Tác động của đa dạng hóa đến rủi ro phi hệ thống của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Nội dung text: Tác động của đa dạng hóa đến rủi ro phi hệ thống của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

1. ISSN 1859-3666 MỤC LỤC KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ 1. Nguyễn Thị Uyên Uyên và Lê Trương Niệm - Tác động của đa dạng hóa đến rủi ro phi hệ thống của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Mã số: 151.1FiBa.11 2 The Impact of Diversification on Non-systematic Risk of Listed Companies on Vietnam Stock Market 2. Nguyễn Bích Ngọc - Hiệu quả xã hội của tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam từ lý thuyết đến thực tiễn. Mã số: 151.1mEco.11 14 The Social Impact of Microfinance Institutions in Vietnam from Theory to Practice 3. Đoàn Thị Hồng Nhung - Ảnh hưởng của lợi thế thương mại đến giá trị thị trường của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Mã số: 151.1FiBa.11 26 Studying the effect of goodwill on the market value of companies listed on Vietnam’s stock market 4. Nguyễn Đắc Hưng - Mối quan hệ giữa doanh nghiệp Logistics và hoạt động kinh doanh ngân hàng thương mại bị tác động bởi đại dịch Covid-19. Mã số: 151.1SMET.12 35 The Relationship between Logistics Businesses and Commercial Bank Operation under Influence of Covid-19 Pandemic QUẢN TRỊ KINH DOANH 5. Cảnh Chí Hoàng và Nguyễn Hữu Khôi - Nghiên cứu khám phá tác động của các nhân tố lập luận đạo đức đến thái độ và ý định hành vi mua của người tiêu dùng hàng nhái tại Việt Nam. Mã số: 151.2BMkt.21 42 Research on the Impact of Moral Reasoning Strategies on the Buying Attitude, Intention, and Behaviour of Counterfeit Product Consumers in Vietnam 6. Hoàng Thị Mai Lan - Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên Báo cáo tài chính trong doanh nghiệp quản lý và khai thác công trình thủy lợi Việt Nam. Mã số: 151.2FiBa.22 50 Research on factors affecting the quality of accounting information on financial statements in Vietnamese Irrigation and Drainage Management Companies 7. Đặng Thị Minh Nguyệt, Ngô Thị Thành, Dương Thị Tình và Trần Thị Thảo Hương - Yếu tố tác động đến hành vi sử dụng ví điện tử của sinh viên khối ngành kinh tế các trường đại học tại Hà Nội. Mã số: 151.2FiBa.21 62 Factors Affecting E-wallet Use by Students of Economics at Universities in Ha Noi Ý KIẾN TRAO ĐỔI 8. Lê Quân và Mai Hoàng Anh - Doanh nghiệp khoa học và công nghệ trong trường đại học công lập tại Việt Nam - thực trạng và giải pháp. Mã số: 151.3GEMg.32 70 Science and Technology Enterprises in Public Universities in Vietnam – Situation and Solution 9. Mai Anh Vũ và Hà Thị Lan - Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của sinh viên đối với chất lượng dịch vụ đào tạo tại Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa. Mã số: 151.3GEMg.32 80 A Study on the Factors Affecting Student Satisfaction with the Training Quality at Thanh Hóa University of Culture, Sports, and Tourism khoa học Số 151/2021 thương mại 1 1
2. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA ĐẾN RỦI RO PHI HỆ THỐNG CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Nguyễn Thị Uyên Uyên Trường Đại học Kinh tế Tp Hồ Chí Minh Email: uyentcdn@ueh.edu.vn Lê Trương Niệm Trường ĐH Công nghiệp Thực phẩm Tp Hồ Chí Minh Email: niemlt@hufi.edu.vn Ngày nhận: 04/12/2020 Ngày nhận lại: 05/01/2021 Ngày duyệt đăng: 11/01/2021 ới mẫu dữ liệu gồm 240 công ty phi tài chính giai đoạn 2015-2019, bằng phương pháp hồi quy Vtheo quy trình hai bước của Heckman (1979), bài nghiên cứu thực hiện để phân tích sự tác động của đa dạng hóa đến rủi ro phi hệ thống của các công ty niêm yết ở Việt Nam. Nhóm tác giả phát hiện rằng cả đa dạng hóa khu vực địa lý và đa dạng hóa ngành kinh doanh đều đem lại rủi ro phi hệ thống cho công ty nhưng đa dạng hóa khu vực địa lý đem lại rủi ro phi hệ thống thấp hơn đa dạng hóa ngành kinh doanh. Thêm vào đó, bài nghiên cứu còn phát hiện ra rằng nếu như đa dạng hóa khu vực địa lý giảm thiểu rủi ro phi hệ thống thì đa dạng hóa ngành kinh doanh lại có tác động làm gia tăng rủi ro phi hệ thống. Kết quả nghiên cứu khuyến nghị rằng các công ty niêm yết nên thực hiện chiến lược tăng trưởng thông qua đa dạng hóa khu vực địa lý, còn khi đa dạng hóa ngành kinh doanh công ty cần phải phân tích, tính toán cẩn trọng khi quyết định. Từ khóa: Đa dạng hóa ngành kinh doanh, đa dạng hóa khu vực địa lý, rủi ro phi hệ thống. JEL Classifications: G17,G21,G32 1. Giới thiệu dừng hoạt động 433 cửa hàng VinMart, VinMart+ Trong những năm gần đây, khi các công ty ở Việt do hoạt động kém hiệu quả. Cũng có những trường Nam ngày càng lớn mạnh, sự tăng trưởng trong hợp sau khi đa dạng hóa thì gặp khó khăn trong kinh ngành kinh doanh cốt lõi dần bão hòa thì xuất hiện doanh như công ty cổ phần Hùng Vương vay nợ để xu hướng các công ty đa dạng hóa khu vực địa lý và đa dạng hóa ngành kinh doanh và đa dạng hóa khu đa dạng hóa ngành kinh doanh để tìm kiếm lợi vực địa lý thông qua các thương vụ mua bán và sáp nhuận, giảm thiểu rủi ro phi hệ thống của công ty. nhập (M&A) với các doanh nghiệp khác như Thủy Với 165 nhà thuốc Long Châu trên 43 tỉnh, thành sản Sao Ta, thức ăn Việt Thắng, thủy sản An Giang, phố cho thấy Công ty cổ phần Bán lẻ kỹ thuật số ngoài ngành kinh doanh chính là cá tra và tôm, công FPT (FPT Retail) đã đa dạng hóa ngành kinh doanh ty mở rộng đầu tư hệ thống chăn nuôi heo, kinh và đa dạng hóa khu vực địa lý. Công ty cổ phần Thế doanh kho lạnh và hiện nay Công ty cổ phần Hùng giới Di động mở rộng hệ thống nhà thuốc An Khang Vương thường xuyên thua lỗ. Vay mượn kiến thức và cửa hàng Bách Hóa Xanh ra các tỉnh thành. Có từ lý thuyết danh mục của Markowitz (1952), ban những trường hợp sau một thời gian đa dạng hóa lãnh đạo công ty thường cho rằng đa dạng hóa sẽ khu vực địa lý và đa dạng hóa ngành kinh doanh thì giảm rủi ro phi hệ thống của công ty. Tuy nhiên, lý thu hẹp quy mô như Tập đoàn Vingroup bán toàn bộ thuyết danh mục ban đầ u được xây dựng cho các Công ty VinCommerce (chuỗi siêu thị VinMart, cửa nhà đầu tư tài sản tài chính khác với công ty đa dạng hàng VinMart+) và Công ty VinEco cho Tập đoàn hóa đầu tư tài sản thực. Do đó, đa dạng hóa khu vực Masan và sau 9 tháng tiếp nhận thì Tập đoàn Masan địa lý và đa dạng hóa ngành kinh doanh có thực sự khoa học ! 2 thương mại Số 151/2021
3. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ làm giảm rủi ro phi hệ thống của công ty thì vẫn rủi ro tổng thể và ổn đị nh thu nhập của công ty. chưa có bằng chứng thực nghiệm để chứng minh Không đồng tình với quan điểm trên, West (1967) trong bối cảnh Việt Nam. cho rằng lý thuyết danh mục hiện đại không phải là 2. Khung lý thuyết, bằng chứng thực nghiệm lý thuyết phù hợp để giải thích mối quan hệ giữa đa và phát triển giả thuyết dạng hóa và rủi ro công ty vì trong thị trường tài Theo Montgomery (1994) thì đa dạng hóa là việc chính, thay thế hoặc bổ sung một tài sản tài chính công ty đầu tư vào một lĩnh vực mới, một khu vực trong một danh mục đầu tư đa dạng, không ảnh mới, đầ u tư mở rộng mạng lưới kinh doanh. Một hưởng đáng kể đến rủi ro và lợi nhuận của các tài công ty được xem là đa dạng hóa ngành kinh doanh sản tài chính khác. Do đó, rủi ro không hệ thống có nếu công ty đó hoạt động trong từ hai ngành, bộ thể bị giảm bớt bằng cách đầu tư vào các tài sản ít phận kinh doanh trở lên, ngược lại công ty chỉ hoạt tương quan hơn. Điều này có thể không phải là động trong một ngành hay một bộ phận là công ty trường hợp trong đa dạng hóa công ty. Bất kỳ thành không đa dạng hóa ngành kinh doanh. Một công ty phần kinh doanh nào của một công ty cũng có khả được xem là đa dạng hóa khu vực địa lý nếu công ty năng ảnh hưởng qua lại lẫn nhau cũng như chiến hoạt động trong từ hai khu vực địa lý trở lên, ngược lược của đối thủ cạnh tranh của công ty trên thị lại công ty chỉ hoạt động trong một khu vực địa lý trường (Bettis and Hall, 1982). Jacquillat and Solnik thì không đa dạng hóa khu vực địa lý (Jafarinejad et (1978) bổ sung thêm lập luận này, cho rằng đầu tư al., 2018). Rủi ro phi hệ thống là rủi ro mà nó chỉ tác vào các công ty đa quốc gia của Mỹ không giống động đến một chứng khoán hoặc một nhóm các như việc đầu tư vào một danh mục chứng khoán chứng khoán. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro quốc tế. Hughes et al. (1975) cho rằng cả rủi ro hệ phi hệ thống như một cuộc đình công, sự nghỉ hưu thống và rủi ro không hệ thống đều có thể bị giảm đi sớm của chủ tịch công ty, các nghiên cứu của công do đa dạng hóa quốc tế, việc giảm rủi ro hệ thống ở ty, sự phát hiện sản phẩm của đối thủ cạnh tranh bị công ty thì lý thuyết danh mục đầu tư của làm giả, hay một đối thủ cạnh tranh phát triển sản Markowitz không giải thích được. phẩm mới hay một phát minh ra công nghệ tiên tiến Lý thuyết chi phí đại diện của công ty nào đó làm ảnh hưởng đến lợi nhuận của Lý thuyết chi phí đại diện được phát triển bởi một công ty hay một ngành chứ không thể ảnh Jensen and Meckling (1976), lý thuyết chi phí đại hưởng toàn bộ hệ thống thị trường nói chung. Quyết diện đề cập đến vấn đề xung đột lợi ích giữa những định của ban lãnh đạo công ty về việc mở rộng đầu người đại diện là các nhà quản lý được thuê mướn tư bằng cách đa dạng hóa ngành kinh doanh hay đa và chủ sở hữu công ty tồn tại trong công ty cổ phần. dạng hóa khu vực địa lý là một trong những yếu tố Nội dung của lý thuyết chi phí đại diện giải thích về ảnh hưởng đến rủi ro phi hệ thống của công ty, điều sự tác động của đa dạng hóa đến rủi ro là quyết định này đã được chứng minh ở các nước phát triển bởi đa dạng hóa làm gia tăng rủi ro công ty. Cụ thể, ban Jafarinejad et al. (2018) và Krapl (2015) và được lãnh đạo các công ty cổ phần niêm yết trên các sở giải thích bởi lý thuyết danh mục hiện đại của giao dịch chứng khoán quyết định đa dạng hóa Markowitz (1952) và lý thuyết chi phí đại diện. ngành nghề kinh doanh, đa dạng hóa khu vực địa lý Lý thuyết danh mục của Markowitz (1952) là vì lợi ích của chính các nhà quản lý hơn là vì lợi Từ góc độ nhà đầu tư tham gia trên thị trường tài ích của các cổ đông, những người chủ công ty. chính, lý thuyết đa dạng hóa danh mục đầu tư được Những lợi ích mà các nhà quản lý trong công ty có đề xuất bởi Markowitz (1952), nội dung của lý thể có khi quyết định đa dạng hóa công ty là gia tăng thuyết danh mục giải thích về sự tác động của đa quyền lực quản lý của họ trong công ty, gia tăng sự dạng hóa đến rủi ro là đa dạng hóa danh mục sẽ làm bồi thường trong trường hợp công ty sa thải họ, gia giảm rủi ro phi hệ thống nhưng không ảnh hưởng tăng đặc quyền và các khoản thưởng, giảm rủi ro bị đến rủi ro hệ thống. Cùng quan điểm với Markowitz, sa thải và vị trí quản lý của họ vững chắc hơn. Đó là từ góc độ công ty Joehnk and Nielsen (1974) cho việc các nhà quản lý muốn gia tăng vị thế, giá trị, rằng bằng cách đa dạng hóa đầu tư sang các ngành, tầm ảnh hưởng của họ so với các nhà quản lý tiềm lĩnh vực khác có tương quan không hoàn hảo với năng. Do đó, các nhà quản lý có xu hướng đầu tư hoạt động kinh doanh hiện tại có tác động làm giảm quá mức và đa dạng hóa công ty mà họ đang quản khoa học ! Số 151/2021 thương mại 3
4. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ lý vượt quá quy mô tối ưu. Thay vì trả tiền mặt cho các hoạt động kinh doanh của công ty vì thế sẽ giảm cổ đông, các nhà quản lý có khả năng đầu tư vào rủi ro phi hệ thống của công ty. Nhóm tác giả đặt ra những ngành kinh doanh, mở rộng khu vực địa lý, giả thuyết nghiên cứu là: đầu tư vào những dự án không sinh lãi, đây là việc H2: Đa dạng hóa ngành kinh doanh làm giảm làm không tối đa hóa giá trị công ty, ảnh hưởng xấu rủi ro phi hệ thống. đến lợi ích của cổ đông. Aggarwal and Samwick So sánh sự tác động của đa dạng hóa ngành kinh (2003) đã chứng minh các nhà quản lý đa dạng hóa doanh và đa dạng hóa khu vực địa lý đến rủi ro phi công ty là vì lợi ích cá nhân của họ chứ không vì hệ thống của công ty. giảm rủi ro cho công ty. So với các công ty trong nước thì các công ty đa Tác động của đa dạng hóa khu vực địa lý đến rủi dạng hóa khu vực địa lý có mức độ đa dạng hóa cao ro phi hệ thống hơn (Jafarinejad et al., 2018) nên đa dạng hóa khu Có khá ít công trình nghiên cứu về sự tác động vực địa lý sẽ tác động làm giảm rủi ro phi hệ thống của đa dạng hóa khu vực địa lý đến rủi ro phi hệ nhiều hơn. Vì vậy, nhóm tác giả đề ra giả thuyết thống của công ty. Jafarinejad et al. (2018) cho rằng nghiên cứu là: đa dạng hóa khu vực địa lý làm giảm rủi ro phi hệ H3: Đa dạng hóa khu vực địa lý làm giảm rủi thống của công ty, để có kết quả nghiên cứu này ro phi hệ thống nhiều hơn đa dạng hóa ngành Jafarinejad et al. (2018) đã thu thập dữ liệu thời kỳ kinh doanh. 1998 - 2016 ở Mỹ, sử dụng phương pháp nghiên cứu 3. Mô hình và phương pháp nghiên cứu định lượng gồm thống kê mô tả, phân tích tương 3.1. Mô hình nghiên cứu quan, hồi quy dữ liệu bảng để phân tích. Trước đó 3 Mô hình ước lượng rủi ro phi hệ thống năm, Krapl (2015) sử dụng dữ liệu nghiên cứu gồm Khi ước lượng rủi ro phi hệ thống có nhiều mô tất cả các công ty được giao dịch trên Nasdaq, Amex hình khác nhau như mô hình 3 nhân tố Fama-French và NYSE từ 1980 đến 2011, tác giả đo lường đ a (Jafarinejad et al., 2018), mô hình 4 nhân tố Carhart dạng hóa khu vực địa lý bằng (i) tỷ lệ doanh thu (1997) nhưng CAPM là mô hình được chấp nhận nước ngoài trên tổng doanh thu, (ii) tỷ lệ tài sản rộng rãi trong giới nghiên cứu (Krapl, 2015, Olibe et nước ngoài trên tổng tài sản, (iii) số bộ phận khu vực al., 2008, Reeb et al., 1998, R. Goldberg and Heflin, địa lý, và (iv) ước lượng mô hình 1 nhân tố để xác 1995). Vì vậy, nhóm tác giả sử dụng mô hình CAPM định độ nhạy tỷ giá (hệ số FX exposure), tác giả sử để ước lượng rủi ro phi hệ thống của công ty như sau: dụng mô hình CAPM để ước tính rủi ro phi hệ thống Rit - Rft = βi * (Rmt - Rft) +εit (mô hình 1) và phát hiện đa dạng hóa khu vực địa lý làm tăng rủi Với Rit: là tỷ suất sinh lời của chứng khoán i vào ro phi hệ thống. R. Goldberg and Heflin (1995) cho ngày t, Rmt: là tỷ suất sinh lời thị trường vào ngày t, rằng đa dạng hóa khu vực địa lý làm giảm rủi ro hệ nếu công ty niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng thống nhưng làm tăng tổng rủi ro, gián tiếp kết luận khoán Thành phố Hồ Chí Minh thì Rmt là chỉ số đa dạng hóa khu vực địa lý làm tăng rủi ro phi hệ VNIndex, nếu công ty niêm yết trên Sở Giao dịch thống vì tổng rủi ro bằng rủi ro hệ thống cộng với rủi Chứng khoán Hà Nội thì Rmt là chỉ số HNXIndex, ro phi hệ thống. Rft là lãi suất phi rủi ro. Nhóm tác giả lấy lãi suất Dựa trên các bằng chứng thực nghiệm này, kết hợp bình quân của trái phiếu Chính Phủ trong năm làm với lý thuyết danh mục hiện đại của Markowitz (1952) lãi suất phi rủi ro, nguồn dữ liệu lãi suất phi rủi ro cho rằng đa dạng hóa làm giảm rủi ro phi hệ thống nên được thu thập từ các báo cáo về thị trường Trái nhóm tác giả đề ra giả thuyết nghiên cứu là: phiếu Chính Phủ được đăng trên cổng thông tin điện H1: Đa dạng hóa khu vực địa lý làm giảm rủi ro tử Bộ Tài Chính. Theo đó, lãi suất phi rủi ro là phi hệ thống. 6,07%, 6,49%, 5,98%, 4,71% và 4,51% lần lượt cho Tác động của đ a dạng hóa ngành kinh doanh các năm 2015, 2016, 2017, 2018 và 2019. Rủi ro phi đến rủi ro phi hệ thống hệ thống là độ lệch chuẩn của phần dư (εit), do thu Căn cứ vào lý thuyết danh mục của Markowitz thập dữ liệu hàng ngày nên εit sẽ cho biết sự khác (1952), kết hợp với kết quả nghiên cứu của biệt bình quân của giá trị thực tế so với giá trị kỳ Jafarinejad et al. (2018) cho rằng các công ty đa vọng trong một ngày, mà trong năm có trung bình là dạng hóa ngành kinh doanh sẽ linh hoạt hơn trong 250 ngày giao dịch nên để xác đị nh rủi ro phi hệ khoa học ! 4 thương mại Số 151/2021
5. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ thống theo năm cần nhân εit với căn bậc hai của số Để tránh hiện tượng kết quả nghiên cứu nhạy ngày giao dịch trong năm (Jafarinejad et al., 2018). cảm với các cách đo lường đa dạng hóa, nhóm tác Mô hình probit thứ bậc xác định xu hướng đa giả sử dụng 3 cách đo lường cho đa dạng hóa là biến dạng hóa của công ty giả, số bộ phận và chỉ số Berry - Herfindahl. Thứ Nhằm xác định xu hướng đa dạng hóa công ty, nhất, nhóm tác giả đo lường đa dạng hóa bằng biến kế thừa (Jafarinejad et al., 2018, de Andrés et al., giả, nếu công ty hoạt độ ng trong 1 bộ phận kinh 2017, Dastidar, 2009, Campa and Kedia, 2002) doanh và một bộ phận khu vực địa lý là công ty nhóm tác giả ước lượng mô hình lựa chọn để thu không đa dạng hóa, ký hiệu là DS, nếu công ty có từ thập tỷ lệ Mill nghịch đảo như sau: hai bộ phận kinh doanh trở lên và hoạt động trong DUMSGit = α0+ α1 LTAit + α2 ESit + α3SGit+ một khu vực địa lý thì là đa dạng hóa ngành kinh α4 PNDit+α5 GDPit+ εit (mô hình 2) doanh, ký hiệu là DM, những công ty có từ hai bộ Với: DUMSG là biến giả nhận giá trị 0 nếu công phận khu vực địa lý trở lên và hoạt động trong một ty không đa dạng hóa, nhận giá trị 1 nếu công ty đa ngành thì là đa dạng hóa khu vực địa lý ký hiệu là dạng hóa ngành, 2 nếu công ty đa dạng hóa khu vực GS, các công ty đồng thời hoạt động trong 2 bộ phận địa lý, 3 nếu công ty vừa đa dạng hóa ngành vừa đa ngành kinh doanh trở lên và từ 2 bộ phận khu vực dạng hóa khu vực địa lý. địa lý trở lên là đa dạng hóa ngành và khu vực địa Những đặc đ iểm thuộc về công ty là quy mô lý, ký hiệu là GM (Jafarinejad et al., 2018), trong đó công ty được tính bằng cánh lấy Logarit tổng tài sản DS là chuẩn so sánh. Nhóm tác giả đặt biến giả đa (LTA), ES được tính bằng cách lấy thu nhập trước dạng ngành kinh doanh không phân biệt có đa dạng thuế và lãi vay chia cho doanh thu thuần, tăng hóa khu vực địa lý hay không là DSEC, DSEC sẽ trưởng doanh thu (SG) được tính bằng cách lấy nhận giá trị 1 nếu công ty đa dạng hóa ngành kinh doanh thu năm hiện tại trừ doanh thu năm trước sau doanh ngược lại là 0. Tương tự, nhóm tác giả đặt đó chia cho doanh thu năm trước. PND được tính biến giả cho đa dạng hóa khu vực địa lý là DGEO bằng cách lấy số lượng công ty đa dạng hóa chia cho không phân biệt công ty có đa dạng hóa ngành kinh tổng số công ty trong ngành, là biến đại diện cho đặc doanh hay không, DGEO sẽ nhận giá trị 1 nếu công điểm của ngành tác động đến xu hướng đa dạng hóa ty đa dạng hóa khu vực địa lý, ngược lại là 0 của công ty, tỷ lệ tăng trưởng GDP là đặc điểm vĩ (Jafarinejad et al., 2018). Thứ hai, nhóm tác giả sử mô tác động đến xu hướng đa dạng hóa công ty. dụng số lượng bộ phận kinh doanh và bộ phận khu Mô hình nghiên cứu sự tác động của đa dạng hóa vực địa lý để đo lường đa dạng hóa, theo đó NS sẽ đến rủi ro phi hệ thống cho biết số bộ phận theo ngành kinh doanh và NG là Kế thừa Jafarinejad et al. (2018) và Krapl (2015) số bộ phận khu vực địa lý được báo cáo. Theo đó, nhóm tác giả đề xuất mô hình phân tích sự tác động những công ty có số lượng bộ phận kinh doanh, số của đa dạng hóa đến rủi ro phi hệ thống như sau: lượng khu vực địa lý càng nhiều cho thấy mức độ đa IRit = α0 + α1 DIVit + α2 LMCit + α3 LEVit + α4 dạng hóa càng cao (Jafarinejad et al., 2018, Denis et LIQit + α5 ROAit + α6 EFFit + α7 CIit + α8 MBit + al., 2002, Berger and Ofek, 1995). Thứ ba, nhóm tác α9IMRit + εit (mô hình 3) giả sử dụng chỉ số Berry - Herfindahl trên cơ sở Với: IR là rủi ro phi hệ thống của công ty (ước doanh thu để đo lường đa dạng hóa. Chỉ số Berry - lượng mô hình 1) Herfindahl của công ty i trong năm t được ước tính DIV là biến đại diện cho đa dạng hóa công ty theo công thức sau: được đo lường theo 3 cách. Ứng với một đại diện cho đa dạng hóa nhóm tác giả sẽ ước lượng một mô (1) hình, theo đó mô hình 3 sẽ chia thành mô hình 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5, 3.6, 3.7 ứng với biến đại diện cho Với SSalesit là doanh thu của từng bộ phận kinh đa dạng hóa là GM,GS,DM (mô hình 3.1), DGEO doanh hoặc là doanh thu của từng bộ phận khu vực (mô hình 3.2), BHG (mô hình 3.3), NG (mô hình địa lý của công ty i vào năm t, TSalesit là tổng doanh 3.4), DSEC (mô hình 3.5), BHS (mô hình 3.6) và thu của công ty trong năm đó. Với cách tính chỉ số NS (mô hình 3.7). Berry - Herfindahl như (1) thì những công ty chỉ hoạt động trong một bộ phận kinh doanh và trong khoa học ! Số 151/2021 thương mại 5
6. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ một bộ phận khu vực địa lý (DS) thì chỉ số Berry - cổ phiếu cuối năm)), đòn bẩy tài (LEV) đại diện cho Herfindahl bằng 0, còn những công ty đa dạng hóa cấu trúc vốn của công ty, được đo lường bằng cách sẽ có chỉ số Berry - Herfindahl lớn hơn 0, mức độ đa lấy nợ phải trả chia cho tổng tài sản. Khả năng thanh dạng hóa của các công ty càng cao thì chỉ số Berry khoản (LIQ) được đo lường bằng cách lấy tài sản - Herfindahl càng lớn và gần với 1 (Jafarinejad et ngắn hạn chia cho nợ ngắn hạn. Khả năng sinh lời al., 2018). Cụ thể tác giả sử dụng BHS là biến đo (ROA) được tính bằng cách lấy lãi ròng chia cho lường mức độ đa dạng hóa ngành kinh doanh theo tổng tài sản. Hiệu quả hoạt động (EFF) được tính chỉ số Berry - Herfindahl, biến BHG đại diện cho bằng cách lấy doanh thu thuần chia cho tổng tài sản. mức độ đa dạng hóa khu vực địa lý được đo lường Cơ cấu chi phí (CI) được đo lường bằng cách lấy tài theo chỉ số Berry - Herfindahl. sản cố định chia cho tổng tài sản, cơ hội tăng trưởng Kế thừa Jafarinejad et al. (2018), Krapl (2015), (MB), được tính bằng cách lấy giá trị thị trường chia nhóm tác giả đưa các biến kiểm soát vào mô hình cho giá trị sổ sách của vốn chủ sở hữu, IMR: tỷ lệ nghiên cứu gồm: LMC là qui mô công ty, được đo Mills nghịch đảo, thu thập được từ mô hình dự đoán lường bằng logarit của vốn hóa thị trường (log(số khả năng đa dạng hóa (mô hình 2), nhằm khắc phục lượng cổ phần thường đang lưu hành*giá đóng cửa vấn đề sai lệch trong chọn mẫu. Bảng 1: Tóm lược các biến nghiên cứu sử dụng trong mô hình 3 (Nguồn: Tác giả tổng hợp) khoa học ! 6 thương mại Số 151/2021
7. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ 3.2. Dữ liệu nghiên cứu cứu sự tác động của đa dạng hóa đến rủi ro phi hệ Nhóm tác giả thu thập dữ liệu giá, báo cáo tài thống công ty nên phương pháp ước lượng tuyến chính từ năm 2015 đến năm 2019 của các công ty tính thông thường không thật sự phù hợp (de Andrés niêm yết trên hai Sở Giao dịch Chứng khoán ở et al., 2017). Phương pháp hồi quy hai giai đoạn của Thành phố Hồ Chí Minh và ở Hà Nội. Sau quá trình Heckman coi sai lệch trong lựa chọn này là một vấn lọc dữ liệu số công ty còn lại là 240 công ty, yêu cầu đề biến bị bỏ sót và hiệu chỉnh nó. Cách hiệu chỉnh của mẫu dữ liệu là loại các công ty tài chính và các là hồi quy probit mô hình lựa chọn ở bước 1 nhằm công ty phải báo cáo đầy đủ và liên tục qua các năm, thu được tỷ lệ Mill’s nghịch đảo (IMR), IMR được không bị hủy niêm yết và chuyển sàn niêm yết. xác định cho mỗi quan sát trong bộ dữ liệu, IMR 3.3. Phương pháp nghiên cứu được tính bằng cách lấy các giá trị ước lượng được Nhóm tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu của hàm mật độ chuẩn hóa chia cho các giá trị ước định lượng gồm thống kê mô tả, phân tích tương lượng được của hàm phân phối tích lũy chuẩn hóa. quan, kiểm định t, hồi quy hai giai đ oạn của Sau đó, tỷ lệ Mill’s nghịch đảo sẽ được đưa vào Heckman, hồi quy với sai số chuẩn của Driscoll & bước hai (hồi quy mô hình sự tác động của đa dạng Kraay. Quyết định đa dạng hóa là sự lựa chọn của hóa đến rủi ro phi hệ thống) để hiệu chỉnh sai lệch công ty, không ngẫu nhiên, đây được xem là vấn đề trong chọn mẫu. Khi thực hiện bước thứ hai trong sai lệch trong chọn mẫu (de Andrés et al., 2017, quy trình hồi quy hai bước của Heckman xuất hiện Villalonga, 2004, Campa and Kedia, 2002), các yếu hiện tượng tự tương quan, phương sai sai số thay đổi tố ảnh hưởng đến xu hướng đa dạng hóa của các và phụ thuộc chéo (bảng 2) nên để khắc phục vấn đề công ty cũng có thể ảnh hưởng đến rủi ro phi hệ này nhóm tác giả đã hồi quy với sai số chuẩn của thống công ty. Vì vậy, biến đa dạng hóa sẽ tương Driscoll & Kraay. quan với phần dư (error term) trong mô hình nghiên Bảng 2: Kết quả kiểm định mô hình 3 (Nguồn: Nhóm tác giả kiểm định) khoa học ! Số 151/2021 thương mại 7
8. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận Hà Nội khi so sánh với thị trường chứng khoán Mỹ 4.1. Kết quả nghiên cứu không quy định trần biên độ giao động giá cổ phiếu. Kết quả đo lường và so sánh rủi ro phi hệ thống Mức độ đa dạng hóa khu vực địa lý của các công ty giữa các nhóm trung bình là 0,082 nếu đo lường theo chỉ số Berry- Trung bình rủi ro phi hệ thống của DS, DM, GS Herfindahl, số lượng bộ phận khu vực địa lý bình lần lượt là 0,428, 0,441, 0,388 (bảng 3) đều thấp hơn quân là 1,365 bộ phận. So với đa dạng hóa khu vực so với trung bình rủi ro phi hệ thống của DS, DM, địa lý thì các công ty niêm yết có mức độ đa dạng GS lần lượt là 0,623, 0,539, 0,511 nhưng trung bình hóa ngành kinh doanh cao hơn, trung bình là 0,199 rủi ro phi hệ thống của GM trong bài nghiên cứu này nếu đo lường bằng chỉ số Berry-Herfindahl và số bộ là 0,439 cao hơn trung bình rủi ro phi hệ thống của phận ngành trung bình là 2,242 bộ phận. Ngoài ra, GM ở Mỹ theo báo cáo của Jafarinejad et al. (2018) trong bảng 4 còn trình bày giá trị trung bình của các là 0,405. biến kiểm soát trong thời kỳ 5 năm, quy mô công ty Với mức ý nghĩa 1% ta có thể nói rằng rủi ro phi trung bình là 11,741, tỷ lệ nợ trung bình là 0,494, hệ thống của công ty đa dạng đa dạng hóa khu vực trung bình khả năng thanh khoản là 2,227, trung địa lý (GS) nhỏ hơn rủi ro phi hệ thống của công ty bình khả năng sinh lời ROA là 0,056, hiệu quả hoạt đơn ngành (DS), rủi ro phi hệ thống của công ty đa động trung bình là 1,051, trung bình tỷ lệ tài sản cố dạng hóa khu vực địa lý (GS) nhỏ hơn rủi ro phi hệ định trên tổng tài sản là 0,217, trung bình tỷ số giá thống của công ty đa dạng hóa ngành (DM) (bảng trị thị trường trên giá trị sổ sách là 1,084. 3). Kết quả so sánh này cho thấy các nhà đầu tư Kết quả phân tích tương quan giữa các biến đánh giá cao các công ty đa dạng hóa khu vực địa lý trong mô hình 3 thể hiện công ty đơn ngành và đa dạng khu vực địa Theo bảng 5 đa dạng hóa khu vực địa lý có mối lý có rủi ro phi hệ thống thấp nhất (0,388), các công tương quan ngược chiều với rủi ro phi hệ thống, giá ty đa dạng hóa ngành kinh doanh có trung bình rủi trị là -0,036 nếu đo lường đa dạng hóa khu vực địa ro phi hệ thống cao nhất là 0,441. lý theo chỉ số Berry-Herfindahl, là -0,071 nếu đo Bảng 3: So sánh rủi ro phi hệ thống giữa các nhóm (Nguồn: Phân tích của nhóm tác giả) Kết quả thống kê mô tả các biến trong mô hình 3 lường đa dạng hóa khu vực địa lý là số bộ phận khu Trung bình rủi ro phi hệ thống của các công ty vực địa lý. Đa dạng hóa ngành kinh doanh có mối thời kỳ 2015-2019 là 0,430, nhỏ hơn so với báo cáo quan hệ ngược với rủi ro phi hệ thống, cụ thể là - của Jafarinejad et al. (2018) là 0,520. Giải thích cho 0,024 nếu đo lường đa dạng hóa ngành kinh doanh điều này tác giả cho rằng do thị trường chứng khoán theo chỉ số Berry-Herfindahl, là -0,019 nếu đo lường Việt Nam quy định về biên độ giao động giá trong đa dạng hóa ngành kinh doanh theo số bộ phận kinh này giao dịch thấp là ±7% nếu công ty niêm yết trên doanh. Ngoài ra, chúng ta cũng có thể thấy có mối Sở Giao Dịch Chứng Khoán TP.HCM, là ±10% nếu tương quan ngược chiều giữa các biến kiểm soát công ty niêm yết trên Sở Giao Dịch Chứng Khoán như qui mô công ty (LMC), khả năng sinh lời khoa học ! 8 thương mại Số 151/2021
9. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ Bảng 4: Thống kê mô tả các biến trong mô hình 3 (Nguồn: Phân tích của nhóm tác giả) (ROA), cơ cấu chi phí (CI), cơ hộ tăng trưởng (MB) Villalonga (2004) và cũng phù hợp với lý thuyết với rủi ro phi hệ thống (IR). Mối tương quan cùng phân bổ nguồn lực cho rằng các công ty càng lớn chiều giữa đòn bẩy tài chính (LEV), khả năng thanh càng đa dạng hóa để tận dụng các nguồn lực sẵn có khoản (LIQ), hiệu quả hoạt động (EFF) với rủi ro trong công ty. phi hệ thống. Bảng 5: Kết quả phân tích tương quan các biến trong mô hình 3 (Nguồn: Phân tích của nhóm tác giả) Kết quả hồi quy probit thứ bậc mô hình 2 Với độ tin cậy 99%, các công ty hoạt động Với mức ý nghĩa 1%, những công ty có quy mô trong ngành có nhiều công ty đa dạng hóa thì khả lớn thì khả năng công ty đa dạng hóa càng cao (bảng năng đa dạng hóa càng cao, kết quả nghiên cứu này 6). Kết quả nghiên cứu này phù hợp với các nghiên phù hợp với de Andrés et al. (2017) và Campa and cứu de Andrés et al. (2017), Dastidar (2009), Kedia (2002). khoa học ! Số 151/2021 thương mại 9
10. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ Bảng 6: Kết quả hồi quy mô hình 2 (Nguồn: Phân tích của nhóm tác giả) Kết quả hồi quy với sai số chuẩn của Driscoll & trưởng MB tác động cùng chiều lên rủi ro phi hệ Kraay mô hình 3 thống với mức ý nghĩa 1% cho tất cả các mô hình từ Bảng 7 cho thấy hệ số của GS là -0,024 là âm và 3.1 đến 3.7. có ý nghĩa thống kê ở mức 5%, có nghĩa là các công 4.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu ty đa dạng hóa khu vực địa lý có rủi ro phi hệ thống Giống như kỳ vọng thể hiện ở giả thuyết H1, thấp hơn so với DS. Hệ số của DM là 0,022 là nhóm tác giả phát hiện đa dạng hóa khu vực địa lý dương và có ý nghĩa ở mức 1%, có nghĩa là DM có tác động ngược chiều đến rủi ro phi hệ thống (mô rủi ro phi hệ thống cao hơn so với DS (mô hình 3.1). hình 3.1 hệ số GS -0,024 và có ý nghĩa ở mức 5%, Trong mô hình 3.2, hệ số của DGEO là -0,011 và có mô hình 3.2 hệ số DGEO là -0,011 và có ý nghĩa ở ý nghĩa thống kê ở mức 5%, có nghĩa là rủi ro của mức 5% và mô hình 3.4 hệ số NG là -0,010 và có ý công ty đa dạng khu vực địa lý thấp hơn rủi ro phi nghĩa ở mức 1% thể hiện ở bảng 7). Kết quả nghiên hệ thống của các công ty không đa dạng hóa khu vực cứu này phù hợp với lý thuyết danh mục của địa lý (có thể có 1 hoặc nhiều ngành kinh doanh). Markowitz (1952) và Jafarinejad et al. (2018). Khi Trong mô hình 3.4 hệ số của NG là -0,010 và có ý công ty đa dạng hóa khu vực địa lý giúp công ty có nghĩa ở mức 1%, nghĩa là các công ty tăng số bộ được thị trường rộng lớn để khai thác, công ty có thể phận khu vực địa lý lên 1 đơn vị rủi ro phi hệ thống đa dạng dòng thu nhập, thông thường nhà đầu tư có của công ty sẽ giảm 0,010 (1%) trong điều kiện các ấn tượng tốt về các công ty “vươn ra biển lớn” này yếu tố khác không đổi. Trong mô hình 3.5, hệ số của nên giá cổ phiếu cũng như tỷ suất sinh lời cổ phiếu DSEC là 0,027 và có ý nghĩa ở mức 5%, có nghĩa là ít biến động hơn vì thế có thể giảm rủi ro phi hệ các công ty đa dạng hóa ngành kinh doanh có rủi ro thống của công ty. phi hệ thống lớn hơn các không ty không đa dạng Không như kỳ vọng (giả thuyết H2), trái ngược hóa ngành kinh doanh (có thể có 1 hay nhiều bộ với lý thuyết danh mục của Markowitz (1952) và kết phận khu vực địa lý). Hệ số của BHS là 0,033 và có quả nghiên cứu của Jafarinejad et al. (2018), đa ý nghĩa ở mức 1% (mô hình 3.6), hệ số của NS là dạng hóa ngành kinh doanh tác động cùng chiều lên 0,008 và có ý nghĩa ở mức 5% (mô hình 3.7) cho rủi ro phi hệ thống (mô hình 3.1 hệ số của DM là thấy công ty đa dạng hóa ngành kinh doanh tác động 0,022 và có nghĩa ở mức 1%, mô hình 3.5 hệ số cùng chiều lên rủi ro phi hệ thống của công ty. DSEC là 0,027 và có ý nghĩa ở mức 5%, mô hình Trong các biến kiểm soát thì qui mô công ty tác 3.6 hệ số BHS là 0,033 và có ý nghĩa ở mức 5% và động ngược chiều lên rủi ro phi hệ thống của công mô hình 3.7 hệ số NS là 0,008 và có ý nghĩa ở mức ty với mức ý nghĩa 1% cho tất cả các mô hình từ 3.1 5%). Các công ty càng mở rộng ngành kinh doanh đến 3.7. Khả năng sinh lời ROA tác động ngược thì rủi ro phi hệ thống càng tăng lên. Giải thích cho chiều lên rủi ro phi hệ thống với mức ý nghĩa 5% điều này nhóm tác giả cho rằng đa dạng hóa ngành (mô hình 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.6, và 3.7). Cơ hội tăng kinh doanh các công ty sẽ hoạt động trong ngành khoa học ! 10 thương mại Số 151/2021
11. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ Bảng 7: Kết quả hồi quy với sai số chuẩn của Driscoll & Kraay mô hình 3 Nguồn: Phân tích của nhóm tác giả khác với ngành cốt lõi, công ty chưa có kinh nghiệm điều này làm cho dòng tiền công ty biến động sẽ làm về quản lý và vận hành trong ngành mới này, phạm gia tăng độ biến động trong tỷ suất sinh lời chứng vi thị trường không thay đổi nên có sự cạnh tranh khoán nên tác động làm tăng rủi ro phi hệ thống của khốc liệt của các công ty đang hoạt động trong công ty. ngành mà công ty đa dạng hóa. Thông tin về đa dạng Kết quả nghiên cứu đa dạng hóa khu vực địa lý hóa ngành kinh doanh của công ty không có ấn làm giảm rủi ro phi hệ thống nhưng đa dạng hóa tượng tốt đối với các nhà đầu tư vì trong quá khứ các ngành kinh doanh lại làm tăng rủi ro phi hệ thống nhà đầu tư được biết nhiều trường hợp công ty thất là do những vấn đề phát sinh khi đa dạng hóa khu bại trong đa dạng hóa ngành kinh doanh. Điển hình vực địa lý dễ giải quyết và có nhiều điểm thuận lợi là trường hợp của Công ty Cổ phần Tập đoàn Mai hơn so với đa dạng hóa ngành kinh doanh. Ví dụ Linh, mở rộng ngành kinh doanh sang năng lượng, như các máy móc thiết bị, công nghệ được sử dụng cà phê, trường học và thủy điện là những ngành cho ngành cốt lõi của công ty được tiếp tục khai công ty không có thế mạnh nên bị thất bại và phải thác để tạo ra các hàng hóa cho các khu vực địa lý “quay về cốt lõi”, trường hợp Công ty Cổ phần Đầu khác nhau nhưng nếu đa dạng hóa ngành kinh tư Thế giới Di động đa dạng hóa sang lĩnh vực phân doanh thì có thể không sử dụng máy móc thiết bị, phối dược phẩm đầu tư vào nhà thuốc An Khang và công nghệ này vì không phù hợp, có khi cần phải chưa thành công ở ngành mới này, Công ty cổ phần tốn chi phí để đầu tư máy móc thiết bị, công nghệ Bán lẻ kỹ thuật số FPT (FPT Retail) đa dạng hóa để phục vụ cho ngành mới. Công nhân tham gia ngành kinh doanh, đầu tư vào nhà thuốc Long Châu sản xuất làm việc với quy trình quen thuộc để tạo cũng đang bù lỗ cho ngành dược phẩm này. Những ra cùng một hàng hóa như trước nhưng số lượng khoa học ! Số 151/2021 thương mại 11
12. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ nhiều hơn khi đa dạng hóa khu vực địa lý giúp này phù hợp với Barton (1988) và Logue and người công nhân gia tăng kinh nghiệm, tinh tường Merville (1972), và cũng phù hợp với lý thuyết tài với công việc nên giảm rủi ro hàng hóa bị hỏng, ít chính cho rằng các công ty hoạt động có lời nhiều tốn chi phí và thời gian khắc phục các lỗi trong thì ít rủi ro hơn. Phù hợp với Krapl (2015), cơ hội công việc nên có thể gia tăng năng suất, so với đa tăng trưởng MB tác động cùng chiều lên rủi ro phi dạng hóa ngành kinh doanh có thể người công hệ thống của công ty. nhân tham gia sản xuất phải mất thời gian để có 5. Kết luận thể vận hành máy móc thiết bị, làm quen với công Bài nghiên cứu này phát hiện đa dạng hóa khu nghệ mới nên sẽ tiêu hao nhiều thời gian và công vực địa lý làm giảm rủi ro phi hệ thống của công sức hơn, số lượng hàng hóa ban đầu bị hỏng nhiều ty, đa dạng hóa ngành kinh doanh tác động làm hơn. Khi đa dạng hóa khu vực địa lý thì sự am hiểu tăng rủi ro phi hệ thống và đa dạng hóa khu vực của ban lãnh đạo cấp cao của công ty về chuyên địa lý có rủi ro phi hệ thống thấp hơn so với đa môn của ngành công ty đang kinh doanh vẫn dạng hóa ngành kinh doanh. không thay đổi so với đa dạng hóa ngành kinh Quy mô công ty và khả năng sinh lời tác động doanh thì sự am hiểu về ngành mới sẽ không nhiều ngược chiều lên rủi ro phi hệ thống. Cơ hội tăng nên có thể dễ dẫn đến việc phân bổ nguồn lực tài trưởng MB tác động cùng chiều lên rủi ro phi hệ chính sai trong đa dạng hóa ngành kinh doanh lớn thống của công ty. hơn đa dạng hóa khu vực địa lý. Và vì chưa hiểu Trên cơ sở kết quả nghiên cứu nhóm tác giả đề rõ về ngành kinh doanh mới nên vấn đề chi phí đại xuất giải pháp như sau: diện ở những công ty đa dạng hóa ngành kinh Dành cho công ty, khi quyết định đa dạng hóa doanh sẽ nghiêm trọng hơn so với công ty đa dạng đầu tư, mở rộng sản xuất kinh doanh nên lựa chọn hóa khu vực địa lý. đa dạng hóa khu vực địa lý, mở rộng phạm vi thị Kết quả nghiên cứu phù hợp với giả thuyết H3 trường hơn là đa dạng hóa ngành kinh doanh, lấn cho rằng các công ty có mức độ đa dạng hóa cao sân vào ngành nghề kinh doanh mới. Khi đa dạng sẽ có rủi ro phi hệ thống thấp hơn (trung bình rủi hóa, công ty cần quan tâm nhiều hơn đối với vấn ro phi hệ thống của nhóm đa dạng hóa khu vực địa đề chi phí đại diện trong công ty cổ phần, giữa lý (GS) thấp hơn nhóm không đa dạng hóa (DS) là người chủ công ty là các cổ đông và các nhà quản 0,040 và có ý nghĩa ở mức 1%, trung bình rủi ro lý luôn có sự xung đột về lợi ích, gia tăng kiểm tra phi hệ thống của nhóm đa dạng hóa khu vực địa lý giám sát các nhà quản lý bộ phận để tránh việc họ (GS) thấp hơn nhóm đa dạng hóa ngành kinh hành động vì lợi ích của bản thân hơn là vì lợi ích doanh (DM) là 0,053 và có ý nghĩa ở mức 1% thể của công ty, có chính sách khen thưởng để kết nối hiện ở bảng 3). Giữa đa dạng hóa khu vực địa lý lợi ích của công ty với lợi ích của nhà quản lý như và đa dạng hóa ngành kinh doanh thì đa dạng hóa thưởng theo doanh thu tăng thêm hay lợi nhuận khu vực địa lý có mức độ đa dạng hóa cao hơn tăng thêm sau khi đã hoàn thành doanh thu và lợi (Jafarinejad et al., 2018) có tác động làm giảm rủi nhuận kế hoạch, công ty cần nhận thức rõ quản trị ro, còn đa dạng hóa ngành kinh doanh có mức độ công ty có quy mô nhỏ khác với việc quản trị công đa dạng hóa chưa đủ lớn để giảm rủi ro phi hệ ty có quy mô lớn, khi công ty thực hiện chiến lược thống của công ty. đa dạng hóa ngành kinh doanh và đa dạng hóa khu Quy mô công ty tác động ngược chiều lên rủi vực địa lý, quy mô công ty đã lớn hơn trước nên ro phi hệ thống của công ty, kết quả nghiên cứu cần gia tăng năng lực quản trị để đáp ứng nhu cầu này phù hợp với (Hitt et al., 2006), (Nachum, gia tăng quy mô công ty. 2004b) cho rằng những công ty có quy mô lớn sẽ Dành cho nhà đầu tư, các nhà đầu tư có thể sử làm giảm rủi ro do tận dụng được nhiều cơ hội hơn dụng kết quả nghiên cứu này và đối chiếu với trong những hoạt động đa dạng công ty, nhà đầu tư khẩu vị rủi ro để ra quyết định đầu tư phù hợp. Cụ an tâm hơn khi đầu tư vào cổ phiếu của các công thể, các nhà đầu tư nào chấp nhận rủi ro để tìm ty có quy mô lớn, điều này phù hợp với lý thuyết kiếm tỷ suất sinh lời cao nên đầu tư vào các công tài chính. Khả năng sinh lời ROA tác động ngược ty đa dạng hóa ngành kinh doanh, ngược lại nên chiều lên rủi ro phi hệ thống, kết quả nghiên cứu đầu tư vào các công ty đa dạng hóa khu vực địa khoa học ! 12 thương mại Số 151/2021
13. KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ lý. Khi đầu tư vào các công ty đa dạng hóa ngành Analysis of Alternative Risk Measures, The kinh doanh, các cổ đông cần xem xét kỹ chiến Academy of Management Journal, 33, 756-779. lược, kế hoạch của công ty để biểu quyết vì lợi ích 7. MONTGOMERY, C. A. 1994, Corporate của chính mình. Các nhà đầu tư không nên sử Diversification, The Journal of Economic dụng lý thuyết đa dạng hóa danh mục đầu tư được Perspectives, 8, 163-178. đề xuất bởi Markowitz (1952) để giải thích đ a 8. OLIBE, K. O., MICHELLO, F. A. & dạng hóa ngành kinh doanh của công ty trong bối THORNE, J. 2008, Systematic risk and interna- cảnh Việt Nam. tional diversification: An empirical perspective, Kết quả bài nghiên cứu chỉ ra đa dạng hóa International Review of Financial Analysis, 17, ngành kinh doanh làm tăng rủi ro phi hệ thống 681-698. nhưng đa dạng hóa khu vực địa lý làm giảm rủi ro 9. R. GOLDBERG, S. & HEFLIN, F. 1995, phi hệ thống mà các công ty đa dạng hóa khu vực The Association Between the Level of địa lý có mức độ đa dạng hóa cao hơn so với các International Diversification and Risk, 6, 1-25. công ty (đa dạng hóa ngành hay không đ a dạng 10. REEB, D. M., KWOK, C. C. Y. & BAEK, hóa ngành) trong nước, sự trái ngược trong kết quả H. Y. 1998, Systematic risk of the multinational nghiên cứu này làm tác giả nghi ngờ về mối quan corporation, Journal of International Business hệ tuyến tính giữa đa dạng hóa và rủi ro phi hệ Studies, 29, 263-279. thống. Phải chăng khi đa dạng hóa ngành kinh doanh mức độ đa dạng hóa chưa đủ lớn để phát Summary huy tác dụng giảm rủi ro phi hệ thống của công ty, lúc đầu khi đa dạng hóa ở mức còn thấp thì rủi ro The researchers analyzed the effects of geo- phi hệ thống tăng nhưng nếu tiếp tục đa dạng hóa graphic and business area diversification on non- thì rủi ro phi hệ thống sẽ giảm, đây là gợi ý hướng systematic risks of listed Vietnamese companies nghiên cứu xa hơn.! basing on a sample of 240 non-financial firms in the 2015-2019 period. By using Heckman's (1979) Tài liệu tham khảo: two-step regression method, the researchers found that both geographic and business area diversifica- 1. CAMPA, J. M. & KEDIA, S. 2002, tion brings about non-systematic risks to the com- Explaining the diversification discount, Journal of pany, but geographic diversification causes lower Finance, 57, 1731–1762. risks than business rea diversification. Besides, 2. JAFARINEJAD, M., NGO, T. & ESCO- the results show that industrial diversification BARI, D. 2018, Disentangling the impacts of increases the unsystematic risk of the firm while industrial and global diversification on firm risk, geographic diversifiation reduces it. These find- Global Finance Journal, 37, 39-56. ings lead to a suggestion that listed companies 3. KRAPL, A. A. 2015, Corporate internation- should implement growth strategies through geo- al diversification and risk, International Review graphic diversification and make careful analysis of Financial Analysis, 37, 1-13. when making a decision on business area diversi- 4. LUBATKIN, M. & CHATTERJEE, S. 1994, fication. Extending Modern Portfolio Theory into the Domain of Corporate Diversification: Does It Apply?, The Academy of Management Journal, 37, 109-136. 5. MARKOWITZ, H. 1952, Portfolio Selection, The Journal of Finance, 7, 77-91. 6. MILLER, K. D. & BROMILEY, P. 1990, Strategic Risk and Corporate Performance: An khoa học Số 151/2021 thương mại 13