Thực trạng hoạt động huy động vốn khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam

Nội dung text: Thực trạng hoạt động huy động vốn khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam

1. Taäp 03/2019 CAÙC VAÁN ÑEÀ KINH TEÁ Thực trạng hoạt động huy động vốn khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam Dương Đức Tiến - CQ54/22.03 iện nay, trên công cụ tìm kiếm Google đang có hàng triệu tin bài liên quan đến các từ khóa “khởi nghiệp”, “sáng tạo”. Trong khi đó, cách đây mấy H năm, từ khóa này vẫn còn ít thịnh hành ở Việt Nam. Điều này cho thấy sự quan tâm của xã hội đến vấn đề khởi nghiệp, sáng tạo đang ngày càng lớn. Chúng ta đang chứng kiến không khí khởi nghiệp đang lan tỏa rộng khắp cả nước, trên mọi miền tổ quốc, từ giới trẻ cho đến người lớn tuổi, bất kể dân tộc, tôn giáo “vì khởi nghiệp là không có ranh giới và giới hạn”. Vậy khởi nghiệp là gì? Khởi nghiệp (startup hoặc start-up) là thuật ngữ chỉ về những công ty đang trong giai đoạn bắt đầu kinh doanh nói chung (Startup company), nó thường được dùng với nghĩa hẹp chỉ các công ty công nghệ trong giai đoạn lập nghiệp. Khởi nghiệp là một tổ chức được thiết kế nhằm cung cấp sản phẩm và dịch vụ trong những điều kiện không chắc chắn nhất. Cần phân biệt giữa khởi nghiệp và lập nghiệp (Entrepreneurship). Theo ông Trương Gia Bình: "Một bên là Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, một bên hiểu là Lập nghiệp (Entrepreneurship). Lập nghiệp cũng có thể trở thành doanh nghiệp cực kỳ lớn. Còn nói đến Startup phải nói đến đỉnh cao của khoa học công nghệ, nói đến điều thế giới chưa từng làm". Theo ông Bùi Thế Duy, Chánh Văn phòng Bộ Khoa học và Công nghệ: "Doanh nghiệp khởi nghiệp phải dựa trên một công nghệ mới hoặc tạo ra một hình thức kinh doanh mới, xây dựng một phân khúc thị trường mới, nghĩa là phải tạo ra sự khác biệt không chỉ ở trong nước mà với tất cả công ty trên thế giới" Nhiều startup bắt đầu từ chính tiền túi của người sáng lập, hoặc đóng góp từ gia đình và bạn bè. Một số trường hợp thì gọi vốn từ cộng đồng (crowdfunding). Tuy nhiên, phần lớn các startup đều phải gọn vốn từ các Nhà đầu tư thiên thần (Angel investors) và Quỹ đầu tư mạo hiểm (Venture capital). Công nghệ thường là đặc tính tiêu biểu của sản phẩm từ một startup. Dù vậy, ngay cả khi sản phẩm không dựa nhiều vào công nghệ, thì startup cũng cần áp dụng công nghệ để đạt được mục tiêu kinh doanh cũng như tham vọng tăng trưởng. nghiªn cøu khoa häc 54 Sinh viªn
2. CAÙC VAÁN ÑEÀ KINH TEÁ Taäp 03/2019 Thực trạng huy dộng vốn cho hoạt động khởi nghiệp Huy động vốn khó mà dễ Tại buổi Họp báo Hội thảo "Khám phá bí quyết tăng trưởng đột phá trong môi trường Đại dương đỏ" (sẽ diễn ra ngày 28/9 tới tại số 272 Võ Thị Sáu (Q.3, TP.HCM), các chuyên gia cho biết, mỗi năm, Việt Nam có khoảng 55% doanh nghiệp được thành lập mới, trong khi đó lại có tới 45% doanh nghiệp phải “đóng cửa”. Mặt khác, đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp thì chỉ có khoảng 20 - 30% tồn tại được, còn lại đều “ngã ngựa”. Điều đáng nói là nếu xét ở tầm vĩ mô thì trung bình mỗi năm, các doanh nghiệp vừa và nhỏ lại đóng góp tới khoảng 75 - 80% ngân sách nhà nước. Liên quan đến việc nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp phải “đóng cửa”, ông Sử Ngọc Khương - Giám đốc bộ phận đầu tư Savills Việt Nam cho rằng, nếu khởi nghiệp bằng các ngành nghề truyền thống mà không “bắt kịp thời đại” thì chi phí đầu tư rất lớn. Trong khi đó, nguồn thu nhập lại có phần “khiêm tốn” khiến các doanh nghiệp không đủ khả năng “trụ bám” trên thương trường. Ở một góc nhìn khác, TS - LS. Bùi Quang Tín nhận định, không chỉ các doanh nghiệp khởi nghiệp mà ngay cả những “doanh nghiệp lâu năm” cũng thường xuyên gặp phải những vướng mắc về mặt pháp lý. Đặc biệt là đối với những doanh nghiệp khởi nghiệp, do không có sự chuẩn bị kỹ càng nên thường không bắt kịp các chính sách Nhà nước dẫn đến khi thực hiện kinh doanh thì mắc phải sai phạm. Hiển nhiên, khi đó các doanh nghiệp sẽ gặp khó, thậm chí “lay lắt” khi phải đối diện với bờ vực phá sản. Theo các chuyên gia, những đơn vị mới khởi nghiệp muốn tồn tại được trong “sân chơi” kinh tế thì cần lưu ý nhiều điều. Trong đó, tiền vốn không phải là điều quan trọng nhất khi khởi nghiệp. Mà điều quan trọng nhất là các doanh nghiệp trước khi bước ra thương trường cần phải tính toán, xây dựng được mô hình và chiến lược kinh doanh cụ thể. Hiển nhiên, để thực hiện được việc này thì những người khởi nghiệp cần phải tự tạo cho mình một đội ngũ, một ekip làm việc có hiệu quả để thực hiện tốt các mục tiêu đề ra. Các chuyên gia còn cho rằng, vốn không nhất thiết phải là tiền. Vốn còn là tài năng, là bản lĩnh xây dựng đề án, tổ chức thực hiện dự án của các doanh nhân, doanh nghiệp. Huy động vốn dễ mà khó, khó mà lại dễ. Nói như thế có nghĩa là các nhà đầu tư không thiếu tiền để đầu tư cho những doanh nghiệp. Và mỗi nhà đầu tư đều có kỳ vọng, có “khẩu vị” khác nhau. Nhưng họ lại có một cái nhìn chung đó là lợi nhuận.“Vì vậy, các đơn vị làm kinh doanh cần chuẩn bị thật kỹ lưỡng dự án của mình và phải cân nhắc nó có phù hợp với thực tế không, có thực thi được không Nếu như cho các nhà đầu tư nhìn thấy được lợi nhuận đang “ẩn mình” trong mô hình kinh nghiªn cøu khoa häc 55 Sinh viªn
3. Taäp 03/2019 CAÙC VAÁN ÑEÀ KINH TEÁ doanh của bạn, tôi nghĩ họ sẽ không bao giờ ngần ngại “rót vốn” cho bạn”, TS. Thái Lâm Toàn, Trưởng đại diện VPĐD Khu vực miền Nam - Hội Các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam (VACD) nói. Từ lúc tìm cách đưa hoạt động khởi nghiệp, giúp tăng tỷ lệ “sống sót” của các startup bằng cách tổ chức chương trình bootcamp (huấn luyện), hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam đang từng bước hình thành với những nỗ lực từ nhiều phía. Nếu như ở giai đoạn đầu, cần phải khuấy động tạo niềm đam mê, gây dựng thành phong trào khởi nghiệp, đặc biệt trong thế hệ trẻ, thì nay là thời điểm kết nối các thành phần này với nhau theo từng ngành, lĩnh vực, tìm kiếm các công ty đối tác với khởi nghiệp. Một số mô hình gọi vốn khởi nghiệp tại Việt Nam Các hoạt động khởi nghiệp, hỗ trợ khởi nghiệp của các vườn ươm như: Vietnam Silicon Valley (VSV), Vườm ươm DN Công nghệ thông tin đổi mới sáng tạo Hà Nội, Vườm ươm DN Công nghệ cao, Vườm ươm DN phần mềm Quang Trung đang diễn ra vô cùng nhộn nhịp giúp nhiều startup gọi được vốn, làm tăng tính ứng dụng và khả năng thương mại hóa sản phẩm. Dường như, hoạt động khởi nghiệp đang chuyển sang một thời kỳ mới, cần sự liên kết hỗ trợ của các cấp, các ngành mới hy vọng mở dần cánh cửa gọi vốn cho startup. Các vườn ươm - cầu nối đưa startup đến được với những cố vấn giàu kinh nghiệm không chỉ tư vấn kinh doanh, tích lũy thêm kinh nghiệm thương trường nhằm giảm thiểu rủi ro, mà quan trọng hơn cả là giúp tìm kiếm nhà đầu tư, gọi vốn cho vòng tiếp theo thông qua việc tổ chức các chương trình tăng tốc khởi nghiệp (accelerator). Đây được coi là hướng đi thuận. Tuy nhiên, như Wake It Up gọi được vốn nhờ hoạt động nhiệt tình trong các mạng lưới, tham gia các chương trình của giới khởi nghiệp nên có cơ hội quen biết với các nhà đầu tư. Vô hình trung, các mối quan hệ này lại đưa nhà đầu tư tới với Wake It Up bởi ai cũng biết, với những người khởi nghiệp, vốn vô cùng quan trọng, trong khi thị trường tài chính của Việt Nam phụ thuộc đáng kể vào các ngân hàng thương mại. Còn startup khó đáp ứng được những tiêu chuẩn do các ngân hàng đặt ra. Bên cạnh đó, các startup Việt không thể phát hành trái phiếu, vì theo quy định tại Nghị định 90/2011/NĐ-CP, DN không thể phát hành trái phiếu khi chưa có lãi. Vì vậy, nhiều gợi ý từ nhiều chuyên gia, tổ chức khởi nghiệp quốc tế đề xuất, chẳng hạn như kết nối nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm với các startup, hoặc kết nối DN với các startup, trong khi chờ đợi một sự hoàn chỉnh của các cơ chế, thủ tục dành cho khởi nghiệp sáng tạo. Một người khi bỏ vốn đầu tư cho một DN hoặc nghiªn cøu khoa häc 56 Sinh viªn
4. CAÙC VAÁN ÑEÀ KINH TEÁ Taäp 03/2019 một startup trong bất kỳ lĩnh vực nào, điều họ quan tâm đầu tiên vẫn là sản phẩm đó sẽ phát triển như thế nào? Có thể thương mại hóa không và bằng cách nào? Bao giờ sẽ là điểm hòa vốn và rút vốn? Ở vai trò của một nhà ươm tạo, từng tạo đà cho hàng loạt startup “thăng hoa” như Lozi, Torki Kebap bà Thạch Lê Anh - Chủ nhiệm Đề án VSV rất sốt ruột với thái độ thờ ơ của các DN Việt khi dòng vốn đổ vào các startup cứ tí tách như cà phê phin! Bà tâm sự, Việt Nam rất thiếu các nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm với các khoản đầu tư từ 10.000 - 500.000 USD. Nếu chậm thay đổi, các startup Việt nhận được đầu tư từ các nhà đầu tư thiên thần ngoại hay quỹ đầu tư mạo hiểm ngoại, sẽ phải thành lập DN ở ngoài lãnh thổ Việt Nam, nguy cơ chảy máu chất xám, mất người đã đành, cao hơn là mất cả công nghệ, mà nền sản xuất trong nước lại chậm được thay đổi, dẫn đến lạc hậu. Có thể liệt kê một số vụ đổ vốn đình đám vào các startup Việt như: Standard Chartered Private Equity và Ngân hàng Goldman Sachs đầu tư 28 triệu USD cho Ví MoMo, Got It huy động được 9 triệu USD trong vòng hạt giống và series A từ Capricorn, HelloMam huy động 4 triệu USD từ Công ty quản lý Quỹ SSI hay Toong Co-working space đã nhận đầu tư từ OpenAsia và Indochina Capital Được biết, vốn đầu tư mạo hiểm (venture capital - VC) đổ vào các công ty mới thành lập ở Việt Nam trong năm 2016 đã đạt trên 200 triệu USD. Tuy nhiên, quy mô này vẫn còn khá nhỏ so với các nước trong khu vực như Singapore hay Malaysia. Do hệ sinh thái khởi nghiệp tại đảo quốc Singapore nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ phía Chính phủ về vốn. Thậm chí, các quỹ tên tuổi cũng có sự góp vốn của Chính phủ (JFDI, IMJ Fund ). Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam Nhận thức rõ những điểm nghẽn cản trở khả năng huy động vốn của startup cũng như tạo hành lang pháp lý hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm, tạo thuận lợi để nhà đầu tư thiên thần rút vốn Chính phủ Việt Nam cam kết đưa ra hướng dẫn chi tiết về quy trình thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm vào cuối năm nay. 2016 là năm đầu tiên Chính phủ Việt Nam thực sự quan tâm đến DN khởi nghiệp, hướng đến “Quốc gia khởi nghiệp”, cũng như có tầm nhìn sâu rộng đến năm 2020. Nghị quyết số 35/NQ-CP ngày 16/5/2016 về hỗ trợ và phát triển DN đến năm 2020 của Chính phủ xác định, Nhà nước có chính sách đặc thù để hỗ trợ DN nhỏ và vừa, DN khởi nghiệp, DN đổi mới sáng tạo và có tiềm năng tăng trưởng cao phát triển. nghiªn cøu khoa häc 57 Sinh viªn
5. Taäp 03/2019 CAÙC VAÁN ÑEÀ KINH TEÁ Tiếp đó, tháng 06/2017, Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa được Quốc hội thông qua đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng cho các hoạt động hỗ trợ DN khởi nghiệp ở Việt Nam. Ngày 11/3/2018, Chính phủ ban hành Nghị định số 38/2018/NĐ-CP quy định chi tiết về quản lý và hoạt động của các Quỹ đầu tư mạo hiểm. Nghị định này đã tạo điều kiện thuận lợi để hình thành sân chơi chuyên nghiệp cho các nhà đầu tư mạo hiểm, từ đó thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa các nguồn lực đầu tư, đặc biệt là đầu tư từ khu vực tư nhân. Đây được coi là tin vui với giới khởi nghiệp Việt và cũng là cách nhanh chóng hiện thực hóa mục tiêu mà Chính phủ đặt ra là đến năm 2025 sẽ hỗ trợ cho 2.000 dự án khởi nghiệp, trong đó 100 công ty dự kiến sẽ gọi được tổng vốn lên đến 2.000 tỷ đồng thông qua các quỹ đầu tư mạo hiểm và hoạt động M&A. Hiện có hơn 40 Quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động tại Việt Nam, trong đó có thể kể đến một số tên tuổi lớn như IDG Ventures, CyberAgent Ventures Việt Nam cũng có hàng nghìn DN khởi nghiệp sáng tạo đang hoạt động và thu hút được nguồn vốn đầu tư rất lớn từ các quỹ đầu tư trong và ngoài nước. Điển hình như mô hình ví điện tử Momo cung cấp các dịch vụ tiện ích như chuyển tiền, rút tiền, thanh toán hóa đơn, thu - chi hộ Đến nay, mô hình này đã huy động thành công 600 tỷ đồng (khoảng 28 triệu USD) từ Quỹ Standard Chartered Private Equity - Quỹ đầu tư thuộc Ngân hàng Standard Chartered. Tài liệu tham khảo: nghiep-tai-viet-nam-138297.html Thư giãn: GIẢM CƠN GIẬN Chồng: Khi anh nổi điên lên với em, em không bao giờ cãi lại. Làm cách nào mà em kiềm chế sự tức giận của mình vậy? Vợ: Em đi cọ bệ xí. Chồng: Thế làm sao mà giảm cơn giận hiệu quả được nhỉ? Vợ: Thì em sử dụng bàn chải đánh răng của anh nghiªn cøu khoa häc 58 Sinh viªn