Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi tại Bệnh viện Trung ương Huế

Nội dung text: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi tại Bệnh viện Trung ương Huế

1. Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 1, tập 11/2021 Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi tại Bệnh viện Trung ương Huế Phạm Võ Phương Thảo Bộ môn Nhi, Trường Đại học Y - Dược, Đại học Huế Tóm tắt Đặt vấn đề: Tử vong do tiêu chảy đã giảm đáng kể bắt đầu từ năm 2000, từ khoảng 1,2 triệu trường hợp tử vong trẻ em dưới 5 tuổi còn 526.000 trường hợp năm 2015 - giảm 57%. Mặc dù vậy, tiêu chảy vẫn còn là nguyên nhân gây tử vong phổ biến đứng hàng thứ hai ở trẻ em dưới 5 tuổi, theo sát sau viêm phổi. Mục tiêu: Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Gồm 148 bệnh nhi từ 2 tháng đến 5 tuổi được chẩn đoán tiêu chảy cấp vào điều trị tại Khoa Nhi tổng hợp 1 - Trung tâm Nhi Bệnh viện Trung ương Huế từ tháng 4/2018 đến tháng 4/2019. Thiết lập nghiên cứu mô tả cắt ngang. Kết quả: Trẻ mắc bệnh ở nhóm 2 - 24 tháng tuổi chiếm tỉ lệ cao nhất (83,1%), không mất nước (84,5%), mất nước (15,5%), không có trẻ mất nước nặng. Rối loạn điện giải thường gặp trong tiêu chảy cấp, hay gặp là giảm Na+ (15,5%) và giảm K+ máu (32,4%). Kết luận: Tiêu chảy cấp ở trẻ thường kéo dài dưới 7 ngày; các triệu chứng kèm theo hay gặp là nôn, sốt, viêm long hô hấp trên; xét nghiệm cho thấy bạch cầu ngoại vi thường không tăng và đa phần do Rotavirus Từ khóa: lâm sàng, cận lâm sàng, tiêu chảy cấp. Abstract A study of clinical and subclinical characteristics in acute diarrhea in children from 2 months to 5 years in Hue Central Hospital Pham Vo Phuong Thao Department of Pediatric, Hue University of Medicine & Pharmacy, Hue University Background: Mortality of diarrhea have decreased significantly starting in 2000, from about 1.2 million deaths among children under 5 years old to 526,000 in 2015 - a 57% reduction. Despite this, diarrhea remains the second most common cause of death among children under 5, closely following pneumonia. Objectives: To describe clinical and subclinical characteristics of acute diarrhea in children from 2 months to 5 years of age. Subjects and methods: 148 patients from 2 months to 5 years of age who were diagnosed with acute diarrhea for treatment in General Pediatrics Department 1 - Pediatric Center - Hue Central Hospital from April 2018 to April 2019. Set up a cross-sectional study.Results: The group of 2 - 24 months of age accounted for the highest proportion (83.1%), no dehydration (84.5%), dehydration (15.5%), no severe dehydration. The common electrolyte disturbance is hyponatremia (15.5%) and hypokalemia (32.4%). Conclusion: Acute diarrhea in children usually lasts less than 7 days; The common symptoms are vomiting, fever, inflammation of the upper respiratory tract; Laboratory tests showed that peripheral leukocytes were usually not increased and most of them were caused by Rotavirus. Keywords: clinical, subclinical, acute diarrhea. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong gần đây. Tử vong do tiêu chảy đã giảm đáng kể bắt đầu từ Trong năm 2009, đã có 930.496 trường hợp với 4 ca năm 2000, từ khoảng 1,2 triệu trường hợp tử vong tử vong được báo cáo. Tỉ lệ mắc bệnh và tử vong do trẻ em dưới 5 tuổi còn 526.000 trường hợp năm tiêu chảy và cũng đã giảm dần theo năm, cho thấy 2015 - giảm 57%. bệnh tiêu chảy đã được cải thiện. Tuy số bệnh nhân Mặc dù vậy, tiêu chảy vẫn còn là nguyên nhân tiêu chảy cấp nhập viện có giảm nhưng vẫn còn cao gây tử vong phổ biến đứng hàng thứ hai ở trẻ em so với nhiều bệnh khác. dưới 5 tuổi, theo sát sau viêm phổi. Tại Việt Nam, Nhằm tìm hiểu thêm về vấn đề này, chúng tôi cũng theo WHO, tiêu chảy là một trong 10 nguyên tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu đặc điểm Địa chỉ liên hệ: Phạm Võ Phương Thảo, email: ph.phuongthao306@gmail.com DOI: 10.34071/jmp.2021.1.3 Ngày nhận bài: 23/12/2020; Ngày đồng ý đăng: 13/1/2021; Ngày xuất bản: 9/3/2021 24
2. Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 1, tập 11/2021 lâm sàng và cận lâm sàng bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ - Được làm đầy đủ các xét nghiệm: Công thức từ 2 tháng đến 5 tuổi tại bệnh viện Trung ương máu, ĐGĐ, soi phân, test Rotavirus. Huế” với mục tiêu: mô tả đặc điểm lâm sàng, cận 2.3. Tiêu chuẩn loại trừ lâm sàng của bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng - Tiêu chảy có máu trong phân. đến 5 tuổi. 2.4. Phương pháp nghiên cứu Thiết kế nghiên cứu mô tả cắt ngang. Chọn mẫu 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện. 2.1. Đối tượng nghiên cứu 2.5. Một số định nghĩa Gồm 148 bệnh nhi từ 2 tháng đến 5 tuổi được - Đánh giá tình trạng dinh dưỡng chẩn đoán tiêu chảy cấp vào điều trị tại Khoa Nhi Dựa theo tiêu chuẩn cân nặng theo tuổi của tổng hợp 1 - Trung tâm Nhi Bệnh viện Trung ương WHO (quần thể tham chiếu theo ngưỡng tăng Huế từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019. trưởng chuẩn WHO 2007 đưa ra) [4]: 2.2. Tiêu chuẩn chọn bệnh - Không SDD: cân nặng theo tuổi ≥ 2SD. - Trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi. - SDD độ I: cân nặng theo tuổi từ 5,0 mmol/L. - Giảm Kali máu khi Kali máu < 3,5 mmol/L. - Giá trị công thức bạch cầu ngoại vi theo lứa tuổi [5] Số lượng BC BC đa nhân BC lympho Tuổi (x 109/L) trung tính (%) (%) 2 tháng - 1 tuổi 11,0 ± 1,9 43 ± 13 47 ± 12 Nam 10,4 ± 3,0 45 ± 11 44,6 ± 9,5 2 - 5 tuổi Nữ 10,1 ± 4,5 42,7 ± 10 46,6 ± 9,0 Đánh giá tăng bạch cầu khi số lượng và tỉ lệ vượt quá +2SD. 25
3. Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 1, tập 11/2021 3. KẾT QUẢ Có 148 bệnh nhân đủ tiêu chuẩn đưa vào nghiên cứu. Đa số trẻ mắc bệnh ở nhóm 2 - 24 tháng tuổi (83,1%). Tuổi trung bình mắc bệnh là 15,77 ± 9,35 tháng, trẻ nam chiếm 66,2%, gần gấp đôi so với nữ (33,8%). 3.1. Tình trạng dinh dưỡng Bảng 1. Phân bố bệnh theo tình trạng dinh dưỡng của trẻ Tình trạng dinh dưỡng Số bệnh nhi (n) Tỉ lệ (%) Không SDD 132 89,2 SDD độ I 12 8,1 SDD độ II 3 2,0 SDD độ III 1 0,7 Tổng 148 100 Đa số trẻ tiêu chảy không kèm SDD (89,2%). SDD độ I, độ II, độ III chiếm 10,8% số trẻ. 3.2. Số ngày tiêu chảy Bảng 2. Phân bố bệnh theo số ngày tiêu chảy Số ngày tiêu chảy Số bệnh nhi (n) Tỉ lệ (%) < 7 ngày 100 67,6 ≥ 7 ngày 48 32,4 Tổng 148 100 X̄ ± SD (ngày) 5,62 ± 2,58 Hầu hết thời gian tiêu chảy thường dưới 7 ngày (67,6%). Thời gian tiêu chảy trung bình là 5,62 ± 2,58 ngày. 3.3. Phân loại mất nước Bảng 3. Phân bố bệnh nhi theo phân loại mất nước Phân loại mất nước Số bệnh nhi (n) Tỉ lệ (%) Mất nước nặng 0 0 Có mất nước 23 15,5 Không mất nước 125 84,5 148 Tổng 100 Đa số trẻ nhập viện là không mất nước (84,5%), chiếm hơn 5 lần số trẻ mất nước (15,5%). Không có trẻ nào mất nước nặng. 3.4. Bạch cầu máu ngoại vi Bảng 4. Bạch cầu máu ngoại vi Số bệnh nhi (n) Bạch cầu máu ngoại vi Tỉ lệ (%) N = 148 Tăng 28 18,9 Số lượng BC Không tăng 120 81,1 X̄ ± SD (109/L) 11,94 ± 5,43 Tăng BC đa nhân trung tính 30 20,3 Tăng BC lympho 13 8,8 Số lượng bạch cầu máu ngoại vi đa phần không tăng (81,8%), tăng bạch cầu gặp 18,9%, tăng BC đa nhân trung tính (20,3%) hay gặp hơn tăng BC lympho (8,8%). Số lượng bạch cầu máu ngoại vi trung bình là 11,94 ± 5,43. 26
4. Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 1, tập 11/2021 3.5. Điện giải đồ Bảng 5. Kết quả điện giải đồ Điện giải đồ Số bệnh nhi (n=148) Tỉ lệ (%) X̄ ± SD (mmol/L) Nồng độ Bình thường 125 84,5 133,27 ± 3,21 Na+ Giảm 23 15,5 Tăng 2 1,4 Nồng độ Bình thường 98 66,2 3,68 ± 0,49 K+ Giảm 48 32,4 Rối loạn điện giải thường gặp là giảm Na+ (15,5%) và giảm K+ máu (32,4%). 3.6. Soi phân Bảng 6. Kết quả soi phân Số bệnh nhi (n) Kết quả soi phân Tỉ lệ (%) N = 148 Âm tính 107 72,3 (+) 18 12,2 Bạch cầu (++) 6 4,0 (+++) 17 11,5 Âm tính 131 88,5 (+) 15 10,1 Hồng cầu (++) 2 1,4 (+++) 0 0 Bạch cầu trong phân âm tính chiếm 72,3%, hồng cầu trong phân gặp 11,5%. 3.7. Test nhanh rotavirus trong phân Bảng 7. Kết quả test nhanh rotavirus trong phân Test rotavirus Số bệnh nhi (n) Tỉ lệ (%) Âm tính 69 46,6 Dương tính 79 53,4 Tổng 148 100 Đa số các trường hợp tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi nhập viện là do rotavirus (53,4%), chiếm hơn nửa các nguyên nhân. 4. BÀN LUẬN Về kết quả lâm sàng, hầu hết thời gian tiêu chảy Theo nghiên cứu của chúng tôi, đa số trẻ tiêu thường dưới 7 ngày (67,6%). Thời gian tiêu chảy chảy không kèm SDD (89,2%), có SDD chiếm 10,8% trung bình là 5,62 ± 2,58. Kết quả này khá phù hợp số trẻ. Nghiên cứu này khá tương đồng với tác giả với các nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thành Trung Rocha và cộng sự (2012) tỉ lệ không SDD là 80,3%, (2015) là 86,14% trẻ tiêu chảy dưới 7 ngày, trung SDD là 19,7% [8]. bình thời gian tiêu chảy là 5 ± 2,04ngày [8]. Như vậy, Tác giả Nguyễn Thành Trung (2015): không SDD số thời gian tiêu chảy thường dưới 7 ngày. Điều này là 94,06%; SDD độ I là 3,96%; SDD độ II là 1,98%; phù hợp với ghi nhận của y văn là đợt tiêu chảy cấp không có trẻ SDD độ III [10]. Như vậy, tỉ lệ trẻ tiêu thời gian không quá 14 ngày, thường khoảng 5 - 7 chảy bị SDD khá thấp. Hiện nay, trẻ SDD ngày càng ngày [6]. Giải thích cho điều này, đa số tiêu chảy cấp ít gặp hơn, không những ở bệnh lí tiêu chảy mà còn là do virus và có xu hướng tự giới hạn nên thời gian nhiều bệnh lí khác. Điều này cho thấy đời sống kinh tiêu chảy thường ngắn. tế xã hội ngày càng được nâng cao, vấn đề chăm sóc Theo nghiên cứu của chúng tôi, đa số trẻ nhập và nuôi dưỡng trẻ ngày càng được chú ý. viện là không mất nước (84,5%), chiếm hơn 5 lần 27
5. Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 1, tập 11/2021 số trẻ mất nước (15,5%). Kết quả này tương tự với Trần Cao Hoài Tâm (2018), bạch cầu trong phân tác giả Nguyễn Thành Trung (2015) không mất nước 92,2%, hồng cầu trong phân 3,1% [9]. Giải thích cho 85,15% [8]. Tuy nhiên, tỉ lệ mất nước thấp hơn so điều này là do rotavirus là tác nhân chiếm đến 50- với tác giả Đoàn Thị Bảo Ân (2016): có mất nước 60% các nguyên nhân tiêu chảy cấp trẻ em ở các 26,6%; mất nước nặng 14,85% [1]. Lý giải điều này nước đang phát triển. Do cơ chế tiêu chảy thẩm có thể do trong nhóm nghiên cứu, trình độ học vấn thấu, rotavirus không gây xuất hiện bạch cầu và người nuôi dưỡng trẻ được nâng cao kèm với công hồng cầu trong phân. tác truyền thông phòng và xử trí tiêu chảy mang lại Trong nghiên cứu của tôi, trẻ tiêu chảy có test hiệu quả. Trẻ được đưa vào viện sớm, được dùng rotavirus (+) chiếm 53,4%. Kết quả này tương đương các dung dịch bù nước trước khi vào viện. với nghiên cứu của tác giả Trần Cao Hoài Tâm (2018), Trong nghiên cứu của chúng tôi, số lượng BC rotavirus (+) chiếm 53,8% [9]. Kết quả này cũng phù máu ngoại vi đa phần không tăng (81,8%), tăng BC hợp với y văn ghi nhận tiêu chảy do Rotavirus chiếm gặp 18,9%, tăng BC đa nhân trung tính (20,3%) hay 50% - 65% tiêu chảy cấp ở trẻ em trong bệnh viện. gặp hơn tăng BC lympho (8,8%). Kết quả này tương Như vậy, rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu đồng với tác giả Nguyễn Thành Trung (2015), BC chảy cấp ở trẻ em. máu ngoại vi bình thường là 79,2%, tăng là 13,86% [8]. Tác giả Trần Vĩnh Phú (2016) ghi nhận số lượng 5. KẾT LUẬN BC trung bình máu ngoại vi là 11,1 ± 3,8 (109/L) [7]. Tiêu chảy cấp trẻ em thường gặp ở nhóm 2 - 24 Rối loạn điện giải thường gặp trong tiêu chảy tháng tuổi (83,1%), đặc biệt cao ở nhóm 7 -12 tháng cấp, hay gặp là giảm Na+ (62,2%) và giảm K+ máu (36,5%). Tuổi trung bình mắc bệnh là 15,77 ± 9,35 (32,4%). Nồng độ Na+ trung bình là 133,27 ± 3,21, tháng. Đa số trẻ tiêu chảy không kèm SDD (89,2%), nồng độ K+ trung bình là 3,68 ± 0,49. Kết quả K+ máu thường kéo dài dưới 7 ngày (67,6%), thời gian tiêu của chúng tôi phù hợp với nghiên cứu của tác giả chảy trung bình 5,62 ± 2,58, đa phần không mất Đoàn Thị Bảo Ân (2016), giảm K+ máu là 30,8%, nồng nước (84,5%). độ K+ máu trung bình 3,7 ± 0,5 [1]. Như vậy, rối loạn Số lượng bạch cầu máu ngoại vi đa phần không điện giải (giảm Na+ và giảm K+) là hay gặp trong tiêu tăng (81,8%), thường tăng BC đa nhân trung tính chảy cấp. Nguyên nhân là do mất điện giải qua phân (20,3%). Số lượng bạch cầu máu ngoại vi trung bình và chất nôn. Cần chú trọng đến vấn đề này để bù là 11,94 ± 5,43. Rối loạn điện giải thường gặp trong điện giải kịp thời, tránh các biến chứng do rối loạn tiêu chảy cấp, hay gặp là giảm Na+ (15,5%) và giảm điện giải, đặc biệt là ở các bệnh nhi có biểu hiện mất K+ máu (32,4%). Bạch cầu trong phân đa số là âm nước hoặc tiêu chảy quá nhiều. tính (72,3%), hồng cầu trong phân gặp trong 11,5%. Theo nghiên cứu, bạch cầu trong phân đa số Đa số các trường hợp tiêu chảy cấp ở trẻ từ 2 tháng là âm tính (72,3%), hồng cầu trong phân gặp trong đến 5 tuổi nhập viện là do rotavirus (53,4%), chiếm 11,5%. Kết quả này khá tương đồng so với tác giả hơn nửa các nguyên nhân. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đoàn Thị Bảo Ân (2016), Nghiên cứu đặc điểm lâm Huyết học lâm sàng nhi khoa, Nhà xuất bản Y học, tr. 27-28. sàng, điện giải đồ và nồng độ Glucose máu trong bệnh 6. Nguyễn Gia Khánh (2013), “Tiêu chảy cấp ở trẻ em”, tiêu chảy cấp do Rotavirus ở trẻ em, Luận văn Thạc sĩ Y Bài giảng Nhi Khoa, tập 1, Bộ môn Nhi trường Đại học Y Hà học của Bác sĩ nội trú, Trường Đại học Y Dược Huế. Nội, tr. 306-325. 2. Bộ Y tế (2015), “Rối loạn Natri và Kali máu”, Hướng 7. Trần Vĩnh Phú (2016), Nghiên cứu đặc điểm lâm dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ sàng và cận lâm sàng ở trẻ tiêu chảy cấp do rotavirus tại em, tr. 143-149. trung tâm nhi khoa bệnh viện Trung ương Huế, Luận văn tốt 3. Bộ Y Tế (2009), Hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ nghiệp Bác sĩ đa khoa, Trường Đại học Y Dược Huế. em, Ban hành kèm theo Quyết định số 4121/QĐ-BYT 8. Rocha M.C.G.S. da, Carminate D.L.G., Tibiriçá S.H.C. ngày 28 tháng 10 năm 2009 của Bộ trưởng Bộ Y tế. et al. (2012), “Acute diarrhea in hospitalized children of 4. Nguyễn Thị Cự (2016), “Suy dinh dưỡng protein - the municipality of juiz de fora, MG, Brazil: prevalence and năng lượng trẻ em”, Giáo trình Nhi khoa đại học, tập 1, risk factors associated with disease severity”, Arquivos de Bộ môn Nhi trường Đại học Y Dược Huế, tr. 88-103. Gastroenterologia, 49(4), pp. 259-265. 5. Nguyễn Công Khanh (2004), “Đặc điểm máu trẻ em”, 9. Trần Cao Hoài Tâm (2018), Nghiên cứu đặc điểm 28
6. Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 1, tập 11/2021 và một số yếu tố liên quan đến bệnh tiêu chảy cấp do Trường Đại học Y Dược Huế. rotavirus ở trẻ em dưới 5 tuổi tại bệnh viện Trung ương 11. UNICEF (2016), One is too many. Ending child Huế, Luận văn Thạc sỹ Y học, Trường Đại học Y Dược Huế. deaths from pneumonia and diarrhoea, Unicef. 10. Nguyễn Thành Trung (2015), Nghiên cứu đặc điểm 12. WHO (2014), “Assess and classify the sick child”, lâm sàng, cận lâm sàng và một số tác nhân gây bệnh tiêu Integrated Management of Childhood Illness, pp. 1-4. chảy cấp ở trẻ em, Luận văn Thạc sĩ của Bác sĩ nội trú, 29