Nhận xét một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng lao phổi mới AFB(+) ở người trẻ tuổi

Nội dung text: Nhận xét một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng lao phổi mới AFB(+) ở người trẻ tuổi

1. HỘI NGHỊ KHOA HỌC LAO VÀ BỆNH PHỔI LẦN THỨ XII NHẬN XÉT MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG LAO PHỔI MỚI AFB(+) Ở NGƯỜI TRẺ TUỔI Phạm Đức Luân, Phan Xuân Trường BV Phổi Hải Phòng TÓM TẮT Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở lao phổi mới AFB(+) ở người trẻ tuổi. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Gồm 100 bệnh nhân lao phổi mới AFB(+) ở người trẻ, tuổi từ 16 đến 45 và 60 bệnh nhân lao phổi mới AFB(+) trở lên. Tất cả bệnh nhân được điều trị tại Bệnh viện Phổi Hải phòng từ tháng 1/2018 đến 9/2019. COMMENT SOME CLINICAL AND SUBCLINICAL CHARACTERISTCS OF NEW PULMONARY TUBERCULOSIS WITH AFB(+) AMONG YOUNG PEOPLE Objects: The study aims at discribing some clinical and subclinical characteristics of new pulmonary tuberculosis with AFB(+) among young people. Subject and method: Including 100 new pulmonary tuberculosispatients with AFB (+), ages from 16 to 45 and 60 pulmonary tuberculosispatients with AFB (+) from 60 and older. All patients were treated at Hai Phong Lung disease Hospital from January 2018 to September 2019. This was the cross-sectional description study. I. ĐẶT VẤN ĐỀ Bệnh lao tồn tại từ lâu và hết sức phổ biến, gặp ở mọi châu lục, mọi quốc gia trên toàn thế giới. Trong đó lao phổi là thể lao phổ biến nhất chiếm khoảng 80-85% tổng số ca bệnh và là nguồn lây chính cho người xung quanh (1). Đặc biệt là người bệnh có vi khuẩn bằng xét nghiệm đờm soi trực tiếp AFB(+). Để thực hiện chương trình quốc gia về thanh toán bệnh lao ở Việt Nam đến năm 2030. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này với mục tiêu “Nhận xét một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng lao phổi mới AFB(+)ở người trẻ tuổi điều trị tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Hải Phòng từ tháng 1/2018 đến 9/2019”. II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu, mô tả. Cỡ mẫu 160 bệnh nhân chia làm 2 nhóm: Nhóm 1 100 bệnh nhân trẻ tuổi, nhóm 2 60 bệnh nhân cao tuổi được chẩn đoán xác định lao phổi mới AFB(+) được điều trị tại các khoa của Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Hải Phòng từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019. 2.2. Nội dung nghiên cứu 2.2.1. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng - Lý do vào viện. - Thời gian phát hiện bệnh: Thời gian từ khi có triệu chứng lâm sàng đến khi được chẩn đoán bệnh lao. - Các triệu chứng lâm sàng: 202
2. CHÀO MỪNG KỶ NIỆM 65 NĂM THÀNH LẬP VÀ PHÁT TRIỂN BỆNH VIỆN 18/5/1955 - 18/5/2020 + Triệu chứng toàn thân: sốt nhẹ về chiều, sốt cao (>390c), mệt mỏi, gầy sút. + Triệu chứng cơ năng: ho khan, ho khạc đờm > 2 tuần, ho ra máu, đau ngực, khó thở. + Triệu chứng thực thể: chủ yếu là dấu hiệu nghe phổi. Các thể lao khác kèm theo: lao màng phổi, lao hạch, lao xương khớp Chẩn đoán tuyến trước. Tiền sử bệnh khác 2.2.2. Các xét nghiệm cận lâm sàng - Xét nghiệm đờm tìm AFB nhuộm soi trực tiếp phương pháp huỳnh quang đèn LED. Bệnh nhân được xét nghiệm ít nhất 2 mẫu đờm vào buổi sáng liên tiếp và đánh giá kết quả theo quy định của CTCLQG năm 2018 (1). Số lượng AFB quan sát bằng Kết quả Kết quả vật kính 20 x 0AFB/1 dòng Âm tính Âm tính 1-29AFB/ 1 dòng Dương tính Ghi số lượng AFB cụ thể 30-299AFB/ 1 dòng Dương tính 1+ 10-100AFB/ 1 VT Dương tính 2+ (soi ít nhất 10 VT) >100 AFB/ 1 VT Dương tính 3+ (soi ít nhất 4 VT) - Xquang phổi thẳng: Các bệnh nhân đều được chụp phim phổi thẳng. Vị trí tổn thương mô tả: phổi phải, phổi trái, cả hai phổi. Phân loại tổn thương cơ bản: Theo Lope de Carvalho (2). Tổn thương lao phổi được chia thành các thể sau: + 1a: Lao thâm nhiễm không có hang 1b: Lao thâm nhiễm có hang + 2a: Lao nốt không có hang 2b: Lao nốt có hang + 3a: Lao kê + 4a: Lao xơ 4b: Lao xơ hang Phân loại mức độ tổn thương theo phân loại của Hội Lồng ngực Mỹ (ATS-1961) (3) + Độ I: Tổn thương nhỏ, không hang, độ lan rộng tổn thương không vượt quá khối lượng tổ chức phổi nằm trên đường đi qua khớp ức sườn thứ 2 và gai đốt sống lưng thứ 4. + Độ II: Tổn thương trung bình, không vượt quá khối lượng 1 phổi hoặc tổn thương đậm và đồng nhất không vượt quá 1/3 khối lượng phổi, đường kính hang 4cm. 203
3. HỘI NGHỊ KHOA HỌC LAO VÀ BỆNH PHỔI LẦN THỨ XII - Xét nghiệm công thức máu: Xét nghiệm được làm tại khoa xét nghiệm Bệnh viện Lao và bệnh phổi Hải Phòng. Phân loại thiếu máu, tăng giảm bạch cầu dựa vào sinh lý người Việt Nam bình thường theo phân loại của Nguyễn Thế Khánh, Phạm Tử Dương (1999) (4). + Phân loại thiếu máu theo số lượng hồng cầu: Thiếu máu nặng: số lượng hồng cầu ≤ 2 triệu. Thiếu máu vừa: số lượng hồng cầu > 2 triệu - ≤ 3 triệu. Thiếu máu nhẹ: số lượng hồng cầu > 3 triệu - 10.000/mm3 + Công thức bạch cầu Giảm Bình thường Tăng Bạch cầu đa nhân trung tính 70% Bạch cầu Lympho 30% 2.3. Phương pháp xử lý số liệu Xử lý số liệu theo phương pháp thống kê y học, phân tích kết quả trên bằng máy tính, sử dụng phần mềm SPSS 13.0. So sánh các tỷ lệ bằng thuật toán kiểm định x2. III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 3.1. Đặc điểm lâm sàng 3.1.1. Tuổi: Bảng 3.1. Các nhóm tuổi ở người trẻ Tuổi Số bệnh nhân (n = 100) Tỷ lệ% 16 – 25 25 25,0 26 – 35 46 46,0 36 – 45 29 29,0 Tổng số 100 100 Nhận xét: Trong nhóm lao phổi mới AFB (+) ở người trẻ tuổi, độ tuổi từ 26 đến 35 chiếm tỷ lệ cao nhất (46%). 204
4. CHÀO MỪNG KỶ NIỆM 65 NĂM THÀNH LẬP VÀ PHÁT TRIỂN BỆNH VIỆN 18/5/1955 - 18/5/2020 3.1.2. Giới tính: Bảng 3.2. Giới tính Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n= 60 ) Tổng số (n =160) Giới p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Nam 64 64,0 37 61,7 101 63,1 > 0,05 Nữ 36 36,0 23 38,3 59 36,9 > 0,05 Nhận xét: Nhóm I, tỷ lệ bệnh nhân nam (64%) cao hơn bệnh nhân nữ (36%) gấp 1,8 lần, sự khác biệt về giới giữa 2 nhóm bệnh nhân không có ý nghĩa thống kê (p>0,05). 3.1.3. Lý do vào viện: Bảng 3.3. Lý do vào viện Nhóm 1 (n =100) Nhóm 2 (n = 60) Triệu chứng p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Ho khạc đờm > 2 tuần 56 56,0 40 66,7 > 0,05 Ho ra máu 22 22,0 9 15,0 > 0,05 Đau ngực 9 9,0 5 8,3 Khó thở 13 13,0 6 10,0 > 0,05 Nhận xét: Nhóm I, ho khạc đờm trên 2 tuần hay gặp nhất (56%), ho ra máu (22%). ở nhóm II, ho khạc đờm trên 2 tuần (66,7%), ho ra máu (15%). Sự khác biệt về lý do vào viện giữa 2 nhóm không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). 3.1.4. Thời gian phát hiện bệnh Bảng 3.4. Thời gian phát hiện bệnh Nhóm 1 (n =100) Nhóm 2 (n = 60) p Thời gian phát hiện bệnh Số BN Tỷ lệ % Số BN Tỷ lệ % 6 tháng 12 12,0 25 41,7 6 tháng (12%) thấp hơn nhóm II, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,01). 205
5. HỘI NGHỊ KHOA HỌC LAO VÀ BỆNH PHỔI LẦN THỨ XII 3.1.5. Triệu chứng cơ năng khi vào viện Bảng 3.5. Triệu chứng cơ năng khi vào viện Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n=60) p Triệu chứng cơ năng Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Ho khạc đờm 93 93,0 53 88,3 > 0,05 Đau tức ngực 51 51,0 43 71,7 > 0,05 Khó thở 10 10,0 19 31,7 0,05). Tuy nhiên khó thở nhóm I (10%) ít hơn nhóm II (31,7%), có ý nghĩa thống kê (p 0,05 Sút > 10% trọng lượng cơ thể 42 42,0 32 53,3 0,05 Sốt vừa 28 28,0 15 25,0 > 0,05 Sốt cao 10 10,0 5 8,3 Nhận xét: Nhóm I, triệu chứng toàn thân hay gặp là mệt mỏi, ăn kém (80%); sốt nhẹ (62%), sốt vừa (28%) cao hơn ở nhóm II, sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Sút > 10% trọng lượng cơ thể nhóm I (42%) thấp hơn nhóm II (53,3%) có ý nghĩa thống kê (p 0,05 Lồng ngực lép 23 23,0 28 46,7 0,05 Ran rít, ran ngáy 8 8,0 7 11,7 > 0,05 206
6. CHÀO MỪNG KỶ NIỆM 65 NĂM THÀNH LẬP VÀ PHÁT TRIỂN BỆNH VIỆN 18/5/1955 - 18/5/2020 Nhận xét: Ở nhóm I, ran ẩm chiếm nhiều nhất (69%), nhóm II ran ẩm chiếm (53,3%), lồng ngực lép nhóm I chiếm (23%), nhóm II lồng ngực lép cao hơn (46,7%). Sự khác biệt có ý nghĩa thông kê (p 0,05 Có lao ngoài phổi kết hợp 30 30,0 15 25,0 > 0,05 Lao màng phổi 13 130 7 11,7 > 0,05 Lao hạch 12 12,0 2 3,3 Lao xương khớp 4 4,0 4 6,6 Lao màng não 1 1,0 2 3,3 Nhận xét: Nhóm I, tỷ lệ không có lao ngoài phổi (70%), nhóm II (75%). Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). 3.1.9. Các bệnh phối hợp Bảng 3.9. Bệnh phối hợp Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n=60) Bệnh phối hợp p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Bệnh phổi, phế quản khác 9 9,0 19 31,6 < 0,01 Bệnh đái tháo đường 4 4,0 9 15,0 Tim mạch, cao huyết áp 2 2,0 5 8,3 Dạ dày, tá tràng 6 6,0 7 11,6 Tổng số 21 21,0 40 66,6 < 0,01 Nhận xét: Nhóm I, bệnh phổi phế quản gặp (9,0%) ít hơn nhóm II (31,6%). Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,01). Các bệnh đái tháo đường, tim mạch, dạ dày cũng cao hơn nhóm I. Tuy nhiên tổng số bệnh nhân mắc bệnh kèm theo nhóm II (66,6%) cao hơn nhóm I (21,0%) có ý nghĩa thống kê (p < 0,01). 3.1.10. Chẩn đoán của tuyến trước Bảng 3.10. Chẩn đoán của tuyến trước Nhóm 1 Nhóm 2 Chẩn đoán của tuyến trước p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Chẩn đoán nhầm 11 23,9 15 46,9 < 0,05 Chẩn đoán đúng 35 76,1 17 53,1 < 0,05 Tổng số 46 100 32 100 207
7. HỘI NGHỊ KHOA HỌC LAO VÀ BỆNH PHỔI LẦN THỨ XII Nhận xét: Ở nhóm I, trong số bệnh nhân được chẩn đoán, tỷ lệ chẩn đoán đúng (76,1%) cao hơn nhóm II (53,1%), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p 0,05 2 (+) 43 43,0 19 31,7 0,05 Phổi trái 18 18,0 12 20,0 > 0,05 Hai bên phổi 54 54,0 29 48,3 > 0,05 Nhận xét: Nhóm I tổn thương ở hai bên phổi (54%), nhóm II (48,3%). Vị trí tổn thương 2 nhóm không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). 208
8. CHÀO MỪNG KỶ NIỆM 65 NĂM THÀNH LẬP VÀ PHÁT TRIỂN BỆNH VIỆN 18/5/1955 - 18/5/2020 3.2.2.2. Hình dạng tổn thương trên Xquang ngực thẳng Bảng 3.14. Hình dạng tổn tương trên Xquang ngực thẳng Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n=60) Hình dạng tổn thương p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Thâm nhiễm không hang 23 23,0 3 5,0 0,05 Nốt không hang 4 4,0 2 3,3 Nốt có hang 7 7,0 4 6,7 Lao xơ 4 4,0 12 20,0 Lao xơ hang 19 19,0 16 26,7 0,05). 3.2.2.3. Kích thước hang trên phim Xquang Bảng 3.15. Kích thước hang trên phim Xquang Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n=60) Kích thước hang lớn nhất p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% 0,05 >4 - 6 cm 23 23,0 14 23,3 > 0,05 > 6 cm 3 3,0 6 10,0 Nhận xét: Kích thước hang từ 2-4cm nhóm I (34,0%), cao hơn nhóm II (30,0%); kích thước hang từ 4-6cm nhóm I (23,0%), nhóm II (23,3%). Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). 3.2.2.4. Mức độ tổn thương Bảng 3.16. Mức độ tổn thương Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n=60) Mức độ tổn thương p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Độ I 30 30,0 5 8,3 0,05 Độ III 27 27,0 32 53,3 < 0,01 209
9. HỘI NGHỊ KHOA HỌC LAO VÀ BỆNH PHỔI LẦN THỨ XII Nhận xét: Mức độ tổn thương độ II nhóm I cao nhất (43%), nhóm II (38,3%) sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Nhưng tổn thương độ III ở nhóm II (53,3%) cao hơn nhóm I (27,0%), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p 0,05 Nhận xét: Không thiếu máu nhóm I (65%), thấp hơn nhóm II (73,3%) sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05); thiếu máu nhẹ nhóm I (31%) cao hơn nhóm II (23,3%) sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p 0,05 >10.000 48 48,0 34 56,7 > 0,05 Nhận xét: Bạch cầu cao trên 10.000 ở nhóm I (48,0%) và nhóm II (56,7%) cao nhất nhưng sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). 3.2.3.3. Sự thay đổi công thức bạch cầu ở máu ngoại vi Bảng 3.19. Sự thay đổi công thức bạch cầu ở máu ngoại vi Nhóm 1 (n=100) Nhóm 2 (n=60) Công thức bạch cầu p Số BN Tỷ lệ% Số BN Tỷ lệ% Tỷ lệ bạch cầu đa nhân 0,05 >70% 69 69,0 40 66,7 > 0,05 Tỷ lệ bạch cầu 0,05 Lymphocyte 20-30% 24 24,0 11 18,3 > 0,05 >30% 7 7,0 1 1,7 210
10. CHÀO MỪNG KỶ NIỆM 65 NĂM THÀNH LẬP VÀ PHÁT TRIỂN BỆNH VIỆN 18/5/1955 - 18/5/2020 Nhận xét: Tỷ lệ bạch cầu đa nhân trung tính > 70% cao ở cả hai nhóm; nhóm I (69,0%), nhóm II (66,7%). Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Kết Luân: Lao phổi mới AFB(+) ở người trẻ chủ yếu gặp từ 26 đến 35 tuổi (46,0%). Tỷ lệ nam (64,0%) cao hơn hơn nữ. Thời gian phát hiện bệnh dưới 2 tháng là 73,0%, trên 6 tháng chiếm 12,0%. Triệu chứng lâm sàng chính là ho khạc đờm kéo dài, sốt nhẹ về chiều, mệt mỏi, sút >10% trọng lượng cơ thể (42,0%). Ran ẩm chiếm 69,0%, ran nổ chiếm 32,0%. Tổn thương XQ hai phổi (54,0%), lao xơ hang (19,0%), thâm nhiễm có hang (43,0%), thâm nhiễm không hang (23,0%), hang đường kính 2-4cm (34,0%); tổn thương độ III (27,0%), độ II (43,0%), độ I (30,0%). Thiếu máu nhẹ chiếm 31,0% và bạch cầu tăng chiếm 48,0%. Results: new pulmonary tuberculosis with AFB(+) among young people was mainly from 26 to 35 years old (46.0%). The proportion of men (64.0%) was higher than women. The detection time of disease less than 2 months was 73.0%, over 6 months accouting for 12.0%. The main clinical symptomswere persistent cough with sputum, mild fever in the afternoon, fatigue, weight lossover 10% of the body (42.0%). Wet Rale accounted for 69.0%, bursting rale accounting for 32.0%. X-ray lesions at two lung sides (54.0%), caven and fiber (19.0%), caver and infiltration (43.0%), infiltration non cave (23.0%), cavern size 2-4cm (34.0%); the lesion at grade III (27.0%), grade II (43.0%), grade I (30.0%). The mild anemia accounted for 31.0% and increasing white blood cell accounting for 48.0%. 211