Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ (Phần 1) - Nguyễn Ngọc Hạnh

Nội dung text: Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ (Phần 1) - Nguyễn Ngọc Hạnh

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH LYÙ THUYEÁT TAØI CHÍNH TIEÀN TEÄ NGUYEÃN NGOÏC HAÏNH 2001
2. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -2- MUÏC LUÏC Phaàn 1: TIEÀN TEÄ VAØ SÖÏ LÖU THOÂNG TIEÀN TEÄ 9 Chöông 1: Ñaïi Cöông Veà Tieàn Teä 9 1.1 Söï ra ñôøi cuûa tieàn teä. 9 1.1.1 Söï xuaát hieän cuûa tieàn teä. 9 1.1.2 Tieàn teä laø gì? 9 1.2 Chöùc naêng vaø vai troø cuûa tieàn teä 10 1.2.1 Chöùc naêng cuûa tieàn teä: 10 a. Chöùc naêng ño löôøng giaù trò (standard of value). 10 b. Chöùc naêng phöông tieän trao ñoåi (Medium of Exchange) 11 c. Chöùc naêng phöông tieän thanh toaùn hoaõn hieäu (medium of deferred payments) 11 d. Chöùc naêng phöông tieän toàn tröõ (Store of value/store of purchasing power). 11 1.2.2 Vai troø cuûa tieàn teä 12 a/ Giai ñoaïn cuûa phaùi “Troïng thöông” (Merchantilism) - theá kyû 16 12 b/ Giai ñoaïn cuûa phaùi “Troïng noâng” (Physiocratism)- theá kyû 17 –19 12 c/ Giai ñoaïn cuûa tröôøng phaùi Keynesian vaø post Keynesian – töø giöõa theá kyû 19 veà sau 13 1.3 Caùc hình thaùi tieàn teä. 13 1.3.1 Hoaù teä (commodity money) 13 1.3.2 Tín teä (Token money) 14 1.3.3 Buùt teä (Bank money) 14 1.3.4 Tieàn ñieän töû (electronic money) 15 1.4 Khoái tieàn teä. 15 1.5 Baûn vò tieàn teä 16 1.5.1 Baûn vò vaøng/baïc –Kim baûn vò (Gold/silver standard) 16 1.5.2 Cheá ñoä kim baûn vò môùi (ñaây laø nhöõng bieán theå cuûa cheá ñoä kim baûn vò) 16 1.5.3 Ngoaïi teä baûn vò (foreign exchange standard) 16 Chöông 2. Söï Löu Thoâng Tieàn teä vaø Caùc Taùc Ñoäng Hoã Töông. 17 2.1 Söï cung öùng tieàn teä 17 2.1.1 Vieäc phaùt haønh tieàn 17 a/ Vieäc phaùt haønh tieàn teä cuûa ngaân haøng trung öông 17 b/ Caùc caùch phaùt haønh tieàn cuûa ngaân haøng trung öông 18 2.1.2 Soá cung tieàn teä vaø hieäu öùng thöøa soá nhaân tieàn teä. 19 a/ Moät soá khaùi nieäm. 19 b/ Söï gia taêng khoái tieàn teä qua heä thoáng ngaân haøng 20 c. Hieäu öùng thöøa soá nhaân. 22 2.2 Soá caàu tieàn teä 22 2.2.1 Qui luaät löu thoâng tieàn teä cuûa Marx (1818-1883) 22 2.2.2 Phöông Trình Trao Ñoåi vaø Vaän Toác löu thoâng tieàn teä 23 a. Phöông trình trao ñoåi 23 b. Vaän toác löu thoâng tieàn teä. 23 2.2.3 Phöông trình Cambridge (phöông trình dö soá tieàn maët) 24 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
3. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -3- 2.2.4 Tröôøng phaùi Keynes veà nhu caàu veà tieàn teä 24 a. Lyù do giao dòch (Transaction demand for money) 24 b. Lyù do döï phoøng (precautionary demand) 24 c. Lyù do ñaàu tö (Investment) 25 2.2.5 Thuyeát ñònh löôïng tieàn teä hieän ñaïi cuûa Milton Friedman 25 2.2 Nhöõng yeáu toá taùc ñoäng leân vieäc löu thoâng tieàn teä 25 2.2.1 Soá caàu tieàn teä 25 2.2.2 Laõi suaát 26 a/ Laõi suaát ngaân haøng: 26 b/ laõi suaát treân thò tröôøng tieàn teä 26 c/ Laõi suaát treân thò tröôøng taøi chaùnh. 26 d/ Laõi suaát danh nghóa vaø laõi suaát thöïc 26 2.3 Tieàn teä vaø giaù caû 27 2.3.1 Giaù trò quoác noäi cuûa tieàn teä. 27 2.3.2 Laïm phaùt vaø giaûm phaùt. 27 a. Laïm phaùt vaø giaûm phaùt laø gì? 27 b. Nguyeân do cuûa laïm phaùt 28 c. Haäu quaû cuûa laïm phaùt 28 d. Bieän phaùp choáng laïm phaùt 29 2.4 Chính saùch tieàn teä. 29 2.4.1 Nhöõng muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä. 29 a. Muïc tieâu tieàn teä: 29 b. Muïc tieâu kinh teá: 29 2.4.2 Caùc coâng cuï cuûa chính saùch tieàn teä. 30 a. Ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi vaø thò tröôøng tieàn teä 30 b. Ñoái vôùi thò tröôøng ngoaïi hoái. 30 c. Söï phoái hôïp giöõa chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi chaùnh 30 Chöông 3. Tín Duïng 31 3.1 Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa tín duïng 31 3.1.1 Tín duïng laø gì? 31 3.1.2 Söï phaùt trieån cuûa tín duïng. 31 a/ Thôøi kyø coå ñaïi vaø trung coå (Cho vay naëng laõi) 31 b/ Tín duïng trong neàn kinh teá thò tröôøng 32 3.2 Baûn chaát vaø chöùc naêng cuûa tín duïng. 32 3.2.1 Baûn chaát cuûa tín duïng: 32 3.2.2 Chöùc naêng cuûa tín duïng 33 a/ Chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái voán tieàn teä theo nguyeân taéc coù hoaøn traû 33 b/ Chöùc naêng tieát giaûm vieäc löu thoâng tieàn maët. 33 c/ Chöùc naêng phaûn aùnh vaø kieåm soaùt quaù trình hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá 34 3.3 Caùc hình thöùc tín duïng 34 3.3.1 Phaân bieät theo thôøi haïn tín duïng: coù 3 loaïi tín duïng 34 a/ Tín duïng ngaén haïn: 34 b/ Tín duïng trung haïn: 34 c/ Tín duïng daøi haïn: 34 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
4. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -4- 3.3.2 Phaân bieät theo ñoái töôïng tín duïng: goàm hai loaïi 34 a/ Tín duïng voán löu ñoäng: 34 b/ Tín duïng voán coá ñònh: 34 3.3.3 Phaân bieät theo muïc ñích söû duïng voán: goàm hai loaïi 35 a/ Tín duïng saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoaù: 35 b/ Tín duïng tieâu duøng: 35 3.3.4 Phaân bieät theo chuû theå tín duïng: goàm 3 loaïi. 35 a/ Tín duïng thöông maïi: 35 b/ Tín duïng ngaân haøng: 36 c/ Tín duïng nhaø nöôùc: 36 3.4 Laõi suaát tín duïng vaø taùc ñoäng cuûa noù trong neàn kinh teá 37 3.4.1 Phaân bieät giöõa lôïi töùc tín duïng vaø laõi suaát tín duïng. 37 3.4.2 Caùc loaïi laõi suaát 37 a/ Phaân loaïi theo nguoàn söû duïng: 37 Goàm hai loaïi 37 b/ Phaân loaïi theo giaù trò thöïc: 38 c/ Phaân loaïi theo thôøi gian: 38 d/ Phaân loaïi theo tieàn. 38 e/ Phaân loaïi theo phöông phaùp tính laõi: goàm hai loaïi 39 3.4.3 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán laõi suaát: 39 Phaàn 2: LYÙ THUYEÁT TAØI CHAÙNH 40 Chöông 4: Taøi Chaùnh vaø Heä Thoáng Taøi Chaùnh 40 4.1 Lòch söû phaùt trieån cuûa taøi chaùnh 40 4.1.1 Khaùi nieäm veà taøi chaùnh 40 a/ Hoaït ñoäng taøi chaùnh: 40 b/ Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa taøi chaùnh gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoaù-tieàn teä 40 4.1.2 Baûn chaát cuûa taøi chaùnh 41 4.2 Caùc chöùc naêng cuûa taøi chaùnh 42 4.2.1 Chöùc naêng toå chöùc voán 42 4.2.2 Chöùc naêng phaân phoái 42 4.2.3 Chöùc naêng giaùm ñoác 43 4.3 Heä thoáng taøi chaùnh 44 4.3.1 Heä thoáng taøi chaùnh trong neàn kinh teá hoaïch ñònh. 44 4.3.2 Heä thoáng taøi chaùnh trong neàn kinh teá thò tröôøng. 45 a/ Taøi chaùnh coâng: 45 b/ Taøi chaùnh tö: 45 4.4 Vai troø cuûa taøi chaùnh trong neàn kinh teá thò tröôøng. 48 4.4.1 Taøi chaùnh laø coâng cuï phaân phoái saûn phaåm quoác daân 48 4.4.2 Taøi chaùnh laø coâng cuï quaûn lyù vaø ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá 48 Chöông 5. Taøi chaùnh nhaø nöôùc. 50 5.1 Ngaân saùch nhaø nöôùc 50 5.1.1 Khaùi nieäm veà ngaân saùch nhaø nöôùc. 50 5.1.2 Baûn chaát cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc. 50 5.1.3 Vai troø cuûa ngaân saùch trong neàn kinh teá thò tröôøng 51 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
5. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -5- 5.2 Heä thoáng ngaân saùch cuûa nhaø nöôùc. 52 5.2.1 Khaùi nieäm veà heä thoáng ngaân saùch cuûa nhaø nöôùc 52 5.2.2 Nguyeân taéc quaûn lyù ngaân saùch nhaø nöôùc: 52 a/ Nguyeân taéc quaûn lyù ngaân saùch nhaø nöôùc trong neàn kinh teá thò tröôøng. 52 b/ ÔÛ Vieät nam: 52 5.2.3 Heä thoáng ngaân saùch nhaø nöôùc Vieät nam. 52 5.2.4 Vai troø cuûa caùc caáp ngaân saùch. 53 a/ Vai troø cuûa ngaân saùch trung öông: 53 b/ Vai troø cuûa ngaân saùch ñòa phöông: 53 5.2.5 Kho baïc nhaø nöôùc 54 5.2.6 Phaân caáp quaûn lyù ngaân saùch ôû Vieät nam 54 a/ Khaùi nieäm phaân caáp quaûn lyù ngaân saùch 54 b/ Caùc nguyeân taéc phaân caáp quaûn lyù ngaân saùch 55 c/ Söï phaân caáp thu-chi giöõa caùc caáp ngaân saùch. 55 5.3 Caùc nguoàn thu vaø khoaûn chi cuûa ngaân saùch 59 5.3.1 Thu ngaân saùch nhaø nöôùc 59 a/ Baûn chaát cuûa vieäc thu ngaân saùch nhaø nöôùc 59 b/ Vai troø cuûa vieäc thu ngaân saùch nhaø nöôùc 59 c/ Cô caáu thu ngaân saùch nhaø nöôùc. 59 d/ Phaân loaïi thu ngaân saùch nhaø nöôùc 60 5.3.2 Thueá 60 a/ Khaùi nieäm veà thueá: 60 b/ Khaùi nieäm phí vaø leä phí: 61 c/ Söï gioáng nhau vaø khaùc nhau cuûa thueá, phí vaø leä phí 61 d/ Vai troø cuûa thueá trong neàn kinh teá thò tröôøng 61 e/ Caùc yeáu toá caáu thaønh cuûa thueá: 62 f/ Phaân loaïi thueá 62 g/ Heä thoáng thueá hieän haønh ôû Vieät nam 62 5.3.3 Chi ngaân saùch nhaø nöôùc: 64 a/ Khaùi nieäm: 64 b/ Vai troø cuûa chi ngaân saùch vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá 65 c/ Phaân loaïi chi ngaân saùch nhaø nöôùc. 65 5.4 Caân ñoái ngaân saùch. 66 Baøi Ñoïc Theâm 67 Thuoác Naøo Cho Caên Beänh Veà Taøi Chính ? 67 Chöông 6. Taøi chaùnh doanh nghieäp 71 6.1 Baûn chaát vaø chöùc naêng cuûa taøi chaùnh doanh nghieäp 71 6.1.1 Moät soá loaïi hình doanh nghieäp 71 a/ Coâng ty quoác doanh: 71 b/ Coâng ty tö nhaân: 71 6.1.2 Baûn chaát cuûa taøi chaùnh doanh nghieäp 72 6.1.3 Chöùc naêng cuûa taøi chaùnh doanh nghieäp 73 a/ Chöùc naêng toå chöùc voán: 73 b/ Chöùc naêng phaân phoái: 73 c/ Chöùc naêng giaùm ñoác 74 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
6. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -6- 6.1.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán toå chöùc taøi chaùnh doanh nghieäp 74 6.2 Nguoàn voán cuûa doanh nghieäp 75 6.2.1 Khaùi nieäm veà voán 75 a/ Veà phöông dieän kyõ thuaät: 75 b/ Veà phöông dieän taøi chaùnh: 75 6.2.2 Phaân loaïi voán 76 a/ Caên cöù vaøo noäi dung vaät chaát 76 b/ Caên cöù vaøo hình thaùi bieåu hieän. 76 c/ Caên cöù vaøo phöông thöùc luaân chuyeån giaù trò. 76 d/ Caên cöù vaøo thôøi haïn luaân chuyeån 76 6.2.3 Nguoàn hình thaønh voán. 76 a/ Nguoàn voán chuû sôû höõu: 76 b/ Nguoàn voán vay: 77 6.3 Taøi saûn cuûa doanh nghieäp 78 6.3.1 Taøi saûn coá ñònh 78 a/ Khaùi nieäm 78 b/ Phaân loaïi taøi saûn coá ñònh: 78 c/ Cô caáu taøi saûn coá ñònh: 78 d/ Khaáu hao taøi saûn coá ñònh: 79 6.3.2 Taøi saûn löu ñoäng. 80 a/ Khaùi nieäm: 80 b/ Phaân loaïi TSLÑ 80 c/ Cô caáu TSLÑ: 80 6.4 Caùc yeáu toá trong hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp 81 6.4.1 Chi phí vaø giaù thaønh cuûa saûn phaåm 81 a/ Chi phí hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp 81 b/ Giaù thaønh saûn phaåm. 82 6.4.2 Thu nhaäp vaø lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp 82 a/ Thu nhaäp cuûa doanh nghieäp 82 b/ Lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp. 83 c/ Tyû suaát lôïi nhuaän: 84 d/ Phaân phoái lôïi nhuaän: 84 6.5 Coå phaàn hoaù doanh nghieäp nhaø nöôùc 85 6.5.1 Muïc tieâu cuûa quaù trình coå phaàn hoaù 85 a/ Trong phaïm vi doanh nghieäp: 85 b/ Ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi: 85 6.5.2 Nhöõng ñieàu kieän caàn vaø ñuû ñeå tieán haønh coå phaàn hoaù 85 a/ Caùc ñieàu kieän kinh teá: 85 b/ Caùc ñieàu kieän phaùp lyù: 85 c/ Nhöõng ñieàu kieän ñaëc thuø cuûa doanh nghieäp. 86 6.5.3 Löïa choïn phöông thöùc coå phaàn hoaù 86 6.5.5 Ñoái töôïng CHP. 86 Chöông 7. Quyõ Döï Tröõ vaø Baûo Hieåm. 87 7.1 YÙ nghóa cuûa quyõ döï tröõ vaø baûo hieåm trong neàn kinh teá thò tröôøng. 87 7.2 Caùc loaïi quyõ döï tröõ. 87 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
7. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -7- 7.2.1 Quyõ döï tröõ taäp trung: 87 7.2.2 Quyõ döï tröõ khoâng taäp trung 88 7.3 Hoaït ñoäng baûo hieåm. 88 7.3.1 Khaùi nieäm. 88 7.3.2 Vai troø cuûa coâng ty baûo hieåm 88 7.3.3 Caùc thaønh phaàn tham gia trong baûo hieåm 89 7.3.4 Caùc hình thöùc baûo hieåm 89 7.3.5 Taùi baûo hieåm 90 7.4 Moät soá loaïi hình baûo hieåm do nhaø nöôùc toå chöùc. 91 7.4.1 Baûûo hieåm xaõ hoäi 91 7.4.2 Baûo hieåm y teá. 91 Chöông 8: Quan Heä Taøi Chaùnh Quoác Teá 92 8.1 Heä thoáng taøi chaùnh quoác teá. 92 8.1.1 Caùn caân thu chi quoác teá: 92 8.1.2 Caùn caân thanh toaùn (balance of payment BOP): 92 8.2 Thò tröôøng ngoaïi hoái vaø Tyû giaù hoái ñoaùi 94 8.2.1 Thò tröôøng ngoaïi hoái 94 8.2.2 Khaùi nieäm veà tyû giaù hoái ñoaùi: 94 8.2.3 Phaân loaïi tyû giaù hoái ñoaùi: 95 8.2.4 Taùc ñoäng cuûa tyû giaù hoái ñoaùi. 96 a/ Taùc ñoäng cuûa tyû giaù hoái ñoaùi: 96 b/ Tyû giaù hoái ñoaùi trong daøi haïn. 96 c/ Tyû giaù hoái ñoaùi trong ngaén haïn. 97 8.2.2 Caùc heä thoáng tyû giaù hoái ñoaùi 97 a/ Cheá ñoä kim baûn vò: 97 b/ Heä thoáng tyû giaù coá ñònh Bretton Woods 98 c/ Heä thoáng tyû giaù thaû noåi coù quaûn lyù 98 8.2.5 Caùc bieän phaùp ñieàu chænh tyû giaù hoái ñoaùi cuûa chính phuû: 99 a/ Thay ñoåi laõi suaát chieát khaáu: 99 b/ Chính saùch hoái ñoaùi 99 c/ Quyõ döï tröõ bình oån tyû giaù 99 d/ Phaù giaù tieàn teä. 99 e/ Baùn phaù giaù (dumping). 99 f/ Naâng giaù tieàn teä. 99 Chöông 9. Thò Tröôøng Taøi Chaùnh 100 9.1 Khaùi nieäm veà thò tröôøng taøi chaùnh 100 9.1.1 Khaùi nieäm. 100 9.1.2 Vò trí vaø vai troø cuûa thò tröôøng taøi chaùnh. 100 9.2 Caáu truùc cuûa thò tröôøng taøi chaùnh 102 9.2.1 Phaân loaïi theo phöông phaùp vay voán: 102 9.2.2 Phaân loaïi theo caùch phaùt haønh: 102 a/ Thò tröôøng sô caáp (primary market): 102 b/ Thò tröôøng thöù caáp (secondary market): 102 9.2.3 Phaân loaïi theo kyø haïn cuûa nhöõng chöùng khoaùn ñöôïc mua baùn: 103 9.3 Chöùc naêng cuûa nhöõng ñònh cheá taøi chaùnh trung gian: 104 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
8. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -8- 9.4 Caùc coâng cuï cuûa thò tröôøng taøi chaùnh 104 9.4.1 Caùc coâng cuï cuûa thò tröôøng tieàn teä 104 9.4.3 Caùc coâng cuï treân thò tröôøng chöùng khoaùn: 105 a/ Coå phieáu (Share/stock). 105 b/ Traùi phieáu coâng ty (Corporate bond) 105 c/ Traùi phieáu kho baïc (Treasury bond) 105 d/ Traùi phieáu ñoâ thò (Municipal bonds) 105 e/ Coâng traùi nhaø nöôùc (State bond) 105 f/ Traùi phieáu caàm coá (Mortgage bond) 105 g/ Coâng cuï coù nguoàn goác chöùng khoaùn (derivatives). 105 9.4.4 Caùc chuû theå tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn 106 a/ Ngöôøi phaùt haønh chöùng khoaùn: 106 b/ Ngöôøi trung gian 106 c/ Ngöôøi kieåm soaùt. 106 d/ Nhaø ñaàu tö. 106 Caùc Baøi Ñoïc Theâm 107 Laõi suaát huy ñoäng USD lieân tuïc taêng, taïi sao? 107 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
9. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -9- PHAÀN 1: TIEÀN TEÄ VAØ SÖÏ LÖU THOÂNG TIEÀN TEÄ CHÖÔNG 1: ÑAÏI CÖÔNG VEÀ TIEÀN TEÄ 1.1 Söï ra ñôøi cuûa tieàn teä. 1.1.1 Söï xuaát hieän cuûa tieàn teä. “Tieàn teä laø moät phaïm truø kinh teá, ñoàng thôøi cuõng laø phaïm truø lòch söû. Söï xuaát hieän cuûa tieàn teä laø moät phaùt minh cuûa con ngöôøi trong laõnh vöïc kinh teá. Noù ñaõ thuùc ñaåy nhanh choùng caùc hoaït ñoäng giao löu kinh teá vaø laøm thay ñoåi boä maët cuûa neàn kinh teá-xaõ hoäi” Trong neàn kinh teá sô khai, khi con ngöôøi coøn töï kieám aên baèng caùch saên baét, haùi löôïm vaø trao ñoåi tröïc tieáp caùc saûn vaät vôùi nhau thì chöa coù tieàn teä. Tieàn teä xuaát hieän khi con ngöôøi bieát duøng moät thöù haøng hoaù naøo ñoù laøm trung gian cho caùc cuoäc trao ñoåi. Coù nhieàu quan ñieåm veà söï ra ñôøi cuûa tieàn teä: “Tieàn teä laø keát quaû taát yeáu cuûa quaù trình trao ñoåi haøng hoaù” (Adam Smith, D. Ricardo) “Tieàn teä laø moät söï kieän coù tính chaát taâm lyù” (hai nhaø kinh teá hoïc Ñöùc W Gherlop vaø C. Smondest 1966). “Tieàn teä laø saûn phaåm töï phaùt cuûa neàn kinh teá haøng hoùa, saûn phaåm cuûa söï phaùt trieån caùc hình thaùi giaù trò, ñoàng thôøi cuõng laø saûn phaåm cuûa söï phaùt trieån cuûa lao ñoäng tö nhaân vaø lao ñoäng xaõ hoäi trong haøng hoùa. Söï ra ñôøi vaø toàn taïi cuûa tieàn teä gaén lieàn vôùi neàn saûn xuaát vaø trao ñoåi haøng hoùa” (Mac) 1.1.2 Tieàn teä laø gì? Tieàn teä laø moät khaùi nieäm raát quen thuoäc trong ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi, nhöng khoù coù theå ñöa ra moät khaùi nieäm thoáng nhaát veà tieàn teä. “Tieàn teä laø ñôn vò ño löôøng giaù trò vaø baûo toàn giaù trò” “Tieàn teä laø moät taøi saûn trao ñoåi thöôøng ñöôïc chaáp nhaän trong moät coäng ñoàng thanh toaùn” (Raymond Base- Nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Phaùp) “Tieàn teä laø vaät ñöôïc chaáp nhaän trong trao ñoåi hoaëc thanh toaùn nôï” (Lowell Harris- Nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Myõ) “Tieàn laø thöù haøng hoaù ñaëc bieät, taùch khoûi haøng hoaù bình thöôøng, duøng laøm vaät ngang giaù chung ñeå theå hieän vaø ño löôøng giaù trò cuûa moïi loaïi haøng hoaù. Noù tröïc tieáp Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
10. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -10- theå hieän lao ñoäng xaõ hoäi vaø bieåu hieän quan heä saûn xuaát trong neàn kinh teá haøng hoùa” (Mac). Ngöôøi ta thöôøng cho raèng “tieàn teä laø vaät ñöôïc chaáp nhaän trong vieäc thanh toaùn cho haøng hoaù hay dòch vuï vaø chaáp nhaän trong vieäc thanh toaùn nôï”. Theo quan nieäm nhö vaäy, yeáu toá veà loøng tin vaø yeáu toá taâm lyù gaén lieàn vôùi tieàn teä. Tieàn laø thöù maø ngöôøi ta tin raèng ngöôøi khaùc seõ chaáp nhaän ñeå thanh toaùn. Nhöng ñieàu gì khieán cho ngöôøi ta chaáp nhaän moät vaät nhö vaäy trong thanh toaùn? Thöù nhaát noù phaûi coù giaù trò ñeå coù theå tin töôûng raèng noù seõ baûo toàn ñöôïc giaù trò hay söùc mua trong daøi haïn. Thöù hai, söï tin töôûng naøy coøn phaûi döïa treân moät söï ñaûm baûo raèng chæ coù chæ coù moät soá löôïng haïn cheá vaät ñoù ñöôïc duøng nhö tieàn (giôùi haïn veà soá löôïng). Thöù ba, vaät duøng laøm tieàn phaûi coù hình thöùc tieän lôïi, thieát thöïc, coù theå chia nhoû sao cho thích öùng vôùi nhieàu loaïi haøng hoaù vaø beàn theo thôøi gian. 1.2 Chöùc naêng vaø vai troø cuûa tieàn teä. 1.2.1 Chöùc naêng cuûa tieàn teä: Coù nhieàu quan ñieåm veà chöùc naêng cuûa tieàn teä: ƒ Phaàn lôùn caùc nhaø kinh teá hoïc cho raèng, tieàn teä coù 4 chöùc naêng: ño löôøng giaù trò, laøm trung gian trao ñoåi, baûo toàn giaù trò, vaø laøm phöông tieän thanh toaùn hoaõn hieäu. ƒ Theo Mac, khi giaû ñònh vaøng laø haøng hoaù tieàn teä, oâng cho raèng tieàn teä coù 5 chöùc naêng: thöôùc ño giaù trò, phöông tieän löu thoâng, phöông tieän thanh toaùn, phöông tieän caát giöõ, vaø tieàn teä theá giôùi. a. Chöùc naêng ño löôøng giaù trò (standard of value). Khi laøm chöùc naêng naøy, tieàn teä bieåu hieän giaù trò cuûa haøng hoaù döôùi hình thöùc giaù caû. Ñeå coù theå bieåu hieän giaù trò cuûa haøng hoaù thì baûn thaân tieàn cuõng phaûi coù giaù trò noäi taïi, giaù trò naøy coù theå laø giaù trò thöïc (laø giaù trò do coâng duïng kinh teá hoaëc tính chaát quyù hieám) hoaëc giaù trò yù nieäm (giaù trò do con ngöôøi gaùn cho noù). Ñeå ño löôøng giaù trò thì tieàn teä cuõng phaûi ñöôïc ño löôøng, nghóa laø phaûi coù tieâu chuaån veà giaù caû. Tieâu chuaån giaù caû laø ñôn vò ño löôøng tieàn teä. Ngaøy nay moãi quoác gia ñeàu xem quyeàn ñònh ra ñôn vò tieàn teä laø quyeàn toái thöôïng, thuoäc chuû quyeàn tieàn teä quoác gia. Moät khi chính phuû ñaõ choïn vaø ñònh nghóa ñôn vò tieàn teä cuûa quoác gia mình, veà maët phaùp lyù, noù coù moät giaù trò chính thöùc vaø hieäu löïc giaûi traùi voâ haïn (legal tender) trong quoác gia ñoù. Nghóa laø noù ñöôïc söû duïng roäng raõi trong moïi giao dòch. Tuy nhieân, ñaây môùi chæ laø ñieàu kieän caàn, coøn ñieàu kieän ñuû laø phaûi ñöôïc daân chuùng chaáp nhaän söû duïng. Muoán ñöôïc daân chuùng chaáp nhaän, tieàn teä phaûi coù giaù trò oån ñònh laâu daøi töùc laø coù söùc mua beàn vöõng theo thôøi gian. Trong lòch Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
11. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -11- söû, coù khi daân chuùng laïi duøng moät ñôn vò ño löôøng giaù trò khaùc vôùi nhaø nöôùc quy ñònh. Nhôø coù chöùc naêng ño löôøng giaù trò, tieàn teä ñaõ giuùp ñònh löôïng vaø ñaùnh giaù moïi söï vaät trong neàn kinh teá nhö toång thu nhaäp quoác daân (GNP), tính thueá, chi phí saûn xuaát, vay traû nôï, giaù trò haøng hoaù, dòch vuï, quyeàn sôû höõu b. Chöùc naêng phöông tieän trao ñoåi (Medium of Exchange) Thöïc hieän chöùc naêng naøy, tieàn teä laøm vaät trung gian cho quaù trình trao ñoåi haøng hoaù. Tieàn teä xuaát hieän laøm cho vieäc trao ñoåi tröïc tieáp baèng hieän vaät ñöôïc thay theá baèng vieäc trao ñoåi giaùn tieáp thoâng qua trung gian tieàn teä. Yeáu toá naøy ñaõ thuùc ñaåy söï trao ñoåi mua baùn haøng hoaù vaø laøm cho neàn kinh teá phaùt trieån. Quaù trình trao ñoåi giaùn tieáp ñöôïc thöïc hieän qua hai böôùc: Haøng hoùa – Tieàn teä (H – T), vaø Tieàn-Haøng (T – H). Tuy nhieân trong thöïc teá hai böôùc naøy thöôøng khoâng tieán haønh cuøng luùc, do ñoù tieàn ñöôïc öa chuoäng ñeå laøm vaät trung gian trao ñoåi. Chính söùc mua (purchasing power) cuûa ñoàng tieàn quyeát ñònh ñieàu naøy. Ñeå tieàn coù theå thöïc hieän toát chöùc naêng naøy, noù phaûi coù moät söùc mua oån ñònh, soá löôïng phaûi vöøa ñuû, phaûi goàm nhieàu loaïi tieàn ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa ngöôøi daân. c. Chöùc naêng phöông tieän thanh toaùn hoaõn hieäu (medium of deferred payments) Luùc naøy, tieàn teä ñaùp öùng nhu caàu vay möôïn vaø hoaøn traû , thueá khoaù, ñòa toâ baèng tieàn. Khi laøm chöùc naêng phöông tieän thanh toaùn hoaõn hieäu, tieàn teä khoâng coøn laø moâi giôùi cuûa söï trao ñoåi haøng hoaù, maø laø khaâu boå sung cho quaù trình trao ñoåi, töùc laø tieàn teä vaän ñoäng ñoäc laäp vôùi söï vaän ñoäng cuûa haøng hoaù. Khi thöïc hieän chöùc naêng naøy, tieàn teä ñaõ coù khaû naêng laøm giaûm soá löôïng tieàn maët löu thoâng nhôø vieäc thanh toaùn hoaõn hieäu vaø buø tröø laãn nhau. Muoán ñöôïc chaáp nhaän laøm phöông tieän thanh toaùn hoaõn hieäu, tieàn teä phaûi coù söùc mua oån ñònh theo thôøi gian, taïo cho ngöôøi daân tín nhieäm vaøo tieàn teä. d. Chöùc naêng phöông tieän toàn tröõ (Store of value/store of purchasing power). Luùc naøy, tieàn teä taïm thôøi ñöôïc ruùt ra khoûi löu thoâng, trôû veà traïng thaùi tónh. Tích luõy hay döï phoøng laø moät nhu caàu cuûa ngöôøi daân ñeå thöïc hieän caùc döï tính chi tieâu trong töông lai hoaëc trang traûi cho caùc chi tieâu baát thöôøng naøo ñoù. Khi chöa coù tieàn teä, Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
12. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -12- ngöôøi ta duøng hieän vaät ñeå tích luõy. Hình thöùc naøy khoâng tieän lôïi vì hieän vaät coàng keành, deã hö hoûng, maát maùt Khi ñaõ coù tieàn teä, ngöôøi ta duøng tieàn ñeå tích luõy. Öu ñieåm noåi baät cuûa tieàn laø tính löu ñoäng vaø thanh khoaûn. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp laïm phaùt, tieàn teä seõ maát ñi chöùc naêng naøy. Nhö vaäy, ñieàu kieän quan troïng nhaát ñeå tieàn teä thöïc hieän ñöôïc caùc chöùc naêng cuûa mình laø: söùc mua oån ñònh, laâu daøi, taïo ñöôïc nieàm tin vaø söï tín nhieäm ôû daân chuùng. 1.2.2 Vai troø cuûa tieàn teä. Tieàn teä gaén lieàn vôùi neàn saûn xuaát haøng hoaù. Noù coù vai troø raát quan troïng trong ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi. Tuy nhieân, ôû moãi ñoái töôïng, vai troø ñoù coù khaùc nhau: • Ñoái vôùi ngöôøi daân, ngöôøi ta thöôøng ví von “ñoàng tieàn lieàn vôùi khuùc ruoät” töùc laø vai troø cuûa tieàn teä chuû yeáu daønh cho tieâu duøng vaø tích luõy. • Ñoái vôùi nhaø kinh doanh, tieàn laø ñieàu kieän cô baûn cho coâng vieäc saûn xuaát kinh doanh, luùc naøy tieàn gaén lieàn vôùi vaän ñoäng sinh lôïi. • Ñoái vôùi caùc nhaø kinh teá hoïc, quan nieäm cuûa hoï coù theå ñöôïc chia thaønh ba giai ñoaïn: a/ Giai ñoaïn cuûa phaùi “Troïng thöông” (Merchantilism) - theá kyû 16 Tröôøng phaùi naøy ñeà cao vai troø cuûa thöông maïi, nhaát laø ngoaïi thöông (Boà ñaøo Nha, Taây ban Nha, Haø lan, Anh, Phaùp). Ngöôøi ta cho raèng söï thònh vöôïng cuûa moät quoác gia laø do coù nhieàu tieàn, vaøng baïc thoâng qua vieäc mua baùn trao ñoåi. Do ñoù caùc quoác gia ñua nhau tích luõy nhieàu tieàn baïc, ít chuù troïng ñeán noâng nghieäp vaø coâng nghieäp, khieán cho caùc nöôùc laâm vaøo tình traïng laïm phaùt traàm troïng 1556 – 1568. Ñieàu naøy laøm cho ngöôøi ta thay ñoåi quan nieäm veà tieàn teä. b/ Giai ñoaïn cuûa phaùi “Troïng noâng” (Physiocratism)- theá kyû 17 –19 Xuaát hieän sau giai ñoaïn laïm phaùt 1556-1568, hoï kòch lieät chæ trích phaùi “Troïng thöông”, vaø cho raèng tieàn teä chæ laø “hö aûo”. Theo tröôøng phaùi naøy, tieàn teä sôû dó coù giaù trò laø do giaù trò cuûa quyù kim laøm ra chuùng. “Söï giaøu coù cuûa ñaát nöôùc phaûi tìm trong noâng nghieäp, khoâng phaûi trong vieäc tích luõy tieàn vaøng hay quyù kim bôûi vì tieàn teä töï noù laø moät thöù taøi saûn khoâng tham gia vaøo quaù trình saûn xuaát” (Francois Quesnay 1694-1774). A. Smith (1723-1790), D. Ricardo (1772-1824) ñeàu cho raèng tieàn haàu nhö khoâng coù taùc ñoäng gì ñoái vôùi ñôøi soáng kinh teá, ñoâi khi noù chæ aûnh höôûng tôùi giaù caû maø thoâi. “tieàn teä chæ laø moät moùn haøng, cho tôùi khi noù trao ñoåi vôùi moùn haøng khaùc, khoâng theâm gì vaøo söï giaøu coù cuûa moät quoác gia” (Ricardo). Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
13. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -13- c/ Giai ñoaïn cuûa tröôøng phaùi Keynesian vaø post Keynesian – töø giöõa theá kyû 19 veà sau. Caùc nhaø kinh teá hoïc ñaõ thaáy ñöôïc vai troø quan troïng cuûa tieàn teä, keå caû taùc ñoäng toát vaø taùc ñoäng xaáu, vaø thöøa nhaän vai troø quan troïng cuûa tieàn teä ñoái vôùi ñôøi soáng kinh teá cuûa caùc quoác gia, nhaát laø ñoái vôùi neàn saûn xuaát, söï quaân bình vaø maát quaân bình kinh teá. J.M. Keynes, vôùi taùc phaåm “Lyù thuyeát toång quaùt veà nhaân duïng, laõi suaát, vaø tieàn teä” 1936, ñöôïc xem laø ngöôøi ñaõ ñaët neàn taûng cho khoa hoïc kinh teá hieän ñaïi. Trong taùc phaåm naøy, Keynes ñaõ phaân tích roõ vai troø cuûa tieàn teä vaø laõi suaát ñoái vôùi neàn kinh teá. Töø ñoù, tieàn teä ñöôïc xem laø moät trong nhöõng coâng cuï höõu hieäu ñeå ñöa neàn kinh teá ñeán nhöõng muïc tieâu mong muoán. Ngaøy nay, trong neàn kinh teá thò tröôøng, haàu nhö moïi vaän haønh kinh teá ñeàu ñöôïc tieàn teä hoùa, tieàn teä ngaøy caøng khaúng ñònh vò trí vaø taàm quan troïng cuûa noù trong ñôøi soáng kinh teá. Tieàn teä vöøa laø phöông tieän vöøa laø muïc ñích cuûa caùc haønh vi kinh teá, ñoàng thôøi noù cuõng laø coâng cuï ñeå ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. 1.3 Caùc hình thaùi tieàn teä. Töø luùc xuaát hieän cho ñeán ngaøy nay, tieàn teä ñaõ traûi qua nhieàu hình thaùi khaùc nhau: 1.3.1 Hoaù teä (commodity money) Xuaát hieän vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa lòch söû tieàn teä. Luùc naøy ngöôøi ta duøng haøng hoaù laøm tieàn, giaù trò cuûa haøng hoaù xaáp xæ giaù trò trao ñoåi nhö tieàn. Hoùa teä goàm hai loaïi: ƒ Hoaù teä khoâng kim loaïi: duøng haøng hoaù khoâng phaûi kim loaïi laøm tieàn, thoâng duïng trong caùc boä laïc coå. Ví duï ôû Hy laïp, La maõ duøng boø, cöøu. ÔÛ Taây taïng duøng baùnh traø. ÔÛ Virginia duøng laù thuoác. ÔÛ chaâu Phi duøng voû soø, luïa, vaûi ƒ Hoaù teä kim loaïi: duøng vaøng, baïc, ñoàng, keõm ñuùc thaønh tieàn teä. Giaù trò cuûa löôïng kim loaïi ñuùc thaønh tieàn baèng giaù trò ghi treân beà maët cuûa ñoàng tieàn. Thöù haøng hoaù ñöôïc duøng laøm tieàn teä phaûi thoaû maõn ba tính chaát sau: (1)Khan hieám vaø nguoàn cung caáp oån ñònh, (2)Beàn vöõng, (3) Coù theå chia nhoû ñöôïc. Veà maët naøy, kim loaïi coù nhieàu öu ñieåm hôn haøng hoaù khoâng kim loaïi nhö: phaåm chaát, troïng löôïng coù theå quy ñònh chính xaùc, deã daøng. Noù beàn hôn, hao moøn chaäm, deã chia nhoû, giaù trò töông ñoái ít bieán ñoåi Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
14. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -14- 1.3.2 Tín teä (Token money) Laø loaïi tieàn teä maø baûn thaân noù, töï noù khoâng coù giaù trò, nhöng nhôø söï tín nhieäm cuûa moïi ngöôøi maø noù ñöôïc löu haønh. Tín teä goàm hai loaïi: Tieàn kim loaïi (coin): ñöôïc ñuùc baèng kim loaïi, noù khaùc vôùi hoùa teä ôû choå laø giaù trò cuûa kim loaïi ñuùc thaønh tieàn vôùi giaù trò beà maët khoâng töông öùng vôùi nhau. Tieàn giaáy (paper money/bank notes): ñöôïc in treân giaáy baïc. Trong lòch söû phaùt trieån cuûa mình, tieàn giaáy ñaõ traõi qua caùc hình thöùc nhö: Tieàn giaáy khaû hoaùn (convertible paper money): laø moät maõnh giaáy ñöôïc in thaønh tieàn ñeå löu haønh töông öùng vôùi soá vaøng hay baïc maø ngöôøi ta kyù göûi ôû ngaân haøng. Ngöôøi coù loaïi giaáy naøy coù theå ñem ñeán ngaân haøng ñeå ñoåi laáy soá vaøng, baïc töông ñöông vôùi trò giaù ghi treân giaáy baïc vaøo baát cöù luùc naøo. ÔÛ phöông Taây, tieàn giaáy khaû hoaùn xuaát hieän vaøo theá kyû 17 (do oâng Palmstruck, ngöôøi saùng laäp ra ngaân haøng Stockholm-Thuî Ñieån. Tieàn giaáy baát khaû hoaùn (inconvertible paper money): laø loaïi tieàn giaáy nhaø nöôùc baét buoäc daân chuùng phaûi löu haønh, khoâng theå ñem noù ñeán ngaân haøng ñeå ñoåi laáy vaøng/baïc coù giaù trò töông öùng. Ñaây laø loaïi tieàn giaáy maø caùc quoác gia treân theá giôùi ngaøy nay ñang söû duïng. Nguyeân nhaân maø caùc nöôùc chuyeån töø tieàn giaáy khaû hoaùn sang tieàn giaáy baát khaû hoaùn laø do söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá vaø söï gia taêng caùc khoaûn chi tieâu cuûa chính phuû laøm cho söï raøng buoät giöõa tieàn giaáy vaø vaøng trôû thaønh löïc caûn khi neàn kinh teá caàn phaùt haønh theâm nhieàu tieàn giaáy ñeå ñaùp öùng nhu caàu löu thoâng tieàn teä – haøng hoaù. 1.3.3 Buùt teä (Bank money) Buùt teä coøn goïi laø tieàn ghi soå, chæ taïo ra khi phaùt haønh tín duïng vaø thoâng qua taøi khoaûn taïi ngaân haøng. Do vaäy noù khoâng coù hình thaùi vaät chaát maø chæ laø con soá treân taøi khoaûn ngaân haøng. Tuy nhieân noù cuõng coù nhöõng tính chaát nhö tieàn giaáy vaø ñöôïc söû duïng trong thanh toaùn qua caùc coâng cuï thanh toaùn cuûa ngaân haøng nhö sec, leänh chuyeån tieàn. Noù coù öu ñieåm hôn tieàn giaáy nhö an toaøn, chuyeån ñoåi deå daøng, thanh toaùn thuaän tieän, nhanh choùng, di chuyeån deã daøng. Buùt teä xuaát hieän laàn ñaàu tieân ôû Anh vaøo giöõa theá kyû 19, cho ñeán ngaøy nay ñöôïc söû duïng roäng raûi ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
15. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -15- 1.3.4 Tieàn ñieän töû (electronic money) Laø loaïi tieàn ñöôïc söû duïng qua heä thoáng thanh toaùn töï ñoäng, vaø caùc maùy ruùt tieàn töï ñoäng ATM ( Automatic Teller Machine). Ngaøy nay, tuy caùc hình thöùc tieàn teä ra ñôøi sau ñaõ coù nhieàu öu ñieåm vöôït troäi so vôùi caùc hình thöùc sô khai, nhöng ñeå ñaùp öùng cho nhu caàu ña daïng cuûa neàn kinh teá, caàn thieát phaûi toàn taïi nhieàu hình thaùi tieàn teä, loaïi ñôn giaûn cuõng nhö loaïi phöùc taïp. 1.4 Khoái tieàn teä. Ñeå ñònh nghóa theá naøo laø tieàn hoaëc chuaån tieàn (near-money), caùc nhaø kinh teá duøng ba hoaït tính cô baûn cuûa tieàn: - Coù theå duøng ñeå trao ñoåi, thanh toaùn khi mua/baùn haøng hoaù. - Coù theå duøng ñeå mua baùn, chuyeån nhöôïng, hay ñaàu tö. - Coù theå chuyeån thaønh tieàn maët baát cöù luùc naøo (tính thanh khoaûn) Tröôùc thaäp nieân 80, Ngaân haøng theá giôùi -World Bank (WB) vaø Quyõ tieàn teä quoác teá- International Monetary Fund (IMF) duøng quan ñieåm heïp veà tieàn teä, chæ cho raèng khoái tieàn teä cuûa moät quoác gia bao goàm tieàn maët vaø tieàn göûi duøng chi phieáu. Tieàn göûi tieát kieäm vaø tieàn göûi ñònh kyø ñöôïc xem laø “chuaån tieàn” Sau thaäp nieân 80 WB vaø IMF chaáp nhaän quan ñieåm roäng hôn veà khoái tieàn teä vaø phaân bieät thaønh nhieàu daïng: Khoái tieàn teä M1: - Tieàn maët trong coâng chuùng. - Tieàn göûi duøng chi phieáu. Khoái tieàn teä M2: - M1. - Tieàn göûi tieát kieäm. - Tieàn göûi ñònh kyø taïi ngaân haøng. Khoái tieàn teä M3: - M2. - Caùc loaïi tieàn göûi ôû caùc ñònh cheá taøi chính khaùc. Khoái tieàn teä L - M3. - Traùi phieáu kho baïc ngaén haïn. - Traùi phieáu kho baïc daøi haïn. - Thöông phieáu. - Caùc thuaän nhaän cuûa ngaân haøng. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
16. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -16- 1.5 Baûn vò tieàn teä. Baûn vò tieàn teä laø tieâu chuaån chung maø nhaø nöôùc choïn laøm caên baûn cho ñôn vò tieàn teä cuûa mình. Tieâu chuaån ñoù coù theå laø haøng hoaù phi kim loaïi, quyù kim, hay ngoaïi teä. Ngaøy xöa, caùc nöôùc thöôøng choïn baûn vò laø haøng hoaù phi kim loaïi, nhöng ngaøy nay, ngöôøi ta chæ noùi ñeán 3 thöù baûn vò: baïc, vaøng, vaø ngoaïi teä. Choïn baûn vò laø ñònh nghóa ñôn vò tieàn teä cuûa moät nöôùc. VD: vaøo Theá kyû 19, Phaùp ñònh nghóa moät Phôø-raêng (1 Franc) = 5 gram baïc, chuaån ñoä 0,900. 1.5.1 Baûn vò vaøng/baïc –Kim baûn vò (Gold/silver standard) - Ñònh nghóa ñôn vò tieàn teä theo baïc hay vaøng - Cho pheùp ñem tieàn ñeán ngaân haøng ñoåi laáy baïc/vaøng theo ñònh nghóa chính thöùc - Cho pheùp daân chuùng ñem thoûi baïc/vaøng ñeán sôû ñuùc tieàn ñeå ñuùc tieàn. - Baïc/vaøng ñöôïc töï do löu thoâng ra/vaøo quoác gia 1.5.2 Cheá ñoä kim baûn vò môùi (ñaây laø nhöõng bieán theå cuûa cheá ñoä kim baûn vò) - Baûn vò Tieàn-vaøng (Gold-special standard): duøng tieàn giaáy khaû hoaùn, TK17 -19 - Kim ñænh baûn vò (Gold bullion standard): aùp duïng naêm1925 ôû Anh, naêm1928 ôû Phaùp. - Kim hoaùn baûn vò (Gold exchange standard) 1.5.3 Ngoaïi teä baûn vò (foreign exchange standard) Moät quoác gia coù theå ñònh nghóa ñôn vò tieàn teä cuûa nöôùc mình theo moät loaïi ngoaïi teä maïnh nhaát ñònh. Loaïi baûn vò naøy baét nguoàn töø cheá ñoä thuoäc ñòa ngaøy xöa, caùc nöôùc thuoäc ñòa duøng tieàn teä cuûa maãu quoác laøm tieàn cuûa nöôùc mình. Ngaøy nay cuõng coù moät soá quoác gia vì lyù do kinh teá hoaëc chính trò ñaõ choïn moät loaïi ngoaïi teä maïnh laøm ñôn vò tieàn teä cho tieàn trong nöôùc nhö moät soá nöôùc trong khoái Lieân Hieäp Phaùp duøng ñoàng Franc Phaùp, khoái thònh vöôïng chung duøng ñoàng baûng Anh, moät soá nöôùc khaùc duøng ñoâ la Myõ. * * * Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
17. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -17- CHÖÔNG 2. SÖÏ LÖU THOÂNG TIEÀN TEÄ VAØ CAÙC TAÙC ÑOÄNG HOÃ TÖÔNG. 2.1 Söï cung öùng tieàn teä. 2.1.1 Vieäc phaùt haønh tieàn Ngaøy xöa, nhaø nöôùc ñaët ra Sôû Ñuùc Tieàn (Mint) ñeå daân chuùng ñem quyù kim ñeán ñuùc ra tieàn ñeå chi tieâu. Ñeán khi tieàn giaáy ra ñôøi, nhaø nöôùc giao cho moät cô sôû ñoäc quyeàn in tieàn, cô sôû naøy coù theå laø cuûa nhaø nöôùc hoaëc tö nhaân. Ngaøy nay, vieäc phaùt haønh tieàn do ngaân haøng trung öông vaø ngaân haøng thöông maïi ñaûm nhaän. Ngaân haøng trung öông phaùt haønh tieàn kim loaïi vaø tieàn giaáy, ngaân haøng thöông maïi phaùt haønh buùt teä. a/ Vieäc phaùt haønh tieàn teä cuûa ngaân haøng trung öông. Trong cheá ñoä kim baûn vò, ngaân haøng chæ phaùt haønh tieàn giaáy töông öùng vôùi soá vaøng nhaäp vaøo ngaân haøng. Veà sau, tieàn giaáy cuõng ñöôïc phaùt haønh khi ngaân haøng mua traùi phieáu treân thò tröôøng tieàn teä hoaëc traùi phieáu chính phuû. Coù hai quan ñieåm veà vieäc phaùt haønh tieàn cuûa ngaân haøng trung öông: Tröôøng phaùi Thoâng hoaù (currency principle) - D. Ricardo Vieäc phaùt haønh tieàn giaáy phaûi bò raøng buoäc chaët cheõ vaøo löôïng quyù kim trong ngaân haøng. Tuy nhieân coù theå chaáp nhaän moät phaàn traêm vöôït möùc thaät thaáp. Tröôøng phaùi Tín duïng (Credit principle) – Tocke, Fullarton Ngaân haøng coù quyeàn töï do phaùt haønh bôûi vì tieàn giaáy phaùt haønh chæ laø moät söï öùng tröôùc, noù khoâng löu haønh vónh vieãn maø seõ trôû veà ngaân haøng khi ngöôøi vay traû nôï. Caên baûn cuûa vieäc phaùt haønh tieàn giaáy laø nhu caàu saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoaù trong neàn kinh teá. Trong thôøi gian ñaàu (TK 18, ñaàu 19), tröôøng phaùi Thoâng hoaù thaéng theá, theå hieän baèng ñaïo luaät Peel ôû Anh 1844. Nhöng töø naêm 1930 trôû ñi, caùc nöôùc laàn löôïc boû bôùt nhöõng raøng buoäc cuûa tieàn vaøo vaøng. Ngaân haøng trung öông phaùt haønh tieàn teä treân moät caên baûn roäng raõi hôn tröôùc, ñoù laø: “Vieäc phaùt haønh tieàn teä phaûi döïa vaøo nhu caàu laøm xuaát hieän moät khoái löôïng haøng hoaù dòch vuï, vaø khoái löôïng naøy phaûi xuaát hieän sau khi phaùt haønh ñuû giöû vöõng cho söùc mua cuûa tieàn teä trong moái töông quan tieàn-haøng, ngoaøi caùi caên baûn laø vaøng vaø ngoaïi teä” Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
18. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -18- b/ Caùc caùch phaùt haønh tieàn cuûa ngaân haøng trung öông. Phaùt haønh qua ngoõ chính phuû Kho baïc nhaø nöôùc laø cô quan cuûa chính phuû ñaëc traùch vieäc thu-chi. Tröôøng hôïp ngaân saùch caân baèng, thì khoâng aûnh höôûng tôùi khoái löôïng tieàn teä löu haønh. Tröôøng hôïp chi > thu thì kho baïc seõ giaûi quyeát theo caùc caùch: - Vay cuûa daân baèng caùch phaùt haønh coâng traùi: neáu soá coâng traùi daân mua baèng vôùi soá tieàn caàn thieát thì khoâng aûnh höôûng ñeán löôïng tieàn teä löu haønh. - Vay cuûa ngaân haøng trung öông: neáu daân mua khoâng ñuû, thì chính phuû vay cuûa ngaân haøng trung öông theo caùc caùch sau: ƒ ÖÙng tröôùc taïm thôøi: ví duï soá thu thueá saùu thaùng ñaàu naêm khoâng ñuû keá hoaïch chi, ngaân haøng trung öông seõ taïm öùng, ñeán cuoái naêm seõ traû laïi . ƒ ÖÙng tröôùc ñaëc bieät: khi coù nhöõng thieáu huït khoâng löôøng tröôùc ñöôïc. Tröôøng hôïp naøy seõ laøm khoái löôïng tieàn teä gia taêng neáu caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. ƒ Phaù giaù tieàn teä: Ngaân haøng trung öông ñònh giaù laïi khoái döï tröõ vaøng vaø ngoaïi teä, khoaûn thaëng dö duøng ñeå traû nôï cho chính phuû. Khi kho baïc vay cuûa ngaân haøng trung öông, töùc laø ngaân haøng trung öông ñaõ phaùt haønh tieàn. Vieäc öùng tieàn cho chính phuû seõ deã daãn ñeán laïm phaùt neáu nhö khoâng laøm xuaát hieän ñöôïc moät khoái haøng hoaù vaø dòch vuï töông öùng. Phaùt haønh qua ngoõ ngaân haøng thöông maïi Treân lyù thuyeát, Ngaân haøng trung öông laø ngöôøi cho vay sau cuøng (lender of last resort) cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi. Trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát, chaúng haïn nhö vaøo giai ñoaïn ñaàu cuûa giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá, nhu caàu saûn xuaát kinh doanh gia taêng, caùc doanh nghieäp gia taêng vay voán ngaân haøng ñeå saûn xuaát kinh doanh. Ngaân haøng trung öông seõ phaùt haønh tieàn döôùi hình thöùc cho ngaân haøng thöông maïi vay baèng caùch chieát khaáu, taùi chieát khaáu, theá chaáp thöông phieáu, öùng tröôùc coù ñaûm baûo baèng thöông phieáu Vieäc phaùt haønh naøy seõ taïo ñieàu kieän cho saûn xuaát vaø löu thoâng phaùt trieån. Phaùt haønh tieàn qua thò tröôøng tieàn teä (thò tröôøng môû- open market) Luùc naøy, Ngaân haøng trung öông chuû ñoäng tham gia vaøo thò tröôøng tieàn teä, mua baùn caùc “chöùng chæ nôï” (debt instruments) ngaén haïn nhö traùi phieáu, thöông phieáu, chöùng chæ kyù thaùc ñònh kyø Ngaân haøng trung öông seõ mua neáu muoán phaùt haønh tieàn teä, seõ baùn neáu muoán giaûm bôùt khoái löôïng tieàn teä. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
19. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -19- Phaùt haønh tieàn qua thò tröôøng ngoaïi hoái vaø thò tröôøng vaøng. Ngaøy xöa, khi tieàn coøn raøng buoät vaøo vaøng, thì khi döï tröõ vaøng cuûa ngaân haøng trung öông taêng leân, yeáu toá khaùc khoâng thay ñoåi thì löôïng tieàn teä löu haønh taêng leân töông öùng. Ngaøy nay, vieäc phaùt haønh tieàn teä khoâng coøn bò raøng buoät vaøo vaøng, vaøng ñöôïc mua baùn treân thò tröôøng nhö moät loaïi haøng hoaù. Khi NHTW mua vaøng, löôïng tieàn maët seõ cao leân, khi baùn vaøng, löôïng tieàn maët giaûm xuoáng. Thò tröôøng ngoaïi hoái cuõng laø moät phöông tieän ñeå NHTW ñieàu tieát khoái tieàn teä. Trong thò tröôøng ngoaïi hoái, khi NHTW thu ngoaïi teä, noù phaùt haønh tieàn, khi baùn ngoaïi teä, thu tieàn vaøo. Döï tröõ ngoaïi teä cuûa NHTW taêng thì khoái löôïng tieàn löu haønh gia taêng vaø ngöôïc laïi. Moãi nöôùc ñeàu coù khaû naêng taïo moät khoái löôïng döï tröõ vaøng vaø ngoaïi teä. Noù coù vai troø laø: - Phöông tieän ñeå chính phuû ñieàu haønh caùc thò tröôøng tieàn teä, vaøng vaø ngoaïi hoái. - Choáng laïm phaùt - Bieåu hieän cho tình traïng “söùc khoûe” cuûa moät quoác gia. - Döï tröõ vaøng vaø ngoaïi teä tuy khoâng phaûi laø nguyeân nhaân tröïc tieáp taïo neân giaù trò tieàn teä quoác noäi, nhöng noù laø cô sôû ñeå taïo nieàm tin cuûa giaù trò quoác noäi, ñaûm baûo giaù trò ngoaïi hoái cuûa ñoàng tieàn. 2.1.2 Soá cung tieàn teä vaø hieäu öùng thöøa soá nhaân tieàn teä. a/ Moät soá khaùi nieäm. * Tyû leä döï tröõ baét buoäc vaø tyû leä tieàn maët/tieàn göûi ngaân haøng. Ñeå coù theå quaûn lyù khoái tieàn teä, NHTW baét buoät caùc NHTM phaûi kyù göûi taïi NHTW moät soá tieàn töông öùng vôùi moät tyû leä naøo ñoù cuûa soá dö tieàn göûi (deposit) goïi laø tyû leä döï tröõ baét buoäc (required reserve ratio). Trong hoaït ñoäng cuûa NHTM, ñeå baûo ñaûm an toaøn, hoï cuûng caàn phaûi giöû laïi moät tyû leä naøo ñoù so vôùi soá tieàn cho vay. Tyû leä naøy coù theå cao hôn tyû leä döï tröõ baét buoät nhöng khoâng theå thaáp hôn. VD: NHTW aán ñònh tyû leä döï tröõ baét buoät laø 15%, neáu moät NHTM X naøo ñoù huy ñoäng ñöôïc 100 tyû, hoï seõ phaûi kyù göûi ít nhaát taïi NHTW 15 tyû, coøn laïi 85 tyû cho vay. Khi coù tieàn nhaøn roãi, ngöôøi daân coù theå göûi ngaân haøng hoaëc giöû tieàn maët ñeå chi duøng. Tyû leä tieàn maët/tieàn göûi ngaân haøng cuûng coù taùc ñoäng ñeán khoái tieàn teä. Neáu trung bình khi ngöôøi daân coù 1 trieäu, hoï göûi ngaân haøng 800.000 vaø giöû laïi 200.000 ñeå chi tieâu thì: Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
20. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -20- Tyû leä tieàn maët/tieàn göûi ngaân haøng = (200.000/800.000) * 100% = 25% * Khoái tieàn teä caên baûn (monetary base) vaø khoái tieàn teä M1. Khoái tieàn teä caên baûn laø tieàn maët trong coâng chuùng vaø tieàn kyù göûi ôû NHTW. Nhö vaäy khoái tieàn teä M1 ñöôïc ñònh nghóa theo khoái tieàn teä caên baûn nhö sau: Khoái tieàn teä M1 = Thöøa soá nhaân * khoái tieàn teä caên baûn Khoái tieàn teä caên baûn A B Tieàn göûi ngaân haøng A Khoái tieàn teä M1 Trong ñoù, A laø tieàn maët trong coâng chuùng; B laø tieàn kyù göûi taïi NHTW. Theo hình veõ treân, ta coù caùc coâng thöùc sau: Khoái tieàn teä M1 = Tieàn maët trong coâng chuùng + Tieàn göûi ngaân haøng Khoái tieàn teä caên baûn = Tieàn maët trong coâng chuùng + Tieàn kyù göûi taïi NHTW Nhö vaäy, coù ba thaønh phaàn taùc ñoäng vaøo khoái tieàn teä: NHTW, NHTM, vaø coâng chuùng. b/ Söï gia taêng khoái tieàn teä qua heä thoáng ngaân haøng. Giaû söû NHTW duøng 1 tyû ñoàng ñeå mua traùi phieáu treân thò tröôøng môû ñeå taêng soá cung tieàn teä. Quaù trình gia taêng tieàn teä theo caùc böôùc sau: Böôùc 1: NHTW mua 1 tyû ñoàng traùi phieáu töø coâng ty BOND. Giaû söû BOND seõ göûi ngaân haøng 0.8 tyû vaø giöû tieàn maët 0.2 tyû. Sö thay ñoåi trong 3 nhoùm nhö sau: Baûng 1: Baûng caân ñoái taøi saûn (a) NHTW (b) NHTM (c) Coâng chuùng Traùi phieáu +1 Khoái caên baûn +1 Döï tröõ Tieàn göûi Traùi phieáu -1 +0.8 +0.8 Tieàn maët +0.2 Tieàn göûi +0.8 Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
21. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -21- Buôùc 2: Luùc naøy NHTM ñaõ coù theâm 0.8 ñeå cho vay. Bôûi vì tyû leä döï tröõ baét buoäc laø 15% neân hoï seõ cho vay 0.68. Giaû söû vieäc cho vay naøy dieãn ra ôû NHTM BANK 1. Ngöôøi ñi vay seõ duøng tieàn vay 0.68 naøy traû cho nhaø cung caáp haøng hoaù. Nhaø cung caáp haøng hoaù seõ giöû laïi 25% ñeå chi tieâu (töùc laø .136) vaø göûi ngaân haøng BANK 2 soá coøn laïi .544. Söï thay ñoåi trong 3 nhoùm nhö sau: Baûng 2: Baûng caân ñoái taøi saûn (d) BANK 1 (e) BANK 2 (f) Coâng chuùng Döï tröõ -.68 Döï tröõ Tieàn göûi Tieàn maët Ñi vay +.544 +.544 +.136 +.68 Cho vay Tieàn göûi +.68 +.544 Tôùi ñaây, chuùng ta thaáy raèng khoái tieàn teä ñaõ taêng hôn 1 tyû. Sau böôùc 1, khoái tieàn teä taêng ñuùng 1 tyû (baûng 1c), sau böôùc 2, coâng chuùng ñaõ coù theâm .68 tyû (.136 tieàn maët vaø .544 göûi ngaân haøng). Nhö vaäy sau 2 böôùc, khoái tieàn teä ñaõ gia taêng 1.68 tyû. Noù ñeán töø ñaâu? Baïn coù theå deã daøng traû lôøi cho caâu hoûi naøy. Böôùc 3: Luùc naøy, BANK 2 seõ cho vay 85% cuûa .544 maø ngöôøi daân göûi vaøo (15% döï tröõ baét buoäc). Ngöôøi ñi vay khoaûn naøy duøng tieàn (.544*85%= .4624) ñeå traû cho nhaø cung caáp, nhaø cung caáp Seõ giöû laïi 20% tieàn maët (.0925) vaø göûi vaøo ngaân haøng BANK 3 soá coøn laïi (.3699). Baûng 3: Baûng caân ñoái taøi saûn (g) BANK 2 (h) BANK 3 (i) Coâng chuùng Döï tröõ -.4624 Döï tröõ Tieàn göûi Tieàn maët Ñi vay +.3699 +.3699 +.0925 +.4624 Cho vay Tieàn göûi +.4624 +.3699 Sau böôùc naøy, khoái tieàn teä ñaõ gia taêng toång coäng 2.1424. Böôùc 4: Luùc naøy, BANK 3 seõ döï tröõ baét buoäc 15% vaø cho vay 85%. Baïn seõ laøm böôùc naøy vaø laäp baûng caân ñoái taøi saûn. Sau böôùc naøy, khoái tieàn teä ñaõ taêng leân 2.4568. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
22. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -22- c. Hieäu öùng thöøa soá nhaân. Baûng 4A: Söï thay ñoåi khoái tieàn teä Böôùc 1 Böôùc 2 Böôùc 3 Böôùc 4 Thay ñoåi khoái tieàn teä (tyû ñoàng) 1 0.68 0.4624 0.3144 Möùc gia taêng khoái tieàn teä 1 1.68 2.1424 2.4568 Baûng 4A cho thaáy söï thay ñoåi cuûng nhö möùc thay ñoåi cuûa khoái tieàn teä ôû moãi böôùc. Söï thay ñoåi naøy seõ nhoû daàn qua moãi böôùc, ñeán moät luùc naøo ñoù noù seõ nhoû khoâng ñaùng keå nöõa. Baèng coâng thöùc toaùn hoïc, ta seõ tính ñöôïc toång soá gia taêng khoái tieàn teä trong tröôøng hôïp naøy laø 3.125 tyû khi NHTW phaùt haønh theâm 1 tyû qua thò tröôøng môû. * Hieäu öùng thöøa soá nhaân tieàn teä (Money Multiplier) Hieäu öùng thöøa soá nhaân laø söï gia taêng khoái tieàn teä theo moãi ñôn vò tieàn teä (ñoàng, USD ) maø chính phuû can thieäp qua thò tröôøng môû. Hieäu öùng naøy caøng lôùn khi tyû leä döï tröõ baét buoät caøng nhoû vaø tyû leä tieàn maët/tieàn göûi ngaân haøng cuûa daân chuùng caøng nhoû. Qua caùc böôùc treân, ta coù theå tính ñöôïc coâng thöùc cuûa thöøa soá nhaân tieàn teä nhö sau: Söï thay ñoåi khoái = 1 + c X Söï thay ñoåi khoái tieàn teä r + c tieàn teä caên baûn Trong ñoù : c laø tyû leä tieàn maët/tieàn göûi ngaân haøng cuûa daân chuùng r laø tyû leä döï tröõ cuûa ngaân haøng (toång cuûa tyû leä döï tröõ baét buoät vaø döï tröû theâm cuûa ngaân haøng) 2.2 Soá caàu tieàn teä 2.2.1 Qui luaät löu thoâng tieàn teä cuûa Marx (1818-1883) Quy luaät löu thoâng tieàn teä: “Khoái löôïng tieàn caàn thieát trong löu thoâng seõ baèng thöông soá cuaû toång giaù caû haøng hoaù caàn thieát vaø toác ñoä löu chuyeån tieàn teä trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø 1 naêm)” KCT = H/V Trong ñoù, KCT laø khoái löôïng tieàn caàn thieát; KTT laø khoái löôïng tieàn thöïc teá trong löu thoâng; H laø toång giaù caû caàn löu thoâng; V laø toác ñoä löu chuyeån tieàn teä. ƒ Neáu KCT = KTT, tieàn- haøng caân ñoái. ƒ Neáu KCT > KTT, saûn xuaát löu thoâng bò ñình treä do thieáu phöông tieän thanh toaùn. Luùc naøy caàn coù chính saùch taêng thu nhaäp cuûa ngöôøi daân, giaûm giaù haøng, giaûm thueá, taêng xuaát khaåu. ƒ Neáu KCT < KTT, khoái löôïng tieàn löu thoâng lôùn hôn khaû naêng cung caáp haøng hoaù. Luùc naøy phaûi ruùt bôùt löôïng tieàn thöøa trong löu thoâng vaø taêng saûn xuaát ñeå ñaùp öùng nhu caàu. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
23. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -23- 2.2.2 Phöông Trình Trao Ñoåi vaø Vaän Toác löu thoâng tieàn teä a. Phöông trình trao ñoåi. Moät moâ hình noåi tieáng trong vieäc moâ taû caùc moái quan heä cô baûn giöõa soá cung tieàn teä vaø caùc hoaït ñoäng kinh teá ñöôïc goïi laø Phöông Trình Trao Ñoåi do giaùo sö Irving- Fisher (1887-1947) ñöa ra : M.V = P.Y Trong ñoù, M soá cung tieàn teä trong moät naêm, V laø vaän toác giao dòch cuûa tieàn teä- laø soá laàn maø moät ñôn vò tieàn teä trung bình ñöôïc tieâu xaøi trong 1 naêm; P laø möùc giaù caû; Y laø toång saûn phaåm. Trong phöông trình treân ta thaáy MV laø toång soá tieàn löu thoâng PY laø toång soá chi tieâu (trong thöïc teá, PY cuõng ñöôïc coi töông ñöông vôùi toång saûn phaåm quoác gia danh nghóa) b. Vaän toác löu thoâng tieàn teä. Khaùi nieäm cho chuùng ta bieát moái quan heä giöõa M vaø PY goïi laø vaän toác löu thoâng tieàn teä, töùc laø soá laàn trung bình trong moät naêm maø moät ñoàng ñöôïc chi duøng ñeå mua toång soá haøng hoaù vaø dòch vuï ñöôïc saûn xuaát trong neàn kinh teá. Ñeå ño vaän toác giao dòch, ngöôøi ta duøng coâng thöùc V=PY/M Ví duï, giaû söû trong moät naêm naøo ñoù, toång soá chi tieâu trong naêm laø 40.000 tyû ñoàng, soá cung tieàn teä trung bình laø 2000 tyû ñoàng, ta coù V = 20laàn/naêm. Nhö vaäy trong naêm ñoù, trung bình moät ñoàng tieàn ñöôïc tieâu xaøi 20 laàn. Theo phöông trình trao ñoåi, khi soá cung M thay ñoåi thì vaän toác giao dòch tieàn teä V seõ thay ñoåi ngöôïc chieàu vaø toång soá chi tieâu PY seõ thay ñoåi cuøng chieàu. Toång soá chi tieâu (PY) bao goàm nhöõng giao dòch cho haøng hoaù trong quaù trình saûn xuaát cho haøng hoaù vaø dòch vuï cuoái cuøng (GDP) cuõng nhö cho caùc hoaït ñoäng mua baùn chöùng khoaùn vaø caùc hoaït ñoäng khaùc khoâng tính vaøo GDP. Trong thöïc teá ngöôøi ta raát khoù tính toaùn con soá naøy neân thöôøng duøng löôïng tieàn göûi ngaân haøng laøm trung gian tính toaùn. Ñeå phuïc vuï cho vieäc hoaïch ñònh chính saùch, ngöôøi ta quan taâm ñeán soá chi tieâu tính vaøo GDP hôn laø toång soá chi tieâu trong xaõ hoäi. Vaø phöông trình trao ñoåi ñöôïc vieát nhö sau: MVy = PY Trong ñoù, M laø soá cung tieàn teä trung bình, Vy laø vaän toác tieàn teä bieán thaønh lôïi töùc, P laø giaù caû haøng hoaù/dòch vuï (tính vaøo GDP), Y laø soá löôïng haøng hoaù dòch vuï (tính vaøo GDP), vaø PY laø giaù trò cuûa GDP naêm ñoù. Nhö vaäy, Vy = GDP/M Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
24. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -24- Ví duï, neáu soá cung tieàn teä laø 6000 tyû, GDP taïo ra trong naêm laø 42,000 tyû thì Vy = 7. Töùc laø 1 ñoàng cuûa khoái tieàn teä seõ löu chuyeån 7 laàn trong naêm ñeå taïo ra GDP. Baây giôø ta ñeå yù ñeán nghòch ñaûo cuûa Vy. Khi Vy = 7laàn/naêm thì 1/Vy = 1/7 naêm töùc laø trung bình ngöôøi daân seõ giöû tieàn maët ñuû ñeå chi tieâu trong 1/7 naêm hay 52 ngaøy. 2.2.3 Phöông trình Cambridge (phöông trình dö soá tieàn maët). Thay vì nghieân cöùu caàu tieàn teä baèng caùch chæ nhìn vaøo möùc ñoä giao dòch vaø caùc toå chöùc aûnh höôûng ñeán caùch giao dòch thì caùc nhaø kinh teá hoïc ÑH Cambridge vaøo ñaàu TK 20 ñaõ chuù troïng vaøo vieäc xem caùc caù nhaân seõ muoán giöû bao nhieâu tieàn. Hoï cho raèng caù nhaân seõ linh hoaït trong vieäc quyeát ñònh naém giöû tieàn vaø khoâng bò raøng buoät vaøo caùc ñònh cheá. Theo tröôøng phaùi Cambridge, coù hai yeáu toá thuùc ñaåy ngöôøi ta muoán giöû tieàn: duøng ñeå giao dòch, vaø duøng nhö laø moät phöông tieän caát giöû cuûa caûi. Hoï keát luaän raèng caàu tieàn teä phaûi tyû leä vôùi thu nhaäp danh nghóa theo phöông trình sau (coøn goïi laø phöông trình dö soá tieàn maët): Md = k.P.Y Trong ñoù Md laø soá caàu tieàn teä, k = Md /PY laø phaàn tyû leä trong GDP maø ngöôøi daân thích giöû baèng tieàn maët. Trong ñieàu kieän neàn kinh teá quaân bình thì soá caàu tieàn teä Md seõ baèng soá cung M, luùc naøy k = 1/ Vy . Neáu k taêng töùc laø soá caàu tieàn teä taêng töông ñoái so vôùi GDP, thì neàn kinh teá seõ ñaït tôùi ñieåm quaân bình môùi, luùc ñoù Vy seõ giaûm. Tröôøng hôïp ngöôïc laïi, khi k giaûm töùc laø ngöôøi daân ít muoán giöõ tieàn, seõ laøm Vy taêng töông öùng. 2.2.4 Tröôøng phaùi Keynes veà nhu caàu veà tieàn teä. Keynes cho raèng coù 3 nguyeân nhaân khieán cho coâng chuùng giöû tieàn. Ba nguyeân nhaân naøy cuøng vôùi caùc yeáu toá khaùc nhö vieäc söû duïng chi phieáu, theû tín duïng, taàn soá traû löông ñaõ aûnh höôûng ñeán nhu caàu veà tieàn teä cuûa coâng chuùng. a. Lyù do giao dòch (Transaction demand for money) “Ngöôøi daân giöû tieàn do hoï caàn chi tieâu trong moät khoaûng thôøi gian naøo ñoù” b. Lyù do döï phoøng (precautionary demand) Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
25. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -25- Ñeå trang traûi cho nhöõng chi tieâu baát thöôøng hoaëc caùc giao dòch döï tính seõ thöïc hieän trong töông lai. c. Lyù do ñaàu tö (Investment) Keynes chia caùc taøi saûn ñöôïc duøng ñeå caát giöû laøm cuûa caûi ra hai loaïi: Tieàn vaø traùi khoaùn. Khi laõi xuaát bieán ñoåi thì ngöôøi daân seõ thay ñoåi quyeát ñònh veà giöû tieàn hay giöû traùi khoaùn laøm aûnh höôûng ñeán soá caàu tieàn teä. Oâng cho raèng caàu tieàn teä thay ñoåi ngöôïc chieàu vôùi laõi xuaát. Khi ñaët chung ba ñoäng cô giöû tieàn vaøo phöông trình caàu tieàn teä, Keynes ñaõ vieát phöông trình caàu tieàn maët nhö sau (coøn goïi laø haøm soá öa thích tieàn maët) (Md/P) = f(-i, +Y) Trong ñoù (Md/P) laø caàu veà soá dö tieàn thöïc teá, i laø laõi xuaát, Y laø thu nhaäp thöïc teá. Keynes cho raèng caàu tieàn teä khoâng chæ lieân heä ñeán thu nhaäp maø coøn lieân heä ñeán laõi xuaát. 2.2.5 Thuyeát ñònh löôïng tieàn teä hieän ñaïi cuûa Milton Friedman Friedman cho raèng moät caù nhaân coù theå giöû cuûa caûi döôùi nhieàu hình thöùc ngoaøi tieàn, vaø oâng saép chuùng thaønh 3 loaïi taøi saûn: traùi khoaùn, coå phieáu, vaø haøng hoaù. Nhöõng ñoäng löïc thuùc ñaåy giöû taøi saûn ñoù hôn laø giöû tieàn ñöôïc theå hieän baèng lôïi töùc döï tính veà moãi taøi saûn so vôùi lôïi töùc döï tính veà tieàn. Khi phaân tích, Friedman cuõng duøng yù töôûng veà soá dö tieàn thöïc teá cuûa Keynes vaø ñöa ra phöông trình nhö sau: (Md/P) = f(+Yp, -(rb-rm), -(re-rm), -(ne-rm)) Trong ñoù, (Md/P) laø soá dö tieàn thöïc teá, Yp thu nhaäp thöôøng xuyeân, rm lôïi töùc döï tính veà tieàn maët, rb lôïi töùc döï tính veà traùi khoaùn, re lôïi töùc döï tính veà voán coå phaàn, ne tyû leä laïm phaùt döï tính. 2.2 Nhöõng yeáu toá taùc ñoäng leân vieäc löu thoâng tieàn teä. Ngoaøi yeáu toá laø vieäc cung öùng tieàn teä, coøn nhieàu yeáu toá taùc ñoäng leân vieäc löu thoâng tieàn teä nhö soá caàu tieàn teä, toác ñoä löu thoâng tieàn teä vaø laõi suaát. 2.2.1 Soá caàu tieàn teä Trong neàn kinh teá, coù 3 thaønh phaàn caàn tieàn: Gia ñình, Doanh nghieäp vaø chính phuû Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
26. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -26- Gia ñình: Trong thaønh phaàn hoä gia ñình, coù 3 nhoùm lôùn, Gia ñình thieáu huït (nhöõng gia ñình maø thu nhaäp khoâng ñuû nhu caàu), gia ñình ñaày ñuû (soá thu nhaäp ñuû thoûa maõn caùc nhu caàu cô baûn), gia ñình thaëng dö (coù dö sau khi thoûa maõn nhu caàu). Do ñoù tieàn teä seõ di chuyeån töø nhoùm 3 sang nhoùm 1 vaø 2, hoaëc vaøo tieát kieäm ngaân haøng, hoaëc ñaàu tö vaøo doanh nghieäp. Doanh nghieäp: Caàn tieàn ñeå saûn xuaát kinh doanh. Hoï töï taøi trôï moät phaàn voán vaø huy ñoäng voán töø khu vöïc gia ñình. Hoï coù theå phaùt haønh coå phieáu, traùi phieáu hoaëc ñi vay. Chính phuû: Caàn tieàn ñeå buø ñaép thieáu huït, coù theå vay trong nöôùc hoaëc nöôùc ngoaøi. 2.2.2 Laõi suaát Laõi suaát laø yeáu toá raát quan troïng taùc ñoäng ñeán löu thoâng tieàn teä. a/ Laõi suaát ngaân haøng: - Bao goàm laõi suaát huy ñoäng vaø laõi suaát cho vay. - Laõi suaát huy ñoäng coù taùc duïng thu huùt tieát kieäm trong daân chuùng. Laõi suaát cho vay laø ñöa tieàn vaøo saûn xuaát kinh doanh. - Khi muoán taêng/giaûm khoái tieàn teä, NHTW vaän duïng möùc laõi suaát. Khi muoán taêng khoái tieàn teä, NHTW aán ñònh laõi suaát huy ñoäng cao vaø laõi suaát cho vay thaáp vaø ngöôïc laïi. b/ laõi suaát treân thò tröôøng tieàn teä. - Laõi suaát bieán ñoåi ngöôïc chieàu vôùi giaù caùc phieáu nôï: Khi giaù phieáu nôï leân cao, laõi suaát thaáp, khi giaù phieáu nôï xuoáng, laõi suaát cao. - Laõi suaát phuï thuoäc vaøo töông quan giöõa cung vaø caàu phieáu nôï, nghóa laø giaùn tieáp phuï thuoäc vaøo neàn saûn xuaát cuaû quoác gia. - NHTW cuõng coù theå taùc ñoäng vaøo laõi suaát ôû thò tröôøng tieàn teä ñeå duy trì möùc laõi suaát töông ñöông vôùi laõi suaát ngaân haøng. c/ Laõi suaát treân thò tröôøng taøi chaùnh. - Ñaây laø laõi suaát daøi haïn. - Bieán ñoåi laõi suaát treân thò tröôøng taøi chaùnh cuõng gioáng nhö treân thò tröôøng tieàn teä. - Nhöng ôû thò tröôøng taøi chaùnh khoâng coù söï can thieäp tröïc tieáp cuûa NHTU - Laõi suaát ngaén haïn vaø laõi suaát daøi haïn coù lieân quan cuøng chieàu, nhöng laõi suaát ngaén haïn bieán ñoåi nhieàu hôn, laõi suaát daøi haïn thì cao hôn. d/ Laõi suaát danh nghóa vaø laõi suaát thöïc. - Laõi suaát danh nghóa: laø laõi suaát ñöôïc coâng boá treân thò tröôøng - Laõi suaát thöïc: laø laõi suaát coù hieäu chænh laïm phaùt. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
27. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -27- 2.3 Tieàn teä vaø giaù caû 2.3.1 Giaù trò quoác noäi cuûa tieàn teä. Giaù trò quoác noäi cuûa tieàn teä laø söùc mua chung cuûa noù, laø soá löôïng haøng hoaù vaø dòch vuï maø noù coù theå ñoåi ñöôïc. söùc mua caøng lôùn, giaù trò haøng hoaù caøng cao. vaäy khi giaù haøng hoaù vaø dòch vuï caøng cao, giaù trò ñoàng tieàn giaûm vì söùc mua noù giaûm. Vaäy giaù trò tieàn teä bieán ñoåi ngöôïc chieàu vôùi möùc vaät giaù. Ngöôøi ta duøng phöông trình trao ñoåi Irving-Fisher ñeå giaûi thích giaù trò tieàn teä: P = M.V/Q Trong ñoù P laø giaù trò trao ñoåi hay giaù trò giao dòch, coøn muoán ño löôøng giaù trò lôïi töùc (Py), ngöôøi ta duøng phöông trình traøo löôïng lôïi töùc: Py = M.Vy/Q 2.3.2 Laïm phaùt vaø giaûm phaùt. a. Laïm phaùt vaø giaûm phaùt laø gì? Laïm phaùt vaø giaûm phaùt laø hai “caên beänh” cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, neáu khoâng ñöôïc chaån ñoaùn vaø chöõa trò ñuùng, noù seõ ñem laïi nhöõng haäu quaû khoù löôøng cho neàn kinh teá. Laïm phaùt laø söï suy giaûm söùc mua cuûa ñoàng tieàn, coøn giaûm phaùt laø söï suy giaûm söùc mua cuûa xaõ hoäi. Moät tình traïng laïm phaùt dieãn bieán ñaày ñuû goàm hai giai ñoaïn: Giai ñoaïn aùp löïc laïm phaùt, vaø giai ñoaïn laïm phaùt boäc phaùt. a1. AÙp löïc laïm phaùt: hay coøn goïi laø sai ngaïch laïm phaùt Sai ngaïch laïm phaùt laø soá thaëng dö cuûa khoái tieàn teä trong löu thoâng vaø giaù trò haøng hoaù/dòch vuï tính theo giaù coá ñònh. Aùp löïc laïm phaùt coù theå ñi töø thaáp ñeán cao: aùp löïc laïm phaùt nheï khi tyû leä laïm phaùt 2%/naêm trôû xuoáng. Ngöôøi ta phaân bieät tyû leä laïm phaùt 1 con soá, 2 con soá, 3 con soá Khi laïm phaùt töø 2 con soá trôû leân laø traàm troïng nguy hieåm. a2. Laïm phaùt boäc phaùt: AÙp löïc laïm phaùt coù khi toàn taïi vaøi thaäp nieân maø khoâng boäc phaùt. Khi laïm phaùt boäc phaùt laø tình traïng möùc vaät giaù gia taêng doàn daäp trong thôøi gian ngaén, giaù caùc maët haøng thieát yeáu taêng töøng ngaøy, töøng giôø, ngöôøi ta goïi laø laïm phaùt phi maõ. Luùc naøy moïi ngöôøi hoát hoaûng mua saém, yeáu toá taâm lyù hoát hoaûng cuûa toaøn xaõ hoäi laøm cho laïm phaùt boäc phaùt. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
28. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -28- b. Nguyeân do cuûa laïm phaùt b1. Nguyeân nhaân lieân quan ñeán soá caàu. Khi soá caàu taêng quaù möùc vöôït quaù khaû naêng taêng cuûa soá cung haøng hoaù, ngöôøi ta goïi laø laïm phaùt thaùi caàu. Soá caàu taêng laø do khoái tieàn teä M taêng vaø toác ñoä V taêng. M taêng do nhieàu yeáu toá, quan troïng nhaát laø do phaùt haønh tieàn ñeå buø ñaép thaâm huït ngaân saùch, theo M. Friedman “laïm phaùt trong moïi luùc, moïi nôi ñeàu laø hieän töôïng cuûa löu thoâng tieàn teä. Laïm phaùt xuaát hieän khi naøo löôïng tieàn trong löu thoâng taêng cao hôn so vôùi saûn xuaát”. b2. Nguyeân nhaân lieân quan ñeán soá cung haøng hoaù. Khi soá cung thieáu huït nghieâm troïng so vôùi soá caàu. Coù hai nguyeân nhaân thöôøng laøm cho soá cung khoâng taêng laø tình traïng toaøn duïng (full employment) vaø tình traïng taéc ngheõn (stagnant). - Tình traïng toaøn duïng laø tình traïng trong ñoù neàn kinh teá ñaõ söû duïng gaàn heát caùc yeáu toá saûn xuaát (lao ñoäng khan hieám, nhaø maùy ñaõ hoaït ñoäng heát coâng suaát ) - Tình traïng taéc ngheõn laø caùc yeáu toá saûn xuaát khoâng di chuyeån töø nôi thaëng dö sang nôi thieáu huït deã daøng. Khi caùc yeáu toá saûn suaát khan hieám, phí toån saûn suaát seõ cao, giaù seõ cao leân trong khi saûn löôïng khoâng taêng, gaây ra laïm phaùt goïi laø laïm phaùt giaù phí. Ngoaøi ra do cô caáu kinh teá khoâng phuø hôïp, khoâng cho pheùp taïo ra ñuû haøng hoaù/dòch vuï ñeå thoûa maõn nhu caàu xaõ hoäi khieán cho giaù caû taêng ngay töø khi chöa ñaït ñeán tình traïng toaøn duïng. Ñoù goïi laø laïm phaùt cô caáu. c. Haäu quaû cuûa laïm phaùt • Söùc mua cuûa ñoàng tieàn giaûm suùt, cuoäc soáng trôû neân ñaét ñoû hôn, söùc mua cuûa xaõ hoäi giaûm suùt nghieâm troïng. • Traät töï kinh teá bò roái loaïn, gaây ra tình traïng ñaàu cô tích tröõ. • Tình traïng phaân phoái thu nhaäp caøng trôû neân cheânh leäch. • Ngaân haøng seõ gaëp khoù khaên trong vieäc huy ñoäng voán vaø cho vay. • Nhaø nöôùc seõ gaëp khoù khaên trong vieäc buø ñaép thaâm huït ngaân saùch • Ñòa vò kinh teá quoác teá suy yeáu. Chính vì nhöõng taùc haïi treân, vieäc kieåm soaùt laïm phaùt, giöõ laïm phaùt ôû möùc ñoä hôïp lyù laø moät trong nhöõng muïc tieâu cuûa chính saùch kinh teá vó moâ. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
29. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -29- d. Bieän phaùp choáng laïm phaùt Ñeå choáng laïm phaùt caàn phaûi xaùc ñònh ñuùng nguyeân do gaây ra laïm phaùt vaø chöõa trò kòp thôøi. Moät maët laø phaûi giaûm bôùt khoái löôïng tieàn teä ñang löu haønh, giaûm bôùt toác ñoä löu thoâng tieàn teä. Maët khaùc phaûi tìm caùch gia taêng soá haøng hoùa vaø dòch vuï cung caáp cho thò tröôøng, choáng ñaàu cô tích tröõ. Nhöõng bieän phaùp chuû yeáu thöôøng laø bieän phaùp tieàn teä, bieän phaùp taøi chaùnh, vaø bieän phaùp kích thích saûn xuaát, taêng soá cung. • duøng bieän phaùp tieàn teä nhaèm giaûm bôùt vieäc cung öùng tieàn teä, naâng laõi xuaát tín duïng ñeå khuyeán khích tieát kieäm, thu huùt tìeàn maët trong daân chuùng. • duøng bieän phaùp taøi chaùnh nhö giaûm chi tieâu ngaân saùch, taêng thueá ñeå haïn cheá tieâu duøng • Thöôøng xuyeân ñieàu chænh tyû giaù hoái ñoaùi cho phuø hôïp vôùi söï maát giaù cuûa ñoàng tieàn • Giaûi phaùp caên baûn laø phaûi phaù theá toaøn duïng, “treû trung hoa”ù guoàng maùy saûn xuaát ñeå taêng soá cung haøng hoaù cho xaõ hoäi. 2.4 Chính saùch tieàn teä. Laø caùc chính saùch do NHTW thöïc hieän baèng caùch taêng/giaûm khoái tieàn teä nhaèm ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu nhaát ñònh. 2.4.1 Nhöõng muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä. a. Muïc tieâu tieàn teä: - Ñieàu hoaø khoái tieàn teä: nhaèm duy trì moät tyû leä hôïp lyù giöõa löôïng tieàn teä vaø löôïng haøng hoaù löu thoâng. Ñeå laøm ñieàu naøy, NHTW seõ kieåm soaùt soá cung tieàn teä vaø tyû leä döï tröõ cuûa caùc NHTM. - Kieåm soaùt toång soá thanh toaùn baêng tieàn: nghóa laø quan taâm theâm ñeán toác ñoä löu thoâng tieàn teä. Muoán laøm vieäc naøy caàn phaûi taïo ra cô cheá thanh toaùn qua ngaân haøng. - Baûo veä giaù trò quoác noäi cuûa ñoàng tieàn. - Oån ñònh tyû giaù hoái ñoaùi cuûa ñoàng tieàn. b. Muïc tieâu kinh teá: • Taêng tröôûng kinh teá: Theo caùc nhaø kinh teá hoïc, khoái tieàn teä coù taùc ñoäng ñeán söï taêng tröôûng kinh teá. Taùc ñoäng naøy thoâng qua hai ngoõ: Laõi suaát vaø soá caàu toång hôïp. Khoái tieàn teä taêng hay giaûm ñeàu coù taùc ñoäng maïnh ñeán laõi suaát vaø soá caàu toång Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
30. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -30- hôïp; hai yeáu toá naøy taùc ñoäng leân söùc gia taêng saûn suaát vaø taùc ñoäng leân saûn löôïng quoác gia. • Taïo theâm vieäc laøm: qua yeáu toá laõi xuaát vaø soá caàu toång hôïp, chính saùch tieàn teä coù theå laøm taêng möùc saûn xuaát vaø do ñoù cuõng taêng möùc nhaân duïng. • Giaûm thieåu nhöõng bieán ñoäng cuûa chu kyø kinh teá. 2.4.2 Caùc coâng cuï cuûa chính saùch tieàn teä. a. Ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi vaø thò tröôøng tieàn teä. - Thay ñoåi tyû leä döï tröõ baét buoäc ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi - Thay ñoåi ñieàu kieän vaø laõi suaát chieát khaáu, taùi chieát khaáu. - Tham gia vaøo thò tröôøng tieàn teä. - Kieåm soaùt tín duïng choïn loïc. - Chính saùch laõi suaát tieàn vay vaø tieàn göûi ngaân haøng. - Aán ñònh moät giôùi haïn baét buoät trong vieäc cho vay. - Kieåm soaùt tín duïng tieâu thuï. b. Ñoái vôùi thò tröôøng ngoaïi hoái. - Döï tröõ ngoaïi hoái - Tham gia thò tröôøng ngoaïi hoái - Chính saùch ngoaïi hoái. - Tyû giaù ngoaïi hoái. c. Söï phoái hôïp giöõa chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi chaùnh. Chính saùch tieàn teä cuûa ngaân haøng trung öông muoán ñaït ñeán nhöõng muïc tieâu mong muoán caàn phaûi phoái hôïp ñoàng boä vôùi chính saùch taøi chaùnh. Vieäc phoái hôïp naøy laø caàn thieát bôûi vì trong neàn kinh teá thò tröôøng, baûn thaân chính phuû laø moät chuû theå kinh teá khoång loà, moïi hoaït ñoäng chi tieâu thoâng qua ngaân saùch ñeàu coù taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá. Hôn nöõa, chính saùch thueá cuûa chính phuû coøn coù taùc duïng taùi phaân phoái thu nhaäp, laøm taêng hay giaûm caùc yeáu toá tieát kieäm, ñaàu tö, tieâu thuï, töø ñoù hoã trôï cho taùc duïng cuûa chính saùch tieàn teä. * * * Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
31. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -31- CHÖÔNG 3. TÍN DUÏNG 3.1 Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa tín duïng. 3.1.1 Tín duïng laø gì? “Tín duïng laø söï vay möôïn döïa treân söï tín nhieäm”. Tín duïng xuaát hieän töø khi xaõ hoäi coù söï phaân coâng lao ñoäng vaø trao ñoåi haøng hoaù. Trong quan heä trao ñoåi haøng hoaù ñaõ phaùt sinh nhöõng quan heä vay möôïn ñeå thanh toaùn. Nhö vaäy ta coù theå xem tín duïng laø söï chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng moät löôïng giaù trò nhaát ñònh döôùi hình thöùc tieàn teä trong moät thôøi gian nhaát ñònh töø ngöôøi sôû höõu sang ngöôøi söû duïng theo nguyeân taéc phaûi hoaøn traû vôùi moät löôïng giaù trò lôùn hôn, khoaûn thaëng dö goïi laø lôïi töùc tín duïng. Moät quan heä tín duïng goàm hai quaù trình: Huy ñoäng voán vaø cho vay. Trong thöïc teá, hoaït ñoäng tín duïng raát phong phuù vaø ña daïng, noù toàn taïi vaø phaùt trieån song haønh vôùi neàn kinh teá haøng hoùa. 3.1.2 Söï phaùt trieån cuûa tín duïng. a/ Thôøi kyø coå ñaïi vaø trung coå (Cho vay naëng laõi) Trong thôøi kyø coå ñaïi, tín duïng xuaát hieän döôùi hình thöùc cho vay naëng laõi. Noù ra ñôøi trong neàn kinh teá keùm phaùt trieån, cuoäc soáng thöôøng coù nhöõng thieáu huït vaø ruûi ro. Trong quan heä tín duïng cho vay naëng laõi coù hai thaønh phaàn: Ngöôøi ñi vay, chuû yeáu laø noâng daân vaø thôï thuû coâng. Ngöôøi cho vay chuû yeáu laø ñòa chuû vaø quan laïi. Ñaëc ñieåm cuûa tín duïng cho vay naëng laõi laø: - Laõi suaát raát cao (thôøi coå ñaïi La maõ 40-100%/naêm; phong kieán Ñöùc 21-100%/ naêm), neáu khoâng traû ñöôïc nôï, ngöôøi ñi vay seõ bò töôùc ñoaït taøi saûn vaø thaønh noâ leä. - Chæ phuïc vuï muïc ñích tieâu duøng, khoâng phuïc vuï cho saûn xuaát kinh doanh. - Cho vay döôùi nhieàu hình thöùc: Cho vay hieän vaät, thu nôï hieän vaät; cho vay hieän vaät, thu nôï baèng tieàn; cho vay baèng tieàn, thu nôï tieàn; cho vay tieàn, thu nôï coâng lao ñoäng - Tín duïng naëng laõi ñaõ ñöa neàn kinh teá töï nhieân leân neàn kinh teá haøng hoaù, phaùt trieån quan heä trao ñoåi haøng hoaù vaø tieàn teä, taïo ñieàu kieän tích tuï tieàn teä, chuaán bò ra ñôøi phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
32. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -32- Nhöng trong phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa, tín duïng naëng laõi ñaõ caûn trôû söï phaùt trieån. Laõi suaát quaù cao khoâng thoaû maõn nhu caàu voán ñeå saûn xuaát, do ñoù hình thöùc tín duïng môùi ra ñôøi thay theá cho hình thöùc cuû. b/ Tín duïng trong neàn kinh teá thò tröôøng. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, moïi vaän haønh kinh teá ñeàu ñöôïc tieàn teä hoaù, do vaäy moãi chuû theå kinh teá ñeàu phaûi töï tìm kieám nguoàn voán treân thò tröôøng nhaèm thoaû maõn nhu caàu cuûa mình. Tuy nhieân trong neàn kinh teá coù luùc, coù nôi nguoàn voán bò öù ñoäng trong khi nhöõng nôi caàn voán thì khoâng coù ñöôïc. Ñieàu naøy laøm phaùt sinh nhu caàu löu thoâng voán. Nhu caàu naøy baét nguoàn töø hai phía: Ngöôøi coù voán vaø ngöôøi caàn voán. Quaù trình naøy chæ coù theå xaûy ra khi ngöôøi caàn voán thöïc söï taïo ñöôïc nieàm tin cho ngöôøi coù voán ñeå hoï yeân taâm vaø tin caäy giao voán cho ngöôøi söû duïng. Ñoù laø tieàn ñeà ñeå xuaát hieän vaø phaùt trieån caùc hình thöùc tín duïng trong neàn kinh teá thò tröôøng. Ngaøy nay, trong neàn kinh teá thò tröôøng, caùc quan heä tín duïng caøng ña daïng: Ngaân haøng, coâng ty taøi chaùnh, doanh nghieäp, chính phuû, caù nhaân. ÖÙng vôùi caùc quan heä naøy, caùc hình thöùc tín duïng cuõng phaùt trieån maïnh: Tín duïng thöông maïi, tín duïng ngaân haøng, tín duïng nhaø nöôùc . 3.2 Baûn chaát vaø chöùc naêng cuûa tín duïng. 3.2.1 Baûn chaát cuûa tín duïng: Tín duïng laø moät quan heä kinh teá giöõa ngöôøi cho vay vaø ngöôøi ñi vay thoâng qua vieäc vaän ñoäng giaù trò voán tín duïng. Quaù trình vaän ñoäng goàm 3 giai ñoaïn: Giai ñoaïn 1: vieäc phaân phoái voán tín duïng döôùi hình thöùc cho vay. Trong giai ñoaïn naøy, voán tín duïng döôùi hình thöùc tieàn teä hoaëc haøng hoaù ñöôïc chuyeån töø ngöôøi cho vay sang ngöôøi ñi vay. Quùa trình naøy khaùc vôùi vieäc mua baùn haøng hoaù thoâng thöôøng bôûi vì trong quan heä mua baùn, caû hai beân ñeàu coù giaù trò nhö tröôùc, coøn trong vieäc cho vay, chæ coù moät beân nhaän giaù trò vaø moät beân nhöôïng giaù trò maø thoâi. Giai ñoaïn 2: Söû duïng voán tín duïng trong quaù trình saûn xuaát. ÔÛ giai ñoaïn naøy ngöôøi ñi vay ñöôïc quyeàn söû duïng löôïng giaù trò ñoù ñeå thoaû maõn muïc ñích cuûa mình. Tuy nhieân hoï khoâng coù quyeàn sôû höõu maø chæ coù quyeàn söû duïng trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Giai ñoaïn 3: Hoaøn traû tín duïng. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
33. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -33- Ñaây laø giai ñoaïn keát thuùc moät voøng tuaàn hoaøn cuûa tín duïng. Sau khi heát thôøi haïn, ngöôøi ñi vay seõ hoaøn traû laïi cho ngöôøi cho vay. Vieäc vaän ñoäng cuûa voán tín duïng laø vieäc vaän ñoäng cuûa moät khoái giaù trò, do ñoù noù phaûi ñöôïc baûo toàn veà maët giaù trò vaø coù phaàn taêng theâm döôùi hình thöùc lôïi töùc. Nhö vaäy, baûn chaát cuûa tín duïng laø moät hình thöùc vaän ñoäng cuûa voán tieàn teä trong neàn kinh teá theo nguyeân taéc coù hoaøn traû, nhaèm thuùc ñaåy saûn xuaát kinh doanh, taêng tröôûng kinh teá vaø naâng cao möùc soáng cho daân chuùng. 3.2.2 Chöùc naêng cuûa tín duïng Chöùc naêng cuûa tín duïng laø söï cuï theå hoaù baûn chaát tín duïng. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, tín duïng coù ba chöùc naêng cô baûn: a/ Chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái voán tieàn teä theo nguyeân taéc coù hoaøn traû Thöïc hieän chöùc naêng naøy, tín duïng seõ thu huùt caùc nguoàn voán nhaøn roãi trong neàn kinh teá vaø phaân phoái laïi döôùi hình thöùc cho vay nhaèm phuïc vuï saûn xuaát kinh doanh vaø tieâu duøng.Vieäc phaân phoái naøy ñöôïc thöïc hieän baèng hai caùch: phaân phoái tröïc tieáp vaø phaân phoái giaùn tieáp. Phaân phoái tröïc tieáp laø voán ñi tröïc tieáp töø ngöôøi coù voán ñeán ngöôøi tröïc tieáp söû duïng voán ñoù ñeå saûn suaát, kinh doanh, tieâu duøng. Vieäc phaân phoái naøy ñöôïc thöïc hieän trong caùc quan heä tín duïng thöông maïi, phaùt haønh traùi phieáu Phaân phoái giaùn tieáp laø vieäc phaân phoái qua caùc toå chöùc taøi chính trung gian nhö ngaân haøng, HTX tín duïng, coâng ty taøi chính b/ Chöùc naêng tieát giaûm vieäc löu thoâng tieàn maët. Tröôùc khi tín duïng ra ñôøi, tieàn teä löu thoâng döôùi daïng hieän vaät, sau khi quan heä tín duïng ra ñôøi vaø phaùt trieån, tieàn teä baét ñaàu löu thoâng baèng giaù trò. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, hoaït ñoäng tín duïng ngaøy caøng phaùt trieån vaø môû roäng, töø ñoù noù thuùc ñaåy vieäc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët vaø thanh toaùn buø tröø giöõa caùc doanh nghieäp. Ñieàu naøy laøm giaûm khoái löôïng giaáy baïc löu thoâng, giaûm ñaùng keå chi phí löu thoâng tieàn maët, ñoàng thôøi cho pheùp nhaø nöôùc ñieàu tieát moät caùch linh hoaït khoái löôïng tieàn teä nhaèm ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu tieàn teä cho saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoaù. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
34. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -34- c/ Chöùc naêng phaûn aùnh vaø kieåm soaùt quaù trình hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá. Khi thöïc hieän chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái voán tieàn teä phuïc vuï cho neàn kinh teá, tín duïng coù khaû naêng phaûn aùnh moät caùch toång hôïp vaø caäp nhaät tình hình kinh teá xaõ hoäi, do ñoù, tín duïng laø moät trong nhöõng coâng cuï chieán löôïc ñeå phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Khi thöïc hieän chöùc naêng tieát giaûm tieàn maët , phaùt trieån vieäc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët, tín duïng coù theå phaûn aùnh vaø kieåm soaùt quaù trình phaân phoái saûn phaåm quoác daân trong neàn kinh teá. 3.3 Caùc hình thöùc tín duïng. 3.3.1 Phaân bieät theo thôøi haïn tín duïng: coù 3 loaïi tín duïng. a/ Tín duïng ngaén haïn: Laø loaïi tín duïng coù thôøi haïn döôùi moät naêm, thöôøng duøng ñeå cho vay buø ñaép nhöõng thieáu huït taïm thôøi voán löu ñoäng, hay phuïc vu tieâu duøng. b/ Tín duïng trung haïn: Thôøi haïn töø 1 ñeán 5 naêm, thöôøng duøng cho vay ñeå mua saém taøi saûn coá ñònh, ñoåi môùi kyû thuaät, coâng trình nhoû, thu hoài voán nhanh. c/ Tín duïng daøi haïn: Thôøi haïn treân 5 naêm, duøng ñeå cung caáp voán cho xaây döïng cô baûn, xaây döïng xí nghieäp môùi, cô sôû haï taàng 3.3.2 Phaân bieät theo ñoái töôïng tín duïng: goàm hai loaïi. a/ Tín duïng voán löu ñoäng: ñöôïc cho vay ñeå buø ñaép möùc voán löu ñoäng thieáu huït cuûa doanh nghieäp nhö: cho vay döï tröõ haøng hoaù, cho vay chi phí saûn xuaát, chieát khaáu thöông phieáu b/ Tín duïng voán coá ñònh: Ñöôïc cho vay ñeå hình thaønh voán coá ñònh cuûa doanh nghieäp nhö vieäc mua saém taøi saûn coá ñònh, môû roäng saûn xuaát, coâng trình xaây döïng thôøi haïn cho vay thöôøng laø trung haïn hoaëc daøi haïn. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
35. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -35- 3.3.3 Phaân bieät theo muïc ñích söû duïng voán: goàm hai loaïi a/ Tín duïng saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoaù: Tín duïng cung caáp cho doanh nghieäp ñeå tieán haønh saûn xuaát, kinh doanh. b/ Tín duïng tieâu duøng: Tín duïng cung caáp cho caù nhaân ñeå ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng. Loaïi tín duïng naøy thöôøng ñöôïc cung caáp cho vieäc mua saém nhaø cöûa, xe coä, duïng cuï gia ñình Tín duïng tieâu duøng ñöôïc cung caáp döôùi hình thöùc tieàn hoaëc haøng hoaù.Ngaøy nay, do chuû tröông khuyeán khích tieâu duøng ñeå thuùc ñaåy saûn xuaát neân loaïi tín duïng naøy phaùt trieån maïnh ôû caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån. 3.3.4 Phaân bieät theo chuû theå tín duïng: goàm 3 loaïi. a/ Tín duïng thöông maïi: Laø quan heä tín duïng giöõa caùc doanh nghieäp, bieåu hieän döôùi hình thöùc mua, baùn chòu haøng hoaù. Cô sôû phaùp lyù cuûa quan heä tín duïng thöông maïi laø giaáy nôï, hay laø thöông phieáu (commercial paper). Coù hai loaïi thöông phieáu chuû yeáu: Hoái phieáu (Draft/Bill of exchange), Leänh phieáu (promisory notes). a1. Hoái phieáu: laø moät phieáu ghi nôï do chuû nôï kyù phaùt (ngöôøi kyù phaùt-drawer) ñeå yeâu caàu ngöôøi thieáu nôï (ngöôøi traû tieàn cho hoái phieáu-drawee) traû moät soá tieàn nhaát ñònh trong moät thôøi haïn xaùc ñònh cho ngöôøi thuï höôûng (beneficiary) hay traû theo leänh cuûa ngöôøi naøy, khi moùn nôï ñaùo haïn. Trong quan heä hoái phieáu, ngöôøi thuï höôûng coù theå laø chính chuû nôï hay moät ngöôøi naøo khaùc do chuû nôï chæ ñònh. a2. Leänh phieáu: laø moät phieáu nhaän nôï do ngöôøi thieàu nôï (ngöôøi lyù leänh phieáu- maker) laäp ra ñeå cam keát seõ traû moät soá tieàn nhaát ñònh cho ngöôøi chuû nôï hoaëc theo leänh cuûa ngöôøi naøy (ngöôøi thuï höôûng- bearer) khi moùn nôï ñeán haïn. Hoái phieáu vaø Leänh phieáu ñeàu coù theå ñöôïc kyù haäu (endorsement) ñeå chuyeån quyeàn sôû höõu ghi treân thöông phieáu. Tín duïng thöông maïi ñoùng vai troø tích cöïc trong vieäc löu thoâng caùc nguoàn voán vaø haøng hoaù. Tuy nhieân, noù coù nhöõng haïn cheá nhö: ƒ Haïn cheá veà quy moâ tín duïng: vì tín duïng thöông maïi do doanh nghieäp caáp neân chæ caáp trong khaû naêng cuûa hoï. ƒ Haïn cheá veà thôøi haïn cho vay: do ñieàu kieän kinh doanh vaø chu kyø saûn xuaát cuûa caùc doanh nghieäp khaùc nhau neân thôøi haïn cho vay vaø ñi vay thöôøng khoâng truøng nhau. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ngaân haøng thöôøng duøng hình thöùc chieát khaáu hoaëc taùi chieát khaáu thöông phieáu. ƒ Haïn cheá veà muïc ñích söû duïng: Do tín duïng thöông maïi ñöôïc caáp chuû yeáu döôùi hình thöùc haøng hoaù neân chæ coù theå cung caáp cho moät soá doanh nghieäp nhaát ñònh, laø nhöõng ngöôøi coù lieân quan ñeán loaïi haøng hoaù ñoù. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
36. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -36- b/ Tín duïng ngaân haøng: Laø quan heä tín duïng giöõa ngaân haøng, toå chöùc tín duïng vôùi doanh nghieäp vaø caù nhaân. Tín duïng ngaân haøng ñöôïc cung caáp chuû yeáu döôùi hình thöùc tieàn teä, bao goàm tieàn maët vaø buùt teä. Trong quan heä naøy, ngaân haøng coù vai troø laø moät toå chöùc trung gian, vöøa laø ngöôøi ñi vay, vöøa laø ngöôøi cho vay. Giöõa tín duïng ngaân haøng vaø tín duïng thöông maïi coù moái quan heä chaët cheû, boå sung vaø hoã trôï cho nhau. Hoaït ñoäng tín duïng thöông maïi seõ taïo cô sôû ñeå cung caáp tín duïng ngaân haøng, ngöôïc laïi, tín duïng ngaân haøng giuùp khaéc phuïc caùc haïn cheá cuûa tín duïng thöông maïi. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, tín duïng ngaân haøng coù vai troø quan troïng: - Taïo ñieàu kieän, thuùc ñaåy taäp trung vaø ñieàu hoaø caùc nguoàn voán. - Thuùc ñaåy toác ñoä löu chuyeån haøng hoaù vaø tieàn teä. - Laø coâng cuï chuû yeáu ñeå taøi trôï, ñaàu tö cho caùc ngaønh kinh teá. - Thuùc ñaåy ngoaïi thöông phaùt trieån. - Taïo ra tieàn cho neàn kinh teá. - Goùp phaàn oån ñònh giaù caû. c/ Tín duïng nhaø nöôùc: Laø quan heä tín duïng khi nhaø nöôùc ñi vay ñeå buø ñaép chi tieâu thieáu huït, ñoàng thôøi laø ngöôøi cho vay ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa mình. Caùc beân tham gia trong quan heä tín duïng nhaø nöôùc goàm nhaø nöôùc (laø ngöôøi ñi vay/cho vay); daân chuùng, caùc toå chöùc kinh teá, ngaân haøng vaø nöôùc ngoaøi (ngöôøi cho vay). Tín duïng nhaø nöôùc coù hai chöùc naêng chuû yeáu laø buø ñaép thieáu huït ngaân saùch vaø phaân phoái laïi caùc nguoàn voán. Tín duïng nhaø nöôùc coù caùc ñaëc ñieåm sau: - Phaïm vi hoaït ñoäng raát roäng, trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi - Hình thöùc phong phuù: tieàn, vaøng, ngoaïi teä. - Phöông thöùc huy ñoäng phong phuù: Coâng traùi, traùi phieáu kho baïc - Vöøa mang tính lôïi ích kinh teá, vöøa mang tính cöôõng cheá, chính trò, xaõ hoäi. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
37. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -37- 3.4 Laõi suaát tín duïng vaø taùc ñoäng cuûa noù trong neàn kinh teá. 3.4.1 Phaân bieät giöõa lôïi töùc tín duïng vaø laõi suaát tín duïng. “Lôïi töùc tín duïng laø moät phaïm truø kinh teá gaén lieàn vôùi söï vaän ñoäng cuûa tín duïng vaø do baûn chaát tín duïng quyeát ñònh” Lôïi töùc tín duïng laø thu nhaäp maø ngöôøi cho vay nhaän ñöôïc ôû ngöôøi ñi vay do vieäc söû duïng tieàn vay. Thöïc chaát lôïi töùc tín duïng laø giaù cuûa khoaûn cho vay. “Laõi suaát tín duïng laø söï cuï theå hoaù cuûa lôïi töùc tín duïng, ñöôïc bieåu hieän baèng tyû leä giöõa tieàn laõi phaûi traû treân toång soá tieàn vay trong moät thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm). Laõi suaát tín duïng laø giaù cuûa quyeàn söû duïng tieàn trong khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Laõi suaát tín duïng laø giaù caû tín duïng. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, NHTW aán ñònh moät khung laõi suaát chung, trong phaïm vi khung naøy, caùc toå chöùc tín duïng töï xaùc ñònh laõi suaát theo quan heä cung caàu treân thò tröôøng. Khung laõi suaát laø giôùi haïn toái ña cuûa laõi suaát cho vay vaø möùc toái thieåu cuûa laõi suaát huy ñoäng. Khung laõi suaát ñöôïc NHTW coâng boá vaø thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo giaù caû thò tröôøng, söùc mua cuûa ñoàng tieàn, cung caàu tín duïng vaø chính saùch cuûa chính phuû. 3.4.2 Caùc loaïi laõi suaát Coù nhieàu caùch tính laõi suaát phuï thuoäc vaøo caùch phaân loaïi: a/ Phaân loaïi theo nguoàn söû duïng: Goàm hai loaïi - Laõi suaát huy ñoäng: Laø loaïi laõi suaát quy ñònh tyû leä laõi phaûi traû khi huy ñoäng tieàn göûi. - Laõi suaát cho vay: laø loaïi laõi suaát quy ñònh tyû leä laõi maø ngöôøi ñi vay phaûi traû cho ngaân haøng. Treân lyù thuyeát, caùc möùc laõi suaát cho vay khaùc nhau caên cöù vaøo tyû suaát lôïi nhuaän bình quaân cuûa ñoái töôïng ñaàu tö vaø thôøi haïn cho vay. Tuy nhieân noù cuõng tuyø thuoäc moät phaàn vaøo caùc muïc tieâu kinh teá vó moâ. Trong ñieàu kieän bình thöôøng, laõi suaát cho vay khoâng ñöôïc nhoû hôn laõi suaát huy ñoäng. LS cho vay = LS huy ñoäng + Chi phí + Ruûi ro toái thieåu + Möùc lôïi nhuaän. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
38. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -38- b/ Phaân loaïi theo giaù trò thöïc: Goàm hai loaïi. Laõi suaát danh nghóa: laø loaïi laõi xuaát ñöôïc xaùc ñònh cho moät kyø haïn göûi hoaëc vay, theå hieän treân quy öôùc giaáy tôø ñöôïc thoaû thuaän tröôùc. Trong khi coù laïm phaùt, laõi suaát danh nghóa khoâng phaûn aùnh giaù trò thaät cuûa soá laõi nhaän ñöôïc hoaëc phaûi traû, thôøi gian caøng daøi thì söùc mua cuûa tieàn laõi caøng giaûm. Laõi suaát thöïc: Laø loaïi laõi suaát xaùc ñònh giaù trò thöïc cuûa khoaûn laõi phaûi traû hoaëc thu ñöôïc. Theo Irving Fisher, LS thöïc = LS danh nghóa – tyû leä laïm phaùt Söï phaân bieät giöõa LS thöïc vaø LS danh nghóa coù yù nghóa quan troïng. Ñoái vôùi ngöôøi coù tieàn, caên cöù vaøo LS thöïc hoï seõ quyeát ñònh göûi ngaân haøng hay ñaàu tö kinh doanh. Ñoái vôùi ngöôøi ñi vay, hoï seõ yeân taâm vay vaø kinh doanh maø khoâng sôï loã. Baûng 1: Laõi suaát ôû Vieät nam trong nhöõng naêm 80 Naêm LS cho vay Tyû leä laïm phaùt LS thöïc (naêm) (naêm) (naêm) 1986 36% 91,6% -55,6% 1987 120% 482,2% -362,2% 1988 120% 301,3% -181,3% Tình traïng laõi suaát thöïc aâm quaù lôùn laøm cho tín duïng ngaân haøng maát yù nghóa. Vì laõi suaát ngaân haøng nhoû hôn tyû leä tröôït giaù, moïi ngöôøi seõ vay tieàn ngaân haøng ñeå mua haøng döï tröõ, mua vaøng, ngoaïi teä laø roái loaïn thò tröôøng. Chính LS thöïc môùi aûnh höôûng ñeán ñaàu tö, taùi phaân phoái thu nhaäp, vaø söï löu thoâng veà voán giöõa caùc nöôùc. Muoán khuyeán khích tieát kieäm, ngaân haøng phaûi duy trì chính saùch LS thöïc döông, tuy nhieân neáu LS quaù cao thì seõ khoâng khuyeán khích ñaàu tö. c/ Phaân loaïi theo thôøi gian: Söï vaän ñoäng cuûa voán tín duïng coøn phuï thuoäc vaøo thôøi haïn vaän ñoäng. Ñeå bieåu thò hieäu öùng naøy, ngöôøi ta phaân bieät laõi suaát ngaén haïn, trung haïn, vaø daøi haïn. Thoâng thöôøng, laõi suaát huy ñoäng/cho vay daøi haïn cao hôn laõi suaát huy ñoäng/cho vay ngaén haïn d/ Phaân loaïi theo tieàn. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
39. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -39- Laõi suaát coøn phuï thuoäc vaøo loaïi tieàn teä. Caùc loaïi tieàn teä khaùc nhau seõ coù laõi suaát khaùc nhau treân thò tröôøng tuyø theo quan heä cung caàu vaø chính saùch tieàn teä cuûa moãi nöôùc. Thoâng thöôøng, treân thò tröôøng ngöôøi ta goïi laõi suaát noäi teä laø laõi suaát di vay hoaëc cho vay baèng ñoàng noäi teä, vaø laõi suaát ngoaïi teä laø laõi suaát khi ñi vay hoaëc cho vay baèng ngoaïi teä. Ñeå khuyeán khích xuaát khaåu, ngaân haøng thöôøng aùp duïng laõi suaát ngoaïi teä cho vay thaáp hôn, huy ñoäng cao hôn so vôùi laõi suaát noäi teä vaø ngöôïc laïi. e/ Phaân loaïi theo phöông phaùp tính laõi: goàm hai loaïi Laõi suaát ñôn (simple interest rate) (khoâng goäp laõi vaøo voán) F = P(1 + ni) Trong ñoù, P laø soá tieàn vay ban ñaàu; F laø tieàn voán vaø laõi trong töông lai; n laø thôøi haïn tín duïng; i laø laõi suaát ñôn. Laõi suaát keùp (compound interest) (Goäp laõi vaøo voán) Fn = P(1 + i)n Trong ñoù P laø soá tieàn vay ban ñaàu; Fn laø soá tieàn voán vaø laõi thu veà ôû thôøi ñieåm n; n laø thôøi haïn tín duïng; i laø laõi suaát ñôn. Ñeå tính laõi suaát keùp I, ta seõ duøng caùc coâng thöùc treân: ÔÛ thôøi ñieåm n, ta coù theå tính khoaûn thu caû voán vaø laõi theo coâng thöùc Fn = P + P.I.n, vaäy, I = (Fn – P)/P.n maø Fn = P(1 + i)n Vaäy, I = [P(1+ i)n – P]/P.n = [(1+i)n –1]/n 3.4.3 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán laõi suaát: - Soá cung tieàn teä. - Laïm phaùt. - Tình hình phaùt trieån kinh teá. - Caùc chính saùch cuûa nhaø nöôùc. - Söï caân ñoái ngaân saùch. - Tyû suaát lôïi nhuaän bình quaân. - Caùc yeáu toá khaùc: Khaû naêng haáp thuï voán, ruûi ro, chi phí ngaân haøng, thueá Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
40. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -40- PHAÀN 2: LYÙ THUYEÁT TAØI CHAÙNH CHÖÔNG 4: TAØI CHAÙNH VAØ HEÄ THOÁNG TAØI CHAÙNH 4.1 Lòch söû phaùt trieån cuûa taøi chaùnh 4.1.1 Khaùi nieäm veà taøi chaùnh. “Taøi chaùnh laø moät phaïm truø kinh teá gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoaù-tieàn teä” a/ Hoaït ñoäng taøi chaùnh: Laø nhöõng hoaït ñoäng lieân quan ñeán vieäc taïo laäp, phaân phoái vaø söû duïng caùc nguoàn löïc taøi chaùnh thöôøng ñöôïc löôïng hoaù baèng tieàn teä. Nhöõng hoaït ñoäng naøy tuy phöùc taïp nhöng ñeàu tuaân thuû nhöõng nguyeân taéc nhaát ñònh vaø ñi theo moät chu trình nhaát ñònh: chu trình taùi saûn xuaát xaõ hoäi. SAÛN XUAÁT TIEÂU DUØNG PHAÂN PHOÁI TRAO ÑOÅI b/ Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa taøi chaùnh gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoaù-tieàn teä. Cheá ñoä xaõ hoäi Ñaëc ñieåm veà kinh teá Söï phaùt trieån cuûa taøi chaùnh Xaõ hoäi nguyeân thuyû • Soáng thaønh baày, kieám aên töï • Chöa coù taøi chaùnh, tuy nhieân nhieân. ñaõ coù maàm moáng cuûa söï trao • Chöa coù chieám höõu tö nhaân, saûn ñoåi baèng hieän vaät: phaân phoái xuaát vaø trao ñoåi. phi taøi chaùnh. • Chöa coù tieàn teä. Töø xaõ hoäi chieám • Ñaõ coù saûn xuaát, söï phaân coâng • Laáy tieàn teä laøm thöôùc ño giaù höõu noâ leä trôû veà sau lao ñoäng vaø trao ñoåi haøng hoùa. trò chung • Tieàn teä xuaát hieän. • Chuyeån töø phaân phoái baèng • Nhaø nöôùc ra ñôøi vaø caàn thieát hieän vaät sang phaân phoái baèng phaûi coù caùc khoaûn chi tieâu. giaù trò (phaân phoái taøi chaùnh). • Taøi chaùnh ra ñôøi. • Xuaát hieän taøi chaùnh coâng laø taøi chaùnh veà caùc hoaït ñoäng cuûa Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
41. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -41- nhaø nöôùc. Ñeán theá kyû 19 • Neàn kinh teá phaùt trieån daàn töø • Taøi chaùnh phaùt trieån song neàn kinh teá giaûn ñôn ñeán kinh teá haønh vôùi neàn kinh teá. tö baûn chuû nghóa. • Taøi chaùnh coâng chæ phuïc vuï • Nhaø nöôùc taùch baïch chöùc naêng cho caùc hoaït ñoäng chính trò cuûa chính trò vôùi hoaït ñoäng kinh teá. nhaø nöôùc. • Söï chi phoái cuûa hoïc thuyeát “baøn tay voâ hình” cuûa Adam Smith Töø cuoäc khuûng • Hoïc thuyeát Keynes xuaát hieän. • Taøi chaùnh phaùt trieån vôùi hai hoaûng 1929-33 trôû • Vai troø nhaø nöôùc thay ñoåi, chuù boä phaän: taøi chaùnh coâng vaø taøi veà sau. troïng song song chöùc naêng chính chaùnh doanh nghieäp trò vaø chöùc naêng quaûn lyù kinh teá. • Taøi chaùnh coâng ñöôïc duøng nhö moät coâng cuï ñeå nhaø nöôùc can thieäp vaøo neàn kinh teá. 4.1.2 Baûn chaát cuûa taøi chaùnh. Trong neàn kinh teá hoaïch ñònh: “Taøi chaùnh laø caùc quan heä phaân phoái döôùi hình thaùi giaù trò phaùt sinh trong quaù trình phaân phoái saûn phaåm xaõ hoäi vaø thu nhaäp quoác daân, hình thaønh neân nhöõng quyõ tieàn teä taäp trung vaø khoâng taäp trung nhaèm phaùt trieån taùi saûn xuaát môû roäng, caûi thieän ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân vaø thoaû maõn nhöõng nhu caàu khaùc cuûa nhaø nöôùc.” Theo quan nieäm naøy, taøi chaùnh chæ laø vieäc thöïc hieän caùc meänh leänh haønh chaùnh vaø caùc chæ tieâu keá hoaïch cuûa nhaø nöôùc, caùc coâng cuï taøi chaùnh khoâng phaùt huy taùc duïng. Trong cô cheá thò tröôøng: “Taøi chaùnh laø heä thoáng caùc moái quan heä kinh teá giöõa caùc thöïc theå taøi chaùnh phaùt sinh trong quaù trình hình thaønh, phaân phoái vaø söû duïng caùc nguoàn löïc taøi chaùnh” Trong cô cheá thò tröôøng, moïi vaän haønh kinh teá ñeàu ñöôïc tieàn teä hoùa, do vaäy trong neàn kinh teá hình thaønh neân caùc luoàng vaän ñoäng cuûa caùc nguoàn löïc taøi chaùnh. Nguoàn löïc taøi chaùnh khoâng chæ ôû daïng tieàn teä vaän ñoäng qua ngaân saùch vaø ngaân haøng, maø noù bao goàm giaù trò cuûa caûi xaõ hoäi, taøi saûn quoác gia, toång saûn phaåm quoác daân ôû caû daïng vaät chaát vaø tieàm naêng vaän ñoäng theo nhieàu keânh khaùc nhau trong neàn kinh teá. Chuùng hình thaønh, vaän ñoäng vaø chuyeån dòch xoay quanh thò tröôøng taøi chaùnh, taïo neân caùc quyõ tieàn teä vaø söû duïng caùc quyõ tieàn teä vaøo caùc muïc ñích cuûa caùc chuû theå kinh teá xaõ hoäi. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
42. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -42- 4.2 Caùc chöùc naêng cuûa taøi chaùnh Chöùc naêng cuûa taøi chaùnh laø söï cuï theå hoaù cuûa baûn chaát taøi chaùnh. Hieän nay coù nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà caùc chöùc naêng naøy. Tuy nhieân, ngöôøi ta thöôøng noùi ñeán ba chöùc naêng sau cuûa taøi chaùnh trong neàn kinh teá thò tröôøng: Chöùc naêng toå chöùc voán, chöùc naêng phaân phoái, vaø chöùc naêng giaùm ñoác. 4.2.1 Chöùc naêng toå chöùc voán. Toå chöùc voán laø söï thu huùt voán baèng nhieàu hình thöùc (nhö tieát kieäm, vay möôïn, ñoùng goùp vaøo hôïp taùc xaõ ) töø caùc thaønh phaàn kinh teá, chuû theå, laõnh vöïc khaùc nhau trong neàn kinh teá ñeå hình thaønh caùc quyõ tieàn teä nhaèm phuïc vuï cho saûn xuaát kinh doanh, tieâu duøng vaø phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Toå chöùc voán laø moät chöùc naêng quan troïng. Noù laøm cho voán luaân chuyeån thoâng suoát töø nguoàn cung öùng voán ñeán ngöôøi söû duïng voán. Thoâng thöôøng noù laøm hai coâng vieäc sau: tìm ra ngöôøi caàn söû duïng, tìm ra nguoàn cung öùng, vaø phoái hôïp laïi vôùi nhau baèng caùc saûn phaåm taøi chính. 4.2.2 Chöùc naêng phaân phoái. Phaân phoái laø khaâu gaén lieàn giöõa saûn xuaát vaø tieâu duøng. Phaân phoái vaø saûn xuaát coù quan heä raát chaët cheû vôùi nhau. Phaân phoái do saûn xuaát quyeát ñònh, nhöng neáu phaân phoái khoâng thoâng suoát thì saûn xuaát vaø tieâu duøng cuõng bò ñình treä. Quaù trình phaân phoái baèng giaù trò (phaân phoái taøi chaùnh) goàm hai chu trình sau: Phaân phoái laàn ñaàu: Haøng Doanh Thò nghieäp tröôøng Tieàn Hoä gia Nhaø cung Chính ñình caáp phuû Doanh nghieäp laøm ra saûn phaåm, ñem baùn treân thò tröôøng vaø coù ñöôïc doanh thu. Doanh thu baèng tieàn ñoù seõ ñöôïc giöû laïi moät phaàn döôùi hình thöùc khaáu hao; Doanh thu cuõng ñöôïc duøng traû löông, traû lôïi töùc coå phaàn, hay caùc khoaûn phuùc lôïi (Hoä gia ñình); traû tieàn cho nhaø cung caáp, mua saém nguyeân vaät lieäu ñeå taùi saûn xuaát (Nhaø cung caáp); hoaëc ñoùng thueá (Chính phuû). Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
43. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -43- Taùi phaân phoái Sau quaù trình phaân phoái laàn ñaàu, nguoàn löïc taøi chaùnh ñaàu tieân döôùi daïng doanh thu seõ ñöôïc phaân phoái cho moät soá ñoái töôïng trong neàn kinh teá. Sau ñoù caùc hoä gia ñình, doanh nghieäp, vaø chính phuû duøng ñoàng tieàn coù ñöôïc ñeå laøm nhöõng vieäc caàn thieát tuyø theo nhöõng muïc ñích khaùc nhau goïi laø quaù trình taùi phaân phoái. Nguoàn löïc taøi chaùnh xuaát hieän tröôùc tieân töø nguoàn doanh thu cuûa nhaø saûn xuaát. Sau ñoù qua quaù trình phaân phoái vaø taùi phaân phoái, nguoàn löïc naøy di chuyeàn ñeán caùc ñieåm taäp trung khaùc nhau, chuyeån hoaù thaønh caùc daïng ôû caùc laõnh vöïc khaùc nhau trong neàn kinh teá. Nguoàn löïc taøi chính trong nöôùc cuõng quan heä maät thieát vôùi caùc nguoàn löïc taøi chính ôû nöôùc ngoaøi taïo thaønh caùc luoàng di chuyeån voán quoác teá thoâng qua caùc hoaït ñoäng taøi chính ñoái ngoaïi. Moãi nguoàn löïc taøi chính ñöôïc hình thaønh, vaän ñoäng, chuyeån hoaù theo caùc luoàng khaùc nhau ñeå ñeán caùc ñieåm taäp trung khaùc nhau, vaø cuoái cuøng keát thuùc baèng vieäc chuyeån hoaù thaønh muïc ñích tieâu duøng ôû thò tröôøng tieâu thuï hoaëc thò tröôøng tö lieäu saûn xuaát. Söï chuyeån hoaù naøy laïi môû ñaàu cho moät nguoàn löïc môùi, taïo ñoäng löïc cho neàn kinh teá hoaït ñoäng vaø phaùt trieån. 4.2.3 Chöùc naêng giaùm ñoác. Chöùc naêng giaùm ñoác cuûa taøi chaùnh khoâng chæ laø kieåm tra vaø giaùm saùt maø noù bao goàm nhieàu yeáu toá, trong ñoù coù 3 yeáu toá chuû yeáu laø: Kieåm tra, giaùm saùt quaù trình thöïc hieän, Quaûn trò ruûi ro, vaø Tö vaán taøi chaùnh. Chöùc naêng kieåm tra vaø giaùm saùt cuûa taøi chaùnh coù caùc ñaëc ñieåm sau: • Laø söï kieåm tra baèng ñoàng tieàn, ñöôïc thöïc hieän thoâng qua söï vaän ñoäng cuûa tieàn voán nhöng khoâng phaûi vôùi moïi chöùc naêng cuûa tieàn teä maø chæ söû duïng chöùc naêng thöôùc ño giaù trò vaø phöông tieän thanh toaùn. • Kieåm tra giaùm saùt ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc phaân tích caùc chæ tieâu taøi chaùnh. • Ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi quaù trình hình thaønh, phaân phoái vaø söû duïng caùc quyõ tieàn teä. • Ñöôïc thöïc hieän ôû taát caû caùc giai ñoaïn tröôùc, trong vaø sau khi thöïc hieän. • Ñöôïc thöïc hieän khoâng nhöõng ñoái vôùi söï vaän ñoäng cuûa tieàn voán maø coøn ñoái vôùi söï vaän ñoäng cuûa caùc yeáu toá vaät tö vaø lao ñoäng, khoâng nhöõng ñoái vôùi vieäc phaân phoái saûn phaåm quoác daân, toå chöùc voán maø coøn ñoái vôùi moïi hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi. Quaûn trò ruûi ro taøi chaùnh laø quaù trình laøm giôùi haïn nhöõng ruûi ro trong taàm haïn mong muoán, traùnh caùc ruûi ro ngoaøi yù muoán, hoaëc chaáp nhaän nhöõng ruûi ro phuø hôïp vôùi Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
44. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -44- nhöõng hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa caùc doanh nghieäp. Noù laø vieäc löïa choïn caùc hoaït ñoäng taøi chaùnh phuïc vuï saûn xuaát kinh doanh vôùi ruûi ro thaáp nhaát. Tö vaán taøi chaùnh laø baèng caùc soá lieäu nhö laõi suaát, voán, ñieàu kieän cung öùng voán ñeå taïo ra nhöõng thoâng tin vaø lôøi khuyeân, giuùp khaùch haøng ñöa ra nhöõng quyeát ñònh toát hôn cho vieäc kinh doanh cuûa hoï. 4.3 Heä thoáng taøi chaùnh. “Heä thoáng taøi chaùnh laø toång hôïp nhöõng khaâu taøi chaùnh trong caùc lónh vöïc hoaït ñoäng khaùc nhau nhöng giöõa chuùng coù moái quan heä höõu cô vôùi nhau trong quaù trình taïo laäp, phaân phoái vaø söû duïng caùc nguoàn löïc taøi chaùnh” 4.3.1 Heä thoáng taøi chaùnh trong neàn kinh teá hoaïch ñònh. “Heä thoáng taøi chaùnh laø toång theå caùc quan heä taøi chaùnh döôùi caùc daïng cuï theå gaén vôùi cô caáu toå chöùc vaø quyõ tieàn teä nhaát ñònh, döïa treân cheá ñoä sôû höõu toaøn daân vaø taäp theå veà tö lieäu saûn xuaát neân noù goàm hai phaân heä: Taøi chaùnh nhaø nöôùc vaø taøi chaùnh toå chöùc kinh teá taäp theå.” Heä thoáng taøi chaùnh Taøi chaùnh toå chöùc kinh Taøi chaùnh Nhaø nöôùc teá taäp theå Ngaân Baûo Baûo Tín Taøi HTX HTX HTX saùch hieåm hieåm duïng chaùnh noâng tieåu mua Nhaø xaõ hoäi Nhaø ngaân XN laâm thuû baùn nöôùc nöôùc haøng quoác ngö coâng doanh nghieäp Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
45. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -45- 4.3.2 Heä thoáng taøi chaùnh trong neàn kinh teá thò tröôøng. Trong cô cheá thò tröôøng, caùc hoaït ñoäng kinh teá coù phaïm vi raát roäng, bao truøm nhieàu lónh vöïc. Vì vaäy, caùc yeáu toá caáu thaønh cuûa heä thoáng taøi chaùnh cuõng ñöôïc môû roäng, taïo neân moät heä thoáng phong phuù vaø ña daïng. “Caên cöù vaøo hình thöùc sôû höõu caùc nguoàn löïc taøi chaùnh, heä thoáng taøi chaùnh ñöôïc chia laøm hai boä phaän: taøi chaùnh coâng vaø taøi chaùnh tö” a/ Taøi chaùnh coâng: Taøi chaùnh coâng gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa nhaø nöôùc: • Hoaït ñoäng cuûa chính phuû. • Haøng hoaù coâng coäng. • Nguoàn thu thueá vaø caùc nguoàn thu khaùc. Taøi chaùnh coâng phaûn aûnh nhöõng hoaït ñoäng kinh teá gaén vôùi caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc. Do ñoù, chöùc naêng cuûa taøi chaùnh coâng phaûi theå hieän ñöôïc muïc tieâu vaø chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc. Maët khaùc, taøi chaùnh coâng coøn coù vai troø taïo moâi tröôøng ñeå cô cheá thò tröôøng vaän haønh coù hieäu quaû vaø ñoàng boä. Ngöôøi ta cho raèng, taøi chaùnh coâng coù ba chöùc naêng: Phaân phoái caùc nguoàn löïc taøi chaùnh, ñieàu chænh thu nhaäp, vaø oån ñònh kinh teá vó moâ. Heä thoáng taøi chaùnh coâng bao goàm: Ngaân saùch nhaø nöôùc, heä thoáng thueá, cô quan quaûn lyù vay vaø traû nôï cuûa nhaø nöôùc, vaø toå chöùc quaûn lyù caùc ñôn vò cung caáp haøng hoaù, dòch vuï coâng coäng. b/ Taøi chaùnh tö: Taøi chaùnh tö laø taøi chaùnh cuûa khu vöïc kinh teá tö nhaân. Trong khu vöïc naøy, muïc tieâu kinh doanh chuû yeáu laø lôïi nhuaän, do ñoù taøi chaùnh tö coù chöùc naêng chuû yeáu laø taïo laäp vaø vaän haønh voán ñeå sinh lôøi. “Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm hình thaønh, phaân phoái vaø söû duïng caùc nguoàn löïc taøi chaùnh, cuøng vôùi phaïm vi taùc ñoäng vaø chöùc naêng hoaït ñoäng, ngöôøi ta chia thanh naêm khu vöïc taøi chaùnh” Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
46. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -46- HEÄ THOÁNG TAØI CHAÙNH Taøi chaùnh Taøi chaùnh Taøi chaùnh Taøi chaùnh Taøi chaùnh nhaø nöôùc cuûa khu vöïc cuûa khu vöïc caùc hoä gia caùc toå chöùc phi taøi chaùnh taøi chaùnh ñình xaõ hoäi Taøi chaùnh nhaø nöôùc: Bao goàm ngaân saùch nhaø nöôùc vaø tín duïng nhaø nöôùc. Ñaây laø khaâu quan troïng cuûa heä thoáng taøi chaùnh gaén lieàn vôùi quyõ tieàn teä lieân quan ñeán hoaït ñoäng kinh teá cuûa cuûa khu vöïc nhaø nöôùc. Taøi chaùnh nhaø nöôùc ñoùng vai troø chæ ñaïo vaø toå chöùc caùc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng taøi chaùnh. Noù chi phoái, taùc ñoäng vaø phoái hôïp caùc khaâu trong heä thoáng taøi chaùnh. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, Taøi chaùnh nhaø nöôùc coù caùc vai troø: • Huy ñoäng nguoàn taøi chaùnh ñeå ñaûm baûo caùc nhu caàu chi tieâu cuûa Chính phuû. • Ñieàu tieát neàn kinh teá vó moâ, ñònh höôùng phaùt trieån saûn xuaát, ñieàu tieát thò tröôøng, bình oån giaù caû, ñieàu chænh ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñeå thöïc hieän vai troø naøy, taøi chaùnh nhaø nöôùc phaûi coù caùc nguoàn voán huy ñoäng töø caùc khu vöïc kinh teá, daân cö, vaø ngoaøi nöôùc. Töø ñoù thöïc hieän caùc khoaûn chi veà kinh teá- xaõ hoäi. Hoaït ñoäng thu chi cuûa taøi chaùnh nhaø nöôùc laøm naûy sinh caùc moái quan heä giöõa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi, nhaø nöôùc-nhaø nöôùc, nhaø nöôùc-caùc toå chöùc kinh teá taøi chaùnh quoác teá. Hoaït ñoäng cuûa taøi chaùnh nhaø nöôùc coøn taùc ñoäng ñeán caùc nguoàn voán vaø söï phaân phoái nguoàn voán trong neàn kinh teá. Taøi chaùnh khu vöïc phi taøi chaùnh (caùc doanh nghieäp saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï): Ñaây laø caùc ñieåm tích tuï vaø taäp trung caùc nguoàn löïc taøi chaùnh gaén vôùi saûn xuaát saûn phaåm vaø cung öùng caùc dòch vuï xaõ hoäi. ÔÛ khu vöïc naøy, nguoàn löïc taøi chaùnh xuaát hieän vaø cuõng laø nôi thu huùt trôû veà phaàn lôùn caùc nguoàn löïc taøi chaùnh trong neàn kinh teá. Taøi chaùnh khu vöïc taøi chaùnh Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
47. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -47- (caùc ñònh cheá taøi chaùnh, ngaân haøng thöông maïi, coâng ty taøi chaùnh, HTX tín duïng, baûo hieåm, caùc toå chöùc moâi giôùi taøi chaùnh). Nhieäm vuï chính cuûa khu vöïc naøy laø “taïo voán vaø cung öùng voán” töùc laø bieán caùc nguoàn voán taïm thôøi nhaøn roãi ôû caùc hoä gia ñình, doanh nghieäp, vaø caùc toå chöùc khaùc thaønh nhöõng nguoàn voán ñeå ñaàu tö cho neàn kinh teá. Ñaây laø khaâu quan troïng cuûa heä thoáng taøi chaùnh, hoaït ñoäng cuûa noù nhaèm huy ñoäng vaø cung öùng caùc nguoàn voán giöõa caùc thöïc theå taøi chaùnh vôùi nhau vaø giöõa caùc thöïc theå taøi chaùnh vôùi thò tröôøng taøi chaùnh. Taøi chaùnh caùc hoä gia ñình: Taøi chaùnh khu vöïc naøy gaén lieàn vôùi caùc quyõ tieàn teä cuûa töøng caù nhaân, hoä gia ñình hình thaønh töø caùc nguoàn thu nhaäp veà lao ñoäng, ñaàu tö vaø kinh doanh, thöøa keá, taëng döõ ñöôïc söû duïng cho caùc muïc ñích tieâu duøng hoaëc muïc ñích sinh lôøi. Nhieäm vuï taøi chaùnh ôû khu vöïc naøy laø tieâu duøng hieäu quaû vaø sinh lôøi cao vaø an toaøn. Taøi chaùnh caùc toå chöùc xaõ hoäi: Ñaây cuõng laø moät ñieåm tích tuï voán quan troïng. Hoaït ñoäng cuûa caùc toå chöùc xaõ hoäi döïc treân nguoàn kinh phí ñoùng goùp cuûa hoäi vieân hoaëc töø ngaân saùch chính phuû. Chi tieâu khoâng nhaèm muïc ñích kinh doanh nhöng nhaèm caùc muïc ñích tieâu duøng khaùc nhau. Nhöõng luùc caùc nguoàn voán naøy taïm thôøi nhaøn roãi, noù coù theå tham gia vaøo thò tröôøng taøi chaùnh ñeå sinh lôïi taïo thaønh moät nguoàn cung öùng voán quan troïng cho neàn kinh teá. Nhö vaäy, heä thoáng taøi chaùnh trong neàn kinh teá thò tröôøng laø quan heä cuûa caùc thöïc theå taøi chaùnh trong quaù trình taïo laäp, phaân phoái vaø söû duïng caùc nguoàn löïc taøi chaùnh. Caùc thöïc theå taøi chaùnh naøy coù quan heä höõu cô vôùi nhau taïo neân thò tröôøng taøi chaùnh ña daïng vaø phong phuù trong neàn kinh teá thò tröôøng. Taøi chaùnh nhaø nöôùc Taøi chaùnh caùc toå chöùc Taøi chaùnh xaõ hoäi cuûa khu vöïc phi taøi chaùnh THÒ TRÖÔØNG TAØI CHAÙNH Taøi chaùnh Taøi chaùnh caùc hoä gia cuûa khu vöïc ñình taøi chaùnh Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh
48. Lyù thuyeát taøi chính tieàn teä -48- 4.4 Vai troø cuûa taøi chaùnh trong neàn kinh teá thò tröôøng. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, taøi chaùnh thaät söï phaùt huy heát caùc vai troø cuûa mình ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi ôû möùc ñoä vi moâ vaø vó moâ. Vì theá taøi chaùnh coù vai troø raát quan troïng trong neàn kinh teá. ÔÛ möùc ñoä vó moâ, taøi chaùnh coù caùc vai troø chuû yeáu sau: 4.4.1 Taøi chaùnh laø coâng cuï phaân phoái saûn phaåm quoác daân. Taøi chaùnh tieán haønh phaân phoái saûn phaåm quoác daân ñeå hính thaønh caùc nguoàn voán tích luõy vaø tieâu duøng. Chính phuû thoâng qua caùc chính saùch vaø coâng cuï taøi chaùnh thöïc hieän phaân phoái GNP theo höôùng öu tieân cho tích luõy ñeå oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá. Vieäc phaân phoái cuûa taøi chaùnh cuõng phaûi baûo ñaûm cung caáp caùc nguoàn voán ñeå thoaû maõn caùc yeáu caàu veà haøng hoaù coâng coäng maø khu vöïc tö nhaân khoâng theå ñaûm nhaän, ñoàng thôøi ñaûm baûo söï hoaït ñoäng cuûa chính phuû. Ñoái vôùi thu nhaäp caù nhaân, thoâng qua caùc coâng cuï taøi chaùnh chính phuû thöï hieän vieäc phaân phoái vaø taøi phaân phoái moät caùch coù hieäu quaû vaø coâng baèng xaõ hoäi. 4.4.2 Taøi chaùnh laø coâng cuï quaûn lyù vaø ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. Kinh teá thò tröôøng laø moät moâ hình kinh teá hieäu quaû, tuy nhieân noù cuõng coù nhöõng “caên beänh” maø baûn thaân noù khoâng theå töï giaûi quyeát ñöôïc nhö: • Khuûng hoaûng theo chu kyø. • Laïm phaùt, phaù saûn, thaát nghieäp (ñöôøng cong Philips 1960) • Caïnh tranh daãn ñeán ñoäc quyeàn, chieán tranh kinh teá. • Huûy hoaïi moâi tröôøng • Caïnh tranh khoâng laønh maïnh • Phaân phoái thu nhaäp khoâng ñoàng ñeàu, phaân hoùa xaõ hoäi. • Haøng hoaù coâng coäng khoâng ñöôïc quan taâm. Vì vaäy, vieäc can thieäp cuûa nhaø nöôùc vaøo neàn kinh teá laø caàn thieát nhaèm chöõa nhöõng “caên beänh” maø töï thaân neàn kinh teá khoâng theå chöõa noåi vaø ñònh höôùng söï phaùt trieån beàn vöõng. Muïc tieâu cuûa vieäc ñieàu tieát vó moâ cuûa chính phuû: • Phaân phoái thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi. • Taïo vieäc laøm, haïn cheá thaát nghieäp • Kieàm cheá laïm phaùt • Caûi thieän caùn caân thanh toaùn quoác teá, oån ñònh tyû giaù hoái ñoaùi Ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu treân, chính phuû coù theå duøng moät soá coâng cuï ñieàu tieát vó moâ nhö luaät phaùp, ngaân saùch, caùc coâng cuï haønh chaùnh, hay caùc coâng cuï taøi chaùnh - tieàn teä. Nguyeãn Ngoïc Haïnh Khoa Quaûn Trò Kinh Doanh