Ứng dụng lý thuyết danh mục giải thích đa dạng hóa công ty tại Việt Nam

Nội dung text: Ứng dụng lý thuyết danh mục giải thích đa dạng hóa công ty tại Việt Nam

1. TẠPCHÍ QUẢNLÝ VÀKINHTẾQUỐCTẾ TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế Trangchủ: ỨNGDỤNGLÝTHUYẾTDANHMỤC GIẢITHÍCHĐADẠNGHÓACÔNGTYTẠIVIỆTNAM LêTrươngNiệm1 TrườngĐạihọcCôngnghiệpThựcphẩmThànhphốHồChíMinh, TP.HồChíMinh,ViệtNam Ngàynhận:30/03/2021;Ngàyhoànthànhbiêntập:03/05/2021;Ngàyduyệtđăng:11/05/2021 Tómtắt:BàiviếtnghiêncứuviệcứngdụngLýthuyếtDanhmụcđểgiảithíchđa dạnghóacôngty.Tácgiảsửdụngphươngphápnghiêncứuđịnhlượng,baogồm thốngkêmôtả,phântíchtươngquanvàquytrìnhhaibướccủaHeckman(1979) đểnghiêncứutrênnhómmẫugồm240côngtyniêmyếttrênSởGiaodịchChứng khoánThànhphốHồChíMinh(HOSE)vàSởGiaodịchChứngkhoánHàNội (HNX).KếtquảnghiêncứuchothấyLýthuyếtDanhmụccóthểđượcứngdụng đểgiảithíchsựđadạnghóacôngtytrongtrườnghợpcôngtyđadạnghóakhuvực địalývàkhônggiảithíchđượctrongtrườnghợpcôngtyđadạnghóangànhkinh doanhtạiViệtNam. Từkhóa:LýthuyếtDanhmục,Đadạnghóa,Rủirophihệthống APPLYINGPORTFOLIOTHEORYTOEXPLAINVIETNAM’S CORPORATEDIVERSIFICATION Abstract: The article investigates the application of Portfolio theory in order toexplaincorporate diversication.The quantitativeresearch methodssuchas descriptivestatistics,correlationanalysis,andthetwo-stepprocedureofHeckman (1979)areusedtoanalyzeasampleof240companieslistedonHoChiMinhCity StockExchangeandHanoiStockExchange.TheresultsshowthatthePortfolio theorycanbeappliedtoexplainrms’geographicdiversication.Nonetheless, thistheorycannotbeusedtoanalyzethecaseofVietnam’srmsdiversifyingtheir businessindustries. Keywords:Portfoliotheory,Diversication,Idiosyncraticrisk 1.Giớithiệu Markowitz(1952)đềxuấtLýthuyếtDanhmục,trongđóđadạnghóacótác độnglàmgiảmrủirophihệthống.Vìvậy,khiraquyếtđịnhđadạnghóacôngty, cácnhàquảntrịthườngsửdụngnộidungcủaLýthuyếtDanhmụcđểgiảithích 1 Tácgiảliênhệ,Email:niemlt@hu.edu.vn 38 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
2. hành độngđadạnghóacông ty(Lubatkin&Chatterjee,1994).TheoLýthuyết DanhmụccủaMarkowitz(1952),sựkhácbiệtthểhiệnnhàđầutưtrênthịtrường tàichínhthìlựachọnđadạnghóadanhmụctàisảntàichính,còncáccôngtythìđa dạnghóahoạtđộngđầutưvàotàisảnthựctrênthịtrườnghànghóavàdịchvụ.Như vậy,liệuLýthuyếtDanhmụccógiảithíchđượcvấnđềđadạnghóacủacôngty? Trênthếgiới,việcứngdụngLýthuyếtDanhmụcđểgiảithíchđadạnghóacông tyđãcókếtquảtráingượcnhau.Jafarinejad&cộngsự(2018)chorằngLýthuyết Danhmụcgiảithíchđượcvấnđềđadạnghóakhuvựcđịalýcủacôngtykhinghiên cứuởMỹvìkếtquảnghiêncứuchỉrađadạnghóakhuvựcđịalýlàmgiảmrủirophi hệthốngcôngty.Ngượclại,Krapl(2015)đãchứngminhđadạnghóakhuvựcđịalý làmtăngrủirophihệthốngcôngty,đồngnghĩavớiviệcLýthuyếtDanhmụckhông giảithíchđượcvấnđềđadạnghóakhuvựcđịalýcủacôngty.Việcđadạnghóa ngànhkinhdoanhđượcgiảithíchtrongLýthuyếtDanhmụcvàcũngthểhiệntrong nghiêncứucủaJafarinejad&cộngsự(2018)vàChen&Steiner(2000).Nghiêncứu củaJafarinejad&cộngsự(2018)vàChen&Steiner(2000)đềuchứngminhtácđộng giảmrủirophihệthốngcủaviệcđadạnghóangànhkinhdoanh.VậyLýthuyếtDanh mụccógiảithíchđượcđadạnghóacôngtykhinghiêncứuởViệtNam? TạiViệtNam,ngàycàngcónhiềunghiêncứuvềcáchthứcđolườngvàgiảm thiểurủirotổngthểcủacôngty(Trang&Nguyen,2019).Mộttrongnhữngcách thứcgiảmrủirolàđadạnghóacôngtyvàcóhaihìnhthứcđadạnghóa,baogồm: (i)Đadạnghóakhuvựcđịalývà(ii)Đadạnghóangànhkinhdoanh.Đadạnghóa khuvựcđịalýlàviệccôngtymởrộngđầutưranhiềukhuvựcđịalýkhácnhau, baogồmcảtrongnướchaynướcngoài.TheoCụcĐầutưnướcngoài,trongnăm 2020,tổngvốnđầutưcủaViệtNamranướcngoàicấpmớivàđiềuchỉnhđạt590 triệuUSD,tăng16,1%sovớicùngkỳnăm2019.CácnhàđầutưViệtNamđãđầu tưranướcngoàiở14lĩnhvựcvàtại29quốcgiavàvùnglãnhthổ(CụcĐầutưnước ngoài,2020).Đadạnghóakhuvựcđịalýgiúpcôngtycódòngtiềnởnhiềukhuvực địalýcómốitươngquankhônghoànhảovàđiềunàysẽgiúpgiảmrủirophihệ thốngtheonhưnhậnđịnhcủaLýthuyếtDanhmục.Tuynhiên,côngtyphảiđốimặt vớinhữngrủirophátsinhnhưrủirotỷgiá,rủirochínhtrị(Reeb&cộngsự,1998). Ngoàiđadạnghóakhuvựcđịalý,cáccôngtycólựachọnđadạnghóangànhkinh doanhđểtăngtrưởng.Đadạnghóangànhkinhdoanhlàviệccôngtymởrộngđầu tưsangngànhkinhdoanhkhác.Khingànhkinhdoanhcốtlõimàcôngtyđanghoạt độngcódấuhiệubãohòa,tăngtrưởngchậmlạithìviệctìmkiếmngànhkinhdoanh mớivớicơhộităngtrưởngtốthơnlàđiềutấtyếu.TạiViệtNam,CôngtyCổphần ĐầutưThếgiớiDiđộngđãđadạnghóasanglĩnhvựcphânphốidượcphẩmbằng hìnhthứcđầutưvàonhàthuốcAnKhang.CôngtycổphầnBánlẻkỹthuậtsốFPT (FPTRetail)đadạnghóangànhkinhdoanh,đầutưvàonhàthuốcLongChâu.Theo dựbáocủaLýthuyếtDanhmục,việcđadạnghóangànhkinhdoanhsẽgiảmrủi rophihệthốngcủacôngtynhờcódòngtiềnởcácngànhkinhdoanhkhácnhaucó TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 39
3. mốitươngquankhônghoànhảo.Tuynhiên,côngtyphảiđốimặtvớinhữngvấn đềnhưthiếukinhnghiệmquảnlývàhoạtđộngtrongngànhkinhdoanhmớivàsự cạnhtranhvớicáccôngtyđốithủtrongngànhmới. Nhưvậy,vấnđềđặtralàcóthểứngdụngLýthuyếtDanhmụcđểgiảithíchđa dạnghóacôngtyởthịtrườngViệtNamkhông?Nếukếtquảcủabàiviếtchỉrasự đadạnghóacótácđộnggiảmrủirophihệthốngthìLýthuyếtnàygiảithíchđược vấnđềđadạnghóacôngty.Ngượclại,kếtquảcủabàiviếtchorằngđadạnghóa khôngtácđộnghoặccótácđộnglàmgiatăngrủirophihệthốngthìLýthuyếtDanh mụckhôngthểgiảithíchđượcđadạnghóacôngtyởthịtrườngViệtNam.Đâylà mụctiêunghiêncứucủabàiviếtnày. 2.Cơsởlýthuyết Đadạnghóacôngtylàhìnhthứcdoanhnghiệpđầutưmởrộnghoạtđộngsản xuấtkinhdoanh,đầutưvàonhiềukhuvựcđịalýhaynhiềungànhkinhdoanhvà mứcđộđadạnghóacôngtyđượcthểhiệnquasốlượngbộphậnkinhdoanhhaysố khuvựcđịalýmàcôngtyhoạtđộng(Jafarinejad&cộngsự,2018).Rủirophihệ thốnglàrủiromànóchỉtácđộngđếnmộthoặcmộtnhómchứngkhoán(Ross& cộngsự,2013).LýthuyếtDanhmụcvàLýthuyếtPhânbổnguồnlựcgiảithíchmối tươngquangiữađadạnghóavàrủirophihệthống. 2.1LýthuyếtDanhmục Từgócđộnhàđầutưthamgiatrênthịtrườngtàichính,lýthuyếtđadạnghóa danhmụcđầutưnhậnđịnhviệccácnhàđầutưđadạnghóadanhmụcsẽlàmgiảm rủirophihệthống.CùngquanđiểmvớiMarkowitz(1952),dướigócđộdoanh nghiệp,Joehnk&Nielsen(1974)chorằngbằngcáchđadạnghóađầutưsangcác khuvựcđịalý,cácngành,lĩnhvựckinhdoanhkháccótươngquankhônghoànhảo vớikhuvựcđịalývàhoạtđộngkinhdoanhhiệntạilàmgiảmrủirotổngthểvàổn địnhthunhậpcủacôngty. Khôngđồngtìnhvớiquanđiểmtrên,West(1967)chorằngLýthuyếtDanhmục khôngphùhợpđểgiảithíchmốiquanhệgiữađadạnghóavàrủirocôngtyvìsự khácnhau.Thứnhất,trongthịtrườngtàichính,việcthaythếhoặcbổsungmộttài sảntrongdanhmụcđầutưđadạngkhôngảnhhưởngđángkểđếnrủirovàlợinhuận củacáctàisảnkhác.Vìvậy,rủirophihệthốngcóthểgiảmbớtbằngcáchđầutư vàocáctàisảníttươngquanhơn.Điềunàycóthểkhôngphảilàtrườnghợptrong đadạnghóacôngty.Bấtkỳthànhphầnkinhdoanhnàocủamộtcôngtycũngcókhả năngảnhhưởngqualạilẫnnhaucũngnhưchiếnlượckinhdoanhcủađốithủcạnh tranhcủacôngtytrênthịtrường(Bettis&Hall,1982).Hughes&cộngsự(1975) chorằngcảrủirohệthốngvàrủirophihệthốngđềucóthểgiảmđidođadạnghóa quốctếvàLýthuyếtDanhmụcđầutưcủaMarkowitz(1952)khônggiảithíchđược việcgiảmrủirohệthốngởcôngty. 40 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
4. 2.2LýthuyếtPhânbổnguồnlực Wernerfelt(1984)thảoluậnvềLýthuyếtPhânbổnguồnlực,trongđógiảithích vềsựtácđộngcủađadạnghóađếnrủirocôngtytheohaichiềuhướngtráingược nhau:(i)Đadạnghóacótácđộnggiảmrủirocôngtyvà(ii)Đadạnghóalàmtăng rủirocôngty.TheoLýthuyếtPhânbổnguồnlực,cáccôngtyđadạnghóatậndụng tốthơnnguồnlựccủacôngtychonhiềungànhkinhdoanhvànhiềukhuvựcđịa lýkhácnhau(Thomas&Eden,2004)nêncóthểpháthuylợiíchcủađadạnghóa làmgiảmrủirocôngty.Bêncạnhđó,cónghiêncứuchorằngnguồnlựcnênđược chuyênmônhóa,sửdụngtậptrungchomộtngànhhaymộtkhuvựcđịalýnàođó vànếucốtìnhsửdụngnguồnlựccủangànhkinhdoanhnàychongànhkinhdoanh khác,mởrộngnhiềukhuvựcđịalý,khaitháctốiđacôngsuấtcủamáymócthiếtbị thìsẽcótácdụngngượclạilàmtăngrủirocôngty(Dastidar,2009). 3.Phươngphápvàmôhìnhnghiêncứu 3.1Phươngphápnghiêncứu Ngoàithốngkêmôtảvàphântíchtươngquan,bàiviếtsửdụngquytrình2bước củaHeckman(1979)đểnghiêncứusựtácđộngcủađadạnghóangànhkinhdoanh vàđadạnghóakhuvựcđịalýđếnrủirophihệthốngcủacôngty.Cácphươngpháp nghiêncứutrênđâyđượcsửdụngvìquyếtđịnhđadạnghóacủacôngtylàsựlựa chọn(đadạnghóahaykhôngđadạnghóa),khôngngẫunhiênvàđượcxemlàvấn đềsailệchtrongchọnmẫu(deAndrés&cộngsự,2017;Campa&Kedia,2002). Đồngthời,cácyếutốảnhhưởngđếnxuhướngđadạnghóacủacáccôngtycũngcó thểảnhhưởngđếnrủirophihệthốngcôngty.Vìvậy,biếnđadạnghóasẽtươngquan vớiphầndưtrongmôhìnhnghiêncứusựtácđộngcủađadạnghóađếnrủirophihệ thốngcôngtynênPhươngphápướclượngOLSkhôngthậtsựphùhợp(deAndrés& cộngsự,2017).PhươngpháphồiquyhaigiaiđoạncủaHeckman(1979)coisailệch tựchọnnàylàmộtvấnđềbiếnbịbỏsótvàhiệuchỉnhnó.Cáchhiệuchỉnhlàhồiquy Probitmôhìnhlựachọnởbước1nhằmthuđượctỷlệMillnghịchđảo(Inverse MillRatio-IMR).IMRsẽđượcđưavàobướchaiđểhiệuchỉnhsailệchtựchọn. Cụthể,tácgiảthựchiệnbước1củaquytrìnhHeckman2bướclà:hồiquyProbit thứbậcđểthuthậpIMR,sauđóđưabiếnIMRvàomôhìnhhồiquydữliệubảng (bước2củaquytrìnhHeckman2bước).Phươngpháphồiquydữliệubảngthực hiệnvớibadạngmôhìnhlàHồiquytuyếntínhthôngthường(pooledOLS),Mô hìnhảnhhưởngcốđịnh(FEM)vàMôhìnhảnhhưởngngẫunhiên(REM)vớilýdo dữliệutácgiảthuthậplàdữliệubảngbaogồmdữliệuchéotheocôngty(240công ty)vàdữliệuchuỗithờigian(5nămtừ2015-2019).Tiếptheo,tácgiảthựchiệncác kiểmđịnhđểlựachọnmôhìnhphùhợpnhấttrong3môhìnhpooledOLS,FEM vàREM.Sauđó,tácgiảsẽkiểmđịnhcáckhuyếttậtcủamôhìnhphùhợpnày.Căn cứvàokếtquảkiểmđịnh,nếumôhìnhkhôngcókhuyếttậtthìsửdụngkếtquảmô TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 41
5. hìnhđểbáocáovàthảoluậnkếtquảnghiêncứu.Nếupháthiệnmôhìnhcókhuyết tậtthìsẽkhắcphụctùytheoloạikhuyếttật. 3.2Môhìnhnghiêncứu 3.2.1MôhìnhProbitthứbậcxácđịnhđặcđiểmcôngtyđadạnghóa Kếthừa(Jafarinejad&cộngsự,2018;deAndrés&cộngsự,2017;Dastidar,2009; Campa&Kedia,2002),tácgiảướclượngmôhìnhlựachọnđểthuthậpIMRnhưsau: DUMSGit=α0 +α1LTAit+α2ESit+α3SGit+α4PNDit+α5GDPit+εit(môhình1) VớiDUMSGlàbiếngiảnhậngiátrị0nếucôngtykhôngđadạnghóa,nhậngiá trị1nếucôngtyđadạnghóangànhkinhdoanh,giátrị2nếucôngtyđadạnghóa khuvựcđịalý,giátrị3nếucôngtyđồngthờiđadạnghóangànhkinhdoanhvàđa dạnghóakhuvựcđịalý.Căncứvàocácnghiêncứutrước,tácgiảđưavàomôhình nhữngbiếnnhưsau: QuymôcôngtyđượctínhbằngcáchlấyLogarittổngtàisản(LTA),ESđược tínhbằngcáchlấythunhậptrướcthuếvàlãivaychiachodoanhthuthuần,tăng trưởngdoanhthu(SG)đượctínhbằngcáchlấydoanhthunămhiệntạitrừdoanh thunămtrướcsauđóchiachodoanhthunămtrước.PNDđượctínhbằngcáchlấy sốlượngcôngtyđadạnghóachiachotổngsốcôngtytrongngành,làbiếnđạidiện chođặcđiểmcủangànhtácđộngđếnxuhướngđadạnghóacủacôngtyvàtỷlệ tăngtrưởngGDPlàđặcđiểmvĩmôtácđộngđếnxuhướngđadạnghóacôngty. 3.2.2Môhìnhnghiêncứusựtácđộngcủađadạnghóađếnrủirophihệthốngcôngty IRit=α0 +α1DIVit+α2LMCit+α3LEVit+α4LIQit+α5ROAit+α6EFFit+α7CIit+ α8MBit+α9IMRit+εit(môhình2) Trongđó: KếthừaKrapl(2015),tácgiảsửdụngmôhìnhCAPM(môhình3)đểướclượng rủirophihệthống(IR)củacôngtynhưsau: Rit-Rft=βi *(Rmt-Rft)+εit(môhình3) VớiRitlàtỷsuấtsinhlờicủachứngkhoánivàongàyt,Rmtlàtỷsuấtsinhlời thịtrườngvàongàyt,nếucôngtyniêmyếttrênHOSEthìRmtlàtỷsuấtsinhlời củachỉsốVNIndex,nếucôngtyniêmyếttrênHNXthìRmtlàtỷsuấtsinhlờicủa chỉsốHNXIndex,Rftlàlãisuấtphirủiro.Bàiviếtlấylãisuấtbìnhquâncủatrái phiếuChínhphủtrongnămlàmlãisuấtphirủiro,nguồndữliệulãisuấtphirủi rođượcthuthậptừcácbáocáovềthịtrườngtráiphiếuChínhphủđượcđăngtrên cổngthôngtinđiệntửBộTàichính.Theođó,lãisuấtphirủirolà6,07%,6,49%, 5,98%,4,71%và4,51%lầnlượtchocácnăm2015,2016,2017,2018và2019.Rủi rophihệthốnglàđộlệchchuẩncủaphầndư(εit),dothuthậpdữliệuhàngngàynên εitsẽchobiếtsựkhácbiệtbìnhquâncủagiátrịthựctếsovớigiátrịkỳvọngtrong 42 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
6. mộtngày,màtrongnămcótrungbìnhlà250ngàygiaodịchnênđểxácđịnhrủiro phihệthốngtheonămcầnnhânεitvớicănbậchaicủasốngàygiaodịchtrongnăm (Jafarinejad&cộngsự,2018). DIVlàbiếnđạidiệnchođadạnghóacôngty. Đểtránhkếtquảphântíchnhạycảmvớicáccáchđolườngđadạnghóakhác nhau,bàiviếtápdụng3cáchđolườngđadạnghóalà: Cáchđolườngthứnhấtlàbiếngiả Biếngiảthứnhất,nếucôngtyhoạtđộngtrongmộtbộphậnlĩnhvựckinhdoanh vàmộtbộphậnkhuvựcđịalýlàcôngtykhôngđadạnghóa,kýhiệulàDS,nếu côngtycótừhaibộphậnlĩnhvựckinhdoanhtrởlênvàhoạtđộngtrongmộtbộ phậnkhuvựcđịalýthìlàđadạnghóangànhkinhdoanh,kýhiệulàDM,những côngtycótừhaibộphậnkhuvựcđịalýtrởlênvàhoạtđộngtrongmộtbộphậnlĩnh vựckinhdoanhthìlàđadạnghóakhuvựcđịalýkýhiệulàGS,cáccôngtyđồng thờihoạtđộngtrong2bộphậnlĩnhvựckinhdoanhtrởlênvàtừ2bộphậnkhuvực địalýtrởlênlàđadạnghóangànhkinhdoanhvàkhuvựcđịalý,kýhiệulàGM (Jafarinejad&cộngsự,2018),trongđóDSlàchuẩnsosánh. Biếngiảthứhai,bàiviếtđặtbiếngiảchođadạnghóakhuvựcđịalýlàDGEO khôngphânbiệtcôngtycóđadạnghóangànhkinhdoanhhaykhôngvàDGEOsẽ nhậngiátrị1nếucôngtyđadạnghóakhuvựcđịalývàngượclạilà0(Jafarinejad &cộngsự,2018). Biếngiảthứba,bàiviếtđặtbiếngiảđadạngngànhkinhdoanhkhôngphânbiệt cóđadạnghóakhuvựcđịalýhaykhônglàDSECvàDSECsẽnhậngiátrị1nếu côngtyđadạnghóangànhkinhdoanhvàngượclạilà0. Cáchđolườngthứhaiđếmsốbộphận Bàiviếtdùngsốlượngbộphậnkinhdoanhvàbộphậnkhuvựcđịalýđểđo lườngđadạnghóa,cụthể: NG-sốbộphậnkhuvựcđịalý.NGchobiếtsốbộphậnkhuvựcđịalýđượcbáo cáo,NGcànglớnchothấymứcđộđadạnghóakhuvựcđịalýcàngcao(Jafarinejad &cộngsự,2018). NS-sốbộphậnngànhkinhdoanh.NSsẽchobiếtsốbộphậntheongànhkinh doanh, NS càng lớncho thấy mức độđa dạng hóangành kinh doanhcàng cao (Jafarinejad&cộngsự,2018). CáchđolườngthứbasửdụngchỉsốBerry-Herndahl BàiviếtsửdụngchỉsốBerry-Herndahltrêncơsởdoanhthuđểđolườngsự đadạnghóa.ChỉsốBerry-Herndahlcủacôngtyitrongnămtđượcướctínhtheo côngthứcsau: TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 43
7. SSalesitlàdoanhthucủatừngbộphậnkinhdoanhhoặclàdoanhthucủatừng bộphậnkhuvựcđịalýcủacôngtyivàonămt,TSalesitlàtổngdoanhthucủacông tytrongnămđó.VớicáchtínhchỉsốBerry-Herndahlnhưcôngthức1thìnhững côngtychỉhoạtđộngtrongmộtbộphậnkinhdoanhvàtrongmộtbộphậnkhuvực địalý(DS)thìchỉsốBerry-Herndahlbằng0,cònnhữngcôngtyđadạnghóasẽ cóchỉsốBerry-Herndahllớnhơn0,mứcđộđadạnghóacủacáccôngtycàngcao thìchỉsốBerry-Herndahlcànglớnvàgầnvới1(Jafarinejad&cộngsự,2018). BàiviếtsửdụngbiếnBHGđểđolườngđadạnghóakhuvựcđịalývàsửdụngbiến BHSđểđolườngđadạnghóangànhkinhdoanhtheochỉsốBerry-Herndahl. Ứngvớimộtđạidiệnchođadạnghóatácgiảsẽướclượngmộtmôhình,theo đómôhình2sẽchiathànhmôhình2.1,2.2,2.3,2.4,2.5,2.6và2.7,cụthểứngvới biếnđạidiệnchođadạnghóalàGM,GS,DM(môhình2.1),DGEO(môhình2.2), NG(môhình2.3),BHG(môhình2.4),DSEC(môhình2.5),NS(môhình2.6)và BHS(môhình2.7). Cácbiếnkiểmsoát KếthừaJafarinejad&cộngsự(2018)vàKrapl(2015),tácgiảđưacácbiếnkiểm soátvàomôhìnhnghiêncứu,baogồm:LMClàquymôcôngty,đònbẩytàichính (LEV)đạidiệnchocấutrúcvốncủacôngty,khảnăngthanhkhoản(LIQ),khảnăng sinhlời(ROA),hiệuquảhoạtđộng(EFF),cơcấuchiphí(CI),cơhộităngtrưởng (MB)vàIMRnhằmkhắcphụcvấnđềsailệchtrongchọnmẫu. Bảng1.Giảithíchcácbiếntrongmôhình2 Dấukỳ STT Biến Đạidiện Cáchtính Kếthừa vọng Rủirophi 1 IR Ướclượngmôhình3 Krapl(2015) hệthống 3cách gồm biếngiả, số Jafarinejad&cộngsự H1,H2, 2 DIV Đadạnghóa bộ phận, chỉ số Berry- (2018),Krapl(2015) H3 Herndahl. Natural logarithm của vốnhóathịtrường(log(số Jafarinejad&cộngsự 3 LMC Quimô lượng cổ phần thường - (2018) đang lưu hành*giá đóng cửacổphiếucuốinăm)) Đònbẩy Krapl(2015),Reeb& 4 LEV + tàichính cộngsự(1998) 44 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
8. Bảng1.Giảithíchcácbiếntrongmôhình2 (tiếptheo) Dấukỳ STT Biến Đạidiện Cáchtính Kếthừa vọng Khảnăng 5 LIQ Krapl(2015) - thanhkhoản Krapl (2015), Khảnăng 6 ROA Lubatkin&Chatterjee - sinhlời (1994), Hiệuquả 7 EFF Krapl(2015) - hoạtđộng Cơcấu Lubatkin&Chatterjee 8 CI + chiphí (1994) (Sốlượngcổphầnthường Cơhội đang lưu hành*giá đóng Krapl(2015),Reeb& 9 MB + tăngtrưởng cửacổphiếucuốinăm)/ cộngsự(1998) vốnchủsởhữu Thu thập được từ mô TỷlệMills deAndrés & cộng sự 10 IMR hình dự đoán khả năng nghịchđảo (2017) đadạnghóa(môhình1) Nguồn:Tácgiảtổnghợp 3.3Pháttriểngiảthuyếtnghiêncứu 3.3.1Tácđộngcủađadạnghóakhuvựcđịalýđếnrủirophihệthống Cókháítcôngtrìnhnghiêncứuvềsựtácđộngcủađadạnghóakhuvựcđịalýđến rủirophihệthốngcủacôngty.Bằngcácphươngphápnghiêncứuđịnhlượnggồm thốngkêmôtả,phântíchtươngquan,hồiquydữliệubảngđểphântíchdữliệugiai đoạn1998-2006tạiHoaKỳ,Jafarinejad&cộngsự(2018)chỉrarằngđadạnghóa khuvựcđịalýlàmgiảmrủirophihệthốngcủacôngty.Trướcđó,Krapl(2015)đã sửdụngdữliệugồmtấtcảcáccôngtyđượcgiaodịchtrênNasdaq,Amex&NYSE từ1980đến2011đểnghiêncứuvàpháthiệnđadạnghóakhuvựcđịalýlàmtăng rủirophihệthống. DựatrêncácbằngchứngthựcnghiệmvàkếthợpvớiLýthuyếtDanhmụchiện đạicủaMarkowitz(1952)chorằngđadạnghóalàmgiảmrủirophihệthống,tác giảđềragiảthuyếtnghiêncứunhưsau: H1:Đadạnghóakhuvựcđịalýlàmgiảmrủirophihệthốngcủacôngty. 3.3.2Tácđộngcủađadạnghóangànhkinhdoanhđếnrủirophihệthống Córấtítnghiêncứutrênthếgiớivềsựtácđộngcủađadạnghóangànhkinh doanhđếnrủirophihệthốngcủacôngty.Jafarinejad&cộngsự(2018)đãnghiên cứuvềsựtácđộngcủađadạnghóangànhkinhdoanhđếnrủirophihệthốngcủa côngtynhưmộtphầntrongcôngtrìnhnghiêncứugồmnhiềuhìnhthứcđadạnghóa TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 45
9. nhưđadạnghóangànhkinhdoanh,đadạnghóakhuvựcđịalý,vừađadạnghóa ngànhkinhdoanhvàvừađadạnghóakhuvựcđịalýđếnhailoạirủirolàrủirohệ thốngvàrủirophihệthốngcủacôngty.Jafarinejad&cộngsự(2018)kếtluậnrằng đadạnghóangànhkinhdoanhcótácđộnglàmgiảmrủirophihệthốngcủacôngty vìđadạnghóangànhkinhdoanhgiúpcôngtyvậnhànhlinhhoạthơn.Đồngquan điểmvớiJafarinejad&cộngsự(2018),Chen&Steiner(2000)phântíchvấnđềđại diệncủacáccôngtyđadạnghóa,bằngkiểmđịnht,hồiquyOLS,từđónhómtác giảpháthiệncáccôngtyđadạnghóangànhkinhdoanhcórủirophihệthốngthấp hơncáccôngtykhôngđadạnghóa.HaikếtquảnghiêncứunàyủnghộLýthuyết Danhmụcđầutư. CăncứvàoLýthuyếtDanhmục,kếthợpvớikếtquảnghiêncứucủaJafarinejad &cộngsự(2018),việcđadạnghóangànhkinhdoanhsẽgiúpcôngtylinhhoạthơn trongcáchoạtđộngkinhdoanhcủacôngtyvìthếsẽgiảmrủirophihệthốngcủa côngty.Khiđadạnghóangànhkinhdoanhgiúpcôngtyđadạngdòngtiền,cóthu nhậpởnhữngngànhkinhdoanhkhácnhau,vìthếnếumộtngànhkinhdoanhnào đóbịthualỗcóthểđượcbùđắpởnhữngngànhkinhdoanhcólợinhuậncao.Chính điềunàygiúpcôngtyổnđịnhthunhậpvàgiảmđượcrủirophihệthống.Ngoàira, côngtyđadạnghóangànhkinhdoanhsẽtạođiềukiệngiúpcáccôngtykhaithác tốtnguồnlựcsẵncóvàđâycũnglàmộtlợiíchđểgiảmrủirophihệthốngcủacông ty.Vìvậy,tácgiảđặtragiảthuyếtnghiêncứulà: H2:Đadạnghóangànhkinhdoanhlàmgiảmrủirophihệthốngcủacôngty. NộidungLýthuyếtDanhmụcchorằngmứcđộđadạnghóacàngcaosẽcàng làmgiảmrủirophihệthống,rủirophihệthốngsẽtiếnđếnkhôngkhinhàđầutư nắmgiữdanhmụcđủlớn.Sovớicáccôngtytrongnướcthìcáccôngtyđadạng hóakhuvựcđịalýcómứcđộđadạnghóacaohơn(Jafarinejad&cộngsự,2018), chonên,đadạnghóakhuvựcđịalýsẽtácđộnglàmgiảmrủirophihệthốngmạnh hơn.Vìvậy,tácgiảđặtragiảthuyếtnghiêncứulà: H3:Đadạnghóakhuvựcđịalýlàmgiảmrủirophihệthốngmạnhhơnđadạng hóangànhkinhdoanh. 3.4Dữliệunghiêncứu Tácgiảthuthậpdữliệugiá,Báocáotàichínhgiaiđoạn2015-2019củacáccông tyniêmyếttrênhaisởgiaodịchlàHOSEvàHNX.Sauquátrìnhlọcdữliệu,sốcông tycònlạilà240.Trongđó,yêucầucủamẫudữliệulàloạihìnhcôngtytàichính,có đầyđủbáocáotàichínhquacácnăm,khôngbịhủyniêmyếtvàchuyểnsànniêmyết. Đểđolườngđadạnghóangànhkinhdoanhvàđadạnghóakhuvựcđịalý,tácgiả thuthậpdữliệutrongmụcbáocáobộphận(yêucầucủachuẩnmựckếtoánsố28) đượctrìnhbàytrongthuyếtminhbáocáotàichínhcủacáccôngtyniêmyết.Dữ liệuvềcácbiếnsửdụngtrongmôhìnhđượctácgiảthuthậptừbáocáokếtquảhoạt 46 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
10. độngkinhdoanhhợpnhất,bảngcânđốikếtoánhợpnhấtđượctrìnhbàytrongbáo cáotàichínhhợpnhấtcủacáccôngty.DữliệuvềtỷlệtăngtrưởngGDPđượcthu thậptừcôngbốcủaTổngcụcThốngkê.Chitiếtcáccôngtytrongmẫuhoạtđộng theochuẩnphânngànhICB(IndustryClassicationBenchmark)2vàđượcniêmyết trêncácsởgiaodịchchứngkhoántrongBảng2. Bảng2.Thốngkêcáccôngtytrongmẫutheongànhvàsởgiaodịch Sốcôngty Sốcôngty Tổngsố STT Ngành trênHOSE trênHNX côngty 1 Dầukhí 1 2 3 2 Vậtliệucơbản 29 9 38 3 Côngnghiệp 44 40 84 4 Hàngtiêudùng 41 3 44 5 Ytế 6 1 7 6 Dịchvụtiêudùng 8 5 13 7 Viễnthông 26 3 29 8 Cácdịchvụhạtầng 10 3 13 9 Côngnghệ 4 5 9 Tổngsốcôngty 169 71 240 Nguồn:Tácgiảtổnghợp 4.Kếtquảnghiêncứuvàthảoluậnkếtquảnghiêncứu 4.1Kếtquảnghiêncứu 4.1.1Kếtquảmôhình1 Trungbìnhtronggiaiđoạn2015-2019,quymôcôngtyđượcđolườngbằnglogarit củatổngtàisảnlà12,164,thunhậptrướcthuếvàlãivaychiếm13,4%doanhthu thuần,tăngtrưởngdoanhthulà15,1%,cáccôngtyđadạnghóachiếm52,4%trong tổngsốcáccôngtytrongcùngngànhvàtỷlệtăngtrưởngGDPlà6,8%(Bảng3). Bảng3.Thốngkêmôtảcácbiếntrongmôhình1 Biến Sốquansát Trungbình Độlệchchuẩn Nhỏnhất Lớnnhất LTA 1.200 12,164 0,607 10,613 14,606 ES 1.200 0,134 0,239 -2,268 2,073 SG 1.200 0,151 0,955 -1,000 24,675 PND 1.200 0,524 0,190 0,077 1,000 GDP 1.200 0,068 0,003 0,062 0,071 Nguồn:KếtquảthốngkêmôtảtừphầnmềmStata16 1 ICBlàchuẩnphânngànhdoFinancialTimesStockExchangeGroup(FTSE)vàDowJonexâydựng TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 47
11. Vớimứcýnghĩa1%,nhữngcôngtycóquymôlớnthìkhảnăngcôngtyđadạng hóacàngcao(Bảng4).Kếtquảnghiêncứunàyphùhợpvớicácnghiêncứutrước đó(deAndrés&cộngsự;2017,Dastidar,2009). Bảng4.Kếtquảhồiquymôhình1 DUMSG Coef. Std.Err. Z P>z [95%Conf.Interval] LTA 0,278 0,053 5,230 0,000 0,174 0,382 ES 0,036 0,136 0,260 0,793 -0,231 0,302 SG -0,029 0,033 -0,900 0,369 -0,093 0,035 PND 0,969 0,171 5,660 0,000 0,634 1,305 GDP -2,216 10,347 -0,210 0,830 -22,496 18,064 Chúthích: , ,và*lầnlượttươngứngvớicácmứcýnghĩa1%,5%,và10% Nguồn:KếtquảhồiquytừphầnmềmStata16 Vớiđộtincậy99%,cáccôngtyhoạtđộngtrongngànhcónhiềucôngtyđa dạnghóathìkhảnăngđadạnghóacàngcao,kếtquảnghiêncứunàyphùhợpvới deAndrés&cộngsự(2017)vàCampa&Kedia(2002). 4.1.2Kếtquảmôhình2 Kếtquảthốngkêmôtảmôhình2 Trungbìnhrủirophihệthốngcủacáccôngtygiaiđoạn2015-2019là0,419, nhỏhơnsovớibáocáocủaJafarinejad&cộngsự(2018)là0,520.Tronggiaiđoạn 2015-2019,khiphânloạicácquansátcủacáccôngtythành4nhómthìcó441 quansátthuộcnhómkhôngđadạnghóa(DS),479quansátthuộcnhómđadạng hóangànhkinhdoanh(DM),131quansátthuộcnhómđadạnghóakhuvựcđịalý (GS),149quansátthuộcnhómvừađadạnghóangànhkinhdoanh,vừađadạng hóakhuvựcđịalý(GM)(môhình2.1).Khiphânloạithành2nhómtheotiêuchí đadạnghóakhuvựcđịalýthìcó280quansátthuộcnhómđadạnghóakhuvực địalý(DGEO=1)và920quansátthuộcnhómkhôngđadạnghóakhuvựcđịalý (DGEO=0)(môhình2.2).Khiphânloạithành2nhómtheotiêuchíđadạnghóa ngànhkinhdoanhthìcó628quansátthuộcnhómđadạnghóangànhkinhdoanh (DSEC=1)và572quansátthuộcnhómkhôngđadạnghóangànhkinhdoanh (DSEC=0)(môhình2.5). Mứcđộđadạnghóakhuvựcđịalýcủacáccôngtytrungbìnhlà0,084nếuđo lườngtheochỉsốBerry-Herndahl,sốlượngbộphậnkhuvựcđịalýbìnhquânlà 1,365bộphận.Sovớiđadạnghóakhuvựcđịalýthìcáccôngtyniêmyếtcómức độđadạnghóangànhkinhdoanhcaohơn,trungbìnhlà0,199nếuđolườngbằng chỉsốBerry-Herndahlvàsốbộphậnngànhkinhdoanhtrungbìnhlà2,242bộ phận.Ngoàira,trongBảng5còntrìnhbàygiátrịtrungbìnhcủacácbiếnkiểmsoát trongthờikỳ5năm. 48 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
12. Bảng5.Thốngkêmôtảcácbiếntrongmôhình2 Biến Sốquansát Trungbình Độlệchchuẩn Nhỏnhất Lớnnhất IR 1.200 0,419 0,170 0,114 1,217 NG 1.200 1,365 0,866 1,000 10,000 BHG 1.200 0,084 0,177 0,000 0,974 NS 1.200 2,242 1,550 1,000 10,000 BHS 1.200 0,199 0,245 0,000 0,810 LMC 1.200 11,741 0,707 9,789 15,351 LEV 1.200 0,494 0,214 0,011 0,964 LIQ 1.200 2,227 2,546 0,193 31,876 ROA 1.200 0,056 0,082 -0,853 0,784 EFF 1.200 1,051 0,961 0,008 9,365 CI 1.200 0,217 0,198 0,000 0,923 MB 1.200 1,084 0,979 0,027 12,681 Nguồn:KếtquảthốngkêmôtảtừphầnmềmStata16 Kếtquảphântíchtươngquanmôhình2 Bảng6chothấyđadạnghóakhuvựcđịalývàđadạnghóangànhkinhdoanh đềucótươngquanâmvớirủirophihệthống.Cụthể,đadạnghóakhuvựcđịalýcó tươngquanâmlà-0,08nếuđượcđolườngbằngsốbộphậnkhuvựcđịalý(NG),là âm-0,05nếuthướcđođadạnghóakhuvựcđịalýlàchỉsốBerry-Herndahl(BHG), khiđolườngđadạnghóangànhkinhdoanhbằngsốbộphậnngànhkinhdoanh(NS) haychỉsốBerry-Herndahlđềucótươngquanâmlà-0,02vớirủirophihệthống. Bảng6.Kếtquảphântíchtươngquanmôhình2 IR NG BHG NS BHS LMC LEV LIQ ROA EFF CI MB IR 1,00 NG -0,08 1,00 BHG -0,05 0,83 1,00 NS -0,02 -0,08 -0,08 1,00 BHS -0,02 -0,09 -0,07 0,79 1,00 LMC -0,52 0,04 0,04 0,17 0,13 1,00 LEV 0,06 0,10 0,08 0,20 0,09 -0,08 1,00 LIQ 0,00 -0,05 -0,04 -0,11 -0,05 -0,02 -0,57 1,00 ROA -0,24 -0,01 0,01 -0,06 -0,06 0,31 -0,40 0,27 1,00 EFF 0,04 -0,02 0,00 -0,11 -0,20 -0,11 0,03 -0,09 0,18 1,00 CI -0,03 0,06 0,07 -0,02 -0,02 0,12 -0,02 -0,17 -0,02 0,03 1,00 MB -0,15 -0,01 0,02 -0,03 -0,08 0,51 -0,18 0,16 0,47 0,14 0,04 1,00 Nguồn:KếtquảphântíchtươngquantừphầnmềmStata16 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 49
13. Mốitươngquangiữacácbiếnkiểmsoátvớirủirophihệthốngđượcchialàm hai,baogồm:(i)nhómbiếnkiểmsoátcótươngquandươngvớirủirophihệthống làbẩytàichính(LEV)0,06;khảnăngthanhkhoản(LIQ)0,00;hiệuquảhoạtđộng (EFF)0,04;(ii)nhómbiếnkiểmsoátcótươngquanâmvớirủirophihệthốnglà quymôcôngty(LMC)-0,52,khảnăngsinhlời(ROA)-0,24,cơcấuchiphí(CI) -0,03vàcơhộităngtrưởng(MB)-0,15.Ngoàira,Bảng6còncungcấpkếtquả tươngquancặpgiữacácbiếnsửdụngtrongmôhình2. Kếtquảkiểmđịnhdạngmôhình2 KếtquảkiểmđịnhlựachọnmôhìnhphùhợpkhiướclượngMôhìnhtừ2.1đến 2.7(Bảng7)chothấymôhìnhphùhợpnhấtgiữa3môhìnhpooledOLS,FEMvà REMlàmôhìnhảnhhưởngcốđịnhFEM.Tiếptheo,tácgiảthựchiệncáckiểm địnhđểkiểmtracótồntạicáckhuyếttậtđốivớimôhìnhảnhhưởngcốđịnhFEM. Bảng7.CáckiểmđịnhlựachọndạngmôhìnhpooledOLS,FEMhayREM (từmôhình2.1đến2.7) Mô Loại Giátrị P_value Giữa Chọn hình kiểmđịnh thốngkê F(239,949)= PooledOLS 2.1 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,78 vàFEM Kiểmđịnh chi2(10)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 134,11 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 545,56 0,0000 vàREM F(239,951)= PooledOLS 2.2 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,91 vàFEM Kiểmđịnh chi2(8)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 129,63 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 561,28 0,0000 vàREM F(239,951)= PooledOLS 2.3 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,88 vàFEM Kiểmđịnh chi2(8)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 129,80 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 558,11 0,0000 vàREM F(239,951)= PooledOLS 2.4 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,91 vàFEM Kiểmđịnh chi2(8)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 130,39 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 561,53 0,0000 vàREM 50 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
14. Bảng7.CáckiểmđịnhlựachọndạngmôhìnhpooledOLS,FEMhayREM (từmôhình2.1đến2.7) (tiếptheo) Mô Loại Giátrị P_value Giữa Chọn hình kiểmđịnh thốngkê F(239,951)= PooledOLS 2.5 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,84 vàFEM Kiểmđịnh chi2(8)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 133,51 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 553,70 0,0000 vàREM F(239,951)= PooledOLS 2.6 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,84 vàFEM Kiểmđịnh chi2(8)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 149,14 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 544,22 0,0000 vàREM F(239,951)= PooledOLS 2.7 KiểmđịnhF Prob>F=0,0000 FEM 6,90 vàFEM Kiểmđịnh chi2(8)= FEMvà Prob>chi2=0,0000 FEM Hausman 144,99 REM chibar2(01)= Prob>chibar2 = PooledOLS KiểmđịnhLM REM 553,88 0,0000 vàREM Nguồn:KếtquảkiểmđịnhtừphầnmềmStata16 Kếtquảkiểmđịnhkhuyếttậtmôhình2.1đến2.7dạngFEM Bảng8chothấytồntạicáckhuyếttậttừmôhình2.1đến2.7dạngFEMnhưcó hiệntượngtựtươngquan,hiệntượngphươngsaisaisốthayđổivàphụthuộcchéo. Đểkhắcphụccáchiệntượngnày,giatăngtínhbềnvữngtrongkếtquảnghiêncứu, kếthừaĐặng&Nguyễn(2017),tácgiảướclượnghồiquyvớisaisốchuẩncủa Driscoll&KraayvàkếtquảđượctrìnhbàytrongBảng9. Bảng8.Kếtquảkiểmđịnhcáckhuyếttậtmôhình2.1đến2.7dạngFEM Kết Môhình Loạikiểmđịnh Giátrịthốngkê P_value luận 2.1 Tựtươngquan F(1,239)=29,533 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=38127,14 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,428 Pr=0,0000 Tồntại 2.2 Tựtươngquan F(1,239)=29,473 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=39032,21 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,572 Pr=0,0000 Tồntại TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 51
15. Bảng8.Kếtquảkiểmđịnhcáckhuyếttậtmôhình2.1đến2.7dạngFEM(tiếptheo) Kết Môhình Loạikiểmđịnh Giátrịthốngkê P_value luận 2.3 Tựtươngquan F(1,239)=29,430 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=39198,84 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,565 Pr=0,0000 Tồntại 2.4 Tựtươngquan F(1,239)=29,380 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=38899,49 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,543 Pr=0,0000 Tồntại 2.5 Tựtươngquan F(1,239)=29,362 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=37912,98 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,457 Pr=0,0000 Tồntại 2.6 Tựtươngquan F(1,239)=30,228 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=39665,96 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,337 Pr=0,0000 Tồntại 2.7 Tựtươngquan F(1,239)=29,758 Prob>F=0,0000 Tồntại Phươngsaisaisố chi2(240)=35644,23 Prob>chi2=0,0000 Tồntại thayđổi Phụthuộcchéo Pesaran'stest=16,250 Pr=0,0000 Tồntại Nguồn:KếtquảkiểmđịnhtừphầnmềmStata16 KếtquảhồiquyDriscoll&Kraaytừmôhình2.1đến2.7 Bảng9chothấyđadạnghóakhuvựcđịalýtácđộnglàmgiảmrủirophihệ thốngcủacôngty(môhình2.1,2.2,2.3).Đadạnghóangànhkinhdoanhcótác độngtăngrủirophihệthốngcủacôngty(môhình2.1,2.5,2.6,2.7).Quymôcông ty,đònbẩytàichínhvàkhảnăngsinhlờitácđộngngượcchiềulênrủirophihệ thốngcủacôngty.Cơhộităngtrưởngtácđộngcùngchiềulênrủirophihệthống. Khảnăngthanhkhoản,hiệuquảhoạtđộngvàcơcấuchiphíkhôngtácđộngcóý nghĩathốngkêlênrủirophihệthốngcủacôngty. Bảng9.TómtắtkếtquảhồiquyDriscoll&Kraaytừmôhình2.1đến2.7 Môhình Môhình Môhình Môhình Môhình Môhình Môhình 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 GM 0,022 GS -0,032 DM 0,018 52 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
16. Bảng9.TómtắtkếtquảhồiquyDriscoll&Kraaytừmôhình2.1đến2.7(tiếptheo) Môhình Môhình Môhình Môhình Môhình Môhình Môhình 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 DGEO -0,013 NG -0,011 BHG -0,024 DSEC 0,027 NS 0,009 BHS 0,037 LMC -0,147 -0,148 -0,147 -0,148 -0,147 -0,151 -0,148 LEV -0,029 -0,028 -0,025 -0,027 -0,036 -0,040 -0,031 LIQ -0,001 -0,001 -0,001 -0,001 -0,001 -0,001 -0,001 ROA -0,330 -0,333 -0,332 -0,335 -0,341 -0,339 -0,339 EFF -0,003 -0,004 -0,004 -0,004 -0,003 -0,003 -0,003 CI 0,032 0,028 0,029 0,028 0,029 0,027 0,026 MB 0,043 0,042 0,042 0,042 0,043 0,043 0,043 IMR -12,055 -20,418 -20,582 -20,352 -10,051 -13,452 -13,513 _CONS 2,126 2,154 2,160 2,152 2,120 2,167 2,150 Chúthích: , ,và*lầnlượttươngứngvớicácmứcýnghĩa1%,5%,và10% Nguồn:KếtquảhồiquytừphầnmềmStata16 4.2Thảoluậnkếtquảnghiêncứu 4.2.1Thảoluậnvềsựtácđộngcủađadạnghóađếnrủirophihệthống GiốngnhưkỳvọngthểhiệnởgiảthuyếtH1,tácgiảpháthiệnđadạnghóakhuvực địalýtácđộngngượcchiềuđếnrủirophihệthống.Kếtquảnghiêncứunàyphùhợp vớiLýthuyếtDanhmụcvàkếtquảnghiêncứucủaJafarinejad&cộngsự(2018).Khi côngtyđadạnghóakhuvựcđịalýgiúpcôngtycóđượcthịtrườngrộnglớnđểkhai thác,côngtycóthểđadạngdòngthunhập,thôngthườngnhàđầutưcóấntượngtốt vềcáccôngty“vươnrabiểnlớn”nàynêngiácổphiếucũngnhưtỷsuấtsinhlờicổ phiếuítbiếnđộnghơn,vìvậycóthểgiảmrủirophihệthốngcủacôngty. Khôngnhưkỳvọng(giảthuyếtH2),tráingượcvớiLýthuyếtDanhmụcvàkết quảnghiêncứucủaJafarinejad&cộngsự(2018)làđadạnghóangànhkinhdoanh làmgiatăngrủirophihệthống.Giảithíchchođiềunày,tácgiảchorằngđadạng hóangànhkinhdoanhcáccôngtysẽhoạtđộngtrongngànhkhácvớingànhcốtlõi, côngtychưacókinhnghiệmvềquảnlývàvậnhànhtrongngànhkinhdoanhmới này,phạmvithịtrườngkhôngthayđổinêncósựcạnhtranhkhốcliệtcủacáccông tyđanghoạtđộngtrongngànhvàcôngtyđadạnghóa.Thôngtinvềđadạnghóa ngànhkinhdoanhcủacôngtykhôngcóấntượngtốtđốivớicácnhàđầutưvìtrong quákhứcácnhàđầutưbiếtđếnnhiềutrườnghợpcôngtythấtbạitrongđadạng TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 53
17. hóangànhkinhdoanh.ĐiểnhìnhlàtrườnghợpcủaCôngtyCổphầnTậpđoànMai Linh,mởrộngngànhkinhdoanhsangnănglượng,càphê,trườnghọcvàthủyđiện lànhữngngànhcôngtykhôngcóthếmạnhnênbịthấtbạivàphải“quayvềcốtlõi”. CôngtyCổphầnĐầutưThếgiớiDiđộngđadạnghóasanglĩnhvựcphânphối dượcphẩmvàchưathànhcôngởngànhmớinày.Tươngtự,côngtycổphầnBán lẻkỹthuậtsốFPT(FPTRetail)cũngđangbùlỗchongànhdượcphẩm.Dòngtiền côngtybiếnđộngsẽlàmgiatăngđộbiếnđộngtrongtỷsuấtsinhlờichứngkhoán, từđótácđộnglàmtăngrủirophihệthốngcủacôngty. 4.2.2Thảoluậnsựtácđộngcủacácbiếnkiểmsoátđếnrủirophihệthống Giốngnhưkỳ vọng,quymôcôngty tácđộngngược chiềulênrủirophi hệ thống,kếtquảnghiêncứunàyphùhợpvớilýthuyếtchorằngnhữngcôngtycó quymôlớnsẽlàmgiảmrủirodotậndụngđượcnhiềucơhộihơntrongnhữnghoạt độngđadạngcôngty,nhàđầutưantâmhơnkhiđầutưvàocổphiếucủacáccông tycóquymôlớn. Khôngnhưkỳvọng,đònbẩytàichínhLEVtácđộngngượcchiềulênrủirophi hệthống,nhữngcôngtysửdụngnợnhiềutrongcấutrúcvốnsẽgiảmrủirophihệ thống.Giảithíchchođiềunày,tácgiảchorằngcáccôngtyđãsửdụnghiệuquả nguồnvốnvay,khicôngtycónguồnvốnvaylớnsẽtạođiềukiệnđểcáccôngtybù đắpchiphíhoạtđộngởnhữngbộphận,khuvựcđịalýkinhdoanhkémhiệuquả. Từđó,sẽgiúpcôngtygiảmđộbiếnđộngtrongdòngtiềnnênlàmgiảmrủirophi hệthốngcủacôngty. Giốngnhưkỳvọng,khảnăngsinhlờiROAtácđộngngượcchiềulênrủirophi hệthống,kếtquảnghiêncứunàyphùhợpvớilýthuyếttàichínhchorằngcáccông tyhoạtđộngcólờinhiềuthìítrủirohơn.Mộttrongnhữngtiêuchíảnhhưởngđến quyếtđịnhcủanhàđầutưkhiđầutư,haynắmgiữcổphiếucủacáccôngtylàkhả năngsinhlời.Cáccôngtycókhảnăngsinhlờicaosẽnhậnđượcsựquantâmcủa cácnhàđầutư,dođóđộbiếnđộngtronggiá,tỷsuấtsinhlờicổphiếusẽthấp,cho nêncótácđộnggiảmrủirophihệthốngcủacôngty. Giốngnhưkỳvọng,cơhộităngtrưởngMBtácđộngcùngchiềulênrủirophi hệthống,kếtquảnghiêncứunàytráingượcvớilýthuyếttàichínhnhưngphùhợp vớiKrapl(2015).Giảithíchchođiềunày,tácgiảchorằngcáccôngtyđượcnhà đầutưkỳvọnglớnthìđộbiếnđộngtrongtỷsuấtsinhlờicũnglớnnênrủirophi hệthốngcao. 4.2.3Thảoluậnsựtácđộngtráingượcnhaucủađadạnghóakhuvựcđịalývàđa dạnghóangànhkinhdoanhđếnrủirophihệthống Kếtquảnghiêncứuchothấyđadạnghóakhuvựcđịalýlàmgiảmrủirophi hệthốngnhưngđadạnghóangànhkinhdoanhlạilàmtăngrủirophihệthống. Nguyênnhânlàdonhữngvấnđềphátsinhkhiđadạnghóakhuvựcđịalýdễgiải 54 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
18. quyếtvàcónhiềuđiểmthuậnlợihơnsovớiđadạnghóangànhkinhdoanh.Vídụ nhưcácmáymócthiếtbị,côngnghệsửdụngchongànhcốtlõicủacôngtyđược tiếptụckhaithácđểtạoracáchànghóachocáckhuvựcđịalýkhácnhau,nhưng sẽkhôngphùhợpnếucôngtyđadạnghóangànhkinhdoanh,dẫnđếnviệctăngchi phíđầutưmáymócthiếtbị,côngnghệphụcvụchongànhmới.Khisảnxuấtvới quytrìnhcốđịnhđểtạoracùngmộtloạihànghóanhưtrước,nhưngvớisốlượng nhiềuhơnkhiđadạnghóakhuvựcđịalýsẽgiúpnângcaokinhnghiệmcủacông nhân,giảmtỷlệhànglỗi,tiếtkiệmchiphívàthờigiankhắcphụccáclỗitrongcông việc,từđógiatăngnăngsuất.Đadạnghóangànhkinhdoanhkhiếncôngnhântốn thờigianvậnhànhmáymócthiếtbị,làmquencôngnghệmớitừđógâylãngphí thờigianvàcôngsức,tỷlệhànglỗinhiềuhơn.Khiđadạnghóakhuvựcđịalýthì sựamhiểucủabanlãnhđạocấpcaovềchuyênmôncủangànhcôngtyđangkinh doanhvẫnkhôngthayđổisovớiđadạnghóangànhkinhdoanhthìsựamhiểuvề ngànhmớisẽkhôngnhiềutừđódẫnđếnviệcphânbổnguồnlựctàichínhsaitrong đadạnghóangànhkinhdoanhlớnhơnđadạnghóakhuvựcđịalý.Đồngthời,vì chưahiểurõvềngànhkinhdoanhmớinênvấnđềchiphíđạidiệnởnhữngcôngty đadạnghóangànhkinhdoanhsẽlớnhơnsovớicôngtyđadạnghóakhuvựcđịalý. KếtquảnghiêncứuchấpnhậngiảthuyếtH3chorằngcáccôngtycómứcđộđa dạnghóacaosẽcórủirophihệthốngthấphơn.Giữađadạnghóakhuvựcđịalý vàđadạnghóangànhkinhdoanhthìđadạnghóakhuvựcđịalýcómứcđộđadạng hóacaohơn(Jafarinejad&cộngsự,2018)docótácđộnglàmgiảmrủiro,cònđa dạnghóangànhkinhdoanhcómứcđộđadạnghóachưađủlớnđểgiảmrủirophi hệthốngcủacôngty. 5.Khuyếnnghịvàkếtluận Kếtquảnghiêncứuchothấyđadạnghóakhuvựcđịalýcótácđộnglàmgiảm rủirophihệthốngcủacôngty(chấpnhậngiảthuyếtH1)nhưngđadạnghóangành kinhdoanhcótácđộnggiatăngrủirophihệthốngcủacôngty(bácbỏgiảthuyết H2),cáccôngtycómứcđộđadạnghóacaosẽcórủirophihệthốngthấphơn(chấp nhậngiảthuyếtH3). LýthuyếtDanhmụccóthểứngdụngđểgiảithíchđượcsựtácđộngcủađadạng hóađếnrủirophihệthốngtrongtrườnghợpcôngtyđadạnghóakhuvựcđịalý, khôngứngdụngđểgiảithíchđượctrongtrườnghợpcôngtyđadạnghóangành kinhdoanh. Dựatrênkếtquảnghiêncứu,bàiviếtđềxuấtmộtsốkhuyếnnghịdànhchocác côngtyvàcácnhàđầutưtạiViệtNamnhưsau: 5.1Khuyếnnghịdànhchocôngty Thứnhất,khiquyếtđịnhđadạnghóa,côngtysẽcómộtsốlợiíchvàphảichịu mộtsốchiphí.Vìvậy,côngtycầnxácđịnhrõlợithếkinhdoanhcủacôngtyđểlựa TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 55
19. chọnhìnhthứcđadạnghóaphùhợp.Vớikếtquảnghiêncứunày,tácgiảđềxuất côngtycânnhắclựachọnđadạnghóakhuvựcđịalývìhìnhthứcnàygiúpcông tygiảmrủirophihệthống,mởrộngđượcthịtrườngvàvẫnhoạtđộngtrongngành kinhdoanhcốtlõicủacôngty. Thứhai,côngtythườngxuyênđánhgiámứcđộsửdụngnguồnlựctrongcôngty nhưđánhgiáviệckhaithácmáymócthiếtbịởcôngsuấtnào,từđócónhữngquyết địnhđúngđắnvềviệcphânbổnguồnlựctrongcôngty. Thứba,côngtycầnnhậnthứcrõquảntrịcôngtycóquymônhỏkhácvớiviệc quảntrịcôngtycóquymôlớn,khicôngtythựchiệnchiếnlượcđadạnghóangành kinhdoanhvàđadạnghóakhuvựcđịalý,quymôcôngtyđãlớnhơntrướcnêncần giatăngnănglựcquảntrịđểđápứngnhucầugiatăngquymôcôngty. 5.2Khuyếnnghịdànhchonhàđầutư Thứnhất,cácnhàđầutưdựatrênchấpnhậnrủirocủabảnthânđểraquyếtđịnh đầutư,nếunhàđầutưthuộcđốitượngchấpnhậnrủirođểtìmkiếmtỷsuấtsinhlời caothìnênđầutưvàocáccôngtyđadạnghóangànhkinhdoanhvàngượclại,nếu nhàđầutưmongmuốnthunhậpổnđịnhvớimứcrủirothấpvàtỷsuấtsinhlờithấp hơnnênđầutưvàocáccôngtyđadạnghóakhuvựcđịalý. Thứhai,khiđầutưvàocáccôngtyđadạnghóangànhkinhdoanh,cáccổđông cầnxemxétkỹchiếnlược,kếhoạchcủacôngtyđểbiểuquyếtvìlợiíchcủachính mình.CácnhàđầutưkhôngnênsửdụngLýthuyếtĐadạnghóadanhmụcđầutư đểgiảithíchđadạnghóangànhkinhdoanhcủacôngtytrongbốicảnhViệtNam. Ngoàirủirophihệthống,khithựchiệnchiếnlượctăngtrưởngbằngcáchđa dạnghóakhuvựcđịalýhay/vàđadạnghóangànhkinhdoanh,côngtyphảiđốimặt vớinhữngrủirohệthống,chonênnhữngnghiêncứutiếptheotácgiảsẽphântích sựtácđộngcủađadạnghóađếnrủirohệthốngcôngtytạiViệtNam. Tàiliệuthamkhảo Bettis,R.A.&Hall,W.K.(1982),“Diversicationstrategy,accountingdeterminedrisk, andaccountingdeterminedreturn”,TheAcademyofManagementJournal,Vol.25 No.2,pp.254-264. Campa, J.M. & Kedia, S. (2002), “Explaining the diversication discount”, Journal of Finance,Vol.57,pp.1731-1762. Chen, C.R. & Steiner, T.L. (2000), “An agency analysis ofrm diversication: the consequencesofdiscretionarycashandmanagerialriskconsiderations”,Reviewof QuantitativeFinanceandAccounting,Vol.14No.3,pp.247-260. Dastidar, P. (2009), “International corporate diversication and performance: doesrm self-selectionmatter?”,JournalofInternationalBusinessStudies,Vol.40No.1, pp.71-85. deAndrés,P.,DeLaFuente,G.&Velasco,P.(2017),“Doesitreallymatterhowarm diversies?Assets-in-placediversicationversusgrowthoptionsdiversication”, JournalofCorporateFinance,Vol.43,pp.316-339. 56 TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021)
20. Đặng,V.D.&Nguyễn,H.C.(2017),“Cácyếutốtácđộngđếncấutrúcvốncủacáccôngty niêmyếttạiViệtNam”,TạpchíKinhtếđốingoại,Số91,tr.46-58. Heckman, J.J. (1979), “Sample selection bias as a specication error”, Econometrica, Vol.47No.1,pp.153-161. Hughes,J.,Logue,D.E.&Sweeney,R.J.(1975),“Corporateinternationaldiversication andmarketassignedmeasuresofriskanddiversication”,TheJournalofFinancial andQuantitativeAnalysis,Vol.10No.4,pp.627-637. CụcĐầutưnướcngoài.(2020),“Báocáotìnhhìnhđầutưtrựctiếpnướcngoàinăm2020”, truycậpngày 10/3/2021. Jafarinejad,M.,Ngo,T.&Escobari,D.(2018),“Disentanglingtheimpactsofindustrial andglobaldiversicationonrmrisk”,GlobalFinanceJournal,Vol.37,pp.39- 56. Joehnk, M.D. & Nielsen, J.F. (1974), “The eects of conglomerate merger activity on systematicrisk”,TheJournalofFinancialandQuantitativeAnalysis,Vol.9No.2, pp.215-225. Krapl,A.A.(2015),“Corporateinternationaldiversicationandrisk”,InternationalReview ofFinancialAnalysis,Vol.37,pp.1-13. Lubatkin,M.&Chatterjee,S.(1994),“Extendingmodernportfoliotheoryintothedomain ofcorporatediversication:doesitapply?”,TheAcademyofManagementJournal, Vol.37No.1,pp.109-136. Markowitz,H.(1952),“PortfolioSelection”,TheJournalofFinance,Vol.7No.1,pp. 77-91. Reeb, D.M., Kwok, C.C.Y. & Baek, H.Y. (1998), “Systematic risk of the multinational corporation”,JournalofInternationalBusinessStudies,Vol.29No.2,pp.263-279. Ross, S.A., Westereld, R.W. & Jae, J.F. (2013), Corporate nance, New York, McGraw-Hill,Irwin. Thomas, D. & Eden, L. (2004), “What Is the Shape of Multinationality-Performance Relationship?”,MultinationalBusinessReview,Vol.12No.2,pp.89-110. Trang, K.H. & Nguyễn, Q. (2019), “Managers’ risk and time preferences in economic behavior: review from the experiments”, External Economics Review, No. 118, pp.33-49. Wernerfelt,B.(1984),“Aresource-basedviewoftherm”,StrategicManagementJournal, Vol.5No.2,pp.171-180. West,R.R.(1967),“’Homemade’diversicationvs.corporatediversication”,TheJournal ofFinancialandQuantitativeAnalysis,Vol.2No.4,pp.417-420. TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số137(05/2021) 57