Nghiên cứu định lượng các yếu tố ảnh hưởng tới liên kết giữa doanh nghiệp cung ứng trong nước và doanh nghiệp FDI tại Việt Nam

Nội dung text: Nghiên cứu định lượng các yếu tố ảnh hưởng tới liên kết giữa doanh nghiệp cung ứng trong nước và doanh nghiệp FDI tại Việt Nam

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI LIÊN KẾT GIỮA DOANH NGHIỆP CUNG ỨNG TRONG NƯỚC VÀ DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM A QUANTITATIVE STUDY ON THE DETERMINANTS OF THE LINKAGE BETWEEN DOMESTIC SUPPLIERS AND FDI ENTERPRISES IN VIETNAM Ngày nhận bài: 21/06/2021 Ngày chấp nhận đăng: 28/06/2021 Nguyễn Thị Thùy Vinh, Nguyễn Thị Hiền TÓM TẮT Bài báo nghiên cứu các yếu tố quyết định hình thành mối liên kết giữa doanh nghiệp cung ứng trong nước và doanh nghiệp FDI tại Việt Nam bằng số liệu điều tra doanh nghiệp của Tổng cục thống kê năm 2017. Các yếu tố quyết định bao gồm đặc điểm của doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước cũng như chính sách của Chính phủ. Theo ước lượng từ mô hình Probit, các doanh nghiệp FDI hoạt động tại các khu công nghiệp có ít có xu hướng chọn nhà cung cấp trong nước trong khi các doanh nghiệp trong nước nếu hoạt động trong các khu công nghiệp sẽ tăng khả năng trở thành nhà cung cấp cho các doanh nghiệp FDI. Nghiên cứu cho thấy năng lực công nghệ có vai trò quan trọng ảnh hưởng tới khả năng liên kết, các doanh nghiệp trong nước càng có năng lực công nghệ cao thì càng có khả năng trở thành nhà cung cấp của doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp FDI càng có năng lực công nghệ cao thì càng giảm khả năng liên kết với các doanh nghiệp trong nước. Kết quả này cho thấy năng lực công nghệ của các doanh nghiệp trong nước vẫn còn yếu, cần cải thiện về gia tăng liên kết. Kết quả hồi quy cũng cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam trong ngành chế biến chế tạo có khả năng trở thành nhà cung cấp cho các doanh nghiệp FDI hơn các ngành khác. Xem xét tác động của các chính sách của Chính phủ, nghiên cứu cho rằng hội nhập kinh tế không tạo ra đủ động lực để thúc đẩy liên kết ngược giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài. Một số chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài ưu tiên cho các doanh nghiệp FDI từ năm 2009 làm giảm khả năng các doanh nghiệp trong nước trở thành nhà cung cấp cho các doanh nghiệp FDI. Từ khóa: Liên kết; doanh nghiệp FDI; doanh nghiệp cung ứng; yếu tố ảnh hưởng; Việt Nam ABSTRACT The paper studies the determinants of forming the link between domestic suppliers and FDI enterprises in Vietnam using enterprise survey data released by the General Statistics Office of Vietnam in 2017. The determinants include characteristics of FDI and domestic enterprises as well as government policies. Results from the Probit model show that, FDI enterprises operating in industrial parks are less likely to choose domestic suppliers; whereas domestic enterprises located in industrial parks are more likely to become suppliers for FDI enterprises. The paper also finds that technological capacity plays an important role for the linkage. Accordingly, the more domestic enterprises have high technological capacity, the more likely they are to become suppliers of FDI enterprises, and the more FDI enterprises have high technological capacity, the less likely they are to link up with domestic enterprises. This result indicates that the technological capacity of domestic enterprises remains weak and needs to be improved in terms of increasing linkages. The regression results also show that Vietnamese enterprises in the manufacturing industry are more likely to become suppliers for FDI enterprises than those in other industries. Considering the impact of government policies, the study suggests that economic integration does not create enough incentives to promote linkages between domestic and foreign firms. Past policies focusing on attracting foreign investment prioritizing FDI enterprises since 2009 have led to the reduction in the possibility of domestic enterprises becoming suppliers to FDI enterprises. Keywords: Linkage; FDI firms; supplier; determinants; Vietnam 32
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 9(02) - 2021 1. Giới thiệu tế Việt Nam. Nhưng đồng thời cũng cho thấy sự phụ thuộc ngày càng lớn vào khu vực Vào đầu những năm 1990s, quá trình toàn nước ngoài. Thực tế này dường như đi trái cầu hóa diễn ra mạnh mẽ đã tạo cơ hội cho với kỳ vọng về lợi ích mang lại từ nguồn vốn sự gia tăng trong dòng vốn quốc tế. Với sự đầu tư nước ngoài, tạo nên những sự hoài thành công của một số nước Đông Á trong nghi về ảnh hưởng bền vững của vốn đầu tư khai thác dòng vốn nước ngoài, đặc biệt là  đầu tư trực tiếp, đã thúc đẩy các nước đang nước ngoài đối với nền kinh tế. phát triển không ngừng cạnh trang và tìm Nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập nhiều giải pháp để thu hút dòng vốn này. Tuy sâu rộng với kinh tế thế giới. Để thúc đẩy các nhiên, dòng vốn này có thực sự mang lại lợi doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn ích cho các nước nhận đầu tư hay không còn vào chuỗi giá trị toàn cầu và không bị thua phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, không chỉ thiệt trong xu hướng này thì cần thiết phải phụ thuộc vào các chính sách của chính phủ thúc đẩy nhanh hơn nữa quá trình liên kết mà còn cả năng lực của các doanh nghiệp giũa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội nước nhận đầu tư. Rất nhiều nghiên cứu đã địa. Tuy nhiên, các nghiên cứu về mối liên chỉ ra rằng để thu được nhiều lợi ích từ dòng kết giữa các doanh nghiệp có vốn đầu tư vốn FDI và tạo được tác động lan tỏa của các nước ngoài và doanh nghiệp trong nước vẫn doanh nghiệp đầu tư nước ngoài tới các còn hạn chế. Đặc biệt là nghiên cứu về các doanh nghiệp trong nước thì xây dựng mối yếu tố ảnh hưởng tới mối liên kết này ở Việt liên kết giữa các doanh nghiệp FDI và doanh Nam dường như chưa có. Nghiên cứu mối nghiệp trong nước là hết sức quan trọng, đặc liên kết giữa các doanh nghiệp cung ứng biệt là liên kết ngược hay thúc đẩy các doanh trong nước với các doanh nghiệp FDI để tìm nghiệp trong nước trở thành các nhà cung ra các yếu tố tác động tới mối liên kết này là ứng cho các doanh nghiệp FDI. hết sức cần thiết bởi nó giúp các doanh Tại Việt Nam, khu vực có vốn đầu tư nghiệp định hướng trong xây dựng chiến nước ngoài đang ghi dấu ấn rõ nét hơn trong lược kinh doanh, nâng cao khả năng hội nhập tác động tới tổng nguồn vốn đầu tư toàn xã và Chính phủ chủ động trong chính sách thu hội, đóng góp vào GDP, xuất khẩu cũng như hút và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư thu ngân sách . Theo số liệu của Tổng cục nước ngoài . thống kê (Lưu Nguyên Sơn, 2020; Lâm Mục đích của bài nghiên cứu này là tìm ra Dương, 2021) , tỷ lệ đóng góp của khu vực các yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới sự hình có vốn đầu tư nước ngoài vào GDP đã tăng thành liên kết giữa các nhà cung ứng nội địa từ 2% GDP năm 1992 lên 16,98% năm 2006 và các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam. Bài và tới năm 2019 là khoảng 19,8 %. Trong nghiên cứu bao gồm 5 phần. Phần tiếp theo hoạt động thương mại quốc tế, khu vực có mô tả các yếu tố ảnh hưởng tới liên kết giữa vốn đầu tư nước ngoài dần trở thành nhân tố các nhà cung ứng nội địa với các doanh chính thúc đẩy xuất khẩu và liên tục xuất nghiệp FDI dựa trên tổng quan tình hình siêu, từ năm 2003 bắt đầu vượt khu vực trong nghiên cứu. Phần 3 giới thiệu mô hình phân nước và đóng góp tới 66,87% tổng kim tích. Kết quả và thảo luận được thực hiện ngạch xuất khẩu của cả nước vào năm 2013 trong phần 4 và phần cuối là kết luận và lên đến 71,5% từ năm 2016. Thực trạng này cho thấy vai trò ngày càng lớn của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài trong nền kinh Nguyễn Thị Thùy Vinh, Nguyễn Thị Hiền, Trường Đại học Ngoại thương 33
3. TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu các yếu cộng sự (2001) về các doanh nghiệp đầu tư ra tố ảnh hưởng tới liên kết của doanh nghiệp nước ngoài của Nhật Bản cũng cho thấy cung ứng nội địa và doanh nghiệp FDI những công ty được hình thành dưới dạng Có khá nhiều yếu tố đã được các nghiên mua bán, sáp nhập có mối liên liết với các cứu trước đây đề cập tới để xem xét khả năng doanh nghiệp địa phương cao hơn những công tạo liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh ty thành lập từ đầu do họ đã có mối liên kết cũ nghiệp nội địa, bao gồm các yếu tố thuộc về của những công ty bị sáp nhập. đặc điểm của các doanh nghiệp FDI, đặc Gần đây là nghiên cứu của Sanchez- điểm của các doanh nghiệp nội địa và cơ chế Martin và cộng sự (2015) điều tra về các yếu chính sách của các nước nhận đầu tư. tố ảnh hưởng tới mối liên kết ngược ở các nước đang phát triển. Kết quả cho thấy rằng 2.1. Các yếu tố liên quan đến doanh nghiệp FDI đầu tư nước ngoài theo hướng xuất khẩu của Hình thức đầu tư là yếu tố đầu tiên tác các công ty chi nhánh hay sở hữu 100% vốn động đến mối liên kết. Có rất nhiều doanh nước ngoài mà dựa vào công nghệ nước nghiệp đầu tư sang thị trường Đông Nam Á ngoài thì ít có khả năng để phát triển liên kết nhằm mục đích xuất khẩu sang thị trường với các công ty trong nước. Châu Âu, Bắc Mỹ và Nhật Bản. Nếu công ty Đặc tính của ngành đầu tư cũng là một chi nhánh có chiến lược bán hàng hướng tới trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới thị trường trong nước thì sẽ có nhiều mối liên mối liên kết giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư kết với các công ty tại địa phương (Pangestu nước ngoài và doanh nghiệp trong nước, các và cộng sự, 1992; Supapol, 1995; Belderbos mối liên kết sẽ được hình thành thuận lợi hơn và cộng sự, 2000) bởi khi hướng đến thị khi quá trình sản xuất và sử dụng công nghệ trường trong nước thì yêu cầu về kỹ thuật đối có thể được chia thành nhiều bước. Điều này đối với sản phẩm không cao, thêm vào đó họ phụ thuộc vào tính chất và đặc thù của sản lại cần nhập nguồn nguyên vật liệu và linh phẩm. Ở nhóm ngành công nghiệp thứ nhất kiện rẻ để đáp ứng phù hợp với nhu cầu trong (primary sector) có ít mối liên kết được hình nước. Amendolagine và cộng sự (2013) cũng thành. Qui trình sản xuất chủ yếu tập trung cho rằng các công ty đầu tư với mục đích tìm vào nguồn tư bản. Đối với nhóm ngành sản kiếm thị trường tại nước tiếp nhận đầu tư sẽ xuất chế tạo thì các mối liên kết được hình có mức độ liên kết với các doanh nghiệp địa thành sâu và rộng hơn nhưng cũng có sự phương mạnh hơn. Tuy nhiên, điều này dường khác biệt lớn giữa các ngành. Ngành chế biến như không đúng với các nước công nghiệp lương thực thực phẩm cần xây dựng mối liên mới nổi (NIEs) (Belderbos và cộng sự, 2000). kết giữa nhà sản xuất nguyên liệu đầu vào và Khi xem xét yếu tố sở hữu, những công ty công ty bao bì. Ngược lại, trong ngành may chi nhánh được đầu tư dưới hình thức M&A mặc thì mối liên kết lại không được tạo dựng có mối liên kết mạnh hơn với các doanh nhiều do đặc tính của ngành là mua vào số nghiệp trong nước so với những doanh nghiệp lượng lớn chủng loại, chất lượng khác nhau thiết lập mới từ đầu (Scott-Kennel và của vải vóc để phục vụ cho việc sản xuất Enderwick, 2001). Rõ ràng rằng nếu đầu tư và quần áo xuất khẩu. Nghiên cứu của Sanchez- xây dựng từ đầu thì các công ty sẽ mất thời Martin và cộng sự (2015) cho thấy rằng một gian để xây dựng mối liên kết trong khi đó số ngành như thực phẩm, gỗ, tự động và bán những công ty đầu tư dưới hình thức M&A sẽ tự động có nhiều khả năng hơn những ngành có cơ hội tận dụng và phát triển những mối khác như dệt may và điện tử trong việc phát liên kết sẵn có. Nghiên cứu của Belderbos và triển các liên kết ngược. 34
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 9(02) - 2021 Thời gian, kinh nghiệm hoạt động tại địa phương, hay các doanh nghiệp địa nước tiếp nhận đầu tư là một nhân tố quan phương phải đạt đến qui mô nhất định để có trọng ảnh hưởng đến mối liên kết. Các doanh thể tham gia vào chuỗi giá trị va thậm chí là nghiệp thành lập lâu hơn có xu hướng sử họ cần thông tin để có thể tham gia vào mối dụng nhiều các sản phẩm và dịch vụ nội địa liên kết. Belderbos và cộng sự (2000, 2001) hơn. Các doanh nghiệp khi có quá trình xây khảo sát mối liên kết ngược giữa các doanh dựng và phát triển lâu dài ở quốc gia khác sẽ nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoạt động có nhiều kinh nghiệm trong việc tuyển dụng trong lĩnh vực điện của Nhật Bản 272 doanh nhân công địa phương, có nhiều thông tin về nghiệp điện tử Nhật Bản có chi nhánh ở 24 các nhà cung cấp nội địa và tận dụng hiệu quốc gia. Các tác giả cho rằng chất lượng tốt quả nguồn cung ứng nội địa để giảm giá của cơ sở hạ tầng và một kích thước lớn của thành (Amendolagine và cộng sự, 2013; ngành công nghiệp cung cấp đầu vào ảnh Kiyota và cộng sự, 2008) hưởng tích cực đến việc tạo ra các mối liên Ngoài ra, qui mô của ngành và cơ sở hạ kết địa phương trong khi các chính sách hạn tầng cũng có quan hệ thuận chiều mối liên chế thương mại hóa có tác động tiêu cực. kết của các công ty chi nhánh của Nhật Bản Theo lý thuyết về chi phí giao dịch, nguồn (Belderbos, Capannelli, và Fukao, 2000). gốc của hình thành liên kết là để cắt giảm chi Những công ty chi nhánh có qui mô lớn phí giao dịch có thể thấy rằng các doanh thường ít mua hàng tại nước sở tại hơn các nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp sẽ có công ty có qui mô nhỏ. Với lý do là các công xu hướng hình thành liên kết dễ hơn so với ty này sẽ có khả năng tự sản xuất trong nội các doanh nghiệp không hoạt động trong khu bộ, có kinh nghiệm kiểm soát vận hành tốt và công nghiệp. Có khá nhiều căn cứ để giải hệ thống cung ứng toàn cầu sẵn có hoặc các thích cho nhận định này: (i) các doanh nghiệp nhà cung cấp địa phương không đủ qui mô FDI khi đầu tư sang nước khác thì không có và năng lực sản xuất để có thể cung cấp một nhiều thông tin về thị trường cũng như đối tác, số lượng hàng lớn cho cho các công ty này. nếu hoạt động trong các khu công nghiệp thì (UNCTAD, 2001; Chen và cộng sự., 2004). DN có thể tìm thấy đối tác dễ dàng hơn vì họ nhìn rõ năng lực của đối tác mình, đặc biệt 2.2. Các yếu tố liên quan đến các doanh trong điều kiện nền kinh tế chưa thực sự có sự nghiệp trong nước minh bạch, thông suốt về thông tin; (ii) với Để có thể tham gia mối liên kết với các những doanh nghiệp hoạt động trong khu doanh nghiệp FDI, các doanh nghiệp địa công nghiệp họ có động lực hơn tìm kiếm đối phương cần phải đạt các điều kiện sau: giá cả tác vì nếu họ tìm kiếm được đối tác với cạnh tranh, đảm bảo chất lượng, an toàn, khoảng cách gần sẽ giúp giảm chi phí vận đúng hạn, thay đổi kiểu dáng kích thước linh chuyển nguyên liệu (với liên kết ngược) hoặc hoạt và nhanh chóng, thiết kế, và cam kết hàng hóa (với liên kết xuôi). giao dịch lâu dài (OECD, 2005) 2.3. Môi trường và chính sách OECD (2013) trình bày về chiến lược xây dựng mối liết giữa doanh nghiệp có vốn đầu Nghiên cứu của Nunnekamp và Spatz tư nước ngoài và doanh nghiệp vừa và nhỏ (2004) lại cho rằng mối liên hệ giữa đầu tư của Kazakhstan cũng nêu rõ đối với các nền nước ngoài và tăng trưởng nói chung, mối liên kinh tế đang phát triển như Kazankstan thì kết giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước việc thiết lập mối liên kết đòi hỏi phải nâng ngoài và doanh nghiệp trong nước phụ thuộc cao trình độ kỹ thuật của các doanh nghiệp vào một số đặc điểm của nước nhận đầu tư 35
5. TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG như GDP bình quân đầu người, thời gian tới trường, thời gian hoạt động và cơ sở hạ tầng, trường, phát triển thể chế và mở cửa cho đặc biệt xem xét về yếu tố liên quan đến thương mại. Và quan hệ này mạnh hơn trong năng lực công nghệ của các doanh nghiệp lĩnh vực dịch vụ so với lĩnh vực sản xuất. này. Thêm vào đó, nghiên cứu cũng điều tra Thêm vào đó, tác động tích cực tới tăng tác động của cơ chế chính sách thu hút FDI trưởng có nhiều khả năng xảy ra khi khoảng tới khả năng hình thành liên kết này. cách về công nghệ là nhỏ, tức là khi các nước 3. Mô hình phân tích và nguồn số liệu chủ nhà có “khả năng hấp thụ” cần thiết để tạo Để có thể có các biện pháp hiệu quả thúc điều kiện cho việc truyền dẫn các tác động đẩy liên kết giữa doanh nghiệp Việt Nam và tích cực. Cùng với hệ thống tài chính (Hermes doanh nghiệp FDI, việc phân tích các yếu tố và Lensink, 2003; Alfaro và cộng sự, 2004), ảnh hưởng tới quá trình liên kết này là cần yếu tố quyết định quan trọng khác của khả thiết. năng hấp thụ của nước nhận đầu tư là chất lượng thể chế (Buchanan và cộng sự, 2012) Nghiên cứu sử dụng mô hình kinh tế hay sự liên kết với WTO và các hiệp đinh lượng dạng Probit để ước lượng các yếu tố thương mại ưu đãi (Buthe và Milner, 2008). ảnh hưởng tới mối liên kết giữa doanh nghiệp cung ứng nội địa và doanh nghiệp Tuy nhiên Dirk Willem (2002) cũng cho FDI. Phương trình ước lượng cụ thể như sau: rằng mặc dù chính sách đóng vai trò quan trọng nhưng cũng không thể xem xét tách rời Yi = β 1Xi + β2 Zi + β3Ei + εi (1) với các yếu tố khác. Kết quả nghiên cứu của Yi phản ánh có hay không có liên kết giữa lman và cộng sự (2001) cho thấy chính sách doanh nghiệp cung ứng nội địa với doanh tự do hóa có thể có ảnh hưởng tốt đối với nghiệp FDI. Vì thế Yi là biến nhị phân đại diện việc hình thành mối liên kết ngược giữa cho 2 trường hợp: (1) link_dosi nhận giá trị là doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong 1 khi xem xét doanh nghiệp FDI có nhà cung nước, đồng thời có tác động lan tỏa kỹ thuật cấp là doanh nghiệp Việt Nam; (2) link_fdii tốt nhưng hiệu quả này còn phụ thuộc vào chi nhận giá trị là 1 khi xem xét doanh nghiệp phí hình thành mối liên kết. Đó là những chi Việt Nam có cung ứng sản phẩm cho doanh phí giao dịch và chi phí chuyển đổi. Đối với nghiệp FDI, còn lại sẽ nhận giá trị là 0. các doanh nghiệp FDI là chi phi tìm kiếm Xi là tập hợp các biến số phản ánh các thông tin và chi phí để chuyển từ nhà cung đặc điểm về hình thức đầu tư và sở hữu của cấp cũ sang nhà cung cấp mới là doanh doanh nghiệp có khả năng ảnh hưởng tới khả nghiệp trong nước. Đối với các doanh nghiệp năng liên kết như: trong nước là chi phí chuyển từ việc cung (1) Sở hữu hoàn toàn nước ngoài hay cấp cho thị trường tự do sang liên kết cung không, fdi_100, biến số này nhận giá trị cấp cho doanh nghiệp FDI. Như vậy, nếu chi là 1 nếu là doanh nghiệp là doanh phí cao thì việc hình thành nên các mối liên nghiệp FDI sở hữu 100% vốn nước; nếu kết ngược sẽ khó khăn. không nhận giá trị là 0. Do đó, để xem xét các yếu tố ảnh hưởng (2) Định hướng đầu tư của doanh nghiệp là tới sự hình thành liên kết giữa các nhà cung hướng về thị trường trong nước hay có ứng trong nước và các doanh nghiệp FDI tại định hướng xuất khẩu, domes_target, Việt Nam, nghiên cứu xem xét các yếu tố biến này là biến đa thức, nhận giá trị là 0 liên quan đến đặc điểm của các doanh nghiệp nếu doanh nghiệp xuất khẩu 100%, nhận đầu tư nước ngoài và các doanh nghiệp trong giá trị là 1 nếu doanh nghiệp bán sản nước như đặc điểm về sở hữu, định hướng thị 36
6. TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 9(02) - 2021 phẩm thị trường trong nước ít hơn xuất và mức độ hội nhập tới sự hình thành liên khẩu (tỷ lệ xuất khẩu lớn hơn hoặc bằng kết. Để phần nào đó xem xét được sự thay 50%), nhận giá trị là 2 nếu doanh nghiệp đổi trong hội nhập hay thể chế, chính sách hướng chủ yếu vào thị trường trong tác động thế nào tới sự hình thành liên kết nước (tỷ lệ xuất khẩu ít hơn 50%) và nhóm nghiên cứu sử dụng biến giả về khoảng nhận giá trị 3 nếu doanh nghiệp hoàn thời gian doanh nghiệp hoạt động như: toàn hướng vào thị trường nội địa (tỷ lệ (1) Ảnh hưởng của hội nhập, Việt Nam trở xuất khẩu =0%). thành thành viên chính thức của tổ chức Zi là tập hợp biến phản ánh đặc điểm của thương mại thế giới WTO vào tháng doanh nghiệp FDI hoặc doanh nghiệp nội địa 1/2007 khuôn khổ pháp lý của Việt Nam vào năm 2017 như thời gian hoạt động tại có nhiều thuận lợi hơn cho cả các nhà Việt Nam; ngành nghề kinh doanh của doanh đầu tư trong và ngoài nước nên nhóm nghiệp hay vị trí kinh doanh và trình độ khoa nghiên cứu sử dụng biến giả, D_2007, học công nghệ. để xem xét tác động của hội nhập kinh (1) Thời gian hoạt động của doanh nghiệp ở tế tới sự hình thành liên kết nội – ngoại. Việt Nam, year_active, được đo bằng số Biến số này nhận giá trị 1 nếu doanh năm hoạt động của doanh nghiệp nghiệp bắt đầu hoạt động từ 2007, bằng 0 nếu doanh nghiệp bắt đầu hoạt động (2) Ngành kinh doanh của doanh nghiệp, trước đó. sec_C, nhận giá trị là 1 nếu như sản xuất trong ngành công nghiệp chế biến, chế (2) Ảnh hưởng của thay đổi trong chính tạo do đây là ngành thu hút đầu tư mạnh sách thu hút đầu tư nước ngoài, sử dụng nhất vào Việt Nam. biến giả, D_2009, nhận giá trị 1 nếu doanh nghiệp bắt đầu hoạt động từ 2009 (3) Vị trí hoạt động sản xuất kinh doanh của và bằng 0 nếu hoạt động trước đó. Từ doanh nghiệp nằm trong khu công ngày 1 tháng 1 năm 2009, Việt Nam đã nghiệp, khu_cn, biến số nhận giá trị 1 nới lỏng nhiều hơn những hạn chế ban nếu doanh nghiệp hoạt động sản xuất đầu về đầu tư nước ngoài, trong đó có kinh doanh trong khu công nghiệp và giới hạn tỷ lệ vốn đầu tư nước ngoài nhận giá trị 0 nếu hoạt động sản xuất không quá 49%. Từ 1/1/2009, nhà đầu kinh doanh nằm ngoài khu công nghiệp. tư nước ngoài có thể thành lập công ty (4) Trình độ KHCN, tech, là một biến rời có vốn đầu tư nước ngoài ở khá nhiều rạc được xác định dựa trên loại công lĩnh vực đến 100%. Thêm vào đó, trong nghệ hoặc máy móc thiết bị sản xuất năm 2009, Việt Nam đã đưa ra nhiều ưu hiện đang được sử dụng nhiều nhất đãi cho các doanh nghiệp FDI như giảm trong doanh nghiệp. Biến này nhận giá thuế thu nhập doanh nghiệp, với thuế trị (1) nếu là Dụng cụ cầm tay cơ học, suất ưu đãi giảm từ 25% xuống còn 10% (2) nếu là Dụng cụ cầm tay sử dụng - 20% trong vòng 30 năm. Ngoài ra, điện, (3) Máy móc do người điều khiển, doanh nghiệp FDI còn có thể được miễn (4) Máy móc do máy tính điều khiển. giảm tiền thuê đất trong vòng 15 năm. Ei tập hợp biến số phản ánh tác động của Những chính sách ưu đãi này có thể làm chính sách, thể chế và mức độ hội nhập của gia tăng sức hút đối với dòng vốn FDI nền kinh tế. Với dữ liệu chéo hiện tại, nhóm vào nền kinh tế song có thể làm giảm nghiên cứu rất khó đánh giá được cụ thể có động lực tìm kiếm đối tác nội địa của hay không tác động của thể chế, chính sách các doanh nghiệp FDI. 37
7. TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG Đề tài sử dụng mô hình Probit cho biến có có câu trả lời không hợp lý và có dữ liệu dạng nhị phân bởi vì biến phụ thuộc chỉ nhận khuyết (missing value) thì còn lại 4235 2 giá trị nlà 1 (nếu có liên kết) và 0 (nếu doanh nghiệp có thể sử dụng để hồi quy, không có liên kết). trong đó có 1393 doanh nghiệp FDI và 2842 Số liệu sử dụng cho ước lượng được lấy doanh nghiệp Việt Nam. từ Số liệu điều tra Doanh nghiệp của Tổng 4. Kết quả và thảo luận cục Thống kê năm 2017. Sau khi số liệu được kiểm tra chéo và loại bỏ những quan sát 4.1. Thống kê mô tả Bảng 1. Thống kê mô tả Variable Obs Mean Std. Dev. Min Max Doanh nghiệp FDI link_dos 1393 0.12 0.48 0 1 fdi_100 1393 0.91 0.29 0 1 domes_target 1393 1.36 1.08 0 3 khu_cn 1393 0.67 0.47 0 1 year_active 1393 14.65 4.80 4 62 tech 1393 3.12 0.44 1 4 sec_C 1393 0.99 0.59 0 1 D_2007 1393 0.41 0.49 0 1 D_2009 1393 0.15 0.36 0 1 Doanh nghiệp trong nước link_fdi 2,842 0.20 0.40 0 1 domes_target 2,842 2.52 0.88 0 3 khu_cn 2,842 0.20 0.40 0 1 year_active 2,983 17.10 9.39 4 70 tech 2,842 3.01 0.45 1 4 sec_C 2,842 0.98 0.14 0 1 D_2007 2,842 0.36 0.48 0 1 D_2009 2,842 0.16 0.37 0 1 Phần thống kê mô tả các biến số trong nội địa. Công nghệ được sử dụng ở mức cơ Bảng 1 cho thấy phần lớn các doanh nghiệp giới hóa trung bình với máy móc thiết bị do trong mẫu nghiên cứu là thuộc ngành chế người điều khiển, tính số hóa vẫn chưa cao. biến chế tạo (gần 100%). Với các doanh Với nhóm doanh nghiệp trong nước, chủ nghiệp FDI, chủ yếu đều là doanh nghiệp sở yếu hướng vào thị trường nội địa hơn là xuất hữu 100% vốn nước ngoài (hơn 90%) với khẩu. Tỷ lệ doanh nghiệp cung ứng cho các thời gian hoạt động bình quân khoảng 14 doanh nghiệp FDI còn đang ở mức thấp, chỉ năm và hoạt động chủ yếu ở các khu công khoảng 20%. Số lượng các doanh nghiệp nghiệp. Tỷ lệ doanh nghiệp mua đầu vào từ hoạt động tại các khu công nghiệp cũng các doanh nghiệp trong nước chỉ chiếm 12%. không nhiều với thời gian hoạt động khá dài, Các doanh nghiệp được điều tra có xu hướng trên 17 năm với hơn 60% doanh nghiệp hoạt xuất khẩu nhiều hơn là phát triển thị trường động trước năm 2007. 38
8. TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 9(02) - 2021 4.2. Kết quả ước lượng doanh nghiệp là hướng tới thị trường trong Theo kết quả hồi quy được chỉ ra trong nước hay không cũng như thời gian hoạt Bảng 2, cho thấy với các doanh nghiệp FDI, động không có ảnh hưởng tới sự hình thành đặc điểm sở hữu hoàn toàn bởi doanh nghiệp liên kết với các nhà cung ứng trong nước. nước ngoài cũng như định hướng đầu tư của Bảng 2 . Yếu tố ảnh hưởng liên kết giữa doanh nghiệp cung ứng trong nước và doanh nghiệp FDI Doanh nghiệp FDI Doanh nghiệp trong nước fdi_100 0.054 0.053 0.202 0.202 domes_target 0.039 0.041 -0.154 -0.153 0.051 0.051 0.040 0.040 khu_cn -0.297 -0.300 0.189 0.191 0.113 0.113 0.066 0.065 year_active -0.011 -0.02 0.002 0.002 0.016 0.014 0.003 0.003 tech -0.262 -0.26 0.191 0.193 0.125 0.125 0.063 0.062 sec_C 0.456 0.452 0.238 0.237 D_2007 -0.022 -0.023 0.145 0.063 D_2009 -0.16 -0.116 0.176 0.079 _cons -0.521 -0.45 -1.528 -1.516 0.528 0.499 0.328 0.325 Obs 1393 1393 2842 2842 Pseudo R2 0.20 0.20 0.29 0.29 Ghi chú: - Hệ số ước lượng được in đậm, Sai số chuẩn được in thường - Dấu , , * phản ánh mức ý nghĩa tương ứng là 1%, 5%, 10% Hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng có ý chuẩn về chất lượng của các doanh nghiệp nghĩa tới quyết định của các doanh nghiệp FDI. Giải thích này cũng được khẳng định từ FDI trong lựa chọn nhà cung ứng trong nước kết quả phân tích từ các doanh nghiệp trong là vị trí doanh nghiệp và công nghệ. Doanh nước, doanh nghiệp càng có năng lực công nghiệp FDI hoạt động tại các khu công nghệ cao thì càng tăng khả năng trở thành nghiệp có xu hướng ít lựa chọn các doanh nhà cung ứng cho các doanh nghiệp FDI. nghiệp trong nước do khả năng dễ dàng tìm Với các doanh nghiệp trong nước, càng kiếm các doanh nghiệp FDI khác. Doanh hướng vào thị trường nội địa thì khả năng tạo nghiệp FDI có trình độ công nghệ càng cao liên kết càng ít. Kết quả này có thể thấy rằng thì càng có xu hướng ít mua nguyên liệu đầu các doanh nghiệp hướng về xuất khẩu sẽ có vào từ các doanh nghiệp trong nước. Lý do xu hướng liên kết với các doanh nghiệp FDI này có thể xuất phát từ năng lực công nghệ để nâng cao năng lực cũng như tăng khả của các doanh nghiệp trong nước còn yếu năng tiếp cận với thị trường thế giới. Kết quả nên không có khả năng đáp ứng với các tiêu hồi quy cũng cho thấy ngành công nghiệp 39
9. TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG chế biến, chế tạo là ngành có khả năng tạo hướng thị trường, vị trí hoạt động của doanh liên kết ngược tốt hơn các ngành khác. nghiệp và đặc điểm ngành. Đặc biệt, nghiên Hệ số hồi quy của cả hai biến D_2007 và cứu cho thấy năng lực công nghệ có vai trò D_2009 đều không có ý nghĩa thống kê quan trọng ảnh hưởng tới khả năng liên kết. nhưng mang dấu âm cho thấy trong khi một Nghiên cứu về yếu tố công nghệ, kết quả số định hướng trong chính sách thu hút đầu phân tích hồi quy cho thấy các doanh nghiệp tư nước ngoài và thúc đẩy năng lực sản xuất trong nước càng có năng lực công nghệ cao của doanh nghiệp như hình thành các khu thì càng có khả năng trở thành nhà cung cấp công nghiệp với cùng những đãi ngộ lớn sau của doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp khi mở cửa nền kinh tế vào năm 2007 và đẩy FDI càng có năng lực công nghệ cao thì càng mạnh vào năm 2009 lại làm giảm khả năng giảm khả năng liên kết với các doanh nghiệp hình thành các liên kết với các nhà cung ứng trong nước. Kết quả này cho thấy năng lực trong nước đối với cả hai nhóm doanh công nghệ của các doanh nghiệp trong nước nghiệp. Kết quả này có thể được giải thích vẫn còn yếu, cần cải thiện về gia tăng liên kết. rằng với những ưu đãi lớn cho các doanh Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy các nghiệp FDI từ chính phủ trung ương cho đến doanh nghiệp Việt Nam trong ngành chế biến địa phương đã giảm động lực tìm kiếm các chế tạo có khả năng trở thành nhà cung cấp nhà cung cấp trong nước, các doanh nghiệp cho các doanh nghiệp FDI hơn các ngành FDI khi thực hiện đầu tư đã kéo theo các nhà khác. Xem xét tác động của các chính sách cung cấp lâu năm của họ sang cùng. của Chính phủ, nghiên cứu cho rằng hội nhập Tuy nhiên vấn đề hội nhập kinh tế vẫn kinh tế không tạo ra đủ động lực để thúc đẩy chưa tạo được động lực để hình thành các liên kết ngược giữa doanh nghiệp trong nước liên kết giữa doanh nghiệp trong nước và và doanh nghiệp nước ngoài. Một số chính doanh nghiệp nước ngoài. sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài ưu tiên cho các doanh nghiệp FDI từ năm 2009 làm 5. Kết luận giảm khả năng các doanh nghiệp trong nước Với số liệu điều tra doanh nghiệp năm trở thành nhà cung cấp cho các doanh nghiệp 2017 của Tổng cục thống kê, thông qua phân FDI. Vì thế, để gia tăng liên kết giữa các tích định lượng, nghiên cứu đã chỉ ra được doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp cung ứng một số yếu tố ảnh hưởng tới khả năng hình trong nước, bên cạnh sự nỗ lực từ các doanh thành liên kết giữa các doanh nghiệp FDI bao nghiệp trong nước, các cơ chế chính sách gồm cả đặc điểm của các doanh nghiệp FDI cũng cần thiết có sự điều chỉnh để thúc đẩy và các doanh nghiệp trng nước như định hơn nữa mối liên kết này. TÀI LIỆU THAM KHẢO Alfaro, Laura & Chanda, Areendam & Kalemli-Ozcan, Sebnem & Sayek, Selin (2004), FDI and economic growth: the role of local financial markets, Journal of International Economics, vol. 64(1), 89-112. Amendolagine, V., Boly, A., Coniglio, N. D., Prota, F., & Seric, A. (2013), FDI and local linkages in developing countries: Evidence from Sub-Saharan Africa, World Development, 50, 41-56. 40
10. TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 9(02) - 2021 Belderbos, René, Giovanni Capannelli, and Kyoji Fukao (2000) The Local Content of Japanese Electronics Manufacturing Operations in Asia, in Takatoshi Ito and Anne O. Krueger. (eds.) The Role of Foreign Direct Investment in East Asian Economic Development, Chicago: University of Chicago Press/NBER. Belderbos, René, Giovanni Capannelli, and Kyoji Fukao (2001), Backward Vertical Linkages of Foreign Manufacturing Affiliates: Evidence from Japanese Multinationals, World Development, 29(1), 189-208. Chen, T. J., Chen, H., & Ku, Y. H. (2004), Foreign direct investment and local linkages, Journal of International Business Studies, 35(4), 320-333. Hermes, N. and Lensink, R. (2003) Foreign Direct Investment, Financial Development and Economic Growth. Journal of Development Studies, 40, 142-163. Kiyota, K. Matsuura, T., Urata. S. and Y Wei (2005), Reconsidering the Backward Vertical Linkage of Foreign Affiliates: Evidence from Japanese Multinationals, RIETI Discussion Paper Series 05-E-019. Lâm Dương (2021), Phát huy vai trò của FDI trong phát triển kinh tế đất nước, Tạp chí tài chính (online, 20/04/2021). Lưu Nguyên Sơn (2020), Vốn FDI: Động lực phát triển kinh tế địa phương, Tài nguyên và Môi trường (online, 30/08/2020) Nunnenkamp, P., & Spatz, J. (2004), FDI and economic growth in developing economies: how relevant are host-economy and industry characteristics, Transnational corporations, 13(3), 53-86. OECD (2005), Encouraging Linkages Between Small and Medium-sized Companies and Multinational Enterprises, An Overview of Good Policy Practices, the OECD Investment Committee, OECD, Paris. OECD(2013), Local strategies for FDI-SME linkage buiding in Kazakhstan, OECD Local Economic and Employment Development Programme, May 2013. Pangestu, M., Soesastro, H., & Ahmad, M. (1992), A new look at intra-ASEAN economic co- operation, ASEAN Economic Bulletin, 333-352. Sánchez-Martín, M. E., De Piniés, J., & Antoine, K. (2015), Measuring the determinants of backward linkages from FDI in developing economies: Is it a matter of size?, World Bank Policy Research Working Paper, 7185. Scott-Kennel, J., & Enderwick, P. (2001), The degree of linkage of foreign direct investment in New Zealand industry, The Academy of International Business 2001 Conference, 16-19 November, Sydney Supapol, A.B. (1995), Linkage effects, technology transfer, and the development of small and medium enterprises in the electrical and electronics industries in Thailand, Transnational Corporations and Backward Linkages in Asian Electronics Industries, Supapol, A. B. (eds), United Nations Conference on Trade and Development, New York. UNCTAD (2001), World Investment Report 2001: Promoting Linkages. New York and Geneva: United Nations. 41