Đánh giá hiện trạng chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su tại tỉnh Đắk Lắk

Nội dung text: Đánh giá hiện trạng chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su tại tỉnh Đắk Lắk

1. Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 21 Đánh giá hiện trạng chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su tại tỉnh Đắk Lắk Cao Thị Lý1, Phùng Chí Sỹ2 1Đại học Tây Nguyên, 2Đại học Nguyễn Tất Thành entecvn@yahoo.com Tóm tắt Kết quả điều tra, khảo sát, đánh giá hiện trạng chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su tại tỉnh Đắk Lắk cho thấy hiện nay trên địa bàn tỉnh có 31 dự án trồng cao su, trong đó có 29 dự án trồng Nhận 16.01.2018 trên đất rừng khộp thuộc các huyện Buôn Đôn, Ea H’Leo và Ea Súp với tổng diện tích 6.862,44 Được duyệt 06.05.2018 ha. Thực trạng triển khai các dự án trồng cao su ở huyện Ea Súp cho thấy có 12 dự án với tổng Công bố 19.06.2018 diện tích cao su đã trồng là 1.775ha, trong đó có 03 dự án với tổng diện tích 469ha cao su sinh trưởng tốt; 05 dự án với tổng diện tích 1.011ha cao su mức sinh trưởng trung bình và 03 dự án với tổng diện tích 295ha cao su sinh trưởng kém, không thành công. Thực trạng triển khai các dự án trồng cao su ở huyện Ea H’Leo cho thấy có 15 dự án với tổng diện cao su đã trồng là 5.062,9ha, Từ khóa trong đó có 08 dự án với tổng diện tích 3.606,25ha cao su sinh trưởng tốt đã cho thu ủm , 03 dự Rừng khộp, chuyển đổi án với tổng diện tích 1.119,5ha cao su mức sinh trưởng khá tốt, bắt đầu cho mủ; 02 dự án với rừng, cây cao su. tổng diện tích 105ha cao su sinh trưởng kém hoặc tạm ngưng việc trồng và 02 dự án với tổng diện tích 231,34ha cao su trồng thất bại ® 2018 Journal of Science and Technology - NTTU 1. Đặt vấn đề phát triển rừng. Đến tháng 8 năm 2014 có 30 dự án đã triển khai trồng được 7.615 hacao su trên toàn tỉnh. Theo báo cáo Thực hiện chủ trương của Chính phủ về chương trình phát của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đắk Lắk triển khoảng 95.000 - 100.000 ha cao su tại Tây Nguyên giai đến tháng 5 năm 2017 toàn tỉnh hiện có 28 dự án được phép đoạn 2010 - 2015 trên đất đang sản xuất nông nghiệp kém triển khai, đã trồng được 7.462,92 ha cây cao su [3]. hiệu quả, đất chưa sử dụng, chuyển đổi rừng tự nhiên thuộc rừng sản xuất nghèo phù hợp trồng cao su [1]. Đắk Lắk là Trong quá trình phát triển cao su theo quy hoạch, đặc biệt là một trong số các tỉnh Tây Nguyên quy hoạch phát triển cao việc triển khai các dự án chuyển đổi rừng nghèo sang trồng su với diện tích khá lớn khoảng 38.000 ha. Trong định hướng cao su, cùng với diện tích cao su trồng được, cũng đã phát phát triển hơn 26.000 ha cao su giai đoạn 2009-2020. Đắk sinh nhiều vấn đề rất đáng quan tâm. Thực tế đã có một số Lắk quy hoạch trồng 7.886 ha cao su trên đất chuyển đổi từ doanh nghiệp không chăm sóc hoặc không thể tiếp tục đầu rừng khộp. Đến năm 2014 toàn tỉnh đã trồng hơn 4.440 ha tư cao su, một số diện tích cao su trồng đã bị chết, bị cao su trên đất rừng khộp. Theo đề án quy hoạch phát triển cháy Một số hộ trồng cao su tiểu điền chặt bỏ cao su để cây cao su giai đoạn 2014-2020, tổng diện tích cao su của trồng tiêu hoặc một số loại cây trồng khác Tất cả những tỉnh dự kiến phát triển đến năm 2020 là 66.800 ha, trong đó vấn đề đó đã ảnh hưởng đến tất cả các khía cạnh kinh tế, xã riêng các huyện có rừng khộp là Buôn Đôn, Ea Súp, Cư hội, môi trường ở các địa phương, đòi hỏi phải có những kết M’Gar và Ea H’leo diện tích quy hoạch phát triển cao su là quả khảo sát, đánh giá đầy đủ nhằm cung cấp cơ sở thực tiễn 29.829 ha [2]. Hầu hết diện tích vùng khảo sát để thực hiện và khoa học cho việc khuyến cáo và tìm giải pháp cho vấn đề án của tỉnh là đất lâm nghiệp, trong đó diện tích đất có đề này. rừng tự nhiên là 40.254 ha. Bài báo “Đánh giá hiện trạng chuyển đổi đất rừng khộp sang Để phát triển cây cao su theo quy hoạch, ngoài việc hỗ trợ trồng cao su tại tỉnh Đắk Lắk” nhằm cung cấp thông tin, dữ phát triển cao su tiểu điền quy mô hộ gia đình, tỉnh đã triển liệu thực tiễn của một số dự án chuyển đổi đất rừng khộp khai các dự án trồng cao su kết hợp với quản lý bảo vệ và sang trồng cao su tại một số địa phương trong tỉnh làm cơ sở Đại học Nguyễn Tất Thành
2. 22 Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 cho bước đánh giá tác động của việc trồng cao su trên đất Công ty CP cao su Tấn Nghiệp (huyện Ea Súp) và Công ty rừng khộp tại tỉnh Đắk Lắk. TNHH MTV Lâm nghiệp Buôn Wing liên kết với Công ty CP Hồng Châu Hưng Yên (huyện Cư Mgar); năm 2017 thu 2. Phương pháp thực hiện hồi đất của 03 dự án cao su của Công ty TNHH Anh Quốc, Phương pháp tiếp cận nghiên cứu bắt đầu bằng việc trao đổi, Công ty CP cao su Phú Riềng Kratie (huyện Ea Súp) và thảo luận chung với nhóm gồm lãnh đạo và cán bộ có liên Công ty TNHH Hoàng Nguyễn (huyện Ea H’Leo). Tất cả quan ở cấp huyện, xã; tiếp theo là phỏng vấn sâu các nhóm các dự án cao su có quyết định thu hồi đều là những dự án đối tượng gồm cán bộ huyện, xã, thành viên các dự án trồng triển khai trên đất rừng khộp chuyển đổi. cao su, người dân địa phương có liên quan đến các dự án Theo số liệu tổng hợp trong báo cáo của Sở Nông nghiệp và chuyển đổi rừng trồng cao su; đồng thời khảo sát thực địa và Phát triển nông thôn “Tình hình triển khai thực hiện các dự ghi nhận tại hiện trường trồng cao su của các dự án, đặc biệt án phát triển nông lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh” [3] đến ghi nhận hiện trạng tình hình cao su trồng ở những dự án tháng 5 năm 2017 trên địa bàn tỉnh có 77 dự án phát triển không thể gặp được lãnh đạo hoặc thành viên dự án. Cụ thể: nông lâm nghiệp, trong đó có 38 dự án trồng rừng, cải tạo, - Thu thập số liệu thứ cấp gồm: 1) cấp huyện, tỉnh như Niên quản lý bảo vệ rừng, dự án nông lâm nghiệp khác, 31 dự án giám thống kê của huyện, các báo cáo tình hình triển khai trồng cao su và 08 dự án chăn nuôi bò. Đối với 31 dự án phát các dự án phát triển nông lâm nghiệp trên địa bàn huyện, tỉnh triển cao su với tổng diện tích là 20696,3 ha có 28 dự án đã ; 2) Cấp xã như các báo cáo phát triển kinh tế xã hội, an ninh được phép triển khai thực hiện. Trong số đó có 26 dự án có quốc phòng năm 2016 và mẫu biểu thu thập số liệu thứ cấp quyết định cho thuê đất (17.030,8 ha), 02 dự án liên kết với của 07 xã ; 3) Các dự án trồng cao su: Mẫu biểu thu thập số buôn, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp (1.501,8 ha), 02 dự liệu thứ cấp của 20 dự án; án đang thực hiện các bước xây dựng dự án, hoặc dự án đã - Thảo luận với 02 nhóm cán bộ huyện và 07 nhóm cán bộ thẩm định đang hoàn thiện hồ sơ, 01 dự án đang lập thủ tục xã; thu hồi đất do vi phạm trong việc quản lý sử dụng đất đai. - Phỏng vấn chi tiết (theo mẫu): 78 người, trong đó có 35 cán Theo báo cáo này, có 28 dự án được phép triển khai với tổng bộ huyện, xã ; 21 thành viên dự án cao su; 22 người dân địa diện tích quy hoạch theo quyết định cho thuê đất và liên kết phương có liên quan đến các dự án chuyển đổi rừng trồng là 18.532,60 ha, đã trồng mới được 7.110,10 ha cao su, nếu cao su; tính luôn diện tích cao su của dự án liên kết giữa Công ty - Khảo sát kết hợp với phỏng vấn và ghi nhận hiện trạng cao TNHH MTV LN Phước An với Công ty CP Kỹ nghệ gỗ su trồng tại thực địa các diện tích cao su trồng trên đất rừng Trường Thành và Công ty CP Đầu tư SX Tân Phú Hưng thì chuyển đổi của 15 công ty, doanh nghiệp, chủ đầu tư của 20 diện tích cao su các dự án đã trồng được là 7.462,92 ha. Vốn dự án tại các địa phương nghiên cứu. đầu tư đến thời điểm hiện tại của các dự án hơn 1.174 tỷ 3. Kết quả và thảo luận đồng, chủ yếu là vốn tự có của doanh nghiệp, vốn vay và liên doanh, liên kết. Số lao động được các dự án thu hút sử dụng 3.1 Kết quả điều tra tình hình triển khai thực hiện các dự án là 1.959 người, trong đó số lao động tại địa phương là 1.825 chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su ở Đắk Lắk người gồm 962 người là dân tộc thiểu số tại chỗ và 863 người Cùng với việc ban hành Quyết định số 3061/QĐ-UBND Kinh, số lao động ngoài tỉnh là 134 người. Tỷ lệ lao động ngày 03/11/2009 phê duyệt quy hoạch phát triển cao su trên thường xuyên chiếm 45.4% và lao động thời vụ là 54.6%. địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2009-2020 [4], UBND tỉnh Hiện nay các doanh nghiệp đã triển khai phương án quản lý Đắk Lắk cũng đã cấp giấy phép cho các doanh nghiệp khảo bảo vệ rừng (QLBVR), phòng chống cháy rừng (PCCR) và sát, lập dự án trồng cao su,trồng rừng, quản lý bảo vệ rừng vườn cây cao su đã trồng [3]. Kết quả sau hơn 3 năm thực hiện tỉnh Đắk Lắk đã cấp phép Kết quả các dự án phân theo tiến độ và khả năng thực hiện, cho 90 doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh vào khảo sát, lập được tổng hợp ở Bảng 1. 104 dự án đầu tư trồng rừng, trồng cao su và một số loại cây Trong 31 dự án có trồng cao su kể trên, ngoại trừ 02 dự án nông lâm nghiệp khác. Trong quá trình triển khai nhiều dự của Công ty TNHH Phúc Nguyên với tổng diện tích dự án là án không thực hiện đúng quy định nên tỉnh cũng đã ra văn 332,1 ha, đã trồng xong 268,0ha cao su ở Ea Kar và dự án bản thu hồi. Tổng số dự án thu hồi tính đến tháng 5/2017 là liên kết giữa Công ty TNHH MTV LN Phước An với Công 45 dự án với tổng diện tích là 32.190,77ha, trong đó có 28 ty CP tập đoàn kỹ nghệ gỗ Trường Thành, có tổng diện tích dự án phát triển cao su với diện tích 21.928,90ha. Trong đó dự án là 1.126,5ha, đã trồng được 332,48ha cao su, nhưng chủ yếu các dựán bị thu hồi chủ trương từ năm 2010 - 2011; chưa xây dựng dự án đầu tư; còn lại 29 dự án đều triển khai năm 2014 thu hồi đất dự án trồng cao su của Công ty TNHH trên đất rừng khộp thuộc các huyện Buôn Đôn (01 dự án), Hữu Bích (huyện Buôn Đôn); năm 2016 thu hồi chủ trương huyện Ea H’Leo (15 dự án thuộc 12 doanh nghiệp đầu tư) và 03 dự án trồng cao su của Tổng Công ty Nông nghiệp Sài huyện Ea Súp (13 dự án thuộc 12 doanh nghiệp đầu tư), Gòn. Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Ya lốp liên kết với trong đó: Đại học Nguyễn Tất Thành
3. Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 23 - Diện tích đất rừng khộp quy hoạch triển khai dự án là cao su cũng do diện tích đất khu vực dự án rừng bị chặt phá, 19.237,68 ha, chiếm 93% so với tổng diện tích đất quy hoạch đất bị xâm canh lấn chiếm; hoặc cao su trồng sinh trưởng cho các dự án cao su toàn tỉnh; kém, bị chết và chủ dự án tự ý chuyển đổi trồng các loài cây - Diện tích cao su các dự án đã trồng trên đất rừng khộp là khác 6.862,44 ha, chiếm 92% so với tổng diện tích cao su tất cả Hiện trạng và lý do chưa hoàn thành của các dự án trồng cao các dự án đã trồng và chiếm 36% so với diện tích đất của các su triển khai trên đất rừng khộp được mô tả ở Bảng 2. dự án triển khai ở rừng khộp; Kết quả cũng cho thấy thực tế triển khai các dự án chuyển - Trong số nhóm 09 dự án trồng thí điểm, 02 dự án tạm đổi rừng khộp sang trồng cao su ở tỉnh Đắk Lắk, ngoài kết ngưng trồng, 01 dự án không còn khả năng trồng và nhóm quả về diện tích cao su đã trồng được, cũng đã phát sinh dự án đang chờ lập thủ tục thu hồi đất đều thuộc đất rừng nhưng vấn đề, cụ thể: khộp; - Tình trạng phá rừng, khai thác cạn kiệt tài nguyên rừng - Trong khi đó các dự án triển khai trên đất rừng khộp vẫn gây khó khăn cho địa phương và các ngành chức năng trong có 11 dự án đã trồng xong cao su, 04 dự án tiếp tục trồng và quản lý; 01 dự án đã thẩm định đang chờ hoàn thiện hồ sơ. - Một số khu vực cao su sinh trưởng kém, ngập úng chết; Ở nhóm 16 dự án chưa hoàn thành việc trồng cao su theo - Khả năng phòng chống cháy cho cao su trồng trên đất rừng quy hoạch, có 12 dự án ở huyện Ea Súp và 04 dự án ở huyện khộp và quản lý bảo vệ rừng các diện tích rừng còn lại; Ea H’Leo. Trong số 09 dự án thí điểm trồng 100 ha/1 dự án - Một số chủ đầu tư tự ý trồng cao su vượt mức thí điểm hoặc có 05 dự án hoàn thành trồng thí điểm, 02 dự án trồng vượt quy hoạch hay chuyển đổi từ cao su sang các loại cây trồng chỉ tiêu, 02 dự án đã trồng đủ diện tích thí điểm, nhưng cao khác như cây ăn quả, cây nông nghiệp. nhưng không làm su bị úng và cháy chết trên 50% diện tích. Dự án của Công thủ tục chuyển đổi mục đích; ty TNHH Tân Nam Bảo liên kết với cộng đồng buôn Điết - Đặc biệt xảy ra ở hầu hết các dự án là tình trạng xâm canh, (huyện Ea H’Leo) chậm tiến độ do đất rừng bị lấn chiếm, lấn chiếm đất rừng khu vực dự án, dẫn đến tranh chấp, khiếu chưa thu hồi được, 03 dự án khác đang tạm ngưng việc trồng kiện kéo dài, khó thu hồi. Có nơi xảy ra tình trạng tụ tập. cao su hoặc không còn khả năng trồng Đây cũng là vấn đề gây khó khăn về quản lý đối với chính quyền địa phương các xã, huyện vùng dự án Bảng 1. Hiện trạng các dự án trồng cao su và diện tích cao su đã trồng Các dự án Các dự án chưa trồng xong Các dự án đã Trồng thí Tạm Không còn đang Hiện trạng Đang tiếp Tổng cộng triển khai điểm tại ngưng khả năng xem xét tục trồng trồng xong Ea Súp trồng trồng thu hồi Chung 12 09 04 02 01 03 31 Số dự án Trên đất 11 09 04 02 01 02 29 rừng khộp Chung 8.002,90 5.933,09 3.120,89 777,70 698,00 2.163,70 20.696,28 Diện tích Trên đất dự án (ha) 7.670,80 5.933,09 3.120,89 777,70 698,00 1.037.20 19.237,68 rừng khộp Diện tích cao Chung 5.113,80 1.083,00 587,35 216,00 110,00 352,82 7.462,92 su đã trồng Trên đất 4.845,75 1.083,00 587,35 216,00 110,00 20,34 6.862,44 (ha) rừng khộp Nguồn: [3] Bảng 2. Hiện trạng và lý do chưa hoàn thành của một số dự án trên đất rừng khộp Nhóm dự án Doanh nghiệp Huyện Thực trạng - Lý do Công ty TNHH Phước Thành Ea Súp Công ty TNHH TM DV XNK Hoàng Gia Phát Ea Súp Đã hoàn thành trồng thí điểm 100 ha Công ty TNHH SX TM DV Vinh Hoa Ea Súp Công ty TNHH Minh Hằng Ea Súp Trồng 100 ha - 50% chết do úng 09 dự án thí điểm Công ty TNHH SX XD TM Đức Tâm Ea Súp Trồng 100 ha - cháy khoảng 65 ha Công ty CP Hoàng Anh Đắk Lắk (02dự án) Ea Súp Hoàn thành trồng thí điểm DNTN Phát Đạt Ea Súp Vượt diện tích thí điểm; trồng trên diện Công ty CP cao su Trí Đức Ea Súp tích đất không có rừng Đại học Nguyễn Tất Thành
4. 24 Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 Công ty CP cao su Phước Hòa Ea Súp Công ty CP hỗ trợ XDTL và PTNT Ea Súp Công ty TNHH MTV SX TM Hoàng Thiên Triển khai đúng tiến độ 04 dự án tiếp tục liên kết với Công ty TNHH MTV LN Thuận Ea H'Leo trồng Mẫn Chậm tiến độ so với kế hoạch do đất Công ty TNHH Tân Nam Bảo liên kết với Ea H'Leo đai vùng dự án bị lấn chiếm chưa thu cộng đồng buôn Điết hồi được Một số diện tích đất dự án bị lấn chiếm Công ty TNHH SX Rừng Xanh Ea H'Leo chưa thu hồi được để trồng cao su 02 dự án đang Cao su trồng sinh trưởng kém, cháy, tạm ngưng chết. Chủ dự án chuyển sang trồng một Công ty CP XNK và ĐT Hải Hà Ea H'Leo số cây ăn quả xoài, bơ, mít, chanh dây. 01 dự án không Đất dự án bị lấn chiếm. Toàn bộ diện Công ty TNHH Gia Huy Ea Súp còn khả năng tích rừng bị chặt phá Nguồn: [3] 3.2 Kết quả điều tra hiện trạng các dự án trồng cao su trên chiếm gần hết. Theo số liệu tổng hợp không đầy đủ tất cả các đất rừng khộp chuyển đổi ở Ea Súp dự án 3.2.1 Tình hình triển khai các dự án trồng cao su (5/12 dự án), diện tích xâm canh lấn chiếm là 524,68 ha. Theo nguồn số liệu thống kê của Hạt Kiểm lâm huyện Ea Trong số 12 dự án trồng cao su ở Ea Súp, ngoại trừ 03 dự án Súp (2016) ở huyện có 13 doanh nghiệp lập dự án trồng cao thuộc Công ty TNHH Gia Huy, Công ty CP cao su Phước su kết hợp với QLBVR trên địa bàn huyện, với tổng diện tích Hòa và Công ty CP hỗ trợ XDTL và PTNT, 09 dự án còn lại quy hoạch là 10.567,97 ha. Các dự án đều được triển khai thuộc nhóm dự án tỉnh quyết định cho trồng thí điểm cao su theo văn bản chủ trương của tỉnh từ năm 2007 đến 2010; (100 ha/dự án). Hầu hết các dự án đã hoàn thành việc trồng quyết định cho thuê đất, văn bản cho phép triển khai của thí điểm, tuy nhiên có 02 dự án là Công ty Minh Hằng sau UBND tỉnh từ năm 2008 đến 2011. Các dự án bắt đầu trồng khi trồng cao su bị úng chết 50%, Công ty Đức Tâm cao su cao su từ năm 2009 đến 2014. trồng bị cháy chết 65%. Theo số liệu kèm báo cáo của Sở NN&PTNT Đắk Lắk (tháng 3.2.2 Kết quả điều tra tình hình trồng và sinh trưởng của cao 5/2017), sau khi bỏ dự án của Công ty TNHH Anh Quốc và su Công ty CP cao su Phú Riềng Kratie do đã bị thu hồi (tháng Kết quả điều tra, khảo sát đã ghi nhận được tình hình sinh 2/2017); bổ sung thêm dự án của Công ty CP hỗ trợ xây dựng trưởng của cao su trồng ở huyện Ea Súp: thủy lợi và PTNT có trồng cao su và trồng keo lai. Theo thống kê của huyện Ea Súp dự án này thuộc nhóm các dự án - Tại trang trại cao su Đức An: Cao su sinh trưởng tốt, đã cải tạo, trồng rừng và QLBVR, số dự án trồng cao su kết hợp thu mủ trên 100 ha cao su, chất lượng mủ đảm bảo. Trường với QLBVR ở huyện Ea Súp là 12 dự án do 11 doanh nghiệp hợp này, chủ đầu tư chủ động tự mua đất, nên tập trung đầu đầu tư. Năm 2015 Công ty CP Hoàng Anh Đắk Lắk có quyết tư trồng chăm sóc cao su; có kinh nghiệm và đội ngũ kỹ thuật định sát nhập 02 dự án của Công ty CP Tân Đại Thắng 1 và về cây cao su; đầu tư công nghệ tưới nhỏ giọt tự động; chủ 2 và đổi tên, diện tích có thay đổi, tổng diện tích của 12 dự động về kỹ thuật trồng, chăm sóc và đầu ra sản phẩm mủ cao án đến nay là 8.250,16 ha, trong đó diện tích cao su các dự su. Ngoài ra Doanh nghiệp còn tổ chức tập huấn kỹ thuật cho án đã trồng được là 1.680,35 ha. người dân và thu hút được lao động địa phương làm việc lâu Tất cả các dự án đều được quy hoạch triển khai trên đất dài ở trang trại. chuyển đổi từ rừng khộp ở các xã Cư Mlan, Ea Bung, Ea Lê, - Tại các dự án trồng cao su trên đất rừng khộp chuyển đổi: Ia J’lơi và Ya Tờ Mốt. Tình trạng xâm canh, lấn chiếm đất Về mức độ sinh trưởng của cao su liên quan đến đầu tư, chăm rừng xảy ra ở hầu hết các dự án và khá phức tạp. Trước tình sóc, quản lý bảo vệ rừng qua thực tế khảo sát có thể chia trạng đó, một số chủ doanh nghiệp đã tự thương lượng giải thành các nhóm dự án theo kết quả và khả năng duy trì, phát quyết với dân và các đối tượng để thu hồi đất, trồng cao su, triển như sau: Nhóm 1 gồm có 03 dự án với diện tích cao su nhưng cũng có nhiều dự án chưa thể giải quyết được nên phải là 469 ha; Nhóm 2 gồm 05 dự án với diện tích cao su là tạm ngưng việc trồng do không thu hồi được đất hoặc không 1.011 ha ; Nhóm 3 gồm 04 dự án với diện tích cao su là 295 còn khả năng trồng do rừng bị phá và đất khu vực dự án bị ha (Bảng 3). Đại học Nguyễn Tất Thành
5. Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 25 3.2.3 Những trở ngại trong triển khai và phát triển dự án ở của UBND tỉnh từ năm 2008 đến 2011, Các dự án bắt đầu Ea Súp trồng cao su tập trung chủ yếu từ năm 2010 đến 2011, trong - Tình trạng xâm canh, lấn chiếm đất khu vực dự án; đó có Công ty TNHH Đắc Nguyên trồng năm 2009, Dự án 4 - Đặc thù lập địa rừng khộp không đồng nhất, đòi hỏi khảo của Công ty CP Hoàng Anh Đắk Lắk trồng năm 2012, Công sát lập địa kỹ khi trồng; ty Hải Hà trồng năm 2013. Tổng diện tích rừng khộp quy - Vốn đầu tư cao, khó khăn khi vay vốn (đối với một số hoạch triển khai dự án theo nguồn số liệu này là 10.077,7 ha, doanh nghiệp); diện tích cao su đã trồng được là 5.062,9 ha. - Giá mủ cao su biến động, hiện ở mức thấp; Tất cả các dự án đều được quy hoạch triển khai trên đất - Hiểu biết về kiến thức lâm sinh, sinh thái đặc thù của rừng chuyển đổi từ rừng khộp phần lớn ở xã Ea H’Leo (10 dự án), khộp (lửa rừng, tái sinh, nguồn nước, đất đai ) để trồng và xã Ea Tir (01 dự án), xã Ea Sol (04 dự án). Tình trạng xâm phát triển cao su kết hợp với quản lý, phát triển rừng; canh, lấn chiếm đất rừng xảy ra ở hầu hết các dự án và khá - Người dân tộc thiểu số tại chỗ thích lao động tự do, thiếu phức tạp. Trước tình trạng đó, một số chủ doanh nghiệp đã tính kỹ luật nên khó thu hút làm việc cho dự án; tự thương lượng giải quyết đềnbù cho các hộ dân và các đối 3.2.4 Những tác động và ảnh hưởng từ các dự án chuyển đổi tượng để thu hồi đất, trồng cao su, nhưng cũng có nhiều dự rừng khộp sang trồng cao su ở Ea Súp án chưa thể giải quyết được nên phải tạm ngưng việc trồng - Rừng bị phá, bị khai thác kiệt, suy giảm và không còn khả do không thu hồi được đất (Công ty Tân Nam Bảo) hoặc năng tái sinh, phục hồi; ảnh hưởng đến môi trường, tiểu khí không còn khả năng trồng do cao su và rừng bị phá và đất hậu, nguồn nước tự nhiên ở địa phương; mất sinh cảnh của khu vực dự án bị chiếm gần hết (Công ty Tân Phú Hưng). động vật hoang dã, đặc biệt một số khu vực rừng là hành lang Trường hợp đất canh tác của người dân địa phương nằm xen di chuyển của voi; kẽ trong các diện tích cao su do dự án trồng là khá phổ biến. - Về quản lý ở địa phương : Nhiều chủ dự án ở địa phương Trong số 15 dự án trồng cao su ở Ea H’Leo, có 10 dự án đã khác, không trực tiếp ở hiện trường nên khó khăn để liên hệ; hoàn thành việc trồng cao su theo diện tích quy hoạch; 02 dự các chủ dự án triển khai không thành công thường thiếu hợp án tiếp tục trồng; 2 dự án tạm ngưng việc trồng cao su đó là tác; khiếu kiện về tranh chấp đất đai kéo dài, phức tạp; mua để diện tích cao su trồng bị chết, đất dự án bị lấn chiếm chưa bán, sang nhượng đất đai khó kiểm soát; thu hồi được (Công ty Rừng Xanh), hoặc chủ dự án tựý - Nhiều chủ dự án không quan tâm đến quản lý bảo vệ rừng, chuyển đổi sang trồng các loài cây ăn quả (Công ty Hải Hà); thiếu nhân sự có chuyên môn, không nắm rõ thủ tục để phối 01 công ty đang chờ lập thủ tục thu hồi (Công ty Tân Phú hợp trong quản lý bảo vệ rừng, nên nhiều dự án những diện Hưng). Diện tích quy hoạch trồng cao su của tất cả các dự án tích rừng không quy hoạch trồng cao su cũng bị phá không bị xâm canh, lấn chiếm mất 1.546,09 ha. kiểm soát được. 3.3.2 Kết quả trồng và tình hình sinh trưởng của cao su - Quá trình khai hoang bằng cơ giới, chăm sóc bằng thuốc Kết quả điều tra, khảo sát đã ghi nhận được tình hình sinh bảo vệ thực vật ảnh hưởng đến đất, nguồn nước khu vực. trưởng của cao su trồng ở huyện Ea H’Leo: 3.3 Hiện trạng các dự án trồng cao su trên đất rừng khộp Tại các dự án trồng cao su trên đất rừng khộp chuyển đổi: Về chuyển đổi ở Ea H’Leo mức độ sinh trưởng của cao su liên quan đến đầu tư, chăm 3.3.1 Tình hình triển khai các dự án trồng cao su sóc, quản lý bảo vệ rừng; qua thực tế khảo sát có thể chia Theo nguồn số liệu của UBND huyện Ea H’Leo (2017) được thành các nhóm dự án theo kết quả và khả năng duy trì, phát mô tả ở Bảng 3, huyện có 12 doanh nghiệp lập dự án trồng triển như sau: Nhóm 1 gồm có 08 dự án với tổng diện tích cao su; trồng cao su kết hợp với QLBVR; trồng cao su, trồng 3.606,25 ha cao su; Nhóm 2 gồm 03 dự án với tổng diện tích rừng và QLBVR trên địa bàn huyện, với tổng diện tích quy 1.119,5 ha cao su; Nhóm 3 gồm 04 dự án với diện tích cao hoạch là 9.079,37 ha, diện tích quy hoạch trồng cao su là su là 336,34 ha (Bảng 4). 6.311,16 ha. Theo số liệu kèm báo cáo của Sở NN&PTNT Đắk Lắk (tháng 3.3.3 Những trở ngại trong triển khai và phát triển dự án ở 5/2017), sau khi bỏ dự án của Công ty TNHH Hoàng Nguyễn Ea H’Leo do đã bị thu hồi (tháng 2/2017); giảm 01 dự án của Công ty So với ở huyện Ea Súp, lập địa đất rừng khộp chuyển đổi ở Kim Huỳnh; bổ sung thêm 02 dự án 3 và 4 của Công ty CP nhiều khu vực có dự án trồng cao su ở huyện Ea H’Leo có Hoàng Anh Đắkắk L và 01 dự án liên kết giữa Công ty tầng đất dày, khá thích hợp để cao su sinh trưởng, phát triển TNHH MTV LN Thuận Mẫn với Công ty TNHH MTV SX và cho sản phẩm mủ. Do vậy các dự án có mức đầu tư và TM Hoàng Thiên, trên địa bàn huyện Ea H’leo có 15 dự án chăm sóc đều cao hơn ở Ea Súp. Nhiều diện tích cao su cũng đầu tư thuê đất thuê rừng trồng cao su. Các dự án đều được cho thu nhập. Tuy nhiên việc triển khai các dự án trồng cao triển khai theo văn bản chủ trương của tỉnh từ năm 2007 đến su trên đất rừng khộp chuyển đổi ở đây cũng gặp những trở 2010; quyết định cho thuê đất, văn bản cho phép triển khai ngại giống như các dự án triển khai ở Ea Súp. Đại học Nguyễn Tất Thành
6. 26 Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 Bảng 3. Các nhóm dự án theo kết quả cao su trồng và khả năng phát triển tại huyện Ea Súp Công ty/ Khả năng sinh trưởng và Nhóm Thực tế thực hiện và phát triển dự án Doanh nghiệp cho mủ Phước Hòa, - Chỉ trồng cao su ở những khu vực có tầng đất dày>1m Cao su sinh trưởng tốt, tỷ lệ Hoàng Anh Đắk Lắk 1, - Trồng rừng keo và nghiên cứu thêm các loài cây lâm chết ít, có khả năng cho thu Hoàng Anh Đắk Lắk 2 nghiệp trồng ở những khu vực đất đã chuyển đổi có tầng mủ mỏng; cho dân địa phương trồng cây ngắn ngày 3 năm đầu (Phước Hòa); - Đề xuất trồng cỏ nuôi bò, trồng cây ăn quả có giá trị kinh tế ở những khu vực đất chuyển đổi có tầng mỏng (Hoàng Anh Đắk Lắk) 1 - Có nhân lực chuyên bảo vệ rừng, kỹ sư có chuyên môn lâm nghiệp; - Đảm bảo vốn đầu tư - Đầu tư trồng, chăm sóc theo hướng dẫn kỹ thuật; - Quan tâm đến việc xây dựng cơ sở chế biến, cơ sở hạ tầng phục vụ dự án; - Đảm bảo đủ và đúng các thủ tục về hồ sơ theo quy định ; - Có chiến lược thu hút lao động tại chỗ làm việc, góp phần tạo thu nhập cho người dân địa phương; Phát Đạt, - Trồng cao su theo kinh nghiệm sẵn có; Cao su sinh trưởng trung Xây dựng thủy lợi và - Chưa quan tâm đến quản lý bảo vệ rừng, thiếu nhân sự có bình, có nhiều chỗ cây sinh Phát triển nông thôn, Trí chuyên môn lâm nghiệp; trưởng kém, chết, nhưng Đức, - Chưa đảm bảo đúng một số quy định về thủ tục xin chuyển cao su vẫn có khả năng cho 2 Phước Thành, đổi, tự sang nhượng ; thu mủ Vinh Hoa - Một số dự án gặp khó khăn khi vay vốn đầu tư; - Có đầu tư chăm sóc và quan tâm đến chất lượng sản phẩm mủ cao su; - Chưa thu hút và tạo cơ hội việc làm cho người lao động tại địa phương ; Đức Tâm, - Trồng cao su theo xu hướng thị trường; Cao su sinh trưởng kém, bị Gia Huy, - Thiếu kinh nghiệm và kỹ thuật; chết, bị cháy Hoàng Gia Phát, - Không đảm bảo đúng quy định về thủ tục; 3 Minh Hằng - Không đảm bảo vốn đầu tư - Thiếu quan tâm chăm sóc, hiện nay duy trì đầu tư tối thiểu về để duy trì cao su; - Chỉ thuê lao động địa phương theo thời vụ Nguồn : [5] 3.4 Những bất cập từ thực tế triển khai các dự án chuyển đổi gian từ khi có văn bản cho phép triển khai đến khi bắt đầu rừng khộp sang trồng cao su trồng cao su từ 1-2 năm, trong thời gian này, rừng bị tác động Nghiên cứu này đã ghi nhận và xác định một số điểm bất cập khó kiểm soát ; từ thực tế triển khai các dự án chuyển đổi rừng khộp sang - Ngoại trừ một số hộ dân ở các địa phương có đất rẫy trước trồng cao su ở hai huyện Ea Súp và Ea H’Leo : quy hoạch dự án, hầu hết ở tất cả các dự án thuê đất, thuê - Thời gian từ khi khảo sát, có văn bản chủ trương đến khi có rừng trồng cao su đều bị xâm canh, lấn chiếm, vấn đề này quyết định cho thuê đất, cho phép triển khai từ 1-4 năm; thời xảy ra chủ yếu ở giai đoạn đầu khi các dự án chờ thủ tục; Đại học Nguyễn Tất Thành
7. Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 27 Bảng 4. Các nhóm dự án theo kết quả cao su trồng và khả năng phát triển tại huyện Ea H’Leo Công ty/ Khả năng sinh Nhóm Thực tế thực hiện và phát triển dự án Doanh nghiệp trưởng và cho mủ - Có khảo sát và trồng cao su ở những khu vực có tầng đất dày - Bố trí nhân sự chuyên trách bảo vệ rừng, quan tâm giữ những diện tích rừng còn lại (Đắc Nguyên); Hoàng Anh Đắk - Đề xuất trồng cỏ nuôi bò, trồng cây ăn quả có giá trị kinh tế ở những khu Lắk (04 dự án), vực đất trồng cao su không sinh trưởng được (Hoàng Anh Đắk Lắk) Cao su Ban Mê, Cao su sinh trưởng - Có quản lý và kỹ sư có chuyên môn lâm nghiệp; Đắc Nguyên, tốt, tỷ lệ chết ít, đã có - Đảm bảo vốn đầu tư 1 Đắc Nguyên Ea diện tích cao su cho - Đầu tư trồng, chăm sóc theo hướng dẫn kỹ thuật; H’leo, thu mủ - Quan tâm đến việc xây dựng cơ sở chế biến, cơ sở hạ tầng phục vụ dự Tân Tiến Ea án; H’Leo - Đảm bảo đủ và đúng các thủ tục về hồ sơ theo quy định ; - Có chiến lược thu hút lao động tại chỗ làm việc, góp phần tạo thu nhập cho người dân địa phương; thu hút lao động làm công nhân lâu dài cho công ty. Thuận Thiên, - Trồng cao su theo kinh nghiệm, có áp dụng kỹ thuật; Cao su sinh trưởng Kim Huỳnh, - Chưa quan tâm đến quản lý bảo vệ rừng, khá tốt, hiện đang 2 Thuận Mẫn liên - Một số dự án gặp khó khăn khi vay vốn đầu tư; khảo sát và bắt đầu kết với Hoàng - Có đầu tư chăm sóc và quan tâm đến chất lượng sản phẩm mủ cao su; thu mủ cao su Thiên - Chưa thu hút và tạo cơ hội việc làm cho người lao động tại địa phương; - Trồng cao su theo xu hướng thị trường; Hải Hà, Tân - Quản lý kiểu gia đình, thiếu kinh nghiệm và cách tiếp cận khi triển khai; Cao su sinh trưởng Nam Bảo - Không đảm bảo đúng quy định về thủ tục (Hải Hà); kém, bị chết, (02 dự án - Không đảm bảo vốn đầu tư Tạm ngưng việc trồng 105 ha - Thiếu quan tâm chăm sóc, hiện nay duy trì đầu tư tối thiểu về để duy trì do không thu hồi cao su) 3 cao su; được đất - Chỉ thuê lao động địa phương theo thời vụ Rừng Xanh, - Triển khai việc trồng chậm Trồng cao su thất bại Tân Phú Hưng - Thiếu sự đầu tư bảo vệ và chăm sóc cao su đã trồng- cao su bị chết, bị Dự án thuộc diện tỉnh (02 dự án cháy và bị phá quyết định tạm dừng 231,34 ha) - Rừng bị chuyển đổi không thành công, bị phá mất nhiều diện tích. và thu hồi Nguồn: [5] - Ngoài tình trạng lấn chiếm đất rừng, tài nguyên rừng ở các trong quản lý bảo vệ rừng, nên nhiều dự án rừng không quy địa phương thuộc khu vực quy hoạch trồng cao su bị tác hoạch trồng cao su cũng bị phá không kiểm soát được, động, khai thác hết cây gỗ lớn trở nên nghèo kiệt chỉ còn lại - Nhiều chủ dự án là doanh nghiệp tư nhân còn có tình trạng cây gỗ nhỏ, tre le, trước khi các dự án chuyển đổi sang sang nhượng đất dự án rất khó kiểm soát; trồng cao su. Rừng bị phá, bị khai thác kiệt, suy giảm và - Các dự án trồng cao su không thành công, không còn đủ không còn khả năng tái sinh, phục hồi; ảnh hưởng đến môi khả năng đầu tư, không còn quan tâm đến bảo vệ vườn cây, trường, tiểu khí hậu, nguồn nước tự nhiên ở địa phương; mất gây lãng phí tài nguyên và vốn đầu tư; sinh cảnh của động vật hoang dã, đặc biệt là hành lang di - Về quản lý ở địa phương: Nhiều chủ dự án ở địa phương chuyển của voi; khác, không trực tiếp ở hiện trường nên khó khăn để liên hệ; - Trừ một số doanh nghiệp có năng lực đầu tư, đa số các các chủ dự án triên khai không thành công thường thiếu hợp doanh nghiệp tư nhân đầu tư dự án chỉ tập trung quan tâm tác; khiếu kiện về tranh chấp đất đai kéo dài, phức tạp; mua đến việc chuyển đổi rừng sang trồng cao su, thiếu quan tâm bán, sang nhượng đất đai khó kiểm soát; đúng mức đến quản lý bảo vệ rừng và phát triển rừng, thiếu - Quá trình khai hoang bằng cơ giới, chăm sóc bằng thuốc nhân sự có chuyên môn, không nắm rõ thủ tục để phối hợp bảo vệ thực vật ảnh hưởng đến đất, nguồn nước khu vực Đại học Nguyễn Tất Thành
8. 28 Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 1 4. Kết luận - kiến nghị 469 ha cao su sinh trưởng tốt; 05 dự án với 1.011 ha cao su mức sinh trưởng trung bình và 03 dự án với 295 ha cao su 4.1 Kết luận sinh trưởng kém, không thành công; Việc chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su ở Đắk Lắk Thực trạng triển khai các dự án trồng cao su ở huyện Ea được triển khai theo chủ trương của Chính phủ và của UBND H’Leo: tỉnh Đắk Lắk; - Có 15 dự án với tổng diện tích quy hoạch là 10.077,7 ha; Toàn tỉnh hiện có 31 dự án trồng cao su, trong đó có 29 dự diện tích cao su đã trồng là 5.062,9 ha; án triển khai trên đất rừng khộp thuộc các huyện Buôn Đôn, - Có 08 dự án với 3.606,25 ha cao su sinh trưởng tốt đã cho Ea H’Leo và Ea Súp; trong đó: thu mủ; 03 dự án với 1.119,5 ha cao su mức sinh trưởng khá - Diện tích đất rừng khộp quy hoạch triển khai dự án là tốt, bắt đầu cho mủ; 02 dự án với 105 ha cao su sinh trưởng 19.237,68 ha, chiếm 93% so với tổng diện tích đất quy hoạch kém hoặc tạm ngưng việc trồng và 02 dự án với 231,34 ha cho các dự án cao su toàn tỉnh; cao su trồng thất bại, không đảm bảo sinh trưởng để cho sản - Diện tích cao su các dự án đã trồng trên đất rừng khộp là phẩm; 6.862,44 ha, chiếm 92% so với tổng diện tích cao su tất cả Trong bối cảnh Chính phủ chủ trương đóng cửa rừng, các dự án đã trồng và chiếm 36% so với diện tích đất của các không phát triển cao su ở các tỉnh Tây Nguyên, cùng với dự án triển khai ở rừng khộp; những vấn đề bất cập và hệ lụy từ thực tế, khi xác định các - Trong số nhóm 09 dự án trồng thí điểm có 02 dự án tạm giải pháp cần quan tâm đến: Quản lý dự án; Phát triển cao su ngưng trồng, 01 dự án không còn khả năng trồng và nhóm kết hợp với phát triển rừng và đa dạng hóa sản phẩm trên dự án đang chờ lập thủ tục thu hồi đất đều thuộc đất rừng diện tích dự án; Quản lý bảo vệ kết hợp với phục hồi và làm khộp; giàu rừng. - Trong khi đó các dự án triển khai trên đất rừng khộp vẫn có 11 dự án đã trồng xong cao su, 04 dự án tiếp tục trồng và 01 4.2 Kiến nghị dự án đã thẩm định đang chờ hoàn thiện hồ sơ. Trên cơ sở những phát hiện của nghiên cứu này về thực Thực tế việc chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su ở 02 trạng, cần rà soát và hoàn thiện hệ thống tiêu chí, chỉ số để huyện Ea Súp và Ea H’leo chủ yếu thông qua triển khai các đánh giá tác động về kinh tế, xã hội, môi trường của các dự dự án trồng cao su; trồng cao su kết hợp với quản lý bảo vệ án. rừng; trồng cao su kết hợp với trồng rừng và quản lý bảo vệ Tiếp tục đánh giá tác động về kinh tế, xã hội, môi trường rừng; của các dự án theo hệ thống tiêu chí, chỉ số đã xác định, nhằm Thực trạng triển khai các dự án trồng cao su ở huyện Ea phát triển công cụ giúp đánh giá tác động của các dự án; Súp: Quan tâm đến những khuyến nghị khi để xuất giải pháp cụ - Có 12 dự án với tổng diện tích quy hoạch là 8.250,16 ha; thể để giải quyết vấn đề bất cập và giảm thiểu những hệ lụy diện tích cao su đã trồng là 1.775 ha của việc chuyển đổi rừng khộp sang trồng cao su. - Có 03 dự án có khả năng duy trì và phát triển cao su với Đại học Nguyễn Tất Thành
9. Tạp chí Khoa học & Công nghệ Số 2 29 Tài liệu tham khảo 1. Quyết định số 750/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ,ngày 03 tháng 06 năm 2009, Phê duyệt Quy hoạch phát triển cao su đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020, 2. Quyết định số 2456/QĐ-UBND của UBND tỉnh Đắk Lắk, ngày 20 tháng 10 năm 2014, Quyết định về việc phê duyệt quy hoạch phát triển cây cao su tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014 – 2020, 3. Sở Nông nghiệp và PTNT Đắk Lắk (tháng 5/2017), Báo cáo tình hình triển khai thực hiện các dự án phát triển nông lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, 4. Quyết định số 3061/QĐ-UBND ngày 03 tháng 11 năm 2009 của UBND tỉnh Đắk Lắk, Phê duyệt quy hoạch phát triển cao su trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2009-2020, 5. Phùng Chí Sỹ và CTV. Báo cáo tổng hợp đề tài “Nghiên cứu ứng dụng công cụ kinh tế môi trường để đánh giá tác động của việc trồng cao su trên đất rừng Khộp tại tỉnh Đắk Lắk”, Tháng 2/2018. Evaluation of the status of conversion of Dipterocarpaceae forest into rubber plantation in Dak Lak province Cao Thị Lý1, Phùng Chí Sỹ2 1Tay Nguyen University 2Nguyen Tat Thanh University entecvn@yahoo.com Abstract Results of investigation, survey and assessment of the status of conversion of Dipterocarpaceae forest into rubber plantation in Dak Lak Province show that there are 31 rubber plantation projects in the province, of which 29 are planted on Dipterocarpaceae forest land in the districts of Buon Don, Ea H'Leo and Ea Sup with a total area of 6,862.44 hectares. Status of implementation of rubber plantation projects in Ea Sup district shows that there are 12 projects with a total area of 1,775 hectares of rubber trees, of which 03 projects with a total area of 469 hectares of rubber growing well; 05 projects with a total area of 1,011 hectares of rubber growing moderately and 03 projects with a total area of 295 hectares of rubber growing poorly, unsuccessful. Status of implementation of rubber plantations in Ea H'Leo district shows that there are 15 rubber plantation projects with total area of 5,062.9 ha, including 08 projects with total area of 3,606.25 ha of rubber growing well, which have collected latex, 03 projects with a total area of 1111.5 hectares of rubber growing rather well, which starting to collect latex; 02 projects with a total area of 105 hectares of rubber growing poorly or temporarily halted planting and 02 projects with a total area of 231.34 hectares of rubber failed. Keywords Dipterocarpaceae forest, forest conversion, rubber trees Đại học Nguyễn Tất Thành