Quan hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ trong bối cảnh mới

Nội dung text: Quan hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ trong bối cảnh mới

1. 28 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2020 Quan hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ trong bối cảnh mới Lê Thị Vân Nga(*) Tóm tắt: Quan hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Cùng với sự gia tăng kim ngạch thương mại hàng hóa hai chiều, thâm hụt thương mại hàng hóa của Hoa Kỳ với Việt Nam có xu hướng ngày càng tăng nhanh. Trong bối cảnh mới, dưới thời Tổng thống Donald Trump, chính sách thương mại của Hoa Kỳ hướng vào mục tiêu giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ an ninh quốc gia; do đó có thêm nhiều hàng rào thuế quan, kỹ thuật đã được chính quyền Hoa Kỳ dựng lên trên danh nghĩa bảo vệ người tiêu dùng, môi trường, lao động. Bối cảnh mới đem lại nhiều cơ hội và cũng đặt ra nhiều thách thức đối với Việt Nam trong quá trình phát triển quan hệ thương mại với Hoa Kỳ. Từ khóa: Thương mại, Quan hệ thương mại, Việt Nam, Hoa Kỳ Abstract: Vietnam - U.S. trade relations have strongly developed in recent years. Along with the increase in bilateral trade turnover, the U.S. trade defi cit with Vietnam has witnessed an upward trend. The U.S. trade policies under Trump’s administration aim at shrinking trade defi cit and enhancing national security. New tariff s and technical barriers have been applied in the name of protecting the U.S. consumers, environment and workforce. This new context has brought Vietnam both opportunities and challenges in promoting trade relations with the United States. Keywords: Trade, Trade Relation, Vietnam, United States 1. Khái quát thực trạng quan hệ thương Việt Nam vào năm 1994. Năm 2000, Việt mại Việt Nam - Hoa Kỳ 1(*) Nam và Hoa Kỳ ký Hiệp định Thương mại Về giá trị xuất nhập khẩu hàng hóa song phương (BTA) và hiệp định này chính giữa hai nước thức có hiệu lực vào tháng 12/2001. Kể từ Việt Nam bắt đầu phát triển quan hệ đó trao đổi thương mại giữa hai nước gia thương mại với Hoa Kỳ kể từ sau khi Hoa tăng mạnh mẽ. Trong giai đoạn 2001-2016, Kỳ bãi bỏ lệnh cấm vận thương mại đối với tổng kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã tăng gấp hơn 30 lần, từ 1,5 tỷ USD vào năm 2001 đã lên tới (*) TS., Viện Nghiên cứu Châu Mỹ, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam; 47,1 tỷ USD vào năm 2016 (Tổng cục Hải Email: pfl evannga@gmail.com quan, 2017).
2. Quan hệ thương mại 29 Năm 2017, Việt Nam đứng thứ 12 trong kim ngạch nhập khẩu hàng hóa đạt 187,5 số các quốc gia xuất khẩu hàng hóa nhiều tỷ USD, tăng 98,4% so với cùng kỳ năm nhất sang Hoa Kỳ và đứng thứ 31 trong số 2018. Hoa Kỳ tiếp tục là thị trường lớn các thị trường nhập khẩu hàng hóa lớn nhất nhất cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, từ Hoa Kỳ (U.S. Census Bureau, 2018). giá trị xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam Số liệu ở Hình 1 cho thấy, giá trị xuất sang thị trường Hoa Kỳ trong 9 tháng đầu nhập khẩu hàng hóa hai chiều giữa Việt năm 2019 đạt 44,65 tỷ USD, tăng 27,6% so với cùng kỳ năm 2018 Hình 1: Xuất nhập khẩu và thâm hụt thương mại và chiếm 22,9% tổng Việt Nam - Hoa Kỳ giai đoạn 2007-2018 Đơn vị: tỷ USD kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam. Cùng thời gian đó, giá trị nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam từ Hoa Kỳ cũng tăng song với tốc độ chậm hơn, cao hơn 12% so với cùng kỳ năm 2018 (Tổng cục Hải quan, 2019). Nguồn: Tổng cục Thống kê (2007, 2008, 2009) và Tổng cục Không chỉ thay đổi Hải quan (2019). về giá trị thương mại hàng hóa, cơ cấu xuất Nam và Hoa Kỳ không ngừng tăng trong nhập khẩu hàng hóa hai chiều cũng có sự suốt 8 năm dưới thời Tổng thống B. Obama chuyển dịch theo hướng tăng xuất khẩu các (2009-2016) và 2 năm đầu dưới thời Tổng mặt hàng có hàm lượng công nghệ cao và thống Donald Trump (2017-2018). Trong nhập khẩu những mặt hàng cần thiết phục hơn hai năm (2017-2018), xuất khẩu hàng vụ cho sản xuất công nghiệp. hóa của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ Về cơ cấu xuất khẩu hàng hóa của Việt đã tăng từ 38,4 tỷ USD năm 2016 lên 41,6 Nam sang thị trường Hoa Kỳ tỷ USD năm 2017 và 47,5 tỷ USD năm Năm 2009, các mặt hàng xuất khẩu chủ 2018. Nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam yếu của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ từ Hoa Kỳ tăng lên 9,3 tỷ USD năm 2017 bao gồm hàng dệt may (44%), gỗ và sản và 12,8 tỷ USD năm 2018 so với con số phẩm gỗ (9,7%), giày dép (9,1%), thủy sản 8,7 tỷ USD năm 2016 (Tổng cục Hải quan, (6,3%), dầu thô (4,1%) (Tổng cục Thống 2019). kê, 2009). Số liệu thống kê sơ bộ của Tổng cục Năm 2018, cơ cấu xuất khẩu thay đổi Hải quan Việt Nam trong 9 tháng đầu năm như sau: dệt may (29%), giày dép (12%), 2019 cho thấy, tổng kim ngạch xuất nhập điện thoại và linh kiện điện thoại (12%), khẩu hàng hóa của Việt Nam đạt 382,16 gỗ và sản phẩm gỗ (8%), máy vi tính, sản tỷ USD, tăng 8,4% so với cùng kỳ năm phẩm điện tử và linh kiện (8%), máy móc, 2018. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu thiết bị, dụng cụ và phụ tùng khác (7%), hàng hóa đạt 194,65 tỷ USD, tăng 8,4% và v.v (Tổng cục Hải quan, 2019).
3. 30 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2020 Hàng dệt may luôn được coi là mặt 2. Chính sách thương mại của Hoa Kỳ và hàng xuất khẩu chủ lực và chiếm tỷ trọng những rào cản thương mại đối với Việt cao nhất trong số các mặt hàng xuất khẩu Nam trong bối cảnh mới của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ Năm 2009, Tổng thống B. Obama lên (Tổng cục Hải quan, 2019). Theo số liệu nhậm chức trong bối cảnh Hoa Kỳ vừa trải của Bộ Công thương năm 2014, hơn 75% qua khủng hoảng tài chính và suy thoái sản phẩm xuất khẩu trong lĩnh vực dệt may kinh tế nghiêm trọng. Theo Chương trình của Việt Nam là gia công. Hàng dệt may nghị sự thương mại năm 2009, những xuất khẩu của Việt Nam có hàm lượng công ưu tiên chính sách thương mại của chính nghệ thấp, có giá trị gia tăng thấp (Bộ Công quyền Tổng thống Obama bao gồm: hỗ thương, 2014), song trong nhiều năm qua trợ xây dựng hệ thống thương mại dựa mặt hàng này vẫn đóng vai trò quan trọng trên các nguyên tắc thị trường tự do, tăng thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam. Gần đây, cường trách nhiệm xã hội và sự minh bạch mặc dù xuất khẩu dệt may và da giày vẫn chính trị của chính sách thương mại, chính đóng vai trò chủ đạo song cơ cấu xuất khẩu sách thương mại phải trở thành công cụ của Việt Nam đã chuyển sang hướng giảm quan trọng để đạt được các mục tiêu về xuất khẩu nguyên liệu thô và hàng sơ chế, năng lượng và môi trường, các hiệp định tăng dần xuất khẩu hàng gia công và nhóm thương mại phải giải quyết được các vấn hàng thiết bị điện tử có hàm lượng công đề do xung đột thương mại gây ra, minh nghệ cao và giá trị gia tăng lớn hơn. bạch hóa các hiệp định thương mại và đầu Về cơ cấu nhập khẩu hàng hóa của Việt tư song phương hiện có, tiếp tục duy trì Nam từ thị trường Hoa Kỳ các cam kết mở rộng quan hệ thương mại Năm 2009, các mặt hàng nhập khẩu với các quốc gia đang phát triển (Offi ce chủ yếu của Việt Nam bao gồm: gỗ (37%), of the United States Trade Representative, bông (16,8%), phụ liệu thuốc lá (16,6%), 2009). Nhìn chung, dưới thời Tổng thống sắt phế liệu (13,26%), (Tổng cục Thống Obama, chính sách thương mại của Hoa kê, 2009). Kỳ tập trung vào các biện pháp thúc đẩy Năm 2018, cơ cấu nhập khẩu hàng xuất khẩu, thúc đẩy việc thực thi các quy hóa của Việt Nam từ Hoa Kỳ thay đổi như định thương mại của WTO, của các quốc sau: máy tính, các sản phẩm điện tử và gia thành viên, và đàm phán các thỏa thuận linh kiện (24%); bông (12%); máy móc, thương mại song phương và đa phương. thiết bị và dụng cụ (8%), v.v (Tổng cục Từ tháng 01/2017, sau khi lên nhậm Hải quan, 2019). Phần lớn hàng hóa nhập chức, Tổng thống Donald Trump đã có khẩu chính của Việt Nam từ thị trường những điều chỉnh đáng kể về cách tiếp cận Hoa Kỳ là hàng điện tử, máy móc thiết bị và biện pháp thực hiện chính sách thương và những nguyên phụ liệu cần thiết phục mại dựa trên các trụ cột: (i) Tái cân bằng vụ sản xuất công nghiệp. Như vậy, cơ cấu quan hệ thương mại thông qua việc hỗ trợ hàng hóa nhập khẩu của Việt Nam từ Hoa bảo đảm an ninh quốc gia; (ii) Đàm phán Kỳ đang chuyển dịch theo hướng gia tăng lại các hiệp định thương mại “đã lỗi thời hàng chế tạo và linh kiện nguyên phụ liệu và không công bằng”; (iii) Thực thi mạnh phục vụ sản xuất công nghiệp (Tổng cục mẽ Luật Thương mại của Hoa Kỳ; (iv) Bảo Hải quan, 2019). vệ lợi ích của Hoa Kỳ tại Tổ chức Thương
4. Quan hệ thương mại 31 mại Thế giới (Offi ce of the United States chắc chắn có ảnh hưởng nhất định đối với Trade Representative, 2017). các doanh nghiệp và nền kinh tế Việt Nam. Trên cơ sở đó, Tổng thống Donald Đối với Việt Nam, vấn đề thâm hụt Trump đã tuyên bố rút khỏi Hiệp định Đối thương mại đã nhiều lần được Chính phủ tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), đàm Hoa Kỳ đề cập đến trong các cuộc hội đàm phán lại thỏa thuận thương mại Hiệp định chính thức giữa hai nước. Với sắc lệnh Mậu dịch tự do Bắc Mỹ (NAFTA) với chống thâm hụt thương mại được Chính Canada và Mexico, đàm phán lại Hiệp phủ Hoa Kỳ công bố vào tháng 3/2017, định Thương mại tự do (FTA) với Hàn Việt Nam được xác định là một trong 16 Quốc (KORUS), đàm phán về các vấn đề quốc gia mà Hoa Kỳ có thâm hụt thương thương mại với Liên minh châu Âu (EU), mại hàng hóa lớn nhất. chuyển sang đàm phán các FTA song Trong hai năm đầu dưới thời Tổng phương nhằm tạo lợi thế hơn về thương thống Donald Trump, nhiều hàng rào thuế mại. Đồng thời, với lý do nhằm đảm bảo an quan, kỹ thuật, các tiêu chuẩn cao đối với ninh quốc gia và thực thi Luật Thương mại hàng hóa nhập khẩu đã được chính quyền Hoa Kỳ, Chính phủ Hoa Kỳ tăng cường Hoa Kỳ đặt ra nhằm mục tiêu giảm mức kiểm soát xuất khẩu các mặt hàng ảnh thâm hụt thương mại hàng hóa. Điều đó, hưởng tới an ninh quốc gia, tiến hành điều cũng có nghĩa là hàng hóa Việt Nam xuất tra và đánh thuế theo Điều 232 và Điều khẩu sang Hoa Kỳ đang và sẽ phải đối mặt 301 Luật Thương mại, áp dụng nhiều biện với ngày càng nhiều khó khăn. Các số liệu pháp chống bán phá giá và tự vệ thương về thực trạng quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ mại. Chính quyền của Tổng thống Donald ở phần trước cho thấy những thành tựu Trump đã áp đặt thuế quan cao hơn đối với tích cực đôi bên, tuy nhiên trên thực tế, các hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc và các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu các nước (Mildner, 2020). Trong đó, Trung mặt hàng có thế mạnh sang thị trường Hoa Quốc là đối tượng được chú trọng hàng Kỳ phải đối mặt với nhiều biện pháp chống đầu trong chính sách thương mại của Hoa bán phá giá, các biện pháp cạnh tranh Kỳ, dẫn đến những căng thẳng trong quan không lành mạnh. hệ thương mại Hoa Kỳ và Trung Quốc Thứ nhất, với danh nghĩa bảo vệ người ngày càng leo thang. tiêu dùng, môi trường, lao động, Hoa Kỳ đã Từ tháng 4/2018, chiến tranh thương đưa ra các đạo luật, các tiêu chuẩn kỹ thuật mại Mỹ - Trung bùng phát sau khi Tổng đối với hàng hóa nhập khẩu. Ví dụ: thuế thống Hoa Kỳ Donald Trump tuyên bố áp chống lẩn tránh, các đạo luật gây nhiều rào dụng gói thuế đối với 50 tỷ USD hàng hóa cản cho hàng xuất khẩu như Luật Liên bang từ Trung Quốc dựa trên cơ sở Điều khoản về an toàn thực phẩm (FSMA), Đạo luật 301 Luật Thương mại Hoa Kỳ năm 1974 Nông nghiệp (Farm Bill) được cụ thể hóa (Biesheuvel, 2018). Sau đó, Trung Quốc và bằng chương trình thanh tra cá da trơn của Hoa Kỳ liên tục đánh thuế trả đũa lẫn nhau. Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (ban hành tháng Do Hoa Kỳ và Trung Quốc đều là những 3/2016), Đạo luật Lacey, Chương trình Bảo đối tác thương mại quan trọng của Việt vệ thực vật và kiểm dịch, Đạo luật Bảo vệ Nam nên những diễn biến căng thẳng trong thực vật và các quy định khác. Ngoài các quan hệ Mỹ - Trung từ năm 2018 đến nay luật Liên bang còn có những quy định riêng
5. 32 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2020 của từng tiểu bang. Các tiêu chuẩn cao được Nam trong năm 2017 và đầu năm 2018, đến đặt ra, kể cả các tiêu chuẩn mới như đảm tháng 9/2018, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã bảo yếu tố môi trường và sử dụng người công bố mức thuế chống bán phá giá cuối lao động tại doanh nghiệp nước xuất khẩu. cùng đối với tôm nhập khẩu từ Việt Nam là Thứ hai, hàng hóa xuất khẩu của Việt 4,58%, thấp hơn 5 lần so với mức dự kiến Nam thường xuyên phải đối mặt với nguy ban đầu (Huỳnh Tâm, 2018). Như vậy, sau cơ bị khởi kiện chống bán phá giá, chống một thời gian chững lại, xuất khẩu thủy sản trợ cấp và các rào cản thương mại như của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ đã có chương trình thanh tra cá da trơn, các quy những dấu hiệu khả quan hơn khi các mức định mới của đạo luật hiện đại hóa an toàn thuế chống bán phá giá được công bố đối với thực phẩm, v.v Các sản phẩm dệt may, cá tra, cá basa và tôm của Hoa Kỳ đã giảm da giày, thủy sản, các mặt hàng điện thoại, đáng kể. máy vi tính, đồ gỗ, đồ gia dụng, v.v xuất Hoặc như việc Hoa Kỳ áp thuế nhập khẩu sang thị trường Hoa Kỳ cũng phải đối khẩu cao đối với thép, nhôm từ tất cả các mặt với các biện pháp bảo hộ thương mại quốc gia cũng ít nhiều ảnh hưởng tới xuất nhiều hơn. khẩu của Việt Nam. Giá trị xuất khẩu các Năm 2017, Hoa Kỳ khởi xướng 23 mặt hàng sắt thép tới thị trường Hoa Kỳ chỉ vụ việc trong số 124 vụ việc về phòng vệ chiếm khoảng trên 10% tổng giá trị xuất thương mại của nước ngoài đối với Việt khẩu các mặt hàng sắt thép của Việt Nam, Nam. Hoa Kỳ cũng là quốc gia có tỷ lệ áp do đó việc Hoa Kỳ tăng thuế nhập khẩu thép thuế chống bán phá giá cao nhất đối với và nhôm có ảnh hưởng tiêu cực tới doanh hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam (Xem: Bộ thu của các doanh nghiệp xuất khẩu sắp thép Công thương, 2018a). Chẳng hạn, các mặt ở Việt Nam, hơn thế nữa nó còn ảnh hưởng hàng thủy sản Việt Nam, ngành hàng có tỷ tiêu cực tới các doanh nghiệp sản xuất chế trọng xuất khẩu cao của Việt Nam, chịu ảnh tạo dựa trên nguyên liệu đầu vào là sắt thép. hưởng mạnh mẽ bởi các biện pháp phòng vệ Tháng 5/2018, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã thương mại của Chính phủ Hoa Kỳ (Xem quyết định đánh thuế nhập khẩu đối với các thêm: Diễn đàn Doanh nghiệp, 2018). Tuy sản phẩm thép của Việt Nam có nguồn gốc nhiên, ngày 10/9/2018, Bộ Thương mại Hoa từ Trung Quốc. Hoa Kỳ đã áp thuế chống Kỳ ban hành kết luận sơ bộ của đợt rà soát bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản hành chính lần thứ 14 (POR14) cho giai phẩm tôn mạ và thép cán nguội nhập khẩu từ đoạn xuất khẩu từ ngày 01/8/2016 đến ngày Việt Nam do có nguồn gốc từ Trung Quốc. 31/7/2017 đối với sản phẩm cá tra, cá basa Sản phẩm tôn mạ phải chịu mức thuế chống của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Hoa bán phá giá và chống trợ cấp lần lượt là Kỳ, theo đó, mức thuế sơ bộ cho hai bị đơn 199,43% và 39,05%. Trong khi đó, thép cán bắt buộc là 0 USD/kg và 1,37 USD/kg; thuế nguội phải chịu 2 loại thuế trên ở mức lần suất cho các bị đơn tự nguyện là 0,41 USD/ lượt là 256,79% và 256,44% (Xem thêm: kg; thuế suất trên toàn quốc là 2,39 USD/ Trung tâm WTO, Phòng Thương mại và kg (Bộ Công thương, 2018b). Mức thuế này Công nghiệp Việt Nam, 2018). Tuy nhiên, thấp hơn rất nhiều so với kết quả của các đợt các doanh nghiệp xuất nhập khẩu thép ở rà soát trước đó. Bên cạnh đó, sau khi tăng Việt Nam vẫn có thể được miễn giảm thuế thuế chống bán phá giá đối với tôm của Việt nếu chứng minh sản phẩm của họ được sản
6. Quan hệ thương mại 33 xuất bằng các nguyên vật liệu có nguồn gốc nhân công và nguyên vật liệu như các sản từ Việt Nam hoặc bất cứ quốc gia nào mà phẩm dệt may, da giày, máy móc thiết bị không phải từ Trung Quốc. điện tử. Trong khi đó, Việt Nam có nhu cầu Thép là mặt hàng được xem xét phòng nhập khẩu các loại máy móc, thiết bị công vệ thương mại nhiều nhất ở Việt Nam, kể nghệ cao, thiết bị hàng không, viễn thông, cả xuất khẩu và nhập khẩu. Thép chống v.v phục vụ cho sản xuất công nghiệp, gỉ và thép cán nguội của Việt Nam xuất đáp ứng cho quá trình tăng trưởng kinh tế khẩu sang Hoa Kỳ tăng lần lượt l.332% với tốc độ cao. và 916% trong khoảng từ tháng 12/2015 Thứ hai, các doanh nghiệp Việt Nam có cho đến tháng 4/2019. Tháng 5/2018, Bộ cơ hội đa dạng hóa nguồn cung, nâng cao Thương mại Hoa Kỳ đánh thuế chống bán chất lượng hàng hóa và cải thiện các điều phá giá và thuế chống trợ cấp gần 260% kiện tiếp cận thị trường Hoa Kỳ. Trong bối đối với sản phẩm thép cán nguội sản xuất ở cảnh căng thẳng quan hệ thương mại giữa Việt Nam nhưng sử dụng vật liệu từ Trung Hoa Kỳ và Trung Quốc, các doanh nghiệp Quốc. Ngày 03/7/2019, Bộ Thương mại Hoa Kỳ tăng cường tìm kiếm nguồn cung từ Hoa Kỳ tuyên bố áp đặt mức thuế mới lên Việt Nam để bù đắp cho sự thiếu hụt từ thị đến 456,23% đối với thép chống gỉ, thép trường Trung Quốc. Điều này có thể tạo cơ cán nguội nhập khẩu từ Việt Nam và cả hội cho sự phát triển ở Việt Nam. Theo số nguyên liệu nhập khẩu từ Hàn Quốc, Đài liệu của Tạp chí Nikkei, do ảnh hưởng của Loan để sản xuất hai loại thép trên vì nghi chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, đến ngờ hai quốc gia này đã tránh thuế khi lấy tháng 7/2019, đã có 50 công ty đa quốc gia Việt Nam làm trung gian xuất khẩu sang bao gồm cả những hãng tên tuổi của Hoa Hoa Kỳ (Huyền Trang, 2019). Kỳ như Apple, Sketchers USA, HP, Dell 3. Những cơ hội và thách thức trong quan chuyển hoạt động sản xuất ra khỏi Trung hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ Quốc và một số trong đó có thể chuyển Xu hướng phát triển quan hệ thương hoạt động sản xuất sang Việt Nam (Hoshi, mại Việt Nam - Hoa Kỳ sẽ còn tiếp tục Nakaff uji & Cho, 2019). trong tương lai, mặc dù căng thẳng thương Thứ ba, cơ hội dịch chuyển dòng vốn mại có thể vẫn chưa lắng dịu. Bối cảnh mới đầu tư của Hoa Kỳ từ Trung Quốc tới Việt đem lại cho Việt Nam cả những cơ hội và Nam do ảnh hưởng của căng thẳng quan thách thức trong việc phát triển quan hệ hệ thương mại Mỹ - Trung. Các quốc gia thương mại với Hoa Kỳ. có công nghệ phát triển như Hoa Kỳ, Nhật a) Cơ hội đối với xuất khẩu hàng hóa Bản, Hàn Quốc mong muốn tìm một địa của Việt Nam điểm để đầu tư dài hạn với các tiêu chí phù Thứ nhất, do hàng hóa xuất nhập khẩu hợp về môi trường thể chế, thị trường lao của Việt Nam và Hoa Kỳ sang thị trường động, , trong đó Việt Nam là một điểm của nhau có tính chất bổ trợ nên thương đến đầu tư tiềm năng, đặc biệt khi căng mại hai chiều giữa hai nước vẫn có thể tiếp thẳng thương mại giữa Hoa Kỳ với Trung tục tăng. Hoa Kỳ có nhu cầu lớn về nhập Quốc leo thang. khẩu các mặt hàng nông sản hoặc những Mặc dù đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ sản phẩm hàng hóa mà Việt Nam có thế vào Trung Quốc năm 2018 đạt 116,52 tỷ mạnh dựa trên lợi thế về điều kiện tự nhiên, USD, tăng 8,96% so với con số 107,56 tỷ
7. 34 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2020 USD năm 2017 song tốc độ tăng đã chậm cao của Hoa Kỳ có thể tăng cường thâm lại, tốc độ tăng đầu tư của năm 2017 so nhập thị trường Việt Nam, bán nguyên liệu với năm 2016 là 10,27% (Statista, 2019). ồ ạt cho các doanh nghiệp sản xuất của Một nghiên cứu đăng trên China South Việt Nam. Morning Post vào tháng 5/2019 cho rằng, Thứ ba, hàng hóa của Việt Nam xuất trước những diễn biến căng thẳng của khẩu tới thị trường của các quốc gia khác chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, tốc trên thế giới có khả năng phải đối mặt độ tăng đầu tư của Hoa Kỳ vào Trung với sự cạnh tranh lớn hơn, đặc biệt là các Quốc đầu năm 2019 có xu hướng giảm, nước trong khu vực Đông Nam Á và châu dựa trên số liệu thực tế cho thấy đầu tư của Á, vì hàng hóa của Trung Quốc không Hoa Kỳ vào Trung Quốc trong 4 tháng đầu thâm nhập được vào thị trường Hoa Kỳ năm 2019 chỉ tăng 24,3% so với cùng kỳ sẽ chuyển sang các nước châu Á lân cận. năm 2018, giảm so với tốc độ tăng 71,3% Thêm vào đó, các mặt hàng nội địa Việt trong quý I/2019 (Wang, 2019). Thêm vào Nam vốn đã phải cạnh tranh với hàng hóa đó, theo hãng tin Bloomberg, Nhà Trắng của Thái Lan, Trung Quốc nay lại càng đang cân nhắc hạn chế danh mục đầu tư cạnh tranh gay gắt hơn. của Hoa Kỳ vào Trung Quốc, trong đó Thứ tư, sự giảm giá của đồng Nhân cân nhắc giữa các lựa chọn: loại bỏ các dân tệ Trung Quốc khiến hàng hóa của Việt công ty Trung Quốc khỏi các sàn giao dịch Nam nói chung và đặc biệt là một số mặt chứng khoán của Hoa Kỳ và hạn chế đầu hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như tư của Hoa Kỳ vào thị trường Trung Quốc dệt may, da giày sẽ phải đối mặt với sự cạnh thông qua các quỹ hưu trí của Chính phủ tranh gay gắt của hàng hóa Trung Quốc do (Leonard & Doman, 2019). cùng có lợi thế xuất khẩu. b) Những thách thức 4. Một số khuyến nghị Thứ nhất, sự gia tăng các biện pháp Mặc dù quan hệ thương mại Việt Nam phòng vệ thương mại, nâng cao các tiêu - Hoa Kỳ có thể vẫn duy trì theo chiều chuẩn về môi trường, lao động và chất hướng phát triển trong thời gian tới, song lượng hàng hóa từ Hoa Kỳ khiến cho các bối cảnh mới đang đặt ra những thách thức doanh nghiệp Việt Nam gặp nhiều khó không nhỏ đối với nền kinh tế và các doanh khăn hơn trong việc thâm nhập thị trường nghiệp Việt Nam. Trong thời gian tới, các này. Nhiều sản phẩm của Việt Nam xuất biện pháp bảo hộ thương mại và những rào khẩu sang Hoa Kỳ có nguy cơ cao bị Hoa cản về đầu tư có thể tiếp tục tăng, vì vậy, Kỳ áp dụng thuế chống bán phá giá, trong Việt Nam cần lưu ý một số vấn đề sau: đó những mặt hàng có sản lượng lẫn kim Thứ nhất, Việt Nam cần hoàn thiện hệ ngạch xuất khẩu lớn vào Hoa Kỳ như thủy thống pháp luật về thương mại quốc tế và sản, dệt may, da giày, đồ gỗ, thép, có khả nâng cao trình độ nguồn nhân lực nhằm chủ năng bị ảnh hưởng nhiều nhất. động đối phó với xu thế phòng vệ thương Thứ hai, trong bối cảnh chiến tranh mại, xu thế bảo hộ của Hoa Kỳ. thương mại Mỹ - Trung, hàng hóa của Thứ hai, Việt Nam cần lưu ý đến những Trung Quốc sẽ tràn vào thị trường Việt vấn đề mà Chính quyền Trump thường Nam nhiều hơn vì các doanh nghiệp của xuyên nhắc đến như kinh tế nhà nước, Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi thuế quan quyền của người lao động, quyền sở hữu
8. Quan hệ thương mại 35 trí tuệ, v.v Theo đó, Việt Nam cần tiếp Nam sẽ có thêm cơ hội gia nhập những thị tục thúc đẩy phát triển các khu vực kinh trường mới, mở ra những cơ hội mới thúc tế sở hữu theo hướng tích cực phù hợp với đẩy hoạt động thương mại, góp phần thúc chủ trương và đường lối của Đảng; cải cách đẩy tăng trưởng kinh tế. nhằm nâng cao tính minh bạch trong các Trong bối cảnh chiến tranh thương mại vấn đề thương mại và đầu tư như lao động, giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn tiếp diễn, sở hữu trí tuệ để tránh bị sử dụng như là lý Việt Nam cần kiểm soát chặt chẽ hàng hóa do để Hoa Kỳ áp đặt các biện pháp bảo hộ xuất nhập khẩu để tránh tình trạng hàng giả, đối với hàng hóa nhập khẩu; tạo môi trường hàng lậu ảnh hưởng lớn đến lợi ích quốc kinh doanh minh bạch nhằm tăng cường gia, quản lý chặt chẽ hoạt động nhập khẩu thu hút đầu tư của Hoa Kỳ vào Việt Nam. hàng hóa từ Trung Quốc. Ngoài ra, cần phân Thứ ba, các doanh nghiệp Việt Nam cần tích những tác động tiêu cực từ cuộc chiến đổi mới quy trình sản xuất theo hướng đầu thương mại Mỹ - Trung, đặc biệt tác động tư vào nhập khẩu công nghệ của Hoa Kỳ của đồng Nhân dân tệ Trung Quốc đang có nhằm mục tiêu phát triển sản xuất các mặt xu hướng giảm giá, gây bất lợi cho hàng hóa hàng có giá trị gia tăng cao, đồng thời cũng xuất khẩu của Việt Nam. giảm bớt áp lực chống thâm hụt thương mại 5. Kết luận của Hoa Kỳ; cần có các biện pháp nâng cao Trong những năm gần đây, quan hệ kinh chất lượng sản phẩm hàng hóa, đổi mới tế giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã có những quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn cao hơn bước phát triển quan trọng với việc ký kết nhằm đáp ứng yêu cầu và tiêu chuẩn ngày Hiệp định Thương mại song phương năm càng cao của Hoa Kỳ và thị trường của các 2001, Việt Nam gia nhập WTO năm 2006 đối tác thương mại chủ yếu. và hai quốc gia đạt được Tuyên bố chung về Thứ tư, Việt Nam cần tiếp tục cải thiện xác lập quan hệ đối tác toàn diện vào năm cơ sở hạ tầng, chuẩn bị tốt hơn các điều 2013. Từ đây, quan hệ hợp tác kinh tế giữa kiện để thu hút, tiếp nhận làn sóng đầu tư hai nước được kỳ vọng sẽ được thúc đẩy chất lượng cao, đầu tư vào công nghiệp phụ mạnh mẽ. trợ và các lĩnh vực khác, hoàn thiện khung Nhìn chung, quan hệ thương mại Việt khổ luật pháp về môi trường và lao động để Nam - Hoa Kỳ đã phát triển và mở rộng hạn chế những rủi ro đối với doanh nghiệp mạnh mẽ từ năm 2001 đến nay. Trong bối đầu tư trong nước. cảnh những căng thẳng thương mại toàn Thứ năm, Chính phủ và các doanh cầu và sự gia tăng các biện pháp phòng vệ nghiệp Việt Nam cần chủ động tìm kiếm thương mại cũng như các hàng rào kỹ thuật các thị trường mới cho hàng hóa xuất khẩu, của Chính phủ Hoa Kỳ, các doanh nghiệp giảm sự phụ thuộc quá nhiều vào các thị và nền kinh tế Việt Nam có thêm những cơ trường lớn. Trong bối cảnh Việt Nam đang hội mới song cũng phải đối mặt với nhiều tham gia tích cực vào quá trình đàm phán vấn đề thách thức trong tương lai. Vì vậy, và ký kết các FTA với các thị trường lớn trong thời gian tới, Chính phủ và các doanh trong khu vực và trên thế giới như Hiệp nghiệp Việt Nam cần phân tích, đánh giá định Thương mại tự do Việt Nam - EU và tình hình để đưa ra những giải pháp hữu Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ hiệu nhằm tận dụng những cơ hội có được xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Việt và vượt qua những thách thức, đưa quan hệ
9. 36 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2020 thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ ngày càng stem-manufacturing-exodus-as-50- phát triển  companies-leave 7. Leonard, Jenny & Donnan, Shawn Tài liệu tham khảo (2019), White House Weighs Limits 1. Biesheuvel, Thomas (2018), As China on U.S. Portfolio Flows Into China, Fires Back in Trade War, Here Are Bloomberg, the Winners And Losers, com/news/articles/2019-09-27/white- bloomberg.com/news/articles/2018-04 house-weighs-limits-on-u-s-portfolio- -04/as-china-fires-back-in-trade-war- fl ows-into-china-k12ahk4g here-are-the-winners-and-losers 8. Offi ce of the United States Trade 2. Bộ Công thương (2014), Dệt may Việt Representative (2009), 2009 Trade Nam, Hàng gia công “lấn sân”, https:// Policy Agenda and 2008 Annual Report, congthuong.vn/det-may-viet-nam-hang -gia-cong-lan-san-9935.html, truy cập uploads/reports/2009/asset_upload_ ngày 20/1/2019. fi le810_15401.pdf 3. Bộ Công thương (2018a), Báo cáo Xuất 9. Offi ce of the United States Trade nhập khẩu Việt Nam 2017, Nxb. Công Representative (2017), The President’s thương, Hà Nội. 2017 Trade Policy Agenda, 4. Bộ Công thương (2018b), DOC ban gov/sites/default/fi les/fi les/reports/2017/ hành quyết định sơ bộ rà soát thuế AnnualReport/Chapter%20I%20-%20 chống bán phá giá lần thứ 14 đối với The%20President%27s%20Trade%20 cá tra-basa của Việt Nam, Policy%20Agenda.pdf gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/doc-ban- 10. Statista (2019), Direct investment -hanh-quyet-%C4%91inh-so-bo-%- position of the United States in China C4%91ot-ra-soat-thue-chong-ban-pha- from 2000 to 2018 (in billion U.S. dollars, -gia-lan-thu-14-%C4%91oi-voi-ca- on a historical-cost basis), -tra-basa-cua-viet-nam-12943-401.ht- statista.com/statistics/188629/united ml?fbclid=IwAR2ktY761LLY53kem- -states-direct-investments-in-china- CBuZr0Yg7B4yxqnrwULpDysyIJ- since-2000/ QEYqM5rLslgMHSs8 11. Stormy, Annika Mildner (2020), 5. Diễn đàn Doanh nghiệp (2018), Hoa American First” - U.S. Trade Policy Kỳ áp thuế chống bán phá giá cao under President Donald Trump, https:// gấp 10 lần với ca tra Việt Nam, http:// english.bdi.eu/article/news/america- enternews.vn/my-ap-thue-chong-ban- fi rst-u-s-trade-policy-under-president- pha-gia-cao-gap-10-lan-voi-ca-tra-viet- donald-trump/ nam-126297.html 12. Huỳnh Tâm (2018), “Hoa Kỳ áp thuế 6. Hoshi, Masamichi, Nakaff uji, Rei & chống bán phá giá đối với tôm Việt Nam Cho, Yusho (2019), “China scrambles thấp hơn 5 lần so với dự kiến”, Báo to stem manufacturing exodus as 50 Điện tử VTV News, companies leave”, Nikkei Asian Review, te/my-ap-thue-chong-ban-pha-gia-doi- voi-tom-viet-nam-thaphon-5-lan-so- -read-in-2019/China-scrambles-to- voi-du-kien-20180920095009631.htm
10. Quan hệ thương mại 37 13. Tổng cục Thống kê (2007, 2008, 2009), voi-san-pham-thep-khong-gi-va-thep- Niên giám thống kê các năm 2007, can-nguoi-cua-viet-nam-163487.html 2008, 2009, Nxb. Thống kê, Hà Nội. 17. Trung tâm WTO, Phòng Thương mại 14. Tổng cục Hải quan (2017), Tổng và Công nghiệp Việt Nam (2018), Xuất quan tình hình xuất nhập khẩu Việt khẩu Việt Nam sang Hoa Kỳ sẽ bị tác Nam - Hoa Kỳ, động mạnh bởi chính sách cải cách gov.vn/Lists/ThongKeHaiQuan/View- thuế mới, Details.aspx?ID=1607&Category xuat-khau-viet-nam-sang-my-se-bi-tac- =Ph%C3%A2n%20t%C3%ADch%20 dong-manh-boi-chinh-sach-cai-cach- chuy%C3%AAn%2%C4%91%E1%B- thue-moi-n17343.html B%81&Group=Ph%C3%A2n%20 18. United States Census Bureau (2018), t%C3%ADch, truy cập ngày 15/12/2018. U.S. Top Trade Partners, 15. Tổng cục Hải quan (2019), Xuất nhập trade.gov/mas/ian/build/groups/public/ khẩu giữa Việt Nam và Hoa Kỳ: Diễn @tg_ian/documents/webcontent/tg_ian biến giai đoạn 2010-2018 và cập _003364.pdf, accessed on January 15, nhật tháng 1/2019, 2019. toms.gov.vn/Lists/ThongKeHaiQuan 19. United States Census Bureau (2019), /ViewDetails.aspx?ID=1607&Category Trade in Goods with Vietnam, https:// =Ph%C3%A2n%20t%C3%ADch%20 www.census.govforeign-trade/balance/ chuy%C3%AAn%2%C4%91%E1%B- c5520.html, accessed on January 15, 2019. B%81&Group=Ph%C3%A2n%20 20. Wang, Orange (2019), U.S. Investment t%C3%ADch in China in sharp decline, as trade war 16. Huyền Trang (2019), “Mỹ chính thức áp continues to hamper business, South thuế 456% với sản phẩm thép không gỉ China Morning Post, và thép cán nguội của Việt Nam”, Diễn com/economy/china-economy/article/ đàn doanh nghiệp, 3010515/us-investment-china-sharp- my-chinh-thuc-ap-thue-456-phan-tram- decline-trade-war-continues-hamper