Bài giảng Động vật học và phân loại động vật - Chương 10: Hệ tiết niệu - Nguyễn Hữu Trí

Nội dung text: Bài giảng Động vật học và phân loại động vật - Chương 10: Hệ tiết niệu - Nguyễn Hữu Trí

1. Chöông 10 Chương 10 Hệ tiết niệu Heä tieát nieäu 1. Các sản phẩm thải có Nitơ – a. Ammonia – b. Uré – c. Acid uric 2. Sự tiến hóa của hệ tiết niệu 3. Cấu trúc thận của động vật hữu nhũ 4. Chức năng của thận 5. Tuần hoàn thận 6. Điều hòa hoạt động thận 23/02/2016 1:43 SA 1 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 2 Nguyễn Hữu Trí Heää tieát nieäu Baøi tieát laø quaù trình thaûi caùc chaát baõ, caùc chaát dö thöøa qua quaù trình bieán döôõng ra khoûi cô theå, giuùp cô theå khoâng bò nhieãm ñoäc vaø giöõ ñöôïc caân baèng noäi moâi. Tham gia vaøo chöùc naêng naøy coù nhieàu cô quan phoái hôïp vôùi nhau nhö: heä hoâ haáp- heä tuaàn hoaøn- heä tieâu hoùa- heä tieát nieäu- da Dơi hút máu (Desmodus rotundas), một động vật có vú với hệ tiết niệu rất đặc biệt. 23/02/2016 1:43 SA 3 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 4 Nguyễn Hữu Trí Caùc saûn phaåm thaûi coù Nitô • Khi caùc amino acid vaø nucleic acid ñöôïc chuyeån hoùa, moät saûn phaåm taïo ra laø ammonia (NH3), laø moät chaát khaù Caùc saûn phaåm thaùi coù Nitô ñoäc nhöng coù theå ñöôïc loaïi ra thoâng qua mang cuûa caù xöông (teleost fish). Thuù chuyeån ammonia thaønh urea, moät chaát ít ñoäc hôn. Chim vaø boø saùt treân caïn chuyeån noù thaønh uric acid, moät chaát khoâng tan trong 300 – 500 mL/gN 50 mL/gN 10 mL/gN nöôùc. 1 bước xử lý 4 bước xử lý 15 bước xử lý 23/02/2016 1:43 SA 5 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 6 Nguyễn Hữu Trí 1
2. Loại sinh vật Cấu trúc Sản phẩm Các lưu ý tiết khác Söï tieán hoùa cuûa heä tieát nieäu Khí khổng, lổ vỏ Tinh thể không tan Thực vật Các tinh thể này được giữ trong cơ thể Không có cơ quan bài tiết - Thẩm thấu ra môi trường Xoang tràng và da gai Nguyên sinh động vật Không bào co bóp và thân lổ 23/02/2016 1:43 SA 7 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 8 Nguyễn Hữu Trí Söï tieán hoùa cuûa heä tieát nieäu Tieàn ñôn thaän ôû giun deïp • Ñoäng vaät khoâng xöông soáng Tieàn thaän Trung thaän ña baøo nhoû nhö giun deïp coù nhöõng caáu truùc phöùc taïp hôn ñeå baøi xuaát laø heä thoáng caùc oáng nhoû vôùi teá baøo ngoïn löûa (flame cell), vaø caùc loã baøi tieát caáu thaønh neân nguyeân thaän cuûa giun deïp. Caùc loâng rung Tieàn thaän (cilia) beân trong teá baøo ngoïn Haäu thaän löûa daãn chaát dòch töø cô theå nhôø hoaït ñoäng uoán mình. Caùc chaát baøi tieát sau ñoù ñöôïc toáng ra ngoaøi qua caùc loã thoâng vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi. 23/02/2016 1:43 SA 9 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 10 Nguyễn Hữu Trí Ñôn thaän ôû giun ñoát Caùc oáng Malpighi ôû coân truøng Caùc oáng Malpighi cuûa coân truøng laø phaàn • Haàu heát ñoäng vaät khoâng coù xöông soáng, môû roäng cuûa oáng tieâu hoùa, taém trong ví duï giun ñoát (annelid), coù ñôn thaän (metanephridia). Ñôn thaän goàm moät caùi dòch huyeát töông . Caùc teá baøo cuûa thaønh oáng vôùi choå môû vaøo khoang cô theå hình oáng coù theå haáp thu acid uric, K+ vaø caùc caùi pheãu goïi laø pheãu ñôn thaän chaát khaùc töø huyeát töông roài vaøo oáng nhoû (nephrostomes), moät oáng nhoû uoán khuùc nhôø vaøo quaù trình thaåm thaáu ngoaèn ngoeøo, moät phaàn oáng nhoû phoàng (osmotically). Phaân lôùn nöôùc ñöôïc taùi haáp leân ñeå tích tröõ goïi laø tuùi vaø moät loã ra qua thu (reabsorbed) qua thaønh ôû ruoät sau. thaønh cô theå goïi laø loã ñôn thaän. Muoái coù Caùc oáng Malpighi cuûa coân truøng gioáng theå ñöôïc taùi haáp thu töø nhöõng oáng naøy, nhö ñôn thaän cuûa giun ñoát laø nôi loaïi boû vaø chaát dòch (fluid) coù theå ñöôïc giöõ laïi. chaát thaûi Nitrogen vaø laø choã oån ñònh caân Nöôùc tieåu (urine) ñöôïc giaûi phoùng ra moâi tröôøng thoâng qua caùc loã ñôn thaän baèng nöôùc vaø muoái trong cô theå (nephridiopores). 23/02/2016 1:43 SA 11 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 12 Nguyễn Hữu Trí 2
3. Söï soáng trong nöôùc ngoït Söï thích nghi cuûa ñoäng vaät nöôùc ngoït • Caùc ñoäng vaät nöôùc ngoït ñoái phoù vôùi vaán ñeà caêng phoàng vaø maát muoái nhö theá naøo? • 1. Haàu heát chuùng khoâng bao giôø uoáng nöôùc • 2. Cô theå chuùng ñöôïc chaát nhaày bao phuû, giuùp ngaên caûn doøng nöôùc thöôøng xuyeân ñi vaøo • 3. Chuùng baøi xuaát moät löôïng lôùn nöôùc trong nöôùc tieåu loaõng • 4. Caùc teá baøo haáp thu muoái ñaëc bieät treân beà maët mang thu nhaän muoái moät caùch tích cöïc söû duïng ATP 23/02/2016 1:43 SA 13 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 14 Nguyễn Hữu Trí Söï soáng trong nöôùc maën Söï thích nghi cuûa ñoäng vaät nöôùc maën • Caùc ñoäng vaät nöôùc maën ñaáu tranh vôùi söï loaïi nöôùc vaø gaït boû muoái dö thöøa nhö theá naøo? • 1. Chuùng thöôøng xuyeân uoáng nöôùc bieån ñeå thay theá nöôùc ñaõ bò maát qua mang hay thaám qua beà maët cô theå. • 2. Chuùng baøi xuaát moät soá ion muoái (Mg++, SO4 ) vôùi moät löôïng nhoû nöôùc tieåu ñaäm ñaëc. • 3. Chuùng baøi xuaát Na+ vaø Cl- do caùc teá baøo tieát muoái ôû mang baèng vaän chuyeån tích cöïc ngöôïc gradient noàng ñoä söû duïng ATP. 23/02/2016 1:43 SA 15 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 16 Nguyễn Hữu Trí Caáu truùc thaän cuûa ñoäng vaät Khaùi nieäm höõu nhuõ • Heä tieát nieäu bao goàm ñoâi thaän, nieäu quaûn, baøng quang vaø nieäu ñaïo. • Heä tieát nieäu goùp phaàn duy trì caân baèng noäi moâ bôûi moät quaù trính phöùc taïp goàm: loïc, haáp thu chuû ñoäng, haáp thu thuï ñoäng, baøi tieát. • Keát quaû laø taïo ra nöôùc tieåu mang theo nhieàu chaát thaûi chuyeån hoùa 23/02/2016 1:43 SA 17 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 18 Nguyễn Hữu Trí 3
4. Cô quan heä tieát nieäu Thaän vaø vò trí cuûa baøng quang Moãi quaû thaän coù kích thöôùc 3 x 6 x12 cm, ñöôïc boïc trong moät bao lieân keát, naèm trong moät oå ñaày môõ goïi laø oå thaän vaø dính loûng leûo vôùi thaønh löng baèng moâ lieân keát. Caáu taïo cuûa thaän: Mieàn voû: maøu ñoû thaåm Mieàn tuûy: maøu nhaït hôn, goàm 9-12 thaùp Malpighi, ñænh quay vaøo trong, ñaùy quay ra ngoaøi. Beå thaän: maøu traéng, nôi chöùa nöôùc tieåu do caùc oáng goùp ôû thaùp Malpighi ñoå veà. Moãi thaän ñöôïc caáu taïo bôûi hôn moät trieäu ñôn vò thaän goïi laø nephron 23/02/2016 1:43 SA 23/02/2016 1:43 SA 19 Nguyễn Hữu Trí19 20 Nguyễn Hữu Trí Chöùc naêng cuûa thaän Chöùc naêng cuûa thaän Thaän coù moät maët loõm goïi laø • Nhu moâ thaän goàm vuøng voû vaø vuøng tuûy. ÔÛ roán thaän (hilus) nôi coù thaàn thaän ngöôøi vuøng tuûy coù töø 10-18 caáu truùc kinh ñi vaøo, maïch maùu vaø hình choùp goïi laø thaùp tuûy. maïch baïch huyeát ñi vaøo • Moãi thaän coù töø 1-4 trieäu nephron. Moãi vaø ñi ra, vaø nieäu quaûn ñi ra. nephron bao goàm tieåu caàu thaän, oáng löôïn Vaø moät maët loài. gaàn, caønh moûng vaø caønh daøy, quai Henle, oáng löôïn xa, oáng goùp vaø oáng thaúng. Beå thaän laø ñoaïn treân cuûa • Nephron laø ñôn vò chöùc naêng cuûa thaän nieäu quaûn, phình to thaønh 2, hoaëc 3 ñaøi thaän lôùn, moãi • Nöôùc tieåu ñöôïc taïo ra ôû thaän ñi qua nieäu quaûn ñeán baøng quang, löu tröõ taïm thôøi roài ñaøi thaän lôùn cho caùc ñöôïc thaûi ra ngoaøi qua nieäu ñaïo. nhaùnh nhoû hôn ñi ra goïi laø ñaøi thaän beù 23/02/2016 1:43 SA 21 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 22 Nguyễn Hữu Trí Chöùc naêng cuûa thaän Nguyeân thaän (Nephron) • Nguyeân thaän laø ñôn vò caáu truùc vaø chöùc naêng cho vieäc hình thaønh nöôùc tieåu, coù chöùa: 1. Tieåu theå thaän: laø thuaät ngöõ duøng chæ taäp hôïp caùc caàu thaän vaø coù voû bao quanh Caàu thaän (Glomerulus): chuøm mao maïch nang hoa • Nang Bowman’s : 2. OÁng thaän: oáng maø trong ñoù dòch chaûy qua • OÁng löôïn gaàn (Proximal convoluted tubule) • Quai Henle (Loop of Henle) • OÁng löôïn xa (Distal convoluted tubule) 23/02/2016 1:43 SA 23 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 24 Nguyễn Hữu Trí24 4
5. Fig. 30.12 Nguyeân thaän (Nephron) • 80-85% taát caû nguyeân thaän naèm ôû vuøng voû – Tieåu theå thaän naèm ôû vuøng ngoaøi cuûa mieàn voû • 15-20% nguyeân thaän naèm gaàn vuøng tuûy – Tieåu theå thaän naèm saâu trong mieàn voû gaàn mieàn tuûy 23/02/2016 1:43 SA 25 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 26 Nguyễn Hữu Trí26 Cuoän maïch + nang Bowman Nang Bowman = Tieåu caàu thaän • Moãi tieåu caàu thaän coù ñöôøng kính khoaûng 200mm, goàm moät • Laø phaàn ñaàu cuûa nguyeân thaän cuoän mao maïch goïi laø cuoän maïch tieåu caàu thaän • Ñoäng maïch höôùng taâm daãn maùu vaøo cuoän (glomerulus) ñöôïc bao quanh maïch tieåu caàu thaän, nôi coù moät maïng mao bôûi nang Bowman. Lôùp trong cuûa bao laø laù taïng (visceral maïch ñaëc bieät. layer) tröïc tieáp bao quanh • Söï loïc: Löïc thuûy tónh cuûa aùp löïc maùu ñaåy chuøm mao maïch tieåu caàu thaän. Lôùp ngoaøi cuûa bao laø dòch töø maùu vaøo trong nang Bowman. giôùi haïn ngoaøi cuûa tieåu caàu • Nöôùc loïc: dòch ñöôïc ñaåy ra bao goàm goïi laø laù thaønh (parietal layer) • Giöõa hai lôùp cuûa nang nhieàu thöù loaïi tröø teá baøo maùu vaø caùc Bowman laø khoang nieäu hay protein lôùn. khoang Bowman tieáp nhaän dòch ñaõ loïc qua thaønh mao maïch vaø laù taïng. 23/02/2016 1:43 SA 23/02/2016 1:43 SA 27 Nguyễn Hữu Trí27 28 Nguyễn Hữu Trí Chöùc naêng cuûa thaän Chöùc naêng cuûa thaän Loaïi boû caùc chaát coù thaûi cuûa quaù trình bieán döôõng. Ñieàu hoøa noàng ñoä chaát tan trong maùu. Vaän chuyeån qua teá 1. Söï loïc, aùp löïc loïc leân dòch cô theå taïo ra dòch loïc (nöôùc, baøo bieåu moâ ôû oáng muoái, ñöôøng, amino acids, chaát thaûi coù nito) thaän 2. Taùi haáp thu, haáp thu trôû laïi nhöõng chaát tan coù giaù trò (glucose, muoái, amino acid) töø dòch loïc 3. Söï tieát, söï theâm vaøo caùc phaân töû lôùn nhö ñoäc toá (toxin) vaø caùc chaát tan khaùc khi quaù thöøa vaøo dòch loïc 4. Söï thaûi ra, dòch loïc ñi ra khoûi heä thoáng thaän 23/02/2016 1:43 SA 29 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 30 Nguyễn Hữu Trí 5
6. Söï loïc Söï loïc filtration Maùu tôùi thaän töø moät ñoäng maïch lôùn laø Hai thaän saûn xuaát 125ml dòch ñoäng maïch höôùng loïc/phuùt trong ñoù 124ml taâm vaø vaøo trong caàu ñöôïc haáp thu laïi vaø chæ 1ml thaän cuûa moãi nguyeân ñöôïc thaûi ra nieäu quaûn thaän döôùi aùp suaát cao thaønh nöôùc tieåu. (70mmHg) aùp suaát naøy Trong 24 giôø coù khoaûng 800 thöïc teá ñaåy dung dòch lít maùu qua thaän taïo khoaûng goàm nöôùc, muoái, urea, 200 lít dòch loïc vaø chæ coù 1,5 vaø caùc phaân töû khaùc lít nöôùc tieåu ñöôïc taïo ra. vaøo trong nang Bowman 23/02/2016 1:43 SA 31 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 32 Nguyễn Hữu Trí32 Söï taùi haáp thu OÁng löôïn gaàn (Reabsorption) • Daøi hôn oáng löôïn xa, ôû gaàn caùc tieåu caàu thaän vaø naèm ôû vuøng voû. Caùc teá baøo bieåu moâ cuûa oáng löôïn gaàn coù Taùi haáp thu laø quaù trình di chuyeån baøo töông maøu hoàng, maët ñænh teá caùc chaát töø dòch baøo coù nhieàu vi nhung daøi 1mm taïo loïc trôû laïi vaøo bôø baøn chaûi. Do coù kích thöôùc lôùn, maùu moãi laùt caét ngang oáng löôïn gaàn coù töø 3-5 nhaân hình caàu 23/02/2016 1:43 SA 33 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 34 Nguyễn Hữu Trí34 OÁng löôïn gaàn 23/02/2016 1:43 SA 35 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 36 Nguyễn Hữu Trí 6
7. OÁng löôïn gaàn Quai henle Ñoàng thaám loïc taùi haáp thu • Hình chöõ U vôùi caønh xuoáng daøy, caønh xuoáng moûng, caønh leân moûng vaø caønh leân daøy. • 65-70% nöôùc, Na+, K+ • Caùc caønh xuoáng daøy coù ñöôøng kính ngoaøi khoaûng • - 100% glucose, HCO3 , 60 mm, ñoät ngoät thu heïp laïi coøn 12mm vaø lieân tuïc vôùi amino acid, citrate, peptide nhoû caønh xuoáng moûng. ÔÛ caønh moûng, loøng quai henle laø • 40-50% Ca2+ roäng, laø bieåu moâ laùt ñôn coù nhaân nhoâ vaøo loøng oáng. 3- • • 80-95% PO4 Khoaûng 1/7 toång caùc nephron naèm gaàn ranh giôùi mieàn voû vaø mieàn tuûy, caùc nephron naøy ñöôïc goïi laø caän tuûy. Caùc nephron coøn laïi ñöôïc goïi laø nephron voû. Taát caû caùc nephron ñeàu tham gia vaøo quaù trình loïc, haáp thu vaø baøi xuaát. • Tuy vaäy caùc nephron caän tuûy coù vai troø taïo gradient öu tröông trong moâ keõ vuøng tuûy, laø cô sôû cho thaän taïo ra nöôùc tieåu öu tröông. 23/02/2016 1:43 SA 37 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 38 Nguyễn Hữu Trí Quai Henle • Nephron caän tuûy coù quai Henle daøi, ñi saâu vaøo trong vuøng tuûy. Caùc quai Henle naøy coù caønh xuoáng daøy ngaén, caønh xuoáng moûng daøi, caønh leân moûng ngaén, caùnh leân daøy daøi. • Caùc nephron vuøng voû coù caønh xuoáng moûng ngaén vaø khoâng coù caønh leân moûng. • Quai Henle tham gia giöõ nöôùc, chæ coù nhöõng ñoäng vaät coù quai Henle môùi coù khaû naêng taïo nöôùc tieåu öu tröông vaø duy trì nöôùc trong cô theå. • Quai Henle taïo gradient öu tröông trong moâ keõ vuøng tuûy coù vai troø coâ ñoäng nöôùc tieåu khi chaûy qua thaønh oáng goùp. 23/02/2016 1:43 SA 39 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 40 Nguyễn Hữu Trí Quai Henle Caønh moûng cuûa quai Henle Caønh xuoáng moûng cuûa quai Henle cho nöôùc thaám qua töï do, coøn toaøn boä caønh leân khoâng cho nöôùc thaám qua. ÔÛ caønh leân daøy NaCl ñöôïc vaän chuyeån chuû ñoäng ra khoûi oáng ñeå taïo gradient öu tröông trong moâ keõ vuøng tuûy caàn cho söï coâ ñoïng nöôùc tieåu. Aùp suaát thuûy tónh ôû moâ keõ ñænh thaùp tuûy cao gaáp 4 laàn aùp suaát thuûy tónh cuûa maùu 23/02/2016 1:43 SA 41 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 42 Nguyễn Hữu Trí 7
8. Quai Henle: Caønh daøy ñi leân OÁng löôïn xa • Caønh leân quai Henle ñi trôû veà vuøng voû, trôû neân ngoaèn ngoeøo vaø trôû thaønh oáng löôïn xa. OÁng löôïn xa coù caáu taïo gioáng caønh leân daøy, coù bieåu moâ vuoâng hay truï ñôn. • OÁng löôïn xa khaùc oáng löôïn gaàn (caû hai oáng ñeàu naèm trong vuøng voû) ôû choå khoâng coù bôø baøn chaûi, khoâng coù caùc vi oáng ôû maët ñænh, vaø teá baøo coù kích thöôùc nhoû hôn. 23/02/2016 1:43 SA 43 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 44 Nguyễn Hữu Trí Söï tieát (Secretion) OÁng löôïn xa Söï cheá tieát laø di chuyeån caùc chaát coù trong maùu vaø ñöa chuùng vaøo trong dòch loïc •ÔÛ oáng löôïn xa coù söï trao ñoåi ion neáu aldosterone ôû noáng ñoä cao: haáp thu Na+, vaø baøi xuaát K+. CÔ cheá naøy taùc ñoäng ñeán toång löôïng muoái trong cô theå. OÁng löôïn xa coøn cheá tieát H+, amonium vaøo nöôùc tieåu, hoaït ñoäng naøy nhaúm duy trì caân baèng acid-kieàm trong maùu. 23/02/2016 1:43 SA 45 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 46 Nguyễn Hữu Trí OÁng thaúng OÁng goùp vaø oáng thaúng • Nöôùc tieåu ñi töø oáng löôïn xa ñeán oáng goùp roài hôïp vôùi caùc oáng goùp khaùc hình thaønh oáng thaúng lôùn hôn, caøng ñeán gaàn ñænh cuûa thaùp tuûy thì oáng thaúng caøng lôùn hôn. • Caùc oáng goùp coù bieåu moâ vuoâng ñôn, ñöôøng kính khoaûng 40mm. Khi ñi saâu vaøo vuøng tuûy, caùc teá baøo oáng goùp cao daàn trôû thaønh teá baøo truï, ñöôøng kính oáng goùp coù theå leân tôùi 200mm khi ñeán ñænh thaùp tuûy. • Trong vuøng tuûy, caùc oáng thaúng laø caáu truùc chính ñaûm nhaän vieäc coâ ñaëc nöôùc tieåu 23/02/2016 1:43 SA 47 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 48 Nguyễn Hữu Trí 8
9. OÁng goùp Teá baøo caän tieåu caàu • Naèm trong ñoäng maïch höôùng taâm nôi tieáp xuùc vôùi oáng löôïn xa, ôû ñaây coù caùc teá baøo cô trôn ñöôïc goïi laø teá baøo caän tieåu caàu (juxtaglomerular cell = teá baøo JC). • Nhöõng teá baøo JG coù chöùa moät löôïng lôùn caùc haït cheá tieát coù chöùa renin • Khi huyeát aùp thaáp, teá baøo JC giaûi phoùng renin 23/02/2016 1:43 SA 49 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 50 Nguyễn Hữu Trí Phöùc hôïp caän tieåu caàu thaän Phöùc hôïp caän tieåu caàu • Caïnh tieåu caàu thaän, teá baøo cô trôn ôû aùo giöõa cuûa ñoäng maïch ñeán bieán ñoåi thaønh caùc teá baøo caän tieåu caàu, baøo töông coù nhieàu haït cheá tieát. Chaát tieát cuûa teá baøo caän tieåu caàu coù vai troø duy trì huyeát aùp. Veát ñaëc ôû oáng löôïn xa thöôøng naèm gaàn ñoäng maïch ñeán coù caùc teá baøo caän tieåu caàu. Teá baøo caän tieåu caàu cuûa ñoäng maïch ñeán cuøng vôùi veát ñaëc taïo neân phöùc hôïp caän tieåu caàu. • Ngoaøi ra phöùc hôïp caän tieåu caàu coøn coù caùc teá baøo goïi laø caùc teá baøo gian mao maïch ngoaøi tieåu caàu 23/02/2016 1:43 SA 51 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 52 Nguyễn Hữu Trí Loå nieäu quaûn Nieäu Baøng quang quaûn Baøng (Bladder) quang ôû • Baøng quang vaø caùc oáng daãn tieåu ( ñaøi nöõ vaø thaän, beå thaän, nieäu quaûn) löu tröõ nöôùc nieäu ñaïo tieåu ñöôïc taïo ra ôû thaän vaø daãn ra ngoaøi • Thaønh cuûa nieäu quaûn trôû neân daøy hôn khi tieán ñeán baøng quang. Vuøng tam giaùc • Nieâm maïc baøng quang vaø caùc oáng daãn tieåu coù bieåu moâ chuyeån daïng, lôùp ñeäm Cô thaét phía trong nieäu ñaïo coù moâ lieân keát thöa vaø ñaëc. Quanh lôùp ñeäm coù caùc sôïi cô trôn beän vaøo nhau Cô thaét phía ngoaøi nieäu ñaïo Maøng ngaên 23/02/2016 1:43 SA 53 Nguyễn Hữu Trí53 23/02/2016 1:43 SA 54 Nguyễn Hữu Trí nieäu –sinh duïc 9
10. Nieäu Baøng quang ôû nam Nieäu ñaïo ôû nöõ quaûn • Nieäu quaûn ôû nöõ bao chaët quanh phía tröôùc vaønh aâm ñaïo. • Coù bieåu moâ laùt taàng vaø moät soá vuøng coù bieåu moâ truï giaû taàng. • Ñoaïn giöõa nieäu ñaïo nöõ coù cô vaân xeáp voøng, co thaét theo yù muoán Loå nieäu quaûn • Noù môû ra veà phía tröôùc tôùi aâm ñaïo vaø phía sau tôùi aâm vaät Cô thaét trong Vuøng tam • Daøi 3-4 cm nieäu ñaïo giaùc – Nieäu ñaïo ôû nöõ ngaén daãn ñeán deã bò nhieãm truøng Cô thaét ngoaøi nieäu ñaïo 23/02/2016 1:43 SA 55 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 56 Nguyễn Hữu Trí Nieäu ñaïo ôû nam •Nieäu ñaïo ôû nam coù ba ñoaïn Tuaàn hoaøn thaän • Moãi thaän nhaän maùu töø moät ñoäng maïch • Nieäu ñaïo tieàn lieät : ñi qua Nieäu ñaïo thaän, thöôøng chia hai nhaùnh tröôùc khi ñi tuyeán tieàn lieät naèm saùt baøng xoáp quang vaøo thaän, nhaùnh ñi tôùi phaàn tröôùc thaän, moät nhaùnh ñi ra phaàn sau thaän. Khi ôû roán thaän • Nieäu ñaïo maøng : daøi chæ 1cm, coù bieåu moâ truï taàng caùc nhaùnh naøy phaân chia tieáp cho caùc hay giaû taàng, bao quanh ñoäng maïch gian thuøy naèm xen giöõa caùc nieäu ñaïo maøng coù caùc sôïi vuøng thaùp thaän. co thaét laø cô vaân Nieäu ñaïo maøng • ÔÛ vuøng ranh giôùi voû –tuûy, caùc ñoäng maïch • Nieäu ñaïo xoáp: Daøi khoaûng: Nieäu ñaïo gian thuøy cho ra caùc ñoäng maïch cung. 20 cm tieàn lieät 23/02/2016 1:43 SA 57 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 58 Nguyễn Hữu Trí • Caùc tieåu ñoäng maïch ñi coù ôû caùc nephron • Caùc ñoäng maïch gian tieåu thuøy xuaát phaùt caän tuûy seõ taïo neân caùc mao maïch daøi vaø töø caùc ñoäng maïch cung vaù chaïy vaøo maûnh. Caùc maïch maùu naøy chaïy thaúng vuøng voû theo höôùng thaúng goùc vôùi voû vaøo vuøng tuûy roài laïi voøng ñeán ranh giôùi thaän. giöõa vuøng voû tuûy, ñöôïc goïi laø caùc maïch thaúng (Vasa recta) • Caùc ñoäng maïch gian tieåu thuøy cho ra caùc ñoäng maïch höôùng taâm cung caáp • Caùc mao maïch ôû phaàn ngoaøi cuøng voû thaän vaø voû xô thaän saùp nhaäp laïi taïo neân maùu cho caùc cuoän mao maïch thaän. caùc tónh maïch sao roài ñoå vaøo tónh maïch Maùu töø cuoän mao maïch tieåu caàu thaän gian tieåu thuøy. Caùc tónh maïch tieáp tuïc ñi ñoå vaøo ñoäng maïch ly taâm, roài phaân theo höôùng ngöôïc laïi cuûa caùc ñoäng nhaùnh moät laàn nöõa taïo thaønh maïng löôùi maïch. Maùu töø tónh maïch gian tieåu thuøy ñoå mao maïch quanh oáng cung caáp maùu vaøo tónh maïch cung, vaø töø ñoù ñeán tónh nuoâi oáng löôïn gaàn vaø oáng löôïn xa, vaø maïch gian thuøy, tónh maïch thaän vaø töø ñoù mang ñi caùc ion ñaõ haáp thu cuøng caùc ñi ra khoûi thaän chaát coù troïng löôïng phaân töû thaáp. 23/02/2016 1:43 SA 59 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 60 Nguyễn Hữu Trí 10
11. Tuaàn hoaøn thaän Nang Bowman OÁng löôïn gaàn Ñoäng maïch thaän Ñoäng maïch Ñoäng maïch gian thuøy höôùng taâm Ñoäng maïch cung Ñoäng maïch gian tieåu thuøy Ñoäng maïch Ñoäng maïch höôùng taâm ly taâm OÁng löôïn xa Cuoän mao maïch tieåu caàu thaän Ñoäng maïch ly taâm •Tónh maïch sao •Tónh maïch gian tieåu thuøy Nhaùnh ñi xuoáng •Tónh maïch cung cuûa quai Henle OÁng goùp •Tónh maïch gian thuøy •Tónh maïch thaän Quai Henle vaø maïng mao maïch 23/02/2016 1:43 SA 61 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 62 Nguyễn Hữu Trí 61 62 Ñieàu hoøa thaän: hormone Ñieàu hoøa thaän: hormone Angiotension II chæ kích • Antidiuretic hormone (ADH) ~ ñöôïc tieát ra thích tuyeán treân thaän tieát laøm taêng tính thaám cuûa oáng löôïn xa vaø oáng aldosterone; hoaït ñoäng goùp ñoái vôùi nöôùc (H2O quay trôû laïi cô theå); trong oáng löôïn xa ñeå taùi bò öùc cheá bôûi alcohol vaø coffee haáp thu nhieàu hôn sodium, • Juxtaglomerular apparatus (JGA) ~ giaûm söï do ñoù gia taêng huyeát aùp haáp thu muoái >enzyme renin khôûi ñaàu cho (RAAS) vieäc chuyeån angiotension (protein huyeát Atrial natriuretic hormon töông) thaønh angiotension II (peptide); gia (ANH) ~ do caùc vaùch taâm taêng huyeát aùp vaø theå tích maùu nhôø co nhó tieát ra; öùc cheá vieäc giaûi maïch phoùng renin, öùc cheá taùi haáp thu muoái vaø öùc cheá giaûi phoùng aldosterone 23/02/2016 1:43 SA 63 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 64 Nguyễn Hữu Trí Heä thoáng Renin-Angiotensin Angiotensin II • Renin laø moät enzyme phaân caét protein huyeát töông angiotensinogen thaønh angiotensin I. – Angiotensinogen ñöôïc toång hôïp ôû gan (liver) • Angiotensin II laø nguyeân nhaân: • Angiotensin I seõ ñöôïc chuyeån thaønh – Gaây co maïch cô theå (gia taêng huyeát aùp) angiotensin II bôûi Angiotensin Converting Enzyme (ACE) ôû phoåi – Laøm mieàn voû tuyeán treân thaän giaûi phoùng aldosterone (lung) – Thuyø sau tuyeán yeân giaûi phoùng antidiuretic hormone (ADH). • Angiotensin II laø moät nhaân toá gaây co maïch maïnh vaø vì vaäy laøm gia taêng huyeát aùp (BP). • Aldosterone seõ laø nguyeân nhaân laøm cho teá baøo oáng • Söï gia taêng BP seõ laøm taêng aùp löïc loïc ôû caàu thaän löôïng xa vaø teá baøo oáng goùp taùi haáp thu nhieàu hôn Na+ vaø vì vaäy taêng haáp thu nöôùc. • ADH seõ laøm oáng goùp vaø oáng löôïn xa gia taêng taùi haáp thu nöôùc. – Nöôùc naøy seõ ñöôïc taùi haáp thu vaøo trong mao maïch beân (peritubular capillaries) laøm taêng caû theå tích maùu laãn huyeát aùp. 23/02/2016 1:43 SA 65 Nguyễn Hữu Trí65 23/02/2016 1:43 SA 66 Nguyễn Hữu Trí66 11
12. Kiểm soát sự phóng thích aldosteron Ảnh hưởng angiotensin II lên sự và hệ Renin – Angiotensin Enzym Renin ở ACE-Angiotensin tổng hợp aldosteron Angiotensinogen tế bào Angiotensin I converting ở gan gần cầu thận Decapeptid vô hoạt Enzym ở phổi, juztaglomerular huyết tương • Sinh tổng hợp aldosteron được kích thích bởi Angiotensin II, ACTH và nồng độ cao Angiotensinase Angiotensin II của ion K+ Octapeptid Angiotensin IV Angiotensin III • Angiotensin → gây co mạch tăng huyết Hexapeptid Heptapeptid áp • Captoril là chất ức chế ACE (Angiotensin Sản phẩm phân giải có hoạt tính yếu hơn converting enzyme) → giảm angiotensin II, điều trị huyết áp cao và suy tim Sản xuất, phóng Co mạch Gây khát Angiotensin 23/02/2016 1:43 SA 67 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 68 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 69 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 70 Nguyễn Hữu Trí Renin-angiotensin- • Theå tích maùu thaáp seõ hoaït hoùa heä thoáng renin-angiotensin- aldosterone. aldosterone system (RAAS) • (1) Theå tích maùu thaáp keát hôïp vôùi vieäc giaûm noàng ñoä ion Na+ trong maùu. • (2) Giaûm löôïng maùu chaûy qua phöùc hôïp caän tieåu caàu • (3) Phöùc hôïp giaûi phoùng renin vaøo maùu, noù seõ xuùc taùc taïo angiotensin I töø angiotensinogen. • (4) Angiotensin I ñöôïc chuyeån thaønh daïng hoaït hoùa, laø angiotensin II. • (5) Angiotensin II kích thích co maïch maùu vaø • (6) phoùng thích aldosterone töø vuøng voõ tuyeán treân thaän • (7) Aldosterone kích thích söï taùi haáp thu Na+ trong oáng löôïn xa. • (8) Laøm taêng N noàng ñoä Na+ taùi haáp thu theo sau ñoù laø söï taêng taùi haáp thu cuûa Cl – vaø nöôùc. • (9) Ñieàu naøy laøm taêng theå tích maùu. Söï taêng theå tích maùu laøm giaûi phoùng atrial natriuretic hormone coù taùc duïng öùc cheá söï phoùng thích aldosterone. Hai heä thoáng naøy hoaït ñoïng vôùi nhau ñeå duy trì caân baèng noäi moâi. 23/02/2016 1:43 SA 71 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 72 Nguyễn Hữu Trí 12
13. Cân bằng nước và muối Cân bằng pH Thaän caân baèng nöôùc vaø chaát ñieän giaûi cô theå, laø nôi saûn xuaát renin tham gia ñieàu hoøa huyeát aùp. Thaän cuõng laø nôi toång hôïp erythropoietin kích thích taïo hoàng caàu. Erythropoietin coøn thuûy phaân vitaminD3 thaønh daïng hoaït ñoäng. 23/02/2016 1:43 SA 73 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 1:43 SA 74 Nguyễn Hữu Trí Chạy thận nhân tạo 23/02/2016 1:43 SA 75 Nguyễn Hữu Trí 13