Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Trường Cao đẳng nghề Đà Lạt

Nội dung text: Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Trường Cao đẳng nghề Đà Lạt

1. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt CH ƯƠ NG 1 : TI ỀN T Ệ TRONG N ỀN KINH T Ế TH Ị TR ƯỜNG 1.1.Ngu ồn g ốc ra đời, b ản ch ất, chức n ăng và vai trò c ủa ti ền t ệ. 1.1.1. Ngu ồn g ốc ra đời và quá trình phát tri ển c ủa ti ền t ệ. Trong th i k u c a ch công xã nguyên thu , v i công c lao ng thô s ơ, con ng i t cung c p cho nhau s sn ph m ít i ki m c t sn b n, hái l m. Khi i s ng c ng ng ngày càng phát tri n, ý th c phân công lao ng c hình thành và lng s n ph m d th a ã làm n y sinh quan h trao i gi a các th tc. Cùng v i s chuyên môn hoá lao ng phát tri n và quá trình phân công lao ng xã h i ngày m t sâu h ơn, nhu c u trao i hàng hoá ngày càng nhi u và m rng, vi c trao i tr c ti p gây khó kh n cho vi c l u thông hàng hoá òi h i ph i có m t “v t ngang giá chung” làm trung gian trao i. Ban u, v t trung gian c l a ch n t nh ng hàng hoá mang nét c tr ng ph bi n c a vùng, lãnh th Khi kinh t phát tri n, nhu c u trao i ngày càng m rng không ch di n ra trong ph m vi vùng, lãnh th mà còn v t ra kh i vùng, lãnh th ó thì quá trình trao i g p khó kh n khi m i a ph ơ ng có m t v t trung gian khác nhau. kh c ph c tình tr ng này, c n có m t v t ngang giá chung duy nh t làm trung gian cho quá trình trao i - ó chính là ti n t . Trong th i k u kho ng 2.000 n m tr c công nguyên, v t trung gian trao i th ng c ch n t mt hàng hoá có giá tr s dng c n thi t chung cho nhi u ng i, có tính ch t ph bi n, c tr ng cho a ph ơ ng, khu v c n ơi di n ra quan h trao i. (Hy L p dùng gia súc; Tây T ng, Mông C dùng chè; Bc M dùng thu c lá, Trung Qu c có vùng dùng v i, có vùng dùng v trai ho c da ) Vi c s dng ti n t di d ng hàng hoá, còn g i là hoá t , có nhi u b t l i. Khó chia nh trong trao i, khó b o qu n và v n chuy n. Vì th , các lo i hàng hoá thông th ng c dùng làm ti n t dn b ào th i nh ng ch cho th i k s dng ti n kim lo i. T th k th 7 tr c công nguyên, ti n kim lo i ã b t u c s dng và phát tri n r ng rãi trong su t th i k phong ki n. Tuy nhiên, trong các kim lo i c ch n làm vt ngang giá chung là s t, k m, thi c, ng, b c và vàng c ng tr i qua quá trình t ào th i d n d n cu i cùng còn l i kim lo i quý là vàng. Cu i th k XIX, vàng c quy n óng vai trò là v t ngang giá chung, còn g i là kim lo i ti n t . Vi c s dng ti n kim lo i tuy có nh ng u im h ơn so v i hoá t không kim lo i nh ng c ng có nh ng hn ch nh c ng k nh, khó chuyên ch . M t khác, khi quy mô s n xu t và trao i hàng hoá ngày càng phát tri n òi h i s gia t ng c a ph ơ ng ti n trao i trong khi ngu n Trang 9
2. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt vàng d tr không áp ng. Do ó, thay vì dùng vàng tr c ti p làm ph ơ ng ti n trao i, các n c ã có xu h ng chuy n sang s dng ti n d u hi u ngày càng ph bi n. T th k th XIV, các ngân hàng cho ra i các ch ng ch ti n g i do ngân hàng phát hành huy ng ti n g i c a xã h i, c s dng làm ph ơ ng ti n thanh toán các n c Châu Âu. n th k XVI-XVII, nó c thay th bng gi y b c c a ngân hàng phát hành, lo i gi y b c này c m b o b ng vàng và c l u hành song song v i ti n úc b ng vàng c a nhà n c. n u th k XX, gi y b c ngân hàng thay th hoàn toàn cho các kim lo i quý nh b c và vàng. Ngày nay, ti n gi y c s dng làm ph ơ ng ti n trao i ngày càng ph bi n vì nh ng ti n l i nh d mang theo trong ng i, d ct tr . Tuy nhiên vi c l u thông ti n gi y d rơi vào tình tr ng b t n vì vi c iu ch nh cho nó phù h p v i nhu c u trao i hàng hoá là c mt ngh thu t ph c t p. Cùng vi vi c phát tri n m nh m ca ngân hàng, quá trình thanh toán c a n n kinh t c t p trung ph n l n qua h th ng ngân hàng thông qua các bút toán chuy n kho n ho c thanh toán bù tr trên tài kho n ký thác . S ra i c a ti n ghi s , còn g i là bút t, cùng v i các ch ng t thanh toán nh séc, gi y nh thu ã làm a d ng các ph ơ ng ti n thanh toán bên c nh các hình th c thanh toán b ng ti n m t, ng th i còn t o iu ki n gi m bt nh ng chi phí l u hành ti n gi y nh in n, b o qu n, ki m m, v n chuy n. Vì v y, vi c s dng ti n qua ngân hàng c coi là xu h ng phát tri n t t y u c a n n kinh t phát tri n. H ơn n a, trong th i i mà nh ng ti n b khoa h c k thu t ngày càng i sâu vào i s ng kinh t xã h i thì vi c s dng nh ng lo i th thanh toán tr nên c a chu ng vì ng i ta có th thanh toán ngay, gi m thi u th i gian luân chuy n ch ng t qua ngân hàng ho c ghi chép ch ng t thanh toán. Tóm l ại, lch s ra i và phát tri n c a ti n t luôn g n li n v i s phát tri n và lu thông hàng hoá. iu này ã c ch ng minh qua quá trình hoàn thi n các hình th c ti n t , t hình th c s ơ khai ban u là hoá t không kim lo i cho n ti n in t ngày nay. Tuy nhiên c n xác nh r ng, các th i k phát tri n này không ph nh l n nhau, ngh a là các lo i ti n t vn t n t i an xen nhau trong quá trình l u thông. 1.1.2. Bản ch ất c ủa ti ền t ệ. Các nhà kinh t hc th k XVI mà i di n là Thomas-Men (1576-1641) ã kh ng nh: vàng, b c là ti n t , là c a c i xã h i chính th ng. Tr ng phái này cho r ng ch có kim lo i quý m i th c hi n các ch c n ng c a ti n t . n u th k XX, khi các lo i ti n d u hi u nh ti n gi y, ti n tín d ng ra i nh ng v n th c hi n ch c n ng trao i và l u thông hàng hoá thì các nhà kinh t li cao ti n d u hi u. H cho rng: ti n t ch là công c k thu t ph c v cho vi c trao i hàng hoá thu n ti n, ch là ơ n v Trang 10
3. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt tính toán tr u t ng, nên b n thân ti n t không c n có giá tr ni t i mà Nhà n c hoàn toàn có th phát hành ti n gi y v i nh ng d u hi u quy c là có th ph c v cho trao i hàng hoá. K.Marx (1818-1863) nghiên c u ngu n g c ra i c a ti n t qua s phát tri n các hình thái giá tr và kh ng nh ti n t có ngu n g c t hàng hoá. Ông cho r ng: Ti n t là m t hàng hoá c bi t tách ra kh i th gi i hàng hoá óng vai trò là v t ngang giá chung o l ng giá tr ca t t c các hàng hoá khác. Ông ch ra r ng vàng ch tr thành ti n t trong nh ng iu ki n l ch s nh t nh. Tr c khi tr thành ti n t và sau khi c th a nh n óng vai trò là ti n t thì vàng v n gi nguyên b n ch t là hàng hóa. Ngày nay, cùng v i vi c phát tri n các ph ơ ng ti n trao i, thanh toán, khi cp n ti n ng i ta không nhìn nó m t cách gi n ơ n cho r ng ti n ch là kim lo i quý hay ch là ti n gi y. Theo quan im c a các nhà kinh t hc hi n i ( i di n là P.A Samuelson): “B n ch t ti n t ngày nay ã c ph ơi bày rõ ràng, ng i ta mu n có ti n t vi danh ngh a là ti n ch không ph i là hàng hoá, không ph i vì b n thân nó mà là vì nh ng th mà có th dùng nó mua c”. Nh v y, h cho r ng, ti n t là t t c các ph ơ ng ti n thanh toán có th c ch p nh n làm trung gian trao i và c pháp lu t th a nh n. Tuy nhiên, trong iu ki n s n xu t và trao i phát tri n nh hi n nay, ti n t không ch ơ n thu n là ph ơ ng ti n trao i mà có th s dng ti n u t , cho vay và tích lu , s hu. Theo nh ng phân tích trên, m t nh ngh a v ti n c hi u y nh sau: Ti n t là t t c các ph ơ ng ti n có th óng vai trò trung gian trao i c pháp lu t th a nh n và ng i s hu nó s dng ph c v cho nh ng nhu c u trong i s ng kinh t xã h i. B n ch t c a ti n c th hi n rõ h ơn thông qua các ch c n ng c a nó. 1.1.3. Ch ức n ăng c ủa ti ền t ệ 1.1.3.1. Ch c n ng ph ư ng ti n trao i Là m t ph ơ ng ti n trao i, ti n t c s d ng nh m t v t môi gi i trung gian trong vi c trao i các hàng hoá, d ch v . ây là ch c n ng u tiên c a ti n t , nó ph n ánh lý do t i sao ti n t l i xu t hi n và t n t i trong n n kinh t hàng hoá . Trong n n kinh t trao i tr c ti p, ng i ta ph i ti n hành ng th i hai d ch v bán và mua v i m t ng i khác. iu ó là ơ n gi n trong tr ng h p ch có ít ng i tham gia trao i, nh ng trong iu ki n n n kinh t phát tri n, các chi phí tìm ki m nh v y quá cao. Vì v y ng i ta c n s d ng ti n làm môi gi i trong quá trình này, t c là ng i ta tr c h t s i hàng hoá c a mình l y ti n sau ó dùng ti n mua th hàng hoá mình c n. Rõ ràng vi c th c hi n l n l t các giao d ch bán và mua v i hai ng i s d dàng h ơn nhi u so v i vi c th c hi n ng th i hai giao d ch i v i cùng m t ng i. Trang 11
4. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt th c hi n ch c n ng ph ơ ng ti n trao i ti n ph i có nh ng tiêu chu n nh t nh: - c ch p nh n r ng rãi. - D nh n bi t. - Có th chia nh c. - D v n chuy n. - Không b h h ng m t cách nhanh chóng. - c t o ra hàng lo t m t cách d dàng. - Có tính ng nh t. 1.1.3.2. Ch c n ng n v ánh giá. Ch c n ng th hai c a ti n là m t ơ n v ánh giá, t c ti n t c s d ng làm ơ n v o giá tr c a các hàng hoá, d ch v trong n n kinh t . Qua vi c th c hi n ch c nng này, giá tr c a các hàng hoá, d ch v c bi u hi n ra b ng ti n nh ó mà vi c trao i hàng hoá c di n ra thu n l i h ơn. Nu giá tr hàng hoá không có ơ n v o chung là ti n, m i hàng hoá s c nh giá b ng tt c các hàng hoá còn l i, nh v y s l ng giá các m t hàng trong n n kinh t s nhi u n m c ng i ta không còn th i gian cho vi c tiêu dùng hàng hoá, do phn l n th i gian ã dành cho vi c c giá hàng hoá. Khi giá c a các hàng hoá, d ch v c bi u hi n b ng ti n, không nh ng thu n ti n cho ng i bán hàng hóa mà vi c c b ng giá cng ơ n gi n h ơn r t nhi u v i chi phí th i gian ít h ơn s d ng cho các giao d ch. 1.1.3.3. Ch c n ng ph ư ng ti n d tr giá tr . Là m t ph ơ ng ti n d tr giá tr , ti n t là n ơi c t gi s c mua qua th i gian. Khi ng i ta nh n c thu nh p mà ch a mu n tiêu nó ho c ch a có iu ki n chi tiêu ngay, ti n là m t ph ơ ng ti n cho vi c c t gi s c mua trong nh ng tr ng h p này ho c có th ng i ta gi ti n ch ơ n thu n là vi c l i c a c i. Vi c c t gi nh v y có th th c hi n b ng nhi u ph ơ ng ti n ngoài ti n nh : C phi u, trái phi u, t ai, nhà c a , m t s lo i tài s n nh v y em l i m t m c lãi cao hơn cho ng i gi ho c có th ch ng l i s t ng cao v giá so v i vi c gi ti n m t. Tuy nhiên ng i ta v n gi ti n v i m c ích d tr giá tr b i vì ti n có th chuy n i mt cách nhanh chóng ra các tài s n khác, còn các tài sn khác nhi u khi òi h i m t chi phí giao d ch cao khi ng i ta mu n chuy n i nó sang ti n. Nh ng iu ó cho th y, ti n là m t ph ơ ng ti n d tr giá tr bên c nh các lo i tài s n khác. Trang 12
5. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Vi c th c hi n ch c n ng ph ơ ng ti n d tr giá tr ca ti n t t n âu tu thu c vào s n nh c a m c giá chung, do giá tr ca ti n c xác nh theo kh i l ng hàng hoá mà nó có th i c. Khi m c giá t ng lên, giá tr ca ti n s gi m i và ng c l i. 1.1.4. Vai trò c ủa ti ền t ệ: 1.1.4.1. Vai trò c a ti n t trong qu n lý kinh t v mô: - Là công c xây d ng các chính sách kinh t v mô: Chính sách ti n t , chính sách tài khoá, CSTT, CSTK, CSNH, CSKT N, - Là i t ng và c ng là m c tiêu c a các chính sách kinh t v mô: n nh ti n t là c ơ s ca s n nh kinh t ; n nh ng ti n là s n nh c a n n kinh t , n n kinh t n nh thì ph i có s n nh ti n t . 1.1.4.2. Vai trò c a ti n t trong qu n lý kinh t vi mô: - Hình thành v n c a các doanh nghi p. - Là c n c xây d ng các ch tiêu ánh giá hi u qu kinh t nh m so sánh ch t l ng ho t ng s n xu t kinh doanh gi a các doanh nghi p khác nhau v i nhau. - Là c n c xây d ng các ch tiêu ánh giá và l a ch n các ph ơ ng án s n xu t kinh doanh tìm ra ph ơ ng án t i u. - Là c ơ s th c hi n và c ng c hch toán kinh t . - Là c ơ s th c hi n phân ph i l i trong các doanh nghi p nh m phát tri n s n xu t và m b o i s ng xã h i. - Công c phân tích kinh t và tài chính doanh nghi p, trên c ơ s ó, ti n hành l a ch n u t úng n. 1.2. Các ch ế độ lưu thông ti ền t ệ 1.2.1. Ch ế độ lưu thông ti ền kim lo ại 1.2.1.1. Ch n b n v . ơ n b n v là ch ti n t ly 1 th kim lo i làm v t ngang giá chung. V t ngang giá chung là v t li u úc ti n có th là ng, k m, b c ho c vàng. - Nu ch ơ n b n v vi k m ho c ng làm b n v và tr thành ti n úc, g i là ch lu thông ti n kém giá. - Nu ch ơ n b n v vi v t ngang giá là b c ho c vàng và s xu t hi n c a ti n úc bng b c ho c vàng ng i ta g i là ch lu thông ti n giá. Trang 13
6. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt 1.2.1.2. Ch song b n v . Ch song b n v là ch ti n t mà vàng và b c u c s dng v i t cách là ti n t . Vàng và b c u là v t ngang giá, u th c hi n ch c n ng th c o giá tr và ph ơ ng ti n l u thông v i quy n l c ngang nhau. Trong ch song b n v có phân bi t 2 lo i bn v : - Bn v song song: là b n v mà theo ó ti n vàng và ti n b c l u thông trên th tr ng theo giá tr th c t ca nó, nhà n c không can thi p. T ó xu t hi n 2 th c o giá tr và trong 1 n c có 2 h th ng giá c : h th ng giá c theo vàng và h th ng giá c theo bc. Hai h th ng này luôn thay i. - Bn v kép: là song b n v nh ng ti n vàng và ti n b c l u thông trên th tr ng theo t giá c nhà n c quy nh (t giá pháp nh). 1.2.1.3. Ch ế độ bản v ị vàng. Là ch ti n t in hình c a ch ngh a t b n. Trong ch này, 1 l ng vàng nh t nh c nhà n c quy nh làm tiêu chu n giá c . Ch bn v vàng có 3 c im: - Ti n vàng c úc t do theo tiêu chu n giá c mà Nhà n c quy nh và c thanh toán không h n ch . - Ti n gi y c t do i l y ti n vàng theo giá tr danh ngh a c a ti n gi y ngh a là i ngang giá. T ó s c mua c a ti n gi y s n nh, ây là iu ki n quan tr ng hàng u n nh và thúc y n n kinh t phát tri n. - Vàng c t do luân chuy n gi a các n c, m i ng i c t do xu t nh p kh u vàng. 1.2.2. Ch ế độ lưu thông ti ền d ấu hi ệu. Ch lu thông ti n d u hi u (ti n gi y) là c tr ng c ơ b n c a l u thông ti n t trong giai on phát tri n sau này c a CNTB. Tuy nhiên, trong th i k phong ki n, ti n gi y ã xu t hi n s m Trung Qu c (TK VII) ra i t lý do là nó t o ra thu nh p do vi c in ti n và phát hành ti n cho các Nhà n c phong ki n, ngoài ra do các ch cn tp trung kim lo i ch to súng, n. khí gi i n giai on phát tri n c a CNTB, l c l ng s n xu t phát tri n nhanh nên làm ny sinh s khan hi m ti n kim lo i, m t khác vi c s dng ti n úc trong l u thông c ng có nhi u tr ng i vì nó b hao mòn, b bi n ch t. Và khi h th ng ngân hàng phát tri n thì càng t o iu ki n cho s ra i c a các công c lu thông tín d ng. Trang 14
7. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Vy nguyên nhân ra i c a ti n d u hi u là xu t phát t nh ng òi h i th c t v lu thông hàng hoá và l u thông ti n t di tác ng c a h th ng ngân hàng. S dng ti n d u hi u trong ch lu thông ti n t có 2 tác d ng l n: - Gi i quy t c tình tr ng thi u ph ơ ng ti n trao i phát sinh t ch lu thông ti n kim lo i. - Ti t ki m nhi u chi phí cho xã h i. Có 2 ch lu thông ti n gi y: - Ch lu thông ti n gi y kh hoán: ây là lo i ti n gi y c chuy n i ra vàng m t cách t do và không h n ch s lng. - Ch lu thông ti n gi y b t kh hoán: Là ti n gi y không chuy n i c ra vàng. 1.2.3. Các h ệ th ống ti ền t ệ trên th ế gi ới t ừ th ế kỷ XIX đến nay. Quan h ệ mậu d ịch gi ữa các n ước d ẫn đến hình thành các ch ế độ ti ền t ệ qu ốc tế. Đó là 1 t ập h ợp nh ững quy định th ống nh ất gi ữa các n ước trong vi ệc t ổ ch ức và điều hành th ống nh ất các quan h ệ ti ền t ệ- tín d ụng phát sinh gi ữa các n ước nh ằm thi ết l ập m ột tr ật t ự cho các quan h ệ kinh t ế- mậu d ịch. Lch s các ch ti n t qu c t in hình: Ch ti n t qu c t Pari 1867 Ch ti n t Genova 1922 Ch ti n t Bretton Woods 1944 Ch ti n t Jamaica 1977 Ch ti n t Europe 1979 1.2.3.1. Ch ti n t qu c t Pari n m 1867. Song song v i vi c th c thi ch ti n vàng các n c, trên ph m vi qu c t , m t ch ti n t da trên tiêu chu n vàng ã c thi t l p. ó là ch ti n t qu c t Pari. Ch ti n t qu c t này c xác l p vào n m 1867 t i Pari sau cu c cách m ng công nghi p di n ra trên th gi i. Nh ng n i dung ch yu c a ch ti n t này là: - Th a nh n vàng là ti n t th gi i, c chu chuy n và trao i t do gi a các qu c gia. - Vàng là c n c xác l p t giá h i oái gi a các ng ti n qu c gia c a các n c. - Vàng th c hi n m i ch c n ng c a ti n t . Ch ti n t qu c t Pari, v cơ b n là có s ng nh t. Trang 15
8. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt 1.2.3.2 Ch ti n t Genova (Italia.) - Bi c nh ra i c a ch ti n t Giê-nơ: Sau Th chi n l n th I, vi c khôi ph c l i nn kinh t các n c châu Âu tr nên c p thi t. Nhu c u thi t l p m t tr t t mi trong các quan h mu d ch, tín d ng, ti n t qu c t nh m nhanh chóng khôi ph c l i n n kinh t b tn th t trong chi n tranh tr nên vô cùng c p thi t i v i các qu c gia châu Âu. Th c t này òi h i ph i có nh ng tho thu n th ng nh t gi a các n c thi t l p m t tr t t mi trong các quan h mu d ch, tín d ng và ti n t qu c t . - Ni dung c a ch ti n t Giê-nơ: Ch ti n t Giê-nơ hình thành là k t qu ca nh ng tho thu n gi a các n c tham gia H i ngh ti n t -tài chính qu c t t ch c ch c ti thành ph Giê-nơ (Italia) vào n m 1922. Qua h i ngh nh m t ch c l i các quan h ti n t -tài chính qu c t , thúc y các quan h mu d ch và các quan h kinh t qu c t khác gi a các n c thành viên vào th i k hu chi n. Trong ch này các n c ã tho thu n nh ng n i dung ch yu sau ây: Mt là, các n c chính th c th a nh n vai trò c bi t quan tr ng c a ng B ng Anh (GBP) trong các quan h ti n t , thanh toán và tín d ng qu c t . H th a nh n ng Bng Anh là ph ơ ng ti n thanh toán và ph ơ ng ti n d tr qu c t , ánh giá nó ngang vi vàng, coi ng B ng Anh là ng ti n ch ch t. Vì v y, th c ch t c a ch ti n t này là ch bn v Bng Anh, m t ng ti n qu c gia do Ngân hàng Anh phát hành. Hai là, vi c s dng ng B ng Anh trong thanh toán qu c t v ngo i th ơ ng và các quan h kinh t qu c t khác không h n ch . Các n c mu n có B ng Anh thì ph i chuy n vàng i l y B ng Anh c a n c Anh. 1.2.3.3. Ch ti n t Bretton-woods. Bi c nh ra i: Nu nh ng b ng Anh c s dng nh là ng ti n qu c t c tôn tr c th chi n th II, thì sau th chi n th II, do n n kinh t Anh b ki t qu , t tr ng mu d ch qu c t gi m sút nghiêm tr ng, th tr ng tài chính và th tr ng h i oái s p nên ng b ng Anh ã b rút kh i vai trò ng ti n qu c t c tôn. Ng c l i, M là nc h u nh không b nh h ng b i h u qu ca chi n tranh, mà còn c h ng l i t cu c chi n, cho nên tr thành n c chi m t tr ng m u d ch l n. Ngoài ra, n nh sc mua ng ti n c a mình, M ã bán vàng v i giá n nh trong su t 34 n m t nm 1934-1936 v i giá 35 USD/ounce. Nh vy ng dollar M ã lo i c ng b ng Anh và chi m a v ti n t qu c t c tôn n ngày nay. Trang 16
9. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt H th ng ti n t theo Tho c Bretton Woods (1946-1971): Theo tho c Bretton Woods, Chính ph các n c thành viên cam k t duy trì t giá c nh c a ng ti n n c mình so v i ô la M và vàng. T giá h i oái c a nh ng ng ti n khác so v i USD ch c phép thay i trong ph m vi biên 1% so v i mnh giá công b . T giá c nh này c duy trì b ng v i s can thi p chính th c trên th tr ng ngo i h i b ng cách là NHTW tham gia mua ho c bán USD tu theo quan h cung c u trên th tr ng. H th ng ti n t Bretton Woods mang l i s n nh t giá và iu này có ý ngh a r t quan tr ng vì nó lo i b c s bt n i v i các giao d ch buôn bán và u t qu c t . Nh vy thúc y s tng tr ng và em l i l i ích cho t t c các n c thành viên. Tuy h ơn 25 n m d i ch t giá c nh theo tho c Bretton Woods, h u h t chính ph ca các qu c gia thành viên u không mu n g n chính sách ti n t ca mình vi vi c duy trì s c mua c a ng ti n nh cam k t. S ng n ng i c a chính ph trong vi c iu ch nh s c mua ng ti n ho c iu ch nh chính sách kinh t nh m duy trì t giá n nh nh ã cam k t cu i cùng a n s kh ng ho ng t giá. Nh ng tr n chi n t giá ã x y ra gi a các NHTW nh ng k t qu s th ng l i l i thu c v th tr ng và vào gi a n m 1971, h th ng ti n t Bretton Woods s p . Trong h th ng ti n t Bretton Woods, trách nhi m c a M là duy trì s n nh ca giá c bi vì t t c ng ti n c a các qu c gia khác u d a vào giá tr ca ng dollar M . Do v y, n u M gi giá vàng n nh mc 35USD/ounce thì giá c th gi i s n nh. Nh ng M ã không th nào gi c giá vàng n nh mc này vì nh ng lý do sau ây: - Th nh t: là do Chính ph Johson ph i chi tiêu quá l n vào nh ng n m 1960 cho vi c leo thang chi n tranh Vi t Nam và cho nh ng ch ơ ng trình xã h i r t t n kém b ng vi c in ti n thay vì t ng thu . K t qu là M khó lòng gi c giá vàng nh ã cam k t. - Th hai: là sau khi kinh t châu Âu và Nh t b n c ph c h i sau chi n tranh, các nc nh c, Pháp, Anh, Nh t b t u gia t ng xu t kh u và thu v ng dollar M cho nên d tr ngo i t (USD) c a các n c này ngày càng gia t ng. Trong th i gian này, M cam k t bán vàng vi giá c nh 35USD/ounce, vì th các n c châu Âu và Nh t Bn s dng d tr ngo i t ca mình tn công vào kho vàng c a M khi n cho d tr vàng c a M cn d n. K t qu M ph i ng ng vi c chuy n i dollar ra vàng theo giá chính th c vào n m 1968 và th ni giá vàng vào n m 1973. Trang 17
10. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Th ba: các n c c, Nh t và Thu S t ch i áp t t l lm phát c a M lên ng ti n c a h theo c ơ ch t giá c nh, k t qu là dollar gi m giá m nh so v i ng ti n các n c này. 1.2.3.4. Ch ế độ ti ền t ệ Gia-mai-ca (Bút t ệ SDR) Ch ti n t Gia-mai-ca ra i trên c ơ s Hi p nh c ký k t gi a các n c thành viên IMF t i Gia-mai-ca vào nh ng n m 1976-1978. Ch ti n t này v n hành theo nh ng nguyên t c c ơ b n sau ây: - Th a nh n SDR là c ơ s ca ch ti n c a các n c. SDR tr thành m t ơ n v ti n t tính toán qu c t mi. Giá tr ca nó c xác nh theo ph ơ ng pháp r ti n t , lúc u r ti n t gm 16 ng ti n m nh nh t c a th gi i. Hi n nay, tham gia “r ti n t ” là 5 ng ti n m nh c a nh ng qu c gia có ti m l c v kinh t , tài chính. Nh v y, ch ti n t Gia-mai-ca th c ch t là ch bn v SDR và t i th i im ra i 1 SDR = 2,5USD. - Các n c thành viên c t do l a ch n thi hành ch t giá h i oái mà không c n n s can thi p c a IMF. - Th c hi n phi ti n t hoá vai trò c a vàng. Không th a nh n vàng trong ch c n ng là th c o giá tr và là c ơ s xác nh t giá h i oái c a các ng ti n qu c gia các nc. - Ch ti n t Gia-mai-ca n nay v n ch a i n cùng c a s hoàn thi n. M t s nguyên t c c a ch ti n t y v n ch a c ch p hành tri t , ch a tr thành hi n th c. 1.2.3.5. Ch ti n t châu Âu Ch ti n t châu Âu là m t ch ti n t qu c t khu v c. Ch ti n t này trong b i c nh mâu thu n gi a ba trung tâm th lc qu c t trong l nh v c th ơ ng m i, ti n t , tài chính ngày càng tr nên gay g t. Nó c xây dng trên c ơ s Hi p nh ti n t do các n c trên l c a châu Âu ký k t vào tháng 3-1979. Ni dung c ơ b n c a ch ti n t này nh sau: - Ch ti n t châu Âu không d a trên SDR mà d a vào ECU - mt ơ n v ti n t qu c t khu v c c a các n c châu Âu. Giá tr ca ECU c m b o b ng d tr vàng và ngo i h i c a các n c thành viên. Khác v i ch ti n t Gia-mai-ca, ch ti n t châu Âu không d a trên SDR mà d a vào ECU - mt ơ n v ti n t qu c t khu v c c a các n c thu c kh i EU. ng ECU có các ch c n ng t ơ ng t nh SDR, là hình thái ti n “bút t ”. Giá tr ca ECU Trang 18
11. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt c tính theo ph ơ ng pháp “r ti n t ”, ngh a là giá tr ca nó c d a trên s c mua “t ng h p” c a các ng ti n tham gia “r ti n t ”. Khi “giá tr ” c a các ng ti n tham gia “r ti n t ” thay i, thì giá tr ca toàn r cng thay i và do ó, giá tr ca ECU cng c c xác nh l i. Hi n nay ng ti n chung châu Âu có tên g i m i là EURO. 1.2.4. Lch s ng ti n Vi t Nam t nm 1975 n nay. Ch ti n c a chính quy n Ng y Sài gòn t 1954 n 1975: Chính quy n Ng y có lu t nghiêm c m l u hành ng ti n mi n B c và ng ti n ông D ơ ng mi n Nam. Chúng thành l p Ngân hàng n m 1954 và c ng l y tên là NHQG Vi t Nam, cho phép tiêu song song ng USD và ng ti n Qu c gia v i t giá 35 ng Qu c gia n 1 ng USD. T giá này n nh t nm 1954 n n m 1960. T nm 1960 n 1965 ng ti n Ng y mt giá d n d n và n n m 1965 t giá này còn 118 /USD. T nm 1966 n 1968 s c mua c a ng ti n Ng y ti p t c m t giá m nh xu ng còn 250 /USD và n n m 1973 thì t giá này ã là 500 / USD - gi m 14,3 l n so v i th i k nh ng n m 1954 - 1960. T nm 1975 n n m 1984: Trong 3 n m u sau ngày mi n Nam gi i phóng, có m t th i gian m c n thi t và quan tr ng, hai mi n v n dùng hai ng ti n khác nhau: Mi n B c v n là ti n NHNN VN, mi n Nam ti p t c dùng ti n c a chính quyn c . Ngày 3/5/1975 chính quy n cách m ng ti p qu n NHQG c a Ngu quy n Sài gòn và v n s dng ng ti n c a ch c trong l u thông không gây r i lo n trong l u thông ti n t mi n Nam nh ng ngày u gi i phóng. Ngày 6/6/1975 - 5 tu n sau ngày gi i phóng, Chính ph cách m ng lâm th i C ng hoà mi n Nam Vi t nam ã ra Ngh nh s 04/PCT - 75 v thành l p Ngân hàng Qu c gia Vi t Nam do Ông Tr n D ơ ng làm Th ng c. n ngày 22/ 9/1975, d i s lãnh o c a B chính tr và TW ng Lao ng Vi t Nam, Chính ph cách m ng lâm th i C ng Hoà mi n Nam Vi t Nam ã t ch c cu c i ti n trên qui mô toàn mi n Nam a ng ti n m i l y tên là "Ti n Ngân hàng Vi t Nam" (còn g i là ti n gi i phóng) vào l u thông v i t l 1 ng NHVN n 500 ti n c a ch c và t ơ ng ơ ng v i 1 USD. Ngày 2/5/ 1978 - úng d p k ni m 3 n m ngày gi i phóng hoàn toàn mi n Nam, Nhà n c CHXHCN Vi t Nam công b i ti n l n th 3 trên ph m vi toàn qu c, th ng nh t ti n t c nc v i t l 1ng ti n NHNN c mi n B c ho c 0,8 ng ti n Gi i phóng mi n Nam n 1 ng NHNN m i. Sau bao bi n c ca l ch s , ng ti n m i c th ng nh t trên ph m vi c nc. L ra ây s là th i im u tiên c a l ch s phát tri n ti n t ca t n c, nh ng áng ti c là vì nhi u nguyên nhân, ng ti n l i r ơi vào nh ng th ng tr m m i. Trang 19
12. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Ngay sau ó do n n kinh t nói chung còn trình quá nghèo nàn, l c h u l i do nh ng sai l m trong c i t o các thành ph n kinh t - nh t là c i t o gi i công th ơ ng nghi p mi n Nam áp d ng c ơ ch bao c p gi ng nh mi n B c trong c nc nên lm phát ã liên t c gia t ng – T ch giá tr ng ti n m i sát v i s c mua c a ng Dola M (1,25 /1USD) ã nhanh chóng b ni r ng ra. ng ti n NHNN VN m t giá mnh so v i ng USD, n tr c ngày i ti n tháng 9/1985 t giá gi a ng ti n NHNN VN so v i ng USD ã là: 150 /USD. 1.3. Quy lu ật l ưu thông ti ền t ệ. 1.3.1. N ội dung c ủa quy lu ật. Quy lu t l u thông ti n t do K.Marx nghiên c u và phát hi n, làm n n t ng lý lu n trong nghiên c u ti n t ngày nay và trong iu hành chính sách ti n t . Có th nói, quy lu t l u thông ti n t ch a ng 2 n i dung c ơ b n: - Th nh t, ph n ánh m i quan h có tính quy lu t gi a quy lu t l u thông hàng hoá v i ti n t và l u thông ti n t . Trong ó s n xu t l u thông hàng hoá bao gi cng óng vai trò c ơ s , quy t nh còn ti n t và l u thông ti n t có tác ng ng c tr li i v i s n xu t l u thông hàng hoá. Trong n n kinh t th tr ng phát tri n s vn ng c a hàng hoá và s vn ng c a ti n t xo t xuýt v i nhau nh ng l u thông hàng hoá bao gi cng gi vai trò c ơ s cho l u thông ti n t . K.Marx nói: “S vn ng mà l u thông hàng hoá bu c l u thông ti n t ph i theo, làm cho ti n t luôn luôn xa r i im xu t phát ca nó luôn luôn chuy n t tay ng i này sang tay ng i khác: ó là cái mà ng i ta gi là l u thông ti n t ” Lu thông ti n t di n ra m t cách có quy lu t. Quy lu t ó b t ngu n t ch lu thông hàng hoá là c ơ s lu thông ti n t và l u thông hàng hoá ch thu hút m t kh i lng ti n t nh t nh. Nh v y l u thông ti n t , không ch là quy lu t xác nh kh i lng l u thông ti n t cn thi t cho l u thông, mà nó còn ch rõ m i quan h có tính quy lu t gi a các y u t s lng hàng hoá d ch v , m c giá c , s lng ti n t và t c lu thông ti n t . - Th hai : a ra công th c c ơ b n, công th c t ng quát xác nh nhu c u ti n t cho nn kinh t (kh i l ng ti n t cn thi t cho n n kinh t ) và i n k t lu n có ý ngh a v mt lý lu n và th c ti n: + Nhu c u ti n t tng gi m t l thu n v i t c tng tr ng kinh t - ngh a là s n xu t, lu thông hàng hoá gia t ng thì nh t nh làm t ng nhu c u ti n t ca n n kinh t . Trang 20
13. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt + Nhu c u ti n t tng gi m t l ngh ch v i t c lu thông ti n t (Velocity of Money). K.Marx vi t: Nh v y t ng s lng ti n ho t ng v i t cách là ph ơ ng ti n l u thông trong m i m t kho ng th i gian nh t nh, m t m t c quy t nh b i t ng s giá c ca th gi i hàng hoá ang l u thông và m t khác b i t c nhanh hay ch m c a nh ng quá trình ng c nhau c a l u thông hàng hoá, tu theo t c này mà m t b ph n l n hay nh trong t ng s giá c có th c th c hi n v i cùng m t ng ti n. K.Marx cho rng l u thông ti n t là: “quy lu t theo ó s lng các ph ơ ng ti n l u thông c quy t nh b i t ng s giá c các hàng hoá ang l u thông và t c lu thông trung bình ca ti n” Quy lu t y còn có th di n t nh sau: V i m t t ng s giá tr hàng hoá nht nh và v i m t t c trung bình nh t nh c a nh ng s bi n i hình thái c a các hàng hoá, thì s lng ti n hay v t li u ti n ang l u thông s ph thu c vào b n thân c a giá tr vt li u này. T quy lu t trên, có th rút ra nh ng k t lu n quan tr ng sau ây: Mt là: S lng ti n t cn thi t cho l u thông (nhu c u ti n t ) c quy t nh bi 3 y u t : • Tng s lng hàng hoá d ch v ; • Mc giá c ; • Tc lu thông ti n t ; Trong ó nhu c u ti n t bi n ii t l thu n v i hai yêú t u và t l ngh ch v i yu t th ba. Hai là , s lng ti n t trong l u thông có nh h ng ng c tr li v i m c giá c hàng hoá. T s phân tích nói trên, n i dung c a quy lu t l u thông ti n t cho r ng kh i lng ti n c n thi t cho l u thông trong m t th i gian nht nh ph thu c vào t ng giá c ca hàng hoá c s n xu t a vào l u thông và t c lu thông ti n t trong th i gian ó. Công th c: Mc = H/V = PxQ / V Trong ó: Mc: Kh i l ng ti n c n thi t cho l u thông. H: T ng giá c hàng hoá cn c th c hi n. P: Giá c hàng hoá. Q: Kh i l ng hàng hoá a vào l u thông. V: T c lu thông c a ti n t . Trang 21
14. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt * Ý ngh a c a quy lu t. Nghiên c u quy lu t l u thông ti n t ca K.Marx c ng nh ti p thu có ch n l c nh ng h c thuy t ti n t ca các nhà kinh t hc n i ti ng nh William Petty (1623- 1687), Adam Smith (1723-1790), David Ricado (1772-1823) mt cách úng n và có cơ s khoa h c v ph m trù kinh t ti n t nói riêng và n n kinh t ti n t nói chung giúp vi c ho ch nh và th c hi n chính sách ti n t hp lý. Qua ó, m b o cung c p y các ph ơ ng ti n cho n n kinh t nh ó mà thúc y n n kinh t phát tri n. 1.3.2. Cung c ầu ti ền t ệ. 1.3.2.1. C u ti n t . a) Khái ni m c u ti n t Cu ti n t là s lng ti n t mà dân chúng, doanh nghi p, các t ch c xã hi và các c ơ quan Nhà n c c n n m gi tho mãn các nhu c u giao d ch, d phòng và tích lu . b) Thành ph n và các nhân t nh h ng m c c u ti n t . * M c c u giao d ch. Là nhu c u ti n t vi t cách là ph ơ ng ti n trao i nh m ph c v cho nhu c u giao d ch hàng ngày c a các ch th trong xã h i nh mua hàng, tr công, tr lơ ng, thanh toán n Mc c u giao d ch ch u tác ng b i 3 nhân t cơ b n: - Chi phí giao d ch liên quan n vi c mua bán các tài s n sinh l i khi c n thi t. Chi phí này càng cao mc c u ti n giao d ch càng l n. - Mc lãi su t ròng (chi phí c ơ h i) ph i tr khi n m gi ti n. N u chi phí c ơ h i c a vi c nm gi ti n t ng lên thì m c c u ti n giao d ch gi m. - Mc thu nh p. Nhu c u chi tiêu t ng lên cùng v i s tng lên c a thu nh p nh k . * M c c u ti n d phòng. Là nhu c u ti n nh m áp ng các kho n chi tiêu không d tính tr c c khi có các nhu c u t xu t nh m au, h ng xe, tai n n ho c giá c tng Mc c u ti n d phòng ch u tác ng c a các nhân t nh : - Tính l ng c a các tài s n tài chính. N u các tài s n tài chính c n m gi vi tính l ng cao thì nhu c u ti n d phòng gi m xu ng và ng c l i. - S bi n ng c a các chính sách v mô, môi tr ng kinh t , th t nghi p cng nh hng n nhu c u ti n d phòng. Trang 22
15. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt * M c c u ti n u t Là l ng ti n c n n m gi nh m qu n lý tài s n m t cách linh ho t và có hi u qu trên c hai góc : t i a hoá l i nhu n và an toàn. Nhu c u v ti n t ph c v cho nhu c u u t ph thu c vào 2 nhân t quan tr ng là: - Lãi su t tín d ng ngân hàng. - Mc l i nhu n t ho t ng u t . 1.3.2.2. Cung ti n t . a) Khái ni m cung ti n t . Cung ti n t là vi c t o ra và a vào l u thông t ng ph ơ ng ti n óng vai trò ti n áp ng nhu c u s dng ti n trong n n kinh t . Kh i l ng ti n trong nn kinh t c cung ng t nh ng tác nhân sau: - Ngân hàng Trung ơ ng: C ơ quan chính ph có ch c n ng theo dõi bao quát h th ng ho t ng ngân hàng và có trách nhi m th c hi n vi c ch o chính sách ti n t . (C th trong ch ơ ng 2, n i dung 2.2.3.1) - Ngân hàng th ơ ng m i và các t ch c tín d ng: là các trung gian tài chính, h nh n ti n gi t các cá nhân và t ch c và th c hi n cho vay- các ngân hàng th ơ ng m i, các công ty ti t ki m và cho vay, các ngân hàng ti t ki m t ơ ng tr và các liên hi p tín d ng. T mt kho n ti n g i ban u thông qua cho vay b ng chuy n kho n, NHTM có kh nng to ra ti n g i thanh toán. - Các t ch c tài chính phi ngân hàng. b) Các nhân t nh h ng m c cung ti n. Cung ti n t trong n n kinh t do NHTW quy t nh thông qua chính sách ti n t . Khi NHTW th c hi n chính sách ti n t th t ch t thì m c cung ti n gi m và ng c l i. Các y u t làm c ơ s ngân hàng NHTW quy t nh n chính sách ti n t ca mình là: - Ch s tr t giá và t l lm phát trong n n kinh t . - Tc tng tr ng kinh t ca qu c gia trong t ng th i k . - Mc thâm h t ngân sách Nhà n c. - Mc thâm h t cán cân thanh toán qu c t . 1.3.3. V n d ng quy lu t l ưu thông ti n t . Cơ s cung ng ti n: NHNN c quy n cung ng ti n, iu ti t kh i cung ti n t , n nh giá tr ng ti n. M c cung ng ti n c d a vào các c ơ s : Trang 23
16. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Ch s tr t giá c a hàng hóa. - Tc tng tr ng c a n n kinh t . - Thâm h t ngân sách. - Thâm h t cán cân thanh toán qu c t . Quan im cung ng ti n: - Chính sách ti n t th t ch t: H n ch cung ng ti n, v n, tín d ng, u t , t ng tr ng kinh t nóng; ch ng l m phát. - Chính sách ti n t ni l ng: M rng vi c cung ng ti n, v n, tín d ng, u t nh m thúc y t ng tr ng kinh t, ch ng suy thoái kinh t . 1.3.4. Các kh ối ti ền trong l ưu thông Các kh i ti n t trong l u thông t p h p các ph ơ ng ti n c s d ng chung làm ph ơ ng ti n trao i, c phân chia tu theo “ l ng” hay tính thanh kho n c a các ph ơ ng ti n ó trong nh ng kho ng th i gian nh t nh c a m t qu c gia. Các kh i ti n t trong l u thông bao g m: - Kh ối ti ền giao d ịch (M ) gm nh ng ph ơ ng ti n c s d ng r ng rãi trong thanh 1 toán chi tr v hàng hoá d ch v , b ph n này có tính l ng cao nh t: + Ti n m t trong l u hành: B ph n ti n m t (gi y b c ngân hàng và ti n úc) n m ngoài h th ng ngân hàng. + Ti n g i không k h n t i các t ch c tín d ng. - Kh ối ti ền m ở r ộng (M ) gm: 2 + M 1 + Ti n g i có k h n B ph n ti n g i có k h n m c dù không tr c ti p s d ng làm ph ơ ng ti n trao i, nh ng chúng c ng có th c chuy n i ra ti n giao d ch m t cách nhanh chóng và vi phí t n th p. B ph n này còn có th c chia ra theo k h n ho c s l ng. - Kh ối ti ền tài s ản (M ) bao g m: 3 + M 2 + Trái khoán có m c l ng cao nh : H i phi u, tín phi u kho b c B ph n trái khoán này là tài s n chính nh ng v n có th c chuy n i ra ti n giao d ch t ơ ng i nhanh chóng. Trang 24
17. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Kh i M4 bao g m: + M3 +Gi y ch ng nh n s hu b t ng s n 1.4. Lạm phát, thi ểu phát và các bi ện pháp ổn định ti ền t ệ. 1.4.1. L ạm phát. 1.4.1.1. nh ngh a. Lm phát g n nh ph m trù v n có trong n n s n xu t hàng hoá. Có nhi u nhà kinh t ã i tìm m t nh ngh a cho úng thu t ng này nh ng nói chung ch a có s ng ý hoàn toàn. Có nhi u quan im nhìn nh n và nh ngh a l m phát r t khác nhau: - Có quan im cho r ng l m phát là s tng lên liên t c c a giá c , nói cách khác ó là tình tr ng m c giá c tng và t ng liên t c. - Quan im khác cho r ng l m phát là vi c phát hành ti n gi y v t quá m c m b o bng vàng, b c, ngo i t ca qu c gia, vì v y gây ra s mt giá c a ti n gi y làm cho giá c hàng hoá b y lên cao. - Li có quan im cho r ng l m phát là s mt cân i nghiêm tr ng gi a ti n và hàng trong n n kinh t , s mt cân i khi n cho giá c tng lên nhanh mi lúc m i n ơi. T nh ng quan im trên có th a ra m t khái ni m v lm phát nh sau: Lm phát là hi n t ng kinh t , trong ó gi y b c l u thông v t quá nhu c u c n thi t, làm cho chúng b mt giá, d n n giá c ca h u h t các hàng hóa trong l u thông không ng ng tng lên. 1.4.1.2 Nguyên nhân c a l m phát . Có nhi u nguyên nhân d n n l m phát, nh ng nguyên nhân c ơ b n ó là: a) Lm phát do c u kéo: Các hi n t ng kinh t làm t ng t ng c u ti n, d n n t ng t ng cung ti n, trong iu ki n t ng tr ng kinh t không t ơ ng ng ã d n n l m phát. ó là l m phát do nhu c u hay còn g i là l m phát c u kéo. Lm phát do c u kéo do nhi u nguyên nhân nh ng ch yu là: - Tng c u ti n do thâm h t ngân sách. - Tng tr cp và phúc l i xã h i - Tng c u ti n b t ngu n t nhu c u v hàng hóa. Trang 25
18. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt b) Lm phát do chi phí y. Lm phát lo i này xu t hi n khi chi phí u vào cho s n xu t t ng ho c n ng l c sn xu t c a n n kinh t gi m sút. Khi chi phí s n xu t t ng lên ch c ch n s dn n giá thành s n ph m t ng lên làm giá bán s n ph m t ng và ch s giá t ng. Chi phí t ng lên do nhi u nguyên nhân: - Tng l ơ ng v t quá m c t ng n ng su t lao ng xã h i. - u t c ơ b n kém hi u qu - Nguyên li u u vào c a m t s sn ph m t ng lên. Ch yu là nh ng nguyên li u nh p t nc ngoài Nu l m phát do c u kéo mc v a ph i là m t iu ki n r t t t cho n n kinh t , nó s kích thích u t m rng s n xu t, ng i ta còn ví nó nh m t ch t d u m dùng bôi tr ơn cho b máy kinh t . Nh ng l m phát chi phí y thì dù b t k mc nào cng u không t t, vì b n thân nó ã mang trong mình s suy thoái kinh t . c) H th ng chính tr không n nh, là m t nguyên nhân d n n l m phát. H th ng chính tr không n nh d n n vi c iu hành kinh t ca Chính ph không hi u qu . Nh ng v n quan trng h ơn là dân chúng không tin t ng vào gi y b c ngân hàng hi n hành. Ng i ta tìm n hàng hóa quý hi m, ngo i t , vàng d tr giá tr . Vì th gi y b c ngân hàng “b y” ra l u thông nhi u h ơn và nó m t giá càng nhanh. 1.4.1.3. o l ưng l m phát. o l ng l m phát có th o l ng qua các ch s sau: - Ch s giá tiêu dùng xã h i (CPI) (Consumer Price Index): (CPI là ch s c s dng mt cách ph bi n trong vi c ánh giá m c lm phát) CPI o l ng m c giá bình quân ca m t nhóm hàng hoá và d ch v cn cho tiêu dùng c a các h gia ình trong m t giai on nh t nh. Ng i ta th ng ch n m t r hàng tiêu dùng có chia các nhóm: áo qu n, nhà c a, ch t t, v n t i, y t và xác nh m c quan tr ng c a t ng nhóm hàng trong t ng chi tiêu làm c n c tính ch s giá bình quân. Vào u k tính CPI thì các s li u v giá c hàng hoá, d ch v cn thi t c thu th p và sau ó ch s CPI c tính bng cách so sánh giá tr hi n t i và giá tr gc c a r hàng hoá, d ch v c l a ch n. Vi t Nam, CPI c tính cho toàn qu c và cho t ng a ph ơ ng, ch s giá bình quân c thông báo hàng tháng, hàng quý và hàng n m. Hi n nay tính CPI, m t r hàng hoá c l a ch n bao g m 494 mt hàng (giai on 2006-2010 do T ng c c Th ng kê công b ). Trang 26
19. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Trên c ơ s xác nh c ch s giá tiêu dùng bình quân, t l lm phát ph n ánh s thay i m c giá bình quân c a giai on này so v i giai on tr c và c tính theo công th c sau: T l lm phát = (Mc giá n m hi n t i - Mc giá n m tr c) x 100 Mc giá n m tr c - Ch s giá c sn xu t PPI (Producer Price Index): ây là ch s giá thành s n xu t c a mt s mt hàng và d ch v tiêu bi u. M ng i ta s dng giá c a 3.400 lo i hàng hoá tính PPI. Ch s này th ng c các doanh nghi p s dng, cách tính c a PPI hoàn toàn gi ng nh cách tính c a CPI. 1.4.1.4. Các lo i l m phát. a) Lm phát v a ph i. Lm phát v a ph i là lo i l m phát mà t i th i im x y ra, giá c hàng hóa so v i tr c không cao và t c tng ch m. T l lm phát o c d i 10% g i là l m phát mc “1 con s ”. Lo i l m này th ng th y các n c có n n kinh t phát tri n. L m phát v a ph i không nh h ng nhi u n s phát tri n kinh t - xã h i. Th m chí nó còn tác ng ng c l i làm cho n n kinh t nng ng h ơn. Vì v y mà nhi u chính ph còn có k ho ch duy trì l m phát v a ph i trong k ho ch phát tri n kinh t - xã h i c a mình. Các n c t b n phát ttri n nh : Nh t B n, Hoa Kì, Th y in, Th y S , Anh, Pháp th ng duy trì l m phát mc th p nh m t nh ng m c tiêu kinh t - xã h i ã d nh. b) Lm phát phi mã. Lm phát phi mã là lo i l m phát mà t i th i im x y ra, giá c hàng hóa t ng cao, v i t c nhanh so v i tr c. T l lm phát th ng mc 2 con s : t 10%, 20% Thông th ng l m phát phi mã có nh h ng x u n s phát tri n kinh t - xã hi. N u không có bi n pháp kh c ph c k p th i thì l m phát này s là c ơ s dn n l m phát cao h ơn. c) Siêu l m phát. Tu theo quan im c a các nhà kinh t , ngoài các l m phát trên ây còn có l m phát 3 ch s. Siêu l m phát là lo i l m phát mà giá c ca t t c các hàng hóa t ng cao Trang 27
20. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt gp nhi u l n l m phát phi mã. Lo i l m phát này có t c tng r t nhanh, liên t c và không th ki m ch c. Lo i l m phát này có nh h ng x u t i s phát tri n kinh tê – xã h i. N u không có nh ng gi i pháp t phá thì không th kh c ph c c tình tr ng siêu l m phát này. 1.4.2. Gi ảm phát – Thi ểu phát. 1.4.2.1. Gi m phát. Gi m phát là hi n t ng kinh t , trong ó giá hàng tiêu dùng và d ch v có xu hng gi m th p liên t c trong m t kho ng th i gian nh t nh. Gi m phát x y ra do nhi u nguyên nhân, ó là: - Cung l n h ơn c u v lng hàng hóa và d ch v trên th tr ng, làm cho giá c gi m th p. - Thu nh p gi m d n n nhu c u c a dân c bu c ph i gi m theo, làm cho s lng hàng hóa tiêu dùng và d ch v “ b th a”, d n n giá c gi m. - Hàng hóa, d ch v cung ng không phù h p v i th hi u ng i tiêu dùng, d n n ph i h giá m i có c ơ h i tiêu th c Gi m phát làm cho hàng hóa tiêu th ch m, n n kinh t lâm vào tình tr ng trì tr . Nu không có gi i pháp kh c ph c, n n kinh t s lâm vào tình tr ng kh ng ho ng th a, sc s n xu t s b suy thoái, các doanh nghi p và c nn kinh t mt kh nng c nh tranh. 1.4.2.2. Thi u phát. Thi u phát là hi n tng kinh t , trong ó gi y b c l u thông ít h ơn nhu c u c n thi t, d n n giá c ca h u h t các hàng hóa trong l u thông không ng ng gi m xu ng. 1.4.3. V ận d ụng các bi ện pháp ổn định ti ền t ệ trong điều ki ện c ủa Vi ệt Nam hi ện nay. Nh ng gi i pháp c xu t là nh ng g i ý sinh viên t nghiên c u v i các tài li u phù h p v i t ng th i k c th , s bao g m c tr c m t và lâu dài. - Mt là, c n th c hi n chính sách tài chính - ti n t nng ng và hi u qu . - Hai là, iu ch nh t ng tr ng kinh t. - Ba là, h n ch tng chi phí. Trang 28
21. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt CÂU H ỎI ÔN T ẬP CH ƯƠ NG 1. Câu 1 : Trình bày ch c n ng và vai trò c a ti n t i v i n n kinh t , t ó nêu lên t m quan tr ng c a nó i v i m i ho t ng c a n n kinh t ? Câu 2 : Trình bày ngu n g c ra i và ti n hoá c a ti n t qua các hình thái c a nó? Câu 3 : Trình bày lch s ti n hoá c a các ch ti n t , h th ng ti n t qu c t và s ti n hoá c a nó t xa n nay? Câu 4: Cho bi t n i dung và ý ngh a c a quy lu t l u thông ti n t ? Câu 5: Cung c u ti n t là gì? Cho bi t các nhân t nh h ng n m c cung c u ti n t trong n n kinh t ? Các tr ng h p nào gây m t cân i cung c u trong n n kinh t ? Nêu gi i pháp? Câu 6: Lm phát, gi m phát, thi u phát là gì? Các nguyên nhân và h u qu lm phát? Các lo i l m phát? L m phát là t t hay x u i v i n n kinh t ? Câu 7: Nêu các bi n pháp n nh ti n t , ki m ch lm phát, liên h vi tình hình l m phát c a Vi t Nam hi n nay? Câu 8: Phân bi t gi a ch s CPI và PPI? Trang 29
22. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt CH ƯƠ NG 2 : TÍN D ỤNG – NGÂN HÀNG 2.1. Tín d ụng. 2.1.1. Khái ni ệm, ch ức n ăng, vai trò c ủa tín d ụng. 2.1.1.1. Khái ni m. Tín d ng là quan h s dng v n l n nhau gi a ng i cho vay và ng i i vay d a theo nguyên t c hoàn tr . Quá trình v n ng c a tín d ng c th hi n qua s ơ sau: Ng i cho vay Ng i i vay (ng i s hu v n) (ng i s dng v n)
    nh ngh a tín d ng th hi n 3 n i dung c ơ b n: - Có s chuy n giao quy n s dng m t l ng v n t ng i này sang ng i khác. - S chuy n giao này mang tính ch t t m th i. ó là th i gian s dng v n. Nó là k t qu ca s th a thu n gi a các i tác tham gia quá trình chuy n nh ng m b o s phù h p gi a th i gian nhàn r i và th i gian c n s dng l ng v n ó. - Ng i i vay ph i hoàn tr úng h n cho ng i cho vay, c vn, g c và lãi. 2.1.1.2. Ch c n ng . a) Tp trung và phân ph i li v n t m th i nhàn r i trong xã h i theo nguyên t c hoàn tr . c im tu n hoàn v n luôn d n n tình tr ng th a và thi u v n t m th i. Th a vn khi các tác nhân, th nhân có thu nh p ch a c n chi tiêu và thi u v n khi h cn chi tiêu nh ng l i ch a có thu nh p. Hai thái c c này là mâu thu n v n có và n y sinh th ng xuyên c a n n kinh t . Mâu thu n này c gi i quy t b ng ho t ng c a các lo i hình tín d ng. Ch c n ng c a tín d ng th hi n hai n i dung c ơ b n, ó là: - Tp trung v n: Tín d ng thông qua các c ơ quan ch c n ng c a mình là Ngân hàng th ơ ng m i, Ngân hàng chuyên doanh, t ch c tín d ng phi ngân hàng ti n hành huy ng, t p trung m i ngu n v n trong xã h i hình thành qu cho vay. - Phân ph i l i v n: Trên c ơ s qu cho vay ã có, tín d ng ti n hành phân ph i cho các doanh nghi p, cá nhân có nhu c u c n b sung v n và iu ki n vay v n. Phân ph i tín d ng c th c hi n b ng hai cách: Trang 30
23. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt + Phân ph i tr c ti p: là vi c phân ph i v n t ch th có v n t m th i ch a s dng sang ch th tr c ti p s dng v n ó là kinh doanh và tiêu dùng. Ph ơ ng pháp phân ph i này c th c hi n trong quan h tín d ng th ơ ng m i và vi c phát hành trái phi u c a Nhà n c và các công ty. + Phân ph i gián ti p: Là vi c phân ph i c th c hi n thông qua các t ch c trung gian, nh ngân hàng, h p tác xã tín d ng, Công ty Tài chính C hai n i dung trên c a tín d ng u ph i th c hi n theo nguyên t c hoàn tr vn gc và lãi sau m t th i h n nh t nh. B i l xét v tính ch t s hu v n thì v n ó v n thu c quy n s hu c a ng i cho vay. M t khác ngu n v n cho vay là t m th i nhàn r i và ng i i vay ch tm th i thi u. Th c hi n nguyên t c này m i m b o hi u qu s dng và ti t ki m v n. Chính vì v y, nguyên t c hoàn tr là m t t t y u c a tín d ng. Thc hi n tt ch c n ng này có ý ngh a quan tr ng: + Tín d ng ã góp ph n iu hòa l ng v n t nơi th a n n ơi thi u. T ó làm gi m t i mc th p nh t v n nhàn r i, không có ích u t vào s n xu t kinh doanh, th a mãn nhu c u v n có c a doanh nghi p và cá nhân. + Quá trình t p trung và phân ph i l i v n c a tín d ng ã giúp cho các doanh nghi p chuy n h ng s n xu t kinh doanh phù h p v i iu ki n m i trong môi tr ng c nh tranh. Do ó, ch c n ng này ã góp ph n vào vi c bình quân hóa t su t l i nhu n trong nn kinh t qu c dân. b) Ki m soát các ho t ng kinh t thông qua ti n t Ph n l n các quan h tín d ng trong n n kinh t th tr ng c th c hi n thông qua các t ch c tín d ng. Cho nên, v n cho khách hàng vay là v n c a ng i khác. H ơn na, các kho n cho vay c hoàn tr úng h n là iu ki n tiên quy t các t ch c tín dng t n t i và phát tri n. V i lý do trên, ki m soát các ho t ng kinh t bng ti n i vi ng i i vay là r t c n thi t. Trong quá trình t p trung và phân ph i l i v n các ch th tham gia trong quan h tín d ng ki m soát l n nhau nh m b o v li ích c a mình và tác ng tích c c n quá trình lành m nh hóa các ho t ng kinh t - xã h i. Tr ng tâm c a ch c n ng này là ki m sóat i v i ng i i vay. Vi c ki m soát ph i c ti n hành trong c quá trình cho vay, t c là ki m soát tr c khi cho vay, trong khi phát ti n vay và sau khi cho vay n lúc ng i vay hoàn tr xong n . Tín d ng c n ki m soát ch t ch ho t ng kinh t bng ti n i v i ng i i vay song tùy t ng lo i khách hàng nh ra ph ơ ng th c ki m soát cho thích h p. i v i Trang 31
24. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt doanh nghi p c n ki m soát quá trình ho t ng s n xu t kinh doanh và kh nng tài chính. i v i cá nhân c n ki m soát ho t ng tiêu dùng c a h . Th c hi n y ch c n ng này có ý ngh a: + m b o cho các t ch c tín d ng thu h i v n cho vay úng th i h n, nâng cao kh nng thanh toán. ó là y u t các t ch c tín d ng duy trì ho t ng bình th ng và phát tri n. + Nh s ki m soát này mà các ơ n v vay v n quan tâm n vi c s dng v n: ti t ki m và có hi u qu hơn. + Các ch th tham gia quan h tín d ng ch p hành t t k lu t và nguyên t c tín d ng, tránh tình tr ng n nn dây d a. T ó, mang l i hi u qu kinh t chung cho toàn b nn kinh t qu c dân. 2.1.1.3. Vai trò. a) Góp ph n thúc y s n xu t và l u thông hàng hóa phát tri n. - Nh ngu n v n tín d ng, các doanh nghi p, các h sn xu t kinh doanh m b o quá trình s n xu t kinh doanh bình th ng và m rng s n xu t, c i ti n k thu t, i m i công ngh , m b o s phát tri n liên t c c a s n xu t, lu thông hàng hóa. - Góp ph n y nhanh quá trình s n xu t và tiêu th hàng hóa, t o iu ki n thu n l i duy trì m i quan h gi a s n xu t, l u thông hàng hóa và tiêu dùng xã h i, làm cho l u thông hàng hóa không nh ng c m rng trong n c mà còn ra th tr ng qu c t . - Góp ph n iu ch nh quy mô s n xu t kinh doanh, c ơ c u l i kinh t ca các doanh nghi p, vùng và toàn b nn kinh t qu c dân. T ó s phát huy c n ng l c s n xu t kinh doanh m t cách t t nh t. - Góp ph n thúc y quá trình tích t và t p trung v n trong t ng ch th sn xu t kinh doanh, trong t ng ngành .t ó t o ra nh ng doanh nghi p, t p oàn l n, làm nòng c t cho s phát tri n kinh t ca qu c gia. - Bên c nh nh ng tác ng trên, tín d ng qu c t còn làm cho quá trình chuy n giao công ngh gi a các n c th c hi n nhanh h ơn b) Tín d ng là công c th c hi n chính sách kinh t v mô c a nhà n c. - Nhà n c th ng xuyên s dng tín d ng làm ph ơ ng ti n cân i thu chi ngân sách, góp ph n m b o các ngu n l c tài chính th c thi các chính sách kinh t - xã h i. - Thông qua vi c thay i và iu ch nh các iu ki n và lãi su t tín d ng, Nhà n c có th thay i c quy mô tín d ng ho c chuy n h ng v n ng c a ngu n v n tín d ng. Trang 32
25. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Nh ó mà có th thúc y ho c h n ch s phát tri n c a m t s ngành, phù h p v i nh h ng phát tri n kinh t ca nhà n c. - Nhà n c s dng tín d ng iu ti t l u thông ti n t , m b o s cân i ti n hàng, n nh giá c hàng hóa. Nh v y, tín d ng v a là n i dung, v a là công c th c thi chính sách ti n t qu c gia. - Nhà n c s dng tín d ng làm công c th c thi các quan h hp tác qu c t , tranh th các ngu n l c tài chính t bên ngoài u t phát tri n kinh t trong n c. c) Tín d ng góp ph n quan tr ng vào vi c làm gi m th p chi phí s n xu t và l u thông - Thông qua ho t ng tín d ng, v n trong n n kinh t c luân chuy n nhanh, t c là làm t ng nhanh t c lu thông ti n t làm gi m chi phí l u thông ti n t . - Vn tín d ng c cung c p y , k p th i cho các doanh nghi p, làm quá trình s n xu t kinh doanh ti n hành liên t c, chu k sn xu t c rút ng n l i. ây là m t y u t góp ph n làm gi m t n th t khi doanh nghi p thi u v n liên quan n c ơ h i kinh doanh. - Gi m chi phí s n xu t, l u thông c a chính doanh nghi p. Nguyên t c c a tín d ng là trách nhi m hoàn tr , thúc y ng i vay v n s dng v n ti t ki m và có hi u qu hơn. - Bn thân ch th các quan h tín d ng ph i tính toán c th ho t ng tín d ng em li l i ích cao nh t và an toàn nh t. ng l c c nh tranh trong n n kinh t th tr ng thúc y h gi m n m c th p nh t chi phí kinh doanh, k c chi phí x lý r i ro. d) Tín d nglà công c th c hi n chính sách xã h i và nâng cao i s ng dân c . - Thông qua vi c cho vay u ãi i v i h nghèo, t ch c kinh t - xã h i, làm cho h c áp ng y và k p th i nhu c u v n cho s n xu t ho c tiêu dùng. - Các h nông dân, cá nhân s dng tín d ng nh là m t trong các ph ơ ng ti n ci thi n và nâng cao m c s ng c a mình. Thông qua vi c vay v n u t phát tri n s n xu t nâng cao l i nhu n và phân chia t l gi a tích l y và tiêu dùng h p lý nh t. 2.1.2. Các hình th ức tín d ụng. 2.1.2.1. Tín d ng th ư ng m i. Tín d ng th ư ng m i là quan h s dng v n l n nhau gi a các doanh nghi p do bán ch u hàng hóa. TDTM phát sinh là do x y ra hi n t ng có m t s doanh nghi p có hàng hoá mu n bán, trong khi ó m t s doanh nghi p khác mu n mua nh ng không có ti n, trong tr ng h p này trên c ơ s quen bi t, tín nhi m nhau h có th tho thu n m t quan h vay m n. Nh vy, ng i bán có th gi i phóng nhanh l ng hàng hoá c a mình gi m Trang 33
26. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt bt nh ng chi phí v bo qu n hàng hoá, ng c l i ng i mua m c dù ch a có ti n nh ng vn có c hàng hoá a vào chu k sn xu t m i. Hành vi mua bán ch u hàng hoá c xem là hình th c tín d ng, b i l ng i ng i bán chuy n giao cho ng i mua c s dng v n t m th i trong m t th i gian nh t nh và khi n th i h n ã c tho thu n ng i mua ph i hoàn tr li v n cho ng i bán d i hình th c ti n t và c ph n lãi cho ng i bán ch u. Cơ s pháp lý xác nh quan h n nn c a TDTM là gi y n , c g i là k phi u th ơ ng m i hay g i t t là th ơ ng phi u. c im c a th ơ ng phi u: Tính tr u t ng, tính b t bu c và tính l u thông. * Ưu điểm, h ạn ch ế của TDTM - u im: M t m t áp ng c nhu c u v n c a nh ng doanh nghi p t m th i thi u ht v n, ng th i giúp cho các doanh nghi p tiêu th nhanh hàng hoá, nâng cao hi u qu kinh t nh gi m chi phí giao d ch do không ph i qua khâu trung gian mà qua quan h tr c ti p. - Hn ch : + Quy mô tín d ng: Vì TDTM do các doanh nghi p cung c p và h ch cung ng kh i lng tín d ng trong gi i h n kh nng c a mình. Do ó n u ng i i vay có nhu c u cao hơn thì ng i cho vay không th áp ng y c. + Th i h n cho vay: B i l iu ki n kinh doanh và chu k sn xu t c a doanh nghi p có th không trùng kh p v i nhau và ch áp ng cho ng n h n. + Ph m vi: Do TDTM c cung c p d i hình th c hàng hóa, vì th doanh nghi p ch cung c p c tín d ng cho m t s doanh nghi p có cung c u hàng hóa phù hp nhau. 2.1.2.2. Tín d ng ngân hàng. Tín d ng ngân hàng là quan h tín d ng gi a m t bên là Ngân hàng và bên kia là các tác nhân (doanh nghi p, cá nhân, t ch c xã h i ) trong n n kinh t qu c dân. Trong hình th c này, ngân hàng xu t hi n v i vai trò v a là ng i i vay và v a là ng i cho vay. Tín d ng ngân hàng có nh ng c im sau: - Huy ng v n và cho vay c th c hi n ch yu d i hình th c ti n t - Các ngân hàng óng vai trò là t ch c trung gian tín d ng. - Quá trình v n ng và phát tri n c a tín d ng ngân hàng c l p t ơ ng i v i s vn ng và phát tri n c a quá trình tái s n xu t xã h i. Trang 34
27. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Các hình th c cho vay c a tín d ng ngân hàng là: Cho vay th ơ ng m i, cho vay tiêu dùng, cho vay th ch p và u t ch ng khoán Gi a TDNH và TDTM có m i quan h ch t ch , b sung và h tr cho nhau. Ho t ng TDTM s to c ơ s cung c p TDNH iu này th hi n thông qua các nghi p v chi t kh u, c m c th ơ ng phi u c a TDTM. Ng c l i, ho t ng TDNH ã góp ph n kh c ph c các m t h n ch ca TDTM. * Ưu điểm và h ạn ch ế của tín d ụng Ngân hàng - u im: + Kh i l ng tín d ng: Có kh nng cung ng nh ng kho n v n l n áp ng nhu c u vay c a khách hàng. Do i t ng c a TDNH là ti n t , các hình th c huy ng phong phú có th huy ng ti n t nhàn r i t mi ch th trong n n kinh t . + Th i h n tín d ng: Ngân hàng có th i vay ng n h n cho vay dài h n, t o iu ki n cho nhu c u c a ng i tích l y và ng i u t c áp ng phù h p. + Ph m vi tín d ng: Có kh nng huy ng v n và cho vay r t l n, liên quan n các ch th và các l nh v c khác nhau trong n n kinh t . - Hn ch : Có ri ro cao do vi c ngân hàng cho vay v i s ti n l n h ơn nhi u so v i s vn t có ho c có s chuy n hóa th i h n và ph m vi tín d ng r t r ng. 2.1.2.3. Tín d ng nhà n ưc. Tín d ng nhà nưc là quan h tín d ng gi a Nhà n ưc v i dân c ư và các t ch c kinh t - xã h i. Bi u hi n d i 2 hình th c: + Nhà n c là ng i i vay: B ng cách phát hành công trái huy ng v n. + Nhà n c là ng i cho vay th c hi n các m c tiêu kinh t , xã h i trong t ng th i k . - Mc ích: TDNN ra i nh m m c ích tho mãn nh ng nhu c u chi tiêu c a NSNN trong iu ki n ngu n thu không áp ng chi, nh m bù p nh ng kho n chi cho u t phát tri n kinh t , t ng thêm ngu n l c tài chính cho Nhà n c thc thi các chính sách. M t khác TDNN là công c Nhà n c tài tr cho các ngành kinh t yu kém, các ngành kinh t mi nh n, các vùng kinh t kém phát tri n. *Ưu và nh ược điểm c ủa tín d ụng nhà n ước - u im: Nhà n c huy ng v n b ng cách phát hành các lo i tín phi u, trái phi u qua ó có th thu hút m t l ng ti n m t l n trong l u thông nh m ki m ch lm phát, n nh giá c th tr ng. ây là c ơ s quan tr ng hình thành, phát tri n th tr ng tài chính. Trang 35
28. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Nh c im: N u m c huy ng không h p lý thì có th dn n tình tr ng chen l n u t c a t nhân do chính ph huy ng v n qua phát hành trái phi u, gây s c ép t ng lãi su t khi n cho u t c a t nhân gi m xu ng. 2.1.2.4. Tín d ng thuê mua. Tín d ng thuê mua là m t hình th c tài tr tín d ng thông qua các lo i tài s n, máy móc thi t b . Nó có l ch s khá lâu i, song ch phát tri n mnh nh ng n c có n n kinh t phát tri n. ây là m t hình t c tín d ng trung và dài h n c bi t r t thông d ng trong vi c tài tr các doanh nhi p. n c ta hình th c tín d ng này m i hình thành và phát tri n. Quan h tín d ng thuê mua c th c hi n trên c ơ s th a thu n gi a ng i i thuê tài s n và ng i cho thuê. Th a thu n thuê mua là m t h p ng gi a hai hay nhi u bên, liên quan n m t hay nhiu tài s n. Ng i cho thuê s chuy n giao tài s n cho ng i i thuê trong m t kho ng th i gian nh t nh. i l i ng i i thuê ph i tr m t s ti n cho ch tài s n tơ ng ng v i quy n s d ng. Có hai ph ơ ng th c giao d ch ch y u là ph ơ ng th c thuê v n hành (operating lease) và ph ơ ng th c thuê tài chính (capital lease). - Thuê v n hành (operating lease): Theo iu 2 Quy ch t m th i v ho t ng cho thuê vn hành c a các công ty cho thuê tài chính ngày 15 tháng 6 n m 2004 ca Th ng c NHNN, cho thuê vn hành (cho thuê ho t ng) là hình th c cho thuê tài s n, theo ó Bên thuê s d ng tài s n cho thuê c a Bên cho thuê trong m t th i gian nh t nh và s tr l i tài s n ó cho Bên cho thuê khi k t thúc th i h n thuê tài s n. Bên cho thuê gi quy n s h u tài s n cho thuê và nh n ti n cho thuê theo h p ng cho thuê. - Thuê tài chính (capital lease): Theo iu 1 Kho n 1 Ngh nh s 16/2001/N -CP quy nh: Cho thuê tài chính là m t ho t ng tín d ng trung và dài h n thông qua vi c cho thuê máy móc thi t b, ph ơ ng ti n v n chuy n và các ng s n khác trên c ơ s h p ng cho thuê. Bên cho thuê cam k t mua máy móc, thi t b , ph ơ ng ti n v n chuy n và các ng s n khác theo yêu c u c a bên thuê và nm gi quy n s h u i v i tài s n cho thuê. Bên thuê s d ng tài s n thuê và thanh toán ti n trong su t th i h n thuê ã c hai bên th a thu n. Khi k t thúc th i h n thuê bên thuê c quy n l a ch n mua l i tài sn ho c ti p t c thuê. Trang 36
29. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt 2.1.3. Lãi su ất tín d ụng. 2.1.3.1. nh ngh a. Lãi su t c hi u theo m t ngh a chung nh t là giá c ca tín d ng – giá c ca quan h vay m n ho c cho thuê nh ng d ch v v vn d i hình th c ti n t ho c các dng th c tài s n khác nhau. Khi n h n, ng i i vay s ph i tr cho ng i cho vay m t kho n ti n dôi ra ngoài s ti n v n g i là ti n lãi. T s ph n tr m c a s ti n lãi trên s ti n v n g i là lãi su t. 2.1.3.2. Nguyên t c xác nh lãi su t. Lãi su t tín d ng = li t c thu c x100% Trong k tng s ti n cho vay Trên c ơ s lãi su t ã xác nh, có th tính giá tr thu c c a v n cho vay sau mt th i h n nh t nh. Giá tr thu h i c = V n + L i t c 2.1.3.3. Các lo i lãi su t. Cn c vào tiêu th c bi n ng c a giá tr ti n t (c n c vào giá tr th c c a lãi su t): phân chia thành lãi su t danh ngh a và lãi su t th c. + Lãi su t danh ngh a là lãi su t ch a lo i tr t l lm phát + Lãi su t th c là lãi su t sau khi ã tr i t l lm phát. Công th c: i r = i n - ii Vi: i r, i n, i i: l n l t là lãi su t th c, lãi su t danh ngh a và t l lm phát. 2.1.3.4. Các nhân t nh h ưng n lãi su t. a) Cung c u tín d ng. Cung tín d ng là l ng ngu n v n c dùng cho vay. C u tín d ng là l ng vn mà n n kinh t cn vay. T ơ ng quan cung c u tín d ng trong m t th i kì nh t nh là nhân t quan tr ng quy t nh n m c lãi su t. N u cung tín d ng l n h ơn c u tín d ng thì mc lãi su t tín d ng s h xu ng, còn cung tín d ng nh hơn c u tín d ng thì m c lãi su t s tng lên. Quan h cung c u tín d ng tác ng và làm thay i lãi su t trên t ng lo i th tr ng tín d ng: ng n h n, trung h n, dài h n, lo i ti n cho vay, khu v c và trong toàn b nn kinh t qu c dân. Trang 37
30. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt b) T l lm phát. Nhân t này có nh h ng r t l n n s bi n ng c a LSTD. B i l , s tng hay gi m c a t l lm phát kéo theo s bi n ng c a giá tr ti n t , t ó nh h ng n l i ích kinh t ca ng i cho vay. Nu t l lm phát t ng thì LSTD ph i t ng theo. Lúc ó, các t ch c tín d ng m i thu hút c ngu n v n ti n g i. Khi t l lm phát gi m lãi su t tín d ng c ng gi m. m b o h ch toán kinh doanh cho các t ch c tín d ng. Ng c l i, ng i ta có th s dng LSTD làm công c ki m ch lm phát. Do ó, khi l m phát t ng cao, Nhà n c iu ch nh t ng lãi su t ti n g i h cơn s t l m phát. c) T su t l i nhu n bình quân c a n n kinh t . Ho t ng c a các doanh nghi p là n n t ng c a ho t ng tín d ng. Do ó t su t li nhu n bình quân c a n n kinh t là c ơ s xác nh lãi su t tín d ng h p lý. Thông th ng m c LSTD nh hơn t su t l i nhu n bình quân. ó là hài hòa l i ích c a ng i cho vay và ng i i vay. d) Chính sách kinh t ca Nhà n c. Bng các chính sách kinh t , Nhà n c can thi p vào th tr ng tín d ng, nh m duy trì s vn ng c a lãi su t tín d ng cho phù h p v i yêu c u phát tri n kinh t - xã hi. Các chính sách u ãi cho vay tác ng tr c ti p n lãi su t là chính sách thu , u ãi u t , cho vay tr ng im 2.1.3.5. Ý ngh ĩa c ủa lãi su ất tín d ụng. a) Lãi su t tín d ng là công c iu ti t kinh t v mô. - Trong iu ki n n n kinh t có l m phát, Nhà n c có th tng lãi su t ti n g i rút bt ti n t lu thông v làm gi m t l lm phát t o iu ki n sc mua ng ti n n nh, m b o cho s n xu t và l u thông hàng hóa phát tri n. - Thông qua lãi su t tái chi t kh u iu ch nh kh i l ng cho vay i v i các Ngân hàng th ơ ng m i, ngh a là iu ch nh kh i l ng ti n cung ng vào l u thông. T ó làm m rng hay thu h p s n xu t, t ng hay gi m công n vi c làm. - Tng hay gi m lãi su t tín d ng, s nh h ng n s tng gi m s lng ngo i t trong nc. Vì v y s nh h ng t i quan h cung c u ngo i t , d n n s thay i t giá do ó n xu t nh p kh u hàng hóa trong t ng th i k . Trang 38
31. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Lãi su t tín d ng còn c s dng iu ch nh c ơ c u kinh t ngành, vùng, thành ph n nh m m b o s thích ng c a s n xu t hàng hóa, d ch v vi nhu c u th tr ng trong n c và qu c t . b) Lãi su t tín d ng là công c iu ti t kinh t vi mô - Tng hay gi m lãi su t tín d ng, c bi t là lãi su t cho vay, làm cho các doanh nghi p vay c ít hay nhi u v n. T ó, quy t nh n vi c thu h p hay m rng s n xu t kinh doanh c a t ng doanh nghi p. - Lãi su t tín d ng là c n c các ch th kinh t la ch n c ơ h i u t . Doanh nghi p ch kinh doanh khi t su t l i nhu n cao h ơn lãi su t tín d ng. Cá nhân ch gi ti t ki m khi lãi su t em l i cao h ơn các món u t khác và cao h ơn t l lm phát. Nh v y, lãi su t tín d ng làm thay i t l gi a tích l y và tiêu dùng c a t ng doanh nghi p, cá nhân, ng ngh a v i vi c là h m rng hay thu h p u t . - Lãi su t tín d ng là công c th c hi n ho t ng c a các t ch c tín d ng. m b o ngu n l c tài chính th c hi n h ch toán kinh doanh c a các t ch c này. ó là iu ki n t n t i và phát tri n c a các t ch c tín d ng. c) Lãi su t tín d ng là công c phân ph i v n và kích thích s dng v n có hi u qu . Trong n n kinh t th tr ng, lãi su t tín d ng c coi là công c quan tr ng phân ph i v n h p lý và phù h p v i ng l i phát tri n kinh t trong th i k . B ng cách a ra các m c lãi su t khác nhau có th to ra c s phân ph i, iu chuy n v n theo úng m c ích mong mu n. Nguyên t c ho t ng c a tín d ng là ng i ó vay ph i hoàn tr y vn g c và lãi úng th i h n. N u ng i i vay không tr c n úng h n ph i ch u ph t theo mc lãi su t n quá h n nên kích thích ng i i vay s dng v n úng m c ích, có hi u qu , tr n úng h n m i gi m c chi phí và có l i nhu n trong s n xu t kinh doanh. d) Lãi su t tín d ng là công c kích thích c nh tranh gi a các t ch c tín d ng. tng kh i l ng ngu n v n huy ng, ng th i m rng cho vay i vay v i khách hàng, các t ch c tín d ng có th nâng lãi su t ti n g i và h lãi su t cho vay. Ch có t ch c tín d ng nào có m c lãi su t linh ho t, sc h p d n s thu hút c nhi u vn và m rng vi c cho vay. Nh v y, nâng cao uy tín v i khách hàng và t o c uy th cnh tranh v i các t ch c tín d ng khác, NH c n có chi n l c khách hàng, d báo và phân tích t t s bi n ng c a th tr ng tín d ng trong n c và qu c t . Trang 39
32. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt 2.1.4. Ngân hàng th ươ ng m ại. 2.1.4.1. Khái ni m. NHTM là m t doanh nghi p kinh doanh trong l nh v c ti n t - tín d ng, vi ho t ng th ng xuyên là nh n ti n g i, cho vay và cung c p các d ch v ngân hàng cho n n kinh t qu c dân. Có nhi u cách nh ngh a khác nhau v NHTM, song u th hi n các c tr ng c ơ b n: - Là m t t ch c c phép nh n ti n g i v i trách nhi m hoàn tr . - S dng ti n g i c a khách hàng cho vay, chi t kh u và u t . - Th c hi n các kho n thanh toán và các d ch v Ngân hàng cho khách hàng. 2.1.4.2. Phân lo i. a) Da vào hình th c s hu. - Ngân hàng s hu t nhân: là ngân hàng do cá nhân thành l p b ng v n c a chính h . Ti Vi t Nam ch a có lo i hình này. - Ngân hàng s hu nhà n c: là ngân hàng mà v n s hu do nhà n c c p. - Ngân hàng c ph n: là lo i hình ngân hàng c thành l p d i hình th c công ty c ph n trong ó các doanh nghi p nhà n c, các t ch c tín d ng, t ch c kinh t xã h i và cá nhân cùng góp v n kinh doanh. - Ngân hàng liên doanh: là ngân hàng c thành l p b ng v n góp c a hai hay nhi u bên. Vi t Nam, lo i hình này th ng c th c hi n gi a ngân hàng trong n c v i ngân hàng n c ngoài tn d ng các u th ca nhau. b) Da vào chi n l c kinh doanh. - Ngân hàng bán buôn: là ngân hàng ch giao d ch và cung ng d ch v cho i t ng khách hàng là t p oàn, công ty ch không giao d ch v i khách hàng cá nhân. - Ngân hàng bán l : là ngân hàng ch giao d ch và cung ng d ch v cho khách hàng cá nhân. - Ngân hàng v a bán buôn v a bán l : là ngân hàng giao d ch và cung ng d ch v cho c khách hàng công ty và khách hàng cá nhân. H u h t các NHTM Vi t Nam u thu c lo i hình ngân hàng này. 2.1.4.3. Ch c n ng. a) Ch c n ng trung gian tín d ng. Làm trung gian tín d ng trong n n kinh t , NHTM th c hi n các nghi p v : Trang 40
33. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Th nh t: NHTM huy ng các kho n ti n nhàn r i c a các ch th kinh t trong xã h i, t các doanh nghi p, h gia ình, cá nhân, c ơ quan Nhà n c, NHTW, NHTM và t ch c tín d ng khác hình thành ngu n v n cho vay. - Th hai: NHTM dùng ngu n v n ã huy ng c b sung v n, g i vào tài kho n d tr bt bu c ho c tài kho n thanh toán t i NHTW, NHTM ho c các t ch c tín d ng khác. Nh v y, ho t ng c a NHTM là “ i vay cho vay”, là “c u n i” gi a ng i có v n d th a và ng i có nhu c u v vn. Nh ng ho t ng trên mang tính ch t kinh doanh, b i vì khi cho vay NHTM t ra m t m c lãi su t cao h ơn mc lãi su t huy ng vn. Chênh l ch gi a hai m c lãi su t là bù p chi phí ho t ng v n. chênh l ch gi a hai m c lãi su t là bù p chi phí ho t ng tín d ng và ph n l i nhu n c a NH.
    Ch c n ng trung gian tín d ng là ch c n ng quan tr ng nh t ca NHTM. b) Ch c n ng trung gian thanh toán. NHTM làm trung gian thanh toán trên c ơ s nh ng ho t ng i vay cho vay. Vi c nh n ti n g i và theo dõi các kho n chi trên tài kho n ti n g i c a khách hàng là ti n Ngân hàng th c hi n ch c n ng này. M t khác, vi c thanh toán tr c ti p b ng ti n m t gi a các ch th kinh t có nhi u h n ch nh không an toàn, chi phí l n . ã to nên nhu c u thanh toán qua ngân hàng. Khi làm trung gian thanh toán, NHTM ti n hành nh ng nghi p v nh : M tài kh an ti n g i, nh n v n ti n vào tài kho n và thanh toán theo yêu c u c a khách hàng. Trong ó, thanh toán theo yêu c u c a khách hàng là k t qu sau khi th c hi n 2 công vi c trên. NH trích ti n t tài kh an ti n g i c a khách hàng thanh toán ti n hàng hóa, dch v ho c nh p vào tài kho n ti n g i, ti n thu bán hàng và các kho n thu khác theo lnh c a khách hàng. Vi s ra i phát tri n c a NHTM, ph n l n các kho n thanh toán ti n hàng hóa, dch v ca xã h i c th c hi n qua NH, v i nh ng hình th c thanh toán tiên ti n và th tc ngày càng ơ n gi n. c) Ch c n ng t o ti n. Vi ch c n ng trung gian tín d ng và trung gian thanh toán, NHTM có kh nng to ra ti n g i thanh toán. Thông qua ch c n ng làm trung gian tín d ng, NH s dng s ti n v n huy ng c cho vay, s ti n cho vay l i c khách hàng s dng thanh toán chuy n kho n cho khách hàng Ngân hàng khác và ch khi th c hi n nghi p v cho vay, ngân hàng m i b t u t o ti n. T mt kho n ti n g i ban u, thông qua Trang 41
34. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt cho vay b ng chuy n kho n trong h th ng NHTM, s ti n g i ã t ng lên g p b i so v i lng ti n g i ban u. Kh nng t o ti n c a NHTM ph thu c vào các y u t nh : t l d tr bt bu c, t l d tr d th a và t l gi a ti n m t so v i ti n g i thanh toán. Nh v y l ng tin giao d ch không ph i là gi y b c ngân hàng do NHTW phát hành, mà b ph n quan tr ng là do ti n ghi s do các ngân hàng th ơ ng m i t o ra. 2.1.4.4. Ho t ng c a ngân hàng th ư ng m i. a) Ho t ng huy ng v n. NHTM huy ng v n d i các hình th c sau: - Nh n ti n g i c a t ch c, cá nhân và t ch c tín d ng khác d i hình th c ti n g i có k hn, không k hn và các lo i ti n g i khác. - Phát hành ch ng ch ti n g i, trái phi u và gi y t có giá khác huy ng v n c a t ch c, cá nhân trong n c và ngoài n c. - Vay v n c a các t ch c tín d ng khác ho t ng t i Vi t Nam và c a t ch c tín d ng nc ngoài. - Vay v n ng n h n c a NHNN. - Các hình th c huy ng v n khác theo quy nh c a NHNN. b) Ho t ng tín d ng. NHTM c p tín d ng cho t ch c, cá nhân d i các hình th c cho vay, chi t kh u th ơ ng phi u và các gi y t có giá khác, b o lãnh, cho thuê tài chính d i các hình th c khác theo quy nh c a Ngân hàng nhà n c. Trong các ho t ng c p tín d ng, cho vay là ho t ng quan tr ng chi m t tr ng l n nh t. - Cho vay: NHTM c các t ch c, cá nhân vay v n d i các hình th c sau ây: cho vay ng n h n ho c cho vay trung dài h n. - Bo lãnh: NHTM c b o lãnh vay, b o lãnh thanh toán, b o lãnh th c hi n h p ng, bo lãnh u th u, và các hình th c bo lãnh ngân hàng khác b ng uy tín và kh nng tài chính c a mình i v i ng i nh n b o lãnh. M c b o lãnh i v i m t khách hàng và tng m c b o lãnh c a m t NHTM không c v t quá t l so v i v n t có c a NHTM. - Chi t kh u: NHTM c chi t kh u th ơ ng phi u và các gi y t có giá ng n h n khác i v i t ch c, cá nhân và có th tái chi t kh u các th ơ ng phi u và gi y t có giá ng n hn khác i v i các t ch c tín d ng khác. Trang 42
35. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - Cho thuê tài chính: NHTM c ho t ng cho thuê tài chính nh ng ph i thành l p công ty cho thuê tài chính riêng. c) Ho t ng d ch v thanh toán và ngân qu . th c hi n c d ch v thanh toán gi a các doanh nghi p thông qua ngân hàng, NHTM m tài kho n cho khách trong và ngoài n c. th c hi n thanh toán gi a các ngân hàng v i nhau thông qua NHNN, NHTM ph i m tài kho n t i NHNN n ơi NHTM t tr s chính và duy trì t i ó s d ti n g i d tr bt bu c theo quy nh. Ngoài ra, chi nhánh c a NHTM c m tài kho n ti n g i t i chi nhánh NHNN t nh, thành ph nơi t tr s ca chi nhánh. Ho t ng d ch v thanh toán và ngân qu ca NHTM bao g m các ho t ng sau: - Cung c p các ph ơ ng ti n thanh toán. - Th c hi n các d ch v thanh toán trong n c cho khách hàng. - Th c hi n các d ch v thu h và chi h . - Thc hi n các d ch v thanh toán khác theo quy nh c a nhà n c. - Th c hi n các d ch v thanh toán qu c t khi c NHNN cho phép. - Th c hi n d ch v thu và phát ti n m t cho khách hàng. - T ch c h th ng thanh toán n i b và tham gia h th ng thanh toán liên ngân hàng trong n c. - Tham gia h th ng thanh toán qu c t khi c NHNN cho phép. - Th c hi n d ch v thu và phát ti n m t cho khách hàng. - T ch c h th ng thanh toán n i b và tham gia h th ng thanh toán liên ngân hàng trong n c. - Tham gia h th ng thanh toán qu c t khi c NHNN cho phép. d) Các ho t ng khác. - Góp v n mua c ph n. - Tham gia th tr ng ti n t . - Kinh doanh ngo i h i. - U thác và nh n u thác. - Cung ng d ch v bo hi m. - T v n tài chính. - Bo qu n v t quý giá. Trang 43
36. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt 2.1.5. Các t ổ ch ức tài chính phi ngân hàng. Là lo i t ch c tín d ng th c hi n c th c hi n m t s ho t ng ngân hàng nh là n i dung kinh doanh th ng xuyên nh ng không c nh n ti n g i không k hn, không c làm d ch v thanh toán. 2.1.5.1. Các công ty b o hi m. Là t ch c tài chính mà ho t ng ch yu là nh m b o v tài chính cho nh ng ng i có h p ng b o hi m trong tr ng h p x y ra r i ro v t vong, th ơ ng t t, tu i già, tài s n ho c các r i ro khác Công ty b o hi m không c huy ng v n d i b t k hình th c nào mà nó ch c s dng ngu n phí b o hi m thu c u t ch ng khoán ki m l i. * Nguyên t c ho t ng c a b o hi m: - Xác nh c qu ti n t cn thi t, t i thi u bù p nh ng t n th t b t ng xy ra. - Nguyên t c l y s ông bù s ít. - Các i t ng tham gia b o hi m ph i óng b o hi m phí tr c khi x y ra r i ro. - Nh ng t n th t do ch quan, không th c hi n úng quy nh c a pháp lu t thì không c n bù. * Vai trò c a b o hi m: - Góp ph n n nh s n xu t và n nh i s ng. - Góp ph n cung ng v n cho phát tri n kinh t - xã h i b ng các ngu n v n nhàn r i. - H tr và th c hi n các bi n pháp an toàn lao ng, t o iu ki n ci thi n, nâng cao sc kho cho ng i lao ng. 2.1.5.2. Các qu tr cp. Hình thành t nh ng kho n óng góp c a nh ng ng i lao ng khi còn ang làm vi c và c s dng chi tr tr cp khi h v hu ho c m t s c lao ng t m th i. Nguyên t c ho t ng: Huy ng v n tr c ti p theo nh k vi m t t l nh t nh theo thu nh p c a nh ng ng i tham gia tr cp và u t vào TTTC. Nh v y, qu óng vai trò nh m t trung gian tài chính th c hi n chuy n i tài chính theo nh ng mc tiêu nh t nh. Mc ích ho t ng: Nh m m b o m t m c thu nh p n nh cho ng i lao ng khi v hu. Ph ơ ng thc qu n lý: Ch ơ ng trình tr cp riêng cho các công ty kinh doanh l n lp ra và các ch ơ ng trình tr cp công c ng c qu n lý b i Chính ph . Trang 44
37. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt 2.2. Ngân hàng trung ươ ng. 2.2.1. Sự ra đời và phát tri ển c ủa Ngân hàng trung ươ ng. Khi ti n gi y c phát hành Châu Âu vào th k 16, ho t ng ngân hàng khá tho i mái. H u nh ch có m t quy nh duy nh t thành l p ngành ngân hàng: cam k t thanh toán y và úng h n các ngh a v n. V bn ch t, ây là ngh a v ca m i t ch c kinh doanh thông th ng (Rothbard: 1983, the mystery of banking). Nh ng ng i c v khái ni m NHTW c gng thuy t ph c công chúng r ng ho t ng t do c a các ngân hàng s dn t i vi c phát hành quá nhi u ti n gi y. T ó, l m phát xu t hi n và m rng. Có th c v y không? Rothbard ã cho r ng vi c phát hành ti n gi y và ch ng ch ti n g i không ơ n gi n nh v y. Ngân hàng có th ch ng cung c p nh ng th này nh ng còn m t v quan tr ng, chúng có c công nh n trong thanh toán không? Ni m tin c a công chúng i v i m t ngân hàng c n th i gian (nhi u n m) to d ng. ng th i, s tin t ng ch có c v i minh ch ng c th và rõ ràng nh t: ngân hàng luôn hoàn thành y các ngh a v thanh toán c a mình. Mu n v y, ngân hàng không th phát hành l ng ti n gi y vt quá ngu n l c c a mình và l m phát s xy ra. Tuy v y, ho t ng t do c a ngân hàng có nh ng h n ch . Tr c tiên, là gi i h n a lý khu v c ho t ng c a m t ngân hàng. Ng i dân trong m t vùng, có th rt r ng ln và tin t ng vào ti n gi y do ngân hàng phát hành. Nh ng i tác trao i hàng hoá vi h thì có th không ch p nh n ti n gi y này và yêu c u thanh toán b ng vàng. Th na, các ngân hàng dù luôn có m t kho n d tr thì c ng không bao gi có th áp ng cùng lúc t t c các ngh a v thanh toán v i ch n. Câu chuy n c a ngân hàng Á Châu nm 2003 là ví d th c t . Lo l ng tr c tin n, nh ng ng i có ti n g i t i ngân hàng xp hàng dài òi rút ti n y ngân hàng i di n v i tình tr ng phá s n. S xu t hi n c a Th ng c Ngân hàng nhà n c ã c u vãn tình th . Ph i ch ng vì v y c n có NHTW? Rothbard l p lu n r ng n u qu c gia có nhi u ngân hàng, nói cách khác s khách hàng m t ngân hàng m t ngân hàng ph c v rt ít, các ch ng ch ti n g i do m t ngân hàng phát hành r t nhanh chóng c chuy n sang nh ng ng i không có tài kho n t i ngân hàng, hi u ng tàn phá kh ng khi p d n n nhanh chóng phá s n. Quá trình m rng tín d ng c ng d ng l i. Ng c l i, n u ch có m t s nh ngân hàng, quá trình m rng có th kéo dài mãi. Khách hàng c a cùng m t ngân hàng nh n ch ng ch ti n g i và giao d ch v i nhau trên ch ng ch này, không c n rút ti n ra kh i ngân hàng. iu này, ng ngh a v i vi c vòng xoáy l m phát ti p t c kéo dài. Trang 45
38. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Nh v y, vi c hình thành m t ngân hàng cho t t c các khách hàng trong m t qu c gia, ngân hàng qu c gia hay NHNN có th m b o cho s n nh c a h th ng ngân hàng không có tác d ng ng n ch n l m phát. ki m ch lm phát, ngân hàng này c n có quy n l c can thi p yêu c u h n ch các kho n cho vay, nói theo ngôn ng kinh t hc hi n i là th c hành chính sách ti n t th t ch t. * Tóm l i: NHTW có th ra i t s phát tri n và phân hoá h th ng NHTW kéo dài nhi u th k theo mô hình ngân hàng Anh và các n c Châu Âu bng cách thành l p hoàn toàn m i vào n a u th k XX. 2.2.2. Hệ th ống t ổ ch ức c ủa Ngân hàng trung ươ ng. NHTW Vi t Nam là Mô hình NHTW tr c thu c Chính ph . CHÍNH PH Ủ HI NG CHÍNH SÁCH TI N T Ch tch H i ng chính sách ti n t Các thành viên Th ng c Ngân hàng Trung ơ ng NGÂN HÀNG TRUNG NG Sơ đồ 1: Mô hình NHTW tr c thu c Chính ph . 2.2.3. Ch ức n ăng c ủa Ngân hàng trung ươ ng. 2.2.3.1. Ch c n ng phát hành ti n. (Ti n trong l u thông bao g m các lo i: gi y b c ngân hàng, ti n kim lo i và ti n chuy n kho n). - NHTW gi c quy n phát hành gi y b c ngân hàng và ti n kim lo i: Ngày nay, vi c phát hành gi y b c và ti n kim lo i, không còn d a trên c ơ s d tr vàng mà c th c hi n d a trên c ơ s m b o b ng giá tr hàng hóa, d ch v th hi n trên các gi y n do các doanh nghi p phát hành ho c trái phi u chính ph . Thông qua c ơ ch tín d ng ng n Trang 46
39. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt hn, NHTW th c hi n tái ch chi t kh u ho c tái c m c các ch ng t có giá tr a vào l u thông. Kh i l ng ti n phát hành ph thu c vào t c tng tr ng kinh t và nhu c u ti n trong t ng th i k . - NHTW tham gia và ki m soát ch t ch vi c t o ti n chuy n kho n c a các NHTM và t ch c tín d ng: Ti n chuy n kho n c t o ra thông qua nghi p v tín d ng và thanh toán không dùng ti n m t qua h th ng ngân hàng. C ơ ch to ti n này không th thi u c s tham gia và ki m soát ch t ch ca NHTW. Nghi p v ki m soát này c th c hi n b ng vi c nh ra t l d tr bt bu c, cơ c u h p lí gi a ti n m t và ti n chuy n kho n, lãi su t tái chi t kh u và giao d ch tín d ng, thanh toán v i các NHTM và t ch c tín d ng là NHTW th c hi n n i dung ch c n ng phát hành ti n. - Vi c phát hành ti n c a ngân hàng trung ơ ng theo các kênh sau: + Cho vay các NHTW và t ch c tín d ng. ây là kênh phát hành ti n quan tr ng nh t và phù h p v i c ơ ch phát hành ti n hi n nay. + Phát hành qua th tr ng vàng ngo i t . NHTW phát hành ti n mua vàng và ngo i t nh m làm t ng d tr ngo i h i nhà n c và iu ti t t giá h i oái khi c n thi t. + Ngân sách nhà n c vay. + Phát hành qua nghi p v th tr ng m , NHTW phát hành ti n mua các ch ng t có giá ng n h n trên th tr ng m Thông qua các kênh phát hành ti n nêu trên NHTW không nh ng m b o c nhu c u ti n cho l u thông, mà còn ki m soát c ti n trong l u thông. 2.2.3.2. Ch c n ng ngân hàng c a các ngân hàng. Ni dung c a ch c n ng này c th hi n các nghi p v : - Qu n lý tài kho n và nh n ti n g i c a các NHTM và các t ch c tín d ng. + Tài kho n ti n g i thanh toán. NHTW bu c các NHTM ph i m tài kho n ti n g i thanh toán và duy trì th ng xuyên m t l ng ti n trên tài kho n này th c hi n ngh a v chi tr vi các ngân hàng trong toàn h th ng ngân hàng khác. + Tài kho n ti n g i d tr bt bu c. NHTW nh n ti n g i d tr bt bu c c a các NHTM theo quy nh. M c ích c a d tr bt bu c là nh m m b o kh nng thanh toán và s dng nó là công c iu ti t l ng ti n cung ng. - Cho vay i v i các NHTM và t ch c tín d ng: NHTW cho các NHTM vay d i hình th c tái chi t kh u c tái c m c các ch ng t có giá. Trang 47
40. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt - T ch c thanh toán không dùng ti n m t: Các NHTM u m tài kho n ti n g i thanh toán và g i vào tài kho n này t i NHTW. Cho nên, t ch c thanh toán không dùng ti n mt t i các NHTM thông qua hình th c thanh toán bù tr trong toàn h th ng ngân hàng. - Th c hi n qu n lý nhà n c và ki m soát ho t ng v i các NHTM và t ch c tín d ng. Bao g m: + Cp gi y phép ho t ng. + Quy nh n i dung, ph m v ho t ng kinh doanh và các quy ch nghi p v òi h i các NHTM ph i tuân th . + Ki m tra, giám sát m i m t ho t ng c a các NHTM. + ình ch ho t ng ho c gi i th NHTM trong tr ng h p m t kh nng thanh toán. 2.2.3.3. Ch c n ng ngân hàng nhà n ưc. Th hi n trên các ph ơ ng di n qu n lý nhà n c v ti n t , tín d ng và ngân hàng sau: - NHTW xây d ng và th c hi n chính sách ti n t qu c gia. Qu n lý nhà n c v ho t ng ti n t , tín d ng và ngân hàng i n i c ng nh i ngo i. - Nh n ti n g i c a kho bc nhà n c cho ngân sách nhà n c vay khi ngân sách nhà nc b thi u h t t m th i ho c b i chi, qu n lý d tr ngo i h i qu c gia. - Thay m t chính ph ký k t các hi p nh ti n t , tín d ng, thanh toán v i n c ngoài và t ch c tài chính-tín d ng qu c t. - i di n cho chính ph tham gia vào m t s t ch c tài chính - tín d ng qu c t vi cơ ng v là thành viên c a các t ch c này. 2.2.4. Vai trò c ủa Ngân hàng trung ươ ng. 2.2.4.1. iu ti t kh i l ưng ti n trong l ưu thông thúc y t ng tr ưng kinh t . Mc cung ti n có tác ng m nh m n t ng tr ng ho c kìm hãm s phát tri n kinh t . Do ó, iu ti t kh i l ng ti n trong l u thông cho phù h p v i nhu c u c a n n kinh t trong t ng th i k là nhi m v quan tr ng b c nh t i v i NHTW. Trong n n kinh t th tr ng, s bi n ng kinh t th ng tr m theo chu k . T ó nhu c u v ti n c ng bi n ng t ơ ng ng. C n ph i iu ti t kh i l ng ti n trong l u thông cho phù h p v i s di n bi n trên c a n n kinh t , góp ph n thúc y s tng tr ng và ki m ch lm phát. NHTW th c hi n vai trò iu ti t kh i l ng ti n t trong l u thông thông qua các công c chính sách ti n t , nh lãi su t, h n m c tín d ng, t l d tr bt bu c, nghi p v th tr ng m Trang 48
41. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt S iu ti t kh i l ng ti n trong l u thông ph c v cho s n nh và phát tri n kinh t ch có hi u qu trong iu ki n có s ph i h p ng b vi quá trình s dng linh ho t các công c kinh t -tài chính khác. 2.2.4.2. Thi t l p và iu ch nh c c u kinh t hp lý. - NHTW tham gia vào vi c xây d ng chi n l c phát tri n kinh t -xã h i, nh m thi t l p mt c ơ c u kinh t hp lý nh t và có hi u qu cao. - Vi vi c xây d ng chính sách, c ơ ch tín d ng và tài tr vn cho n n kinh t thông qua h th ng NHTM và NSNN th c hi n có hi u qu cơ c u kinh t ã thi t lp. - Trong iu ki n phát tri n c a n n kinh t th tr ng, NHTW góp ph n iu ch nh k p th i c ơ c u kinh t cho phù h p v i th c ti n trong n c và h i nh p kinh t . 2.2.4.3. n nh s c mua c a ng ti n qu c gia. Trong n n kinh t th tr ng, n nh s c mua ng ti n là y u t quan tr ng góp ph n n nh và t ng tr ng kinh t . NHTW thông qua các ho t ng c a mình kh ng ch t l lm phát hàng n m, to ra s tơ ng i gi a t ng cung và t ng c u v ti n t trong n n kinh t . T ó góp ph n n nh s c mua i n i c a ng ti n qu c gia. Mt khác, NHTW can thi p vào th tr ng ngo i h i gi vng t giá h i oái theo m c tiêu c a ho c ch ng iu ch nh t giá h i oái theo m c tiêu c a s phát tri n kinh t xã h i, góp ph n n nh s c mua i ngo i c a ng ti n qu c gia. Nh ó, va y m nh xu t kh u, v a t ng c ng nh p kh u ph c v cho m c tiêu kinh t ã c ho ch nh. n nh s c mua ng ti n qu c gia không có ngh a là c nh nó. S c mua i ni c ng nh i ngo i c a ng ti n có th bi n ng trong m t th i k nào ó. Song s bi n ng y c n ki m soát và duy trì mc hp lý. S bi n ng y c n ph i c s dng iu ch nh có l i cho n n kinh t qu c dân. 2.2.4.4. iu ch nh ho t ng i v i toàn b h th ng ngân hàng. Th c hi n ch c n ng ngân hàng c a các ngân hàng, NHTW ch huy toàn b h th ng ngân hàng. Trong c ơ ch th tr ng, vài trò này c phát huy ch khi NHTW th c s là s n ph m t t y u c a quá trình phát tri n h th ng ngân hàng. ng th i, vi c ch huy h th ng ngân hàng là m t trong nh ng gi i pháp h u hi u s dng các công c ti n t , tín d ng và thanh toán ph c v cho ho t ng kinh t xã h i di n ra liên t c và sôi ng trên kh p t n c. Trang 49
42. Giáo trình Lý thuyết tài chính tiền tệ - Lưu hành nội bộ - Khoa Kinh tế - Trường Cao Đẳng Nghề Đà Lạt Vi c iu ch nh ho t ng c a h th ng ngân hàng c th c hi n b ng các nh hng có c n c khoa h c, s nm b t các tín hi u tr tr ng nhanh nh y, s phân tich sc bén di n bi n trong các l nh v c ho t ng ngân hàng, trên các lo i th tr ng (ti n t , vn h i oái, ) và a ra nh ng gi i pháp iu ch nh h u hi u. S ch huy c a NHTW i v i toàn b h th ng ngân hàng ch có th th c hi n có hi u qu trên c ơ s da vào hành lang pháp lý nghiêm ng t, ng th i ph i có m t i ng cán b iu hành và cán b nghi p v thành th o v chuyên môn. Trang 50