca cá nhân hc sinh — bt k thành tích trc ó hay kh nng bm sinh ca em ó th nào. — Có mt b quy tc rõ ràng và vn dng các quy tc này mt cách công bng, nht quán, không mang theo ác cm t gi hc này sang gi hc khác. — S dng tên gi thân mt ca hc sinh. — Tôn trng hc sinh qua phép lch s thông thng bng cách nói “xin mi” hoc “cm n”. — Không bao gi dùng nhng li nói mit th hay nho báng. — Có nghip v trong công tác ging dy và t chc, chng hn có các gi lên lp c chun b k và t chc tt, m bo thi gian, n mc gn gàng — Kiên nhn. — La chn phng pháp dy hc sao cho hc sinh có th óng góp cá nhân vào bài ging, và có phn ng tích cc vi nhng óng góp này khi bn có th. — Th hin s quan tâm n thái , tình cm và nhu cu ca hc sinh: “Em thy th vin mi th nào?” “Em có lo ngi v kì thi th không, Phong?” “Em ã hiu rõ v vn ó cha, hay em còn mun tôi ging li ln na?” Và sau ó ít lâu: 114 | MODULE THPT 6
19. — Th hin s quan tâm n hc sinh vi t cách các cá nhân con ngi, chng hn nh ci, tip xúc bng ánh mt và nói chuyn riêng vi cá nhân các em; tha nhn tính cá th ca tng hc sinh, chng hn nhng c im cá tính, mi quan tâm, mt áo qun ca các em. — Xây dng mt phong cách th thái và t tin mà không quá kiu cách, s dng óc hài hc nhng ni thích hp (bao gm c vic phi sn sàng ôi khi có nhng trn ci v bn thân mình); s hài hc thoi mái chng t thái t tin. Phn ln nhng iu k trên ch n thun chng t rng bn coi trng các hc sinh ca mình nh nhng con ngi, ngc li vi vic c gng tr thành “mt ngi trong s hc sinh”; hoc ch trng các em khi các em có thành tích hoc có tinh thn hp tác. Nu bn thành công trong vic xây dng mi quan h thun hoà, công vic ca bn s tr nên d dàng hn nhiu, và cng thú v hn nhiu. Phn thng ch yu ca ngh dy hc chính là mi quan h ca ngi thy vi các trò ca mình. Nu bn không thit lp c mi quan h tt vi hc sinh thì “mt rào cn tâm lí’ s c to ra và ngn cn hc sinh tham gia tho lun, t câu hi hoc yêu cu giúp . Rào cn này cng tác ng tiêu cc n ng c hc tp ca hc sinh và vic qun lí lp hc. Gi hc sinh bng tên thân mt, nhng n ci và s i x bình ng là nhng bin pháp hu hiu nht m bo rào cn này không phát trin. Không nên quá gng gng i vi mi quan h vi hc sinh. Hãy kiên nhn. Bn s b ghét nu bn c gng tuyt vng c thích. Và cng ng kì vng quá nhiu; hc sinh không mun bn tr thành mt ngi bn tt nht hoc mt ngi bn tâm tình âu. Các em ã có nhng ngi bn này ri. Tt c nhng gì mà các em mun là bn phi là ngi dy gii và qun lí lp hc tt, là ngi các em có th tip cn và là ngi quan tâm thc s n vic hc hành ca các em. Hoạt động 4: Quản lí lớp học NHIỆM VỤ Bn hãy nghiên cu thông tin ca hot ng và x lí các tình hung sau: XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 115
20. — Tình hung 1: Trong gi hc, giáo viên ang say sa ging bài mi thì có mt hc sinh mt trt t. — Tình hung 2: Bn là cô giáo tr mi v trng, c phân công dy lp 12. Khi ang ging bài, bn phát hin mt hc sinh nam nhìn bn chm chm. — Tình hung 3 : Trong gi hc, có mt hc sinh nam rt nghch ngm ã “pha” th trêu bn gái trong lp khin c lp xôn xao, mt trt t. — Tình hung 4 : Ti lp hc, giáo viên ang ging bài. C mi khi giáo viên vit bng thì c lp bm nhau ci. Khi giáo viên quay xung thì các em im bt, nhng em nào cng c nhn ci. — Tình hung 5 : Thy giáo ang ging bài thì phát hin hai hc sinh n cui lp n quà. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Các quy tắc và chế độ quản lí Mi giáo viên u có các quy tc và ch ngay c nu chúng không c trình bày mt cách rõ ràng. Hãy cân nhc k lng, trình bày rõ ràng và thc hin nht quán nhng quy tc và ch y. Bn mun hc sinh tr bài vào các ngày th Hai hay th Nm? Bn có mun hc sinh gi tay xin tr li câu hi không? Trong gi thc hành, hc sinh có c phép nói chuyn vi ngi ngi cnh, ngi ng sau hay ngi phía bên kia lp không? Các quy tc và ch ca bn cn có thi gian c thit lp và phi da trên c s giáo dc, an toàn và o c ch không phi c s c tính cá nhân. Thc ra nhng gì hc sinh c phép thc hin trong gi ging ca bn s c quy nh bi nhng gì bn làm ch không phi bng nhng gì bn nói. Nu bn nói rng không ai c nói trong khi bn ang nói, nhng bn không thc thi iu này, thì quy tc này s tr nên vô hiu; và nu bn can thip vào mt hc sinh ang nói chuyn riêng thì thái không nht quán này ca bn s dn ti phn ng bt bình: “Vì sao li phê bình em, em âu phi là ngi duy nht”. Nu bn kiên quyt t chi nhng ý kin ca nhng hc sinh ngi mt ch nói ng lên và ch chp 116 | MODULE THPT 6
21. nhn ý kin ca nhng hc sinh gi tay phát biu thì vic gi tay phát biu ý kin s tr thành quy tc. Dù bn có nêu rõ quy tc ca bn hay không, bn phi thy trc rng chúng s b th thách và bn phi nht quán trong vic thc hin chúng. Lúc u, iu này có th có v ry rà và mt thi gian, song ó là khon u t sng còn cho trt t trong tng lai. Các quy tc và hành vi c quy nh bi lut tin l — iu ch có th thit lp c nh s nht quán trong hành ng. ôi khi quy tc có ngoi l, song không nhiu lm. Phi m bo rng bn công bng nhng li rt kiên quyt. “Hãy lng nghe nhng li xin li bng s lo lng quan tâm, tình thng, sau ó hãy quên chúng i”. ôi khi cng nên thng tho vi hc sinh v các quy tc và ch : “Các em mun np bài vào th Hai hay th Nm?” Mt s giáo viên còn i xa hn và a các chuyn không n ra trao i vi hc sinh: “Tôi thy rt phin lòng vì mt s em cha np bài. Có chuyn gì vy? Bài khó quá à?” Trong vic thc hin các quy tc do hc sinh quyt nh, hãy nht quán nh i vi các quy tc do bn ra. Mt khi ã có các quy tc, bn có th b cong chúng i chút ít, nhng phi công bng và nht quán ngay c khi làm nh vy. Tt c các giáo viên dy cùng mt lp cn có cách tip cn ti a nh nhau i vi các quy tc và ch . Ví d v mt b quy tc c s dng: — Hoàn toàn không c nói chuyn riêng khi tôi ang nói. (Tuy nhiên, tôi có gng không nói quá dài.) — Phi tuân th các quy tc v sc kho và an toàn, chng hn, bn không c chy trong lp. — Khi làm vic cá nhân hoc theo t, hc sinh có th: + Trao i vi ngi ngi bên cnh v công vic. + Di khi ch trao i vi mt bn khác v công vic. — Hng tun, phi np bài vào úng mt ngày nht nh. Vng mt quá mt ngày là lí do có th chp nhn c cho vic chm np bài ca tun ó. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 117
22. + Không c dùng máy nghe nhc cá nhân và phi tt in thoi cm tay. + Không n hoc ung trong lp. + Hc sinh không c ct sách v vào cp nu nh tôi cha cho phép (dù ng h có ch my gi — tuy nhiên, tôi chp nhn vic nhc tôi v thi gian). Hãy yêu cu c d gi các lp khác trong trng ca bn bn cm nhn rng nhng hành vi nào là có th chp nhn c. Nu s trông ch ca bn cng ging nh ca các giáo viên khác thì cuc sng ca bn s d chu hn nhiu. 2. Trước khi học sinh đến lớp Hãy n lp trc hc sinh và m bo rng bn ã có mi th bn cn (và mi cái u hot ng tt). Nu bn là mt giáo viên dy môn khoa hc, bn nên tp dt trc nhng quy trình thí nghim mà bn hoc hc sinh s thc hin. Hãy xp t mi th bn cn cho gi ging mt cách ngn np bn có th tìm thy chúng, và hãy chun b èn chiu hoc bng en cho mt vài phút u tiên ca gi ging. Khi hc sinh n, bn có th chào ón các em t ca lp hc và theo dõi các em vào ch ngi. Hãy t ra t tin và th giãn, song phi t ra “có ngh”. Bt u bài ging úng gi. Vic ch nhng hc sinh n mun là thiu công bng vi nhng hc sinh n úng gi và là s khuyn khích hc sinh tip tc n lp mun. 3. Giữ trật tự Lp trt t và gi trt t là rt quan trng. Khi vào mt lp hc mi, vic bn t ra hi thái quá v vic lp và gi trt t là cn thit. Thi gian dành cho công vic này vào thi im này là mt s u t tuyt vi. Nu bn không thit lp c trt t ngay trong gi hc u tiên thì có th bn s không bao gi lp c na; và thm chí nu hc sinh có th nghe c li ging ca bn trong nhng bài hc tip theo, các em cng s không lng nghe. Hãy òi hi trt t và ch i hc sinh trt t, dù có mt thi gian n âu. Nu cn thit, hãy nhc li yêu cu gi trt t ca bn, và hãy s dng nhng k thut sau giành và thi hành trt t: Không ging bài 118 | MODULE THPT 6
23. cho n khi có s im lng hoàn toàn và tt c hc sinh u nhìn v phía bn. Không bao gi bt u bài ging khi lp hc còn n ào. Nu bn ging, hc sinh s c to cm giác rng các em c phép nói chuyn bt c khi nào thích. Hu qu là ngay c nhng hc sinh lúc u yên lng cng s bt u nói chuyn và chng bao lâu hu nh c lp s nói chuyn át c bn. Nu vic ch i làm bn cm thy lo ngi, ng bc l nó ra. Bn không nên cáu knh vì nh vy s phn tác dng. Nó s to n tng rng bn không nm c quyn kim soát. Thay vì làm vy, bn hãy làm nh th hc sinh ang b sót cái gì ó trong lúc mt trt t: “Mi ngi ang ch xem Hng có gì nói ây này”. “Không, tôi xin li, chúng ta cha th bt u c vì chúng ta cha hoàn toàn yên lng”. Mt khi ã thit lp c trt t, hãy yên lng trong mt vài giây và sau ó nói nhng gì bn mun nói. Nu có hc sinh nào nói chuyn trong khi bn ang nói, hãy dng li gia câu và nhìn em ó cho n khi em ó dng li. Thng thì hc sinh s cm thy bi ri và s nhanh chóng ngng nói chuyn. Tuy nhiên nu cn thit, bn có th nêu tên hc sinh ó ra và li yêu cu trt t. Ch khi nào tái lp c trt t, bn mi tip tc nói, nhc li t u câu nói ã b ngt quãng. Nu tình trng mt trt t li xy ra, hãy làm li y nh vy. Chng bao lâu, hu ht hc sinh s nhn thy rng các em không th nói chuyn mà không ngay lp tc b mi ngi chú ý, và các em không tìm cách nói chuyn na. Nu có mt hc sinh vi phm thng xuyên, hãy gii thích rng không th nói và nghe cùng mt lúc. Hãy ng gn em ó và nu thy cn thit hãy do chuyn em ó i ch khác. Di ây là mt s k thut khác, nhng dù bn có làm gì i na cng không c u hàng. Tuy nhiên, ng kì vng quá nhiu. Mt s nhóm úng là ch có th tp trung nghe giáo viên trong khong hai phút, thm chí ngn hn. Nu lp bn có nhóm hc sinh nh vy, không nên da vào cách giáo viên nói chung vi c lp. Hãy nói vi tng nhóm nh, s dng bng en hoc máy chiu và c các bng công vic. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 119
24. Giành c trt t là mt vn khá ph bin i vi nhng giáo viên thiu kinh nghim, nhng cách tip cn trên s có hiu qu hn nu bn kiên trì. 4. Mở đầu giờ học Nm phút u tiên ca bt c gi hc nào cng rt quan trng trong vic to dng mt không khí cho c gi hc. Nu bn mun làm cho lp hc ang bun ng tr nên sng ng, hãy bt u bng mt ting ng mnh. Nu bn mun làm mt nhóm hc sinh ang n ào tr nên yên lng, hãy bt u mt cách nh nh. Nu mt lp hc rt mt trt t, hãy th bt u bng mt hot ng hc sinh t làm vic mà không cn n thông tin u vào ca bn. Các em có th v li nhng biu c chiu hoc v trên bng, làm mt bài tp trong sách bài tp, hoc hoàn thành nt phn còn li ca bài hc hôm trc. Khi ó, bn có th tp trung 100% sc lc vào vic thit lp trt t, a lp hc vào mt không khí làm vic yên tnh hoc x lí mt s vic khác. Khi lp hc ã thc s yên lng c khong 5 phút, khi ó bn ã to c không khí hc tp cho c gi hc. 5. Ra chỉ thị Vic u tiên là thit lp trt t và m bo rng c lp ang nhìn v phía trc. Mt s giáo viên, c bit nhng giáo viên phi cnh tranh vi ting n ca máy móc thng có cách thc quen thuc trong vic thu hút s chú ý, chng hn nh v tay ba ln. Hãy nói mt cách ngn gn, rõ ràng và tích cc. Ging nói phi mnh m, t tin và thoi mái. Nu bn yêu cu lp hc thay i ch ngi, hãy yêu cu hc sinh ngi yên v trí cho n khi bn nói xong nhng ch th ca mình. Khi bn ã ch th xong, hãy tóm tt li. Hãy nói vi hc sinh nhng gì bn sp nói. Hãy nói li nhng gì bn ã nói! Không nên nhc i nhc li nhng li phàn nàn chung chung, chng hn nh “Thôi nào, các em, bt u làm vic i ch”. Hãy a ra nhng ch th chung mt ln, sau ó ch ra nhng cá nhân không chp hành, bng cách nhc tên hoc nhìn vào mt: “Nào, Dung bt u i”. Ngi ra ch th phi là tm gng tt. Nu bn mun hc sinh ca bn gn gàng và bit phng pháp trình bày bài, bn hãy thc hin chính li 120 | MODULE THPT 6
25. khuyên ca mình khi vit lên bng. Nu bn mun hc sinh áp dng nhng quy tc an toàn nào ó, chính bn hãy áp dng nhng quy tc này. Không cho phép hc sinh ra v trc khi kt thúc gi hc; iu này s to nên mt tin l khó sa. Nu hc sinh ã hoàn thành các công vic, hãy ra các câu hi ôn tp. 6. Ứng phó với những hành vi sai phạm Hành vi sai trái ca hc sinh nu xut hin cn phi c ngn chn càng sm càng tt vì ba lí do sau: — Ngn không hành vi này lan sang các hc sinh khác. — Vì s d hn khi ngn chn mt hành v va mi xut hin. — Ngn không hc sinh ln ti t hành vi sai trái ó. Nguyên nhân và cách x lí nhng hành vi sai phm: * Công vic không thích hp. Giáo viên cn xem xét li xem âu là nguyên nhân dn n nhng hành vi sai trái ca hc sinh: Bài tp có d quá hay khó quá không? Nó có c xác nh rõ ràng không? Có phi thi gian làm bài tp kéo dài quá lâu nên hc sinh chán? Có phi hc sinh làm xong bài tp quá nhanh không? Hãy c gng ht sc làm sao mi hc sinh bao gi cng có vic làm, và bn luôn sn sàng giúp các em khi cn. * Hc sinh th giáo viên . ây là trò “trêu chc” giáo viên. Hc sinh càng ngày càng sai trái cho n khi phn ng ca giáo viên cng rn ngn chn tình hình xu thêm. Hc sinh th nghim xem âu là gii hn mà giáo viên vch ra, t ó xác nh nhng gì mà hc sinh có th “làm mà vn thoát”. Hãy nghiêm khc nhng công bng, và ng bao gi t ra bi ri ngay c khi gin d. Nên t tin, nht quán và kiên quyt. Bn hãy nghiên cu k nhng quy tc sau: — Vic tôi s dng quyn uy giáo viên ca mình là hoàn toàn úng n, chng nào tôi s dng nó vì li ích ca hc sinh. — Nu tôi s dng quyn uy giáo viên ca mình mt cách hiu qu, có th tôi s làm vài hc sinh tht vng mt thi gian. Nu tôi s dng nó không hiu qu, tôi s làm tt c hc sinh tht vng lâu dài. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 121
26. — Nu tôi n lc nghiêm khc nhng công bng, cui cùng nht nh tôi s thành công. Nu bn b thách thc, hoc thy mình ri vào tình hung khó khn, hãy c ng phn ng quá mc, hoc di mc cn thit. Bn có th thy làm rõ nhng iu sau ây là có ích: — Bn có quyn c phc tùng: “Tôi là thy/cô ây và nhng gì tôi nói là có hiu lc”. — Bn ang hành ng vì li ích cao nht ca hc sinh: “Tôi chuyn ch cho em vì tôi thy em, và c lp s hc tt hn nhiu nu em ngi ch này”. Bn hãy th t rõ rng nhng li kt lun ca bn là chc chn. Tuy nhiên, bn sn sàng tho lun riêng vi hc sinh v bt c vn gì sau gi hc. Bn có th thy k thut “k lc b phá v” có hiu qu ây. Hãy nhc i nhc li iu bn ã quyt nh, mt cách bình tnh nhng chc chn và kiên quyt. S rt có ích nu bn ghi nhn cm xúc ca hc sinh, ngay c khi bn không ng tình vi nhng cm xúc ó, nhng hãy nhc i nhc li quyt nh ca bn. ng quên nhn mnh iu bn nói bng k thut: n gn, nhìn vào mt và t câu hi. Khi hc sinh hiu ra rng bn không d i ý, bn s thy k thut “k lc b phá v” thm chí còn hiu qu hn, và cui cùng thì hu nh không cn thit na. Cách gii quyt này thng hiu qu, nhng khi ó, bn ng t ra h hê — bn s ch to thêm k thù, và trong mi trng hp thì vic xem chin thng là ng nhiên s gây n tng ln. Nu phng pháp này không thành công, hãy kiên quyt, im lng i trong vài giây, ri b i (vic ngng gây áp lc trc tip ôi khi cho phép hc sinh rút lui mà không b mt mt quá). Nu bn b i tht, hãy vit gì ó trong giây lát mà không ý gì n hc sinh (mc dù chúng phi bit là bn ang ghi li cuc trao i). ng nói chi tit bn vit gì. Nu hc sinh vn không vâng li, hãy nói mt cách t tin và nghiêm khc rng bn s gp chúng sau gi hc. Trong sut cuc trò chuyn, bn phi t ra tht s th giãn và t tin, có th là nghiêm khc và kiên quyt, cng có th gn nh e do, nhng không 122 | MODULE THPT 6
27. bao gi c t ra bi ri hoc hi hp. Bn không bao gi c mt v ung dung t ti vn th hin quyn uy. ng tc gin vì hu nh nó bao gi cng phn tác dng, nó thng d gây phn ng tc gin t phía mt s hc sinh, dn n nhng tình hung không kim soát ni. Khi bn ã có kinh nghim hn, bn có th có kh nng t ra gin d nhng vn gi c phong cách và quyn uy ca mình. Hãy dành thi gian và không gian x lí vn , ng vi phán xét. Hãy gác nhng tình hung phc tp li cui gi hc, và x lí vi hc sinh trên c s “tay ôi” khi c bn và hc sinh u ã bình tnh hn. * Tìm cách to s chú ý . Nhng hc sinh hay tìm cách to s chú ý thng là nhng ngi hng ngoi và h dng nh thích thú khi c giáo viên và c lp chú ý, ngay c khi s chú ý ó là tiêu cc. Chin lc tt nht là chp nhn nhu cu c chú ý, song khuyn khích hc sinh giành c s chú ý bng nhng cách “hp pháp”: Hãy dành nhiu chú ý cho các hot ng liên quan n hc tp, và càng ít chú ý n các hành vi phá ri nhm gây s chú ý càng tt. Nhng hc sinh nh vy có th khó x lí, mc dù chúng cng d b “mua chuc” do khát vng c chú ý ca mình. Hãy bày t s quan tâm n tng khía cnh công vic ca hc sinh và bt c iu gì liên quan, và phn ng càng ít càng tt trc nhng hành vi nhm gây s chú ý. Khó khn ch yu nht i vi giáo viên là bn phi dành thi gian và s quan tâm quý báu ca mình cho mt hc sinh mà có th bn không a. Nhng hc sinh nh vy t giáo viên trc s la chn khc nghit: hoc bn dành cho chúng s chú ý vì nhng hot ng chính áng, hoc chúng s giành s chú ý ca bn bng nhng hot ng quy ri. Vic xp ch ngi cho hc sinh nh vy cn c cân nhc k. Tt nht là xp cho chúng ngi tht xa nhng k hâm m, và gn vi nhng em pht l chúng. Hãy nh rng i vi mi hc sinh thì c ngi ch chúng thích là mt c ân ch chc chn không phi là mt quyn, vì vy không cn phi ngi ngn khi i ch ca hc sinh. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 123
28. * Giáo viên s dng quyn uy không chính thc ca mình mt cách không hiu qu. Nu bn phn ng vi kiu “th” nói trên mc thiu cnh giác hoc cng rn cn thit, bn có th gp phi s thô l, bt kính công khai và thm chí ngang ngc trng trn ca hc sinh. Bn cng có th nhn thy nhiu hc sinh trc ây tng c x khá ng n nay cng bt u tham gia, và hi chng ni lon — mt “hiu ng gn sóng” tiêu cc — khin hành vi sai trái lan rng. Thc ra nó cng ch là mt biu hin thái quá ca vic “th”. Nu bn nghiêm khc trong vic áp dng nht quán ni quy ca lp và dt khoát không th hin s lo lng thái quá, nht nh cui cùng bn s kim soát c tình hình. Và cng nên tâm s vi ai ó v vic bn gp khó khn nh giúp và có li khuyên. Bn không nên cm thy vic tìm kim li khuyên t ngi thông tho là tha nhn tht bi. * Stress ca hc sinh . có th giúp hc sinh ng phó vi stress, giáo viên cn hiu nguyên nhân gây ra nhng khó khn v hành vi ca chúng. Có th nói chuyn tay ôi — và quan trng nht — lng nghe. Hãy hi xem có phi chúng b stress, nhng ng t gánh ly nhng khó khn ca hc sinh, hãy chuyn chúng sang ngi giám h chu trách nhim, và nu cn thì sang dch v t vn. Hãy nói v hành vi không n ca hc sinh ó vào ngày hôm sau, khi hc sinh ó ã bình tnh. ây là cách tt nht vi mi hành vi tái phm. Hãy hi hc sinh xem c bn và chúng nên x lí th nào khi chúng “phát khùng”, và làm th nào cùng ngn nga vic ó. Bn có th tho thun trc v mt chin lc “bình tnh li”. Theo ó bn nên yêu cu chúng, sau khi có hành vi sai trái, hãy ngi li mt mình vài phút. i li, bn ng ý không x lí chúng v hành vi sai trái cho n khi chúng bình tnh li. * Có vi phm k lut nhng không có ti phm. “Ai ã phóng mi tên giy ó?”, “Ai ã nói tc?”. ng phn ng thái quá bng cách trng pht c lp, vì nh vy s gây bt bình sâu sc. ng kt ti ai tr phi bn nm chc thông tin v ngi gây ra li. Hãy làm cho c lp trt t ri hi ai ã gây li. Khi không có ai tha nhn hành vi sai trái, hãy c gng tn dng iu này theo cách có li cho bn: 124 | MODULE THPT 6
29. “Nu em không có gan nói thng iu ó vi tôi — hãy ng nói na”. “Tôi hiu ri, k phm ti không dng cm ng lên vì vic mình ã làm”. Theo cách ó, k phá quy b xem là ngu ng và hèn nhát ch không phi là thông minh, do ó gim kh nng tái phm. Mt s thm chí có th nhn li; nu vy hãy cm n chúng ã trung thc và x lí chúng theo cách bn thy thích hp, tt nht là vi riêng chúng. Nu vn không ai nhn thì tip tc và quên chuyn ó i thng là tt hn; bn không th làm c gì khi không có bng chng chc chn. Song hãy cao cnh giác — bn không th vic ó tái din ngay lp tc. Nội dung 3 DẠY HỌC TÍCH CỰC Hoạt động 5: Tìm hiểu về dạy học tích cực NHIỆM VỤ Bn hãy nghiên cu thông tin ca hot ng và t xem xét xem bn là trung tâm ca quá trình dy hc hay hc sinh ca bn là trung tâm ca quá trình dy hc mà bn ang thc hin. THÔNG TIN PHẢN HỒI DY HC LY GIÁO VIÊN DY HC LY HC SINH LÀM TRUNG TÂM LÀM TRUNG TÂM (DY HC TÍCH CC) Mc tiêu dy hc ào to tr em thành ngi ln thông To ra các chng trình ào to phù qua nhng ngi ln tui hn, nhng hp vi ch th, nhm hình thành các ngi hiu bit, nhng hình mu. Lí nng lc chuyên môn, nng lc lun dy hc (LLDH) ây thiên v phng pháp, nng lc xã hi và cá mnh lnh và uy quyn. th, kh nng hành ng. LLDH chú trng phát trin nng lc t ch, kh nng giao tip. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 125
30. DY HC LY GIÁO VIÊN DY HC LY HC SINH LÀM TRUNG TÂM LÀM TRUNG TÂM (DY HC TÍCH CC) Ni dung dy hc — Ni dung hc tp là h thng tri thc — Tri thc không khép kín, ph thuc c cu trúc và khép kín. vào cá nhân và môi trng xã hi trong hc tp. — Ngi hc cn thc hin các tiêu — Mc ích là làm ngi hc suy ngh chun cht lng ã c quy nh, và hành ng nh nhà chuyên môn. có tính pháp lí. — Lnh hi các tri thc lí thuyt, v c — Tri thc c cu to t các tình bn c gii hn trong tri thc hung hc tp phc hp, tri thc lí chuyên môn. thuyt gn vi thc tin và kinh nghim. Phng pháp dy hc — Dy hc thông báo chim u th, — Gi hc là s phi hp hành ng trong ó bao gm nh hng mc ca ngi dy và hc trong vic lp k ích hc tp và kim tra. hoch, thc hin và ánh giá. — Các phng pháp nng v nh — Dy hc theo hng gii quyt vn , hng hiu qu truyn t. nh hng hành ng chim u th. Ngi hc Ngi hc có vai trò b ng, do bên Ngi hc có vai trò tích cc và t ngoài iu khin và kim tra. iu khin. Ngi dy Ngi dy trình bày và gii thích ni Ngi dy có nhim v a ra các tình dung mi cng nh ch o và kim hung có vn và ch dn các “công c” tra các bc hc tp. gii quyt vn . Giáo viên là ngi t vn và cùng t chc quá trình hc tp. Quá trình hc Hc là mt quá trình th ng. Hc là quá trình kin to tích cc. 126 | MODULE THPT 6
31. DY HC LY GIÁO VIÊN DY HC LY HC SINH LÀM TRUNG TÂM LÀM TRUNG TÂM (DY HC TÍCH CC) Vic hc c tin hành tuyn tính và Quá trình hc c tin hành trong các h thng. ch phc hp và theo tình hung. Kt qu hc tp là quá trình kin to ph thuc vào cá nhân và tình hung c th, không nhìn thy trc. Quá trình dy Quá trình dy là quá trình chuyn ti Vic dy c tin hành vi ý ngha gi tri thc t ngi dy sang ngi hc. ý, h tr và t vn cho ngi hc. Tính Cui quá trình, ngi hc lnh hi ni lp li các phng pháp dy ã s dung hc tp theo phng thc ã dng b hn ch. c lp k hoch và xác nh trc. Quá trình dy có th lp li. ánh giá — Kt qu hc tp c o và d báo — Quá trình hc là i tng ánh giá vi nhiu phng pháp khác nhau. nhiu hn là kt qu hc tp. Hc sinh Dy hc và ánh giá là hai thành phn cn c tham gia vào quá trình ánh giá. khác nhau ca quá trình dy hc. — Chú trng vic ng dng tri thc — Chú trng kh nng tái hin chính trong các tình hung hot ng. xác tri thc. Hai cách dy hc khác nhau s to ra hai kiu ngi hc khác nhau. Ngi hc ch ng Ngi hc th ng Hc tp là cái mình làm cho chính mình Hc tp là cái do chuyên gia làm cho mình Vì vy, thành hay bi tu thuc vào mình. Vì vy, thành hay bi tu thuc vào — Mình cn c gng tìm úng ngun nhng yu t ngoài s kim soát ca t liu. mình nh: XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 127
32. Ngi hc ch ng Ngi hc th ng — Mình cn kim tra s hiu ca mình. — Thy gii n mc nào. — Mình cn chnh li nhng vn này. — Ngun t liu. — Tóm li, mình cn kim soát và có — Trí thông minh ca mình. trách nhim. — Nng khiu ca mình v môn ó. — Cho nên, nu mình cha hc c Cho nên, nu mình cha hc c — Mình phi c hn thì: — Hoc thay i chin lc hc, nh: — ó là thy sai; + Th mt cun sách khác; — Ngun t liu sai hoc nhiu kh nng là mình ngc. + Nh mt bn giúp ; + Ôn li phn hc c; + Dù bng cách nào, nu mình t kim Dù bng cách nào, con ng hp lí soát và có trách nhim y , mình duy nht là bó tay u hàng. s thành công. Ý thc: tng thêm quyn. Ý thc: mt quyn. “Mình có th to nên s thay i”. “Mi s nm ngoài tm kim soát “Ch cn c ht sc mình”. ca mình”. Tp trung vào: “Mình không thng c âu, b cuc thôi”. — C quá trình: Tip theo mình phi làm gì? Tp trung vào: — Ci tin hn (ch không hoàn ho). — Nhng kt qu có tính tiêu cc. — Mt tích cc (tránh mt tiêu cc). — Không th t c mc hoàn ho. — Các mt tiêu cc. Thích nghi, hng ng, t tin. u hàng, ngã gc, tht vng. 128 | MODULE THPT 6
33. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TOÀN BỘ MODULE 1. Bn hãy suy ngh v mc tiêu các môn hc bn ang ging dy (Có th tho lun vi ng nghip dy cùng môn hoc các môn hc khác). 2. Bn hãy xây dng mc tiêu hc tp ca môn hc ang ging dy trong 1 tit dy, 1 bài, 1 kì. 3. T nhng mc tiêu dy hc ca môn hc, bn hãy hng dn hc sinh ca mình t xây dng mc tiêu hc tp ca bn thân i vi môn hc ó. 4. Sau khi hoàn thành các nhim v ca hot ng 3 và hot ng 4, hãy vit mt bn báo cáo tng kt nhng lí do mà hc sinh thích (không thích) môn hc ca mình. Gii thích các lí do ó t góc ca bn thân. 5. Bn hãy suy ngh v tình hình ging dy ca bn hin nay hoc theo d kin, và tr li các câu hi theo quan im “giáo viên” ca bn. Hãy tr li trung thc, ng c oán câu tr li “úng”. Không cn nói cho ai bit quan im ca bn. ÚNG! = Rt úng Sai = Nói chung là sai úng = Nói chung là úng SAI! = Rt sai STT Ni dung Tr li im 1 Nói chung, hc sinh n trng mt cách min cng. a s hc sinh có th hc tt trong mt gi thích hp 2 nu dy tt. 3 Môn hc tôi dy là có li và lí thú khi hc. a s hc sinh không thích giáo viên ánh giá công 4 vic ca chúng. Có th chia hc sinh thành hai nhóm: s mun tin b, 5 s mun xong chuyn vi càng ít vic càng tt. 6 Mt giáo viên gii có th thúc y hu ht mi hc sinh. Mi hc sinh s hc tt hn khi c khen ngi riêng 7 có s dng “gia c” tích cc. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 129
34. 8 Hc sinh rt ngi hc nu không c hng dn chu áo. a s hc sinh thích có mt môi trng trt t, qun lí 9 tt hc tp. 10 Hc sinh thông minh thì khó qun lí. 11 Hc sinh mun làm vic càng ít càng tt là iu tt nhiên. 12 Bao gi hành vi ca hc sinh cng có lí do. “Ta c gì trong ó?” là mt câu hi chính áng ca 13 hc sinh v mt bài hc. Nói chung, nu hc sinh không chu hc thì ó là li 14 ca giáo viên, nhà trng, chng trình hoc tài liu. 15 a s hc sinh hc tp n mc ti a. Nhng gì giáo viên mun và nhng gì hc sinh mun 16 là khác nhau, vì vy h không bao gi có th nht trí vi nhau v ánh giá công vic. Kh nng gii quyt nhim v hc tp t trình thp 17 thì áng b phê bình nghiêm khc. Giáo viên phi sn sàng hành ng kiên quyt nu cn 18 thit, dù có nguy c tm thi b oán ghét. Nu giáo viên giúp nhng hc sinh không nghe giáo 19 viên nói ln u, thì s khuyn khích hc sinh không chú ý. Giáo viên phi b công sc c x mt cách tích cc 20 vi nhng hc sinh mà h bit là không thích hc. Môn tôi dy òi hi nng khiu t nhiên — hoc là em 21 có th hc c, hoc là em không th. 22 Phi e do trng pht hc sinh nu chúng không hc. 130 | MODULE THPT 6
35. Hc sinh gn nh bao gi cng chp nhn s phê bình 23 xây dng, vì h bit nó giúp h tin b. 24 Hc sinh s thích hc nu h có c c hi thành công. Cho im: i vi mi câu hi, hãy khoanh im tng ng vi câu tr li mà bn chn trong bn iu tra. STT ÚNG! úng SAI! Sai ÚNG! úng SAI! Sai 1 — 3 0 5 3 13 5 3 — 3 — 2 2 5 3 — 5 — 3 14 5 5 — 3 — 3 3 5 5 — 5 — 3 15 — 5 — 2 5 2 4 — 3 0 5 3 16 — 3 — 3 5 3 5 — 5 3 3 3 17 — 5 — 2 5 3 6 5 2 — 5 — 5 18 5 3 — 5 — 3 7 5 3 — 5 — 3 19 — 5 — 3 5 2 8 — 3 0 0 0 20 5 3 — 5 — 3 9 5 2 — 5 — 3 21 — 5 — 3 5 3 10 — 5 — 3 5 3 22 — 2 2 0 0 11 — 5 — 3 5 3 23 5 3 — 2 2 12 5 — 3 — 5 — 3 24 3 5 — 3 — 2 im dng im âm Tng im XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 131
36. — 100 n — 40 : Thái ca bn s to ra nhng hc sinh bo gì làm ny. — 39 n 0 : Thái ca bn s to ra nhng hc sinh him khi thc s quan tâm n công vic. 0 n 40 : Thái ca bn s to ra nhng hc sinh nói chung hc tp tt; nhiu hc sinh có nng lc hn c s quan tâm và thích thú vi công vic. 41 n 100 : Bn s to ra nhng hc sinh gn bó vi hc tp (và vi bn), và cm thy hc tp là thú v và có ích. 6. Hãy xem xét vic ging dy ca chính bn. Trong nhng khía cnh nào ca vic dy và hc, bn mun hc sinh m nhn trách nhim n âu? (bn có th thêm nhng câu hi khác cân nhc). Kim soát và trách nhim thuc: Các khía cnh Giáo viên Hc sinh 100% 80% 60% 50% 60% 80% 100% Ni dung Ni dung, mc ích, mc tiêu La chn phng pháp dy và hc Kim soát vic thc hin các hot ng hc tp Phát trin k nng Quyt nh v k nng cn thc hành Quyt nh v cách thc hành các k nng Kim tra vic thc hành 132 | MODULE THPT 6
37. Kim soát và trách nhim thuc: Các khía cnh Giáo viên Hc sinh 100% 80% 60% 50% 60% 80% 100% iu chnh vic thc hành Quyt nh v vic thc hành ã t mc yêu cu Hiu và nh bài Hc sinh c gng hiu bài Nêu câu hi khi cn thit Kim tra vic hiu bài xem có sai sót gì không Sa cha, b sung Quyt nh v hiu bài tt Thc hành v nng lc nh Kim tra nng lc nh Sa cha sai sót v nng lc nh Quyt nh v nh bài tt Xem li kim tra Quyt nh v hoàn tt kim tra Ngun tài liu Tìm ngun tài liu phù hp, ví d mt cun sách giáo khoa có th c XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 133
38. Kim soát và trách nhim thuc: Các khía cnh Giáo viên Hc sinh 100% 80% 60% 50% 60% 80% 100% T ghi chép m bo ghi chép úng và y Hc cách hc Theo dõi các chin lc hc tp Nâng cao k nng hc tp 7. Hãy son mt giáo án in t cho mt bài lên lp có s dng các phng pháp dy hc tích cc v môn hc mà anh (ch) ang ging dy, theo nhng tiêu chí ã c xây dng. 134 | MODULE THPT 6
39. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyn Hu Châu, Nhng vn c bn v chng trình và quá trình dy hc, NXB Giáo dc, Hà Ni, 2005. 2. Peter Filene, Nim vui dy hc, NXB Vn hoá Sài Gòn, 2008. 3. Trn Bá Hoành, i mi phng pháp dy hc, chng trình và sách giáo khoa, NXB i hc S phm, Hà Ni, 2007. 4. ng Thành Hng, Dy hc hin i, lí lun, bin pháp, k thut, NXB i hc Quc gia, Hà Ni, 2002 5. ng Thành Hng, K thut thit k bài hc theo nguyên tc hot ng, Tp chí Giáo dc, s 10/2004, trang 6. 6. ng Thành Hng, Thit kt bài hc nhm tích cc hoá hc tp, Tp chí Giáo dc, s 2/2005. 7. Geoffrey Petty, Hng dn thc hành: dy và hc ngày nay, D án Vit — B “ào to giáo viên các trng s phm 7 tnh min núi phía Bc Vit Nam”, 2003. 8. Jean—Jacques Rousseau, Émile hay là v giáo dc, NXB Tri thc, 2008. 9. Phm Hng Quang, Môi trng giáo dc, NXB Giáo dc, Hà Ni, 2006. 10. V Th Sn, Môi trng hc tp trong lp hc, Tp chí Giáo dc, s 102/2004. 11. D án Vit — B, Tài liu tp hun ng dng công ngh thông tin trong dy và hc tích cc, Hà Ni, tháng 5/2009. XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG | 135