Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học môi trường - Chương 6: Các kỹ thuật thu thập dữ liệu áp dụng trong khoa học môi trường - Lê Quốc Tuấn

Nội dung text: Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học môi trường - Chương 6: Các kỹ thuật thu thập dữ liệu áp dụng trong khoa học môi trường - Lê Quốc Tuấn

1. Caùc kyõ thuaät thu thaäp döõ lieäu aùp duïng trong Khoa hoïc Moâi tröôøng TS. Leâ Quoác Tuaán Khoa Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân Ñaïi hoïc Noâng Laâm Tp. HCM
2. Thieát keá vaø phaùt trieån Phaùt trieån Thieát keá Phaùt trieån keá caùc coâng cuï khaûo saùt baûng caâu hoûi khaûo saùt hoaïch phoûng vaán Caùc nguoàn Choïn maãu döõ lieäu Caùc phaân tích Ñònh löôïng Ñònh tính Thu thaäp soá lieäu ban ñaàu Phaân tích Phaân tích döõ lieäu Caùc keát quaû Thaûo luaän vaø phaùt trieån moâ hình Caùc böôùc thieát keá moät nghieân cöùu
3. Nghieân cöùu taøi lieäu MuMuïcïc ñíñíchch nghieânnghieân ccöùöùuu tataøiøi lielieäuäu • Thu thaäp nhöõng thoâng tin sau: 9 Cô sôû lyù thuyeát lieân quan ñeán chuû ñeà nghieân cöùu 9 Thaønh töïu lyù thuyeát lieân quan 9 Keát quaû nghieân cöùu ñaõ coâng boá 9 Soá lieäu thoáng keâ Trong nghieân cöùu taøi lieäu, ngöôøi nghieân cöùu phaûi phaân tích vaø toång hôïp taøi lieäu
4. Nghieân cöùu taøi lieäu PhaânPhaân ttííchch cacaùcùc nguonguoànàn tataøiøi lielieäuäu • Chuûng loaïi taøi lieäu 9 Taïp chí vaø baùo caùo khoa hoïc trong ngaønh 9 Taùc phaåm khoa hoïc 9 Taïp chí vaø baùo caùo khoa hoïc ngoaøi ngaønh 9 Taøi lieäu löu tröõ 9 Thoâng tin ñaïi chuùng Caùc nguoàn taøi lieäu luoân toàn taïi döôùi 2 daïng: Caáp I (taøi lieäu goác) vaø Caáp II (trích daãn, toång hôïp töø taøi lieäu caáp I)
5. Nghieân cöùu taøi lieäu PhaânPhaân ttííchch cacaùcùc nguonguoànàn tataøiøi lielieäuäu • Taùc giaû vaø nhoùm taùc giaû 9 Taùc giaû trong ngaønh hay ngoaøi ngaønh 9 Taùc giaû trong nöôùc hay ngoaøi nöôùc
6. Nghieân cöùu taøi lieäu ToToångång hôhôïpïp tataøiøi lielieäuäu • Toång hôïp taøi lieäu bao goàm: 9 Boå tuùc taøi lieäu sau khi phaân tích, phaùt hieän ra nhöõng thieáu soùt sai leäch 9 Löïa choïn taøi lieäu, chæ choïn nhöõng thoâng tin caàn thieát ñeå xaây döïng luaän cöù 9 Toùm löôït vaø saép xeáp taøi lieäu 9 Moâ hình hoùa yù töôûng töø taøi lieäu: Ñaây laø böôùc quan troïng trong NC taøi lieäu.
7. Khaûo saùt thöïc ñòa • Laø quan saùt ñeå laáy thoâng tin • Ñöôïc söû duïng trong NCKH Töï nhieân, Xaõ hoäi vaø Coâng ngheä • Trong khaûo saùt thöïc ñòa, ngöôøi NC chæ quan saùt nhöõng gì ñaõ vaø ñang toàn taïi. • Nhöôïc ñieåm cuûa Khaûo saùt thöïc ñòa laø chaämchaïpvaøthuïñoäng
8. Khaûo saùt thöïc ñòa PhaânPhaân loaloaïïii khakhaûûoo sasaùtùt ththöïöïcc ññòaòa 1. Theo möùc ñoä chuaån bò ¾ Quan saùt chuaån bò tröôùc: laø quan saùt theo moät keá hoaïch ñaõ chuaån bò töø tröôùc ¾ Quan saùt khoâng chuaån bò tröôùc: laø quan saùt ngaãu nhieân khi ngöôøi nghieân cöùu baét gaëp söï kieän
9. Khaûo saùt thöïc ñòa PhaânPhaân loaloaïïii khakhaûûoo sasaùtùt ththöïöïcc ññòaòa 2. Theo quan heä giöõa ngöôøi quan saùt vaø ngöôøi bò quan saùt ¾ Quan saùt khoâng tham döï: laø quan saùt trong ñoù ngöôøi quan saùt chæ ñoùng vai ngöôøi ghi cheùp thuaàn tuùy ¾ Quan saùt tham döï: laø quan saùt trong ñoù ngöôøi quan saùt hoøa nhaäp vaøo ñoái töôïng khaûo saùt nhö moät thaønh vieân
10. Khaûo saùt thöïc ñòa PhaânPhaân loaloaïïii khakhaûûoo sasaùtùt ththöïöïcc ññòaòa 3. Theo muïc ñích naém baét baûn chaát ñoái töôïng quan saùt ¾ Quan saùt hình thaùi: laø quan saùt hình daïng beân ngoaøivaøcaùcyeáutoácaáuthaønhtoåchöùc ¾ Quan saùt chöùc naêng: laø quan saùt baûn chaát caùc nhieäm vuï cuûa heä thoáng
11. Khaûo saùt thöïc ñòa PhaânPhaân loaloaïïii khakhaûûoo sasaùtùt ththöïöïcc ññòaòa 4. Theo muïc ñích xöû lyù thoâng tin ¾ Quan saùt moâ taû: laø quan saùt ñeå nhaän daïng bieåu hieän beân ngoaøi cuûa heä thoáng; traïng thaùi cuûa heä thoáng, cuûa caùc phaàn töû cuûa heä thoáng. ¾ Quan saùt phaân tích: laø quan saùt ñeå phuïc vuï muïc tieâu phaân tích heä thoáng
12. Khaûo saùt thöïc ñòa PhaânPhaân loaloaïïii khakhaûûoo sasaùtùt ththöïöïcc ññòaòa 5. Theo tính lieân tuïc cuûa quan saùt ¾ Quan saùt lieân tuïc: laø quan saùt theo toaøn boä dieãn tieán cuûa quaù trình ¾ Quan saùt ñònh kyø: laø quan saùt khoâng lieân tuïc vôùi moät khoaûng caùch nhaát ñònh veà thôøi gian ¾ Quan saùt chu kyø: laø quan saùt dieãn tieán theo chu kyø cuûa ñoái töôïng quan saùt ¾ Quan saùt töï ñoäng theo chöông trình
13. Khaûo saùt thöïc ñòa PhaânPhaân loaloaïïii khakhaûûoo sasaùtùt ththöïöïcc ññòaòa 6. Theo caùc phöông tieän ñöôïc söû duïng trong quan saùt ¾ Tröïc tieáp quan saùt taïi ñòa baøn nghieân cöùu ¾ Söû duïng caùc phöông tieän ghi aâm ghi hình ¾ Söû duïng caùc phöông tieän ño löôøng
14. Phoûng vaán • Ñöa ra caâu hoûi vôùi ngöôøi ñoái thoaïi ñeå thu thaäp thoâng tin. • Tröôùc heát phaûi choïn ngöôøi ñoái thoaïi • Caàn phaân tích taâm lyù ñoái taùc. Ñoái vôùi moãi ñoái taùc caàn phaûi coù caùch tieáp caän khaùc nhau.
15. Phoûng vaán PhaânPhaân loaloaïïii phophoûûngng vavaánán 1. Theo muïc ñích phoûng vaán - Phoûng vaán ñeå phaùt hieän - Phoûng vaán saâu ñeå khai thaùc chi tieát hôn veà moät chuû ñeà
16. Phoûng vaán PhaânPhaân loaloaïïii phophoûûngng vavaánán 2. Theo muïc möùc ñoä chuaån bò - Phoûng vaán coù chuaån bò tröôùc: laø phoûng vaán theo keá hoaïch, thaäm chí coù theå gôûi caâu hoûi cho ngöôøi ñöôïc phoûng vaán tröôùc - Phoûng vaán khoâng chuaån bò tröôùc: laø phoûng vaán theo tình huoáng ngaãu nhieân, baát chôït
17. Phoûng vaán PhaânPhaân loaloaïïii phophoûûngng vavaánán 3. Theo tính tröïc tieáp - Phoûng vaán tröïc tieáp - Phoûng vaán qua ñieän thoaïi Duø hình thöùc phoûng vaán theá naøo, thì caùch ñaët caâu hoûi ñaëc bieät quan troïng, vì noù coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán keát quaû phoûng vaán
18. Hoäi nghò khoa hoïc • Hoäi nghò khoa hoïc laø söï thaûo luaän cuûa caùc nhoùm chuyeân gia. • Ñöa ra chuû ñeà ñeå tranh luaän, phaân tích, phaûn hoài • Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø caùc yù kieán thöôøng bò chi phoái bôûi nhöõng ngöôøi coù taøi huøng bieän, coù ñòa vò so vôùi nhöõng ngöôøi tham gia. • Khaéc phuïc nhöôïc ñieåm baèng caùch taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho moïi ngöôøi ñeàu phaùt bieåu yù kieán
19. Hoäi nghò khoa hoïc CaCaùcùc loaloaïiïi hohoäiäi nghònghò • Thaûo luaän baøn troøn • Hoäi thaûo khoa hoïc • Lôùptaäphuaán • Hoäi nghò khoa hoïc
20. Hoäi nghò khoa hoïc TieTieánán trtrììnhnh cucuûûaa momoätät hohoäiäi nghònghò • Thuyeát trình • Caâu hoûi • Bình luaän • Boå sung • Kieán nghò • Ghi nhaän
21. Hoäi nghò khoa hoïc KyKyûû yeyeáuáu khoakhoa hohoïïcc Laø aán phaåm coâng boá caùc coâng trình nghieân cöùu, caùc thaûo luaän trong khuoân khoå cuûa hoäi nghò Kyû yeáu ñöôïc coâng boá nhaèm ghi nhaän muïc ñích ghi nhaän hoaït ñoäng cuûa moät hoäi nghò.
22. Hoäi nghò khoa hoïc HHììnhnh ththöùöùcc cucuûûaa momoätät kykyûû yeyeáuáu khoakhoa hohoïcïc Phaàn I. Phaàn bìa Phaàn II. Sô ñoà toå chöùc hoäi nghò Phaàn III. Caùc baùo caùo vaø thoâng baùo khoa hoïc Phaàn IV. Phuï luïc
23. Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi • Laø phöông phaùp ñöôïc aùp duïng phoå bieán • Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi thöïc chaát laø moät cuoäc phoûng vaán • Keát quaû ñieàu tra phuï thuoäc vaøo vieäc chuaån bò caùc caâu hoûi • Veà maët kyõ thuaät, phöông phaùp naøy coù 3 loaïi coâng vieäc phaûi quan taâm: • Choïn maãu • Thieát keá baûng caâu hoûi • Xöû lyù keát quaû ñieàu tra
24. Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi Choïn maãu • Vieäc choïn maãu phaûi ñaûm baûo tính ngaãu nhieân • Maãu phaûi mang tính ñaïi dieän • Khoâng choïn maãu theo ñònh höôùng chuû quan cuûa ngöôøi nghieân cöùu • Coù 2 caùch tieáp caän choïn maãu: Phi xaùc xuaát hoaëc Xaùc xuaát
25. Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi Thieát keá baûng caâu hoûi • Baûng caâu hoûi caàn 2 noäi dung: (1) Loaïi caâu hoûi (2) Traät töï logic cuûa caâu hoûi.
26. Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi Thieát keá baûng caâu hoûi • Caâu hoûi keøm phöông aùn traû lôøi “Coù” vaø “Khoâng” • Caâu hoûi keøm nhieàu phöông aùn traû lôøi • Caâu hoûi keøm phöông aùn traû lôøi coù troïng soá • Nhöõng caâu hoûi môû, ñeå ngöôøi ñieàn phieáu traû lôøi tuøy yù
27. Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi Thieát keá baûng caâu hoûi NhNhööõngõng llööuu yyùù quanquan trotroïngïng ① Caùc caâu hoûi luoân ñaûm baûo khai thaùc cao nhaát yù kieán cuûa caù nhaân cuûa ngöôøi ñöôïc hoûi ② Ñoái vôùi nhöõng caâu hoûi nhaïy caûm, ngöôøi nghieân cöùu phaûi kheùo leùo ñaët nhöõng caâu hoûi giaùn tieáp ③ Baûng caâu hoûi phaûi vöøa mang tính kyõ thuaät, vöøa mang tính ngheä thuaät
28. Ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi Xöû lyù keát quaû ñieàu tra 9 Keát quaû ñieàu tra ñöôïc xöû lyù döïa treân cô sôû thoáng keâ toaùn 9 Xöû lyù ñònh löôïng vaø ñònh tính 9 Söï can thieäp baèng nhöõng phaùn ñoaùn cuûa con ngöôøi vaãn luoân mang tính quyeát ñònh trong xöû lyù keát quaû ñieàu tra
29. Phöông phaùp thöïc nghieäm Thöïc nghieäm laø moät phöông phaùp thu thaäp thoâng tin ñöôïc thöïc hieän bôûi nhöõng quan saùt trong ñieàu kieän taùc ñoäng leân ñoái töôïng khaûo saùt vaø moâi tröôøng xung quanh ñoái töôïng khaûo saùt moät caùch coù chuû yù. Lónh vöïc aùp duïng 9 Nghieân cöùu töï nhieân 9 Kyõ thuaät 9 Y hoïc 9 Xaõ hoäi 9 vaø caùc lónh vöïc nghieân cöùu khaùc
30. Phöông phaùp thöïc nghieäm Lôïi ích cuûa thöïc nghieäm Baèng vieäc thay ñoåi caùc tham soá, ngöôøi nghieân cöùu coù theå taïo ra nhieàu cô hoäi thu ñöôïc nhöõng keát quaû mong muoán nhö: 9 Taùch rieâng töøng phaàn thuaàn nhaát cuûa ñoái töôïng ñeå quan saùt 9 Bieán ñoåi moâi tröôøng cuûa ñoái töôïng ñeå khaûo saùt 9 Ruùt ngaén ñöôïc thôøi gian tieáp caän trong quan saùt 9 Tieán haønh nhöõng thöïc nghieäm ñöôïc laëp laïi nhieàu laàn ñeå kieåm tra laãn nhau 9 Khoâng bò haïn cheá bôûi thôøi gian vaø khoâng gian
31. Phöông phaùp thöïc nghieäm Phaân loaïi thöïc nghieäm Tuøy theo vò trí, thöïc nghieäm ñöôïc chia thaønh: 9 Thöïc nghieäm trong phoøng thí nghieäm 9 Thöïc nghieäm taïi hieän tröôøng
32. Phöông phaùp thöïc nghieäm Phaân loaïi thöïc nghieäm Tuøy theo muïc ñích quan saùt, thöïc nghieäm ñöôïc chia thaønh: 9 Thöïc nghieäm thaêm doø: nhaèm phaùt hieän baûn chaát cuûa söï vaät 9 Thöïc nghieäm kieåm tra: kieåm chöùng caùc giaû thuyeát 9 Thöïc nghieäm song haønh: tieán haønh treân caùc ñoái töôïng khaùc nhau trong ñieàu kieän gioáng nhau 9 Thöïc nghieäm ñoái nghòch: ñoái töôïng gioáng nhau, moâi tröôøng khaùc nhau 9 Thöïc nghieäm so saùnh: 2 ñoái töôïng khaùc nhau, trong ñoù coù 1 ñoái töôïng duøng laøm ñoái chöùng
33. Phöông phaùp thöïc nghieäm Phaân loaïi thöïc nghieäm Tuøy theo dieãn trình, thöïc nghieäm ñöôïc chia thaønh: 9 Thöïc nghieäm caáp dieãn: aûnh höôûng cuûa taùc nhaân leân ñoái töôïng trong thôøi gian ngaén 9 Thöïc nghieäm tröôøng dieãn: trong thôøi gian daøi, lieân tuïc 9 Thöïc nghieäm baùn caáp dieãn
34. Phöông phaùp thöïc nghieäm Caùc nguyeân taéc phaûi tuaân thuû 9 Ñeà ra nhöõng chuaån ñaùnh giaù vaø phöông thöùc ñaùnh giaù 9 Chæ ñònh nhöõng yeáu toá thay ñoåi: thay ñoåi traïng thaùi cuûa ñoái töôïng, thay ñoåi moâi tröôøng 9 Giöõ oån ñònh nhöõng yeáu toá khoâng bò ngöôøi nghieân cöùu khoáng cheá 9 Maãu löïa choïn phaûi phoå bieán ñeå cho keát quaû khaùch quan 9 Ñöa ra moät soá giaû thieát thöïc nghieäm ñeå loaïi bôùt nhöõng yeáu toá taùc ñoäng phöùc taïp
35. Phöông phaùp thöïc nghieäm Moät soá phöông phaùp thöïc nghieäm trong NCMT 9 Thöïc nghieäm thöû vaø sai: Tieán haønh laäp ñi laäp laïi cho ñeán khi ñaït keát quaû cuoái cuøng. Toán keùm, maát thôøi gian 9 Thöïc nghieäm treân moâ hình: Deã thöïc hieän, giaûm thieåu ruûi ro
36. Taøi lieäu tham khaûo Chöông IV: Thu thaäp vaø xöû lyù thoâng tin Vuõ Cao Ñaøm, 2008. Giaùo trình phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc. Nxb Giaùo Duïc Webpage: