Module tiểu học 41: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua các hoạt động giáo dục - Trần Thị Tố Oanh

Nội dung text: Module tiểu học 41: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học qua các hoạt động giáo dục - Trần Thị Tố Oanh

1. TRẦN THỊ TỐ OANH Modul e TH 41 GI¸O DôC KÜ N¡NG SèNG cho häc sinh tiÓu häc QUA C¸C HO¹T §éNG GI¸O DôC GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 97
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Hot ng giáo dc là mt trong nhng phng tin quan trng thc hin giáo dc KNS. Vì th, vic khám phá các kh nng giáo dc KNS thông qua hot ng giáo dc là rt cn thit cho các GV. Giáo dc KNS qua các hot ng giáo dc da vào dy hc hp tác. Nó th hin di nhiu hình thc, vi các mc phc tp khác nhau tu theo s phát trin ca ngi hc. Module này s làm rõ mc tiêu, ni dung, phng pháp, các hình thc giáo dc KNS thông qua các hot ng giáo dc bc Tiu hc. B. MỤC TIÊU Hiu rõ v mc tiêu, nguyên tc, yêu cu ca hot ng giáo dc, tm quan trng ca hot ng giáo dc trong giáo dc KNS cho hc sinh tiu hc. Xác nh các KNS c bn và các ni dung giáo dc KNS trong mt s hot ng giáo dc tiu hc. Mô t c các phng pháp, k thut giáo dc KNS cho hc sinh trong mt s hot ng giáo dc trng tiu hc. C. NỘI DUNG 1. Tìm hiu nhng vn c bn v giáo dc KNS qua các hot ng giáo dc. 2. Tìm hiu các hot ng giáo dc. 3. Tìm hiu ni dung KNS trong các hot ng giáo dc — Chic túi thn kì (ch và các KNS liên quan). 4. Tìm hiu phng pháp và k thut giáo dc KNS trong các hot ng giáo dc. 5. Kim tra, ánh giá. 98 | MODULE TH 41
3. Nội dung 1 TÌM HIỂU NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC Anh/ Ch hãy c nhng thông tin di ây: 1. Giáo dục kĩ năng sống Giáo dc KNS là giáo dc cách sng tích cc trong xã hi hin i, là xây dng nhng hành vi lành mnh và thay i nhng hành vi, thói quen tiêu cc trên c s giúp ngi hc có c kin thc, giá tr, thái và các k nng thích hp. Giáo dc KNS là mt quá trình giáo dc có mc ích, có k hoch và bin pháp c th, là mt quá trình lâu dài, phc tp, òi hi nhiu lc lng tham gia, trong ó nhà giáo dc óng vai trò c vn, nhà t chc, hng dn, khuyn khích và ng viên ngi hc. 2. Mục tiêu giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong nhà trường phổ thông — Trang b cho HS nhng kin thc, giá tr, thái và k nng phù hp. Trên c s ó hình thành cho HS nhng hành vi, thói quen lành mnh, tích cc; loi b nhng hành vi, thói quen tiêu cc trong các mi quan h, các tình hung và hot ng hng ngày. — To c hi thun li HS thc hin tt quyn, bn phn ca mình và phát trin hài hoà v th cht, trí tu, tinh thn và o c. 3. Một số nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống trong hoạt động giáo dục — Nguyên tc bo m tính mc ích ca giáo dc KNS. Giáo dc KNS bao gi cng hng ti mc ích ã t ra, ngn hn và dài hn. Mc ích dài hn trong giáo dc KNS thng hng ti cách làm, cách ng phó vi nhng thách thc trong cuc sng tng lai. Mc ích ngn hn là c s, là phng tin t c mc ích dài hn. Hc sinh bit cách gii quyt ngay trong nhng tình hung n gin, c th ang din ra trong cuc sng thng ngày ca bn thân. — Nguyên tc phù hp vi c im tâm sinh lí, môi trng sng ca hc sinh tiu hc, phù hp vi tình hình phát trin ca xã hi, ca t nc. — Nguyên tc cung cp các thông tin c bn. Thiu thông tin s khó hình thành c KNS cho con ngi. Giáo dc KNS coi vic hình thành hành vi cho hc sinh tiu hc là mc tiêu cn t, tuy nhiên vic cung cp thông tin c bn i tng bit và làm là cn thit. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 99
4. — Nguyên tc khuyn khích ng viên, c v ngi hc và hng h n tng lai ti sáng hn. Nguyên tc này òi hi trong giáo dc KNS ly phng pháp ng viên khuyn khích là chính, không do nt, trách pht vì mc ích ca giáo dc KNS là hình thành KNS cho ngi hc, và nó ch t c iu ó khi ngi hc t giác, mi bin pháp mang tính cht hành chính s không mang li hiu qu. — Nguyên tc phi hp vi các lc lng giáo dc KNS nh Hi ph huynh hc sinh, i Thiu niên Tin phong H Chí Minh. — Nguyên tc giáo dc ng ng. Hc sinh thng tìm kim và bt chc các hành vi ca bn bè trc khi tho lun vn chúng quan tâm vi ngi ln. Khi nhà giáo dc hng dn cho nhng em có nh hng n bn bè, các em ó có th óng vai trò mu trong nhóm ca mình. Môi trng chia s thng có hiu qu cao trong nhóm ng ng. — Tng tác: KNS không th c hình thành ch qua vic nghe ging và t c tài liu mà phi thông qua các hot ng tng tác vi ngi khác. Vic nghe ging và t c tài liu ch giúp HS thay i nhn thc v mt vn nào ó. Nhiu KNS c hình thành trong quá trình HS tng tác vi bn cùng hc và nhng ngi xung quanh (k nng thng lng, k nng gii quyt vn ) thông qua hot ng hc tp hoc các hot ng giáo dc trong nhà trng. Trong khi tham gia các hot ng có tính tng tác, HS có dp th hin các ý tng ca mình, xem xét ý tng ca ngi khác, c ánh giá và xem xét li nhng kinh nghim sng ca mình trc ây theo mt cách nhìn nhn khác. Vì vy, vic t chc các hot ng giáo dc có tính cht tng tác cao trong nhà trng to c hi quan trng giáo dc KNS hiu qu. — Tri nghim: KNS ch c hình thành khi ngi hc c tri nghim qua các tình hung thc t. HS ch có k nng khi các em t làm vic ó, ch không ch nói v vic ó. Kinh nghim có c khi HS hành ng trong các tình hung a dng giúp các em d dàng s dng và iu chnh các k nng phù hp vi iu kin thc t. GV cn thit k và t chc thc hin các hot ng giáo dc trong và ngoài gi hc sao cho HS có c hi th hin ý tng cá nhân, t tri nghim và bit phân tích kinh nghim sng ca chính mình và ngi khác. 100 | MODULE TH 41
5. — Tin trình: Giáo dc KNS không th hình thành trong “ngày mt, ngày hai” mà òi hi phi có c quá trình: nhn thc — hình thành thái — thay i hành vi. ây là mt quá trình mà mi yu t có th là khi u ca mt chu trình mi. Do ó nhà giáo dc có th tác ng lên bt kì mt xích nào trong chu trình trên: thay i thái dn n mong mun thay i nhn thc và hành vi hoc hành vi thay i to nên s thay i nhn thc và thái . Do ó, các hot ng giáo dc cn c t chc thng xuyên, có k hoch trong c nm hc HS có c hi rèn luyn, c lp i lp li nhng KNS quý giá ca mình. — Thay i hành vi: Mc ích cao nht ca giáo dc KNS là giúp ngi hc thay i hành vi theo hng tích cc. Giáo dc KNS thúc y ngi hc thay i hay nh hng li các giá tr, thái và hành ng ca mình. Thay i hành vi, thái và giá tr tng con ngi là mt quá trình khó khn, không ng thi. Có thi im ngi hc li quay tr li nhng thái , hành vi hoc giá tr trc. Do ó, các nhà giáo dc cn kiên trì ch i và t chc các hot ng liên tc HS duy trì hành vi mi và có thói quen mi; to ng lc cho HS iu chnh hoc thay i giá tr, thái và nhng hành vi trc ây, thích nghi hoc chp nhn các giá tr, thái và hành vi mi. GV không nht thit phi luôn luôn ch rõ mi vic “h” HS mà cn to iu kin cho HS t phát hin nhng thu nhn mi cho bn thân sau mi hot ng. Nhà giáo cn yêu cu và ng viên HS chp nhn nhng hành vi mi; dy và luyn các k nng cn thit t c nhng hành vi ó; tip tc cng c nhng k nng mi cho n khi ngi tham gia cm thy có th thc hin c nhng hành vi lành mnh. — Thi gian — môi trng giáo dc: Giáo dc KNS cn thc hin mi ni, mi lúc và thc hin càng sm càng tt i vi tr em. Môi trng giáo dc c t chc nhm to c hi cho HS áp dng kin thc và k nng vào các tình hung “thc” trong cuc sng. Giáo dc KNS c thc hin trong gia ình, trong nhà trng và cng ng. Ngi t chc giáo dc KNS có th là b m, là thy cô, là bn cùng hc hay các thành viên cng ng. Trong nhà trng ph thông, giáo dc KNS c thc hin trên các gi hc, trong các hot ng lao ng, hot ng oàn th — xã hi, hot ng giáo dc ngoài gi lên lp và các hot ng giáo dc khác. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 101
6. 4. Nội dung giáo dục kĩ năng sống — Giáo dc kh nng thích ng ca con ngi trc nhng thay i liên tc ca cuc sng hng ngày h ch ng và sáng to trong mi hành ng. — Giáo dc nng lc t duy sáng to, phê phán và nng lc t ánh giá bn thân, t khng nh mình. — Giáo dc cách sng vi ngi khác mình. — Giáo dc v bo v môi trng và s an toàn ca trái t. — Giáo dc v sc kho và phòng chng các t nn xã hi. — Giáo dc li sng lc quan yêu i. Câu hi 1: Anh/ Ch hiu giáo dc KNS là gì? Câu hi 2: Anh/ Ch hãy nêu nhng nguyên tc giáo dc KNS trong hot ng giáo dc. Mi nguyên tc nêu mt ví d minh ho. BÀI TẬP Anh/ Ch hãy c và ch rõ nguyên tc giáo dc KNS nào ã c s dng trong các hot ng giáo dc di ây: a. Trong hot ng chun b chào mng Tt nguyên án, chi i HS lp 4A c phân công hng dn các em HS lp 1 cách chào ón khách n chúc mng Tt trong gia ình. b. T 1 và t 2 c phân công chun b t chc các trò chi chung cho lp trong chuyn tham quan n ô. Cô giáo yêu cu 2 t cn gp nhau bàn bc và chun b. 102 | MODULE TH 41
7. Nội dung 2 TÌM HIỂU CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC Anh/ Ch hãy c nhng thông tin di ây: 1. Hoạt động giáo dục Hot ng giáo dc (HGD) c quy nh c th ti iu l trng tiu hc ban hành kèm theo Thông t s 41/2010/TT—BGDT ngày 30 tháng 12 nm 2010 ca B Giáo dc và ào to, ti iu 29 ã ch rõ: “HGD bao gm hot ng trên lp và hot ng ngoài gi lên lp nhm rèn luyn o c, phát trin nng lc, bi dng nng khiu, giúp HS yu kém phù hp c im tâm lí, sinh lí la tui HS tiu hc. HGD trong lp c tin hành thông qua vic dy hc các môn hc bt buc và t chn trong Chng trình giáo dc ph thông cp Tiu hc do B trng B Giáo dc và ào to ban hành. HGD ngoài gi lên lp bao gm hot ng ngoi khoá, hot ng vui chi, th dc th thao, tham quan du lch, giao lu vn hoá; hot ng bo v môi trng; lao ng công ích và các hot ng xã hi khác”. HGD to c hi cho HS c tham gia vào i sng cng ng, bc u vn dng nhng kin thc ã hc vào trong cuc sng thc tin, c thc hành, tri nghim trong các tình hung ca cuc sng, bc u phát trin HS các KNS cn thit, phù hp vi la tui. Có nhiu cách phân loi khác nhau. Nu theo tiêu chí thi gian có HGD trong gi lên lp và HGD ngoài gi lên lp (After School Activities). Hot ng ngoài gi lên lp là các hot ng sau gi hc chính khoá, thng theo nng khiu, s thích, t chn: ca, múa, nhc, kch, th thao có th thuc hay không thuc ni dung môn hc. Nu theo tiêu chí môn hc có HGD trong môn hc và HGD ngoi khoá (Extra — Curricular Activities). Hot ng ngoi khoá chính là hot ng hc tp nm ngoài chng trình chính khoá, gi là ngoi khoá. Ngoi khoá là các hot ng xã hi, tham gia các câu lc b, các d án vi các ni dung a dng, phong phú, ch yu hình thành KNS trong các lnh vc khác nhau cho HS. Nu theo tiêu chí a im có HGD trong trng và ngoài trng, ngoài tri (Outdoor Activities). Hot ng ngoài tri có th là hot ng ngoi khoá, có th là hot ng chính khoá. ó là nhng hot ng trc tip vi t nhiên thng thc thiên nhiên, gim cng thng, hc cách vt GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 103
8. qua nhng khó khn tr ngi, thúc y vic hình thành nhân cách và các mi quan h xã hi, hình thành mi quan h thân thit vi t nhiên. Các tiêu chí phân chia trên ch có tính tng i, vì dù theo tiêu chí nào các HGD u nhm thc hin mc tiêu giáo dc ã c quy nh, do GV và nhà trng là ngi ch ng t chc, giám sát và ánh giá. ây, chúng tôi s u tiên xem xét HGD ngoài gi lên lp vi nhim v giáo dc KNS. — Yêu cu: HGD phi phù hp vi c im ca HS tiu hc: la tui, kh nng nhn thc, gii tính, sc kho. HGD phi phù hp vi iu kin kinh t, vn hoá tng vùng min: min núi, ng bng, thành ph, nông thôn, vùng kinh t phát trin, vùng khó khn HGD phi phù hp vi iu kin c s vt cht hin có ca tng trng: sân bãi, dng c, phòng c, kh nng GV, kh nng óng góp ca ph huynh HGD là hot ng có th cho phép HS c ch ng chn hot ng mình yêu thích, di s gi ý và hng dn ca b m và nhà trng. Có rt nhiu hot ng, rt nhiu k nng trong cuc sng hng ngày ta có th b sung cho tr. 2. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp Theo Chng trình giáo dc ph thông, ban hành kèm theo Quyt nh s 16/2006/Q—BGDT ngày 05 tháng 05 nm 2006 ca B trng B Giáo dc và ào to, HGD ngoài gi lên lp là nhng HGD c t chc ngoài gi hc các môn vn hoá, là mt chng trình thng nht hu c vi hot ng dy hc, to iu kin gn lí thuyt vi thc hành, thng nht gia nhn thc và hành ng, góp phn quan trng vào s hình thành và phát trin nhân cách toàn din ca HS trong giai on hin nay. — Mc tiêu HGD ngoài gi lên lp cp Tiu hc: Mc tiêu c bn ca HGD là nhm hình thành k nng cho các lnh vc ca cuc sng hng ngày, phát trin nng khiu ca HS trong mt s lnh vc ngh thut, th thao và phát trin tình cm o c ca con ngi vi con ngi và th gii xung quanh, giáo dc mt li sng lành mnh, 104 | MODULE TH 41
9. tit kim, chia s, t ch, có vn hoá, to c hi thun li HS c tri nghim, c rèn luyn nhng KNS trong cuc sng thc. HGD ngoài gi lên lp là s tip ni các hot ng dy — hc, là con ng gn lin vi thc tin, to nên s thng nht gia nhn thc và hành ng ca HS. Mc tiêu ca HGD ngoài gi lên lp gm: — V kin thc: + Góp phn cng c, m rng và khc sâu kin thc ã c hc trong gi hc các môn vn hoá; + Nâng cao hiu bit các lnh vc ca i sng xã hi, v nhng giá tr truyn thng ca dân tc; tip thu nhng giá tr tt p ca nhân loi và ca thi i; + Hiu c mt s quyn trong Công c Liên hp quc v Quyn tr em. — V k nng: + Có các k nng c bn theo mc tiêu giáo dc ca cp hc, góp phn hình thành nhng nng lc ch yu nh: nng lc t hoàn thin, nng lc thích ng, nng lc hp tác, nng lc giao tip, ng x + Có li sng phù hp vi các giá tr xã hi. — V thái : + Có ý thc trách nhim i vi bn thân, gia ình và xã hi; có ý thc la chn ngh nghip trong tng lai; + Có hng thú và nhu cu tham gia các hot ng chung; + Có tình cm o c trong sáng, bit trân trng cái tt, cái p; + Tích cc, ch ng và linh hot trong các hot ng tp th. Giáo dc ngoài gi lên lp là chng trình có thi gian bt buc cho mi i tng HS (quy nh ca B Giáo dc và ào to) và có ni dung t chn (T chn vi HS, vi nhà trng và vi c a phng). Hot ng khi c nhà trng chn chung cho mi i tng HS thì vi HS ca trng ó là bt buc. Nhà trng có th chn nhng hot ng phù hp vi iu kin GV, c s vt cht, c im vn hoá vùng min. HS có th chn nhiu hot ng nhng các thi im khác nhau, mang tính cá th hoá cao. Do c thù ca HGD ngoài gi lên lp nên trong quá trình thc hin chng trình, có th vn dng mt cách linh hot các ni dung và hình thc hot ng theo vùng min và i tng HS, vi iu kin, hoàn cnh ca nhà trng, a phng. Có nh vy, hot ng ca HS mi gn GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 105
10. c vi thc tin cuc sng và HGD ngoài gi lên lp mi mang li hiu qu giáo dc thit thc. — Tm quan trng ca giáo dc KNS cho HS tiu hc qua các HGD. Lut Giáo dc nm 2005 ã xác nh: Mc tiêu ca giáo dc ph thông là giúp HS phát trin toàn din v o c, trí tu, th cht, thm m và các k nng c bn, phát trin nng lc cá nhân, tính nng ng và sáng to, hình thành nhân cách con ngi Vit Nam xã hi ch ngha, xây dng t cách và trách nhim công dân; chun b cho HS tip tc hc lên hoc i vào cuc sng lao ng, tham gia xây dng và bo v T quc. Nh vy, mc tiêu giáo dc ph thông ch yu là trang b cho HS nhng nng lc cn thit cho các em, c bit là nng lc hành ng, nng lc thc tin. Phng pháp giáo dc ph thông cng ã c i mi theo hng “phát huy tính tích cc, t giác, ch ng, sáng to ca HS; phù hp vi c im ca tng lp hc, môn hc; bi dng phng pháp t hc, kh nng làm vic theo nhóm; rèn luyn k nng vn dng kin thc vào thc tin; tác ng n tình cm, em li nim vui, hng thú hc tp cho HS.” (Lut Giáo dc). Giáo dc KNS cho HS, vi bn cht là hình thành và phát trin cho các em kh nng làm ch bn thân, kh nng ng x phù hp vi nhng ngi khác và vi xã hi, kh nng ng phó tích cc trc các tình hung ca cuc sng — rõ ràng là phù hp vi mc tiêu giáo dc ph thông, nhm thc hin mc tiêu giáo dc ph thông. Vai trò ca HGD nh sau: — Là ni th nghim, vn dng và cng c tri thc. — Là c hi HS t bc l nhân cách toàn vn, t ó t khng nh v trí ca mình. — Là môi trng nuôi dng và phát trin tính ch th cho HS: ch ng, tích cc, c lp và sáng to. — Là dp tt thu hút c ba lc lng giáo dc cùng tham gia giáo dc. 3. Học tập hợp tác (HTHT) – Dạy học hợp tác (DHHT) — Hc tp hp tác: Quan im hc tp này yêu cu s tham gia, óng góp trc tip ca ngi hc vào quá trình hc tp, ng thi yêu cu ngi hc phi làm vic cùng nhau t c kt qu hc tp chung. Trong quá trình hp tác, mi ngi hc s tìm thy li ích cho chính mình và cho tt c các thành viên trong t chc (t, nhóm, lp). HS hc 106 | MODULE TH 41
11. bng cách làm ch không ch hc bng cách nghe. HTHT mc tiêu hot ng là chung, nhng mi ngi li có nhim v riêng, các hot ng ca tng cá nhân c t chc phi hp t mc tiêu chung. Thông qua hot ng trong tp th nhóm, lp, các ý kin phn ánh quan nim ca mi cá nhân c iu chnh và qua ó, ngi hc nâng mình lên mt trình mi. Hot ng trong tp th s làm cho tng thành viên quen dn vi s phân công hp tác, nht là lúc gii quyt nhng vn gay cn, lúc xut hin thc s nhu cu phi hp gia các cá nhân hoàn thành công vic. Trong hot ng tp th, tính cách, nng lc ca mi cá nhân c bc l, un nn, phát trin tình bn, ý thc t chc k lut, tng tr ln nhau, ý thc cng ng, to nên môi trng thân thin, có trách nhim gia GV — HS, HS — HS vi nhau. 9 bc chun b áp dng các loi HTHT (Theo Wilkinson, 1994; Lindbla, 1994; Siegel, 2005 và Linda & Lawrence, 2004): 1. Chia lp thành nhng nhóm nh; 2. To môi trng lp hc an toàn, tích cc; 3. Xác nh kt qu mà HS cn t và cung cp s hng dn rõ ràng v các công vic hc thut ca mi nhóm s thc hin; 4. Gii thích tin trình ánh giá i vi mi HS và mi nhóm; 5. Cung cp cho HS tài liu liên quan n các vn cn tho lun bài hc; 6. Nhc HS tài tho lun kéo dài bao lâu và khi nào s kt thúc; 7. Cung cp s tr giúp khi cn thit và theo dõi các hot ng ca HS và ghi li các vn mà GV cn gii quyt sau khi nhóm hp tác kt thúc; 8. a bài hc n mt kt lun lôgic và cho thông tin phn hi; 9. ánh giá thành công ca HS và giúp h t ánh giá s hp tác ca h i vi nhng HS khác. Tóm li, hc tp hp tác (Cooperative Learning) là phng thc hc tp da trên s hp tác ca nhóm ngi hc c s hng dn, giám sát, giúp ca GV. HTHT có mc tiêu chung, n lc hc tp chung ca nhóm, thành tu và trách nhim hc tp cá nhân hài hoà vi nhau, có s chia s ngun lc, kt qu và li ích hc tp, có tính xã hi và thân thin trong hc tp. — Dy hc hp tác DHHT ó là chin lc dy hc c xây dng da trên nhng c im và nguyên tc ca HTHT. Trong DHHT iu c bit là luôn luôn phi có GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 107
12. s hp tác gia ngi dy và ngi hc, gia nhng ngi hc vi nhau. Theo kiu DHHT, ngi hc s c chia thành nhng nhóm nh thc hin các hot ng hc tp nh tho lun, óng vai, gii quyt vn , là ch th tích cc trong vic lnh hi kin thc, k nng thông qua s hp tác vi GV và s hp tác gia HS vi nhau trong quá trình hc tp, t ó t c mc tiêu cá nhân, ng thi góp phn to ra s thành công ca nhóm. Mi thành viên không ch có trách nhim thc hin các hot ng chung ca nhóm mà còn phi có trách nhim hp tác, giúp cho các thành viên trong nhóm hoàn thành các nhim v c phân công. GV là ngi hng dn, theo dõi, giám sát giúp HS tip thu kin thc mi, phát trin k nng HTHT và là ngi trng tài khoa hc. DHHT cn m bo các yêu cu c bn: — DHHT phi to mt quy tc chung cho mt lp hoc mt nhóm hp tác, mi ngi u phi tuân theo quy tc chung ó mt cách bình ng. Nu trong lp có s cách li, s cnh tranh cá nhân thì DHHT s không em li kt qu tt. — DHHT trên c s khai thác tt các ni dung dy hc và d tính các nng lc cá nhân ca i tng HS. Vic khai thác tt ni dung dy hc DHHT theo các cp khác nhau, các phng thc phù hp vi tng ni dung bài hc s em li hiu qu cao hn. Ví d lp 3, cùng hc tp hp tác rèn k nng t mc tiêu nhng các mc khác nhau: mt s HS có th t t ra các mc tiêu khi nhn nhim v ca GV, còn mt s HS khác cn có nhng câu hi h tr và ch có kh nng t mc tiêu ngn hn — DHHT da trên c s là tính a dng (không ng nht) ca các i tng HS và nhng quan h bình ng ca các HS trong nhóm. Chng hn, s không ng nht ca các thành viên trong nhóm v trình , v k nng xã hi, v tính cách, gii tính nu GV có s cân nhc k v tính a dng này có th to nên mt nhóm làm vic hp tác hiu qu và n ý. — DHHT phi m bo s tham gia tích cc ca tt c các i tng HS. DHHT nu không to c s tham gia tích cc ca các thành viên trong nhóm thì không hiu qu. Các yu t ch yu quyt nh vic tham gia tích cc i vi các thành viên, ó là s phân chia công vic và trách nhim vi tng cá nhân. iu này òi hi GV ngay t khi thit k các nhim v giao cho các nhóm phi tính n c im ca nhóm, to ra s linh hot trong vai trò ca mi cá nhân, mi thành viên trong nhóm u 108 | MODULE TH 41
13. có th tham gia mt thi im c th. Ví d: trong mt nhóm hc toán, các HS bình ng trong vai trò kim tra, ngi vit kt qu, ngi trình bày gii pháp ca nhóm HS c khuyn khích phát biu ý kin, t do tranh lun trc tp th — GV, bn bè lng nghe, chia s càng giúp các em thêm t tin, hng hái. GV tôn trng và ánh giá cao nhng hot ng, t duy sáng to ca HS — các em càng c thúc y, kích thích nim say mê hc tp. GV luôn to mi quan h gn gi, thân thin vi HS nên d dàng phát hin nhng t cht riêng, t ó, có th giúp các em nh hng, khc phc im yu và phát huy im mnh ca mình. HGD ch tht s có hiu qu trong giáo dc KNS khi chúng c thit k và t chc nh mt dng dy hc hp tác. HGD tuân theo các nguyên tc ca dy hc hp tác, thc hin theo các bc ca dy hc hp tác. Ch vi cách t chc nh th, HS có nhiu c hi thc hành, tri nghim các KNS th hin các quan h a phng, t quyt nh la chn các quan h, các hành ng và nhng thái phù hp. Hãy so sánh HGD vi cùng mt ch “tham quan cm tri rng Cúc Phng” hai lp, trong ó mt lp GVCN và PHHS lo ht cho các HS t A n Z, t ba n, nc ung, ch ngh tra, HS ch có nhim v i và th hng nhng gì ngi ln ã chun b hoc mi HS có mt túi cá nhân và không cn có bt c mi liên h nào gia các HS trong lp. Còn lp th hai, cô thông báo im n và c lp cùng bàn bc chun b nhng gì cho chuyn i, chia các nhóm và phân công nhim v cùng chun b cho chuyn i t nhóm t chc trò chi chung, nhóm cu thng, nhóm hu cn n nhóm tìm hiu các thông tin liên quan n rng Cúc Phng. Qua vic làm ca hai lp vi cùng mt ni dung, có th bit trc c HS lp nào có nhiu c hi rèn luyn, s dng nhng KNS ã có và phát trin nhng KNS mi (k nng tìm kim và x lí thông tin khi tìm hiu rng Cúc Phng, k nng trình bày, thuyt phc, thng lng, lng nghe tích cc, phân tích t duy phê phán, k nng ra quyt nh, k nng t mc tiêu, k nng làm vic hp tác khi cùng nhau chun b và t chc trò chi, chun b hu cn hay chun b túi cu thng, k nng qun lí thi gian, k nng qun lí cm xúc trong quá trình tham quan). Vì lí do y, ni dung HGD rt quan trng, tuy nhiên cách thc t chc HGD còn quan trng hn rt nhiu vì nó quyt nh mc nh hng n hiu qu giáo dc KNS ca HS. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 109
14. Câu hi 1: Hot ng giáo dc gm nhng loi nào? Ti sao cn giáo dc k nng sng cho hc sinh tiu hc qua hot ng giáo dc? Câu hi 2: Hc tp hp tác có nhng yêu cu nào? Câu hi 3: Dy hc hp tác là nh th nào? Hot ng giáo dc nh th nào s áp ng các yêu cu ca dy hc hp tác? BÀI TP Bn hãy c nhng trng hp di ây, suy ngh phân tích HGD nào áp ng các yêu cu ca dy hc hp tác? Cn b sung nhng vic làm nào hot ng ó là dy hc hp tác? a. GVCN lp 5A trng tiu hc chun b t chc cho HS tham quan. Cô thông báo HS cn mang nhng dùng, thc n (áo ma, chai nc ung, n tra) trong ngày tham quan, thi gian tham quan. Trong chuyn tham quan, HS i theo cô và tuân theo tng ch dn ca cô, nghe cô gii thiu v lch s di tích. b. GVCN lp 5B t chc bui l chào mng ngày mng 8 tháng 3. Cô hp lp và ngh các bn nêu nhng ý tng mun thc hin ngày l mng 8 tháng 3. Sau khi HS tho lun và la chn các ý tng, cô chia lp thành các nhóm. Mi nhóm chu trách nhim thc hin mt ý tng. Nhóm s t bàn bc, lp k hoch, phân công công vic cho tng thành viên. Tr li ca bn: a. b. 110 | MODULE TH 41
15. Nội dung 3 TÌM HIỂU NỘI DUNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG TRONG CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC Anh/ Ch hãy c nhng thông tin di ây: 1. Kĩ năng tự nhận thức T nhn thc là t nhìn nhn, t ánh giá v bn thân. K nng t nhn thc là kh nng ca con ngi hiu v chính bn thân mình, nh c th, t tng, các mi quan h xã hi ca bn thân; bit nhìn nhn, ánh giá úng v tim nng, tình cm, s thích, thói quen, im mnh, im yu ca bn thân mình; quan tâm và luôn ý thc c mình ang làm gì, k c nhn ra lúc bn thân ang cm thy cng thng. T nhn thc là mt KNS rt c bn ca con ngi, là nn tng con ngi giao tip, ng x phù hp và hiu qu vi ngi khác cng nh có th cm thông c vi ngi khác. Ngoài ra, có hiu úng v mình, con ngi mi có th có nhng quyt nh, nhng s la chn úng n, phù hp vi kh nng ca bn thân, vi iu kin thc t và yêu cu xã hi. Ngc li, ánh giá không úng v bn thân có th dn con ngi n nhng hn ch, sai lm, tht bi trong cuc sng và trong giao tip vi ngi khác. t nhn thc úng v bn thân cn phi c tri nghim qua thc t, c bit là qua giao tip vi ngi khác. 2. Kĩ năng xác định giá trị Giá tr là nhng gì con ngi cho là quan trng, là có ý ngha i vi bn thân mình, có tác dng nh hng cho suy ngh, hành ng và li sng ca bn thân trong cuc sng. Giá tr có th là nhng chun mc o c, nhng chính kin, thái , và thm chí là thành kin i vi mt iu gì ó Giá tr có th là giá tr vt cht hoc giá tr tinh thn, có th thuc các lnh vc vn hoá, ngh thut, o c, kinh t Mi ngi u có mt h thng giá tr riêng. K nng xác nh giá tr là kh nng con ngi hiu rõ c nhng giá tr ca bn thân mình. K nng xác nh giá tr có nh hng ln n quá trình ra quyt nh ca GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 111
16. mi ngi. K nng này còn giúp ngi ta bit tôn trng ngi khác, bit chp nhn rng ngi khác có nhng giá tr và nim tin khác. Giá tr không phi là bt bin mà có th thay i theo thi gian, theo các giai on trng thành ca con ngi. Giá tr ph thuc vào giáo dc, vào nn vn hoá, vào môi trng sng, hc tp và làm vic ca cá nhân. Khi hc li các bài hát, bài th các em có c hi hiu rõ hn v nhng giá tr nh tình bn, v tình yêu t nc, v s trung thành, lòng dng cm, s chung thu, v lòng nhân ái, khoan dung. Các em c tip nhn thêm các kin thc v các giá tr ó, các hành vi, nhng cm xúc biu hin các giá tr, có c hi so sánh, phân tích vi nhng kin thc ca bn thân v các giá tr tng t, tìm im khác nhau và ging nhau càng hiu rõ hn nhng iu ct lõi ca tng giá tr, khng nh thêm nhng giá tr hin có, b sung thêm nhng giá tr mi cho bn thân. Khi cùng nhau tham gia tp luyn biu din vn ngh, các em có c hi tri nghim cm nhn nhng giá tr nh s oàn kt, s thng nht. 3. Kĩ năng thể hiện sự tự tin T tin là có nim tin vào bn thân; t hài lòng vi bn thân; tin rng mình có th tr thành mt ngi có ích và tích cc, có nim tin v tng lai, cm thy có ngh lc hoàn thành các nhim v. K nng th hin s t tin giúp cá nhân giao tip hiu qu hn, mnh dn bày t suy ngh và ý kin ca mình, quyt oán trong vic ra quyt nh và gii quyt vn , th hin s kiên nh, ng thi cng giúp ngi ó có suy ngh tích cc và lc quan trong cuc sng. K nng th hin s t tin là yu t cn thit trong giao tip, thng lng, ra quyt nh, m nhn trách nhim. 4. Kĩ năng giao tiếp K nng giao tip là kh nng có th bày t ý kin ca bn thân theo hình thc nói, vit hoc s dng ngôn ng c th mt cách phù hp vi hoàn cnh và vn hoá, ng thi bit lng nghe, tôn trng ý kin ngi khác ngay c khi bt ng quan im. Bày t ý kin bao gm c bày t v suy ngh, ý tng, nhu cu, mong mun và cm xúc, ng thi nh s giúp và s t vn khi cn thit. K nng giao tip giúp con ngi bit ánh giá tình hung giao tip và iu chnh cách giao tip mt cách phù hp, hiu qu; ci m bày t suy ngh, cm xúc nhng không làm hi hay gây tn thng cho ngi khác. 112 | MODULE TH 41
17. K nng này giúp chúng ta có mi quan h tích cc vi ngui khác, bao gm bit gìn gi mi quan h tích cc vi các thành viên trong gia ình — là ngun h tr quan trng cho mi chúng ta; ng thi bit cách xây dng mi quan h vi bn bè mi và ây là yu t rt quan trng i vi nim vui cuc sng. K nng này cng giúp kt thúc các mi quan h khi cn thit mt cách xây dng. K nng giao tip là yu t cn thit cho nhiu k nng khác nh bày t s cm thông, thng lng, hp tác, tìm kim s giúp , gii quyt mâu thun, kim soát cm xúc. Ngi có k nng giao tip tt bit dung hoà i vi mong i ca nhng ngi khác; có cách ng x phù hp khi làm vic cùng và cùng vi nhng ngi khác trong mt môi trng tp th, quan tâm n nhng iu ngi khác quan tâm và giúp h có th t c nhng iu h mong mun mt cách chính áng. 5. Kĩ năng lắng nghe tích cực Lng nghe tích cc là mt phn quan trng ca k nng giao tip. Ngi có k nng lng nghe tích cc bit th hin s tp trung chú ý và th hin s quan tâm lng nghe ý kin hoc phn trình bày ca ngi khác (bng các c ch, iu b, ánh mt, nét mt, n ci), bit cho ý kin phn hi mà không vi ánh giá, ng thi có i áp hp lí trong quá trình giao tip. Ngi có k nng lng nghe tích cc thng c nhìn nhn là bit tôn trng và quan tâm n ý kin ca ngi khác, nh ó làm cho vic giao tip, thng lng và hp tác ca h hiu qu hn. Lng nghe tích cc cng góp phn gii quyt mâu thun mt cách hài hoà và xây dng. 6. Kĩ năng thể hiện sự cảm thông Th hin s cm thông là kh nng có th hình dung và t mình trong hoàn cnh ca ngi khác, giúp chúng ta hiu và chp nhn ngi khác vn là nhng ngi rt khác mình, qua ó chúng ta có th hiu rõ cm xúc và tình cm ca ngi khác và cm thông vi hoàn cnh hoc nhu cu ca h. K nng này có ý ngha quan trng trong vic tng cng hiu qu giao tip và ng x vi ngi khác; ci thin các mi quan h giao tip xã hi, c bit trong bi cnh xã hi a vn hoá, a sc tc. K nng th hin s cm thông cng giúp khuyn khích thái quan tâm và hành vi thân thin, gn gi vi nhng ngi cn s giúp . K nng th hin s cm thông c da trên k nng t nhn thc và k nng xác nh giá tr, ng thi là yu t cn thit trong k nng giao tip, GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 113
18. gii quyt vn , gii quyt mâu thun, thng lng, kiên nh và kim ch cm xúc. 7. Kĩ năng tìm kiếm sự hỗ trợ Trong cuc sng, nhiu khi chúng ta gp nhng vn , tình hung phi cn n s h tr, giúp ca nhng ngi khác. K nng tìm kim s h tr bao gm các yu t sau: — Ý thc c nhu cu cn giúp . — Bit xác nh c nhng a ch h tr áng tin cy. — T tin và bit tìm n các a ch ó. — Bit bày t nhu cu cn giúp mt cách phù hp. Khi tìm n các a ch h tr, chúng ta cn: — C x úng mc và t tin. — Cung cp thông tin y , rõ ràng, ngn gn. — Gi bình tnh nu gp s i x thiu thin chí. Nu vn cn s h tr ca ngi thiu thin chí, c gng t ra bình thng, kiên nhn nhng không s hãi. — Nu b c tuyt, ng nn chí, hãy kiên trì tìm s h tr t các a ch khác, ngi khác. K nng tìm kim s h tr, giúp giúp chúng ta có th nhn c nhng li khuyên, s can thip cn thit tháo g, gii quyt nhng vn , tình hung ca mình; ng thi là c hi chúng ta chia s, giãi bày khó khn, gim bt c cng thng tâm lí do b dn nén cm xúc. Bit tìm kim s giúp kp thi s giúp cá nhân không cm thy n c, bi quan, và trong nhiu trng hp, giúp chúng ta có cách nhìn mi và hng i mi. 8. Kĩ năng tư duy sáng tạo T duy sáng to là kh nng nhìn nhn và gii quyt vn theo mt cách mi, vi ý tng mi, theo phng thc mi, cách sp xp và t chc mi; là kh nng khám phá và kt ni mi quan h gia các khái nim, ý tng, quan im, s vic; c lp trong suy ngh. K nng t duy sáng to giúp con ngi t duy nng ng vi nhiu sáng kin và óc tng tng; bit cách phán oán và thích nghi, có tm nhìn và kh nng suy ngh rng hn nhng ngi khác, không b bó hp vào kinh nghim trc tip ang tri qua; t duy minh mn và khác bit. 114 | MODULE TH 41
19. T duy sáng to là mt KNS quan trng bi vì trong cuc sng con ngi thng xuyên b t vào nhng hoàn cnh bt ng hoc ngu nhiên xy ra. Khi gp nhng hoàn cnh nh vy òi hi chúng ta phi có t duy sáng to có th ng phó mt cách linh hot và phù hp. Khi mt ngi bit kt hp tt gia k nng t duy phê phán và t duy sáng to thì nng lc t duy ca ngi y càng c tng cng và s giúp ích rt nhiu cho bn thân trong vic gii quyt vn mt cách thun li và phù hp nht. 9. Kĩ năng thương lượng Thng lng là kh nng trình bày suy ngh, phân tích và gii thích, ng thi có tho lun t c mt s iu chnh và thng nht v cách suy ngh, cách làm hoc v mt vn gì ó. K nng thng lng bao gm nhiu yu t ca k nng giao tip nh lng nghe, bày t suy ngh và mt phn quan trng ca gii quyt vn , gii quyt mâu thun. Mt ngi có k nng thng lng tt s giúp gii quyt vn hiu qu, gii quyt mâu thun mt cách xây dng và có li cho tt c các bên. K nng thng lng có liên quan n s t tin, tính kiên nh, s cm thông, t duy sáng to, k nng hp tác và kh nng tho hip nhng vn không có tính nguyên tc ca bn thân. 10. Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn Mâu thun là nhng xung t, tranh cãi, bt ng, bt bình vi mt hay nhiu ngi v mt vn nào ó. Mâu thun trong cuc sng ht sc a dng và thng bt ngun t s khác nhau v quan im, chính kin, li sng, tín ngng, tôn giáo, vn hoá Mâu thun thng có nh hng tiêu cc ti nhng mi quan h ca các bên. Có nhiu cách gii quyt mâu thun. Mi ngi s có cách gii quyt mâu thun riêng tu thuc vào vn hiu bit, quan nim, vn hoá và cách ng x cng nh kh nng phân tích tìm hiu nguyên nhân ny sinh mâu thun. K nng gii quyt mâu thun là kh nng con ngi nhn thc c nguyên nhân ny sinh mâu thun và gii quyt nhng mâu thun ó vi thái tích cc, không dùng bo lc, tho mãn c nhu cu, quyn li các bên và gii quyt c mi quan h gia các bên mt cách hoà bình. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 115
20. Yêu cu trc ht ca k nng gii quyt mâu thun là phi luôn kim ch cm xúc, tránh b kích ng, nóng vi, gi bình tnh trc mi s vic tìm ra nguyên nhân ny sinh mâu thun cng nh tìm ra cách gii quyt tt nht. 11. Kĩ năng làm việc hợp tác Hp tác là cùng chung sc làm vic, giúp , h tr ln nhau trong mt công vic, mt lnh vc nào ó vì mc ích chung. K nng hp tác là kh nng cá nhân bit chia s trách nhim, bit cam kt và cùng làm vic có hiu qu vi nhng thành viên khác trong nhóm. Biu hin ca ngi có k nng hp tác: — Tôn trng mc ích, mc tiêu hot ng chung ca nhóm; tôn trng nhng quyt nh chung, nhng iu ã cam kt. — Bit giao tip hiu qu, tôn trng, oàn kt và cm thông, chia s vi các thành viên khác trong nhóm. — Bit bày t ý kin, tham gia xây dng k hoch hot ng ca nhóm. ng thi bit lng nghe, tôn trng, xem xét các ý kin, quan im ca mi ngi trong nhóm. — N lc phát huy nng lc, s trng ca bn thân hoàn thành tt nhim v ã c phân công. ng thi bit h tr, giúp các thành viên khác trong quá trình hot ng. — Bit cùng c nhóm ng cam cng kh vt qua nhng khó khn, vng mc hoàn thành mc ích, mc tiêu hot ng chung. — Có trách nhim v nhng thành công hay tht bi ca nhóm, v nhng sn phm do nhóm to ra. Có k nng hp tác là mt yêu cu quan trng i vi ngi công dân trong mt xã hi hin i, bi vì: — Mi ngi u có nhng im mnh và hn ch riêng. S hp tác trong công vic giúp mi ngi h tr, b sung cho nhau, to nên sc mnh trí tu, tinh thn và th cht, vt qua khó khn, em li cht lng và hiu qu cao hn cho công vic chung. — Trong xã hi hin i, li ích ca mi cá nhân, mi cng ng u ph thuc vào nhau, ràng buc ln nhau; mi ngi nh mt chi tit ca mt c máy ln, phi vn hành ng b, nhp nhàng, không th hành ng n l. — K nng hp tác còn giúp cá nhân sng hài hoà và tránh xung t trong quan h vi ngi khác. 116 | MODULE TH 41
21. 12. Kĩ năng tư duy phê phán K nng t duy phê phán là kh nng phân tích mt cách khách quan và toàn din các vn , s vt, hin tng xy ra. phân tích mt cách có phê phán, con ngi cn: — Thu thp thông tin v vn , s vt, hin tng ó t nhiu ngun khác nhau. — Sp xp các thông tin thu thp c theo tng ni dung mt cách h thng. — Phân tích, so sánh, i chiu, lí gii các thông tin thu thp c, c bit là các thông tin trái chiu. — Xác nh bn cht vn , tình hung, s vt, hin tng là gì? — Nhn nh v nhng mt tích cc, hn ch ca vn , tình hung, s vt, hin tng ó, xem xét mt cách thu áo, sâu sc và có h thng. K nng t duy phê phán rt cn thit con ngi có th a ra c nhng quyt nh, nhng hành ng phù hp. Nht là trong xã hi hin i ngày nay, khi mà con ngi luôn phi i mt vi nhiu vn gay cn ca cuc sng, luôn phi x lí nhiu ngun thông tin a dng, phc tp thì k nng t duy phê phán càng tr nên quan trng i vi mi cá nhân. K nng t duy phê phán ph thuc vào h thng giá tr cá nhân. Mt ngi có c k nng t duy phê phán tt khi bit phi hp nhp nhàng vi k nng t nhn thc và k nng xác nh giá tr. 13. Kĩ năng ra quyết định Trong cuc sng hng ngày, con ngi luôn phi i mt vi nhng tình hung, nhng vn cn gii quyt buc chúng ta phi la chn, a ra quyt nh hành ng. K nng ra quyt nh là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u gii quyt vn hoc tình hung gp phi trong cuc sng mt cách kp thi. Mi cá nhân phi t mình ra quyt nh cho bn thân; không nên trông ch, ph thuc vào ngi khác; mc dù có th tham kho ý kin ca nhng ngi tin cy trc khi ra quyt nh. a ra quyt nh phù hp, chúng ta cn: — Xác nh vn hoc tình hung mà chúng ta ang gp phi. — Thu thp thông tin v vn hoc tình hung ó. — Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 117
22. — Hình dung y v kt qu s xy ra nu chúng ta la chn mi phng án gii quyt. — Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu gii quyt theo tng phng án ó. — So sánh gia các phng án quyt nh la chn phng án ti u. K nng ra quyt nh rt cn thit trong cuc sng, giúp cho con ngi có c s la chn phù hp và kp thi, em li thành công trong cuc sng. Ngc li, nu không có k nng ra quyt nh, con ngi ta có th có nhng quyt nh sai lm hoc chm tr, gây nh hng tiêu cc n các mi quan h, n công vic và tng lai cuc sng ca bn thân; ng thi còn có th làm nh hng n gia ình, bn bè và nhng ngi có liên quan. 14. Kĩ năng giải quyết vấn đề K nng gii quyt vn là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u và hành ng theo phng án ã chn gii quyt vn hoc tình hung gp phi trong cuc sng. gii quyt vn có hiu qu, chúng ta cn: + Xác nh rõ vn hoc tình hung ang gp phi, k c tìm kim thêm thông tin cn thit. + Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. + Hình dung y v kt qu xy ra nu ta la chn phng án gii quyt nào ó. + Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu thc hin phng án gii quyt ó. + So sánh các phng án a ra quyt nh cui cùng. + Hành ng theo quyt nh ã la chn. + Kim nh li kt qu rút kinh nghim cho nhng ln ra quyt nh và gii quyt vn sau. 15. Kĩ năng đặt mục tiêu Mc tiêu là cái ích mà chúng ta mun t ti trong mt khong thi gian hoc mt công vic nào ó. Mc tiêu có th v nhn thc, hành vi hoc thái . K nng t mc tiêu là kh nng ca con ngi bit ra mc tiêu cho bn thân trong cuc sng cng nh lp k hoch thc hin c mc tiêu ó. 118 | MODULE TH 41
23. Mc tiêu có th c t ra trong mt khong thi gian ngn, nh mt ngày, mt tun (mc tiêu ngn hn). Mc tiêu cng có th c t ra trong mt khong thi gian dài hn, nh mt tháng hoc vài tháng (mc tiêu trung hn). Mc tiêu cng có th c t cho mt thi gian dài nh mt nm hoc nhiu nm (mc tiêu dài hn). K nng t mc tiêu giúp chúng ta sng có mc ích, có k hoch và có kh nng thc hin c mc tiêu ca mình. Mun cho mt mc tiêu có th thc hin thành công thì phi lu ý n nhng yêu cu sau: — Mc tiêu phi c th hin bng nhng ngôn t c th; tr li c nhng câu hi nh: Ai? Thc hin cái gì? Trong thi gian bao lâu? Thi im hoàn thành mc tiêu là khi nào? — Khi vit mc tiêu, cn tránh s dng các t chung chung, tt nht là ra nhng vic c th, có th lng hoá c. — Mc tiêu t ra cn phi thc t và có th thc hin c; không nên t ra nhng mc tiêu quá khó so vi kh nng và iu kin ca bn thân. — Xác nh c nhng công vic, nhng bin pháp c th cn thc hin t c mc tiêu. — Xác nh c nhng thun li ã có, nhng a ch có th h tr v tng mt. — Xác nh c nhng khó khn có th gp phi trong quá trình thc hin mc tiêu và các bin pháp cn phi làm vt qua nhng khó khn ó. — Có th chia nh mc tiêu theo tng mc thi gian thc hin. 16. Kĩ năng đảm nhận trách nhiệm m nhn trách nhim là kh nng con ngi th hin s t tin, ch ng và ý thc cùng chia s công vic vi các thành viên khác trong nhóm. Khi m nhn trách nhim, cn da trên nhng im mnh, tim nng ca bn thân, ng thi tìm kim thêm s giúp cn thit hoàn thành nhim v. Khi các thành viên trong nhóm có k nng m nhn trách nhim s to c mt không khí hp tác tích cc và xây dng trong nhóm, giúp gii quyt vn , t c mc tiêu chung ca c nhóm, ng thi to s tho mãn và thng tin cho mi thành viên. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 119
24. 17. Kĩ năng quản lí thời gian K nng qun lí thi gian là kh nng con ngi bit sp xp các công vic theo th t u tiên, bit tp trung vào gii quyt công vic trng tâm trong mt thi gian nht nh. K nng này rt cn thit cho vic gii quyt vn , lp k hoch, t mc tiêu và t c mc tiêu ó; ng thi giúp con ngi tránh c cng thng do áp lc công vic. 18. Kĩ năng kiểm soát cảm xúc Kim soát cm xúc là kh nng con ngi nhn thc rõ cm xúc ca mình trong mt tình hung nào ó và hiu c nh hng ca cm xúc i vi bn thân và ngi khác nh th nào, ng thi bit cách iu chnh và th hin cm xúc mt cách phù hp. K nng x lí cm xúc còn có nhiu tên gi khác nh: x lí cm xúc, kim ch cm xúc, làm ch cm xúc, qun lí cm xúc. Mt ngi bit kim soát cm xúc thì s góp phn gim cng thng, giúp giao tip và thng lng hiu qu hn, gii quyt mâu thun mt cách hài hoà và mang tính xây dng hn, giúp ra quyt nh và gii quyt vn tt hn. 19. Kĩ năng ứng phó với căng thẳng Trong cuc sng hng ngày, con ngi thng gp nhng tình hung gây cng thng cho bn thân. Tuy nhiên, có nhng tình hung có th gây cng thng cho ngi này nhng li không gây cng thng cho ngi khác và ngc li. Khi b cng thng, mi ngi có tâm trng, cm xúc khác nhau. Cng có khi là nhng cm xúc tích cc nhng thng là nhng cm xúc tiêu cc gây nh hng không tt n sc kho th cht và tinh thn ca con ngi. mt mc nào ó, khi mt cá nhân có kh nng ng u vi cng thng thì ó có th là mt tác ng tích cc, to sc ép buc cá nhân ó phi tp trung vào công vic ca mình, bt phá thành công. Nhng mt khác, s cng thng còn có mt sc mnh hu dit cuc sng cá nhân nu cng thng ó quá ln, kéo dài và không gii to ni. Khi b cng thng, tu tng tình hung, mi ngi có th có cách ng phó khác nhau. Cách ng phó tích cc hay tiêu cc khi cng thng 120 | MODULE TH 41
25. ph thuc vào cách suy ngh tích cc hay tiêu cc ca cá nhân trong tình hung. K nng ng phó vi cng thng là kh nng con ngi bình tnh, sn sàng ón nhn nhng tình hung cng thng nh là mt phn tt yu ca cuc sng, là kh nng nhn bit s cng thng, hiu c nguyên nhân, hu qu ca cng thng, cng nh bit cách suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi b cng thng. Chúng ta cng có th hn ch nhng tình hung cng thng bng cách sng và làm vic iu , có k hoch, thng xuyên luyn tp th dc th thao, sng vui v, chan hoà, tránh gây mâu thun không cn thit vi mi ngi xung quanh, không t ra cho mình nhng mc tiêu quá cao so vi iu kin và kh nng ca bn thân K nng ng phó vi cng thng rt quan trng, giúp cho con ngi: — Bit suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi cng thng. — Duy trì c trng thái cân bng, không làm tn hi sc kho th cht và tinh thn ca bn thân. — Xây dng c nhng mi quan h tt p, không làm nh hng n ngi xung quanh. Câu hi 1: Anh/ Ch hãy k tên các k nng sng có th giáo dc trong các hot ng giáo dc. Câu hi 2: K nng qun lí thi gian có th c giáo dc trong nhng hot ng giáo dc nào và bng cách nào? BÀI TẬP Anh/ Ch hãy ánh du
    vào nhng KNS có th phát trin trong HGD các bng mu di ây: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 121
26. Hot ng vn ngh TT Ni dung giáo dc k nng sng Mc thc hin 1 T nhn thc 2 Xác nh giá tr 3 Th hin s t tin 4 Giao tip 5 Lng nghe/phn hi tích cc 6 ng x vn hoá 7 Trình bày 8 T duy sáng to 9 Tìm kim s h tr 10 t mc tiêu 11 ng phó vi cng thng 12 Qun lí thi gian 13 Kim soát cm xúc 14 T duy phê phán 15 Gii quyt vn 16 m nhn trách nhim 17 Gii quyt mâu thun 18 Thng lng 122 | MODULE TH 41
27. Hot ng th dc th thao TT Ni dung giáo dc k nng sng Mc thc hin 1 T nhn thc 2 Xác nh giá tr 3 Th hin s t tin 4 Giao tip 5 Lng nghe/phn hi tích cc 6 ng x vn hoá 7 Trình bày 8 T duy sáng to 9 Tìm kim s h tr 10 t mc tiêu 11 ng phó vi cng thng 12 Qun lí thi gian 13 Kim soát cm xúc 14 T duy phê phán 15 Gii quyt vn 16 m nhn trách nhim 17 Gii quyt mâu thun 18 Thng lng GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 123
28. Nội dung 4 TÌM HIỂU PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG TRONG CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC Anh/ Ch hãy c nhng thông tin di ây: 1. Phương pháp dạy học nhóm — Bn cht: Dy hc nhóm là mt hình thc xã hi ca dy hc, trong ó HS ca mt lp hc c chia thành các nhóm nh trong khong thi gian gii hn, mi nhóm t lc hoàn thành các nhim v hc tp trên c s phân công và hp tác làm vic. Kt qu làm vic ca nhóm sau ó c trình bày và ánh giá trc toàn lp. Dy hc nhóm còn c gi bng nhng tên khác nhau: dy hc hp tác, dy hc theo nhóm nh. — Quy trình thc hin: Tin trình dy hc nhóm có th c chia thành 3 giai on c bn: a. Làm vic toàn lp: Nhp và giao nhim v — Gii thiu ch . — Xác nh nhim v các nhóm. — Thành lp nhóm. b. Làm vic nhóm — Chun b ch làm vic. — Lp k hoch làm vic. — Tho thun quy tc làm vic. — Tin hành gii quyt các nhim v. — Chun b báo cáo kt qu. c. Làm vic toàn lp: Trình bày kt qu, ánh giá * Các nhóm trình bày kt qu. * ánh giá kt qu: — u im: Thông qua cng tác làm vic trong mt nhim v hc tp nhm phát trin tính t lc, sáng to cng nh nng lc xã hi, c bit là kh nng cng tác làm vic, thái oàn kt, trách nhim, nng lc giao tip, s t tin cho HS. 124 | MODULE TH 41
29. — Hn ch: + Dy hc nhóm òi hi thi gian nhiu. + Công vic nhóm không phi bao gi cng mang li kt qu mong mun. Nu t chc và thc hin kém s dn n kt qu ngc li vi nhng gì d nh s t. + Trong các nhóm cha c luyn tp d xy ra hn lon. Ví d, có th xy ra chuyn là mt HS ph trách nhóm theo kiu c oán, a s các thành viên trong nhóm không tham gia tho lun gii quyt vn mà li quan tâm n nhng vic khác, trong nhóm và gia các nhóm phát sinh tình trng i ch, lo s và gin d. Khi ó, s trình bày kt qu làm vic s cng nh bn thân quá trình làm vic ca nhóm s không tho mãn i vi tng thành viên trong nhóm. — Mt s lu ý: + Có rt nhiu cách thành lp nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dng mt tiêu chí duy nht trong c nm hc. S lng HS/1 nhóm t 4 n 6 HS. + Nhim v ca các nhóm có th ging nhau hoc mi nhóm nhn mt nhim v khác nhau, là các phn trong mt ch chung. + Các câu hi kim tra dùng cho vic chun b dy hc nhóm: • Ch có hp vi dy hc nhóm không? • Các nhóm làm vic vi nhim v ging hay khác nhau? • HS ã có kin thc, iu kin cho công vic nhóm cha? • Cn trình bày nhim v làm vic nhóm nh th nào? • Cn chia nhóm theo tiêu chí nào? • Cn chun b iu kin làm vic nhóm nh th nào? 2. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình * Bn cht: Nghiên cu trng hp in hình là phng pháp s dng mt câu chuyn có tht hoc chuyn c vit da trên nhng trng hp thng xy ra trong cuc sng thc tin minh chng cho mt vn hay mt s vn . ôi khi nghiên cu trng hp in hình có th c thc hin trên video hay mt bng Cát-xét mà không phi trên vn bn vit. * Quy trình thc hin: — Các bc nghiên cu trng hp in hình có th là: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 125
30. + HS c (hoc xem, hoc nghe) v trng hp in hình. + Suy ngh v nó (có th vit mt vài suy ngh trc khi tho lun iu ó vi ngi khác). + Tho lun v trng hp in hình theo các câu hi hng dn ca GV. — Hn ch: HS có th lc nu trng hp in hình a ra không phù hp hoc câu hi tho lun không tt. — Mt s lu ý: + Vì trng hp in hình c nêu lên nhm phn ánh tính a dng ca cuc sng thc, nên nó phi tng i phc tp, vi các tuyn nhân vt và nhng tình hung khác nhau ch không phi là mt câu chuyn n gin. + Trng hp in hình có th dài hay ngn, tu tng ni dung vn song phi phù hp vi ch giáo dc, phù hp vi trình HS và thi lng cho phép. + Tu tng trng hp, có th t chc cho c lp cùng nghiên cu mt trng hp in hình hoc phân công mi nhóm nghiên cu mt trng hp khác nhau. 3. Phương pháp giải quyết vấn đề * Bn cht: Gii quyt vn là xem xét, phân tích nhng vn /tình hung c th thng gp phi trong i sng hng ngày và xác nh cách gii quyt, x lí vn /tình hung ó mt cách có hiu qu. * Quy trình thc hin: — Xác nh, nhn dng vn /tình hung; — Thu thp thông tin có liên quan n vn /tình hung t ra; — Lit kê các cách gii quyt có th có; — Phân tích, ánh giá kt qu mi cách gii quyt (tích cc, hn ch, cm xúc, giá tr); — So sánh kt qu các cách gii quyt; — La chn cách gii quyt ti u nht; — Thc hin theo cách gii quyt ã la chn; — Rút kinh nghim cho vic gii quyt nhng vn , tình hung khác. * Các vn / tình hung a ra HS x lí, gii quyt cn tho mãn các yêu cu sau: — Phù hp vi trình nhn thc ca HS. 126 | MODULE TH 41
31. — Vn / tình hung phi gn gi vi cuc sng thc ca HS. — Vn / tình hung phi cha ng nhng mâu thun cn gii quyt, gi ra cho HS nhiu hng suy ngh, nhiu cách gii quyt vn . * T chc cho HS gii quyt, x lí vn / tình hung cn chú ý: — Các nhóm HS có th gii quyt cùng mt vn / tình hung hoc các vn / tình hung khác nhau, tu theo mc ích ca hot ng. — HS cn xác nh rõ vn trc khi i vào gii quyt vn . — Cn s dng phng pháp ng não HS lit kê các cách gii quyt có th có. — Cách gii quyt ti u i vi mi HS có th ging hoc khác nhau. 4. Phương pháp đóng vai * Bn cht: óng vai là phng pháp t chc cho HS thc hành, “làm th” mt s cách ng x nào ó trong mt tình hung gi nh. ây là phng pháp nhm giúp HS suy ngh sâu sc v mt vn bng cách tp trung vào mt s vic c th mà các em va thc hin hoc quan sát c. Vic “din” không phi là phn chính ca phng pháp này mà iu quan trng là s tho lun sau phn din y. * Quy trình thc hin: Có th tin hành óng vai theo các bc sau: — GV nêu ch , chia nhóm và giao tình hung, yêu cu óng vai cho tng nhóm. Trong ó có quy nh rõ thi gian chun b, thi gian óng vai ca mi nhóm. — Các nhóm tho lun chun b óng vai. — Các nhóm lên óng vai. — Lp tho lun, nhn xét v cách ng x và cm xúc ca các vai din; v ý ngha ca các cách ng x. — GV kt lun, nh hng cho HS v cách ng x tích cc trong tình hung ã cho. * u im: — HS c rèn luyn, thc hành nhng k nng ng x và bày t thái trong môi trng an toàn trc khi thc hành trong thc tin. — Gây hng thú và chú ý cho HS. — To iu kin làm phát trin óc sáng to ca HS. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 127
32. — Khích l s thay i thái , hành vi ca HS theo hng tích cc. — Có th thy ngay tác ng và hiu qu ca li nói hoc vic làm ca các vai din. * Hn ch: — Có th mt nhiu thi gian nu GV không có kinh nghim t chc. — Mt s HS nhút nhát có th ngng ngùng không tham gia óng vai. — S lp i, lp li mt tình hung óng vai gia các nhóm có th gây nên s nhàm chán i vi HS. * Mt s lu ý: — Tình hung óng vai phi phù hp vi ch giáo dc, phù hp vi la tui, trình HS và iu kin, hoàn cnh lp hc. — Tình hung không nên quá dài và phc tp, vt quá thi gian cho phép. — Tình hung phi có nhiu cách gii quyt. — Tình hung cn m HS t tìm cách gii quyt, cách ng x phù hp; không cho trc “kch bn”, li thoi. — Mi tình hung có th phân công mt hoc nhiu nhóm cùng óng vai. — Phi dành thi gian phù hp cho HS tho lun xây dng kch bn và chun b óng vai. — Cn quy nh rõ thi gian tho lun và óng vai ca các nhóm. — Trong khi HS tho lun và chun b óng vai, GV nên i n tng nhóm lng nghe và gi ý, giúp HS khi cn thit. — Các vai din nên HS xung phong hoc t phân công nhau m nhn. — Nên khích l c nhng HS nhút nhát cùng tham gia. 5. Phương pháp trò chơi * Bn cht: Phng pháp trò chi là phng pháp t chc cho HS tìm hiu mt vn hay th nghim nhng hành ng, nhng thái , nhng vic làm thông qua mt trò chi nào ó. * Quy trình thc hin: — GV ph bin tên trò chi, ni dung và lut chi cho HS. — Chi th (nu cn thit). — HS tin hành chi. — ánh giá sau trò chi. — Tho lun v ý ngha giáo dc ca trò chi. 128 | MODULE TH 41
33. * u im: — Qua trò chi, HS có c hi th nghim nhng thái , hành vi. Chính nh s th nghim này s hình thành c các em nim tin vào nhng thái , hành vi tích cc, to ra ng c bên trong cho nhng hành vi ng x trong cuc sng. — Qua trò chi, HS s c rèn luyn kh nng quyt nh la chn cho mình cách ng x úng n, phù hp trong tình hung. — Qua trò chi, HS c hình thành nng lc quan sát, c rèn luyn k nng nhn xét, ánh giá hành vi. — Bng trò chi, vic hc tp c tin hành mt cách nh nhàng, sinh ng; không khô khan, nhàm chán. HS c lôi cun vào quá trình luyn tp mt cách t nhiên, hng thú và có tinh thn trách nhim, ng thi gii tr c nhng mt mi, cng thng trong hc tp. — Trò chi còn giúp tng cng kh nng giao tip gia HS vi HS, gia GV vi HS. * Hn ch: — HS có th ham vui, kéo dài thi gian chi, làm nh hng n các hot ng khác ca tit hc. — S ganh ua nhau thái quá gia các cá nhân và nhóm HS trong khi chi có th dn n mt oàn kt trong tp th HS. — Ý ngha giáo dc ca trò chi có th b hn ch nu la chn trò chi không phù hp hoc t chc trò chi không tt. * Mt s lu ý: — Trò chi phi d t chc và thc hin, phi phù hp vi ch bài giáo dc, vi c im và trình HS THCS, vi qu thi gian, vi hoàn cnh, iu kin thc t ca lp hc, ng thi phi không gây nguy him cho HS. — HS phi nm c quy tc chi và phi tôn trng lut chi. — Phi quy nh rõ thi gian, a im chi. — Phi phát huy tính tích cc, ch ng, sáng to ca HS, to iu kin cho HS tham gia t chc, iu khin tt c các khâu: t chun b, tin hành trò chi và ánh giá sau khi chi. — Sau khi chi, GV cn cho HS tho lun nhn ra ý ngha giáo dc ca trò chi. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 129
34. 6. Phương pháp dự án (hay dạy học theo dự án) — Dy hc theo d án là mt mô hình dy hc trong ó HS tham gia vào vic tìm hiu nhng vn hp dn, kt hp lí thuyt vi thc hành, t thc hin, ánh giá kt qu và cui cùng phi to ra c nhng sn phm thc t. D án c phát trin t nhng vn mang tính thách thc, không th gii quyt ch bng kin thc. D án t HS vào nhng vai trò tích cc nh: ngi gii quyt vn , ra quyt nh, iu tra viên hay ngi vit báo cáo. — i vi HS, nhng ích li t dy hc theo d án gm: + Tng tính chuyên cn, nâng cao tính t lc và thái hc tp (Thomas, 2000). + Kin thc thu c tng ng hoc nhiu hn so vi nhng mô hình dy hc khác do khi c tham gia vào d án HS s trách nhim hn trong hc tp so vi các hot ng truyn thng khác trong lp hc (Boaler, 1997; SRI, 2000). + Có c hi phát trin nhng k nng phc hp, nh t duy bc cao, gii quyt vn , hp tác và giao tip (SRI, 2000). + Có c c hi rng m hn trong lp hc, to ra chin lc thu hút nhng HS thuc các nn vn hoá khác nhau (Railsback, 2002). — Vi nhiu HS, tính hp dn ca hình thc hc này xut phát t tính thc tin ca kinh nghim. HS óng vai và thc hin hành vi ca nhng ngi ang hot ng trong mt lnh vc c th. Khi thc hin mt on video tài liu v vn môi trng, thit k t ri hng dn du lch, qung bá v các di tích lch s quan trng a phng, hay thit k bài trình bày a phng tin v nhng mt li và hi trong vic xây dng ph mua sm, HS ã c tham gia vào nhng hot ng i thng có ý ngha vt ra khi phm vi lp hc. — i vi GV, nhng ích li mang li là vic nâng cao tính chuyên nghip và s hp tác vi ng nghip, c hi xây dng các mi quan h vi HS (Thomas, 2000). Bên cnh ó, nhiu GV cm thy hài lòng vi vic tìm ra c mt mô hình trin khai, cho phép h tr các i tng HS a dng bng vic to ra nhiu c hi hc tp hn trong lp hc. GV cng nhn thy rng ngi c hng li nhiu nht t dy hc theo d án là nhng HS không hc tt c theo cách dy hc truyn thng. — Hiu qu mô hình HGD theo d án nh sau: + Không có gii pháp nh sn cho mt vn . + Mt không khí hot ng chp nhn sai sót và thay i. 130 | MODULE TH 41
35. + HS ra quyt nh trong khuôn kh chng trình. + HS thit k quá trình tìm kim gii pháp. + HS có c hi thc hành. + Vic ánh giá din ra liên tc. + Có sn phm cui và c ánh giá cht lng. — i vi nhng HS ã quá quen vi các lp hc truyn thng, iu này là s chuyn i t vic làm theo mnh lnh sang thc hin các hot ng t nh hng; t vic ghi nh, nhc li sang khám phá, tích hp và trình bày; t ch lng nghe và th ng sang giao tip, chu trách nhim; t vic ch bit n s kin, thut ng và ni dung sang thông hiu các quá trình; t lí thuyt sang vn dng lí thuyt; t ch l thuc vào GV sang c trao quyn. — Nhng th thách c th GV s gp phi khi dy hc theo d án là: + Nhn din các tình hung em li s thành công cho d án. + Cu trúc các vn thành nhng c hi hc tp. + Hp tác cùng ng nghip phát trin các d án liên môn. + Qun lí quá trình hc. + Tích hp công ngh hp lí. + Phát trin các phng pháp ánh giá thc t. — Dy hc d án hay phng pháp dy hc d án là mt phng pháp dy hc, trong ó ngi hc thc hin mt nhim v phc hp, có s kt hp gia lí thuyt và thc tin, thc hành. Nhim v này c ngi hc thc hin vi tính t lc cao trong quá trình hc tp, t vic xác nh mc ích, lp k hoch, n vic thc hin d án, kim tra, iu chnh, ánh giá quá trình và kt qu thc hin. — Phng pháp dy hc theo d án có các c im sau: + nh hng vào ngi hc: • Chú ý n hng thú và tính t lp cao ca ngi hc: Ngi hc c trc tip tham gia chn tài, ni dung hc tp phù hp vi kh nng và hng thú ca cá nhân, khuyn khích tính tích cc, t lp, tính trách nhim, s sáng to ca ngi hc. GV óng vai trò là ngi t vn, hng dn và giúp . • Ngi hc c cng tác làm vic, la chn nhim v phù hp: Các d án c thc hin theo nhóm, có s cng tác và phân công công vic gia các thành viên trong nhóm, rèn luyn tính sn sàng và k nng cng GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 131
36. tác làm vic gia các thành viên tham gia, gia GV và ngi hc cng nh các lc lng xã hi tham gia vào d án. + nh hng vào thc tin: • Gn lin vi hoàn cnh: Ch d án xut phát t tình hung ca thc tin, i sng xã hi và phù hp vi trình ca ngi hc. • Có ý ngha thc tin xã hi: Các d án gn vic hc tp trong nhà trng vi thc tin i sng xã hi, vi a phng và vi môi trng s mang li tác ng xã hi tích cc. • Kt hp gia lí thuyt và thc hành: Qua quá trình tham gia d án, ngi hc s c kim tra, cng c, m rng hiu bit v lí thuyt cng nh rèn luyn k nng hành ng và kinh nghim thc tin. • D án mang ni dung tích hp: Kt hp tri thc ca nhiu môn hc hay lnh vc khác nhau gii quyt mt vn mang tính phc hp. + nh hng vào sn phm: Các sn phm to ra, không gii hn trong thu hoch lí thuyt, mà còn to ra sn phm vt cht ca hot ng thc tin, thc hành. Nhng sn phm này có th s dng, công b, gii thiu. — Các giai on ca phng pháp dy hc d án: + Giai on 1: Chn tài và xác nh mc ích ca d án. GV và ngi hc cùng xut, xác nh tài và mc ích d án, chú ý n vic liên h hoàn cnh thc tin xã hi và i sng, chú ý n hng thú ngi hc cng nh ý ngha xã hi ca tài. + Giai on 2: Xác nh cng, k hoch thc hin. Cn xác nh công vic cn làm, thi gian d kin, d kin vt liu, kinh phí, phng pháp tin hành và phân công cho mi thành viên trong nhóm. + Giai on 3: Thc hin d án, chú ý n sn phm. Thc hin các hot ng trí tu và hot ng thc tin, thc hành, nhng hot ng này xen k và tác ng qua li ln nhau. Kin thc lí thuyt, các phng án gii quyt vn c th nghim qua thc tin. Trong quá trình ó, sn phm ca d án và thông tin mi c to ra. + Giai on 4: Thu thp kt qu và công b sn phm. Kt qu thc hin d án có th vit di dng thu hoch, báo cáo, lun vn và c gii thiu công b. Sn phm có th là vt cht c to ra hoc hành ng phi vt cht. + Giai on 5: ánh giá d án. GV và ngi hc ánh giá quá trình thc hin kt qu cng nh kinh 132 | MODULE TH 41
37. nghim t c. T ó rút ra nhng kinh nghim cho vic thc hin các d án tip theo. Kt qu d án có th c ánh giá t bên ngoài. Vic phân chia các giai on trên ch có tính tng i. Trong thc t chúng có th xen k và thâm nhp ln nhau. Vic t kim tra, iu chnh cn c thc hin trong tt c giai on ca d án, phù hp cu trúc, nhim v ca tng d án khác nhau. — Phân loi phng pháp dy hc d án: + Phân loi theo s tham gia ca ngi hc: Cá nhân, nhóm HS, mt lp hc hay mt khi lp. + Phân loi theo s tham gia ca GV: D án di s hng dn ca mt GV hay ca nhiu GV. + Phân loi theo qu thi gian: • D án nh: Thc hin trong mt s gi hc. • D án trung bình: Thc hin trong mt s ngày. • D án ln: Thc hin vi qu thi gian ln, có th kéo dài nhiu tun. + Phân loi theo nhim v: • D án tìm hiu (kho sát thc trng i tng). • D án nghiên cu (gii quyt vn , gii thích hin tng). • D án kin to (to ra sn phm vt cht hành ng thc tin nh trng bày, biu din ). + u im: • Gn lí thuyt vi thc hành, t duy và hành ng, nhà trng và xã hi, giúp vic hc tp trong nhà trng ging hn vi vic hc tp trong th gii tht, cùng mt ni dung nhng theo nhng cách khác nhau. • Kích thích ng c, hng thú hc tp, phát huy tính t lc, tính trách nhim. • Phát trin nng lc sáng to, nng lc gii quyt các vn phc hp, thúc y suy ngh sâu hn khi gp các vn khác nhau. • Rèn luyn nng lc cng tác làm vic ca ngi hc. + Hn ch: • Dy hc d án òi hi nhiu thi gian, nó không th thay th phng pháp thuyt trình trong vic truyn th nhng tri thc lí thuyt h thng. • Hot ng thc hành, thc tin khi thc hin dy hc d án òi hi phng tin vt cht và tài chính phù hp. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 133
38. + Mt s lu ý: • Các d án hc tp cn góp phn gn vic hc tp trong nhà trng vi thc tin i sng, xã hi. • Nhim v d án cn cha ng nhng vn phù hp vi trình và kh nng ca HS. • HS c tham gia chn tài, ni dung hc tp phù hp vi kh nng và hng thú cá nhân. • Ni dung d án có s kt hp tri thc ca nhiu lnh vc hoc môn hc khác nhau nhm gii quyt mt vn mang tính phc hp. • Các d án hc tp thng c thc hin theo nhóm, trong ó có s cng tác làm vic và s phân công công vic gia các thành viên trong nhóm. • Sn phm ca d án không gii hn trong nhng thu hoch lí thuyt; sn phm này có th s dng, công b, gii thiu. 7. Một số kĩ thuật dạy học tích cực * K thut chia nhóm: Có nhiu cách chia nhóm khác nhau: — Theo s im danh, theo các màu sc, theo các loài hoa, các mùa trong nm — Theo biu tng. — Theo hình ghép. — Theo s thích. — Theo tháng sinh. — Theo trình . — Theo gii tính. — Ngu nhiên. * K thut giao nhim v: — Giao nhim v phi c th, rõ ràng: + Nhim v giao cho cá nhân/nhóm nào? + Nhim v là gì? + a im thc hin nhim v âu? + Thi gian thc hin nhim v là bao nhiêu? + Phng tin thc hin nhim v là gì? + Sn phm cui cùng cn có là gì? + Cách thc trình bày/ ánh giá sn phm nh th nào? 134 | MODULE TH 41
39. — Nhim v phi phù hp vi: + Mc tiêu hot ng. + Trình hc viên. + Thi gian, không gian hot ng. + C s vt cht, trang thit b. * K thut t câu hi: S dng câu hi có hiu qu em li s hiu bit ln nhau gia HS — GV và HS — HS. K nng t câu hi càng tt thì mc tham gia ca HS càng nhiu; HS s hc tp tích cc hn; vic tp hun s thành công hn. — Mc ích s dng câu hi: + Kích thích, dn dt HS suy ngh, khám phá tri thc mi, to iu kin cho HS tham gia vào quá trình dy hc. + Kim tra, ánh giá kin thc, k nng ca HS và s quan tâm, hng thú ca các em i vi ni dung hc tp. + Thu thp, m rng thông tin, kin thc. — Câu hi óng và câu hi m: + Câu hi óng là câu hi mà câu tr li là có hoc không, úng hoc sai hoc là câu hi ch có mt câu tr li úng. Dng câu hi này òi hi các kin thc các kin thc thông tin cn c nh li, tái hin li. Dng câu hi này thng c s dng ánh giá. Hình thc câu hi: thng s dng cm t hi ngt quãng nh: úng sai? có không? ã cha? + Câu hi m là câu hi có th a ra nhiu cách tr li và òi hi câu tr li vi nhiu chi tit hoc phi gii thích. Dng câu hi này òi hi HS a ra ý kin, quan im, quan nim riêng. Câu hi này thng c s dng hng dn gi m và phát trin t duy cho HS. Hình thc câu hi: thng s dng nhng t hi: Nh th nào? Th nào? Ra sao? Vì sao? — Yêu cu khi t câu hi: + Liên quan n vic thc hin mc tiêu hot ng. + Ngn gn. + Rõ ràng, d hiu. + úng lúc, úng ch. + Phù hp vi trình HS. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 135
40. + Kích thích suy ngh ca HS. + Phù hp vi thi gian thc t. + Sp xp theo trình t t d n khó, t n gin n phc tp. + Không hi nhiu vn cùng mt lúc. * K thut khn tri bàn: — HS c chia thành các nhóm 4 ngi. Mi nhóm s có mt t giy A 0 t trên bàn, nh là mt chic khn tri bàn. 4 thành viên ca nhóm s ngi i din vi mt cnh ca “khn tri bàn”. — u tiên, mi thành viên s suy ngh và lit kê tt c các ý tng ca mình vào phn cnh “khn tri bàn” trc mt mình. — Sau ó nhóm s tho lun và tìm ra nhng ý tng chung a vào gia “khn tri bàn”. * K thut 635 (XYZ): — Mi nhóm 6 ngi, mi ngi vit 3 ý kin trên mt t giy trong vòng 5 phút v cách gii quyt mt vn và tip tc chuyn cho ngi bên cnh. — Tip tc nh vy cho n khi tt c mi ngi u vit ý kin ca mình, có th lp li vòng khác. — Con s 6 — 3 — 5 có th thay i. ây là mt dng c th ca k thut XYZ, trong ó XYZ là các con s có th t quy nh. * K thut “b cá”: K thut “b cá” là mt k thut dùng cho tho lun nhóm, trong ó nhóm HS ngi gia lp và tho lun vi nhau. Nhng HS khác trong lp ngi xung quanh vòng ngoài theo dõi cuc tho lun ó và ghi chép. Sau khi kt thúc cuc tho lun thì HS quan sát a ra nhng nhn xét v cách ng x ca nhng HS tho lun. Trong quá trình tho lun, nhng ngi quan sát và nhng ngi tho lun s thay i vai trò vi nhau. * K thut phòng tranh: — Tt c các thành viên phác ho nhng ý ngh u tiên v cách gii quyt vn trên mt t bìa, ri dán lên bàn hay lên tng nh mt trin lãm tranh. — Trong mt vòng “trin lãm tranh” mi mt thành viên trình bày suy ngh ca mình v cách gii quyt (giai on tp hp). — Trong giai on th hai ca vic tìm li gii cá nhân, các phng án gii quyt tip tc c tìm kim. 136 | MODULE TH 41
41. — Trong giai on ánh giá, tt c các phng án gii quyt c tp hp li và tìm phng án ti u. * K thut công on: — HS c chia thành các nhóm, mi nhóm c giao gii quyt mt nhim v khác nhau. Ví d: nhóm 1 — tho lun câu A; nhóm 2 — tho lun câu B; nhóm 3 — tho lun câu C; nhóm 4 — tho lun câu D — Sau khi các nhóm tho lun và ghi kt qu tho lun vào giy A 0, các nhóm s luân chuyn giy A 0 ghi kt qu tho lun cho nhau. C th là: nhóm 1 chuyn cho nhóm 2; nhóm 2 chuyn cho nhóm 3; nhóm 3 chuyn cho nhóm 4; nhóm 4 chuyn cho nhóm 1. — Các nhóm c và góp ý kin b sung cho nhóm bn. Sau ó li tip tc luân chuyn kt qu cho nhóm tip theo và nhn tip kt qu t mt nhóm khác góp ý. — C nh vy cho n khi các nhóm ã nhn li c t giy A 0 ca nhóm mình cùng vi các ý kin góp ý ca các nhóm khác. Tng nhóm s xem và x lí các ý kin ca các bn hoàn thin li kt qu tho lun ca nhóm. Sau khi hoàn thin, nhóm s treo kt qu tho lun lên tng lp hc. * K thut ng não (còn gi là công não): ng não là k thut giúp cho HS trong mt thi gian ngn ny sinh c nhiu ý tng mi m, c áo v mt ch nào ó. Các thành viên c c v tham gia mt cách tích cc, không hn ch các ý tng (nhm to ra cn lc các ý tng). — ng não thng c: + Dùng trong giai on gii thiu vào mt ch . + S dng tìm các phng án gii quyt vn . + Dùng thu thp các kh nng la chn và suy ngh khác nhau. — ng não có th tin hành theo các bc sau: + GV nêu câu hi hoc vn (có nhiu cách tr li) cn c tìm hiu trc c lp hoc trc nhóm. + Khích l HS phát biu và óng góp ý kin càng nhiu càng tt. + Lit kê tt c mi ý kin lên bng hoc giy to không loi tr mt ý kin nào, tr trng hp trùng lp. + Phân loi các ý kin. + Làm sáng t nhng ý kin cha rõ ràng. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 137
42. + Tng hp ý kin ca HS và rút ra kt lun. — ng não có u im: + D thc hin. + Không tn kém. + S dng c hiu ng cng hng, huy ng ti a trí tu ca tp th. + Huy ng c nhiu ý kin. + To c hi cho tt c thành viên tham gia. — Mt s lu ý khi s dng k thut ng não: + Câu hi ng não phi to ra nhiu cách suy ngh, nhiu cách gii quyt. + K thut ng não c bit phù hp vi các ch ít nhiu ã quen thuc trong thc t cuc sng ca HS. + Các ý kin phát biu nên ngn gn bng mt t hay mt câu tht ngn. + GV không nên ánh giá và phê phán trong quá trình thu thp ý tng ca các thành viên. + Cn liên h vi các ý tng ã c trình bày. + Khuyn khích s lng các ý tng. + Cho phép s tng tng và liên tng. * K thut 3 × 3 × 3: K thut 3 × 3 × 3 thng c s dng ly thông tin phn hi ca HS sau mt hot ng. Cui hot ng, GV có th yêu cu mi HS vit/nói: — 3 iu các em cho là tt hoc cm thy hài lòng. — 3 iu các em cho là cha tt hoc cm thy cha hài lòng. — 3 iu các em mun thay i hoc b sung. * K thut “Trình bày mt phút”: — GV t chc cho HS có c hi tng kt li nhng gì ã tri nghim bng các bài trình bày ngn gn và cô ng vi các bn cùng lp. Qua ó, các em có c hi tng kt kin thc và t nhng câu hi v nhng iu còn bn khon, thc mc. GV nên cho các em vài phút tr li các câu hi sau: iu quan trng nht các em hc c hôm nay là gì? Theo các em, vn gì là quan trng nht mà cha c gii áp? * K thut “Chúng em bit 3”: Các HS c lp thành các nhóm 3 ngi, trong vòng 10 phút, các em s tho lun v nhng gì mà các em bit v ch này. Sau ó, các em chn 138 | MODULE TH 41
43. ra 3 im trình bày vi c lp. Mi nhóm s c mt em lên trình bày v c 3 im nói trên. * K thut “Bn t duy”: K thut này có ngha là HS vit mt ý tng chính gia ri ngh ra các ý tng mi có liên quan xoay quanh ý tng trung tâm nói trên. Bng cách tp trung vào các ý tng chính vit bng ngôn ng ca mình, ri sau ó phát trin các nhánh và mi liên h gia các ý tng này, chính là ngi hc ang lp bn kin thc theo cách s giúp h hiu và nh thông tin mi. Câu hi 1: Nhng phng pháp nào c s dng trong các hot ng giáo dc k nng sng? Câu hi 2: Bn gp khó khn nào khi s dng phng pháp dy hc theo d án? Bn hãy k nhng phng pháp bn hay s dng? Nhng phng pháp nào bn cha bao gi dùng và ti sao không s dng? BÀI TẬP 1. Anh/ Ch hãy lit kê các phng pháp có th s dng khi t chc hot ng vn ngh chào mng ngày mng 8 tháng 3 nhm giáo dc KNS. 2. Anh/ Ch hãy lit kê các phng pháp có th s dng khi t chc hot ng ón chào nm mi. 3. Anh/ Ch hãy lit kê các phng pháp có th s dng khi t chc hot ng hi cây mùa xuân. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 139
44. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ Anh/ Ch hãy vui lòng cho bit ý kin v các vn sau: 1. Nhng hot ng nào anh/ ch d hiu ni dung vn ? 1 2 3 4 5 2. Nhng hot ng nào anh/ ch d thc hin? 1 2 3 4 5 3. Anh/ Ch ngh b sung nhng vn nào? 140 | MODULE TH 41
45. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. B Giáo dc và ào to, Thông t s 41/2010/TT—BGDT ngày 30/12/2010 ban hành iu l trng tiu hc, 2010. 2. B Giáo dc và ào to, Vn bn s 4919/BGDT—GDTH ngày 17 tháng 8 nm 2010 v hng dn thc hin nhim v nm hc 2010 — 2011 i vi giáo dc tiu hc, 2010. 3. B Giáo dc và ào to, Chng trình giáo dc ph thông — Cp Tiu hc , Hà Ni, NXB Giáo dc, 2006. 4. B Giáo dc và ào to, Chng trình giáo dc ph thông — Hot ng giáo dc ngoài gi lên lp , Hà Ni, NXB Giáo dc, 2006. 5. K yu hi tho quc gia v cht lng giáo dc và giáo dc k nng sng , B Giáo dc và ào to — UNESCO, Hà Ni, 23—25/9/2003, tr 170—180. 6. Giáo dc k nng sng Vit Nam , Vin Chin lc và chng trình giáo dc, Hà Ni, 2006. 7. Giáo dc k nng sng trong các môn hc tiu hc , Tài liu dành cho GV, lp 1, 2, 3, 4, 5, B Giáo dc và ào to, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 8. Giáo dc li sng lp 1 , Tài liu dùng cho GV trng thc nghim, Vin Khoa hc Giáo dc Vit Nam, 2009. 9. Lu Thu Thu (Ch biên), Hng dn t chc các hot ng giáo dc ngoài gi lên lp cho HS lp 1, 2, 3, 4, 5 , NXB Giáo dc, 2010. 10. Lu Thu Thu, C s khoa hc ca vic xây dng chng trình hot ng giáo dc ngoài gi lên lp tiu hc (V2005—20), Hà Ni, Vin Khoa hc Giáo dc Vit Nam, 2007. 11. Life skills education for children in school , Geneva, WHO, 1997. 12. Stocktaking of UNICEF supported life skills based education programmes , UNICEF, 2007. 13. Hanoi International School, Elementary After School Activities, Quarter 1, 2, 3, 4, School year 2010 — 2011. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC | 141
46. 142 | MODULE TH 41