Phân tích vị thế cạnh tranh của hệ thống bến cảng container tại Hải Phòng từ 2011-2019, ứng dụng ma trận boston consulting group

Nội dung text: Phân tích vị thế cạnh tranh của hệ thống bến cảng container tại Hải Phòng từ 2011-2019, ứng dụng ma trận boston consulting group

1. TẠP CHÍ ISSN: 1859-316X KHOA HỌC CÔNG NGHỆ HÀNG HẢI KINH TẾ - XÃ HỘI JOURNAL OF MARINE SCIENCE AND TECHNOLOGY KINH TẾ - XÃ HỘI PHÂN TÍCH VỊ THẾ CẠNH TRANH CỦA HỆ THỐNG BẾN CẢNG CONTAINER TẠI HẢI PHÒNG TỪ 2011-2019, ỨNG DỤNG MA TRẬN BOSTON CONSULTING GROUP A STRATEGIC POSITIONING ANALYSIS OF CONTAINER TERMINAL SYSTEM IN HAI PHONG, 2011-2019, AN APPLICATION OF BOSTON CONSULTING GROUP MATRIX PHẠM THỊ YẾN*, PHẠM THỊ MAI PHƯƠNG Khoa Kinh tế, Trường Đại học Hàng hải Việt Nam Email liên hệ: phamyen@vimaru.edu.vn Tóm tắt Group (BCG) Matrix to evaluate the changes of Cảng biển là cửa ngõ quan trọng phục vụ xuất competitive position in the research period from 2011 to 2019 and thereby having insights into the nhập khẩu hàng hoá và tạo động lực phát vùng. potential development of container terminals in Trong đó cảng biển Hải Phòng gắn liền với vùng Hai Phong. The results show that the competitive kinh tế trọng điểm phía Bắc thực hiện vai trò cảng position of the terminals has changed significantly cửa ngõ quốc tế và chức năng trung chuyển. Nhiều over the time of research and the Hai Phong bến cảng container mới và hiện đại được ra đời container terminal market is currently led by HICT, nhằm phục vụ lượng hàng container thông qua Tan Vu, VIP Green Port and a series of small cảng Hải Phòng tăng mạnh. Sự cạnh tranh terminals is witnessing a sharp decline in market share and growth. trong hệ thống trở nên ngày càng gay gắt ảnh Keywords: Competition, strategic positioning hưởng đến vị thế cạnh tranh của các bến cảng. Do analysis, container terminal, Hai Phong. đó, nghiên cứu áp dụng Ma trận Boston Consulting Group (BCG) nhằm đánh giá sự dịch 1. Đặt vấn đề chuyển vị thế cạnh tranh trong khoảng thời gian Cảng biển Hải Phòng là cảng biển lớn nhất khu nghiên cứu từ 2011 đến 2019 và từ đó thấy được vực miền Bắc góp phần giúp thành phố Hải Phòng trở tiềm lực phát triển của các bến cảng container tại thành trung tâm logistics của khu vực phía Bắc và cả Hải Phòng. Kết quả cho thấy vị thế cạnh tranh của nước. Nhiều bến cảng container mới và hiện đại được các bến cảng thay đổi đáng kể qua thời gian ra đời nhằm phục vụ lượng hàng container thông qua nghiên cứu và hiện thị trường bến cảng container cảng Hải Phòng tăng mạnh, đặc biệt bến cảng Hải Phòng hiện được dẫn đầu bởi HICT, Tân Vũ, container HICT, bến cảng nước sâu đầu tiên tại khu VIP Green Port và một loạt các bến cảng nhỏ vực phía Bắc, được khai trương vào năm 2018. Điều đang chứng kiến sự sụt giảm mạnh về thị phần và này tạo ra sự cạnh tranh gay gắt, ảnh hưởng mạnh đến tốc độ tăng trưởng. vị thế cạnh tranh giữa các bến cảng trong hệ thống. Từ khóa: Cạnh tranh, thị phần, vị thế cạnh tranh, Chính vì vậy, nhiều nghiên cứu về sự cạnh tranh giữa bến cảng container, Hải Phòng. các bến cảng container tại Hải Phòng đã được thực Abstract hiện. Tiêu biểu như, nghiên cứu của hai tác giả Seaports are an important gateway for import and Nguyễn Minh Đức và Phạm Thị Yến (2019) sử dụng export of goods and creating a driving force for ma trận BCG và phân tích tĩnh để đánh giá vị trí của regional development. In which, Hai Phong bến cảng trong hệ thống từ 2015 đến 2017 của 13 bến seaport associated with the northern key economic cảng [1]. Gần đây, nhóm tác giả Đặng Công Xưởng và region performs the role of an international cộng sự (2020) đã đề xuất bộ tiêu chí đánh giá xếp hạng gateway port and transshipment function. Many năng lực cạnh tranh các bến cảng container tại Hải new and modern container terminals were Phòng [2]. established to accommodate the strong increase in Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện tại còn thiếu đánh container throughput of Hai Phong port. The giá về vị thế cạnh tranh của hệ thống bến cảng competition in the system has become fierce. container tại Hải Phòng với sự tham gia của bến cảng Therefore, the study to apply the Boston Consulting mới HICT, bến cảng có nhiều ưu thế hơn các bến cảng SỐ 66 (4-2021) 103
2. TẠP CHÍ ISSN: 1859-316X KHOA HỌC CÔNG NGHỆ HÀNG HẢI KINH TẾ - XÃ HỘI JOURNAL OF MARINE SCIENCE AND TECHNOLOGY cũ, và sự dịch chuyển vị thế cạnh tranh của các bến Ma trận BCG là công cụ hữu hiệu để đánh giá vị cảng trong hệ thống qua thời gian. Vì vị thế cạnh tranh thế cạnh tranh của bến cảng container [4] (Hình 1). trong một khoảng thời gian là cần thiết để cho thấy rõ Phương pháp xem xét thị phần và tốc độ tăng trưởng sự thay đổi để từ đó để có cái nhìn rõ nét hơn về sự của mỗi doanh nghiệp trên thị trường để từ đó đưa ra cạnh tranh trong hệ thống, từ đó xây dựng định hướng các quyết định chiến lược. Chỉ tiêu tốc độ tăng trưởng trong tương lai, các quyết định chiến lược như là phát đo lường mức độ thu hút của ngành dựa trên khái niệm huy lợi thế hoặc là rút khỏi thị trường [3]. Do đó, chu kỳ kinh doanh bao gồm 4 giai đoạn giới thiệu, nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá vị thế cạnh tăng trưởng, trưởng thành và suy giảm để xây dựng tranh của toàn bộ 15 bến cảng container tại Hải Phòng các kế hoạch chiến lược. Bên cạnh đó, để xác định trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2019 dựa trên điểm mạnh của doanh nghiệp trên thị trường cạnh ma trận BCG. Nghiên cứu sử dụng phương pháp đồng tranh, chỉ tiêu thị phần tương đối với đối thủ cạnh thời phân tích động (dynamic analysis) và phân tích tranh cần được xác định để thấy được mối quan hệ tĩnh (static analysis) để có cái nhìn rõ hơn về biến giữa thị phần và khả năng sinh lời. động vị thế cạnh tranh của các bến cảng trên thị trường Đối với cảng biển, ma trận BCG được xây dựng so với các đối thủ cạnh tranh qua thời gian nghiên cứu. dựa trên thị phần tương đối trên thị trường và mức 2. Ứng dụng ma trận BCG tăng trưởng về sản lượng hàng hóa thông qua các bến cảng [5]. Phương pháp phân chia các bến cảng trên thị trường thành 4 nhóm: (1) nhóm “Question marks” là Thị phần tương đối Cao Thấp nhóm bến cảng có nhiều tiềm năng trong tương lai về tăng trưởng nhưng thị phần tương đối không ổn định; (2) nhóm “Stars” là nhóm có tiềm năng trong tương o a Star C Question marks lai với tốc độ tăng trưởng và thị phần cao trên thị g n trường; (3) nhóm “Cash cows” là bến cảng ở giai đoạn ở ư r t g n ă ổn định; (4) nhóm “Dogs” là bến cảng có ít hoặc t ộ đ c ố không có kỳ vọng cho sự phát triển [6]. T p ấ Cash cows Dogs 3. Kết quả nghiên cứu h T Số liệu xây dựng ma trận BCG được thu thập từ Hiệp hội cảng biển Việt Nam và Cảng vụ Hải Phòng Bảng 1. Sản lượng thông qua các bến cảng container tại Hải Phòng, 2011-2019 Hình 1. Ma trận BCG Đơn vị tính: Nghìn TEU STT Bến cảng 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 1 Nam Hải 313 232 252 201 269 220 167 146 143 2 Đoạn Xá 227 244 238 214 235 121 55 43 35 7 Transvina 127 105 81 80 113 71 63 72 9 3 Green Port 373 396 347 276 301 297 280 324 284 4 Chùa Vẽ 551 446 401 378 315 270 250 260 302 5 128 Tân Cảng 75 89 130 135 201 209 243 140 270 6 Hải An 110 183 277 309 323 293 310 256 315 8 189 Tân Cảng - - - 110 135 169 200 138 106 9 Đình Vũ 440 456 516 575 629 649 661 657 540 10 Tân Vũ 467 518 639 624 704 788 856 904 992 11 VIP Green Port - - - - 165 350 520 659 639 12 PTSC Đình Vũ 76 155 241 265 238 245 255 315 350 13 Nam Hải Đình Vũ - - - 277 464 526 640 570 445 14 Nam Đình Vũ - - - - - - - 185 329 15 HICT - - - - - - - 65 419 Tổng 2759 2824 3122 3444 4092 4209 4500 4736 5177 Nguồn: Hiệp hội cảng biển Việt Nam và Cảng vụ Hải Phòng 104 SỐ 66 (4-2021)
3. TẠP CHÍ ISSN: 1859-316X KHOA HỌC CÔNG NGHỆ HÀNG HẢI KINH TẾ - XÃ HỘI JOURNAL OF MARINE SCIENCE AND TECHNOLOGY bao gồm sản lượng thông qua của tất cả các bến cảng container tại Hải Phòng từ 2011-2019 (Bảng 1). Bảng 2. Thị phần tương đối của các bến cảng container tại Hải Phòng Năm Năm Năm Bến cảng 2013 2016 2019 Nam Hải (1) 0,39 0,28 0,14 Đoạn Xá (2) 0,37 0,15 0,04 Transvina (3) 0,13 0,09 0,01 Green Port (4) 0,54 0,38 0,29 Chùa Vẽ (5) 0,63 0,34 0,30 128 Tân Cảng (6) 0,20 0,27 0,27 Hải An (7) 0,43 0,37 0,32 189 Tân Cảng (8) 0,00 0,21 0,11 Hình 2. Vị thế cạnh tranh của các bến cảng container Đình Vũ (9) 0,81 0,82 0,54 tại Hải Phòng Tân Vũ (10) 1,24 1,21 1,55 Green Port, Đình Vũ, Nam Hải Đình Vũ lại thuộc PTSC Đình Vũ (12) 0,38 0,31 0,35 nhóm “Cash cows” - nhóm ghi nhận các bến cảng Nam Hải Đình Vũ (13) 0,00 0,67 0,45 đang giai đoạn ổn định với tốc độ tăng trưởng giảm dần. Chỉ có bến cảng HICT thuộc nhóm “Stars” với Hình số 2 biểu thị vị trí của các bến cảng container tốc độ tăng trưởng cao nhất ở mức hơn 500% do mới tại Hải Phòng được phân định vào các nhóm dựa trên đưa vào khai thác và ghi nhận sản lượng thông qua từ thị phần tương đối (Bảng 2) và tốc độ tăng trưởng nửa cuối 2018. Nam Đình Vũ cũng là bến cảng ghi trung bình từ năm 2011 đến năm 2019. Xét về thị phần nhận tốc độ tăng trưởng nhanh mặc dù mới ghi nhận trên thị trường, bến cảng Tân Vũ chiếm có thị phần sản lượng thông qua từ 2018, tuy nhiên với thị phần lớn nhất, theo sau đó là VIP Green Port, Đình Vũ, tương đối thấp so với bến cảng lớn nên Nam Đình Vũ Nam Hải Đình Vũ và HICT. Tuy nhiên, Tân Vũ, VIP Stars Question Marks 7 13 12 5 6 9 10 1 7 4 2 8 3 Dogs Cash Cows Dogs Hình 3. Sự thay đổi vị thế cạnh tranh của các bến cảng container tại Hải Phòng, 2011-2019 S Ố 66 (4-2021) 105
4. TẠP CHÍ ISSN: 1859-316X KHOA HỌC CÔNG NGHỆ HÀNG HẢI KINH TẾ - XÃ HỘI JOURNAL OF MARINE SCIENCE AND TECHNOLOGY nằm ở nhóm “Question Marks”. Các bến cảng còn lại do sự tốc độ tăng trưởng và thị phần thị trường tương nằm ở nhóm “Dogs”. đối thấp. Nhằm phân tích sự thay đổi vị thế cạnh tranh của 4. Kết luận các bến cảng qua thời gian, phân tích động (dynamic Cảng biển Hải Phòng có vị trí và ý nghĩa quan analysis) được thực hiện để bổ sung cho phân tích tĩnh trọng đối với vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và cả (static analysis). Do đó, ba khoảng thời gian được lựa nước. Nghiên cứu đã đánh giá vị thế cạnh tranh của chọn như sau: từ 2011 đến 2013, từ 2014 đến 2016, và tất cả các bến cảng container tại Hải Phòng thông qua từ 2017 đến 2019. Hình 3 cho thấy sự dịch chuyển về ma trận BCG dựa trên tốc độ tăng trưởng trung bình vị thế cạnh tranh của 12 bến cảng container qua ít nhất và thị phần tương đối từ 2011 đến 2019. Theo đó, thị hai khoảng thời gian nghiên cứu bởi thị phần tương trường bến cảng container Hải Phòng hiện được dẫn đối và tốc độ tăng trưởng thay đổi đáng kể qua thời đầu bởi HICT, Tân Vũ, VIP Green Port, Nam Hải gian. Trong ba khoảng thời gian nghiên cứu, bến cảng Đình Vũ, Đình Vũ và Nam Đình Vũ. Một loạt các bến Tân Vũ và Transvian không có sự thay đổi về nhóm cảng nhỏ với hạn chế về cơ sở vật chất và vị trí địa lý vị thế cạnh trạnh. Về mặt thị phần thị trường tương nằm sâu phía thượng nguồn sông Cấm và phía trong đối, bến cảng Tân Vũ luôn nắm giữ vị trí cao nhất cầu Bạch Đằng đang chứng kiến sự sụt giảm mạnh về trong khoảng thời gian nghiên cứu. Tuy nhiên, vị thế thị phần và tốc độ tăng trưởng trong hệ thống. cạnh tranh của bến cảng có xu hướng giảm dần mặc Với kết quả này, nghiên cứu cho thấy vị thế cạnh vị trí của bến cảng vẫn ở nhóm “Stars” ở cả 3 giai đoạn do tốc độ tăng trưởng có xu hướng giảm. Ngược lại tranh của các bến cảng trên thị trường so với các đối thủ cạnh tranh. Từ đó góp phần giúp các quản lý khai với bến cảng Tân Vũ, bến cảng Transvina được xếp thác cảng và lập chính sách đưa ra các quyết định vào nhóm “Dogs” ở cả ba thời kỳ nghiên cứu với tốc độ tăng trưởng giảm và thị phần tương đối thấp nhất chiến lược, chính sách phù hợp sẽ được hình thành góp phần việc phân bổ các nguồn lực một cách hợp lý, thị trường. cải thiện toàn hệ thống. Mặc dù, nghiên cứu đã chỉ ra Với tốc độ tăng trưởng giảm nhanh, Đình Vũ, Nam vị thế cạnh tranh của các bến cảng container tại Hải Hải Đình Vũ mất vị thế “Stars” ở giai đoạn đầu và giai Phòng thông qua ma trận BCG thông qua tốc độ tăng đoạn thứ 2 và chuyển sang nhóm “Cash cows” ở giai trưởng trung bình và thị phần tương đối tuy nhiên đoạn thứ 3. Bến cảng Hải An đã mất vị thế là một nghiên cứu còn hạn chế chưa chỉ ra nguyên nhân và “Stars” trên thị trường trong gia đoạn 2011-2013. Do yếu tố tác động đến sự thay đổi vị thế cạnh tranh nên tốc độ tăng trưởng giảm mạnh và thị phần tương đối cần được thực hiện ở các nghiên cứu tiếp theo. Ngoài nhỏ trên thị trưởng nên vị thế cạnh tranh của bến cảng ra, nghiên cứu cần lặp lại vì hiện nay bến số 5, số 6 Hải An dịch chuyển sang nhóm “Cash cows” và cuối khu bến cảng Lạch Huyện đã được phê duyệt xây cùng hiện được xếp ở nhóm “Dogs” với ít tiềm năng dựng. Khi các bến cảng hiện đại này được đưa khai phát triển. Ngược lại, vị thế cạnh tranh của bến cảng thác chắc chắc sẽ có tác động đến vị thế cạnh tranh PTSC đã có khởi đầu là ở nhóm “Stars” sau đó dịch của các bến cảng container hiện nay tại Hải Phòng. chuyển sang nhóm “Dogs” do sự sụt giảm mạnh về tốc độ tăng trưởng và thị phần tương đối trên thị Lời cảm ơn trường, nhưng hiện tại được xếp vào nhóm “Question Nghiên cứu này được tài trợ bởi Trường Đại học marks” với tốc độ tăng trưởng được hồi phục nhưng Hàng hải Việt Nam trong đề tài mã số DT20-21.76. thị phần còn chưa ổn định. Tương tự với bến cảng Hải TÀI LIỆU THAM KHẢO An, bến cảng Chùa Vẽ đã có sự dịch chuyển qua 3 nhóm trong 3 giai đoạn từ nhóm “Cash cows” qua [1] Nguyễn Minh Đức, Phạm Thị Yến, Ứng dụng nhóm “Dogs” và đến nhóm “Question Marks” do tốc phương pháp Boston Consulting Group (BCG) và độ tăng trưởng giảm 28,5% trong giai đoạn 2 sau đó Hierarchical Cluster Analysis trong phân tích so tăng lên 20,8% ở gian đoạn cuối với thị phần tương sánh các bến cảng container khu vực Hải Phòng. đối giảm mạnh qua thời gian nghiên cứu. Mặc dù, thị Tạp chí Khoa học Công nghệ Hàng hải, tr.91-94, Số phần tương đối của hai bến cảng container 128 Tân 58, 2019. Cảng và 189 Tân Cảng không nhiều thay đổi nhưng [2] Đặng Công Xưởng, Nguyễn Minh Đức, Nguyễn do tốc độ tăng trưởng giảm mạnh nên hai bến cảng Thị Nga, Nghiên cứu xây dựng bộ tiêu chí đánh này đã dịch chuyển từ nhóm “Queston Marks” sang giá xếp hạng năng lực cạnh tranh các bến cảng nhóm “Dogs”. Hai bến cảng Green Port, Nam Hải container tại Hải Phòng, Tạp chí Khoa học Công dịch chuyển từ nhóm “Cash cows” sang nhóm “Dogs” nghệ Hàng hải, tr.64-69, Số 61, 2020. 106 SỐ 66 (4-2021)
5. TẠP CHÍ ISSN: 1859-316X KHOA HỌC CÔNG NGHỆ HÀNG HẢI KINH TẾ - XÃ HỘI JOURNAL OF MARINE SCIENCE AND TECHNOLOGY [3] Fleisher, C.S, Bensoussan, B., Business and Competitive Analysis: Effective Application of New and Classic Methods, FT Press: Pearson Education, 2007. [4] Haezendock, E., Verbeke, A., Coeck, C., Strategic positioning analysis for seaports, Research in Transport Economics, Vol. 16, pp. 141-169, 2006. [5] Notteboom, T., Concentration and load center development in the Europe container port system, Journal of Transport Geography, Vol.5, No.2, pp.99-119, 1997. [6] Day, G.S., “Diagnosing the Product Portfolio”, Journal of Marketing, Vol.41, No.3, pp.29-38, 1977. Ngày nhận bài: 09/3/2021 Ngày nhận bản sửa: 18/3/2021 Ngày duyệt đăng: 22/3/2021 S Ố 66 (4-2021) 107