Thực trạng công tác truyền thông giáo dục sức khỏe tỉnh tuyên quang và những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe đến năm 2015

Nội dung text: Thực trạng công tác truyền thông giáo dục sức khỏe tỉnh tuyên quang và những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe đến năm 2015

1. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC TRUYỀN THÔNG GIÁO DỤC SỨC KHỎE TỈNH TUYÊN QUANG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG TRUYỀN THÔNG GIÁO DỤC SỨC KHỎE ĐẾN NĂM 2015 BSCKI. Đỗ Công Tuyển và cộng sự Trung tâm truyền thông GDSK Tuyên Quang Tóm tắt nghiên cứu Để có cơ sở xây dựng kế hoạch triển khai các hoạt động của “Chương trình hành động Truyền thông Giáo dục sức khoẻ giai đoạn 2011 - 2015 trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang”. Chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài nghiên cứu “Thực trạng công tác truyền thông giáo dục sức khỏe tỉnh Tuyên Quang và những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe đến năm 2015”. Đối tượng là các đơn vị thực hiện hoạt động truyền thông trên địa bàn toàn tỉnh Tuyên Quang. Kết quả nghiên cứu cho thấy: nhân lực hoạt động truyên thông từ tuyến tỉnh đến thôn xã còn thiếu chỉ đạt 50% nhu cầu. Trình độ chuyên môn đại học và trên đại học chủ yếu tập trung tại tuyến tỉnh, tuyến huyện/xã chủ yếu là trung cấp. Nhân viên y tế thôn bản được đào tạo chuyên môn thời gian 12 tháng thấp (10%). Về trang thiết bị y tế, tỷ lệ các đơn vị có đủ trên 50% trang thiết bị theo quy định chỉ chiếm 32,7% tuyến tỉnh, tuyến huyện/xã thấp hơn rất nhiều (dưới 10%). Hoạt động truyền thông thực hiện chủ yếu là tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của ngành và một số nội dung chuyên môn theo các chương trình y tế Quốc gia. 1. Đặt vấn đề Truyền thông giáo dục sức khỏe (TTGDSK) là một hoạt động quan trọng trong công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, nhằm cung cấp các kỹ năng tuyên truyền, vận động giáo dục sức khỏe và các kiến thức về chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng chống dịch bệnh, vệ sinh môi trường để nâng cao hiểu biết cho người dân và cộng đồng từ đó làm thay đổi hành vi có hại sang thực hiện những hành vi có lợi cho sức khỏe. Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe tỉnh Tuyên Quang ra đời vào tháng 5 năm 2003, từ đó đến nay mạng lưới TTGDSK trong toàn tỉnh thường xuyên được củng cố kiện toàn, hoạt động ngày càng hiệu quả. Tuy nhiên, chưa có đánh giá nào về thực trạng về tổ chức mạng lưới, nhân lực, cơ sở vật chất, trang thiết bị, hình thức truyền thông liên quan tới hiệu quả của hoạt động TTGDSK trong việc bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe người dân tỉnh Tuyên Quang. Vì vậy chúng tôi đã thực hiện đề tài nghiên cứu “Thực trạng công tác truyền thông giáo dục sức khỏe tỉnh Tuyên Quang và những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe đến năm 2015”. Kết quả của nghiên cứu này sẽ là cơ sở để xây dựng kế hoạch triển khai các hoạt động của “Chương trình hành động Truyền thông Giáo dục sức khoẻ giai đoạn 2011 - 2015 trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang”. 172
2. 2. Mục tiêu nghiên cứu 1. Đánh giá thực trạng mạng lưới tổ chức, nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, trang thiết bị, các hình thức truyền thông phục vụ công tác Truyền thông giáo dục sức khoẻ của ngành Y tế tỉnh Tuyên Quang năm 2013. 2. Đề xuất một số giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác Truyền thông giáo dục sức khoẻ tỉnh Tuyên Quang đến năm 2015. 3. Phương pháp nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: - Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe tỉnh (1). - Các đơn vị trực thuộc Sở Y tế (Các phòng TTGDSK của Trung tâm y tế các huyện, thành phố; tổ truyền thông của các đơn vị ) 21 đơn vị . - Trạm Y tế xã (141 trạm). - Sổ sách, văn bản, báo cáo, kế hoạch triển khai, tài liệu TTGDSK được lưu trữ tại các đơn vị nghiên cứu, phiếu điều tra. 3.2. Địa điểm: Các đơn vị TT tuyến tỉnh, huyện, xã, thôn 3.3. Thời gian: Năm 2013 3.4. Phương pháp nghiên cứu 3.4.1. Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu mô tả cắt ngang. 3.4.2. Cỡ mẫu: Chọn mẫu toàn bộ Với 171 phiếu phát ra cho tất cả các đơn vị có chức năng truyền thông trực thuộc ngành Y tế tỉnh Tuyên Quang, chúng tôi thu lại được 01 phiếu của Trung tâm TTGDSK, 20/21 (95,2%) các đơn vị trực thuộc sở, 7/7 (100%) trung tâm y tế cấp huyện, 141/141 (100%) trạm y tế xã. 3.4.3. Kỹ thuật và công cụ thu thập số liệu - Phỏng vấn sâu bằng bộ câu hỏi được thiết kế sẵn. - Bảng thu thập thông tin tại địa phương. 3.4.4. Xử lý số liệu: bằng phương pháp thống kê y học. 4. Kết quả nghiên cứu 4.1. Bộ máy tổ chức truyền thông tỉnh Tuyên Quang: Tại Trung tâm Truyền thông- Giáo dục sức khỏe tỉnh: Bộ máy tổ chức của trung tâm còn rất thiếu về nhân lực, cụ thể ban giám đốc chỉ có 1 giám đốc và không có phó 173
3. giám đốc giúp việc, có 03 phòng chức năng trong đó mới có 01 phòng có lãnh đạo (GDSK-Kỹ thuật nghe nhìn – có trưởng phòng). Theo thông tư 08/2007/TTLT-BYT- BNV của Liên Bộ Y tế - Bộ Nội vụ quy định về định mức biên chế trong các đơn vị Y tế công lập thì với biên chế 07cán bộ của trung tâm chỉ đạt 50% nhu cầu. Tại các đơn vị trực thuộc Sở Y tế/ trung tâm y tế huyện: Hiện tại chỉ có 85,2% đơn vị đã thành lập phòng (tổ) truyền thông giáo dục sức khỏe. Đồng thời có 66,7% đơn vị đã thành lập phòng truyền thông tư vấn sức khỏe theo chỉ đạo của Sở Y tế. Các đơn vị không có phòng (tổ) TTGDSK là Bệnh viện đa khoa Hàm Yên, Bệnh viện đa khoa khu vực Kim Xuyên; Bệnh viện đa khoa Lâm Bình, Bệnh viên đa khoa Sơn Dương. Ngoài ra có đến 33,3% đơn vị không có phòng truyền thông lồng ghép tư vấn chủ yếu ở các bệnh viện đa khoa huyện. Tại trạm Y tế xã/phường/thị trấn: Bảng 1: Phân bố trạm y tế có phòng truyền thông và cán bộ chuyên trách toàn tỉnh Số Trạm Số trạm Y tế có Số trạm Y tế có TT Đơn vị Y tế được phòng truyền thông cán bộ chuyên trách điều tra Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Huyện Lâm Bình 8 8 100 5 62,5 2 Huyện Nà Hang 12 11 91,7 7 58,3 3 Huyện Chiêm Hóa 26 21 80,76 20 76,92 4 Huyện Hàm Yên 18 14 77,8 15 83,3 5 Huyện Yên Sơn 31 30 96,8 29 93,5 6 Huyện Sơn Dương 33 32 97 18 54,5 7 TP Tuyên Quang 13 13 100 13 100 Cộng 141 129 91,48 107 75,89 Kết quả nghiên cứu cho thấy 91,5 % TYT xã có phòng TTGDSK, đặc biệt 75,9% trạm y tế xã đã bố trí cán bộ chuyên trách công tác TTGDSK. Các xã chưa có phòng TTGDSK và cán bộ chuyên trách công tác TTGDSK chủ yếu là ở các huyện vùng núi như Na Hang, Sơn Dương, Chiêm Hóa. Trong tổng số 2096 thôn/ bản có tới 99,7% thôn/bản có nhân viên YTTB đồng thời là tuyên truyền viên tại thôn bản, các thôn bản chưa có nhân viên YTTB chủ yếu ở huyện vùng cao Nà Hang. 97,2% cán bộ YTTB đã được đào tạo kỹ năng truyền thông giáo dục sức khỏe và được cung cấp các kiến thức tuyên truyền về công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng chống dịch bệnh và vệ sinh môi trường, số còn lại chưa được tập huấn chủ yếu là nhân viên YTTB mới bổ sung. 174
4. 4.2. Trình độ chuyên môn cán bộ làm công tác truyền thông giáo dục sức khỏe Tại trung tâm truyền thông giáo dục sức khỏe tỉnh: Trong tổng số 07 cán bộ của trung tâm chỉ có 2 người (28,6%) trình độ sau đại học, 57,1% có trình đại học và 14,3% trình độ trung cấp. Như vậy số cán bộ của trung tâm hạn chế nhưng trình độ của họ lại cao đặc biệt người có trình độ sau đại học làm lãnh đạo sẽ rất tốt trong công tác chỉ đạo quản lý nhưng lại gây khó khăn cho việc thiếu nhân lực trình độ trực tiếp làm công việc chuyên môn. Tại các đơn vị trực thuộc Sở Y tế: Trong 93 cán bộ làm công tác truyền thông tại các đơn vị trực thuộc Sở Y tế có 68,8% cán bộ có trình độ đại học và trên đại học trong đó tập trung chủ yếu ở các đơn vị tuyến tỉnh (49,5%). Cán bộ làm công tác truyền thông tại tuyến huyện chủ yếu có trình độ trung cấp 66,7%. Tại trạm Y tế các xã/phường/thị trấn: Trong 107 trạm y tế có cán bộ chuyên trách truyền thông chỉ có 15,9% cán bộ có trình độ đại học, còn lại 78,5% có trình độ trung cấp. Trong số 1993 (95,4%) YTTB đã được đào tạo thời gian từ 03 tháng đến 12 tháng thì số được đào tạo 12 tháng chỉ chiếm khoảng 10%, số đào tạo 9 tháng được 29,2% còn lại được đào tạo 6 tháng là 33,7%, số được đào tạo 3 tháng chiếm tỷ lệ không nhỏ 27,1%. Một số khác tuy không được đào tạo nhưng họ là những bác sỹ/y sỹ quân đội về hưu và có tham gia hoạt động của YTTB. Số không được đào tạo chỉ chiếm 3% chủ yếu tập trung ở 04 huyện Chiêm Hóa, Yên Sơn, Hàm Yên và Sơn Dương. 4.3. Trang thiết bị phục vụ công tác truyền thông Tại các đơn vị trực thuộc Sở Y tế trong đó bao gồm cả Trung tâm Truyền thông GDSK: có tới 29,1% số đơn vị không có các trang thiết bị cho công tác truyền thông, tập trung chủ yếu ở các bệnh viện (Suối khoáng Mỹ Lâm, Bệnh viện đa khoa Nà Hang, Bệnh viện đa khoa Hàm Yên, Bệnh viện đa khoa Lâm Bình, Bệnh viện đa khoa khu vực Kim Xuyên), 38,2% số đơn vị có trang thiết bị phục vụ công tác TTGDSK đạt dưới 50% số danh mục trang thiết bị quy định. 16,4% số đơn vị có 50-70% trang thiết bị theo quy định và chỉ có 16,3% số đơn vị có các trang thiết bị đạt trên 70% số danh mục trang thiết bị quy định. Tại các trạm y tế: Cơ bản các trạm y tế xã, phường đều có trang thiết bị cho công tác TTGDSK, trong đó: 57,5% trạm y tế xã có trang thiết bị đạt từ 50% trở lên số danh mục trang thiết bị theo quy định, tập trung chủ yếu ở các huyện vùng thấp: Hàm Yên, Sơn Dương, Yên Sơn, thành phố Tuyên Quang trong đó cao nhất là thành phố Tuyên Quang. 42,5% trạm y tế xã, phường có trang thiết bị đạt dưới 50% số danh mục trang thiết bị theo quy định, tập trung chủ yếu ở các huyện vùng cao. Đặc biệt có 4,6% trạm y tế xã chỉ đạt dưới 20% số danh mục trang thiết bị quy định. Tại các thôn bản: Chỉ có 11,4% thôn bản có trang thiết bị phục vụ công tác truyền thông giáo dục sức khỏe bản đạt từ 50% trở lên số danh mục trang thiết bị theo 175
5. quy định. Có 8,64% thôn bản không có trang thiết bị phục vụ công tác TTGDSK như 23 thôn tại huyện Na Hang, 97 thôn tại huyện Yên Sơn 4.4. Hoạt động truyền thông Tại các đơn vị trực thuộc Sở Y tế: Các đơn vị trực thuộc Sở Y tế đã phối hợp với các đơn vị trong và ngoài ngành, tập trung tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng (đài, báo, đài phát thanh tỉnh) và căn cứ chức năng nhiệm vụ được phân công để tổ chức triển khai các hoạt động truyền thông tại đơn vị như tuyên truyền qua cuộc họp, hội nghị, sinh hoạt người bệnh và truyền thông tại phòng tư vấn. Nội dung tuyên truyền tập trung vào nhiệm vụ chính trị của ngành, của đơn vị. tuyên truyền về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là những chủ trương, chính sách có liên quan đến ngành Y tế. Bảng 2: Hình thức truyền thông và nội dung truyền thông T T Hình thức tuyên truyền Số đơn vị T ỷ lệ (%) thực hiện 1 Tuyên truyền qua truyền hình 14 50,0 2 Tuyên truyền qua đài phát thanh 19 67,9 3 Phát tờ rơi, tranh bướm 20 71,4 4 Tuyên truyền trong các cuộc họp, hội nghị 23 82,1 Tuyên truyền tại phòng Truyền thông - Tư vấn của 5 20 71,4 đơn vị Tại trạm y tế xã/ phường/ thị trấn: Hầu hết các trạm y tế xã đã bám sát nội dung tiêu chí 10 (Truyền thông giáo dục sức khỏe) trong bộ tiêu chí Quốc gia về Y tế xã giai đoạn 2011-2020 để tổ chức triển khai các hoạt động tuyên truyền tại cơ sở như: Tuyên truyền qua loa truyền thanh xã, phát tờ rơi, tuyên truyền trong các cuộc họp, hội nghị, tuyên truyền tại phòng truyền thông của trạm Tuy nhiên nội dung truyền thông chủ yếu phụ thuộc kế hoạch của tuyến trên. 4.5. Những khó khăn trong công tác truyền thông giáo dục sức khỏe Tại các đơn vị trực thuộc Sở Y tế: Khó khăn chính trong công tác TTGDSK của các đơn vị trực thuộc ngành tập trung vào thiếu cán bộ hoặc cán bộ kiêm nhiệm nhiều công việc (39,3%), chưa được tập huấn kỹ năng truyền thông (17,9%), Thiếu trang thiết bị phục vụ công tác TT GDSK (50%), thiếu kinh phí thực hiện (17,9%). Tại trạm y tế xã/ phường/ thị trấn:: Khó khăn cũng là do thiếu cán bộ phụ trách (4,3%), thiếu trang thiết bị (42,6%), kỹ năng truyền thông còn yếu (11,3%), địa bàn đi lại khó khăn, trình độ dân trí thấp (12,8%), và cuối cùng là thiếu kinh phí hoạt động (23,4%). 176
6. 5. Kết luận Bộ máy tổ chức: Còn thiếu cán bộ làm công tác truyền thông cụ thể: trung tâm TTGDSK chỉ đạt 50%; các đơn vị trực thuộc Sở Y tế/trung tâm y tế huyện chỉ 85,2% đã thành lập phòng (tổ) TTGDSK, 66,7% có phòng truyền thông và tư vấn; 91,5% trạm y tế xã/thi trấn có phòng TTGDSK và 75,9% xã có chuyên trách TTGDSK; 99,7% thôn/bản có nhân viên YTTB. Trình độ chuyên môn: tại trung tâm TTGDSK chỉ có 28,6% cán bộ có trình độ sau đại học và 57,1% trình độ đại học; tại đơn vị trực thuộc Sở Y tế có 68,8% cán bộ có trình độ đại học chủ yếu tập trung ở tuyến tỉnh (49,5%); Tại trạm y tế xã chỉ 15,9% trình độ đại học còn lại 78,5% trình độ trung cấp; nhân viên YTTB được đào tạo 12 tháng chỉ chiếm 10%. Trang thiết bị phục vụ công tác truyền thông: Tại các đơn vị thuộc Sở y tế và trung tâm TT GDSK có tới 29,1% không có trang thiết bị, 38,2% số đơn vị có trang thiết bị đạt dưới 50% qui định. 57,5% trạm y tế có trang thiết bị phục vụ công tác TTGDSK đạt trên 50%. Chỉ 11,4% thôn bả có trang thiết bị phục vụ công tác TTGDSK trên 50%. Hoạt động truyền thông: Tại tuyến tỉnh/huyện chủ yếu tập trung truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng (67,9%), nội dung truyền thông chủ yếu là nhiệm vụ chính trị của ngành, cũng như các chính sách liên quan. Tại trạm y tế tuyên truyền qua loa đài, phát tờ rơi nhưng phụ thuộc vào kế hoạch của tuyến trên. 6. Kiến nghị - Đối với Sở Y tế: Kiện toàn mạng lưới TTGDSK từ tỉnh đến cơ sở bằng các chế độ ưu đãi đối với cán bộ làm công tác TT GDSK để thu hút nhân lực cho truyền thông nhằm: + Bổ sung đủ biên chế cho Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe Tỉnh. + Chỉ đạo các đơn vị trực thuộc thường xuyên củng cố kiện toàn phòng (tổ) truyền thông đảm bảo phòng (tổ) truyền thông của các đơn vị có từ 3 - 5 cán bộ. + Trạm y tế xã có cán bộ chuyên trách; cán bộ y tế thôn bản là tuyên truyền viên giáo dục sức khỏe. + Phân bổ trí kinh phí hàng năm để từng bước bổ xung những trang thiết bị tối thiểu phục vụ cho công tác TTGDSK theo chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị. - Đối với trung tâm TTGDSK tỉnh: Nâng cao năng lực cho cán bộ TTGDSK các cấp: + Phối hợp với Vụ Truyền thông, Thi đua và khen thưởng Bộ Y tế, Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe Trung ương tổ chức các lớp đào tạo ngắn ngày về kỹ năng truyền thông, kỹ năng viết tin bài cho cán bộ TTGDSK của các đơn 177
7. vị trực thuộc Sở Y tế để các cán bộ truyền thông có thể tổ chức các hoạt động TTGDSK, có thể viết tin bài phản ánh các hoạt động của đơn vị. + Tổ chức đào tạo, đào tạo lại cho đội ngũ cán bộ chuyên trách xã, phường và tuyên truyền viên thôn bản về kỹ năng truyền thông và cập nhật các kiến thức truyền thông tại công đồng. + Xây dựng đề án nâng cao năng lực cho đội ngũ TTGDSK trong đó tập trung vào công tác đào tạo kỹ năng, kiến thức truyền thông cho đội ngũ tuyên truyền viên các tuyến và bổ xung trang thiết bị truyền thông theo quyết định 2420/QĐ-BYT ngày 07 tháng 7 năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Y Tế Quyết định Ban hành danh mục trang thiết bị và phương tiện làm việc của các Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe. - Đối với các đơn vị trực thuộc Sở Y tế/ trung tâm y tế huyện/trạm y tế xã Lựa chọn và triển khai các hình thức truyền thông giáo dục sức khỏe phù hợp với từng vùng và vị trí vai trò của đơn vị. Nội dung truyền thông ngắn gọn, dễ hiểu, biên soạn bằng nhiều thứ tiếng địa phương nhất là tiếng của dân tộc ít người ( H.Mông, Dao ) TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Y tế, Quyết định 911/1999/QĐ-BYT ngày 31 tháng 3 năm 1999 Quyết định của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành bản “Quy định chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe thuộc Sở Y tế tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương”. 2. Bộ Y tế, Bộ Nội vụ, Thông tư 08/2007/TTLT-BYT-BNV ngày 05 tháng 6 năm 2007 Thông tư liên tịch “Hướng dẫn định mức biên chế trong các cơ sở Y tế Nhà nước” 3. Bộ Y tế, Quyết định 2419/QĐ-BYT ngày 07 tháng 7 năm 2010 của Bộ Y tế Quy định “Ban hành tiêu chuẩn, định mức trong xây dựng trụ sở làm việc Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương”. 4. Bộ Y tế, Quyết định số 2420/QĐ-BYT ngày 07 tháng 7 năm 2010 của Bộ Y tế Quy định “Ban hành Danh mục trang thiết bị và phương tiện làm việc của Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe”. 5. Sở Y tế Tuyên Quang, Quyết định số 663/QĐ-SYT ngày 06 tháng 5 năm 2010 của Sở Y tế Tuyên Quang Quyết định về việc “Ban hành Quy định phối hợp tổ chức triển khai thực hiện công tác Truyền thông - Giáo dục sức khỏe giữa các đơn vị trực thuộc Sở Y tế”. 6. Trung tâm Truyên thông - Giáo dục sức khỏe tỉnh Bắc Cạn, báo cáo nghiên cứu “Thực trạng nguồn lực phục vụ công tác Truyền thông - Giáo dục sức khỏe của ngành Y tế tỉnh Bắc Kạn năm 2007 -2008, Đề xuất một số giải pháp đến năm 2015”. 178