Một số vấn đề trong phát triển hạt dẻ Trùng Khánh - Một đặc sản nông sản của tỉnh Cao Bằng

Nội dung text: Một số vấn đề trong phát triển hạt dẻ Trùng Khánh - Một đặc sản nông sản của tỉnh Cao Bằng

1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ TRONG PHÁT TRIỂN HẠT DẺ TRÙNG KHÁNH - MỘT ĐẶC SẢN NÔNG SẢN CỦA TỈNH CAO BẰNG 发展重庆板栗——高平省农业特产之一的若干问题 Chử Bá Quyết Trường Đại học Thương mại 商业大学 杵伯玦 Tóm tắt Phát triển kinh tế nông nghiệp, phát triển hoạt động thương mại đối với nông sản, đặc biệt là đặc sản địa phương luôn được các chính quyền địa phương chú trọng. Tuy nhiên, đối với hạt dẻ Trùng Khánh - một đặc sản nông sản Cao Bằng vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Bài viết trình bày một số vấn đề và giải pháp khuyến nghị trong phát triển loại đặc sản này. Từ khóa: Cao Bằng, nông sản, đặc sản, hạt dẻ Trùng Khánh, sản xuất, chuỗi cung ứng, chuỗi thương mại. 摘要 农业经济和农产品贸易活动特别是当地农业特产的发展一直得到当地政府着重 关怀。然而，重庆板栗——高平省一个农业特产仍未得到应有的关心。本文提出发展 这个特产的一些问题和措施的建议。 关键词：高平省，农产品，特产，重庆板栗，生产，供应链，商业连锁 1. Giới thiệu về nông sản đặc sản tỉnh Cao Bằng Cao Bằng là tỉnh địa đầu của Việt Nam, một tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Việt Nam. Phía Tây giáp tỉnh Tuyên Quang và Hà Giang, phía nam giáp Bắc Kạn và Lạng Sơn. Phía Bắc và phía Đông giáp các địa cấp thị Bách Sắc và Sùng Tả của Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, Trung Quốc. So với các địa phương khác của Việt Nam, Cao Bằng là một trong những tỉnh có khí hậu trong lành và ít ô nhiễm nhất. Với địa hình núi non trùng điệp, rừng núi chiếm hơn 90% diện tích của tỉnh, thiên nhiên còn nhiều nét hoang sơ, nguyên sinh, có lẽ cũng là lí do Cao Bằng đã và đang còn bảo tồn nhiều đặc sản núi rừng như rau dạ hiến, trám đen, hạt dẻ Trùng Khánh Hiện nay, chưa có số liệu thống kê đầy đủ về giá trị kinh tế mà các đặc sản đem lại, tuy nhiên, các đặc sản lại có giá trị rất quan trọng đối với phát triển kinh tế, thương mại, và đặc biệt là phát triển du lịch của tỉnh Cao Bằng. Nói đến đặc sản, có nhiều quan điểm khác nhau, nhưng cách hiểu phổ biến hiện nay về đặc sản là tên gọi chỉ chung về những sản vật, sản phẩm, hàng hóa, thường là nông sản, mang tính đặc thù hoặc có nhiều điểm đặc biệt, riêng có mà xuất xứ từ những vùng, miền, địa phương và tạo nên những nét đặc trưng của một vùng, miền hay một địa phương nào đó. Khái niệm đặc sản cũng không nhất thiết chỉ về những sản phẩm, sản vật được ra đời đầu tiên tại vùng, miền hay địa phương nhưng nó phải mang tính chất thông dụng, phổ biến tại địa 590
2. phương hay có chất lượng cao hơn hẳn những sản phẩm cùng loại và được nhân dân địa phương coi như sản phẩm truyền thống của địa phương mình. Theo tiếng Anh, khái niệm đặc sản (local food) là một phần của khái niệm mua bán hàng hóa địa phương và nền kinh tế địa phương, và thường được những chế độ ưu đãi để mua hàng hoá sản xuất trong nước, vùng miền sản xuất. Đặc sản cũng không chỉ đơn thuần là một khái niệm địa lý dù những sản phẩm này có chứa những chỉ dẫn địa lý về vùng, miền, quốc gia nó xuất xứ. Như vậy, đặc sản nông sản là sản phẩm trong nông nghiệp của địa phương do những điều kiện tự nhiên, khí hậu, thổ nhưỡng và chế biến của địa phương để tạo ra những hàng hóa đặc trưng nhất, mà tên đặc sản đó trở lên nổi tiếng. Tên gọi đặc sản thường gắn với tên địa phương, nơi sản vật đó được tạo ra tự nhiên và lao động của con người. Là một tỉnh miền núi, với những điều kiện tư nhiên, khí hậu đặc thù, Cao Bằng cũng có khá nhiều sản vật nông sản đặc biệt được truyền lại qua nhiều đời, trong đó có những sản vật đã có thương hiệu, tên tuổi nổi tiếng khắp nước, và trên thế giới. Dưới đây là tổng hợp một số đặc sản nông sản của Cao Bằng. Bảng 1. Tổng hợp một số đặc sản nông sản của Cao Bằng Tên đặc sản Mô tả giới thiệu về đặc sản Rau dạ hiến Đây là loại rau rất đặc biệt bởi chúng chỉ mọc trên núi đá, có lẽ chính vì vậy mà hương vị của loại rau này cũng rất khác lạ. Rau có vị thơm nồng, vừa giòn, ngọt, lại bùi béo. Ngoài giá trị ẩm thực, loại rau này còn có tác dụng chữa bệnh rất tốt. Hạt dẻ Trùng Hạt dẻ Trùng Khánh - Cao Bằng là loại hạt dẻ to, tròn, béo ngậy và Khánh thơm ngon không nơi nào có được. Dù chế biến theo cách luộc, rang hay nấu cùng thực phẩm khác hạt dẻ nơi đây vẫn giữ được hương vị rất đặc trưng Trám đen Trám đen là món ăn cực kì dân dã của người Cao Bằng, tuy nhiên đối với các du khách thì lại là một đặc sản vô cùng mới lạ. Trám có cùi dày, mùi thơm đặc trưng, ăn có vị bùi lại rất lạ miệng. Đặc biệt trám có thể bảo quản được rất lâu để dùng dần nên rất được khách du lịch ưa chuộng. Lạp sườn Lạp sườn và thịt hun khói là món ăn phổ biến của người dân miền núi trong đó có Cao Bằng. Hương vị lạp sườn nơi này có vị đậm đà của thịt nạc đã được tẩm ướp các loại gia vị, mùi thơm của thịt hun khói và có cả vị chua của lá mắc mật, gừng núi. Lạp sườn dễ dàng chế biến bằng cách rán vàng đều hoặc nướng trên than hoa nên cực kì thích hợp để làm quà tặng, vừa giản dị lại vô cùng độc đáo. Bánh Khảo Bánh khảo là loại bánh truyền thống của người Cao Bằng. Với nguyên liệu làm bánh từ bột gạo nếp kết hợp với thịt mỡ, lạc hoặc vừng rang làm nhân trải qua nhiều công đoạn cuối cùng bánh khảo có mùi thơm ngon, để lâu mà không bị hỏng. Đặc biệt người dân địa phương thường làm bánh này vào những dịp lễ Tết để mời bạn bè. 591
3. Tên đặc sản Mô tả giới thiệu về đặc sản Cá chiên song Gâm Loại cá lăng màu đen này vốn được một ông chủ quán chả cá Lã Vọng đánh giá là ngon nhất để làm chả cá. Lòng cá được người sành ăn cho là thứ ngon nhất trên đời. Cá chiên có con đến vài chục kg, là loại khó bắt vì chuyên sống trong hang ngầm dưới sông. Người đi câu thường đóng cả lán trại thường xuyên để đợi cá, đến khi câu được con nào là có người đến tận chỗ mua. Bò gác bếp Món thịt bò gác bếp, thịt được tẩm ướp bằng các gia vị như muối, nước gừng, rượu trắng. Trước khi ướp, thịt được khía vài đường trên miếng thịt cho gia vị ngấm đều. Sau khi ướp xong dùng lạt tre tươi xâu thịt thành từng xâu rồi treo trên gác bếp. Các món từ ong vò Nhộng ong sau khi được tách ra khỏi tổ thân tròn, béo mập rất mềm và vẽ trắng mọng. Để món ăn được ngon thì phải xào với măng chua, ăn vừa béo, giòn, ngọt, chua, theo mọi người nói có lẽ là món ăn làm từ côn trùng ngon nhất. Ngoài xào măng ong còn được nấu cháo. Vào mùa thu chính là mùa ăn ong tại Cao Bằng. Ong được bắt cả ổ, con lớn thì bán hay ngâm rượu, con nhỏ thì chế biến món ăn. Phở chua Cao Bằng Phở chua Cao Bằng ngon bởi vì bánh có độ dẻo, kết hợp với độ béo của thịt ba chỉ, vịt quay và còn có vị ngậy của mỡ vịt, vị chua cay của măng ớt Ăn vào lúc thời tiết hơi lạnh thì thấy rất ấm áp, mùa nóng lại có cảm giác mát lạnh. Khi mà ăn hết tô, có vị chua đọng lại nên vẫn cảm thấy muốn ăn thêm. Ăn lần đầu còn lạ miệng, đến lần hai, lần ba sẽ trở nên nghiện hương vị độc đáo của nó. Bánh trứng kiến Cứ vào khoảng tháng bốn tháng năm, người dân tộc Tày tỉnh Cao Bằng lại cùng nhau vào rừng tìm trứng kiến đen mang về làm bánh. Bánh Trứng kiến được làm từ bột nếp và lá non cây vả. Trứng kiến đen rất béo, có hàm lượng protein cao. Măng ngâm ớt Măng ngâm ớt là món gia vị xuất hiện phổ biến trong các gia đình và quán ăn của người Cao Bằng. Người ta chỉ dùng măng ớt để ăn với canh bánh cuốn và phở, nước chấm, các món canh khác Trong những ngày mùa đông giá buốt, trong những bữa cơm, bát phở nếu có thêm vài lát măng ớt sẽ làm cho cái lạnh tự dưng biến mất, trong người dâng lên một cảm giác nồng ấm, phấn chấn thật dễ chịu. Măng ớt còn mang đến một hương vị khó quên và tinh tế cho ẩm thực Cao Bằng với những hương vị cay, ngọt, chua, hăng hăng của ớt, măng hòa trộn vào nhau. Nguồn: Tổng hợp của tác giả Khó có thể phủ nhận các giá trị kinh tế, thương mại và du lịch của sản vật đặc sản mang lại. Nếu biết khai thác, các đặc sản sẽ đem lại những giá trị kinh tế to lớn cho địa phương, đặc biệt trong quy hoạch, phát triển chuỗi giá trị thương mại đối với đặc sản. Ngược lại, không biết khai thác, bảo tồn, phát triển, quy hoạch thành chuỗi giá trị thương mại, đặc 592
4. sản địa phương có thể thành địa điểm hoặc thương hiệu để người khác sử dụng bất lợi. Và hậu quả lớn hơn, đặc sản có thể mất đi bởi việc lợi dụng thương hiệu của các chủ thể kinh doanh khác, mà việc khôi phục lại đòi hỏi rất tốn kém thời gian và chi phí. 2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận nghiên cứu là phương pháp duy vật biện chứng. Phương pháp nghiên cứu cụ thể là phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích. Trên cơ sở tổng hợp lí thuyết về đặc sản nông sản, giới thiệu khái quát về tỉnh Cao Bằng, tổng hợp một số đặc sản nông sản tỉnh Cao Bằng, đặc biệt là đặc sản nông sản hạt dẻ Trùng Khánh. Qua phân tích một số đặc tính của cây dẻ Trùng Khánh, thực trạng sản xuất, gieo trồng, thu hái, và hoạt động thương mại, để làm rõ những ưu điểm và bất cập của cây trồng này, từ đó bài viết đề xuất những kiến nghị hữu ích để phát triển cây hạt dẻ trong thời gian tới năm 2020. 3. Thực trạng về cây hạt dẻ Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng 3.1. Khái quát về cây hạt dẻ Trùng Khánh Cây hạt dẻ Trùng Khánh được trồng ở huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng. Cây hạt dẻ Trùng Khánh, Cao Bằng hay còn gọi là cây dẻ ván, là giống cây thích hợp với đất đồi, sườn núi, đất nương rẫy cũ, thích hợp với khí hậu lạnh. Tên khoa học của cây hạt dẻ là Castanea Mollissima. Cây được trồng bằng hạt. Để có cây tốt cho năng suất cao, cần chú ý lựa chọn những cây giống khỏe mạnh, sai quả, hạt to. Sau khi thu hái, hạt giống cần được bảo quản tốt, không gieo trồng ngay, để tránh sâu bệnh. Về thời gian cây sinh trưởng và trưởng thành, cây con giống được trồng đúng kĩ thuật, và chăm sóc sẽ cho thu hoạch sau 5 đến 7 năm. Trung bình, 1 héc ta cây trưởng thành cho từ 7 đến 8 tạ hạt thu hoạch mỗi năm. Ngoài ra, để tăng sản lượng và chất lượng, ngoài khâu chọn giống cần có chế độ bón phân, tưới nước, chăm sóc, tỉa cành, tạo tán hợp lí. Hạt dẻ giàu dinh dưỡng, gồm tinh bột, protein, chất béo, vitamin B1, B2, C và các khoáng chất can xi, sắt. Hạt dẻ có công dụng bổ thận, khỏe xương, có thể làm thuốc chữa bệnh. Hạt dẻ Trùng Khánh khác biệt với các loại hạt dẻ khác, như hạt dẻ Trung Quốc, hạt dẻ Lạng Sơn, hạt dẻ Quảng Uyên bởi tính chất và chất lượng đặc thù của nó. Hạt dẻ Trùng Khánh khi thu hoạch có kích thước gấp 5-6 lần hạt dẻ rừng. Cây hạt dẻ Trùng Khánh có giá trị kinh tế cao. So với các cây trồng khác tại địa phương như ngô, sắn, giá trị kinh tế của cây hạt dẻ Trùng Khánh thường cao gấp từ 3 đến 5 lần. 3.2. Thực trạng sản xuất hạt dẻ Trùng Khánh Hạt dẻ Trùng Khánh là sản phẩm nông sản, do đó việc sản xuất hạt dẻ Trùng Khánh chủ yếu theo phương pháp trồng trọt, chăm sóc và thu hái. Như trình bày ở trên, cây hạt dẻ Trùng Khánh được trồng ở huyện Trùng Khánh. Tuy nhiên, trong số 19 xã, 1 thị trấn của huyện Trùng Khánh, hiện nay cây hạt dẻ được trồng chủ yếu tại 6 xã chính là xã Chí Viễn, xã Khâm Thành, xã Đình Phong, xã Ngọc Khê, xã Phong Châu và xã Đình Minh. Mặc dù trồng cây dẻ Trùng Khánh được đánh giá là cây mũi nhọn của huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng nhưng trong những năm qua, cây dẻ Trùng Khánh chưa được chú trọng phát triển và đầu tư đúng mức. Từ năm 2001, Ủy ban nhân dân tỉnh Cao Bằng đã phê duyệt Dự án trồng hạt dẻ ở 3 huyện Trùng Khánh, Quảng Uyên, Hạ Lang với tổng diện tích 2.500 ha, tuy nhiên, dự án này chưa thực hiện thành công. Riêng đối với huyện Trùng Khánh, từ 593
5. năm 2005, Hội đồng nhân dân huyện cũng đã xác định “cây hạt dẻ là cây thế mạnh trong chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn, cây chủ lực giảm nghèo cho hộ nông dân”. Tuy vậy, diện tích trồng cây dẻ không tăng. Tính đến thời điểm hiện tại, tổng diện tích cây hạt dẻ (chủ yếu trưởng thành) là khoảng 250 héc ta. Với năng xuất khoảng 8 tạ/ha, tổng sản lượng hạt dẻ thu hoạch vào khoảng 200 tấn/năm Theo ý kiến một số cán bộ Ủy ban nhân dân huyện Trùng Khánh, những năm qua diện tích trồng cây hạt dẻ không tăng là do nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân chủ yếu là do người dân chưa thật sự vào cuộc nên các dự án trồng cây hạt dẻ không đạt hiệu quả. Đa số người dân trồng cây hạt dẻ vẫn theo tập quán cũ, và tự phát. Mặc dù hầu hết các hộ gia đình trồng cây dẻ đã được tập huấn kỹ thuật trồng và chăm sóc cây hạt dẻ, song họ đều không mặn mà với việc áp dụng kỹ thuật, vì vậy năng suất không cao. Mặc dù hạt dẻ Trùng Khánh đã có thương hiệu nhưng chưa có các giải pháp để bảo vệ và phát huy thương hiệu. Không có tổ chức nào trên địa bàn đứng ra đại diện thu mua để tiêu thụ, bảo vệ thương hiệu nên hạt dẻ Trùng Khánh bị các thương lái trà trộn với hạt dẻ có nguồn gốc từ Trung Quốc đem bán ảnh hưởng không nhỏ tới uy tín thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh. Trong khi giá bán hạt dẻ Trung Quốc chỉ bằng 50% đến 70% giá bán hạt dẻ Trùng Khánh, và do không kiểm soát được chất lượng, người trồng hạt dẻ lại càng thiếu mặn mà với cây này. Do hạt dẻ trồng chưa đúng kỹ thuật, thiếu chăm sóc, nên năng xuất thu hoạch còn thấp. Ngoài ra, do thiếu quy hoạch đầu ra, dẫn tới hạt dẻ cũng như bất kì nông sản nào, xảy ra tình trạng được mùa thì mất giá, và mất mùa thì được giá. Do đó, khi hạt dẻ được mùa thu hoạch, giá hạt dẻ xuống thấp thì một số hộ dân trồng cây hạt dẻ đã chặt bỏ để chuyển sang trồng cây khác ngắn ngày như ngô, sắn, mặc dù họ biết rằng về giá trị kinh tế thì thấp hơn trồng cây dẻ, nhưng ổn định trồng trọt hơn. Do trên địa bàn chưa có doanh nghiệp, hoặc tổ chức đứng ra đại diện thu mua, thiếu bảo quản sau thu hoạch và chế biến, hạt dẻ sau thu hái không được xử lí sẽ hư hỏng nhanh. Việc thu hái, nhặt hạt dẻ chín rụng cũng tốn nhiều công lao động, và phải rất kịp thời. Ngoài ra, các sản phẩm chế biến từ hạt dẻ còn ít, chưa phong phú, thiếu đầu ra cho người trồng hạt dẻ, vì vậy người trồng hạt dẻ lại càng không chú trọng, đầu tư cho cây hạt dẻ. Tóm lại, với khoảng 15 năm có dự án trồng cây hạt dẻ của Ủy ban nhân dân tỉnh và trên 10 năm quy hoạch, định hướng phát triển cây hạt dẻ là cây mũi nhọn huyện Trùng Khánh, thực trạng trồng trọt về diện tích mới đạt khoảng 10%, về chất lượng và sản lượng cũng được cho là chưa đáp ứng nhu cầu thị trường chỉ riêng trong nước. Cây hạt dẻ chưa thực sự trở thành cây mũi nhọn trong phát triển kinh tế nông nghiệp của địa phương huyện Trùng Khánh nói riêng, và tỉnh Cao Bằng nói chung. 3.3. Thực trạng hoạt động thương mại hạt dẻ Trùng Khánh Hạt dẻ sau thu hoạch theo phương pháp lao động thủ công, chủ yếu là hái và nhặt hạt được các hộ gia đình bán cho các tư thương, những người thu mua để bán tại các chợ đầu mối. Hạt dẻ Trùng Khánh được bán tiêu dùng nội địa là chủ yếu, mặc dù hàng chục năm trước, hạt dẻ Trùng Khánh đã được xuất bán sang Trung Quốc. Ước tính với sản lượng thu hoạch được và giá bán lẻ bình quân tại các chợ đầu mối tại địa phương huyện Trùng Khánh, giá trị kinh tế mà hạt dẻ Trùng Khánh đem lại khoảng 20 tỉ đồng mỗi năm. Đây là một số tiền không lớn trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, đối với 594
6. một huyện của một tỉnh thuộc nhóm các tỉnh có thu nhập thấp, với tổng thu ngân sách tỉnh chưa đạt 1000 tỉ đồng/năm, tỉ lệ hộ nghèo gần mức đứng đầu cả nước, giá trị trên hoàn toàn có ý nghĩa kinh tế. Ngoài ra, với đánh giá thị trường cung ứng và tiêu dùng, sản lượng hạt dẻ Trùng Khánh chưa đáp ứng nhu cầu trong nước. Đối với thị trường ngoài nước, chủ yếu là thị trường Trung Quốc, do hạt dẻ Trùng Khánh xuất bán sang Trung Quốc chủ yếu theo con đường tiểu ngạch, rất khó tính toán được tổng giá trị xuất khẩu trong những năm vừa qua, nhưng thị trường Trung Quốc đối với hạt dẻ Trùng Khánh là thị trường tiềm năng, có thực và rất lớn. Việc quy hoạch trồng hạt dẻ, giữ thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh để tăng thu nhập, giải quyết công ăn việc làm cho người nông dân vẫn thực sự là cần thiết. Khi cây hạt dẻ vẫn là cây đặc sản vùng, có giá trị kinh tế, có thị trường trong nước và hướng xuất khẩu, cây hạt dẻ cần tiếp tục có hướng đi đúng. Những bất cập trong hoạt động sản xuất và thương mại hạt dẻ Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng Từ thực trạng trồng và thu hoạch hạt dẻ, và hoạt động mua bán hạt dẻ Trùng Khánh trong những năm qua cho thấy, tồn tại những bất cập chủ yếu sau: Thứ nhất, thiếu gắn kết sản xuất với thương mại: do vậy, không tìm được đầu ra ổn định, rất khó khuyến khích người trồng. Từ hoạt động trồng trọt cây hạt dẻ đến thu hái, bán và phân phối sản phẩm còn mang tính tự phát, thiếu quy hoạch và kế hoạch. Vì thế, thị trường cung ứng hạt dẻ là yếu kém. Mặc dù hạt dẻ Trùng Khánh có thương hiệu, nhưng không có tổ chức, doanh nghiệp đứng ra bảo vệ. Hậu quả là ngay tại nơi trồng trọt và sản xuất hạt dẻ Trùng Khánh lại bị hạt dẻ nhập từ Trung Quốc lấn át, chiếm lĩnh thị trường, mượn đất và mượn tên bán hàng. Thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh đang bị xâm hại nghiêm trọng. Thứ hai, trong sản xuất, không gắn kết với ứng dụng khoa học kĩ thuật, từ quy hoạch đất đai, chọn giống, gieo trồng, chăm sóc, bón phân, thu nhặt, bảo quản và chế biến. Thực tế, sản phẩm hạt dẻ Trùng Khánh chưa được chế biến thành các loại sản phẩm, hàng hóa đa dạng. Do vậy, khi gặp khó khăn, người trồng cây dẻ không thấy lợi sẽ loại bỏ, thay cây trồng khác. Tính chuyên nghiệp trong trồng trọt, chế biến hạt dẻ trong nhiều năm qua không thay đổi theo hướng tích cực. Thứ ba, thiếu biện pháp đồng bộ trong quy hoạch chính sách, thực hiện và triển khai, giữa cơ quan nhà nước tại địa phương, người trồng cây hạt dẻ, các tiểu thương và cá nhân kinh doanh hạt dẻ. Đáng ra, sau khi có quy hoạch trồng trọt, thì việc triển khai trồng, thu mua, xây dựng thương hiệu, bảo vệ thương hiệu phải thực hiện nghiêm túc, đồng bộ. Trước quy hoạch, phải bắt đầu từ đánh giá thực trạng thị trường, tiêu dùng. Thế nhưng tất cả các hoạt động trên mang tính dời dạc, không sâu kết thành chuỗi giá trị sản xuất và thương mại, dẫn đến hiệu quả sản xuất và thương mại thấp. 3. Một số khuyến nghị đối với phát triển cây hạt dẻ Trùng Khánh tỉnh Cao Bằng Từ thực tế tồn tại bất cập trên, để giữ gìn và phát triển thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh cần tiến hành các bước đồng bộ sau: Trước hết, bảo vệ thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh mà đầu tiên là xây dựng thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh để người tiêu dùng có thể phân biệt được hạt dẻ Trùng Khánh với các loại hạt dẻ khác. Việt Nam đã có văn bản pháp luật về bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với địa danh dùng 595
7. cho đặc sản nông sản địa phương, và nhiều văn bản pháp luật khác trong bảo vệ thương hiệu hàng hóa. Các cơ quan hỗ trợ xây dựng thương hiệu cả địa phương và trung ương. Do vậy, xây dựng thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh chính thức là việc cần kíp trước tiên. Thứ hai, cần gắn kết sản xuất với thị trường hàng hóa mà trước hết là thị trường trong nước, định hướng tới xuất khẩu. Hiện nay, theo đánh giá sơ bộ, sản lượng hạt dẻ Trùng Khánh quá ít so với sức mua và nhu cầu tiêu dùng tại thị trường trong nước, do vậy việc trộn lẫn hạt dẻ Trung Quốc với hạt dẻ Trùng Khánh là rất phổ biến để bán tại thị trường trong nước. Cần gắn kết sản xuất với thị trường, tạo lập chuỗi giá trị thương mại cho mặt hàng nông sản đặc sản này. Thứ ba, cần nhanh chóng quy hoạch phát triển diện tích trồng cây hạt dẻ Trùng Khánh nhằm tăng sản lượng, và phải đảm bảo chất lượng. Hiện nay, huyện Trùng Khánh đang xây dựng Đề án khuyến khích phát triển cây hạt dẻ giai đoạn 2015-2020, theo đó, Trùng Khánh sẽ có khoảng 630 héc ta có khả năng trồng cây hạt dẻ, trong đó đang trồng 242,73 héc ta và có thể mở rộng thêm 387,47 héc ta với tổng ngân sách chi 550 triệu đồng, tập trung tại 6 xã: Chí Viễn, Phong Châu, Đình Minh, Khâm Thành, Ngọc Khê, Đình Phong. Trong triển khai, phải rút kinh nghiệm từ Dự án năm 2001. Phải kết hợp đồng bộ giữa quy hoạch sản xuất, chế biến, quy hoạch thị trường và bảo vệ thương hiệu. Thứ tư, qua sự thất bại và bất cập trong mua bán hạt dẻ những năm qua cho thấy, cần nâng cao nhận thức cho người dân trồng cây hạt dẻ, nhiều hộ dân chỉ thấy lợi trước mắt, hoặc gian dối trong mua bán sản vật này. Các cơ quan chính quyền địa phương, hội nông dân, phòng kinh tế huyện Trùng Khánh cần đẩy mạnh tuyên truyền để nâng cao nhận thức người dân trồng cây hạt dẻ, đặc biệt trong xây dựng, phát triển thương hiệu và phát triển chuỗi cung ứng giá trị cho hạt dẻ Trùng Khánh. Thứ năm, cần gia tăng sự hỗ trợ trên nhiều khía cạnh đối với cây dẻ. Đây là lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, chịu ảnh hưởng yếu tố thời tiết, mùa vụ, rất cần sự hỗ trợ chính quyền địa phương trong tạo quỹ đất, phát triển thủy lợi tạo điều kiện tốt nhất có thể để người dân gieo trồng, chăm sóc thuận lợi. Cũng như trong khâu thu nhặt, chế biến, cần nghiên cứu các công cụ máy móc hỗ trợ người trồng trong thu hái, chế biến, giảm bớt chi phí lao động; để giá thành giảm xuống nhưng chất lượng vẫn đảm bảo. Thứ sáu, cần tìm các nguồn vốn hỗ trợ nông dân trồng cây hạt dẻ, giải quyết vấn đề tài chính cho người dân. Theo ý kiến của các hộ nông dân trồng cây dẻ, đây là cây trồng lâu năm, phải từ 5 năm đến 6 năm mới cho quả, trên 15 năm mới cho năng suất, trong khi đó mức hỗ trợ hiện nay rất thấp (khoảng 250.000 đồng/ha), người trồng cây hạt dẻ không đủ trang trải cho cuộc sống nên chỉ muốn trồng cây ngắn ngày để đảm bảo cuộc sống. Do đó, rất cần nghiên cứu, phương án tăng hỗ trợ đối với người trồng cây dẻ Trùng Khánh. Kết luận Cao Bằng đã và đang mở cửa, hội nhập sâu rộng với cả nước và quốc tế, thể hiện qua các chủ trương phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Cao Bằng tới năm 2020, như chú trọng liên kết vùng, phát triển kinh tế cửa khẩu, thương mại biên giới, phát triển nông nghiệp, khu công nghiệp; phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Thực hiện Nghị quyết Ðại hội đại biểu Ðảng bộ tỉnh lần thứ 17, Cao Bằng đã đạt một số kết quả tích cực. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 9,2%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt gần 18 triệu VND/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng giảm dần tỷ trọng nông, lâm, ngư nghiệp; 596
8. giá trị sản xuất nông nghiệp đạt 35 triệu đồng/ha. Tuy nhiên, Cao Bằng cũng còn nhiều khó khăn, thách thức do điều kiện tự nhiên, điểm xuất phát thấp, tỷ lệ giảm nghèo nhanh nhưng chưa bền vững. Đối với cây hạt dẻ Trùng Khánh, một sản phẩm đặc sản địa phương đã nổi tiếng từ lâu nhưng chưa thực sự có “thương hiệu pháp lý”. Cây hạt dẻ Trùng Khánh đã có đóng góp đem lại sự nổi tiếng cho tỉnh Cao Bằng trên nhiều khía cạnh, kinh tế, thương mại, du lịch, lao động, thu nhập cho người dân địa phương nhưng “cây hạt dẻ Trùng Khánh” chưa được quy hoạch, phát triển đồng bộ, đúng mức. Trong thời gian tới huyện Trùng Khánh, Cao Bằng cần giải quyết đồng bộ nhiều giải pháp để cây hạt dẻ Trùng Khánh có thương hiệu được bảo vệ, đem lại nhiều lợi ích cho địa phương, góp phần xóa đói, giảm nghèo. Trong thời gian đến năm 2020, phải xây dựng được chuỗi giá trị thương mại đối với hạt dẻ Trùng Khánh để cây dẻ Trùng Khánh là cây phát triển kinh tế mũi nhọn thực sự cho huyện Trùng Khánh. Tài liệu tham khảo 1. Abate, G. 2008. “local food economies: driving forces, challenges, and future prospects”, Journal of hunger & environment nutrition, Vol. 3: pp.384-399. 2. BSA, Kết nối doanh nghiệp và nhà sản xuất, địa phương, đặc sản, làng nghề và bạn trẻ khởi nghiệp. 3. Cục Sở hữu trí tuệ (2007), Bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với địa danh dùng cho đặc sản địa phương 4. Edward Goodell (2007), Castanea mollissima: A Chinese Chestnut for the Northeast, Chinese Chestnut. 5. bang.gplist.110.gpopen.1057.gpside.1.asmx 6. 597