Phát triển kinh tế số Malaysia - Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Nội dung text: Phát triển kinh tế số Malaysia - Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

1. HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 355 PHÁT TRIỂN KINH TẾ SỐ MALAYSIA - BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM Trần Phương Dịu* Lương Thu Thủy TÓM TẮT: Trong thời kỳ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra, sự bùng nổ thương mại điện tử và kinh doanh số đem lại những khoản thu khổng lồ cho các quốc gia. Việt Nam cũng là quốc gia nằm trong dòng chảy đó, tuy nhiên một cuộc khảo sát mới nhất của Google và Temasek thấy rằng: chỉ 1 trong 5 doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam có sự hiện diện trực tuyến. Phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam chưa sẵn sàng tận dụng cơ hội để phát triển nền kinh tế số. Mục đích của bài viết là từ việc nghiên cứu sự phát triển của nền kinh tế Malaysia - quốc gia được cho là có nền kinh tế số phát triển sớm nhất và đã đạt được nhiều thành tựu, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Từ khóa: Kinh tế số, Malaysia, Bài học, Kinh nghiệm, Hạ tầng. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Nền kinh tê sô, kinh tê chia se đang tao ra nhưng thay đôi bưc ngoạt đôi vơi cac hoat đọng kinh tê-xa họi ngay nay tren pham vi toan thê giơi. Cho đên nay, tuy qua trinh ưng dung va phat triên nền kinh tế số con chua dai nhung kinh nghiẹm quôc tê vê linh vưc nay đa co kha nhiêu, phân lơn tạp trung ơ cac nên kinh tê phat triên va đang nôi len; trong sô nay Malaysia la mọt vi du đang tham khao. Công nghệ kỹ thuật số trở thành một cuộc cách mạng công nghiệp trong thời đại mới ở Malaysia. Việc thành lập Khu thương mại tự do Penang (FTZ) năm 1969, chuyến thăm tốt đẹp của Giám đốc điều hành Intel Andy Grove, và việc thành lập Intel Malaysia vào năm 1972 được ghi nhận là chuyển đổi nền kinh tế nông nghiệp thành một trung tâm sản xuất điện tử và điện tử toàn cầu (E & E). Trong năm 2018, E & E chiếm khoảng 38% xuất khẩu của Malaysia và cung cấp gần 800.000 việc làm. Một số thành phần thúc đẩy thành công của E & E được áp dụng cho một sự chuyển đổi tương tự của nền kinh tế kỹ thuật số. Năm 2016, Malaysia trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới thành lập Khu Thương mại Tự do Kỹ thuật số (DFTZ), một khu thương mại đặc biệt thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử bằng cách cung cấp một nền tảng hiện đại cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bài viết dưới đây, dựa trên phương pháp nghiên cứu tổng thuật tài liệu thứ cấp, từ đó phân tích đánh giá về nền kinh tế kỹ thuật số của Malaysia trên 3 vấn đề cơ bản đó là: Cơ sở hạ tầng kỹ * Học viện Tài chính, Đức Thắng, Bắc Từ Liêm, Hà Nội, Việt Nam. Tác giả nhận phản hồi: Trần Phương Dịu. Tel.: +84976663663. E-mail address: tranphuongdiu@gmail.com Học viện Tài chính, Đức Thắng, Bắc Từ Liêm, Hà Nội, Việt Nam.
2. 356 HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA thuật số, hoạt động khởi nghiệp trong nền kinh tế số, ngân sách cho nền kinh tế số từ đó bài viết rút ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. 2. NỀN KINH TẾ SỐ CỦA MALAYSIA Nền kinh tế kỹ thuật số ở Malaysia đã đang và dự kiến ​​sẽ tăng trưởng nhanh chóng. Năm 2018 ngành này đóng góp 18,5% cho GDP của Malaysia tương ứng là 26,7 tỉ RM trong đó đóng góp của ngành công nghệ thông tin là 12,6% và thương mại điện từ cho các ngành phi công nghệ thông tin là 5,9%. Tốc độ tăng trưởng kinh tế số của Malaysia lên 9,8%. Con số này cao hơn nhiều so với mức trung bình 6,9% của năm trước. Theo báo cáo của cục thống kê Malaysia thì dịch vụ viễn thông là động lực chính của dịch vụ công nghệ thông tin, dựa trên số liệu thống kê kinh tế hàng năm thì năm 2018 dịch vụ công nghệ thông tin ghi nhận tổng giá trị sản lượng là 144,8 tỉ RM. Thương mại điện tử ở Malaysia đang phát triển đặc biệt nhanh chóng, và dự kiến ​​vượt quá 110 tỷ RM vào năm 2020, khi nó chiếm gần 40% nền kinh tế số. Sự gia tăng này cho thấy sự tăng trưởng tích cực, đặc biệt là thương mại điện tử, những con số này vượt qua quy mô hiện tại của nền kinh tế kỹ thuật số của hầu hết các nước có thu nhập cao. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật số Một trong những yếu tố làm nên sự phát triển của nền kinh tế số đó là cơ sở hạ tầng kỹ thuật số. Tại Malaysia, tỉ lệ sử dụng Internet luôn cao hơn các nước ASEAN khác và nhiều nước OECD. Hầu hết các công dân của Malaysia đều được kết nối với internet và có nhiều hơn một thuê bao di động cho từng cá nhân. Việc đăng ký sử dụng internet và các thiết bị di động tại Malaysia ít tương quan với thu nhập so với nhiều quốc gia có thu nhập trung bình. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật số của Malaysia cung cấp dịch vụ internet băng thông rộng phổ biến, đáng tin cậy và cực nhanh là chìa khóa để mở khóa tiềm năng của nền kinh tế kỹ thuật số. Gần 80% dân số trực tuyến, chủ yếu thông qua mạng di động. Để làm được việc duy trì và phát triển băng rộng, Chính phủ đã trao các biên bản ghi nhớ để triển khai các sáng kiến ​​băng rộng đô thị và ngoại thành, và sáng kiến ​​băng thông rộng ở nông thôn được phép đấu thầu cạnh tranh. Nhiều tiểu bang đã thiết lập một Cơ quan một cửa (OSA) để sắp xếp quá trình phát hành và gia hạn giấy phép, có tiềm năng để cải thiện và đơn giản hoá các thủ tục hành chính. Triển khai băng thông rộng yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ phải làm việc với chính quyền tiểu bang và các hội đồng địa phương, những người có quyền cấp giấy phép và quyền ưu tiên trong lãnh thổ của họ. Trong khi các mạng đương nhiệm có nhiều quyền hạn hoặc cơ sở hạ tầng hiện có, thì các nhà mạng cạnh tranh đã xây dựng mạng lưới và trạm phát sóng di động của riêng họ chỉ trong vài thập kỷ qua. Nhiều tiểu bang đã thành lập Cơ quan Một cửa để hợp lý hóa quy trình cấp và gia hạn giấy phép, có tiềm năng để cải thiện tiết kiệm và hiệu quả cho cả chính quyền địa phương và các nhà khai thác viễn thông. Ví dụ, chính quyền bang Penang đã thiết lập một OSA một cách rõ ràng để thúc đẩy việc chia sẻ cơ sở hạ tầng giữa viễn thông trong xây dựng mới. Mục tiêu chính sách cho cơ sở hạ tầng kỹ thuật số của Malaysia nhằm đạt được 2 vấn đề: nâng cao chất lượng và khả năng chi trả của các dịch vụ băng thông rộng đồng thời cải thiện khả năng truy cập vào các mạng băng rộng cố định cực nhanh. Ứng dụng tích cực hơn của các quy định hiện hành sẽ làm tăng hiệu quả của cơ sở hạ tầng băng rộng cố định hiện có và giảm chi phí cho người tiêu dùng.
3. HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 357 Hoạt động khởi nghiệp trong nền kinh tế số Các sáng kiến ​​của chính phủ - cùng với những thành công cao cấp như Grab, Iflix và Fave - đã tạo ra sự khích lệ tinh thần khởi nghiệp tại Malaysia. Khoảng một phần năm dân số tham gia vào một số hoạt động kinh doanh giai đoạn đầu, và họ được thúc đẩy mạnh mẽ bởi cơ hội, hơn là sự cần thết. Tổng công ty Kinh tế Kỹ thuật số Malaysia (MDEC), Trung tâm sáng tạo toàn cầu của Malaysia (MaGIC) là những tổ chức nổi bật trong số 6 bộ và 12 cơ quan hỗ trợ khởi nghiệp theo một số cách khác nhau. MDEC tạo điều kiện đầu tư cho các công ty ICT tại Cyberjaya - trung tâm công nghệ và khoa học của đất nước, vào năm 1996. Nhiệm vụ của nó đã phát triển để bao gồm thu hút các nhà đầu tư và thúc đẩy các công ty công nghệ địa phương, xúc tác cho các hệ sinh thái kỹ thuật số, xây dựng các nền tảng kinh tế kỹ thuật số quan trọng, và thúc đẩy sự chấp nhận toàn diện của công nghệ. Tổ chức này được thành lập vào năm 2003 như là cơ chế tài trợ chính của chính phủ cho các doanh nhân Malaysia ở giai đoạn hạt giống. Nó đã tài trợ hơn 700 hoạt động khởi nghiệp trong suốt cuộc đời của mình, và tạo ra dòng chảy giao dịch trong nước. MaGIC được thành lập vào năm 2013 để nuôi dưỡng các doanh nhân đang tìm kiếm sự hỗ trợ và nhập cảnh vào thị trường Đông Nam Á. Nó cung cấp nhiều chương trình, bao gồm chương trình tăng tốc lớn nhất của khu vực, đào tạo kinh doanh, hội nghị và các chương trình kiểm định. Cuộc khảo sát của các chuyên gia, cũng phát hiện ra rằng các doanh nhân Malaysia bị thúc đẩy mạnh mẽ bởi cơ hội cho các tổ chức định hướng khởi nghiệp mang lại, hơn là cần thiết. Nói cách khác, các doanh nhân Malaysia có các lựa chọn khác cho công việc nhưng đã chọn tham gia vào hoạt động kinh doanh trên nền tảng kinh tế số. Đa số cũng cảm thấy rằng tinh thần kinh doanh là một lựa chọn nghề nghiệp tốt, các doanh nhân thu hút được sự chú ý của giới truyền thông đáng kể, và xã hội đã mang lại vị thế cao cho các doanh nhân. Trong hầu hết các trường hợp, các doanh nhân Malaysia có tỷ lệ tham gia cao hơn và triển vọng tích cực hơn so với các nước ASEAN và toàn cầu. Ngoài vai trò hỗ trợ khởi nghiệp trong nền kinh tế số, thì MDEC còn tư vấn cho chính phủ về luật pháp, chính sách và tiêu chuẩn, nuôi dưỡng sự phát triển của các công ty công nghệ địa phương. và giám sát sự phát triển của công viên khoa học và trung tâm CNTT của đất nước. Kể từ đó, chính phủ đã can thiệp thường xuyên với các quy định, sáng kiến, chương trình và tài trợ để thúc đẩy ngành công nghiệp non trẻ. Năm 1996, MDEC thiết lập Siêu Hành lang Đa phương tiện (MSC), 15 km cách hành lang 50 km từ trung tâm thành phố Kuala Lumpur đến sân bay bao gồm Putrajaya và Cyberjaya. MSC có nghĩa là củng cố và quản lý phát triển kỹ thuật số trong nước. Ngày nay, các công ty vẫn phải nằm ở hành lang để nhận được tất cả những lợi ích của chương trình, nhưng MSC Malaysia Status nói chung hơn là một bộ bảo đảm và ưu đãi bao gồm miễn trừ quy tắc quyền sở hữu địa phương, việc làm của người lao động tri thức nước ngoài, tự do nguồn vốn trên toàn cầu, miễn giảm thuế và đủ điều kiện nhận trợ cấp R & D. MaGIC được thành lập để nuôi dưỡng các Startup đang tìm kiếm sự hỗ trợ và nhập cảnh vào thị trường Đông Nam Á. Được thành lập vào tháng 10 năm 2013 thuộc Bộ Tài chính, MaGIC có trụ sở tại Cyberjaya. Nó cung cấp nhiều chương trình, bao gồm đào tạo để giúp các doanh nhân, hội nghị kinh doanh, chương trình công nhận, và hợp tác với chương trình đổi mới và khởi nghiệp của Đại học Stanford. Chương trình hàng đầu của MaGIC, Chương trình tăng tốc toàn cầu, là chương trình lớn nhất trong khu vực và khởi động “đầu tư đã sẵn sàng” trong bốn tháng. Nhóm đầu tiên bao gồm 77 công ty khởi nghiệp, bao gồm 52 doanh nghiệp vì lợi nhuận tập trung vào ASEAN và 25 doanh nghiệp xã hội làm việc tại Malaysia. Trong số các công ty khởi nghiệp vì lợi nhuận, 60% là từ Malaysia; những người khác đến từ Campuchia, Indonesia, Philippines, Singapore, Thái Lan,
4. 358 HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA Hoa Kỳ, Uruguay và Việt Nam. Các ngành bao gồm nông nghiệp, công nghệ sạch, thương mại điện tử, chơi game và an ninh. Các doanh nghiệp công ích đều là người Malaysia, và giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường. Chương trình cung cấp dịch vụ cố vấn, đào tạo, không gian làm việc, trợ cấp và nhà ở. Hội thảo hàng tuần được kết hợp với các cơ hội tư vấn và phát triển kinh doanh. Chương trình không cung cấp kinh phí, nhưng MaGIC cung cấp liên kết đến các đối tác thị trường bao gồm Axiata và Maybank. Ngân sách cho nền kinh tế số Chính phủ Malaysia đã lên kế hoạch ngân sách phát triển nền kinh tế số theo lộ trình cụ thể. Theo đó ngân sách dành cho công nghệ đang được quan tâm. Đặc biệt là chi ngân sách cho các hạng mục nội dung số, áp dụng công nghệ 5G, và thương mại điện tử và cơ sở hạ tầng số. Trong đó có gói phân bổ 70 triệu RM để xây dựng 14 trung tâm cải tiến kỹ thuật số một cửa (DEC) là một phát kiến quan trọng. Sáng kiến này đã củng cố vị thế của Malaysia, biến nước này trở thành trung tâm công nghệ số của khu vực vì nó đã tạo điều kiện tiếp cận các nguồn tài chính và nâng cao năng lực cho doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Mặt khác chính phủ Malaysia cũng đã phân bổ 20 triệu RM để tạo ra một hệ sinh thái nội dung số có lợi, bao quát và cạnh tranh. Hơn nữa, chính phủ Malaysia còn có cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào việc đóng góp kinh phí để phát triển hạ tầng và nguồn nhân lực kỹ thuật số nhằm giảm bớt áp lực ngân sách của chính phủ. Tiêu biểu có thể kể đến Shopee đã phân bổ 10 triệu đô la cho MDEC để đào tạo các doanh nhân kỹ thuật số và các chuyên gia công nghệ thiết lập trung tâm cải tiến kỹ thuật số tương ứng. Động thái này của Shopee đã góp phần nâng cao, giáo dục và chuẩn bị cho các doanh nghiệp địa phương sẵn sàng tham gia vào thị trường thương mại điện tử. 3. BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM Một là, về cơ sở hạ tầng kỹ thuật số Muốn phát triển nền kinh tế số, việc trước tiên Việt Nam cần làm đó là xây dựng một cơ sở hạ tầng kỹ thuật số đủ mạnh. Trong đó cần khẩn trương gia tăng sự kết nối của người dân với internet. Điều này sẽ cung cấp một nền tảng cho sự tăng trưởng nhanh chóng về quy mô của nền kinh tế kỹ thuật số. Hiện nay Việt Nam là nước có dân số đông, đứng thứ 14 trên thế giới với xấp xỉ 96 triệu dân trong đó tỉ lệ đô thị hóa là 36%. Tính đến đầu năm 2019 Việt Nam có 58 triệu người dùng Internet chiếm 60% dân số. Số người dùng Internet được xem là ở mức cao trên thế giới, tuy nhiên tỉ lệ người dùng vẫn ở mức trung bình. Mặt khác, Việt Nam cũng cần gia tăng các giai phap cong nghẹ sô hiẹn đai đê triên khai cac ưng dung sô kêt nôi thong minh, đây nhanh cac ưng dung thanh toan khong dung tiên mạt, hiẹu qua hoa chinh phu điẹn tư Vê nang câp ha tâng sô, Chinh phu va cac doanh nghiẹp cân khân trưng chuân bi cac phưng an triên khai băng thông rộng, để đẩy nhanh tốc độ kết nối. Trong đó việc nâng cấp băng thông từ 4G lên 5G là một việc làm cần thiết. Xu hưng thê giơi khi hiện nay đã có một số hãng co điẹn thoai thong minh tich hơp 5G vơi tôc đọ cao hâp nhiêu lân mang 4G. Cong nghẹ 5G se tao co sơ ha tâng tôt cho viẹc kêt nôi theo xu hưng Internet kêt nôi van vạt, mơ ra nhiêu co họi kinh doanh rât lơn cho cac doanh nghiẹp Viẹt Nam. Hai là, về hoạt động khởi nghiệp sáng tạo trong nền kinh tế số Có thể nói nền kinh tế số của Malaysia có thể thành công, một phần rất quan trọng là nhờ 2 trung tâm ươm mầm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là MDEC và MaGIC. Hiện nay ở Việt Nam, hoạt động khởi nghiệp đang rất được chính phủ và dư luận quan tâm. Tuy nhiên, Chính phủ cũng
5. HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA 359 nên đặc biệt cần hô trơ doanh nghiẹp khởi nghiệp đê phat triên nên kinh tê sô. Cac ưng dung cong nghẹ sô se la đon bây thuc đây đôi mơi sang tao cua cac ca nhan va doanh nghiẹp, do vạy khuyên khich doanh nghiẹp tạn dung tôi đa sưc manh cua cong nghẹ sô phai đưc đạt ra nhu mọt uu tien cao. Theo đo, kinh nghiẹm cua Malaysia cho thây nhât thiêt phai co sư hạu thuân manh me tư phia Chinh phu vơi tu duy quan li thong thoang nhăm “cơi troi” cho cac doanh nghiẹp khởi nghiệp, đạc biẹt là luôn song hành các chương trình tài trợ được xem như là một sự hô trơ cac doanh nghiẹp nho va vưa, thuc đây đôi mơi sang tao. Ngoài ra để tạo ra hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nhằm mục tiêu phát triền nền kinh tế số, thì việc nâng cao chất lượng đội ngũ lao động cần được quan tâm. Mặt khác vai tro cua thi trưng vôn, hoat đọng đâu tu mao hiêm cho khơi nghiẹp sang tao, thê chê phap luạt va cac quy đinh vê tieu chuân ky thuạt, sư săn co cua cac viẹn nghien cưu va phat triên cong nghẹ, trao đôi hơp tac giưa cac trưng đai hoc la rât quan trong. Hiện nay Việt Nam chưa có một khu thương mại tự do kỹ thuật số giống Malaysia, và càng quan trọng hơn là Việt Nam đang thiếu một kế hoạch tổng thế, một chương trình hành động cụ thể về chuyển đổi số nhằm tạo thuận lợi cho sự phát triển của nền kinh tế số ở Việt Nam. Do đó, Trước hết Việt nam cân xay dưng va cong bô quy hoach nganh vê ưng dung cong nghẹ thong tin đê lam co sơ ban hanh cac chuân trao đôi thong tin giưa cac co quan, đon vi, qua đo tao sư lien kêt, đông bọ trong qua trinh đâu tu va phat triên ha tâng dưa vao ưng dung cong nghẹ thong tin. Ba là, Về ngân sách cho nền kinh tế số Có thể nói Malaysia đã có chiến lược chi ngân sách cụ thể nhằm phát triển nền kinh tế số, cụ thể gói chi ngân sách của Malaysia chi cho các hạng mục: nội dung số, hạ tầng số, thương mại điện tử, mạng 5G Với đặc thù nền kinh tế số ở Việt Nam còn khá non trẻ khoảng cách và sự khác biệt về quy định pháp lý và cơ sở hạ tâng, khả năng thích ứng công nghệ kém, năng suất lao động không cao Do đó các gói hỗ trợ ngân sách của Việt Nam có thể đi sâu vào việc khuyến khích hỗ trợ các doanh nghiệp đổi mới máy móc, thay đổi công nghệ và hạ tầng số, hạn chế sử dụng tiền mặt, hỗ trợ thương mại điện tử Mặt khác để giảm bớt áp lực chi ngân sách trong bối cảnh ngân sách nhà nước đang có dấu hiệu bội chi thì giải pháp khuyến khích doanh nghiệp đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế số cũng cần được xem xét. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Alita Sharon (2019), Malaysia’s Digital Economy expected to expand 2. MDEC (2017), Nền kinh tế kỹ thuật số của Nhà vô địch Malaysia 3. MDEC(2018), Giới thiệu về MDEC 4. MaGIC (2018), Chương trình 5. World bank (2016), Digital Dividends 6. World bank (2018), Malaysia’s Digital Economy 7.